Chemie Magazine - november 2018 by VNCI

Doorbraaktechnologie H2 Fuel Systems

Sachem investeert fors in veiligheid

Nobelprijs helpt chemie verduurzamen

Koninklijke Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie

SCHOONMAAKDIVA MARJA MIDDELDORP

JAARGANG 60 • 11 • 15 NOVEMBER 2018

‘CHLOOR EN AMMONIA ZIJN MIJN VRIENDJES’

Full service dienstverlener

Mourik Sterk in ontwikkeling

NÓG SNELLER IN BEDRIJF

...met de volautomatische orbitale lasrobot De volautomatische orbitale lasrobot produceert snel een integere lasnaad. Voor een precies en homogeen resultaat. Deze robot is een goed voorbeeld van innovatie. Innovatie loopt als een rode draad door de geschiedenis van Mourik. Wij zoeken altijd naar methodes waarmee uw industriële plant efficiënter en bovendien veiliger produceert! En weer door. Met Mourik, +31-10-296 54 00.

Mourik Services B.V. Telefoon +31-10-296 54 00

Twitter.com/mourikholding LinkedIn.com/company/mourik

www.mourik.com E-mail info@mourik.com

INHOUD 11 | 15 november | 2018

‘ONZE MAATSCHAPPIJ KAN NIET ZONDER DESINFECTIEMIDDELEN’ Dankzij biociden zijn ons voedsel, het zwembadwater en de operatietafel vrij van ziekteverwekkende organismen. Om bacteriebroeinesten in huis te lijf te gaan, schuwt ‘schoonmaakdiva’ Marja Middeldorp chloor en ammonia niet. “Onze moderne maatschappij kan niet zonder desinfectiemiddelen”, stelt Hans Razenberg van NVZ dan ook. Tiende en laatste deel van de serie over belangrijke chemische innovaties van de afgelopen 100 jaar: biociden.

DOORBRAAKTECHNOLOGIE IN WATERSTOF? H2 Fuel Systems heeft een technologie ontwikkeld die het mogelijk maakt om waterstof op een veilige en efficiënte manier op te slaan en te transporteren en weer ‘uit te pakken’. “De slurry – H2 Fuel – kan gewoon onder atmosferische omstandigheden bij bestaande pompstations getankt worden”, vertelt directeur Rob de Kraa. Na een succesvolle pilot bij Plant One wordt er nu opgeschaald. “Alle toepassingen van fossiele brandstoffen kunnen overgaan op waterstof. Dat geldt ook voor de energiebehoefte van de chemische industrie.”

46 november 2018 Chemie Magazine 3

Alles onder controle. Samen op weg naar veiligheid en efficiëntie

In complexe sectoren is risicobeheer van cruciaal belang. Continu moet u de veiligheid, kwaliteit en efficiëntie van uw installaties zien te waarborgen. Hier biedt Vinçotte hulp. Met onze ervaring en sectorkennis zijn we experts in het anticiperen op en beheren van risico’s; van de ontwerpfase tot en met de operationele fase. Zo blijft de integriteit van uw assets op lange termijn gewaarborgd en voegen we samen waarde toe aan uw bedrijf.

vincotte.be 





INHOUD 11 | 15 november | 2018

Sachem in Zaltbommel investeert 10 miljoen in verdere verbetering van de veiligheid

‘De kracht van taal’, ‘Succesvol transformeren’ en ‘Big data’ winnaars essaywedstrijd Veiligheid Voorop

7 8 9 10 12 18 22 26 28 32

Albemarle Catalysts Company in Amsterdam-Noord krijgt te maken met 6700 nieuwe woningen in directe omgeving

36 40 44 46 50 50 50

Voorwoord Colette Alma Harmonie Evenementen

NIEUWS

Verkiezing grootste chemische innovatie afgelopen 100 jaar ZAP-installatie geeft impuls aan biobased economy Behind the Scenes@Zuidwest-Nederland

ACHTERGROND

VNCI 100 Jaar Grote chemische innovatie: biociden VNCI 100 Jaar De jaren 2008-2018 Veiligheid Sachem investeert in veiligheid Wetenswaardig Nouryon en Tata Steel zetten in op H2 Innovatie Nobelprijs voor Scheikunde 2018 Veiligheid Winnaars essaywedstrijd Veiligheid Voorop Human resources Darryl van Haaren over zijn werk bij Niacet Ruimtelijke ordening Albemarle krijgt 15.000 nieuwe buren Uitgelicht / VNCI 100 Jaar 2011 Jaar van de Chemie Energie en klimaat Doorbraaktechnologie in waterstof Mensen VNCI Online Colofon

‘Gestuurde evolutie’ (Nobelprijs 2018) maakt duurzame chemicaliën en materialen mogelijk

28 november 2018 Chemie Magazine 5

4 soorten interface. 16 processtromen. 150.000 vaten per dag. Nul foutmarge.

Daarom is niveau belangrijk. Betrouwbare interface (scheidingslaag) meting houdt de productiestroom in stand. Als water en olie niet efficiënt van elkaar worden gescheiden, krijgt u te maken met verwerkingsproblemen, defecte apparatuur, productieverlies en shutdowns. Daarom is Magnetrol® belangrijk. Onze nauwkeurige niveaucontrole meet zowel het totale niveau als de emulsielagen, van upstream tot downstream separatoren. Zo krijgt u een efficiënte scheiding en echte procesoptimalisatie. Dat is van cruciaal belang. Want als het om interface gaat.. level matters.

Download de nieuwe Interface White Paper op interface.magnetrol.com

Voorwoord

HARMONIE Opereren in harmonie met de samenleving is een sectorbreed gedragen ambitie. In de praktijk van alledag lijkt dat echter een vergezicht dat steeds verder uit beeld raakt. Ondanks diverse initiatieven van de sector om de perceptie bij te stellen, ziet de samenleving de chemie nog steeds als een vervuilende industrie, een grote oorzaak van klimaatverandering, een gesloten bastion, en een bron van onbestemde risico’s. En daarbij komt dan ook nog de argwaan die mensen jegens multinationals in het algemeen koesteren. Is dat dan een reden om die ambitie maar op te geven? Volgens mij zeker niet. Afstanden krimpen, wat de noodzaak om aan harmonie te werken juist vergroot. De afstand in kennis krimpt omdat via ICT en sociale media kennis en informatie breed toegankelijk zijn. De fysieke afstand wordt kleiner omdat in het dichtbevolkte Nederland een groeiend aantal mensen een beroep doet op leefruimte, ook de ruimte in de buurt van chemiefabrieken. Een voorbeeld

EVENEMENTEN 21.11 Granting & Graduation 2018 Genodigde studenten en VNCI-leden en relaties kunnen de nieuwe beursstudenten ontmoeten en het afstuderen vieren van de studenten die de talentprogramma’s van COAST, ISPT en VNCI hebben afgerond. Locatie: Spoorwegmuseum, Utrecht Organisatie: VNCI, TI-COAST, ISPT, Holland Chemistry

30.11 CTGG-dag 2018 Op het programma staan onder andere de wijzigingen in de vervoersvoorschriften voor weg en water (ADR, ADN, IMDG), de problematiek rondom druppellekkages en de risico’s van alternatieve brandstoffen. Locatie: Caballero Fabriek, Den Haag Organisatie: STGG, Gevaarlijke Lading/Sdu 3.12 CHAINS 2018 Nederlandse chemici komen drie dagen samen om de nieuwste wetenschappe-

lijke doorbraken in de chemie met elkaar te delen en om elkaar te inspireren. Locatie: NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven Organisatie: NWO Chemical Sciences 4.12 Behind the scenes@ZuidwestNederland Kennismaking met het chemiecluster Zuidwest-Nederland, met focus op innovatie en veiligheid. In het kader van VNCI 100 jaar. Locatie: Chemiecluster Zeeland, Terneuzen Organisatie: VNCI en Chemiecluster Zeeland 12.12 Stoffendag 2018 Het delen van goede praktijken en kennis over het omgaan met gevaarlijke stoffen staat zoals elk jaar centraal. VNCI-leden krijgen 50 euro korting. Locatie: De Reehorst, Ede Organisatie: Stichting projecten MKBNederland

hiervan vindt u in het artikel op pagina 40 over Albemarle Catalysts Company in Amsterdam, waar een nieuwe woonwijk nabij de fabriek in ontwikkeling is. In het geval van Albemarle is dat aanleiding om extra energie te steken in de dialoog met de buurt. Ik pleit ervoor om, net als Albemarle, de ambitie naar harmonie met meer dan gewone energie na te blijven streven. Ook als we daarbij op tegenslagen stuiten. We moeten er rekening mee houden dat de samenleving steeds kritischer wordt op wat we doen. Hoe beter onze prestaties worden, hoe hoger de lat zal worden gelegd. Hoe meer we vertellen, hoe meer vragen er gesteld zullen worden. En transparantie zal in eerste instantie ook tot gevolg hebben dat, door alle aandacht, de risicobeleving eerder groter dan kleiner wordt. Door die fase moeten we heen. Want harmonie is op termijn in ons kleine Nederland het enige alternatief. Colette Alma, directeur VNCI

13.12 VoltaChem 2018 Jaarlijks event over de laatste ontwikkelingen op het gebied van industriële elektrificatie en Power-2-X en de kansen om samen de zaken te versnellen. Locatie: Brightlands Chemelot Campus, Geleen Organisatie: VoltaChem, Industrielinqs en FME VERGADERINGEN 20.11 VNCI Advocacy Team 27.11 WG Energie en Klimaat 27.11 WG Milieu 29.11 WG Arbeidsveiligheid 3.12 Dagelijks Bestuur 11.12 MKB Kopgroep 11.12 WG Logistieke Veiligheid 11.12 Algemeen Bestuur 18.12 Bestuurs Advies Commissie (BAC)

COMPLEET OVERZICHT EN AANMELDEN: WWW.VNCI.NL/NIEUWS/EVENEMENTEN november 2018 Chemie Magazine 7

WAT IS DE GROOTSTE CHEMISCHE INNOVATIE VAN DE AFGELOPEN 100 JAAR?

! E E M M E ST

over noodzaak John Grin (UvA) ing van verduurzam

van de Vereniging

peace Shell en Green mening van verschillen

se Chemische Nederland

Industrie

la (Dow): Rafael Cayue alles beter t chemie maak

Just culture: (bijna-)incidenten als leermateriaal

Belangrijke procesinnovatie: kraken

JAARGANG

60 • 07-08

• 23 AUGUSTUS

Milieuproblematiek in jaren zestig

De VNCI in het interbellum (1929-1938)

Materialen die twee of meer ‘gezichten’ tonen

CO2-reductie via procesintensiverin g

2018

Vereniging van de Nederlandse Chemische

Industrie

JAARGANG 60 • 02 • 01 MAART 2018

JAARGANG 60 •

05 • 24 MEI 2018

Reacties stakeholders op Routekaart 2050

Vereniging van de Nederlands e Chemische Industrie

BERTIE STEUR (VAN BOER ZOEKT

SOR ‘POPPROFES

Het belang van natuurlijk kapitaal

‘Wikipedia’ van de chemie gelanceerd

Vereniging van de Nederlandse Chemisc he Industrie

’ LEO BLO

KHUIS

F ‘VINYL GA DUSTRIE MUZIEKINME BOOST’ OR EEN EN

ANDRIES KNEVE

‘ANTIBIOTICA ZIJN EEN ONGELOOFLIJK E ZEGEN’

JAARGANG 60 • 03 • 29

MAART 2018

VROUW)

‘KUNSTMEST WERKT SNELLER EN PRECIEZER’

OLYMPISCH KAMPIOEN ANNA VAN DER BREGGE N

‘‘EEN EEN GOED PAK SCHEELT ZO EEN AANTAL SECONDEN’

De afgelopen eeuw is de levensverwachting van de Nederlander enorm gestegen. Werd iemand die geboren was in 1860 gemiddeld 37 jaar oud, nu is dat 81,5 jaar. Debet hieraan zijn onder meer betere en voldoende voeding, schoon drinkwater, betere hygiëne en betere gezondheidszorg. En dit alles hebben we weer voor een groot deel te danken aan chemische innovaties. In het kader van haar 100-jarig bestaan presenteerde de VNCI het afgelopen jaar in Chemie Magazine de tien grootste chemische innovaties van de afgelopen eeuw. In willekeurige volgorde, dus zonder zich uit te spreken over de ranking. Die keuze laten we nu graag aan jou. Ga naar www.vnci.nl/innovatie-poll en geef aan welke chemische innovatie volgens jou de belangrijkste was. De uiteindelijke top-10 wordt begin december bekendgemaakt.

DOW-MEDEWERKERS RUIMEN PLASTIC AFVAL OP Op 13 oktober deden werknemers van Dow wereldwijd op vijftig locaties mee aan de PullingOurWeight Cleanup Campaign, bedoeld om plastic zwerfafval op te ruimen. Ook Dow in Terneuzen was van de partij. Zo’n vierhonderd medewerkers en vrienden en familie ruimden afval op bij Hoofdplaat, Biervliet, Terneuzen, Zaamslag en Paal en dumpten het in de gereedstaande afvalcontainers.

8 Chemie Magazine november 2018

e Cleanup is opgezet in samenwerking met Natuur & Zo, een educatiecentrum waarin de drie Zeeuws-Vlaamse gemeentes samenwerken. Wereldwijd ruimden afgelopen jaar 4500 Dow-medewerkers met familie en vrienden meer dan 40.000 ton afval rond lokale waterwegen op. Dow werkt samen met partners in de waardeketen om een circulaire economie voor kunststoffen te bevorderen. Het bedrijf vindt dat het op de juiste manier beheren van de levenscyclus van kunststoffen, van ontwerp tot verwijdering, de sociale en economische voordelen van kunststoffen zal behouden zonder oceanen en rivieren in gevaar te brengen. p

Actueel De nieuwe innovatiehal.

WIJZIGINGEN IN REGELGEVING CENTRAAL OP CTGG-DAG De Commissie Transport Gevaarlijke Goederen (CTGG) en Gevaarlijke Lading/Sdu organiseren op 30 november de jaarlijkse CTGG-dag. Op het programma staan onder andere de wijzigingen in de vervoersvoorschriften voor weg en water (ADR, ADN, IMDG), de problematiek rondom druppellekkages en de risico’s van alternatieve brandstoffen.

D ZAP-INNOVATIEHAL GEEFT FORSE IMPULS AAN BIOBASED ECONOMY In Groningen is op 10 oktober de nieuwe innovatiehal van de Zernike Advanced Processing-faciliteit (ZAP) officieel geopend. Bedrijven kunnen hier samen met kennisinstellingen werken aan nieuwe toepassingen voor agrarische grondstoffen en reststromen.

e ZAP-faciliteit is een semi-industriele omgeving waar studenten en (docent-)onderzoekers samen met bedrijven werken aan innovatieve oplossingen voor de biobased economy. “Ondernemers zoeken contact met de ZAP-faciliteit met toegepaste onderzoeksvragen, en wij maken graag gebruik van de ervaring van deze ondernemers om nieuwe biobased producten op de markt te brengen of om (chemische) processen duurzamer te maken”, aldus algemeen directeur Rob van Linschoten. Binnen ZAP wordt gewerkt met resten van biomassa, zoals suikerbieten, aardappelen, gras, snoeimateriaal en hennep. Het toegepaste onderzoek binnen ZAP richt zich op de verwerking tot nieuwe materialen en grondstoffen voor de farmaceutische, cosmetica-, nutraceutica- en kledingindustrie. Een voorbeeld is het gebruik van chitine, een stof in garnalenschalen. Bij het pellen van garnalen blijft een enorme hoeveelheid restmateriaal over. Deze biomassa kan worden gebruikt als bodemverbeteraar. Maar eigenlijk is dat zonde, omdat deze garnalenschalen bomvol chitine en chitosan zitten. Chitine kan worden omgezet in hoogwaardige biobased grondstoffen voor de papier- en verfindustrie, waterzuivering en farmacie, duurzame gewasbe-

scherming en in de kledingindustrie (het kleuren van jeans), of worden gebruikt als een natuurlijk polymeer, een alternatief voor duurzame implantaten. ZAP is een initiatief van de Hanzehogeschool, de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en mbo-instelling Noorderpoort. Sinds de oprichting in 2015 werd ZAP voornamelijk gebruikt voor educatieve doeleinden. “Maar met de opening van de nieuwe innovatiehal bieden we het bedrijfsleven nu ook de mogelijkheid om processen op te schalen naar proof of concept, mogelijk in samenwerking met andere (mkb-) bedrijven en kennisinstellingen”, aldus Van Linschoten. “Daarmee wordt ZAP een nog belangrijker link voor het mkb en start-ups om hun ideeën naar een hoger plan te tillen en uiteindelijk op de markt te brengen.” ZAP brengt fundamentele en toegepaste wetenschappen samen aan de hand van op biotechnologie gerichte innovaties. Van Linschoten: “In biotechnologie komen de werelden van de agro-, voedingsmiddelenen chemische industrie samen, en dat biedt kansen. Samenwerking tussen verschillende ketens levert altijd winst op.” Volgens hem is er al veel belangstelling voor de nieuwe innovatiehal. Al op 13 september opende BioBTX er een nieuwe pilotplant voor het winnen van chemische bouwstenen uit vloeibare biomassa en gerecyclede plastics. p

Video:

e CTGG-dag wordt gehouden in Den Haag in de voormalige Caballero Fabriek en is bedoeld voor functionarissen (uit bedrijfsleven, hogere en lagere overheden en advies- en onderzoeksbureaus) die zich bezighouden met veiligheid rond vervoer en open overslag van gevaarlijke goederen. De CTGG is het samenwerkingsverband van vijftien organisaties waarvan de leden betrokken zijn bij het transport van gevaarlijke stoffen. p

