Chemie Magazine - november 2016 by VNCI

Interactie en emotie tijdens Veiligheidsdag

Innovatienetwerk Coci’s en Ilabs uitgebreid

Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie

CHEMIEDOCENT VAN DE TOEKOMST

Nudging geeft duwtje in goede richting

JAARGANG 58 • 11 • 17 NOVEMBER 2016

‘EEN ALLESKUNNER’

Maak je ambities waar met VAPRO trainingen! De trainingen van VAPRO zijn zo opgezet dat je de opgedane kennis direct in de praktijksituatie inzet. Ze vormen een uitdagende mix van theorie en praktijk. De docenten maken gebruik van moderne, herkenbare en inspirende werkvormen. Daarmee is het effect van een training maximaal en blijvend. Leren is doen!

Ons aanbod richt zich op de expertgebieden: 1.

HRD/personeelsontwikkeling

Persoonlijke effectiviteit

Leidinggeven, operationeel management en communiceren

Begeleiden, beoordelen en examineren VAPRO-model

Procesoptimalisatie

Duurzaamheid, veiligheid en milieu

Vaktechnische trainingen

Ga naar VAPRO-Trainingen.nl voor actuele data en locaties

Loire 150



Postbus 24090



2490 AB Den Haag

T 070 337 83 01 F 070 320 51 86



E trainingen@vapro.nl



I www.vapro-trainingen.nl

EMPOWERING PEOPLE AND INDUSTRIES

INHOUD 11 | 17 november | 2016

HET ONDERWIJS VAN DE TOEKOMST In een serie artikelen portretteert Chemie Magazine de chemicus van de toekomst. Het eerste deel ging over zijn werkplek, het tweede over zijn skills. In dit laatste deel zoomen we in op het onderwijs. Hoe leid je toekomstbestendige chemici op? Laat vooral zien waar ze het voor doen, zeggen deskundigen. Met boeiende lessen van een ‘alleskunner’ over innovaties. Maar hoe leer je studenten creativiteit en flexibiliteit aan?

INTERACTIE EN EMOTIE OP VEILIGHEIDSDAG ‘In gesprek met elkaar over veiligheid’, oftewel communicatie, dat was het thema van de vijfde Veiligheidsdag van Veiligheid Voorop. De opzet met zestien werksessies leverde veel interactie op. Tijdens elke twee uur durende sessie werden in de kringgesprekken veel persoonlijke ervaringen uitgewisseld, dilemma’s besproken en adviezen gedeeld. De setting bood ook ruimte voor emotie.

november 2016 Chemie Magazine 3

Fakkelgas is nooit zwart/wit De gebruikelijke meettoestellen voor doorstroming zijn niet de beste keuze voor het meten van fakkelgas. Omdat fakkelgas kan voorkomen met lage druk en lage doorstroming is de “Thermatel® TA2 thermal dispersion mass flow meter” van Magnetrol® het enige toestel dat u betrouwbaar en voordelig de noodzakelijke emissie-informatie bezorgt.

Voor meer informatie, ga naar magnetrol.com/thermalmassflow

magnetrol.com • +32-(0)52-45.11.11 • info@magnetrol.be

INHOUD 11 | 17 november | 2016

Noryl-plant van SABIC biedt mogelijkheid voor powernap

Voorwoord Colette Alma

Evenementen

9 11 13 15 17

Innovatienetwerk Cociâ&#x20AC;&#x2122;s en Ilabs breidt uit naar Oss en Twente

18 22 24 26

Nudging zet mensen onbewust aan tot gewenst gedrag

28 30 34 39 40 43 47

49 50 50 50

Ruggengraat

NIEUWS

JetNet en TechNet bundelen krachten Fujifilm wint Energieprijs PPG opent tweede productielijn Richtlijn Steigers in 2017 van kracht

ACHTERGROND Human resources

Powernap mogelijk bij Noryl-plant SABIC Onderwijs

Hoe leiden we de toekomstige chemicus op? Next generation

Topsector Chemiebeursstudenten over hun toekomst Innovatie

Nieuwe Coci en Ilab: Pivot Park en High Tech Factory Twente Wetenswaardig

Eerste hydrocracker-onderdeel ExxonMobil aangekomen Veiligheid

Nudging kan helpen bij gewenst gedrag Arbeidsmarkt

Bart Lucassen over zijn werk bij de Consumentenbond Veiligheid Voorop

Interactie en emotie tijdens Veiligheidsdag Column Rosanne Hertzberger Uitgelicht

Modulaire weg van gerecycled plastic Veiligheid

Aantal verzuimongevallen daalt te langzaam REACH

Veilig schilderen VNCI Nieuws Mensen VNCI Online Colofon

Aantal verzuimongevallen bij VNCI-leden daalt te langzaam

november 2016 Chemie Magazine 5

Heeft u proceskoeling of tijdelijke stroom nodig? Zoekt u ervaring en expertise? Aggreko verhuurt al ruim 50 jaar aggregaten, koelmachines en koeltorens voor de petrochemische industrie. Dit doen wij met een team van specialisten die 24/7 voor u klaar staan. Van een calamiteit tot een volledige energievoorziening voor uw plant. Van het koelen van ruimtes tot het opheffen van bottlenecks in uw productieproces.

Aggreko, de expert in tijdelijke stroom en (proces)koeling voor de Petrochemische industrie Neem contact op met John Gijsbers voor meer informatie T: +31 (0)88 6441 441 E: John.Gijsbers@aggreko.nl Aggreko opereert vanuit meer dan 200 vestigingen wereldwijd. Voor de dichtstbijzijnde vestiging gaat u naar: www.aggreko.com/contact

Voorwoord

RUGGENGRAAT

et de Tweede Kamerverkiezingen in aantocht, buitelen de politieke partijen over elkaar heen met aansprekende voorstellen die hun straks stemmen moeten gaan opleveren. Nu er in de komende jaren wat meer geld te verdelen valt, levert dat een veelheid aan nieuwe ideeën op. Duidelijk is dat de noodzaak voor maatschappelijke transformatie breed wordt gevoeld. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de verkiezingsprogramma’s meer dan ooit ‘innovatie’ op de voorgrond zetten, inspelend op de wensenlijsten die zij van veler zijden ontvangen. Onze kersverse Nobelprijswinnaar Ben Feringa pleit voor een injectie van een miljard in fundamenteel onderzoek. VNO-NCW pleit voor een omvangrijk investeringsfonds dat nog meer innovaties bij bedrijven lostrekt. En de Nationale Wetenschapsagenda staat te trappelen om van start te gaan. Vanuit het oogpunt van de chemie ondersteun ik van harte dat innovatie een extra impuls krijgt. Want innovatie in de chemiesetor werkt door in alle andere waardeketens. En ik ben het ook eens met de veelgehoorde roep om meer cross-sectoraal te gaan werken, te focussen op maatschappelijke uitdagingen en om regionale ontwikkelingen de ruimte te geven. Maar dat we – zoals sommigen in hun verkiezingsre-

toriek roepen – de Topsectoraanpak los zouden moeten laten, bestrijd ik ten zeerste. Kijk naar onze Topsector Chemie: die heeft de afgelopen jaren zowel landelijk als regionaal de innovatiekracht van de sector georganiseerd. Met alle Coci’s (Centre for Open Chemical Innovation), Ilabs (Innovation labs), ChemieLink (de innovatieondersteuning voor het mkb) en de landelijke KIA (Kennis en Innovatieagenda), is de sector nu volledig toegerust om de cross-sectorale en regionale samenwerking vorm te geven. Topsectoren hebben de ruggengraat gebouwd van ons innovatie-ecosysteem, en houden die actief en flexibel. Laten we de Topsectoren daarom koesteren, want zonder die ruggengraat zakt het nieuwe innovatieelan als een plumpudding in elkaar. Colette Alma, directeur VNCI