Meer info: www.ctgg.nl

GRONINGEN SEAPORTS EN PIPELIFE WINNEN NORTHERN ENLIGHTENMENTZ Met hun infrastructuur voor waterstof zijn tijdens het Eemsdeltavisiecongres Groningen Seaports en producent van kunststof buizen Pipelife uitgeroepen tot winnaar van de Northern Enlightenmentz 2018.

roningen Seaports en Pipelife gaan samen een infrastructuur voor het transport van groene waterstof aanleggen in Delfzijl en de Eemshaven. Pipelife levert de gasbuizen en Groningen Seaports zorgt voor de aanleg. Waterstof kan een belangrijke oplossing bieden voor ﬂuctuaties in het groene-energieaanbod. De inzet van waterstof is echter nog erg duur. Het gebruik van kunststoﬂeidingen kan de kosten van waterstof significant verlagen. Met de Northern Enlightenmentzverkiezing wil Petrochem de noordelijke provincies inspireren bij het toepassen van hoopgevende innovaties. p november 2018 Chemie Magazine 9

IO Limburg @IO_Limburg Brightlands Chemelot krijgt een Europees centrum voor verduurzaming in de chemie dat over 5 jaar 100 nieuwe banen moet opleveren Reckhaus GmbH & Co won de Environmental Responsibility Award voor het project Insect

Roderik Potjer @potjer Voorzitter van @Cefic Hariolf Kottmann heet gasten bij General Assembly tijdens Chemical Convention welkom en feliciteert @vnci met haar 100 jarig bestaan Chemical Cluster Emmen @ChemClusEmmen Mooi filmpje over @cumapol dat ook werd gemaakt tijdens #BehindTheScenes @GemeenteEmmen van de @vnci. Als je wilt innoveren moet je gewoon beginnen! Robert Tieman @RobertTieman Binnenvaarttankers mogen hun ruim niet meer luchten #ontgassen #binnenvaart @vnci @ MilieuRijnmond @ODNZKG @_havenm S/park Deventer @sparkdeventer Op deze #chemie landkaart van @vnci zijn alle clusters en innovatie hotspots van Nederland aangegeven. S/park in #Deventer is terug te vinden bij nummer 12. Gert Verreth @gertverreth Van garnalenvoeding tot luiervulling. Indrukwekkend overzicht in @tijd van recente investeringen in Belgische #chemie. KNCV @KNCVchemie Tijdens de Avond van de Chemie kon zij er last-minute helaas niet bij zijn. Vandaag heeft Pascalle van Eijck alsnog de Gouden Spatel met de daarbij behorende oorkonde en een bloemetje in ontvangst kunnen nemen op het KNCV-kantoor 10 Chemie Magazine november 2018

Respect. V.l.n.r.: Daniele Ferrari (voorzitter Cefic), Hans-Dietrich Reckhaus (Reckhaus) en Marco Mensink (directeur Cefic).

EUROPESE RC-WINNAARS BEKENDGEMAAKT BASF, Reckhaus, Versalis en essenscia zijn de winnaars van de Europese Responsible Care Awards. Dit werd bekendgemaakt tijdens de Chemical Convention van Cefic, die dit jaar vanwege het 100-jarig bestaan van de VNCI werd gehouden in Amsterdam.

ASF ontving de Chemical Safety Award voor zijn succesvolle meerjarige programma voor stakeholderbetrokkenheid om de veiligheid van nanomaterialen aan regelgevende instanties en ngo’s te demonstreren. Het Duitse Reckhaus GmbH & Co won de Environmental Responsibility Award voor het project Insect Respect, dat zorgt voor ecologische compensatie voor de insecten die zijn gedood door een biocide. De Sustainability Workplace Award ging naar het Italiaanse Versalis, dat een gedragsmodel heeft ontwikkeld om de veiligheidscultuur en -ethiek bij de medewerkers te verbeteren. Het Belgische essenscia sleepte de National Associations Award in de wacht voor het project om mkb-bedrijven te helpen te voldoen aan de Europese chemicaliënwetgeving, inclusief ondersteuning bij het voldoen aan de laatste REACH-registratiedeadline. p

BEHIND THE SCENES@ZUIDWEST-NEDERLAND

In het kader van haar 100-jarig bestaan organiseert de VNCI een serie Behind the scenes, events waarin de chemieclusters centraal staan. Op 4 december is Zuidwest-Nederland aan de beurt. Behind the Scenes@Zuidwest-Nederland staat in het teken van Innovatie en Veiligheid. Een van de sprekers is Allard Droste, rasondernemer en auteur van Semco in de polder. Hij laat zien dat het kan: een organisatie succesvol laten draaien met een minimum aan regels en verplichtingen. Niet alleen bij hippe start-ups, maar ook in de keiharde praktijk van de (maak)industrie. Meer info en aanmelden: www.vnci.nl/agenda

Meer actueel nieuws op www.vnci.nl en in de wekelijkse gratis VNCI Nieuwsbrief (meld je aan via de site).

How to get from here...

...to there?

Are you active in the process industry, but lacking a process-technological background?

Expand your knowledge with a three-day course â&#x20AC;&#x2DC;Process technology for non- Process Technologistsâ&#x20AC;&#x2122; with interactive lectures from inspiring experts with 20+ years of scientific and industrial experience. 28 - 30 January 2019 Delft, The Netherlands Information & registration: www.dpti.tudelft.nl

DE VNCI BESTAAT DIT JAAR 100 JAAR. CHEMIE MAGAZINE VIERT DIT MET EEN SERIE ARTIKELEN OVER CHEMISCHE INNOVATIES DIE DE AFGELOPEN 100 JAAR GROTE MAATSCHAPPELIJKE IMPACT HADDEN.

ANTICONCEPTIEPIL

KUNSTMEST

SYNTHETISCHE VEZELS

VOEDINGSADDITIEVEN

PENICILLINE

BIOCIDEN VOORKOMEN ZIEKTELEED EN VERSPILLING

‘ONZE MODERNE MAATSCHAPPIJ KAN NIET ZONDER DESINFECTIEMIDDELEN’ Dankzij biociden is ons huis hygiënisch, ons voedsel veilig, het zwembadwater vrij van ziekteverwekkende organismen en de operatietafel ontsmet. Schoonmaakdiva Marja Middeldorp zweert bij schoonmaakdiscipline en zal een desinfectiemiddel niet schuwen om bacteriebroeinesten in huis te lijf te gaan. Tekst: Marloes Hooimeijer

VERF EN COATINGS

PLASTIC

GEWASBESCHERMING

GENEESMIDDELEN

e eeuw

DESINFECTIE (volgorde is willekeurig)

12 Chemie Magazine november 2018

ypochloriet, ethanol, propanol of andere alcoholen, perazijnzuur, quaternaire ammoniumverbindingen (quats), het zijn zomaar wat chemische stoffen die worden gebruikt als actieve stoffen in desinfectiemiddelen. Ook wel biociden genoemd. “Middelen op basis van chloor (hypochloriet) zijn de oudste bekenden waarvan desinfecterende werking wetenschappelijk bewezen is”, vertelt Hans Razenberg, directeur NVZ - Schoon, Hygiënisch, Duurzaam, brancheorganisatie voor fabrikanten en importeurs van producten die te maken hebben met het reinigen, desinfecteren en onderhouden van de woon- en werkomgeving. Desinfectie in de zorg (handen, ruimtes en apparaten) met chloor of alcohol of desinfectie van drinken zwemwater met hypochloriet, het zijn bekende voorbeelden. Maar ook in bijvoorbeeld de levensmiddelenindustrie en de agrarische sector spelen desinfectiemiddelen “een heel belangrijke rol om kwaliteit te borgen”, aldus Razenberg. “Onze

moderne maatschappij kan niet zonder desinfectiemiddelen. Je zou niet eens een lekker biertje kunnen drinken. Het hele proces van bierbrouwen draait vooral om zorgen dat van ketel tot fles alles goed schoon en gedesinfecteerd is. Als je gist eraan gaat door schadelijke bacteriën die nog in het systeem zaten, heb je geen lekker Duveltje meer. Denk ook aan melkerijen, zonder goede reiniging en desinfectie van melkmachines krijg je grote problemen.”

Veilig niveau

Hij benadrukt dat desinfectiemiddelen onlosmakelijk zijn verbonden met reinigingsmiddelen. “Het hangt af van het proces, met als centrale vraag: welke middelen en in welke combinatie moet je gebruiken om een veilig niveau te bereiken? Om te zorgen dat pathogenen en verontreinigingen als schimmels voldoende afgedood zijn en zo te voorkomen dat je product weggegooid kan worden. Met gewoon reinigen haal je al heel veel van de voedingsbron voor bacteriën en schimmels weg. In een gemiddeld

ER ZIJN IN NEDERLAND JAARLIJKS MEER DAN 700.000 BESMETTINGEN MET SALMONELLA, CAMPYLOBACTER EN NOROVIRUS

Innovatief

De industrie van reiniging en desinfectie is volgens Razenberg “altijd al dynamisch en innovatief” geweest. “We zijn steeds vernuftiger gewor- e

‘SCHOONMAAKDIVA’ MARJA MIDDELDORP:

FOTO: HARMEN DE JONG

huishouden hoef je niet heel de dag te desinfecteren; als je gewoon goed reinigt, is dat vaak niet nodig.” Tegelijkertijd zegt hij dat de staat van hygiënemaatregelen thuis hem nogal eens verbaast. “Ruim 800.000 mensen hebben per jaar een ‘zomergriepje’: ze zitten een dag thuis door een voedselvergiftiging die ze hebben opgelopen door slechte hygiëne met voedselbereiding. Zoals tijdens de barbecue. Als te rauw vlees op hetzelfde bord als de salade ligt, gaat het nogal eens mis. Dat zijn wel allemaal ziektedagen, moet je eens uitrekenen wat dat het bedrijfsleven kost. Terwijl het toch heel simpel is om een nieuw bord te pakken. Of om de snijplank waar de kip op gesneden is tussendoor goed te reinigen en desinfecteren. Je kunt nooit té schoon maar wel té vies zijn.”

‘Chloor en ammonia zijn mijn vriendjes.’

november 2018 Chemie Magazine 13

den in hoe we de combinatie reinigen en desinfecteren inzetten. Er is veel kennis en kunde nodig om goede middelen te formuleren met de verschillende bestanddelen, afgestemd op de bron van de vervuiling. Middelen die werken waar ze moeten werken en ook effectief blijven. We houden voortdurend in de gaten wat de bedreigingen zijn.” Hij vervolgt: “Ik had eens een discussie met een brancheorganisatie uit de gezondheidszorg die aangaf dat het zo complex was met de grote hoeveelheid aan verschillende reinigings- en desinfectiemiddelen. Of we ons niet gewoon konden beperken tot één reinigingsmiddel en één desinfectiemiddel, zodat het voor iedereen duidelijk en makkelijk is wat te gebruiken. Ik zei: ‘Prima, als we kunnen afspreken dat jullie er dan voor zorgen dat er slechts tot één of twee schadelijke micro-organismen zijn, hebben we een deal.’ Toen begrepen ze pas hoe complex goede reiniging en desinfectie is.”

hand. Zoals bij die meneer met twee langharige honden: “Wat een hoop stof en narigheid in dat huis. Het lab bracht de bacteriën in beeld die zich daaraan tegoed deden. Er vlogen dikke bromvliegen rond die het hadden gemunt op het karkas van een muis achter het fornuis. Als iets te vet en vuil is voor een allesreiniger, heb je gewoon een wapen nodig om dat te lijf te gaan en die bacteriebroeinesten om zeep te helpen. In zo’n geval zal ik chloor en ammonia niet schuwen; dat zijn mijn vriendjes. Ze zijn goed voor onze hygiëne. Of neem de douche. Ook daarvoor is chloor een prettig desinfecterend middel. Op een gegeven moment krijgen mensen die oranje uitgeslagen tegels, een werking van vet en bacteriën die er een feestmaal genieten, niet meer schoon. Dikbleek doet dan wonderen. Erop deppen, halfuurtje laten intrekken, kokend water eroverheen en je tegels zijn weer wit. Wie wil dat nou niet?”

Broeinesten

Schoonmaakdiscipline

De ‘schoonmaakdiva van Nederland’ wordt ze ook wel genoemd, Marja Middeldorp. Ze schrijft columns voor TrosKompas en hield samen met haar moeder vele schoonmaakinspecties, inclusief grondige schoonmaakbeurt, voor het RTL-programma Hoe schoon is jouw huis? Ze kwam nogal wat broeinesten van bacteriën tegen en in zo’n geval neemt ze graag een desinfecterend schoonmaakmiddel ter

e eeuw

DESINFECTIE 14 Chemie Magazine november 2018

Maar beter is: schoonmaakdiscipline, vuil en vet geen kans geven, zorgen dat de oppervlakten na het schoonmaken glad én droog zijn. Ofwel: geen voedingsbron creëren voor foute bacteriën, zodat ook desinfectie niet nodig is. Middeldorp: “Niet met zo’n kletsnatte mop of dat vieze gele vaatdoekje de bacteriën door de ruimte verspreiden. Brrr, daar gruwel ik van; dan kun je net zo goed niet schoonmaken. Mijn tip: natte sok aan de ene hand, droge sok aan de andere. Iedere dag even toilet, kranen en handvaten afnemen met water, met eventueel een beetje azijn, en droogwrijven. Scheelt nog veel water ook. En altijd de wc-deksel dicht, zodat de bacteriewaternevel zich niet verspreidt bij het doortrekken.” En antibacteriële handgel gebruiken? “Dat vind ik een goed middel. Het doodt de bacteriën en vervliegt. Voor goede hygiëne in huis heb je een opeenstapeling van gedisciplineerd gedrag nodig.”

FOTO: V V VF

IEDERE ZWEMMER BRENGT 1.000.000 TOT 1.000.000.000 MICRO-ORGANISMEN IN HET WATER

HANS RAZENBERG, DIRECTEUR NVZ:

‘Je kunt nooit té schoon maar wel té vies zijn.’

CHEMIE VAN DESINFECTIE MET CHLOOR

Omdat chloor een zeer reactief element is, gaat het gemakkelijk verbindingen aan met andere stoffen. Het doodt ziektekiemen als bacteriën en virussen door in te breken in de chemische huishouding van hun moleculen. De desinfectiemiddelen die daarvoor worden gebruikt, bestaan uit chloorverbindingen die hun atomen op andere verbindingen kunnen overbrengen, zoals enzymen in bacteriën en andere cellen. Als een enzym in aanraking komt met chloor, worden een of meer van de waterstofatomen in de eiwitmolecuul door middel van substitutie vervangen door chloor. Hierdoor verandert de hele molecuul van vorm of valt uit elkaar. Wanneer enzymen niet meer goed functioneren, gaat de cel of de bacterie dood. (Bron: Lenntech)

BESMET DRINKWATER ZORGT WERELDWIJD JAARLIJKS VOOR 502.000 STERFGEVALLEN ALS GEVOLG VAN DIARREE

VNCI-LEDEN HELPEN ZIEKTEKIEMEN VOORKOMEN

In Terneuzen produceert ICL vloeibare biociden.

ICL produceert als grootste broomproducent ter wereld sinds de jaren tachtig gebromeerde biociden. Op basis van ICL’s broomreserves in de Dode Zee en de principes van beperking van de aangroei van microbiologisch leven ontwikkelde ICL verschillende producten en systemen. DBNPA en Bronopol zijn voorbeelden van non-oxidatieve actives die door ICL worden geproduceerd, Hypo-bromic acid (HOBr) en Bromine activated chloramines (BAC) zijn werkzame oxidatieve componenten. Woordvoerder Arne Padt: “De maatschappelijke waarde van onze biociden zit vooral in het desinfecteren van allerlei waterstromen in het dagelijks leven en processen. Zo helpen ze bij het onderdrukken en het voorkomen van ziektekiemen – de door de legionellabacterie veroorzaakte Veteranenziekte is hiervan een bekend voorbeeld – en zorgen ze voor hygiëne in zwembaden en spa’s. In de industrie zorgt goede waterbehandeling met biociden voor efﬁciënter water- en energieverbruik en voor een stabielere bedrijfsvoering zonder onverwachte productiestops.” ICL heeft een R&D-lab speciﬁek voor de ontwikkeling van nieuwe biociden en biociden-combinaties. Padt: “Vaak is de wijze van doseren dan wel het in-situ maken van de actieve biocidecomponenten, waarbij de biocide ter plekke wordt gegenereerd en aangewend, het geheim tot succes.” In Terneuzen produceert ICL vloeibare biociden. Het bedrijf heeft ook productielocaties voor biociden in Israël en China.

Natriumhypochloriet maakt het zwemwater veilig.

Nouryon (voorheen AkzoNobel) produceert sinds 1931 het desinfectiemiddel natriumhypochloriet (ook wel bekend als chloorbleekloog). Het heeft hiervoor productielocaties in Delf-

zijl, Rotterdam en Duitsland. Maarten Remmerswaal, technical service manager bij Nouryon: “Natriumhypochloriet wordt aan water gedoseerd om te desinfecteren. Zonder natriumhypochloriet zou je bijvoorbeeld niet in een zwembad kunnen zwemmen, waar mensen nu eenmaal in plassen en allerlei bacteriën afscheiden. Je zou hartstikke ziek worden. Hetzelfde geldt voor drinkwater.” Waar het in de toekomst heen gaat, is lastig te voorspellen, aldus Remmerswaal. “Natriumhypochloriet is een biocide, want het doodt per slot van rekening bacteriën en virussen. Biociden hebben een slechte naam en sommige EU-landen willen het gebruik van het middel beperken. Ik denk dat het goed is om naar alternatieven te kijken, maar we moeten realistisch zijn over de mogelijkheden. In Nederland gebruiken we voor drinkwaterzuivering onder andere membraantechnologie in combinatie met uv- of ozon-licht. Dit is een mooie technologie, maar voor veel landen te kostbaar en technologisch nog niet haalbaar, al is het alleen al omdat waterleidingen en infrastructuur in veel landen te oud zijn. En als je dit niet goed toepast, breng je de veiligheid van het drinkwater in gevaar. Voor desinfectie van bijvoorbeeld ziekenhuizen is er, ook in Nederland, nog geen alternatief voor biociden.” Volgens Remmerswaal zal het middel nog lang belangrijk blijven in zowel Europa als daarbuiten: “Door het gebruik van natriumhypochloriet in drinkwater in de westerse wereld komen ziektes als cholera maar ook diarree met dodelijke afloop niet meer voor. In veel landen is het nog steeds geen vanzelfsprekendheid dat er veilig drinkwater beschikbaar is. Volgens de WHO sterven wereldwijd jaarlijks nog miljoenen mensen aan watergerelateerde ziektes. Er valt hier met natriumhypochloriet nog een wereld te winnen.” De biocide glutaaraldehyde van Dow Microbial Control wordt gebruikt om high level desinfectiemiddelen van te maken die ziekteverwekkende micro-organismen op herbruikbare medische en tandheelkundige apparatuur voorkomen. Denk aan chirurgische instrumenten, endoscopen, grijpers en scharen, en laparoscopische apparatuur (voor kijkoperaties). Die moeten gesteriliseerd worden voor ieder gebruik, om zo het risico op infecties bij patiënten door besmetting tegen te gaan. Glutaaraldehyde draagt al meer Glutaaraldehyde dan zestig jaar bij aan desinfectie en is een actief microbiële controle, waarmee het niet ontsmettingsalleen helpt tegen ziektes bij mensen, middel tegen maar ook bij dieren. De WHO heeft vogelgriep. glutaaraldehyde bestempeld als effectief ontsmettingsmiddel tegen vogelgriep. Als industrieel desinfectiemiddel gaat het verspilling van producten tegen en voorkomt het verstoring van industriële processen. Glutaaraldehyde werkt snel en effectief, en is gemakkelijk bio-afbreekbaar, aldus Dow Microbial Control. november 2018 Chemie Magazine 15

Standbeeld van Ignác Semmelweis voor het Szent Rókus Kórház-ziekenhuis in Budapest, waar hij ontdekte dat handen een belangrijke rol speelden bij de overdracht van infecties als kraamvrouwenkoorts.

voor verloskunde in Wenen verlangde hij daarom dat iedereen zijn handen in bleekwater zou wassen voordat er onderzoek op de kraamzaal gedaan zou worden. De sterfte daalde er al snel van 10 naar 1-2 procent. In 1862 toonde Louis Pasteur aan dat bacteriën infecties kunnen veroorzaken en introduceerde de pasteurisatietechniek. De Engelse chirurg Joseph Lister paste de theorie van Pasteur even later toe op de chirurgie en wist het aantal postoperatieve wondinfecties te verminderen door het verbandgaas in carbolzuur (fenol) te drenken. In 1854 stierven in Londen als gevolg van een cholera-epidemie een groot aantal mensen. De Engelse dokter John Snow ontdekte dat de cholera-epidemie werd veroorzaakt door een besmette waterpomp. Hij voorkwam verspreiding van de epidemie door de besmette waterpomp af te sluiten. Vanaf 1900 worden desinfectiemiddelen op grote schaal toegepast door drinkwaterbedrijven om de verspreiding van ziektes als cholera en tyfus te voorkomen en de waterkwaliteit te verbeteren. Chloorbleekloog (natriumhypochloriet) is een van de meestgebruikte desinfectiemiddelen voor water. Het wordt ook veelvuldig toegepast ter desinfectie van oppervlakken in de gezondheidszorg, huishoudens en voedselindustrie. Ook alcoholhoudende biociden (zoals op basis van ethanol en isopropanol) vinden veel toepassing, vooral voor desinfectie van kleinere oppervlakken en handen. Ter ontsmetting van de huid bij verwonding of voorafgaand aan verwonding,

In 1862 toonde Louis Pasteur aan dat bacteriën infecties kunnen veroorzaken en introduceerde de pasteurisatietechniek. zoals bij een operatie, worden stoffen als chloorxylenol, chloorhexidine en (povidon)jodium toegepast. Glutaaraldehyde kan gebruikt worden voor desinfectie van medische apparatuur, zoals endoscopen. Voordat desinfectiemiddelen mogen worden verkocht, moeten ze aan een groot aantal eisen voldoen. Deze eisen hebben betrekking op zowel de veiligheid als op de werkzaamheid van de middelen. De eisen zijn in de Europese Unie vastgelegd in de Biocidenverordening. In Nederland regelt de Wet Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden de toelating van desinfectiemiddelen tot de Nederlandse markt.

TOEKOMST: OPVOEDEN IN HYGIËNE

e eeuw

DESINFECTIE 16 Chemie Magazine november 2018

“Onze inzet voor de toekomst is een schone, hygiënische en duurzame samenleving”, zegt Hans Razenberg (NVZ). “Daarvoor zal samen met de overheid vooral meer voorlichting gegeven moeten worden over hygiëne. In ziekenhuizen wordt desinfectie alleen maar belangrijker nu antibioticaresistentie hand over hand toeneemt en er weinig nieuwe antibiotica bij komen. Ziekenhuisinfecties buiten de deur houden begint toch met goed reinigen en desinfecteren. Maar antibioticaresistentie is niet alleen een probleem voor ziekenhuizen. Die resistente bacteriën zitten ook in het gewone huishouden, waar iedereen ze op kan lopen. Ook in het huishouden wil je dat zoveel mogelijk gaan voorkomen. Dus moet je erop inzetten dat je steeds betere voorlichting geeft over hygiëne en desinfectie thuis. Het is ieders verantwoordelijkheid. We moeten mensen nú opvoeden in een betere hygiëne en niet wachten tot het probleem over tien jaar ontstaat.” p

Bronnen: o.a. Wikipedia, Lenntech, NVZ, WHO

WIST U DAT?

Biociden bestrijden ziekteverwekkende micro-organismen en zorgen voor een gezonde en hygiënische omgeving voor de mens. Er zijn drie hoofdgroepen micro-organismen: bacteriën, schimmels en virussen. Biociden zijn letterlijk dodelijke stoffen: bios betekent ‘leven’, cide ‘doder’. In 1847 was Ignác Fülöp Semmelweis, een Hongaarse arts in het Keizerrijk Oostenrijk, een van de eersten die ontdekten dat handen een belangrijke rol speelden bij de overdracht van infecties als kraamvrouwenkoorts. In zijn kliniek

BEELD: LOUIS PA STEUR, A. EDELFELT 1885, MUSÉE D’ORSAY, PARIJS

BETERE HYGIËNE KAN 25 PROCENT VAN DE DODELIJKE ZIEKENHUISINFECTIES VOORKOMEN

Kent u het DNA van een sluipmoordenaar? Bestel het Chemiekaartenboek 2019 en krijg

3 maanden lang gratis toegang tot de vernieuwde Chemiekaarten® Online, powered by Toxic Actie geldig t/m 31 december 2018!

Voordelen vernieuwde Chemiekaarten® Online: Uitgebreidere ondersteuning bij het voorkomen van risico’s Werkplekinstructiekaarten die u kunt delen met uw medewerkers Altijd op de hoogte van ontwikkelingen en revisies in chemiekaarten Een wetenschappelijk getoetst en actueel naslagwerk Alles met één klik bij de hand Al meer dan 30 jaar dé autoriteit op het gebied van chemische stoffen

Weet u dat ruim 1 miljoen Nederlanders op zijn werk te maken heeft met gevaarlijke stoffen? En 1 op de 6 werknemers het risico loopt om hiervan ziek te worden? Denk aan ernstige ziekten zoals astma, COPD en longkanker. Jaarlijks sterven naar schatting 3.000 mensen door gevaarlijke stoffen.

Zorg dat u weet hoe u met deze sluipmoordenaars moet omgaan Neem geen risico met de gevaarlijke stoffen binnen uw bedrijf. U kunt ervoor zorgen dat het aantal slachtoffers als gevolg van het werken met gevaarlijke stoffen afneemt. Neem het zekere voor het onzekere. Kies voor het Chemiekaartenboek 2019. Ruim 1.400 enkelvoudige stoffen met de chemische eigenschappen, risico’s, preventie- en noodmaatregelen in één boek!

Bestel het Chemiekaartenboek via sdu.nl/chemiekaartenboek

0238 Adv_Chemiekaarten_3maanden-online_230x297.indd 1

23-10-18 19:07

1928 1938

1948 1958

1918 1928

1938 1948

1958 1968

DE GESCHIEDENIS VAN DE VNCI

CRISIS, SCHALIEGAS EN KLIMAAT

In tien afleveringen gaat Chemie Magazine door de historie van de VNCI en de chemie in Nederland, vanaf de oprichting van de vereniging in 1918 tot de viering van het 100-jarig bestaan dit jaar. Aflevering 10 (slot): de jaren 2008-2018, die gedomineerd worden door de economische crisis, schaliegas en het klimaat. Tekst: Igor Znidarsic

DE CHEMISCHE INDUSTRIE IN DE JAREN TIEN Het faillissement van zakenbank Lehman Brothers in september 2008 leidt tot een kredietcrisis, die via een banken- en schuldencrisis uitmondt in een wereldwijde economische crisis. De Nederlandse chemische industrie komt in zwaar weer terecht, omdat de export, waar zij voor een groot deel van afhankelijk is, stagneert. Voorjaar 2009 zijn de omzetten met 38 procent teruggelopen ten opzichte van dezelfde periode het jaar ervoor. ‘Fabrieken staan stil, personeel wordt de wacht aangezegd’, schrijft Chemie Magazine. In de loop van 2009 trekt de productie weer wat aan, en medio 2010 al rapporteert Cefic ‘meer productie, meer verkoop, meer handelsoverschot, meer prijsstijgingen en meer vertrouwen’. In de eerste maanden van 2010 ligt de verkoop 18,3 procent hoger dan in dezelfde periode het jaar ervoor. De door diverse factoren fors stijgende olieprijs gooit de komende jaren echter roet in het eten, evenals de schaliegasrevolutie in de VS, die zorgt voor lage energie- en feedstockprijzen in de VS, wat nadelig is voor de mondiale concurrentiepositie van de Nederlandse (en Europese) energieintensieve industrie. Mede ook door de afzwakkende economische groei in opkomende markten en de mondiale concurrentie staan de resultaten onder druk. Veel producten worden elders in de wereld tegen lagere kosten geproduceerd en het speelveld is vaak verre van gelijk. Pas vanaf 2016 is er duidelijk herstel te zien, mede dankzij reorganisaties en kostenefficiencyprogramma’s. Ondertussen staat de chemische industrie ook voor grote uitdagingen op het gebied van duurzaamheid. In 2006 zette Al 18 Chemie Magazine november 2018

Gore de klimaatverandering definitief op de kaart en droeg daarmee bij aan het klimaatbewustzijn in de wereld. Energiebesparing en reductie van CO2-uitstoot worden steeds belangrijker thema’s, ook binnen de chemische industrie. Tijdens de klimaatconferentie van Parijs in december 2015 wordt afgesproken om de mondiale temperatuurstijging te beperken tot maximaal 2 graden, waarbij het streven 1,5 graden is. De VNCI vertaalt dit naar het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen van de Nederlandse chemische industrie met 80-95 procent in 2050 ten opzichte van 1990. Hoe, dat laat het rapport ‘Chemistry for Climate – Acting on the Need for Speed’ (‘Routekaart Chemie 2050’) zien, dat in het voorjaar van 2018 verschijnt.

1978 1988 1968 1978

De VNCI, VNO-NCW en brancheorganisaties van de suiker-, metaal-, papier-, glas-, bier- en petroleumindustrie ondertekenen het MEE-convenant, gebaseerd op de structuur van MJA3, waarin bedrijven zich inspannen voor 30 procent energieefficiëntieverbetering in de periode 2005-2020. Het MEE-convenant is bedoeld voor grote industriële bedrijven die meedoen aan het Europese emissiehandelssysteem ETS.

2011

De Regiegroep Chemie geeft Plant One in Rotterdam en Green Chemistry Campus in Bergen op Zoom het predicaat Centre for Open Chemical Innovation (Coci). Daarmee komt het aantal op drie. Chemelot was in 2005 de eerste. Coci’s zijn broedplaatsen van innovatie, waar uitwisseling van ideeën plaatsvindt tussen industrie, onderwijs en overheid. Men maakt gebruik van elkaars expertise en faciliteiten. Later komen daar iLabs bij. Het aantal fysieke hotspots voor groeiers (Coci´s) en innovatieve starters (iLabs) zou uitgroeien tot veertien in 2018. Ze werken samen onder de naam ChemieLink.

2011

Het ministerie van EZ wijst negen sectoren aan als Topsector, waaronder de chemische industrie. Het kabinet wil deze sectoren, waarin Nederland wereldwijd uitblinkt, nog sterker maken en zo meer focus aanbrengen in onze internationale inzet. Later stelt EZ 400 miljoen euro beschikbaar voor onderzoek in de TKI’s van de Topsectoren. De VNCI is naast VNO-NCW, VHCP, VNPI en VOTOB initiatiefnemer van het Veiligheid Voorop-programma, dat zich richt op het verder verbete-

1988 1998

ren van de veiligheidscultuur bij bedrijven die met gevaarlijke stoffen werken. Later sluiten zich ook andere organisaties aan: VVVF, VvA, VNCW, Binnenvaart Logistiek NL, Velin, World Class Maintenance, Vereniging Afvalbedrijven, NVDO, VOMI, NVVK en SSVV.

2012

De VNCI legt in de ‘Routekaart Chemie 2012-2030’ de ambitie neer om de uitstoot van broeikasgassen in 2030 met 40 procent te reduceren ten opzichte van 2005. Het rapport bevat een inventarisatie van de innovatiemogelijkheden voor broeikasgasreductie, verdeeld naar zes oplossingsrichtingen. Waar de meeste sectoren en de overheid eenzijdig focussen op energie-efficiency, pleit de VNCI voor sturing op CO2reductie.

2018 2030? 2008 2018

Het verwachte tekort aan bèta’s en technici inspireert de VNCI tot de lancering van de Topsector Chemiebeurs. Vijf veelbelovende studenten chemie voor het studiejaar 20122013 krijgen een maandelijkse toelage van 500 euro, beschikbaar gesteld door AkzoNobel, Teijin Aramid, Sachem, Van Wijhe Verf en Synbra.

2013

Een aanvulling op ‘The Chemical Industry in the Netherlands’ laat de nadelige economische impact zien van de schaliegasrevolutie in de VS op de Nederlandse chemiesector. Een rondetafelgesprek met minister Kamp van EZ resulteert in de toezegging dat hij zich zal inzetten voor het verbeteren van de concurrentiekracht van de Nederlandse chemische industrie door versterking van de chemieclusters. De VNCI neemt gedurende negen maanden deel aan de onderhandelingen voor het ‘SER Energieakkoord voor duurzame groei’ en brengt onder meer verduurzaming van grondstoffen als oplossingsrichting onder de aandacht.

Officiële presentatie van de Routekaart 2030.

De VNCI presenteert samen met Deloitte ‘The Chemical Industry in the Netherlands: World leading today and in 2030-2050’. Deze toekomstvisie voorziet dat de chemische industrie, bij vier verschillende economische, demografische en technologische ontwikkelingen, tot 2050 in staat zal zijn bij te dragen aan welvaart en banen in Nederland. De visie is leidend voor het beleid van de komende jaren.

2015

In ‘Streefbeeld voor de Nederlandse chemische sector in 2030’ schetst de Topsector Chemie een haalbaar perspectief voor de chemie in 2030. De chemie heeft onder meer de ambitie om in 2030 15 procent van de e

Bronnen: NCI/Chemie Magazine; NOS.nl; Wikipedia

2009

1998 2008

november 2018 Chemie Magazine 19

2008 2018

2016

De VNCI zet het Responsible Care Dashboard online. Deze tool stelt VNCI-leden in staat om hun prestaties op het gebied van Responsible Care (veiligheid, gezondheid, milieuemissies, grondstoffen, duurzaamheid en human capital) te vergelijken met het gemiddelde van de sector en deze verder te verbeteren.

in Nederland en het streven naar een essentiële rol van de industrie in een duurzame low carbon-economie. In het rapport ‘Chemistry for Climate – Acting on the Need for Speed’, dat in maart 2018 wordt gelanceerd, pleit de VNCI voor het centraal stellen van CO2 als sturing in toekomstig beleid en voor verruiming van financieringsmogelijkheden voor (grootschalige) pilots en demo’s. Ze levert ook input voor de energieagenda van het ministerie van EZ.

FOTO: HOLL ANDSE HOOGTE

koolstofbron voor de chemie biobased en 10 procent (chemisch) gerecycled ingevuld te hebben.

CHEMIE-PACK EN ODFJELL

Frank Groenen van Sachem ondertekent het herziene RC-programma tijdens de bijeenkomst bij Sachem waar het RC Dashboard werd gelanceerd.