EVENEMENTEN 24.11 Groene Groei Tijdens de inspiratie- en netwerkbijeenkomst leggen de netwerken rond biobased en circulaire economie, grondstoffen, elektrisch vervoer, green deals en ruimte-in-regels nieuwe verbanden. Locatie: De Broodfabriek, Rijswijk Organisatie: RVO.nl 25.11 C2W Career Expo Carrièrebeurs voor afstudeerders, starters en (young) professionals in chemie en life sciences, food, farma en laboratorium- en procestechnologie. Locatie: Jaarbeurs, Utrecht Organisatie: C2W en KNCV 25.11 CTGG Voorlichtingsdag

Professionals die zich bezighouden met gevaarlijke stoffen worden bijgepraat over actuele zaken, delen kennis, discussiëren met vakgenoten én kunnen netwerken. Locatie: HAL4 aan de Maas, Rotterdam Organisatie: CTTG en Sdu 28.11 Health & Safety Jaarcongres Tijdens deze dag wordt stilgestaan bij alle facetten van veilig en gezond kunnen werken. De rode draad is gedrag. Locatie: Fokker Terminal, Den Haag Organisatie: Sdu 6.12 CHAINS 2016 CHAINS brengt chemici uit alle subdisciplines samen om de nieuwste weten-

schappelijke doorbraken in de chemie te delen en om elkaar te inspireren. Locatie: Koningshof, Veldhoven Organisatie: VNCI, NWO, KNCV en Topsector Chemie VERGADERINGEN VNCI 17.11 WG Milieu 22.11 VNCI Advocacy Team 24.11 BG Energie en Klimaat 24.11 WG Stoffenbeleid 1.12 WG Arbeidshygiëne 2.12 BG Communicatie 6.12 WG Arbeidsveiligheid 9.12 WG Logistieke Veiligheid 9.12 Algemeen Bestuur 14.12 BG Veiligheid, Gezondheid en Milieu

COMPLEET OVERZICHT EN AANMELDEN: WWW.VNCI.NL/NIEUWS/EVENEMENTEN november 2016 Chemie Magazine 7

Technip in Nederland

Technip is een wereldwijd leider in design, engineering, levering en bouw van installaties in olie & gas en (petro)chemie. De Nederlandse vestigingen zijn Technip Benelux B.V. en Technip-EPG B.V., waar in totaal 500 mensen werkzaam zijn. Technip Benelux expertise ligt in complexe EPC-projecten op het gebied van: n

ethyleenproductie

CO2-verwijdering

waterstof/synthesegasproductie

waste-to-energy

raffinage

bio-energie

gasbehandeling

De wereldwijde activiteiten omvatten haalbaarheidsstudies tot de ingebruikname, inclusief plant ontwerp, engineering, inkoop en constructie op basis van eigen technologie en onder licentie van derden.

Actueel

De pilotplant op de Afsluitdijk.

BLUE ENERGY BENOEMD TOT NATIONAAL ICOON Het opwekken van elektriciteit uit het verschil tussen zout en zoet water, beplanting van bomen en groenten in droge gebieden en het produceren van medische isotopen zonder kernreactor. De innovaties Blue Energy (energie uit water), Growboxx (beplanting in droge gebieden) en Lighthouse (medische isotopen) zijn door het kabinet benoemd tot nieuwe Nationale Iconen.

it ruim zestig inzendingen selecteerde de jury onder leiding van Hans Wijers tien finalisten, waaruit vervolgens de drie innovaties zijn gekozen. “De nieuwe Nationale Iconen zijn Nederlandse oplossingen van hoog internationaal niveau voor wereldwijde uitdagingen op het gebied van energie, landbouw en de gezondheidszorg”, aldus minister Kamp van EZ, die de Nationale Iconen bekendmaakte in een uitzending van De Wereld Draait Door. “Alle drie de innovaties hebben grote economische potentie en dragen bovendien bij aan wereldwijde duurzame ambities.” De drie Iconen worden volop ondersteund door het kabinet. Ze krijgen elk een minister of staatssecretaris als ambassadeur. Dit biedt toegang tot een groot netwerk in binnen- en buitenland, helpt bij het vinden van financiering en nieuwe partners en geeft ondersteuning vanuit de overheid. Aan Blue Energy werkt onder meer VNCI-lid Fujifilm mee. Het bedrijf levert de speciale membranen die tussen het zoute en zoete water worden geplaatst, zodat via omgekeerde elektrodialyse elektriciteit kan worden opgewekt. Op de Afsluitdijk staat sinds 2014 een pilotplant. p

NIEUWE PROEVENWAAIER

tichting C3 heeft een nieuwe proevenwaaier uitgebracht, een boekje met negen inspirerende proeven die kinderen zelf kunnen uitvoeren met huis-, tuin- en keukenmaterialen. Handig voor een kinderlab, chemieles op school of een feestje thuis. Het is de vijftiende keer dat de proevenwaaier wordt uitgegeven. De waaier wordt mede mogelijk gemaakt door veertig bedrijven en brancheorganisaties uit de chemie. p

Meer info: onderwijsmiddelen.c3.nl

VNCI-directeur Colette Alma krijgt het eerste exemplaar uitgereikt door Marijn Meijer, directeur van C3.

JET-NET EN TECHNET BUNDELEN KRACHTEN IN TECWIJZER In de publiek-private samenwerking TecWijzer bundelen JetNet (Jongeren en Technologie Netwerk Nederland) en TechNet (regionale kringen van bedrijven en scholen) hun netwerken. Doel van deze krachtenbundeling is om te zorgen dat scholen één netwerk en aanspreekpunt hebben voor het bevorderen van techniekonderwijs in samenwerking met het bedrijfsleven.

‘D

eze samenwerking maakt het makkelijker voor scholen en bedrijven om werk te maken van techniek, bèta en technologie in de klas”, zei staatssecretaris Sander Dekker van van OCW bij de lancering. “Door de samenwerking kunnen bovendien alle scholen in het basis- en voortgezet onderwijs kennis maken met techniek.” Jet-Net en TechNet bereikten tot nu toe 1000 scholen. Dat wordt de komende jaren door Tec-

Wijzer uitgebreid naar alle 7000 basisscholen en alle 635 middelbare scholen. Naast het realiseren van meer regionale netwerken van scholen en bedrijven, gaat TecWijzer ook sturen op kwaliteit van deze netwerken en de verschillende programma’s die erin worden gebruikt. Dit gebeurt aan de hand van nog te ontwikkelen, transparante kwaliteitscriteria. Ook zal TecWijzer een digitaal loket inrichten dat alle activiteiten en programma’s voor techniekonderwijs ontsluit. “We gaan doorbouwen op de ervaring en de netwerken die er zijn”, aldus directeur-bestuurder Swanette Jukema. “Gezamenlijk komen we overal in het land, op elke school. En we betrekken de expertise en de inzet van bedrijven en organisaties erbij.” p november 2016 Chemie Magazine 9

UW PARTNER IN CHEMIE Flexibele oplossingen voor opslag en transport van chemische vloeistoffen • Van levensmiddelenindustrie tot zware chemie • Inhoud van 5.000 tot 35.000 liter • Vele aanpassingen/aansluitingen mogelijk • Desgewenst verwarmbaar • ADR/RID/IMDG gekeurd • Lek-/calamiteitenbak mogelijk

tankverhuur b.v. Altermij tankverhuur b.v. | Westgeulstraat 5 | 3197 LD Rotterdam-Botlek (haven 4005) www.altermijverhuur.eu | info@altermijverhuur.eu | +31 10 820 84 70

CHEMIE MAGAZINE NU OOK OP TABLET EN SMARTPHONE U kunt Chemie Magazine ook (gratis) ontvangen op uw tablet en smartphone. ZO SLUIT U EEN GRATIS ABONNEMENT AF: • Maak een account aan via www.magzine.nu • Ga naar www.magzine.nu/magazine/Chemiemagazine, klik op Abonnementen en vervolgens op Nu kopen • In de winkelwagen klikt u vervolgens op Afrekenen en Verder • Pak uw tablet en download via www.magzine.nu de gratis MagZine-app • In de MagZine-app logt u in met het zojuist aangemaakte account • Klik op Download Magazines en lees de laatste Chemie Magazine via de knop Mijn Magazines • U krijgt telkens een mail als er een nieuwe editie is verschenen VRAGEN OF OPMERKINGEN? Neem contact op met Igor Znidarsic, hoofdredacteur van Chemie Magazine, znidarsic@vnci.nl

Actueel

UNIEKE SAMENWERKING LEIDT TOT DUURZAAMHEIDSAMBITIE 2030 PORTIZ (Port & Industry Zeeland), Zeeland Seaports en de Zeeuwse Milieufederatie (ZMf) hebben het convenant ‘Ambitie 2030 Duurzaamheid Werkt!’ aangeboden aan staatssecretaris Dijksma van Infrastructuur en Milieu. De duurzaamheidsafspraken betreffen onder meer prestaties voor werkgelegenheid, infrastructuur, broeikasgassen, luchtkwaliteit, circulaire economie en natuur.

e ambitie richt zich op een duurzame ontwikkeling in brede zin: economisch, ecologisch en sociaal. Dat betekent werken aan een schoon milieu én aan de concurrentiepositie, aan klimaatbeleid én aan een level playing field, aan natuurherstel én aan het ontwikkelen van business, aan circulaire economie én aan werkgelegenheid. Het convenant heeft de volle steun van de provincie Zeeland. De ambitie wordt uitgewerkt naar specifiek beschreven doelstellingen, vertaald in key performance indicators (KPI’s). De partijen zullen de ontwikkeling hiervan de komende jaren gezamenlijk monitoren en sturen, en periodiek over de voortgang rapporteren. p Download ‘Ambitie 2030, Duurzaamheid Werkt!’ via http://bit.ly/2f9HLUI

Bekijk de video

DSM WINNAAR TAX TRANSPARENCY BENCHMARK DSM en Shell staan, samen met Unilever, in de top-3 van de Tax Transparency Benchmark. In die benchmark doen VBDO (Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling) en accountants- en belastingadviseursbedrijf PwC verslag van het jaarlijkse onderzoek naar de transparantie van 68 Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen over hun belastingbeleid en -afdrachten. Volgens de jury geeft DSM het meest helder en duidelijk inzicht in zijn fiscale beleid en belastingafdrachten.

FUJIFILM WINT FEDEC ENERGIEPRIJS Op 7 oktober reikte FedEC-voorzitter Isabelle Sternheim tijdens de beurs Industrial Processing de FedEC Energieprijs Industrie 2016 uit aan Jef Verboven, sustainable environment technologist Energy bij Fujifilm Manufacturing Europe in Tilburg. Het bedrijf ontving de award voor zijn visie op en realisatie van verduurzaming van de energievoorziening.

e Energieprijs Industrie is een initiatief van de werkgroep Industrie van FedEC (beroepsvereniging van energieadviseurs) en beloont bedrijven die zich inspannen op het gebied van verduurzaming van de productie en verbetering van energie-efficiency. Andere genomineerden waren Invista (productie van onder meer polymeren in Rotterdam) en IAC (productie van autoonderdelen in Born). FujiFilm kwam als beste uit de bus vanwege de sterke langetermijnvisie op de verduurzaming van de gehele organisatie en de bijdrage aan de ontwikkeling van membranen ten behoeve van groene en blauwe energie. De jury roemde IAC als schoolvoorbeeld van hoe je vanuit energiemanagement tot besparende energiemaatregelen voor ruimteconditionering komt en hoe deze maatregelen goed uitgevoerd kunnen worden. Invista bereikte dit op dezelfde manier met meer besparende maatregelen. Het was de eerste keer dat de prijs werd uitgereikt. De jury bestond uit Martin Jongstra (RVO.nl), Judith Gerretsen (RVO.nl) en Kornelis Blok (Ecofys). p november 2016 Chemie Magazine 11

Together facing a brighter tomorrow At Yokogawa, we believe the sky’s the limit. And to reach beyond today’s horizons, we work step-by-step with you to make the unimagined a reality. That’s how we

WIJ HEBBEN ENERGIE VOOR TIEN.

move forward, through the synergy of co-innovation partnership. Join hands with us, and together we can sustain a brighter future. Yokogawa: Building a better tomorrow with you today.

Samen met u werken we aan een optimale aardgaslevering .

Please visit www.yokogawa.com/nl

www.wingas.nl

TWI TTER essenscia_NL @essenscia_NL Wist u dat Vlaanderen wereldkampioen is in chemie & kunststoffen? Key note van @FrankBeckx op congres ‘Chemical Research in Flanders’ Reineke van der Kolk @ReinekevdKolk Reineke van der Kolk heeft geretweet Eppo Bruins Chemie en scheepsbouw prachtige voorbeelden van NL #industrie, net als lucht- en ruimtevaart InnovatieLink @InnovatieLink Boegbeeld @topsectorchemie Gerard van Harten benadrukt belang cross over chemie en life science @ PivotPark Euro Chlor @EuroChlor @vnci interview met chairman in laatste #ChemieMagazine - faire #energie kosten essentieel voor onze industrie! Erik Klooster @KloosterErik toch wel benieuwd waar @D66 en @SvVeldhoven deze zin vandaag halen.’Vooral de chemische industrie en de raffinaderijen blijven achter’ Chemie Park Delfzijl @CPDelfzijl De supersterke Twaronvezel is nu ook terug te vinden in denimbroeken. Hierdoor gaan ze niet stuk als je valt Arendo Joustra @ArendoJoustra Welke bijdrage leverde de #chemie aan de vooruitgang? @Simon_ Rozendaal in @Elsevier deze week over de top drie: #gif #kleur en #kunstmest

Actueel

De nieuwe silica zorgt voor betere banden.

PPG OPENT TWEEDE PRODUCTIELIJN Mede dankzij de steun van de lokale overheid heeft het Amerikaanse PPG Industries Chemicals de locatie in Farmsum gekozen voor een nieuwe productielijn voor silica.

n Farmsum produceert PPG silicapoeders en -granulaten. Silica wordt onder meer gebruikt in industriële producten zoals autobanden, schoenzolen, verf en lijm en in voedingsmiddelen. De nieuwe productielijn produceert ‘Agilon performance silica’ voor de autobandenindustrie. Hiermee krijgen autobanden meer grip, ze rollen makkelijker en zijn 5 tot 10 procent slijtvaster. De silica levert ook milieuvoordelen op door vermindering van het energieverbruik en van de uitstoot van vluchtige organische stoffen.