2017

Omdat veel aangedragen energiebesparingsprojecten niet voldoen aan de strikte definitie ‘finale energiebesparing’, sluit de energieintensieve industrie met EZ een akkoord voor extra energiebesparing van 9 petajoule in 2020, boven op de MEE-afspraken. Hiermee geeft zij invulling aan de verplichting in het Energieakkoord. De VNCI bereikt een overeenkomst over het individueel commitment van bedrijven aan het realiseren van een deel van de 9 PJ energiebesparing. De VNCI geeft opdracht om een ‘Routekaart 2050’ voor de chemische industrie in Nederland op te stellen. Daarbij wordt uitgegaan van een blijvende groei van de industrie 20 Chemie Magazine november 2018

Colette Alma presenteert de ‘Routekaart 2050’ aan minister van EZK Eric Wiebes.

VOORZITTERS

2010 Werner Fuhrmann (AkzoNobel] 2015 Eric Hogenboom (SABIC) 2016 Mark Williams (SABIC)

Werner Fuhrmann

Eric Hogenboom

Mark Williams

Ernstige incidenten met (veel) dodelijke slachtoffers, zoals in de laatste decennia van de 20e eeuw, doen zich in de Nederlandse chemie niet meer voor. De discussie rond veiligheid wordt in de jaren tien gedomineerd door het incident bij ChemiePack in januari 2011 en de misstanden bij Odfjell. Bij Chemie-Pack, dat diensten aan derden verleende in de vorm van het mengen en verpakken van chemicaliën, veroorzaakte onachtzaamheid van een medewerker een grote explosie. De leiding liet een ‘schrikbarend gebrek aan bewustheid van de veiligheidsrisico’s’ zien, aldus de rechter later. Het incident leidde indirect tot de oprichting van het actieplan Veiligheid Voorop, waarmee majeure risicobedrijven lieten zien hun verantwoordelijkheid voor veiligheid te nemen. Odfjell raakte in 2011 in opspraak vanwege lekkages en achterstallig onderhoud. Het tankopslagbedrijf meldde een groot incident in 2009, waarbij duizenden liters methanol waren gelekt, niet aan de autoriteiten. Midden 2012 werd het bedrijf onder druk van de autoriteiten enige tijd stilgelegd. In het najaar van 2016 spreken vertegenwoordigers van bedrijfsleven, overheid en wetenschap af structureel te gaan samenwerken om de veiligheid in de (petro)chemische sector te verbeteren. Dit leidt tot het ‘Programma Duurzame Veiligheid 2030’. p

Gefeliciteerd, VNCI! Al 100 jaar voorvechter van de Nederlandse chemische industrie

Kennis & expertise

On-site manpower

Innovatieve webservices met reporting

Ompakken, op- & overslag

Hoogtechnologische verwerking

Veilig ADRtransport

Recycling van materialen & energie

Al 30 jaar uw partner voor een veilig en duurzaam afvalbeheer Samen met de Nederlandse industrie naar een circulaire economie www.indaver.nl

SACHEM DEELT GELEERDE LESSEN OVER VERBETERING PROCESVEILIGHEID

‘WIJ WILLEN VOORBEELD ZIJN VOOR ANDERE MKB-BEDRIJVEN’ Chemiebedrijf Sachem heeft de afgelopen jaren grote stappen gezet om de veiligheid nog verder te verbeteren en de milieubelasting te verminderen. Totale investering: ruim 10 miljoen euro. De geleerde lessen om het procesveiligheidsbeheersysteem te optimaliseren en effectiever te maken komen nu ook beschikbaar voor andere mkb-bedrijven.

‘D

e relatie met verschillende overheden, nabijgelegen bedrijven en omwonenden is uitstekend”, stelt Frank Groenen, directeur van chemiebedrijf Sachem in Zaltbommel. Door ontwikkelingen rondom het bedrijf is dat niet altijd het geval geweest. Sinds de jaren zeventig is de onderneming, die in 2001 in handen kwam van het Amerikaanse Sachem, langzaam maar zeker ingesloten door andere bedrijven, en zocht een actiegroep na incidenten bij andere chemiebedrijven het publieke debat over de locatie van het bedrijf. Sachem koos er al jaren geleden voor om geschillen bij voorkeur niet juridisch op te lossen, maar door overleg. Zo zette het bedrijf acht jaar geleden met alle betrokken partijen, zoals de gemeente Zaltbommel en de provincie Gelderland, “een punt op de horizon” om ervoor te zorgen dat het bedrijf door overleg en voorlichting “in balans met de omgeving

22 Chemie Magazine november 2018

opereert en blijft opereren”, zoals Groenen het formuleert. “De details van een aanvraag voor de revisievergunning bijvoorbeeld bespreken wij in een uniek omgevingsoverleg, waaraan de overheid, bewoners en bedrijven uit de directe omgeving deelnemen. Deze vorm is nieuw en in lijn met de intentie van de nieuwe BRZO-wetgeving.”

Veiligheidsmaatregelen

Ondanks alle inspanningen op veiligheids- en milieugebied, constateerde de Inspectie SZW in 2015 een aantal overtredingen. Zo waren de risico’s van ongevallen voor een reactor onvoldoende aantoonbaar in beeld gebracht. Deze overtredingen heeft Sachem inmiddels opgelost. Zo is de bediening van reactoren geautomatiseerd naar de laatste stand der techniek, waardoor incidenten door menselijke fouten uitgesloten zijn. Regelingen grijpen bijvoorbeeld automatisch in als de temperatuur of de druk in reactoren

FOTO: FOTOBURO BOL SIUS

Tekst: Adriaan van Hooijdonk

door een verkeerde handeling te hoog zou oplopen. De afgelopen drie jaar zijn bij alle inspecties geen substantiële overtredingen meer geconstateerd. Verder heeft Sachem specifieke maatregelen genomen om de veiligheid naar een nog hoger niveau te brengen. Zo zijn er meerdere kleine opslagen voor gevaarlijke stoffen op het terrein geplaatst om zo minder afstand op het terrein hoeven af te leggen om de stoffen te vervoeren. Ook laat het bedrijf voortaan ISOcontainers van 20 ton met gevaarlijke stoffen aanvoeren in plaats van containers met 2 ton. Elke kleine container moet van een vrachtwagen worden getild en dat brengt nu eenmaal een zeker risico met zich

Veiligheid Frank Groenen: ‘De details van een aanvraag voor de revisievergunning bespreken wij in een uniek omgevingsoverleg.’

mee, zoals lekkage door een val. Dit heeft Sachem volledig uitgebannen door over te gaan op de ISO-containers. Ook plaatst het bedrijf vaste blussystemen bij de tankopslagen en in de productiehallen om een eventuele brand sneller onder controle te krijgen.

Goede organisatie

Een van de belangrijkste maatregelen die het bedrijf heeft genomen, bestaat uit het implementeren van een verbeterde systematiek om risico’s en effecten van incidenten te verlagen en in control van veiligheid te zijn en te blijven. Groenen legt uit hoe hij hiertoe is gekomen: “Samen met de HSE-afdeling hebben we een aantal bijna-incidenten onderzocht.

Wat bleek? Het waren meerdere zaken die samenkwamen en het bijna-incident veroorzaakten. Dus de oplossing voor het voorkomen van incidenten ligt in het beheersen van de details.” Vervolgens raakte Groenen in gesprek met het moederbedrijf in de VS en onder meer AkzoNobel (nu Nouryon), BASF, DSM en Dow Chemical over de wijze en methodiek waarop zij incidenten voorkomen en zoveel mogelijk in control van procesveiligheid zijn en blijven. Dat vereist volgens Groenen bovenal een goede organisatie van de bedrijfsprocessen. Uiteindelijk kwam hij bij de veiligheidsafdeling van AkzoNobel/Nouryon in Amsterdam terecht. “AkzoNobel heeft veel kleinere bedrijven overgenomen, e

WAT MAAKT SACHEM?

Chemiebedrijf Sachem is gevestigd op het bedrijventerrein Van Voordenpark in Zaltbommel. Sinds de jaren zeventig vinden er chemische activiteiten plaats, sinds 2001 als onderdeel van het Amerikaanse familiebedrijf Sachem. Het bedrijf ontwikkelt en produceert hoogzuivere chemicaliën, toegepast in de productie van elektronica, geneesmiddelen, cosmetica en papier. De chemicaliën worden verwerkt in een verscheidenheid van toepassingen, onder meer in lcd-televisies en het display van de iPhone.

november 2018 Chemie Magazine 23

HANDREIKING PROCESVEILIGHEID MKB

Sachem heeft specifieke maatregelen genomen om de veiligheid naar een nog hoger niveau te brengen.

vergelijkbaar met Sachem, die aan de corporate HSE-standaarden moeten voldoen. Hiervoor gebruikt AkzoNobel een methodiek die de locaties helpt om het procesveiligheidsbeheersysteem te verbeteren en in te voeren. Wanneer je de stappen van het implementatieprogramma doorloopt, herken je de risicovolle situaties met de grootste gevaren eenvoudiger en eenduidiger dan voorheen en neem je de juiste beheersmaatregelen die een incident in je productieproces voorkomen middels een procesveiligheidsbeheersysteem.”

Risicomatrix

Het productie- en HSE-team van Sachem heeft in 2015 samen met advies- en ingenieursbureau Arcadis het procesveiligheidsbeheersysteem beter geschikt gemaakt voor het bedrijf. De verbeteringen zijn geïmplementeerd met elementen uit de AkzoNobel-aanpak. Sachem heeft hierdoor essentiële zaken eenduidiger en inzichtelijker in kaart gebracht, zoals de wijze waarop de plant opereert, welke potentiële gevaren en risico’s de chemische stoffen en de processen opleveren en hoe deze kunnen worden beperkt. Ook zijn meer scenario’s in kaart gebracht, inclusief hoe te handelen als er iets verkeerd gaat. Daarnaast is het onderhoud van de assets, zoals kleppen, pompen en leidingen, beter beschreven en 24 Chemie Magazine november 2018

geregistreerd. Verder zijn de vereiste competenties op veiligheidsgebied van het personeel onderzocht en beter beschreven, tevens zijn de benodigde trainingen geüpdatet. Groenen: “De risicomatrix in het systeem maakt duidelijk welke risico’s direct aandacht verdienen en welke risico’s minder urgent zijn. Hierbij kijk je naar de kans en het effect van mogelijke incidenten. Zo kun je de belangrijkste maatregelen prioriteit geven.” Het effect van deze verbeteringen? “Medewerkers begrijpen nu nog beter waar ze precies verantwoordelijk voor zijn. Bovendien nemen ze nu meer verantwoordelijkheid door beter inzicht in wat we precies van ze verwachten. Het maakt onduidelijkheden rondom veiligheidsbeheersing beter bespreekbaar in de organisatie.” p

Frank Groenen is niet alleen directeur van Sachem, maar vertegenwoordigt samen met plantmanager Emre Kaya van Organik Kimya (en tot recent Roeland Kiewiet van ChemCom) ook de belangen van het mkb binnen het dagelijks bestuur van de VNCI (en leiden de zogeheten mkb-kopgroep). “Ik vind het belangrijk dat andere mkb-bedrijven in de sector hun voordeel doen met de ervaringen van Sachem op veiligheidsgebied”, aldus Groenen. “De overheid is er positief over als andere mkb-bedrijven ook over een goed procesveiligheidsbeheersysteem beschikken.” Daarom heeft de VNCI samen met de mkb-lidbedrijven ChemCom Industries, Organik Kimya, KLK Kolb en Kisuma uit de mkb-kopgroep een subsidie bij de overheid aangevraagd om een handreiking voor een praktisch toepasbare Process Safety Management Aanpak (PSMA) voor mkb-chemiebedrijven te ontwikkelen, te toetsen en te implementeren, waardoor een heldere en consistente aanpak van procesveiligheid bij mkb-bedrijven wordt bereikt. AkzoNobel/ Nouryon heeft toegezegd aan dit project mee te werken. De subsidieregeling ‘Versterking omgevingsveiligheid BRZO-sector’ steunt initiatieven van samenwerkingsverbanden die voldoende bijdragen aan blijvende versterking van de omgevingsveiligheid in Nederland ten aanzien van industriële activiteiten met gevaarlijke stoffen.

VAN GRONDWATER NAAR GESLOTEN KOELSYSTEEM

Het bedrijfsterrein van Sachem is veertig jaar geleden, onder een andere eigenaar, lokaal vervuild geraakt met benzeen. Deze erfenis uit het verleden is de laatste jaren voortvarend aangepakt. Het chemiebedrijf pompt grondwater op om zo de vervuiling op zijn plaats te houden en ervoor te zorgen dat via natuurlijke processen in de bodem de vervuiling langzaam afbreekt. Sachem paste voor de sanering onder meer bacteriën toe die de vervuiling verwijderen, evenals koolstoffilters en sulfaatinjecties. Sachem gebruikt het grondwater om te koelen. De komende jaren gaat het bedrijf conform afspraken met de overheid in stappen over van grondwater naar een gesloten koelsysteem. Uiterlijk in 2022 moet de overgang zijn afgerond. Daarom leggen contractors nu een nieuw leidingenstelsel aan voor een gesloten koelsysteem. Op het terrein staan al twee kleine koeltorens.

Totale controle met een volledig gedigitaliseerd Management of Change Proces

www.roserconsys.com info@roserconsys.com +31 (0)78 614 62 88

Change-IT® Onderdeel van de Roser suite change-IT

weld-IT

blind-IT

systems

view-IT

wallpapers

scope-IT

schedule-IT

time-IT

budget-IT

mobile-IT

touch-IT

progress-IT

supply-IT

tick-IT

catalog

bid-IT

Roser cloud

exchange-IT

permit-IT

improve-IT

tutor-IT

change-IT

weld-IT

blind-IT

systems

view-IT

wallpapers

scope-IT

schedule-IT

time-IT

budget-IT

mobile-IT

touch-IT

progress-IT

supply-IT

tick-IT

catalog

bid-IT

Roser cloud

exchange-IT

permit-IT

improve-IT

tutor-IT

ADC_064

een digitale workflow die is afgestemd • Creëer op uw werkproces en business rules. status en autorisatie van een aanvraag • De is digitaal te volgen. ontvangen email notificaties • Actiehouders over openstaande acties. beslissingen en documenten worden • Alle in het systeem gewaarborgd.

NOURYON, TATA STEEL EN PORT OF AMSTERDAM PLANNEN GROOT WATERSTOFCLUSTER

CO2-BESPARING VAN

350.000

Nouryon, Tata Steel en Port of Amsterdam gaan de haalbaarheid bestuderen van een groen waterstofcluster in de regio Amsterdam. De partijen beschouwen groene waterstof als essentieel voor het behalen van klimaatdoelstellingen en het creĂŤren van een meer circulaire economie, bijvoorbeeld door waterstof te combineren met emissies uit staalproductie om nieuwe grondstoffen te maken. De partijen verkennen allereerst de haalbaarheid van een 100 megawatt waterelektrolysefabriek voor de pro26 Chemie Magazine november 2018

ductie van maximaal 15.000 ton waterstof per jaar, plus zuurstof, op het terrein van Tata Steel in IJmuiden. Door het gebruik van hernieuwbare elektriciteit maakt deze eerste installatie een CO2-besparing van circa 350.000 ton per jaar mogelijk, gelijk aan de uitstoot van ruim 40.000 huishoudens. Een definitief investeringsbesluit over deze fabriek wordt verwacht in 2021. De bedrijven hebben de ambitie om de technologie verder op te schalen. Nouryon gaat de fabriek beheren, waarbij Tata Steel de zuurstof zal gebruiken voor de verdere verduurzaming

Wetenswaardig Hun streven is voldoende schaal creëren om alle emissies van Tata Steel in IJmuiden op te vangen en te gebruiken voor de productie van nieuwe materialen.

TON

van zijn productieprocessen. Daarnaast gaan beide partijen gezamenlijk verschillende routes verkennen voor het gebruik van waterstof om emissies van staalfabrieken om te zetten in bruikbare chemicaliën en producten. Port of Amsterdam richt zich op de infrastructuur voor de verdere distributie van groene waterstof. Dit dient als basis voor de ontwikkeling van nieuwe industrieën en emissievrij transport in de regio Amsterdam. De overheid wil 49 procent minder CO2-uitstoot in 2030 vergeleken met 1990. De partijen geloven dat groene

waterstof een aanzienlijke bijdrage kan leveren in het realiseren van deze ambitie. Hun streven is voldoende schaal creëren om alle emissies van de fabriek van Tata Steel in IJmuiden op te vangen en te gebruiken voor de productie van nieuwe materialen. De ontwikkeling van het groene waterstofcluster zal ook emissievrije bussen en zwaar transport in de gehele Amsterdamse regio mogelijk maken. p

FOTO: SHUT TERSTOCK

PER JAAR

november 2018 Chemie Magazine 27

NOBELPRIJS 2018 MAAKT DUURZAME CHEMICALIËN EN MATERIALEN MOGELIJK

‘GESTUURDE EVOLUTIE’ VERDUURZAAMT DE CHEMIE “De natuur heeft geen enzymen nodig die de was doen. De mens wel.” Dus haalde de Amerikaanse Frances Arnold de evolutie het lab in om enzymen nieuwe kunstjes te leren. Ze kreeg er dit jaar de Nobelprijs voor Scheikunde voor, samen met Gregory Winter en George Smith. “Absoluut een heel terechte prijs”, zegt Marcel Wubbolts van Corbion. Tekst: Marga van Zundert

‘N

atuurlijk de enzymen in wasmiddelen voor lage temperaturen. In de farmaceutische industrie allerlei enzymen die tussenfabricaten maken. In specialty chemicals bij de synthese van chirale moleculen, en in de commodities organische zuren, bio-ethanol en butaandiol. Maar ik kan zo nog twintig, dertig andere voorbeelden noemen ”, antwoordt Marcel Wubbolts, CTO van Corbion, op de vraag wat de impact is van de directed evolution-methode waar Frances Arnold de Nobelprijs voor Scheikunde 2018 voor kreeg. Wubbolts: “Echt bijzonder, een techniek die zo gewoon is geworden. Absoluut een heel terechte prijs.” Elk enzym is dankzij miljoenen of zelfs miljarden jaren evolutie een wondertje van perfectie en efficiëntie. Ze verteren voedsel, bouwen eiwitten, laten spieren werken en ruimen afvalstoffen op. En elk type maakt uitsluitend die ene stof met een minieme hoeveelheid energie en

28 Chemie Magazine november 2018

nauwelijks afvalstoffen. Dat klinkt als de droom van elk chemisch technoloog, toch had de industrie lange tijd weinig op met enzymen. Prachtig voor bierbrouwen of kaasmaken, maar veel te kwetsbaar voor gebruik in een chemische fabriek. Bovendien heeft lang niet elk industrieel proces een natuurlijke evenknie. Pas in de jaren tachtig van de vorige eeuw kwam er meer interesse voor de natuurlijke katalysatoren. Enzymstructuren werden opgehelderd en hun mechanismen ontrafeld. Door gerichte aanpassingen, modificaties, bleken enzymen robuuster te maken en er werd volop gerekend om te voorspellen welke wijzigingen de efficiëntste variant zouden opleveren. Die werd vervolgens gemaakt en getest. Maar chemisch technoloog Frances Arnold koos in die tijd een radicaal andere benadering. Caltech-collega David Tirell: “Ze had als eerste door dat evolutie sneller een werkend enzym oplevert.” “Je hoeft maar om je

Innovatie Frances Arnold: ‘Vergelijk het met het fokken van katten of honden om de gewenste eigenschappen te krijgen, maar dan op het niveau van moleculen.’