Het Amerikaanse moederbedrijf heeft tientallen miljoenen euro’s gestoken in de nieuwe productielijn. Volgens CEO Michael McGarry, die bij de opening aanwezig was, is er in Nederland geïnvesteerd (een andere optie was de Verenigde Staten) vanwege de steun van de lokale overheid en de grote motivatie van het personeel. PPG en ChemCom zijn de eerste bedrijven die subsidie krijgen uit het Regionale Investeringsfonds Groningen, dat een jaar geleden is gestart om de chemische industrie in de Eemsdelta te ondersteunen. PPG ontvangt ruim 2,3 miljoen. Volgens directeur Jan Zuidema levert de uitbreiding zestien extra arbeidsplaatsen op. ChemCom kreeg 840.000 euro, voor een nieuwe productielijn voor kunstmest. p

OPROEP Kun je jouw carrière in de chemie terugleiden naar een moment op de basisschool of de middelbare school waarop jouw enthousiasme voor de chemie werd aangewakkerd? Bijvoorbeeld doordat iemand leuke proefjes met de klas kwam doen (Stichting C3?), of kwam vertellen over zijn werk in de chemie, of doordat de scheikundeleraar iets bijzonders deed of vertelde? En dat je toen meteen dacht: yes, dit ga ik doen! De redactie van Chemie Magazine komt graag met je in contact via znidarsic@vnci.nl

Meer actueel nieuws op www.vnci.nl en in de wekelijkse gratis Chemie nieuwsbrief (meld je aan via de site). november 2016 Chemie Magazine 13

Verkoop stoom- en warmwaterketels

Eco Steam Trading & Consultancy bv

www.eco-steamandheating.com +31 (0)13 583 94 40 | info@eco-steamandheating.com

HET WAARDEVOLLE VERSCHIL IN BODEM- EN WATERKWALITEITSZORG!

Milieu & Water

Verhoeve Milieu & Water is een innovatief uitvoerend bedrijf gericht op het uitvoeren van bodem- en waterkwaliteitszorg. Onze primaire taak is het ontzorgen van onze opdrachtgevers op het vlak van realisatie, service en onderhoud aan diverse waterbehandelingsinstallaties.

Service & Onderhoud

VerhoeVe Milieu & Water Nederland Aventurijn 600 • NL-3316 LB Dordrecht T +31(0)78 652 00 70 • www.verhoevemw.com • www.verhoeve-so.com

Veiligheid

NIEUWE SUBSIDIEREGELING VERSTERKING OMGEVINGSVEILIGHEID BRZO Het ministerie van IenM heeft de Subsidieregeling versterking omgevingsveiligheid BRZO-sector vastgesteld. Het doel is om de omgevingsveiligheid voor industriële activiteiten met gevaarlijke stoffen (BRZO-sector) te verbeteren.

e regeling ondersteunt collectieve initiatieven die voldoende bijdragen aan blijvende versterking van de omgevingsveiligheid in Nederland. De subsidie wordt verleend voor projecten die te

maken hebben met het verbeteren van de veiligheidscultuur, ketenverantwoordelijkheid en het stimuleren van veilige bedrijventerreinen en veilige clusters. De maximaal toe te kennen subsidie bedraagt 50 procent van de projectkosten. Het plafond voor 2016 en 2017 is vastgesteld op in totaal 4 miljoen euro. Aanvragen worden op volgorde van binnenkomst beoordeeld. p Meer informatie: www.veiligheidvoorop.nu

RICHTLIJN STEIGERS IN 2107 DEFINITIEF VAN KRACHT Vanaf volgend jaar mogen steigermonteurs alleen nog met een geldig certificaat of diploma aan het werk. Dit bepaalt de in 2014 ingevoerde Richtlijn Steigers, die per 1 januari 2017 definitief wordt.

De Safety Deal werd ondertekend door (v.l.n.r.) staatssecretaris van IenM Sharon Dijksma, Koen Overtoom van Havenbedrijf Amsterdam en Simon Rijke van Sonneborn.

SAFETY DEAL MET SONNEBORN ZORGT VOOR VEILIGERE HAVEN Met de Safety Deal tussen Sonneborn Refined Products, de Rijksoverheid en Havenbedrijf Amsterdam is de veiligheid van de Amsterdamse haven nog verder verbeterd. De realisatie van een Sonneborn-fabriek voor zwaveltrioxide zorgt ervoor dat er geen transport, verlading en opslag meer nodig is van deze stof.

onneborn haalt zwaveltrioxide (SO3) nu meerdere keren per week met een tankwagen uit Engeland. Met de bouw van een fabriek voor de productie van SO3 ter plaatse is dat niet meer nodig. Het levert veiligheidswinst op langs de gehele aanvoerroute vanuit Engeland via de Randstad naar Amsterdam. Een Safety Deal heeft als doel de veiligheid van de vitale chemieketen in Nederland te bevorderen. Havenbedrijf Amsterdam was initiatiefnemer en levert een bijdrage aan de realisatie

van de fabriek vanuit het Duurzaamheidsprogramma, waarmee projecten worden medegefinancierd die aantoonbaar bijdragen aan de leefbaarheid in de omgeving van de haven. Het vergroten van de veiligheid draagt bij aan de leefbaarheid. Sonneborn is wereldleider in de productie van speciale hoogwaardige hydrocarbons en wax. In Amsterdam maakt het bedrijf onder meer vaseline en witte olie voor de cosmetica-industrie. De fabriek zal zo’n twintig extra banen opleveren. p

ie wil werken als hulpmonteur, monteur, eerste monteur of voorman steigerbouw moet zijn vakbekwaamheid straks officieel aantonen met een diploma mbo 2 of 3 of een persoonscertificaat volgens ISO 17024, dat geregistreerd is in het Centraal Diploma Register van de Stichting Samenwerken Voor Veiligheid (SSVV). De Vereniging van Steigerbouwers (VSB) hoopt zo voor eens en altijd een einde te maken aan de wildgroei en fraude met pasjes en certificaten. De snelste route is het behalen van een persoonscertificaat. Dat kan door een cursus te volgen bij een gespecialiseerd opleidingsinstituut en daarna een examen af te leggen bij een DNVGL-erkend examenbureau. “De oorspronkelijke Richtlijn Steigers was vooral bedoeld voor de civiele wereld”, vertelt Jos Pustjens, labor productivity expert bij Sitech Services. Hij vertegenwoordigde de VNCI in een werkgroep van asset-owners, die ervoor heeft gezorgd dat de VSB de richtlijn heeft afgestemd op de praktijk bij chemiebedrijven. Ook is de richtlijn, mede op aandringen van de VNCI, sinds medio 2016 gratis verkrijgbaar. p

ALLES OVER VERVOER GEVAARLIJKE STOFFEN Tijdens de CTGG voorlichtingsdag op 25 november krijgen de gewijzigde vervoersvoorschriften geldig vanaf of na 1 januari de aandacht, geeft ILT inzicht in de databank met incidenten, komt samenwerken in de keten aan de orde en worden de recente ontwikkelingen rond Basisnet besproken. p Meer informatie: www.ctgg.nl november 2016 Chemie Magazine 15

Service wereldwijd

Met meer dan 50 vestigingen en 220 kantoren wereldwijd is de SAMSON GROUP altijd bij u in de buurt. Onze specialisten adviseren u graag, welke betrouwbare regelventielen het beste passen in uw proces.

A01120NL

Dankzij onze wereldwijde aanwezigheid verlenen we op efficiënte wijze service op lokaal niveau.

SAMSON REGELTECHNIEK B.V. Signaalrood 10 · 2718 SH Zoetermeer Tel. 079 361 05 01 · Fax. 079 361 59 30 info@samson-regeltechniek.nl www.samson-regeltechniek.nl SAMSON GROUP · www.samsongroup.net

SABIC-medewerker Mark Ligtenberg maakt af en toe gebruik van de mogelijkheid om een dutje te doen in de powernapruimte.

NORYL-PLANT VAN SABIC BIEDT MOGELIJKHEID VOOR POWERNAP

SLAPEN IN DE BAAS Z’N TIJD Wat is de overeenkomst tussen Albert Einstein, Epke Zonderland en Winston Churchill? Precies: ze deden regelmatig een powernap. Een kort moment van rust tussen de werkzaamheden door helpt namelijk om de bloeddruk te verlagen en stress te bestrijden. Bedrijven als Fujifilm, Google en British Airways bieden daarom de gelegenheid voor een powernap. En nu ook de Noryl-plant van SABIC. Tekst: Inge Janse

e Noryl-plant van SABIC in Bergen op Zoom biedt sinds eind vorig jaar de mogelijkheid voor een powernap. Medewerkers in de ploegendienst kunnen – in ruil voor één koffiepauze en na toestemming van hun directe leidinggevende – in een speciale ruimte (4 bij 4 meter, inclusief schemerlicht) een powernap van maximaal 20 minuten doen. Volgens SABIC profiteren ploegendienstmedewerkers hierdoor van vijf voordelen: minder vermoeidheid (en slaperigheid) tijdens de dienst, lagere hartslag, lagere bloeddruk, minder verstoring van het dag-nachtritme en minder negatieve effecten van slaaptekort. Henk Berends, plantmanager van de fabriek, zegt nog niet te beschikken over harde gebruikscijfers over de pilot. Wel staat er een evaluatie op stapel, waarbij zowel gebruikers als effecten in kaart worden gebracht. De eerste tekenen zijn niettemin positief. “Bij een vergadering zijn

soms mensen aanwezig uit de nachtdienst. Als zij de powernapstoel hebben gebruikt, zien zij er veel frisser en vitaler uit dan collega’s die dat niet hebben gedaan. Zij moeten echt tegen de slaap vechten.”

nog zes andere plants. Berends, lachend: “Ja, er is wel enige jaloezie daar. We hebben geen negatieve effecten gemerkt. Na de evaluatie besluiten we hoe we het verder uitrollen.” p

Slaapproblemen

Hoewel een powernap klinkt als de droom van elke werknemer, merkte Berends in het begin nog de nodige weerstand. “Operators zeiden: je gaat toch niet slapen in de baas z’n tijd? Wij hebben toen uitgelegd dat je recht hebt op pauze. Wat je daarin doet is aan jou, zoals een powernap.” Het initiatief voor de ruimte is afkomstig van SABIC’s bedrijfsarts. “Die spreekt allerlei operators en hoorde zo over hun slaapproblemen”, aldus Berends. “Hij was daarom al jaren voorstander van een powernapruimte. In de Noryl-plant kon dit het beste. Hier zijn we al langer bezig met duurzame inzetbaarheid, zoals via zelfroosteren.” Nu staan er in Bergen op Zoom

NIET TÉ DIEP

Duurt de powernap te lang (en kom je in een diepe slaap), dan heeft een medewerker last van slaperigheid én verstoring van zijn normale slaap. SABIC-medewerkers mogen daarom per se niet langer dan 20 minuten slapen én ze mogen dit alleen doen als de dienst nog langer dan 2 uur duurt. Bovendien staat er in de powernapruimte geen bed maar een luie stoel, zodat de slaap niet té diep wordt. november 2016 Chemie Magazine 17

FOTO: HOLL ANDSE HOOGTE / ARIE KIE VIET

Human resources

18 Chemie Magazine november 2016

ILLUSTR ATIE: JOOST VAN LIEROP

IndustriĂŤle chemici zouden een of twee dagen in de week moeten doceren en omgekeerd zouden docenten een dag in de week moeten meedraaien in de industrie.

Toekomst

ICUS EK NA AR DE CHEM IE MAGAZINE OP ZO EM CH RKAT WE GA N JN ZI LE KE GAZINE JUNI): IN EEN SERIE ARTI DEEL (CHEMIE MA TE AT RS LA EE T T DI HE S. IN . ILL GEWENSTE SK VAN DE TOEKOMST LI-AUGUST US): DE (JU EL DE DE EE TW PLEK . IN HET . ER HET ONDERWIJS STE DEEL GA AT OV

HOE LEIDEN WE CHEMICI IN 2030 OP?

HET ONDERWIJS VAN DE TOEKOMST Hoe leid je jongeren op tot vakkundige, toekomstbestendige chemici? Laat vooral zien waar ze het voor doen, zeggen deskundigen. Met boeiende lessen over de nieuwste innovaties, zoals condooms van gras en een zelfgekweekte hartklep. Maar wellicht de grootste uitdaging is: hoe leer je studenten creativiteit en flexibiliteit aan? Tekst: Marga van Zundert

‘I

n wezen doe ik hetzelfde als twintig jaar geleden”, vertelt hoogleraar Bio-Inspired Organic Synthesis Jan van Maarseveen vrolijk. Daarmee sleepte hij de afgelopen jaren vele onderwijsprijzen binnen. Zo was hij UvA-docent van het jaar 2014 en ontving hij de KNCV Van Marumpenning 2016. “Ik ben nog steeds die man-met-hetkrijtje die studenten probeert aan te zetten tot studeren, die hen nieuwsgierig maakt en vragen laat stellen. Dat persoonlijk contact is voor mij de essentie van het onderwijs.” Toch is krijt inmiddels zeldzaam. Studenten schuilen in de zaal achter een laptop. En sommige streamen het college of kiezen een andere MOOC (Massive Open Online Course). “Ja, maar dat betekent niet dat het hoorcollege verdwijnt. Ik zie volle zalen. Die laptops zijn gewoon nieuwerwetse kladblokken en videocolleges vooral een extra naslagwerk.” Wel een belangrijkere verandering vindt Van Maarseveen dat hij naast klassiekers zoals organische chemie, tegenwoordig ‘Van de oerknal naar het leven’ doceert of ‘Synthese in de natuur’. “Geweldig leuk. Je sluit direct aan bij de interesses van studenten.” En die zijn bevlogen, benadrukt Van Maarseveen. “Ze

gaan niet de barricades op zoals in de jaren zestig, maar willen wel wereldproblemen oplossen: klimaatverandering aanpakken, medicijnen ontwikkelen, een circulaire economie. Met die onderwerpen heb je ze meteen beet.” En het is niet alleen interessant en leuk voor de studenten, vindt de docent. Hij geeft ‘Van de oerknal tot het leven’ bijvoorbeeld met drie collega’s uit allemaal andere disci-

plines. “Je hoort zo nieuwe dingen, legt nieuwe verbanden en contacten. Echt een verrijking, ook voor mijn onderzoek.”