NOBELPRIJSWINNAAR FRANCES ARNOLD

FOTO: CALTECH

Frances Arnold is hoogleraar chemische technologie aan het California Institute of Technology (Caltech). Ze studeerde werktuigbouwkunde en vliegtuigtechniek aan Princeton en werkte een paar jaar in de industrie aan de ontwikkeling van zonnecellen, onder andere in Zuid-Korea en Brazilië. In de jaren tachtig promoveerde ze in de chemische technologie aan de University of California. Haar promotieonderzoek ging over de productie van biobrandstoffen, maar de biokatalyse boeide haar het meest. Ze krijgt de Nobelprijs voor de directe evolutie van enzymen. “Vergelijk het met het fokken van katten of honden om de gewenste eigenschappen te krijgen, maar dan op het niveau van moleculen”, vertelde Arnold in The Guardian. “Het doel is nieuwe en betere enzymen te maken, eiwitten die chemische reacties katalyseren. Dat maakt duurzamere processen mogelijk voor het maken van brandstoffen, chemicaliën en materialen.” Arnold is de vijfde vrouw die de Nobelprijs voor Chemie wint en de eerste Amerikaanse.

Presentatie van Frances Arnold.

MEDEWINNAARS

Gregory Winter.

George Smith.

Arnolds medeprijswinnaars zijn George Smith en Gregory Winter. Smith is emeritus hoogleraar biowetenschappen aan de University of Missouri. Hij studeerde biologie en promoveerde aan Harvard in bacteriologie en immunologie. Het werk waarvoor hij de Nobelprijs krijgt – faagdisplay – startte hij begin jaren tachtig tijdens een verblijf aan de Duke University. Winter is verbonden aan het MRC Laboratory of Molecular Biology in Cambridge. Hij studeerde Natuurwetenschappen aan Trinity College, Cambridge, waar hij nu Master is. Winter gebruikte faagdisplay om gemodiﬁceerde antilichamen te produceren. Dat bleek een cruciale stap om menselijke antilichamen te produceren om ze als medicijn te gebruiken. Smith en Winter ontwikkelden, geïnspireerd door Arnolds werk, directed evolution-methoden voor het maken van andere eiwitten en antilichamen. Dat resulteerde vooral in toepassingen in de farmaceutische industrie. De eerste was in 2002 de ontstekingsremmer adalimumab (merknaam Humira), een antilichaam tegen het lichaamseigen ontstekingseiwit TNF-alfa. Het wordt onder andere voorgeschreven bij de ziekte van Crohn, reuma en psoriasis. Inmiddels bestaat een derde van alle nieuwe medicijnen uit antilichamen. november 2018 Chemie Magazine 29

heen te kijken”, verklaart Arnold in een TedX-lezing. “Overal om ons heen is het bewijs dat de evolutie de prachtigste en meest ingenieuze dingen kan construeren.” Wubbolts: “Ik sprak haar weleens op congressen. Een heel gedreven wetenschapper en echt geïnspireerd door de natuur. Op vakantie trok ze de wildernis in met haar kinderen, en die mochten alleen een klein rugzakje mee.”

‘Directed evolution deed het denken over enzymen in de industrie kantelen’

Renpaarden

In 1993 bewees Arnold haar gelijk. Ze liet zien dat je een enzym stapje voor stapje zo kunt veranderen dat die niet alleen in water werkt, maar ook in organische oplosmiddelen waar de industrie vaak mee werkt. Ze bracht willekeurige mutaties aan in het enzym subtilisine E, een protease, en voegde steeds meer DMF aan de oplossing toe waarin ze de activiteit van de varianten testte. Bij iedere stap selecteerde ze de best werkende enzymen en introduceerde opnieuw willekeurige variaties: directed evolution. Al na vier generaties had ze een enzym in handen dat net zo goed presteert in 60 procent DMF als het origineel in water. Zelf noemt ze haar methode overigens ‘niets nieuws onder de zon’. “Het is geen nieuw concept. Mensen manipuleren de biologie al generaties lang voor eigen doelen. Denk aan landbouwgewassen, melkkoeien of renpaarden.” Oliver May, senior onderzoeker bij DSM: “Directed evolution is echt een key invention. Een methode die het denken over enzymen in de industrie deed kantelen. Veel industriële processen zijn er ondertussen door verduurzaamd.” Bij DSM gaat het niet alleen om de productie van wasmiddelenzymen, maar ook om groenere processen voor het maken van antibiotica en tweedegeneratie-biobrandstoffen. De productie van beta-lactam antibiotica vraagt sinds de eeuwwisseling bijvoorbeeld drastisch minder oplosmiddel en grondstoffen sinds twee enzymen een zevental chemische stappen hebben overgenomen. Ook de productie van tweedegeneratiebio-ethanol in de joint venture POET-DSM draait dankzij Arnolds vinding. Enzymen ‘kauwen’ celluloses in blad en stengels voor, waardoor geoptimaliseerde gisten ze in bio-ethanol kunnen omzetten. May werkte eind jaren negentig zelf bij Arnold op het lab. “Ik had als PhD-student gewerkt aan rational design van enzymen, het optimaliseren door structuuranalyses en gerichte mutaties. Dat leverde zelden het gewenste resultaat. Arnold boekte juist veel succes met haar evolutionaire aanpak. Ik was heel benieuwd, en verheugd dat het lukte om een postdoc-positie te bemachtigen. Er werden toen grote stappen gezet. Heel verdiend deze Nobelprijs!” Binnen Corbion is directed evolution het meest prominent terug te vinden in de productie van oliën en vetten door algen in de VS. Wubbolts: “We kunnen de ketenlengte en de positie van onverzadigde bindingen in de triglyceriden heel gericht sturen. Dat gebeurt deels met wild type enzymen, maar voor een belangrijk deel ook met enzymen die in het lab door kunstmatige evolutie zijn geoptimaliseerd.” p 30 Chemie Magazine november 2018

Pim Stemmer.

NEDERLANDS TINTJE

Het Nobelprijscomité noemt in haar argumentatie ook nadrukkelijk de naam van de Nederlands-Amerikaanse onderzoeker en ondernemer Pim Stemmer, die in 2013 overleed. Wubbolts, CTO van Corbion: “Arnold en Stemmer waren echt een duo op congressen. Had hij nog geleefd dan had hij wellicht in deze prijs gedeeld.” In 2011 kregen Arnold en Stemmer samen de Amerikaanse Draperprijs, een van de belangrijkste prijzen in engineering. Arnold: “Pim kwam op het briljante idee om enzymen te evolueren door het DNA van enzymen van verschillende oorsprong te mixen.” Een groot deel van de nakomelingen is niet functioneel, maar een enkeling presteert juist veel beter dan zijn soms vele ‘ouders’. En juist in dat toeval schuilt het succes. Arnold: “Soms geeft een mutatie ver van de actieve kern een signiﬁcant effect. We doorgronden echt nog niet welke DNAcode leidt tot de enzymen die we willen. Vergelijk je een DNA-code van een enzym met de partituur van een prachtig sonate van Beethoven, dan kunnen wij pas net de pen vasthouden om die te noteren.” Arnold gebruikt het ‘DNA-shuffelen’ ook om enzymen te creëren voor reacties die de natuur helemaal niet kent. Het lukte haar onlangs bijvoorbeeld om een enzym te ontwikkelen dat de vorming van een silicium-koolstofverbinding katalyseert, een binding die in de natuur niet voorkomt. Verrassend? Nee, zegt Arnold. “Ook in de natuur kom je plotse bijzondere evolutionaire stappen tegen.” In 1993 produceerde een bacterie bijvoorbeeld een enzym dat de (in de EU inmiddels verboden) onkruidverdelger atrizine kan afbreken. Een eigenschap die zich snel verspreidde en bijdraagt aan de bio-afbreekbaarheid. Onlangs zijn er in Japan op het terrein van een petﬂessenrecyclebedrijf bacteriën gevonden die PET eten dankzij een nieuw enzym dat inmiddels tot PETase is gedoopt. Arnold is van plan voorlopig even gedreven als altijd door te gaan om enzymen nieuwe ‘kunstjes’ te leren, ook binnen haar start-up Gevo, opgericht in 2005 voor de productie van groene grond- en brandstoffen. “Een terechte prijs en een mooi boegbeeld voor de chemie”, aldus Wubbolts.

SPECIALIST IN TEMPERATUURBEHEERSING EEN EFFICIËNT PROCES RESULTEERT IN DUURZAAM PRODUCEREN

Imperium 79kW - 2.416kW

Temperatuurregelaars (TCU’s) tot 400°C | 9 kW tot 360 kW

Koeltoren: 825 kW – 1.900 kW Dry Air Cooler: 250 kW – 500 kW

Chillers - Dry Air Coolers - Koeltorens - Temperatuurregelaars - Luchtbehandelingsunits Heaters - Boilers - Mobiele units VERHUUR • VERKOOP • SERVICE 24/7: 088 - 258 2580 | info@icscoolenergy.nl W W W. I C S C O O L E N E R G Y. N L

06/11/2018 10:21

VOU DIG

Dutch-Nov18-Halfpage-2.indd 1

ILIG

EEN ZEER EFFECTIEVE OPLOSSING IN HET VOORKOMEN VAN DOORLEKKEN VAN CHEMISCHE VLOEISTOFFEN TUSSEN HANDSCHOEN EN MANCHET In veel situaties kan het moeilijk zijn om een afdichting te maken tussen handschoen en beschermend pak. Ons Glovezon-systeem biedt een zeer effectieve oplossing voor dit branchebrede probleem. • Spatwaterdicht • Vermindert het risico van contact met chemicaliën

Glovezon is ideaal voor iedereen die operatief werkt met chemicaliën, waar een spatgevaar is, zoals: • Voedselindustrie wash-down teams • Raffinaderijen • Tankreinigers

• Kostenefficient oplossing

Voor meer informatie over Glovezon download hier jou flyer

try.alphasolway.com/nl/glovezon

PROFESSIONAL PROTECTION

WINNENDE VEILIGHEIDSESSAYS OVER DE KRACHT VAN TAAL, BIG DATA EN COMMUNICATIEF PARADIGMA

VERDER KIJKEN DAN GEIJKTE MIDDELEN Oefeningen, trainingen en toolbox-meetings zijn de geijkte middelen waarmee chemiebedrijven de veiligheid trachten te verhogen. Volgens de winnaars van de Essaywedstrijd Duurzame Veiligheid 2030 helpen een bewust taalgebruik, analyse van big data en een andere organisatievorm het veiligheidsniveau verder te verhogen. Tekst: Erik te Roller

32 Chemie Magazine november 2018

Veiligheid Marcel van Marrewijk, Berry Tanis en Raymond Brood.

‘Bedrijven zijn te veel in oude “beheersingsparadigma” blijven hangen’

ind september heeft staatssecretaris Stientje van Veldhoven van Infrastructuur en Waterstaat de drie winnaars van de essaywedstrijd bekendgemaakt op het jaarcongres van het programma Duurzame Veiligheid 2030. De tien beste van de 33 ingezonden essays verschijnen begin 2019 in een bundel. Uit deze tien heeft een jury onder voorzitterschap van Ruud van Doorn, de CEO van Bilfinger, de drie beste gekozen. Over het essay ‘De kracht van taal’ zegt de jury dat het vernieuwend is en toegevoegde waarde heeft door het gekozen perspectief. “In het huidige ‘harde’ tijdperk van data, structuren en cijfers is dit een welkome tegenhanger.” Over het essay ‘Succesvol transformeren’ merkt de jury op dat het een helder betoog betreft over de voorwaardelijke context van de veiligheid. Het gaat vooral om wat er nodig is om samen toe te groeien naar een veiligere en duurzamere samenleving. Over het essay ‘Big data’ ten slotte laat de jury weten dat dit onvermijdelijke thema op een genuanceerde positief kritische manier wordt belicht.

SUCCESVOL TRANSFORMEREN

Veiligheid kun je als bedrijf niet in een aparte silo op een hoog niveau brengen. Een hoge graad van veiligheid valt alleen te bereiken met een organisatievorm waarbij professionals een grote rol spelen. Dit vergt een complete transformatie. Dat is de kern van het essay van Marcel van Marrewijk, bestuursvoorzitter van Hogeschool SDO in Rotterdam, en Berry Tanis en Raymond Brood, beiden oprichter en eigenaar van Workmetrics. De procesindustrie heeft in de loop van de jaren meer grip gekregen op de veiligheidsrisico’s, bijvoorbeeld door te werken met uitgebreide instructies, procedures en protocollen. Later zijn hier de trainingen, toolboxen en veiligheidsdagen bijgekomen, bedoeld om via het bewustzijn, gedrag en de cultuur de veiligheid verder te verhogen. Maar een nog hoger veiligheidsniveau bereiken blijkt in de praktijk toch lastig te zijn. Dat komt volgens de auteurs omdat bedrijven ondanks alle inspanningen nog te veel in het oude ‘beheersingsparadigma’ zijn blijven hangen. Hierdoor ervaren de professionals in de organisatie de aansturing nog te veel als ‘iets van boven’. Er zijn te weinig inspraakmogelijkheden en gelegenheden om mee te denken. Incidenten resulteren dan ook steevast in aangescherpte procedures en misgelopen bonussen, zo stellen de drie auteurs. Zij raden aan volop gebruik te gaan maken van de creativiteit en ervaring van de professionals, om zo samen tot hoogwaardige veiligheidspraktijken te komen. “Stap af van het probleemgericht denken en het toetsen van zaken aan de minimumeisen. Start de dialoog over hoe veilig het in het bedrijf zou kunnen zijn”, zo schrijven zij. In wezen komt dit neer op een overstap maken naar een van de organisatievormen van het ‘communicatief paradigma’, waarbij de betrokkenheid van professionals veel groter is en netwerken een belangrijke functie vervullen. Het toeval wil dat bedrijven de komende jaren met grote veranderingen te maken krijgen, zoals de energietransitie, de overgang naar een circulaire economie en de dynamiek van de wereldeconomie. Om te overleven in een minder stabiele en voorspelbare omgeving zijn ze min of meer gedwongen over te gaan op open en meer flexibele organisatievormen, die passen bij het ‘communicatief paradigma’. Laat dat nu net de organisatievormen zijn waarmee ook een veel hoger veiligheidsniveau valt te bereiken, zo stellen de auteurs vast. Dat hoeft niet meer tijd en geld te kosten, omdat de hele werkgemeenschap meer gecommitteerd is en de zaken beter onder controle heeft. Langs die weg zullen ze ook een essentiële bijdrage aan de veiligheidspraktijk kunnen leveren, aldus de auteurs. e november 2018 Chemie Magazine 33

Johannes de Bruin.

‘Niet focussen op wat fout gaat, maar op wat goed gaat’

BIG DATA VOOR VEILIGHEID

Analyse van grote hoeveelheden data (big data) kan helpen de veiligheid in de chemische industrie te verhogen. Dit stelt integraal veiligheidskundige Johannes de Bruin van softwarebedrijf Oracle. Bedrijven willen graag op ‘nul’ ongevallen uitkomen. Maar als er niets meer misgaat, hoe weet je dan of het nog steeds veilig is? Dat kan door niet te focussen op wat fout gaat, maar op wat goed gaat, aldus De Bruin. De Deense emeritus hoogleraar Erik Hollnagel en twee vakgenoten propageerden dit in 2015 in hun publicatie From Safety-I to Safety-II: A White Paper. Bij Safety-I richt een bedrijf zich op het verminderen van risico en bij Safety-II op betere praktijken om de veiligheid mee te verhogen, wat meteen ook een hogere productiviteit oplevert. Tegen Safety-II valt in te brengen dat mensen onmogelijk aandacht kunnen besteden aan alle zaken die goed gaan, maar nieuwe technologie met slimme algoritmes kan hier uitkomst bieden, stelt De Bruin. “De koppeling van Safety-II met big data is er nog niet, maar er zijn al veel data beschikbaar”, licht hij toe. “Bij het laden en lossen van tankauto’s bijvoorbeeld worden al heel wat zaken gecheckt en data vastgelegd. Het mooiste is als je twee gelijkwaardige tankterminals kunt vergelijken. Waarom verloopt het laden en lossen bij terminal A op sommige dagen sneller dan bij terminal B? Is dat even veilig? Het gaat erom een praktijk te herkennen die goed werkt en die breder toe te passen is.” Voordeel van Safety-II is de nadruk op wat werkt, waardoor personeel er met meer enthousiasme aan zal werken. Daarnaast kunnen big data leiden tot meer inzicht en een hoger kennisniveau van alle partijen. Aangezien de analyse van de data op een hoger niveau plaatsvindt, zullen concurrentiegevoelige data op een lager niveau vertrouwelijk blijven, waardoor bedrijven gemakkelijker hun bevindingen binnen de industrie kunnen delen. Beperkingen zijn er ook, zoals die in verband met de privacywetgeving. Ook kunnen de kosten voor het verzamelen, opslaan en analyseren van grote hoeveelheden data flink oplopen. Verder zullen er duidelijke afspraken en garanties moeten zijn voordat bedrijven ook met gegevens over ongewenste situaties naar buiten zullen willen treden. De combinatie van Safety-II en big data kan tot duurzame veiligheid leiden. Onderzoek moet uitwijzen hoe die combinatie het beste ingevoerd kan worden. De Bruin stelt daarom voor een pilot op te zetten, waarbij een universiteit of hogeschool voor een of meer bedrijven onderzoek doet. “Daar kunnen heel wat creatieve ideeën uit komen.” 34 Chemie Magazine november 2018

Jan Heitink en Rob Geerts.

‘Gebruik van superlatieven en overdrijvingen belemmert vooruitgang’

DE KRACHT VAN TAAL

Om veiligheid in de chemische industrie verder te verhogen is naast technische ook sociale innovatie nodig, beginnend bij een ander taalgebruik, stellen Rob Geerts en Jan Heitink van ingenieursbureau Aviv in hun essay ‘De kracht van taal’. Ze wijzen erop dat het gebruik van superlatieven en overdrijvingen in het dagelijks taalgebruik flink is toegenomen en ook in de chemische industrie is doorgedrongen. Het belemmert volgens de auteurs de vooruitgang op veiligheidsgebied. Met het statement ‘ons doel is nul ongevallen’ bijvoorbeeld creëren we met onze taal een virtuele wereld met een mooi vergezicht. We moeten echter beseffen dat we nooit helemaal kunnen uitsluiten dat er iets per ongeluk of onverwacht gebeurt, aldus Geerts en Heitink. De auteurs pleiten voor een ander taalgebruik, uitgaande van de drie principes van DEGAS (Dutch Expert Group Aviation Safety): veiligheid is deel van het geheel, een hoge graad van veiligheid bereik je niet alleen door procedures maar ook door daadwerkelijk gedrag, en we kennen de wereld niet volledig en kunnen die dus ook niet volledig beheersen. Uitgaande van deze principes staat de chemische industrie voor vier uitdagingen. De eerste is het openlijk bespreken van veiligheidsdilemma’s waar iedere organisatie tegenaan loopt. Een discussie over de dilemma’s met anderen, ook met andere bedrijven, kan de aanzet zijn tot het vinden van innovatieve oplossingen voor de problemen. De bedrijfskunde biedt diverse technieken om een discussietraject over dilemma’s gestructureerd te laten verlopen. De tweede uitdaging is een ander, minder gespierd taalgebruik hanteren. ‘We lopen risico’s, elke dag opnieuw en dat is niet zonder reden’ klinkt neutraler dan ‘we doen het veilig of we doen het niet’. Van belang is om regelmatig na te gaan in hoeverre onze taal utopische, ideologische of abstracte trekken vertoont en of we het niet anders kunnen zeggen. De derde uitdaging is om mensen op de werkvloer nog meer te betrekken bij veiligheidsanalyses en -innovaties. Hele praktische ongevalscenario’s blijken immers regelmatig over het hoofd te worden gezien. De vierde uitdaging is om medewerkers te trainen om beter te kunnen handelen bij onvoorziene gebeurtenissen (resilience). Alleen trainen met uit den treure doorploegde scenario’s is onvoldoende. Het aangaan van deze uitdagingen vraagt om vernieuwing in het sociale domein. Dat zal niet zonder slag of stoot gaan. Het vergt wilskracht en moed om vernieuwingen door te voeren die uiteindelijk wél leiden tot meer zorgvuldigheid van handelen. Aan ideeënrijkdom ontbreekt het in elk geval niet, zo stellen Geerts en Heitink. p

Oplossingen voor vrijwel al uw analyse vraagstukken!

WINGAS Energie voor winnaars.

MULTI-INSTRUMENTS.NL

De specialisten in: • Gasanalyse techniek • CEMS systemen • Stoom en condensaat metingen • Stofmetingen

• Gasdetectie • Procesmetingen o.a. gaschromatograﬁe Vlambewaking • • Zuurstofmetingen

Multi Instruments Analytical B.V.

Edisonweg 1, 4207 HE Gorinchem 0183 - 628888, analytical@multi-instruments.nl

Zonder voldoende energie is het onmogelijk om op topniveau te presteren. WINGAS levert aardgas aan industriële bedrijven: snel, flexibel en voordelig.

Bent u geïnteresseerd in de laatste ontwikkelingen in de chemische industrie?

NEEM EEN GRATIS ABONNEMENT OP CHEMIE MAGAZINE De vele voordele n van TTIP

Hormoonverstorende stoffen: criteria nodig

Nut van E-numm ers in voeding Maandblad van

Maandblad van

de Vereniging van

de Nederlandse

Chemische Industrie

• jaargang 57 •

ties Juridische implica BRZO 2015

Kansen voor verduurzaming

Chemie biedt oplossingen

de Nederland Vereniging van

se Chemische

Industrie • jaargang

57 • 10 • 22 oktober

Zuiveringsin stalla Croda nog niet tie optimaal

Bestaande indus vliegwiel voor trie innovatie

AkzoNobel verva schadelijke stoffengt n

2015

Maandblad van de Verenigin

g van de Nederlan

dse Chemisch e Industrie

• jaargang

MET SPECIALE BIJLAGE

5 • 21 mei 2015

57 • 12 • 17

december 2015

RONALD Bijlage bij Chemie Magazine • 17 december 2015

pLant manaGer OF the Year 2015 Ronald Hoenen: 'Een dienend leider moet vooral kunnen luisteren' Dyneema-vezel paradepaardje van DSM Wie verdient er een standbeeld?

IN tV-hIts als BreakINg Bad NCIs, MythBusters eN

chemie spat van het scherm

OON ‘HET IS GEW TEND FOrse invester EEN ONTZET inG eXXOnmOB LEUK VAK’ iL IN RAFFINA DER ADEUR CHEMIE-AMBASS

KITT Y NIJMEIJE

www.wingas.nl

IJ ROTTER

DAM

15-10-15 16:35

CM1511_01

_A_Cover.in

JA, IK WIL EEN ABONNEMENT OP CHEMIE MAGAZINE (GRATIS) _Cover.indd

CM1509_01_A

dd 1

CM1505_01_A_C

over.indd 1

13-05-15 16:17

h Chemie Magazine abonnement h Chemie Nieuwsbrief (gratis wekelijkse, digitale nieuwsbrief) Bedrijfsnaam/Organisatie Naam Functie Adres Woonplaats E-mail Vul deze bon in en ontvang Chemie Magazine gratis. Stuur de bon naar: VNCI, T.a.v. Anja Franchimon, Loire 150, 2491 AK Den Haag, Email: crs@vnci.nl Of vul je gegevens in op www.vnci.nl/nieuws/chemie-magazine/

10-12-15

16:08

36 Chemie Magazine november 2018

Human capital

Wat is er zo boeiend aan chemie en wat maakt werken in de chemiesector zo leuk? Chemie Magazine vraagt het aan mensen die een chemieopleiding hebben gedaan en nu in de chemie werken.

Darryl van Haaren

ANALIST BIJ NIACET

Wie ben je, waar werk je en wat is je functienaam? Ik ben Darryl van Haaren en kom uit Tiel. Ik ben 300 meter hiervandaan geboren. Ik werk bij Niacet als analist op het Quality Control-lab. We maken hier zouten uit azijnzuur of propionzuur, waar we een loog bij doen, zoals natronloog, kaliloog of magnesiumoxide. Zo maken we zouten die niet in natuurlijke vorm bestaan. Ik doe de kwaliteitscontrole van de inkomende grondstoffen, de intermediates en de eindproducten. Voldoen ze aan onze eisen, kunnen ze zo naar onze fabriek en de klant? Dat doe ik in een tweeploegendienst, plus oproepdiensten. Aan het begin van mijn dienst check ik eerst in mijn mail of er nog bijzonderheden zijn uit de vorige dienst. Dan open ik mijn planning, die mijn teamleader voor iedereen maakt, en start mijn werk. Tussendoor doe ik analyses voor steekmonsters die mensen uit de fabriek gauw nagekeken willen hebben. Op het lab doe ik van alles met de monsters: natchemische tests, highperformance liquid chromatography (HPLC), titraties en atomaireabsorptiespectrometrie. Enkel standaardtestjes doen vind ik niet genoeg, dan verveel ik me. Komt er dus een bijzonder project of een leuke uitdaging voorbij, dan steek ik altijd mijn hand op. Denk aan op te lossen problemen, of het verbeteren van de kwaliteit.

Dat een mbo-analist heel wat meer in zijn mars heeft dan wat testjes op het lab uitvoeren, bewijst Darryl van Haaren als geen ander. De laborant van zoutproducent Niacet steekt altijd als eerste zijn hand op als er een uitdaging is. “Ik hou ervan om processen effectief en gestructureerd te maken.” Tekst: Inge Janse

FOTO’S: BA S VAN SPANKEREN

HIER KAN ALLES, ALS JE HET MAAR WILT

Wat vertel je je kleine nichtje als zij vraagt wat voor werk je doet? Ik werk in een fabriek waar ze zout maken. Geen gewoon tafelzout, maar speciaal zout, voor in eten of medicijnen. Ik controleer of die zouten wel gezond zijn voor mensen. Daarvoor krijg ik allemaal potjes met zout erin. Ik doe dan testjes, waarin ik via vlammetjes kijk naar de kleuren van het zout. Som- e november 2018 Chemie Magazine 37

‘Enkel standaardtestjes doen vind ik niet genoeg, dan verveel ik me’ NAAM Darryl van Haaren. LEEFTIJD 25 jaar. WOONPLAATS Tiel. HUWELIJKSE STAAT Getrouwd. KINDEREN Geen. OPLEIDINGEN MLO Niveau 4 Chemisch fysisch analist (ROC Rijn IJssel, 2009-2015), vmbo (RSG Lingecollege, 20052009). NEVENACTIVITEITEN Darryl zit sinds dit jaar in de ondernemingsraad van Niacet. “Zo zie ik een heel andere kant van het werk.” Hij keek bijvoorbeeld mee naar de nieuwe privacywetgeving. “Daar stonden wat dingen in die ik met mijn collega’s heb kunnen rechttrekken. Het is mooi om daarbij betrokken te zijn.” WERKGEVERS Analist bij Niacet BV (2015-heden), laborant bij Bilthoven Biologicals (2015), stagiaire bij Niacet (2015), stagiaire bij ARN Recycling (2014-2015), stagiaire bij PPG Coating (2013), diverse bijbanen (2007-2013).

mige zouten die we hier testen, worden ook gebruikt in vuurwerk. Dat klinkt natuurlijk altijd wel mooi voor kinderen.

Hoe ben je in deze baan terechtgekomen? Op de basisschool had ik echt nog geen idee wat ik ging doen. Meccano vond ik helemaal niks, ik was liever buiten aan het voetballen. Ik ging naar het vmbo en deed een plus-pakket met technologie. Het leukste vond ik geschiedenis, maar ik zag er geen toekomst in om een historicus als Maarten van Rossum te worden. Na afronding sprak een open dag van de laboratoriumopleiding in Arnhem mij erg aan, een kleinschalige school met maar 150 leerlingen. Ik dacht: ja, dit is het. Ik koos voor de richting chemie. Dat vond ik moeilij38 Chemie Magazine november 2018

ker dan biologie of medisch. Maar lukt er bij chemie iets niet, dan is daar vaak een goede reden voor. Bij biologie en medisch weet je dat nooit, en dat vind ik frustrerend. In mijn vierde jaar liep ik stage bij ARN Recycling, maar daar zat te weinig uitdaging in. Ik belde en mailde daarom naar Niacet. De managers vonden me zo enthousiast, dat ik daar mocht komen. Ik voelde me hier direct op mijn plek. Na mijn afstuderen was er alleen geen vacature, maar na twee maanden kreeg ik een telefoontje dat ik tóch bij Niacet mocht beginnen. Sindsdien zit ik hier.

Wat vind je zo leuk aan wat je doet? De variatie die in mijn werk zit. Uiteindelijk wordt alles routine, zeker op mbo-niveau. Maar omdat het hier kleinschalig is, moet elke analist alle tests kunnen uitvoeren, met alle apparatuur. Ook mijn collega’s maken het heel leuk. Ik heb met hen een goede band, ook buiten het werk. We wielrennen met z’n allen, dat versterkt het groepsgevoel. Het is een heel gevarieerde groep, jong en oud, maar toch werkt het met elkaar. We hebben ook een heel open cultuur op het laboratorium. We durven alles tegen elkaar te zeggen, zoals wanneer iemand zijn rotzooi niet opruimt. Dat is prettig. Kan dat niet, dan krijg je al snel onderling veel irritaties. Het leukste is dat ik zoveel dingen mag doen. Sinds anderhalf jaar zit ik in het programma Business Excellence. Zo ben ik op managementniveau betrokken bij de kwaliteit van zo’n twintig projecten. Ik zorg ervoor dat er voortgang is en dat mensen hard voor die projecten willen werken. Dat is wel atypisch voor iemand die mbo heeft gedaan, maar ik kreeg die kans omdat ik initiatief toon en de juiste eigenschappen heb.

Op welke eigen prestatie ben je het meest trots? We hebben recent een nieuwe machine voor HPLC aangeschaft. Ik heb daar voor het grootste deel het werk voor gedaan. Ook bij de installatie en instellingen was ik nauw betrokken, en na aflevering maakte ik de methodes voor ons lab. Dat zijn mogelijkheden die je als mbo-analist niet bij veel bedrijven krijgt. Hier kan het allemaal, als je het maar graag wilt.

Wat is hét verschil dat je de komende tijd wilt maken? Het verschil maken doe ik altijd. Dat klinkt misschien wat gek, maar bij nieuwe projecten heb ik vaak al een visie over hoe die het meest effectief en gestructureerd kunnen gebeuren. Chemie is vaak heel logisch, dus ik hou ervan als het werk dat ook is. Een project dat ik heel graag wil oppakken, is onze HPLC-methode. Die duurt momenteel zo’n 20 minuten, maar met een andere kolom en applicatie kunnen we dat terugbrengen naar 4 à 5 minuten. Dat scheelt heel veel analysetijd. Het is alleen even wachten tot ik daar zelf tijd voor heb.

Wat levert je werk je op? Ik verdien richting de 3000 euro, inclusief toeslagen voor mijn avond- en nachtdiensten. Mijn vrouw werkt ook, dus samen hebben we een leuk inkomen waarmee we kunnen doen wat we willen. We hebben gewoon een leuk leven samen, en daar gaat het voor mij om. Belangrijker vind ik het dat ik elke dag met een voldaan gevoel naar huis ga. Daar haal ik energie uit. Ik weet dat onze producten veilig zijn. Dat is belangrijk, want ze komen in eten en medicijnen. En ik haal veel voldoening uit de extra projecten, zoals het Excellenceprogramma.

Human capital Darryl van Haaren: ‘Chemie is vaak heel logisch, dus ik hou ervan als het werk dat ook is.’

Aan welke normale producten lever jij een bijdrage? In veel dagelijkse producten zit iets van ons, meer dan je je realiseert. In brood en vlees, zoals ﬁlet americain. Maar ook in roze koeken. En zinkzalf, voor droge billetjes. Van een van onze producten persen ze pillen voor mensen met een calciumtekort. Ook maken we producten voor industriële toepassingen, zoals tapijtlijm. Het is dus heel breed. Daarvan vind ik farmaceutische producten het leukst. Ik weet dat mensen die écht nodig hebben. Het is mooi om daaraan bij te dragen.

Wat zou je nóg liever doen dan wat je nu doet? Moet het een beetje realistisch zijn? (lacht) Wielrennen lijkt me heel mooi, maar daar ben ik veel te laat mee begonnen voor een carrière. Geschiedenis vind ik ook heel interessant. Het lijkt me prachtig om mee te werken aan documentaires op Discovery Channel. Maar ja, zo zijn de dingen niet gelopen. Ik zou het prachtig vinden om alsnog geschiedenis te studeren, maar ik denk niet dat dat gebeurt. Ik heb mijn werk, een koophuis, een vrouw, ik kan niet zomaar alles aan de kant gooien. Daar ben ik het type niet voor, ik heb een te groot verantwoordelijkheidsgevoel om te zeggen ‘zoek het maar uit, ik ga dat doen’.