Ons Onderwijs 2032

Bewust of onbewust houdt Van Maarseveen een enthousiast pleidooi voor de belangrijkste aanbevelingen uit het advies Ons Onderwijs 2032. Dat is vorig jaar opgesteld door het Platform Onderwijs2032

LES GEVEN, LES MAKEN

De docent van de toekomst moet kortom heel wat in huis hebben. Hij of zij moet de nieuwste innovaties de klas binnenhalen, op meerdere vakgebieden thuis zijn én snappen hoe je studenten flexibiliteit, creativiteit en samenwerken bijbrengt. Een indrukwekkende lijst, die boven op de klassieke eisen komt, zoals gedegen vakkennis, bevlogenheid, didactische vaardigheden en orde bewaken. Een alleskunner dus? “Inderdaad”, bevestigt Perry den Brok, hoogleraar onderwijsinnovatie aan de TU Eindhoven. En hij heeft nog een aanvulling: een docent is steeds meer zelf lesmaker. Dat betekent ideeën genereren, eigen keuzes maken, en die vervolgens goed evalueren. Den Brok: “De onderzoekskant van het vak leraar wordt dus belangrijker. Heb ik de doelen van mijn lesplan bereikt? Heb ik het juiste materiaal gekozen? Sluit de vorm goed aan?” Dat klinkt ook als een roep om meer didactiek, vakdidactiek. “Zeker, maar helaas is dat nu vaak een sluitpost bij docentenopleidingen.” En dat terwijl chemie volop in de lift zit. De anti-bètasfeer van eind vorige eeuw is eindelijk gekeerd. En die nieuwe enthousiaste generatie wil “boter bij de vis”, aldus topdocent Van Maarseveen. “Ze willen wereldproblemen oplossen. Die moet je ze dus voorleggen.” november 2016 Chemie Magazine 19

Het Platform Onderwijs2032 (‘commissie Schnabel’) formuleerde vijf kenmerken voor toekomstgericht onderwijs: 1. Leerlingen doen kennis en vaardigheden op door creatief en nieuwsgierig te zijn. 2. Leerlingen vormen hun persoonlijkheid. 3. Leerlingen leren om te gaan met vrijheid en verantwoordelijkheid, en over grenzen heen te kijken. 4. Leerlingen leren de kansen van de digitale wereld te benutten. 5. Leerlingen krijgen betekenisvol onderwijs op maat.

‘Docenten zouden een dag in de week moeten meedraaien in de industrie’ onder leiding van Paul Schnabel, hoogleraar sociologie en oud-voorzitter van het Sociaal Cultureel Planbureau. “In het toekomstig onderwijs doen leerlingen kennis en vaardigheden op door creatief en nieuwsgierig te zijn en leren ze over grenzen heen te kijken”, concludeert het platform. Kennisontwikkeling gaat nu zo snel dat jongeren tijdens hun studie vooral voorbereid moeten worden op een snel veranderende wereld, stelt het platform. De banen die de studenten van nu gaan vervullen,

bestaan nog niet. Ze hebben dus veel baat bij het aanleren van flexibiliteit, creativiteit, nieuwsgierigheid en zelfstandigheid. “Dat zijn haast persoonlijkheidskenmerken”, benadrukt de Tilburgse hoogleraar onderwijssociologie Marc Vermeulen, voorzitter van het nationaal regieorgaan onderwijsonderzoek. “De grote vraag die het onderwijs nu moet beantwoorden is: hoe doe je dat?” Het vergt volgens hem echt een andere aanpak dan feitenkennis overbrengen en daarom is onderzoek naar wat wel

END MEGATR

FARMACEUTISCHE PRODUCTEN

Dankzij betere hygiëne, voeding en gezondheidszorg en een veilige omgeving, zonder oorlogen, neemt de levensverwachting in Europa toe. Omdat we steeds ouder worden, en het aantal kinderen sterk is gedaald, vergrijst Nederland. Toppunt van deze vergrijzing ligt rond 2040. Dan is 26 procent van de Nederlanders 65-plusser, een derde daarvan is boven de 80. Vergrijzing betekent een groeiende groep kapitaalkrachtige, fitte ouderen die zich luxe kunnen permitteren, want het Nederlands pensioenstelsel behoort tot de beste van de wereld. Het betekent ook een groeiende vraag naar farmaceutische producten. Tegelijkertijd betekent het natuurlijk een daling in het aanbod van (jonge) werknemers. 20 Chemie Magazine november 2016

en niet werkt hard nodig. “We weten daar nog te weinig over. Het gevaar is dat iedereen, met de beste bedoelingen, maar wat probeert. Goed onderbouwde didactiekontwikkeling is cruciaal, anders zet je de bijl in de wortels van je systeem.”

Loslaten

Mbo-docent Rob Vermeulen (ROC De Leijgraaf) merkt zeker dat de vraag naar creatieve, flexibele, zelfstandige laboranten groeit. “Wij kauwen veel minder voor dan 25 jaar geleden. Het standaardwerk in de laboratoria is veelal geautomatiseerd. Het werk dat overblijft, is interessanter, maar minder standaard. Dat vergt dus meer eigen inzicht en inzet van een laborant.” Zelfstandigheid is mooi, vindt de mbo-docent, maar als doel in de opleiding. Binnenkomende studenten zijn vaak amper 15 jaar. Van hen kun je nog geen grote zelfstandigheid vragen. Ze hebben hulp nodig bij het maken van een planning en sturing bij het zelf aan de slag gaan. Hoe pakt Vermeulen dat aan? “Ik neem ze in het begin toch echt bij de

END MEGATR

MEGASTEDEN

hand. Geef klassikale uitleg en duidelijke instructies om ze op weg te helpen. Maar daarna laat ik ze zo veel mogelijk los.” Ellen Hilhorst, directeur Life Sciences & Chemistry bij Hogeschool Utrecht, sluit zich daarbij aan. “We weten dat hersenen nog niet volgroeid zijn voor je 23ste. Daar moet je rekening mee houden.” En voor hbo’ers blijft vakkennis zeer belangrijk, benadrukt Hilhorst. Daarnaast groeit het belang van eigenschappen als creativiteit, samenwerken, communicatie en omgaan met diverse culturen. “Onze curriculumcommissie stoeit ermee. Noem het gerust een uitdaging.”

Krimp

Een andere bedreiging voor goed bètaonderwijs is krimp. De aantrekkingskracht van technische vakken stijgt al jaren sterk, maar de komende decennia daalt het aantal jongeren gestaag. In krimpgebieden zoals Zeeland, Groningen en Limburg is hier nog eens extra sprake van door de trek naar grote steden. Kleine studies kunnen hierdoor in de problemen komen. Het studentenaantal daalt onder de kritische grens. Omdat mbo’ers vaak niet bereid zijn ver te reizen voor een studie, kan dit leiden tot een daling in het aantal chemiestudenten, waarschuwt Vermeulen. Ook in het voortgezet onderwijs kan in krimpgebieden een vak als scheikunde wegvallen. Een oplossing hiervoor is leerlingen een deel van de lessen per Skype- of videoverbinding te laten volgen. Maar dat stuit nu soms nog op ‘ouderwetse’ onderwijsregels: de wet vereist dat er bij leerplichtige kinderen een bevoegd docent lijfelijk voor de klas staat. Een andere oplossing is vakken verbreden of – in termen van de commissie Schnabel – “grenzen slechten”. Een breed vak als science is minder kwetsbaar dan de losse vakken scheikunde, biologie of natuurkunde, met elk hun eigen uren en docenten. Bovendien komt het tege-