Hoe zie je jezelf over tien jaar? Ik hoop dat ik hier nog werk, maar dan wel als technician of senior analist, een soort hbo-variant van mijn functie. Dan ben ik meer bezig met projecten, procedures verbeteren, problemen oplossen, zelfs een beetje mensen aansturen. Ik hoor vaak van mijn generatiegenoten dat het niet van deze tijd is om lang bij hetzelfde bedrijf te blijven. Ik snap ook wel dat mensen graag meerdere dingen willen doen, maar ik heb het hier heel erg naar mijn zin. Had ik al die kansen en mogelijkheden niet gehad, dan was ik naar iets anders op zoek gegaan. Maar zolang het hier zo blijft, zie ik daar geen enkele reden voor. p

WIE IS DARRYL NAAST ZIJN WERK?

Wielrennen is een grote hobby van Darryl, tot over de 100 kilometer per rit. “Het begint nu weer wat kouder te worden, maar in het goede seizoen rijd ik een paar keer per week.” Hij houdt erg van tv-series, zoals Breaking Bad, Narcos, La Casa de Papel, Sons of Anarchy en – zijn favoriet – Game of Thrones. Darryl speelt ook graag computergames. Niet meer zo vaak als vroeger, maar nog wel serieus genoeg om laatst zijn ultieme game-pc te bouwen. Favoriete spellen: Total War, Battlefield, Assassin’s Creed en Fifa. “Maar ik moet ook mijn tijd verdelen tussen mijn hobby’s, huishouden en mijn vrouw. Als ik weer fulltime ga zitten gamen, net als vroeger …”

november 2018 Chemie Magazine 39

ALBEMARLE KRIJGT TE MAKEN MET 6700 NIEUWE WONINGEN IN ‘ACHTERTUIN’

VOLLEDIGE TRANSPARANTIE IS DE SLEUTEL Om het nijpende woningtekort aan te pakken gaat gemeente Amsterdam de komende jaren veel nieuwe woningen bouwen, ook in Amsterdam-Noord vlak bij chemiebedrijf Albemarle Catalysts Company. “Dat brengt voor ons veel onzekerheid met zich mee”, zegt directeur Dru Manuel. “We zullen een extra stap moeten zetten om onze license to operate te behouden.” Tekst: Igor Znidarsic

lak bij de poort van BRZO-bedrijf Albemarle Catalysts Company in Amsterdam-Noord liggen de eerste woonboten in het Zijkanaal K naar Nieuwendam. De afstand tot woonwijk Vogelbuurt bedraagt maar een paar honderd meter. Net als veel andere chemiefabrieken in Nederland stond Albemarle ooit in de middle of nowhere. De zwavelzuurfabriek van voorloper Ketjen werd er in 1900 neergezet. In de loop der tijd kroop de bebouwing steeds dichterbij, tot soms letterlijk aan de poort, zoals bij Albemarle. “Als je voor zo’n fabriek werkt, ben je je voortdurend bewust van de nabijheid van zoveel mensen”, zegt Dru Manuel, sinds kort managing director van deze Amsterdamse vestiging van Albemarle. “Dat zorgt voor een andere mentaliteit. Niet dat je iets anders doet dan een fabriek in de middle of nowhere, die ook veilig moet zijn, maar als je elke dag door je raam kinderen ziet fietsen ben je je meer bewust van je omgeving.” Manuel runde hiervoor een (farmaceutische) plant vlak bij Lake Michigan, met een vergelijkbare situatie. “Mijn kinderen zaten op een kwart mijl afstand op school en de grootste lokale supermarkt stond vlak bij onze poort.” De relatie met de buurt is trouwens uitstekend. “Daar hebben we de afgelopen decennia hard aan gewerkt”, vertelt Eelco Vogt, distinguished advisor Catalysts R&D. “We nodigen buurtbewoners uit om te komen praten bij

40 Chemie Magazine november 2018

een kop koffie, we organiseren tours, open dagen. We hebben het hek, dat voorheen van beton was, doorzichtig gemaakt, want we hebben niets te verbergen. Men weet wat we hier doen en wat de risico’s zijn.” Toch maakt het bedrijf zich zorgen. Gemeente Amsterdam wil namelijk het nijpende woningtekort aanpakken door de komende jaren veel nieuwbouw te plegen. Het pal aan de westkant van Albemarle gelegen Hamerkwartier, nu een bedrijventerrein met vooral kleine bedrijven, wordt ontwikkeld tot een woongebied met 6700 nieuwe woningen. Naast laagbouw staan ook appartementencomplexen gepland, waaronder een woontoren van 65 meter hoog. “Die komt zo’n beetje tegen ons hek te staan”, weet Vogt.

Onzekerheden

Albemarle krijgt dus te maken met 6700 nieuwe woningen in de directe omgeving, wat neerkomt op zo’n 15.000 mensen. “Dat brengt voor ons veel onzekerheid met zich mee”, zegt Manuel. “Wat betekent het voor de veiligheidsbeleving van de omgeving? Kunnen we blijven opereren zoals we nu doen? En wat betekent het voor onze toekomstige groeiplannen?” In een open sfeer nauw samenwerken met de gemeente en de projectontwikkelaar is volgens Manuel de enige weg. “Wij begrijpen hun ambities en hun zorgen, en zij hopelijk onze ambities en zorgen.” Maar ook al verlopen de gesprekken in een goede sfeer en opereert Albemarle netjes binnen de wettelijke eisen, een aantal onzekerheden blijft, stelt Vogt. “Naast de wettelijke, officiële contouren bestaat ook zoiets als een ‘onofficiële overlastcontour’. Dan gaat het om zaken die als hinderlijk of bedreigend kunnen worden ervaren, zoals stoom en bepaalde geluiden. Neem onze koeltorens waarin warmte wordt teruggewonnen. Hierbij komt restwarmte als stoomwolken vrij. Wij worden daarom in de volksmond ook wel de wolkenfabriek genoemd. Nu waaien deze wolken over de huizen weg, maar straks waaien de wolken bij een bepaalde wind tegen die woontoren van 65 meter aan. Het is maar onschuldige vochtige lucht, maar je zal maar net een penthouse van een half miljoen hebben gekocht, met uitzicht over het IJ ...” Natuurlijk zal de verkoper van de appartementen de

Ruimtelijke ordening

De huidige situatie, met linksonder het Albemarle-terrein.

In de toekomstige situatie is het bedrijventerrein veranderd in een woonwijk. De toren onderaan komt pal tegen het Albemarle-terrein te staan (tegen de stoomwolken aan).

november 2018 Chemie Magazine 41

ALBEMARLE CATALYSTS COMPANY

Het gebied in Amsterdam-Noord aan het IJ waar Albemarle is gevestigd, is een van de oudste chemielocaties van Nederland. De N.V. maatschappij voor Zwavelzuurbereiding G.T. Ketjen & Co zette er in 1900 een zwavelzuurfabriek neer. In 1916 kwam er ook een zoutzuurfabriek en in 1947 werden een fabriek voor zwaveldioxide en een laboratorium gebouwd. In 1953 werd in samenwerking met het Amerikaanse Cyanamid een katalysatorfabriek neergezet, Ketjen Catalyst. Uiteindelijk fuseerde Ketjen in 1962 met Koninklijke Nederlandse Zoutindustrie tot Koninklijke Zout Ketjen, dat door verdere fusies zou uitgroeien tot AkzoNobel. In 2004 kwamen de katalysatorfabrieken in handen van Albemarle Catalysts Company. Het bedrijf doet onderzoek naar en produceert katalysatoren voor de petrochemische industrie. Er werken ongeveer vijfhonderd mensen in onderzoekslaboratoria en drie fabrieken die Fluid Cracking Catalysts, Hydro Processing Catalysts en Isomerization, Methyl Chloride, Methyl Amine, Melamine en Oxychlorination Catalysts produceren.

‘Ervoor zorgen dat mensen geen reden tot klagen hebben’ bewoners van tevoren daarvoor moeten waarschuwen. “We hebben de ontwikkelaar de stoomuitstoot laten zien, vanaf de vierde verdieping van ons kantoorgebouw, dus hij weet ervan. De koper zal het als het goed is lezen in zijn koopcontract. Maar de kans bestaat dat hij het na twee weken alweer vergeten is, en dan gaat hij het toch als overlast ervaren. Dan maakt het voor de ervaren overlast niet uit dat wij hier, meer dan honderd jaar geleden, eerst waren en dat we voldoen aan de wettelijk vastgestelde milieunormen.”

Perceptie

Een ander voorbeeld: zo’n drie tot vier keer per jaar valt de stroom in Amsterdam-Noord uit. “Daar hebben wij geen controle over”, aldus Manuel. “We krijgen geen waarschuwing.” De fabriek gaat dan automatisch uit bedrijf naar een veilige toestand. Dan valt ook onze afgasreiniging uit, en dat leidt mogelijk tot een kortdurende zichtbare emissie. Met een schoorsteen van 25 meter is het een heel ander verhaal als daar straks die woontoren van 65 meter naast staat. Risicocontouren worden namelijk vaak uitgerekend op grondniveau. Hier denkt niemand aan, maar wij weten dat het straks een issue kan worden. Het kan best een aantal minuten hinder geven en dan krijg je snel een bepaalde beeldvorming. Zo’n korte emissie is iets waar we niks aan kunnen doen, toch worden we er straks misschien op aangekeken.” Ook een uitdaging is de logistiek. Sommige grondstoffen worden per water getransporteerd, maar andere kun42 Chemie Magazine november 2018

nen tot op heden alleen over de weg worden aangevoerd. Het is in het gebied nu al druk tijdens de ochtenden avondspits, straks moeten elke dag 15.000 nieuwe mensen de wijk in en uit. Vogt: “De projectontwikkelaars zijn daar nog niet mee bezig. Om straks verrassingen te voorkomen denken wij er nu al wel over na en brengen het onder hun aandacht.” Er staan ook loop- en fietsbruggen gepland vanaf het Java-eiland, waardoor het gebied ook meer fietsen voetgangers krijgt te verwerken.

Stadsverwarming

De enige oplossing is volgens Manuel ervoor zorgen dat mensen geen reden tot klagen hebben door volledige transparantie te bieden, zodat ze precies weten wat het bedrijf doet en waarom. En de community erbij betrekken. “We hebben bijvoorbeeld een overschot aan laagcalorische warmte. Die is voor ons van beperktere waarde, maar heeft wel juist de temperatuur die nodig is voor stadsverwarming. Voldoende voor 6700 woningen, denken wij. Zeker nu Nederland van het gas af moet, is dit wellicht een mooie bijdrage die we kunnen leveren aan onze omgeving. Zo worden we niet ‘zij’, maar een deel van de oplossing. Uiteraard is daar wel een investering voor nodig.” Zoals Albemarle de afgelopen jaren een relatie heeft opgebouwd met de bestaande bewoners, zo zal het bedrijf ook een relatie opbouwen met de duizenden nieuwe bewoners. Wat dat betreft vindt Vogt het jammer dat stadsdeelraden niet meer bestaan. “Wij hadden heel nauw contact met de Stadsdeelraad Noord, wat een kleine community is. Maar stadsdeelraden bestaan niet meer. Er is nu één Amsterdamse burgemeester en één Amsterdamse gemeenteraad, aan de andere kant van het IJ. Dat is geografisch gezien misschien niet ver weg, maar gevoelsmatig is het wel een afstand.” Desondanks is het contact met de gemeente goed. “Als straks de concrete plannen in de gemeenteraad en in de Raadscommissie Ruimtelijke Ordening worden besproken, zal Albemarle er uiteraard bij zijn en zullen we onze zorgen en wensen naar voren brengen.” Dat de fabriek eventueel zou verhuizen, daar is nooit sprake van geweest. “Daarvoor is er te veel in de fabriek geïnvesteerd”, zegt Manuel. “En we blijven investeren.” De nieuwe situatie zal mogelijk een nieuw soort investeringen vergen. Manuel: “Zoals elk bedrijf hebben wij een budget, en je kunt geld niet onbeperkt uitgeven. De terugverdientijd van investeringen zal daarom mogelijk niet hetzelfde zijn als eerder, omdat je investeert in zaken die niet bijdragen aan winstverbetering, maar in je license to operate. Maar dat is nu eenmaal onvermijdelijk als je een fabriek hebt midden in Amsterdam. Doe je het niet, dan heb je straks helemaal geen inkomsten meer.” Duidelijk is dat naast het voldoen aan wettelijke eisen ook een goede communicatie met de buurt over de activiteiten van Albemarle nodig is. “Dat is het minimum”, zegt Vogt. “We zullen veel meer moeten doen voor onze license to operate. We zullen een extra stap moeten zetten.” p

Leading the way

Voor transport en distributie van gevaarlijke stoffen in bulk t. +31 (0) 15 213 59 11

◆

e. leebv@vanderlee.nl

◆

i. www.vanderlee.nl

4807338-LEE-Adv A5-v2.indd 1

23-07-18 11:59

PGS15 opslagsystemen voor gevaarlijke stoffen

RUIM 35 JAAR EXPERTISE

www.hiltra.com

Verkoop en Verhuur info@hiltra.com - 0342-404160

Uitgelicht

Tijdens de BiĂŤnnale Kijkduin presenteerden kunstenaars op chemie geĂŻnspireerde glas- en lichtkunstwerken.

44 Chemie Magazine november 2018

De Verenigde Naties riep 2011 uit tot het Internationale Jaar van de Chemie. Onder het motto ‘Chemie - ons leven, onze toekomst’ vierden IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry) en UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization) de grote betekenis van chemie voor onze samenleving. De VN koos voor 2011 omdat het toen precies honderd jaar geleden was dat Marie Curie de Nobelprijs voor Scheikunde had gewonnen. De VNCI ondersteunde het Internationaal Jaar van de Chemie met vele activiteiten. Zo werd in september de Chemieloop georganiseerd in en rondom het Dowterrein in Terneuzen. 750 sporters liepen

de halve marathon, de 10 kilometer of de kidsloop. In mei openden tijdens de Dag van de Chemie zeventig bedrijven hun deuren voor het publiek en verwelkomden maar liefst 58.000 bezoekers. Verder organiseerden diverse andere partijen het hele jaar door evenementen, lezingen, musicals, concerten, open dagen, tentoonstellingen, symposia, rondleidingen, experimenten en activiteiten voor basisscholen en voortgezet onderwijs. Zo liet de zomertentoonstelling Chemie aan zee in Nemo via een zomers decor zien dat chemie overal is. In juni presenteerden kunstenaars tijdens de Biënnale Kijkduin op de boulevard en in de duinen Chemistry - Creating new Worlds, op chemie geïnspireerde glas- en lichtkunstwerken. Theatergezelschap Briza voerde

de musical Madame Curie en het geheim van de sidderende straal op voor 325 basisschoolkinderen. En het Delfts studentenmuziekgezelschap Krashna Musika voerde in de TU Delft Music and Chemistry uit, een klassiek concert rondom het thema chemie. p

Delfts studentenmuziekgezelschap Krashna Musika voerde Music and Chemistry op, een klassiek concert rondom het thema chemie.

november 2018 Chemie Magazine 45

WATERSTOF IN KORRELS KAN HELPEN BIJ ENERGIETRANSITIE

‘DIT IS DOORBRAAKTECHNOLOGIE’

Hoe meer duurzame elektriciteit wordt opgewekt, des te nijpender wordt de vraag naar opslag en distributie. Binding van waterstof in korrels kan die vraag helpen beantwoorden, mits het rendement hoog genoeg is. Bij H2 Fuel Systems in Voorschoten is dat het geval, verzekert directeur Rob de Kraa: twee keer zoveel als de alternatieven. Tekst: Leendert van der Ent

ederland raakt bedekt met zonnepanelen en er komt steeds meer elektriciteit uit wind op zee. Bij harde wind met een zonnetje kan het niet op. Maar waar haal je bij windstil en mistig weer de benodigde elektriciteit vandaan? Opslag en distributie zijn momenteel de grootste uitdagingen voor de energietransitie. Er verrijzen grote batterijfabrieken, maar opslag in batterijen blijft zeer kostbaar. Het opslaan van elektriciteit in waterstof is een andere optie. Tot nu toe gebeurt dat in vloeibare vorm bij 700 bar druk. Het wordt aantrekkelijker als je waterstof aan een andere stof kunt binden en het resultaat onder atmosferische omstandigheden kunt bewaren in vloeibare of vaste vorm. Dat maakt opslag, vervoer en distributie makkelijker en goedkoper: geen compressiekosten, geen hoge druk, geen bijbehorende veiligheidsrisico’s. Wat wel? Minder ruimtebeslag en de mogelijkheid om bestaande tankstations te benutten voor de distributie. Bij H2 Fuel Systems neemt deze optie vaste vorm aan. Directeur Rob de Kraa: “Dit is doorbraaktechnologie. De mogelijkheden omvatten alle energietoepassingen

46 Chemie Magazine november 2018

van warmte of elektriciteit. Via H2 Fueltechniek en brandstofcellen kan de oplossing elke statische en mobiele toepassing aan: generatoren voor muziekfestivals en noodstroomvoorzieningen van ziekenhuizen en datacenters, (chemische) fabrieken, scheepvaart, luchtvaart en wegverkeer.”

Inhaler

Twee vloeistoffen waarvan bekend is dat ze waterstof kunnen binden zijn mierenzuur en ammoniak. Beide stoffen gelden als CO2-neutraal, maar bij de productie komt wel CO2 vrij. Er is nog een derde optie: natriumboorhydride (NaBH4), een vaste stof met een energiedichtheid van ongeveer 38 megajoule per kilo. Op dit moment kent het een tanende toepassing als bleekmiddel in wasmiddelen. In de jaren negentig gaf de regering Bush de University of California in Berkeley opdracht de binding van waterstof aan dit natriumboorhydride te onderzoeken. Conclusie, enkele jaren en 1,2 miljard dollar onderzoeksgeld later: het rendement van de omzetting was te gering om economisch interessant te zijn. Hoofd Wetenschap van H2 Fuel Systems Gerard Lugtigheid stuitte op de literatuur uit dit onderzoek toen hij een inhaler voor medicijnen ontwikkelde. “Die inhaler

moest een reactortje ter grootte van het ﬁlter van een sigaret bevatten, waaruit het medicijn met hulp van een kleine hoeveelheid waterstofgas dieper in de longen terecht zou komen.” Lugtigheid verdiepte zich in de chemie en deed een cruciale ontdekking. “Als je aan de in natriumboorhydride gebonden waterstof ultrapuur water toevoegt, verdubbelt het rendement van de omzetting. De reactie maakt namelijk niet alleen de

DIRECTEUR ROB DE KRAA VAN H2 FUEL SYSTEMS:

‘Het bezoek van Minister Wiebes, waarbij hij zij zich zeer onder de indruk toonde, was een mijlpaal.’ waterstof uit het natriumboorhydride vrij, maar ook de waterstof uit het water. 4H uit de NaBH4 en 4H uit 2H2O, samen 8H. We krijgen haast 100 procent van de opgeslagen waterstof en bereiken een zeer hoog nettorendement. Twee keer zoveel als bij enig alternatief, inclusief de toepassing van ammoniak of mierenzuur.” Dit werkt alleen zo met ultrapuur water van halfgeleiderindustrie-kwaliteit, verkregen door een zuiveringsproces met ionenwisse-

laars en/of nanoﬁltratie. Na de ontdekking volgde de uitontwikkeling van de technologie. Dat proces heeft H2 Fuel Systems al acht jaar geleden afgerond. De Kraa: “Er volgde een lange en frustrerende weg van wereldwijde patentering en wetenschappelijke validatie. Als kleine speler die niet tot een universiteit behoort, moet je veel wantrouwen overwinnen. De vrees is dat de technologie te mooi is om waar te zijn. Daarom hebben

TOEPASSING IN CHEMISCHE INDUSTRIE

Voor de chemische industrie is er een sterke stimulans om de fabrieken te verduurzamen. De Kraa: “Bedrijven moeten kiezen tussen overgaan op alternatieve brandstoffen of zich terugtrekken uit Nederland.” Beide opties zijn kostbaar: “Een bedrijf dat een eindoplossing zoekt, komt ook voor deze toepassing op waterstof uit. H2 Fuel is voor deze bedrijven een praktisch en goedkoop alternatief, dat bovendien snel implementeerbaar is.” De Kraa geeft aan in gesprek te zijn met chemiebedrijven, maar mag op basis van non-disclosure agreements geen namen noemen.

november 2018 Chemie Magazine 47

FOTO: HARMEN DE JONG

Innovatie

‘We hebben het proces inmiddels bij zes verschillende universiteiten en onderzoeksinstituten laten valideren’

we het proces inmiddels bij zes verschillende universiteiten en onderzoeksinstituten, waaronder TNO en Berkeley, laten valideren. De patenten zijn er en het wetenschappelijk bewijs op labschaal is geleverd.”

Proof of concept

Voor de proof of concept om op pilotplantschaal waterstofgas uit de korrels te maken, liep er maandenlang een proefopstelling met een capaciteit van 5 kilowattuur bij Plant One in Rozenburg. Dit ‘uitpakproces’ van de korrels om waterstofgas vrij te maken gebeurt in een mengkamer. De korrels komen daarin samen met ultrapuur water, waarbij onder invloed van sterk verdund zuur of een katalysator de gewenste reactie plaatsvindt en waterstofgas wordt gevormd. Dit principe is voor elke toepassing hetzelfde; alleen de schaal verschilt. Afhankelijk van de toepassing valt de keuze op zuur of een katalysator. Lugtigheid: “Het zuur zorgt voor een onmiddellijke reactie. Wie brandstofcellen voor schepen of voer48 Chemie Magazine november 2018

tuigen wil aandrijven, kiest voor een katalysator. Er zijn al katalysatoren ontwikkeld die tienduizenden uren werkzaam blijven.” De Kraa: “Nu de proef met 5 kWh goed is verlopen, schalen we op naar 125 kWh. Als dat slaagt, is ook de opschaling afdoende bewezen.” De volgorde is nu omgekeerd, maar uiteindelijk gaat aan dit ‘uitpakproces’ het ‘inpakken’, het produceren van de korrels, vooraf. “Nu kopen we nog kanten-klare natriumboorhydride in. Daarmee kunnen we ook al van start in de eerste toepassingen”, zegt De Kraa. Intussen werkt het bedrijf hard aan de inpakmachine. Die produceert natriumboorhydride op basis van duurzaam geproduceerde waterstof en gerecyclede natrium en boor uit de uitpakmachine. De opbrengst wordt gedroogd tot witte korrels.

Uitrol

De strategie van H2 Fuel Systems berust op licentiëring van het intellectueel eigendom. De Kraa: “We zullen niet zelf produceren of distribueren. Omdat de technologie inmiddels bewezen is, bestaat onze grootste uitdaging momenteel uit het krijgen van bekendheid, acceptatie en waardering voor de technologie.” Overheidsaandacht vindt De Kraa ook belangrijk. “Wat dat betreft was het bezoek van minister Wiebes in maart – waarbij hij zich zeer onder de indruk toonde – een mijlpaal.” Paradoxaal genoeg hoopt De Kraa voor grotere bekendheid stiekem op een antilobby. “Er zijn tegenkrachten, zoals accufabrikanten. Alles dat vernieuwt, dat vernietigt nu eenmaal ook. Maar gevestigde belangen die ons tegenwerken kunnen onze bekendheid alleen maar in de kaart spelen.” Als kleine organisatie zal H2 Fuel Systems partnerschappen met grote partijen voor allerlei verschillende wereldmarkten moeten sluiten. H2 Fuel Systems streeft vooral naar partnerschappen met Nederlandse organisaties. Op initiatief van de Stichting Smart Climate Opportunities (SCO) onder leiding van Ruud Koornstra vinden inmiddels gesprekken met bedrijven plaats om een Nederlands consortium te vormen dat zich inkoopt in H2 Fuel Systems. Dit consortium zou ook de verdere vermarkting en internationalisatie ter hand kunnen nemen. De Kraa: “De gedachten gaan uit naar een 60-procentsbelang. Maar we blijven zelf aandeelhouder, want we geloven in onze technologie.” p

RIJDEN EN VAREN OP H2 FUEL

Waterstof wordt algemeen als de eindoplossing voor automobiliteit beschouwd. Iedereen denkt daarbij tot nu toe aan druktanks. In een 60-litertank past zo’n 2,5 kilo vloeibare waterstof onder 700 bar druk. Daarmee rijdt een brandstofcelauto zo’n 200 tot 250 kilometer. “Waterstof uit natriumboorhydride vormt een interessant alternatief”, aldus De Kraa. “Door waterstofkorrels alvast met een beetje ultrapuur water te mengen, vindt nog geen reactie plaats. Er ontstaat een slurry, H2 Fuel, die gewoon onder atmosferische omstandigheden bij bestaande pompstations getankt kan worden. De benodigde mengkamer heeft een omvang van enkele liters. Daarnaast kan een kleine ultrapuurwaterinstallatie in de auto worden ingebouwd, die het water uit de brandstofcel omzet in ultrapuurwater voor de mengkamer.” Wie 60 liter H2 Fuel tankt, heeft daarmee 6 kilo waterstof in de tank. “Samen met de waterstof uit het ultrapure water rijdt een auto op 2,5 kilo in natriumboorhydride opgeslagen waterstof 500 tot 550 kilometer. Een volle tank brengt de automobilist dus 1200 tot 1300 kilometer volledig elektrische kilometers verder”, geeft De Kraa aan. Desondanks ziet H2 Fuel Systems de personenautomarkt volgens hem niet als eerste toepassing. “We hebben met oliemaatschappijen en automobielfabrikanten gesproken. Het blijkt lastig de patstelling tussen de kip en het ei te doorbreken. Brandstof zonder auto’s heeft geen zin en auto’s zonder brandstof evenmin. Daarnaast speelt de ontwikkeltijd voor massaproductie een rol, met zijn doorlooptijd van acht jaar.” In de markt voor vrachtwagens en bussen is het enthousiasme veel groter. De Kraa: “We verwachten dat we met vrachtwagens, bussen en binnenvaartschepen veel sneller naar de markt kunnen. We werken al met verschillende Nederlandse bedrijven en onderzoeksinstellingen samen. Momenteel bouwt de TU Delft een binnenvaartschip met onze technologie om.”

Wil jij werken aan een veiligere procesindustrie?

Volg dan de opleiding Procesveiligheid! Werk jij in de chemische procesindustrie en wil jij meer weten over de specifieke risico’s? Volg dan nu de opleiding Procesveiligheid. Voor ieder onderwerp komt er een professional uit het vakgebied, boeiende praktijkverhalen en veel kennis worden gedeeld. Zo leer je echt wat procesveiligheid is!

Tijdens de opleiding komen de volgende onderwerpen aan bod: • Procesveiligheid • Uitvoering grote projecten/turn arounds • Procestechnologie en installaties • Externe veiligheid/BRZO/PGS6 • Processchema’s, P&ID’s • Kwalificeren en kwantificeren van risico’s • Mechanische veiligheid, PED • Explosies • Maintenance • Gevaarlijke stoffen • Consequentie kwantificering (QRA, Safeti) • Incidentenonderzoek • Instrumentele beveiliging • ATEX Data: 14, 21, 28 maart, 4, 11 april, 16, 23 mei

Schrijf je snel in, deze docenten wil je echt niet missen!

en het tentamen is gepland op 20 juni 2019.

T 030 231 82 12 | www.phov.nl | info@phov.nl

PHOV_180601_Adv Procesveiligheid_185x130_wt.indd 1

Veilig werken met VAPRO

15-10-18 13:18

VAPRO heeft een breed palet aan veiligheidstrainingen. Van ATEX trainingen tot aan de door Hobeon gecertificeerde OVK en MVK opleiding. Onze trainingen bieden een uitdagende mix van theorie en praktijk en zijn gericht op de werkvloer. Zo verbeter je met enkele stappen de veiligheidscultuur binnen je bedrijf en maak je de vertaalslag van beleid naar praktijk. Nieuw: onlangs is het aanbod van VAPRO uitgebreid met elektrotechnische veiligheidstrainingen. Deze trainingen worden onder andere gegeven in onze practicum locatie in Woerden. Momenteel bestaat ons aanbod uit de NEN3140 en NEN3840. Deze training is ook door ILT gecertificeerd voor zeevarenden.

Benieuwd naar de mogelijkheden? Kijk op www.vapro-trainingen.nl

VAPRO17_068 Adv 185x130.indd 1

EMPOWERING PEOPLE AND INDUSTRIES

11/01/17 09:36

COL OFON

MENSEN

Chemie Magazine is het maandblad van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) en verschijnt 11x per jaar

CEFIC

Daniele Ferrari, CEO van het Italiaanse Versalis, is de nieuwe voorzitter van de Europese chemiekoepel Cefic. Hij is ook voorzitter van Matrìca, een joint venture gericht op renewable chemie. In zijn dertigjarige carrière in de chemische industrie bekleedde Ferrari managersfuncties in het Verenigd Koninkrijk, België en de VS en was hij werkzaam voor Imperial Chemical Industries en Huntsman. Sinds 2017 is hij ook voorzitter van PlasticsEurope, een functie die binnenkort wordt overgedragen aan een opvolger. Ferrari is tevens vicevoorzitter van de Italiaanse branchevereniging Federchimica en niet-uitvoerend bestuurder van Venator Materials en Huntsman. Hij volgt Hariolf Kottmann van Clariant op. “Met de uitdagingen van de Brexit, aanstaande EU-verkiezingen en de overgang naar een koolstofarmere economie, heeft de industrie behoefte aan een sterke en capabele leider zoals Daniele”, aldus Cefic-directeur Marco Mensink.

Redactie Igor Znidarsic (hoofdredacteur) Marloes Hooimeijer (eindredactie)

Contact redactie Loire 150, 2491 AK, Den Haag T 070 337 87 28 E redactie@vnci.nl

Medewerkers Pieter van den Brand, Henk Engelenburg, Leendert van der Ent, Adriaan van Hooijdonk, Harm Ikink, Inge Janse, Erik te Roller, Marga van Zundert

ESSENSCIA

Ineos-topman Hans Casier is de nieuwe voorzitter van essenscia, de Belgische federatie van chemie, kunststoffen en life sciences. Hij wil de internationale concurrentiekracht van de Belgische chemie versterken, meer jongeren naar technische en wetenschappelijke studierichtingen krijgen en werk maken van een ‘constructieve sociale dialoog’. Casier ging na zijn studies chemie, landbouwwetenschappen en industrieel management aan de slag bij BP Chemicals in Zwijndrecht, dat in 1998 in handen kwam van Ineos. In 2005 werd hij CEO van Ineos Oxide en sinds 2014 is hij CEO van Ineos Phenol. Hij volgt Wouter de Geest op, die voorzitter is geworden van de Vlaamse werkgeversfederatie Voka.

HOLLAND RESEARCH SCHOOL OF MOLECULAR CHEMISTRY

De Dick Stufkens Prijs 2018 voor het beste proefschrift van de Holland Research School of Molecular Chemistry (HRSMC) is toegekend aan Stefan Vuckovic. Hij ontwikkelde een nieuwe aanpak voor de quantummechanische berekening van de energieën van atomen en moleculen. Zijn proefschrift legt de basis voor een veel nauwkeuriger modellering van geneesmiddelen, katalysatoren, zonnecellen en batterijen. HRSMC is geaccrediteerd door de Koninklijke Nederlandse Akademie voor Wetenschappen (KNAW) en omvat experimentele en theoretische groepen werkzaam op het gebied van de moleculaire chemie en fysica aan de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit Amsterdam en de Universiteit Leiden.

Vormgeving Curve Mags and More, Haarlem

Advertentie-exploitatie Mooijman Marketing & Sales, Julius Röntgenstraat 17, 2551 KS Den Haag, T 070 323 40 70, E dm@mooijmanmarketing.nl Advertenties vallen buiten de verantwoordelijkheid van de redactie

Druk MediaCenter Rotterdam

Abonnementen Wie werkzaam is in de chemische industrie of op een andere wijze direct of indirect bij de chemische industrie betrokken is komt in aanmerking voor een kosteloos abonnement op Chemie Magazine. Meld u aan via stb@vnci.nl. Meer informatie: znidarsic@vnci.nl of 070 337 87 28.

Overname Overname van artikelen uit Chemie Magazine is alleen toegestaan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie. In de meeste gevallen zal die graag worden gegeven.

VNCI ONLINE WWW.VNCI.NL

Website met onder meer dagelijks nieuws, het archief van Chemie magazine en alles over de chemische industrie in Nederland WWW.VNCI.NL/NIEUWS/CHEMIE-NIEUWSBRIEF

Gratis nieuwsbrief met daarin wekelijks het laatste nieuws over de chemische industrie en de VNCI

50 Chemie Magazine november 2018

TWITTER.COM/VNCI

De VNCI met het laatste nieuws, vacatures en reactiemogelijkheden op alle berichten

Discussieer mee met meer dan 3500 betrokkenen uit de chemische industrie en bezoek de vacatures in de LinkedIn-groep van de VNCI

Beeld cover Harmen de jong ISSN 1572-2996

Custom Manufacturing, Blending and Toll services AD Productions is a service business that allows customers to benefit from AD International’s state of the art manufacturing expertise. Chemical companies, from global conglomerates through to regional and specialized suppliers, can beneﬁt from AD Productions extensive capabilities and expertise, built over a period of 40 years in the chemical industry.

Production capabilities

is a part of AD International

adinternationalbv.com

AD Productions (located in the heart of Western Europe) offer full R&D, formulation and pilot line capabilities and can extend their toll services to encompass purchasing, quality control, traceability, documentation and certiﬁcation.

Overview of production capabilities Batch capacity varying from 300 liters up till 30000 liter Possibility to purge with and produce under nitrogen Temperatures controlled production (up till 80 degrees) Blending of powders (packaging from 250 grams to Big Bags) Possibility to ﬁll product from 0,5 liter up till road tankers or Iso Containers

Heijningen | The Netherlands | +3 1 (0)167-52 69 00 | contact@adinternationalbv.com

CLS Services CHEMISTRY OF CONNECTING PEOPLE

www.cls-services.nl

recruitment, selection and secondment in chemistry | pharma | biotech | food | feed

SENIOR PROCESS DEVELOPMENT CHEMIST INNOSYN - GELEEN

Offering a team of passionate & experienced problem solvers, InnoSyn is an SME that primarily focusses on R&D towards the development of (bio)chemical production processes for third parties. Applying innovative and cost-efficient technologies such as flow chemistry, bio- and chemocatalysis, to advance competitiveness of our customers across the (fine) chemical industries. In order to support the various projects, InnoSyn is offering a challenging and exciting job for a Senior Process Development Chemist with many opportunities for personal and team contributions. You will interact with leading experts in the field of industrial organic chemistry, chemocatalysis, biocatalysis and process intensification. Focus of this position is on (bio)chemical process development, and scale up and implementation of (bio)chemical processes on both pilot plant and production scale. Interested to know more about this position? Then visit www.cls-services.nl?vac=A1800042 for more information.

EXPERTISE THROUGH 40 YEARS OF EXPERIENCE AND INNOVATION IN THE CHEMICAL INDUSTRY We understand your industry your business your supply chain your MSDS to advise you the best possible packaging solution(s) RID/ADR and UN regulations regarding transport of dangerous goods

MEMBER OF THE

BARK PACKAGING GROUP