Wereldwijd zijn stadbewoners gezonder, rijker en beter opgeleid dan plattelanders. Ze worden ouder, krijgen minder kinderen en zijn gemiddeld ook gelukkiger. Dat komt doordat steden de motor zijn van de economie, het culturele leven en politieke ontwikkeling. Rond 2014 waren er voor het eerst meer stedelingen (3,7 miljard) dan plattelanders. Zij dragen voor meer dan 80 procent bij aan het wereldwijde GDP. En hun aandeel groeit snel. Rond 2050 zal twee derde van de wereldbevolking in een stad wonen. In 2030 al zal de wereld naar verwachting meer dan veertig megasteden kennen (steden met meer dan 10 miljoen inwoners). Meer stedelingen betekent meer economische groei, een compacte afzetmarkt en meer duurzaamheid. Stedelingen gebruiken minder energie voor transport en verwarming. Ook zijn voedsel-, water- en energievoorziening en gezondheidszorg efficiënter in stedelijke gebieden. De toegang tot sociale zekerheid is er beter en er blijft meer ruimte over voor natuur. Verstedelijking betekent krimp op het platteland. Dat leidt vaak tot fusies of het verdwijnen van scholen. Jongeren moeten dan verder reizen. Voor sommige is dat een belangrijke drempel in hun studiekeuze. Relatief kleine studies zoals mbo-chemie dreigen zo potentiële studenten te verliezen.

moet aan de kreet ‘betekenisvol onderwijs’. Jongeren spreek je meer aan wanneer het doel van leren helder is. Ze willen zich graag verdiepen in direct herkenbare thema’s als duurzaamheid, schone energiebronnen of gezondheid, feitelijk een mix van de klassieke vakgebieden. Veel scholen hebben deze aantrekkingskracht al ontdekt. Zo profileert de Hogeschool Utrecht zich niet in scheikunde, farmacie of biologie maar in Food & Health, Sustainability en Health & Disease.

Doorzichtig beton

‘Waarvoor doe je het?’ wordt ook volgens C3-directeur Marijn Meijer dé trekker in chemie-onderwijs. “Wetenschap en techniek gaan razendsnel. Daar rollen prachtige innovaties uit. Denk aan doorzichtig beton, condooms van gras, een zelfgekweekte hartklep of een elektrische auto op zonne-energie. Onderwerpen die jongeren enorm aanspreken, maar die nog te weinig hun weg vinden naar lesmateriaal of studievoorlichting.” Stichting C3 wil daar verandering in brengen, ook met behulp van moderne technieken als virtual reality. Meijer: “Het zou prachtig zijn als je virtueel door fabrieken kunt wandelen. Binnen in reactoren kunt kijken en zo echt inzicht krijgt in processen.” Maar naast spannende chemie, wil C3 ook bevlogen chemici meer in beeld zien. “Jongeren vinden inspiratie in mensen. Een studiekeuze is steeds persoonlijker. Dat past ook bij een meer individua-

listische maatschappij: wie wil je zijn?” Het zou dus mooi zijn wanneer er chemici gaan vloggen of wanneer er impressies van hun werkdag op YouTube te zien zijn. “We willen daar graag met de industrie mee aan de slag.” Ook Hilhorst wil het werkveld nog meer de klas binnenhalen. “We starten nu met multidisciplinaire projecten waar studenten werken aan actuele thema’s. De juiste partners daarvoor vinden in het bedrijfsleven is erg belangrijk.” Een bekende optie om innovaties de klas binnen te halen, zijn gastlessen door chemici uit de industrie. Maar het moet structureler, zegt bijvoorbeeld ook Techniekpact. Het zou normaler moeten zijn dat industriële chemici naast hun werk in het bedrijfsleven een of twee dagen in de week doceren. En omgekeerd zouden docenten een dag in de week moeten meedraaien in de industrie. Waterzuiveringsinstituut Wetsus uit Leeuwarden doet dat laatste al met veel succes. Sinds 2007 heeft het telkens enkele natuurkunde-, biologie- en scheikundeleraren in dienst die onderwijsprojecten realiseren. De instroom van studenten in de Friese procestechnologie steeg er spectaculair door. Ook de ondernemersvereniging in metaal FME is onlangs gestart om honderd mbodocenten een stage aan te bieden bij bedrijven. Docenten kunnen zo de laatste techniek opsnuiven en zelf in de praktijk zien en ervaren welke kwaliteiten nodig zijn in het moderne bedrijfsleven. p november 2016 Chemie Magazine 21

NEXT GENERATION WERPT BLIK OP CHEMIE VAN DE TOEKOMST

SLIMMER GROENER A

andacht voor vergroening van producten en productieprocessen is een van de thema’s die keer op keer terugkomt als de nieuwe generatie chemici om hun toekomstbeeld wordt gevraagd. “De belangrijkste verandering zal zijn dat alles op een groene, verantwoorde manier geproduceerd zal moeten worden, met goed gebruik van grondstoffen en zo min mogelijk afvalstoffen. De biokatalyse zal daarin een belangrijke rol spelen”, aldus Nadia Huisjes (masterstudent scheikunde én Molecular Biology and Biotechnology aan de Rijksuniversiteit Groningen, beurs van OCI Nitrogen). Yordi Slotboom (masterstudent Chemical engineering aan de TU Twente, beurs van Huntsman) voegt toe: “Ik denk dat er in de komende twintig jaar veel vraag zal zijn naar het toepassen van huidige doorbraken, zoals het

22 Chemie Magazine november 2016

De afgelopen tijd bogen diverse deskundigen zich in Chemie Magazine over de vraag hoe de chemie er in de toekomst uit zal zien. Ook de next generation chemici heeft daar zo haar ideeën bij, blijkt uit een rondgang langs VNCI Topsector Chemiebeursstudenten. Tekst: Marloes Hooimeijer

gebruik van pyrolyse-olie, de ontwikkeling van accu’s en andere duurzame oplossingen. Daarbij komt een procestechnoloog zoals ik natuurlijk goed van pas, want uiteindelijk moet het opgeschaald worden en daar liggen dan weer interessante uitdagingen.”

Slimme chemie

Een tweede thema dat geregeld terugkomt is ‘slimme chemie’. Philippe Carter (masterstudent chemische technologie aan de TU Delft, beurs van Synbra Technology) licht toe: “Ik verwacht dat er steeds meer mogelijkheden komen om de quantumtheorieën daadwerkelijk te gebruiken, met behulp van steeds betere computers en straks de quantumcomputer. Vooral in het fundamenteel onderzoek verwacht ik dat veel experimenteel en rekenwerk straks overgenomen kan wor-

FOTO: MARK PRINS

Toekomst

Tijdens een ‘meet and greet’ begin oktober in Utrecht waren de meeste nieuw gelecteerde masterstudenten aanwezig, evenals een groot aantal studenten van eerdere jaren, voor wie de Topsector Chemiebeurs nog doorloopt.

FABRIEK VAN DE TOEKOMST

KENNIS DELEN EN SOFT SKILLS

”De fabriek van de toekomst zal sterk afhankelijk zijn van wat de maatschappij wil dat daar gebeurt en gemaakt wordt. De fabrieken zullen daarop moeten inspelen”, aldus Maaike Rump (masterstudent nanotechnologie aan de TU Twente, beurs van AkzoNobel Decorative Paints). Klein, modulair en flexibel, zo ziet een chemische fabriek er volgens technologen in 2030 uit. Rump: “Het idee van kleine decentrale fabrieken vind ik heel leuk, al kan het voor het management wel lastiger zijn als ze daardoor verder van hun mensen af zitten.”

Volgens Heleen Kibbelaar (masterstudent Nanomaterials science aan de Universiteit Utrecht, beurs van AkzoNobel Decorative Paints ) moet de chemicus van de toekomst “een brede visie hebben” en “communicatief sterk” zijn. “Vaak zijn meerdere chemici (onderzoekers binnen zowel de universiteiten als bedrijven) met dezelfde soort projecten bezig en door kennis met elkaar te delen, kunnen sneller grotere stappen gemaakt worden. Uit mijn eigen ervaring heb ik geleerd dat de kennis die ik binnen de cosmetica heb opgedaan ook erg interessant is voor de voedselindustrie, en ook weer interessant kan zijn voor de coatingindustrie.” Stan Thewissen (masterstudent Chemical engineering aan de TU Eindhoven, beurs van Dow Benelux) voegt toe: “In mijn optiek moet een toekomstig chemisch ingenieur beschikken over eigenschappen die veel verder reiken dan alleen vakspecifieke kennis. Met name de maatschappelijke verantwoordelijkheid (duurzaamheid) zal een grotere rol spelen in de toekomst en ik denk dat soft skills (zoals communiceren, presenteren en netwerken) steeds belangrijker worden naarmate het bedrijfsleven verder globaliseert.”

den door computers. Dat is heel handig, want het is toch heel frustrerend als je zelf honderd keer een experiment moet doen?” Erik Zonneveld (masterstudent scheikunde aan de VU/UvA, beurs van Chemtura): “Momenteel worden via een computerprogramma al onderzoeken heterogene katalyse gedaan met tien variabelen. Na een proef of twintig weet de computer het optimum te vinden, waar je handmatig wel 36.000 proeven voor had moeten doen. Dit zal het werk van de chemicus versimpelen, maar juist het staaltje nadenkwerk achter de proeven belangrijk maken.” Carter beaamt dit: “Scheikundigen zullen niet overbodig worden. De machine gaat niet uit zichzelf rekenen, maar heeft een slimme onderzoeker nodig die met innovatieve en relevante onderzoeksvragen komt, gebaseerd op de theorie. De quantumcomputer is het werkpaard.” Ook Huisjes heeft hoge verwachtingen van ‘slimmer onderzoek’. “We zullen minder op basis van trial and error en meer op basis van modellen bepalen wat een handige volgende stap is in onderzoek. Met computermodellen kun je bijvoorbeeld het gedrag van eiwitten die een rol spelen bij specifieke ziekten beter in kaart krijgen, zodat je gerichter medicijnen kunt ontwikkelen. Al zullen daar wel tientallen jaren overheen gaan.”

Interdisciplinair

Om de chemie groener, veiliger en efficiënter te maken, zal de chemicus volgens Jérôme Simons (masterstudent Chemical engineering aan de TU Eindhoven, beurs van ExxonMobil) in staat moeten zijn vele factoren mee te nemen in zijn keuzeproces. “De chemicus van de toekomst is in mijn ogen iemand die naast zijn scheikundekennis ook bekend is met allerlei andere vakgebieden,

‘ Scheikundigen zullen door slimme chemie niet overbodig worden’ zodat de keuzes die hij maakt zo goed mogelijk tot hun recht kunnen komen.” Maaike Rump (masterstudent nanotechnologie aan de TU Twente, beurs van AkzoNobel Decorative Paints): “Ik verwacht dat er meer interdisciplinair samengewerkt zal gaan worden om de beste technologie te ontwikkelen, zoals scheikunde en natuurkunde nu al samenkomen in de nanotechnologie. Overigens zal de nanotechnologie eerst moeten bewijzen een meerwaarde te hebben voor het bedrijfsleven. Dat verschilt erg per bedrijf en branche.” Hoe dan ook zal nano volgens Nienke Visser (masterstudent Nanomaterials science aan de Universiteit Utrecht, beurs van BASF) steeds belangrijker worden. “Nanomaterialen hebben zo veel verschillende toepassingsmogelijkheden – in elektronica, zonnecellen, katalyse, maar ook in de medische wereld – dat daar nog veel mee te bereiken valt.” Al zal opschaling niet eenvoudig zijn: “Op het lab zijn we natuurlijk maar met hele kleine hoeveelheden bezig en sommige technieken die we gebruiken om de nanodeeltjes te maken zijn nu al best lastig te controleren. Dus het wordt wel een uitdaging om die op groot niveau in fabrieken werkend te krijgen en om de materialen stabiel te houden.” p november 2016 Chemie Magazine 23

INNOVATIENETWERK ILABS EN COCI’S BREIDT UIT NAAR TWENTE EN OSS

DOELGERICHT SCHAKELEN MET DE CHEMIE Het innovatienetwerk van Ilabs en Coci’s van de Topsector Chemie heeft twee nieuwe loten aan de stam. De High Tech Factory Twente heeft de Ilab-status verkregen en het Pivot Park in Oss is uitgeroepen tot Coci. Innovaties in nano-, microtechnologie en life sciences worden er gekoppeld aan chemie. Tekst: Henk Engelenburg

e High Tech Factory van de Universiteit Twente is een productiefaciliteit met cleanrooms, laboratoria en kantoren waar jonge bedrijven in nano- en microtechnologie hun producten kunnen opschalen. Een van de voorbeelden op dit nieuw uitgeroepen Innovation lab (Ilab) is Mimetas. De onderneming is actief in organs-on-a-chiptechnologie: miniatuur modelorganen op een chip die op identieke wijze als menselijke organen reageren op ziektes en medicijnen. Geen sciencefiction, maar een werkelijkheid in het lab die binnen afzienbare termijn standaard zal worden in de medische praktijk. De technologie stelt in staat de respons van een individuele patiënt op een medicijn in een laboratorium te testen op een kweek van zijn cellen. De basis hiervan is de ervaring dat een op de individuele patiënt toegesneden behandeling veel meer resultaat geeft dan hetzelfde medicijn voor

24 Chemie Magazine november 2016

alle patiënten. Medspray is op deze Ilab-locatie een ander voorbeeld van het groeiend aantal bedrijven in de nano- en microtechnologie dat behoefte heeft aan faciliteiten om massa te kunnen maken voor de markt. Het bedrijf produceert op de High Tech Factory verstuivers waarvan de sproeikopjes zijn gebaseerd op siliciumchips met gaatjes met een doorsnee van 2 micrometer, veel kleiner dan bij gangbare verstuivers. Dit is een uitkomst voor mensen met astma, een chronische obstructieve longziekte of taaislijmziekte, omdat de neveldruppels een

medicijn beter gedoseerd afgeven. Hierdoor werkt het medicijn efficiënter en kan de patiënt met een lagere dosis toe, wat minder bijwerkingen geeft.

Onmisbaar

De Ilab-status maakt het gemakkelijker om nanotech behalve aan hightech materialen ook aan chemie te koppelen, zegt Janneke Hoedemaekers, directeur van de High Tech Factory. “De platformtechnologieën van de bedrijven omvatten combinaties van meerdere wetenschappelijke disciplines en techno-

‘Binnen ons ecosysteem ontstaat de samenwerking tussen onderzoekers om gezamenlijk tot één product te komen’

Innovatie

ILABS EN COCI’S

Innovatielabs (Ilabs) zijn aan universiteiten en hogescholen verbonden gemeenschappen van jonge innovatieve bedrijven in de (bio)chemie. Bij een doorstart richting markttoepassing stroomt het Ilab-bedrijf door naar een Centre Of Chemical Innovation, ofwel Coci, op een bedrijvenpark. De Topsector Chemie heeft het netwerk opgezet om de innovatiekracht van de sector te versterken en de doorstroming van nieuwe technologieën en producten richting de markt te bevorderen. Het netwerk telt momenteel negen Ilabs en zes Coci’s.

logische toepassingen. Binnen ons ecosysteem ontstaat de samenwerking tussen onderzoekers om gezamenlijk tot één product te komen.” Chemie is daarbij onmisbaar. Chips die in ontwikkeling zijn om bijvoorbeeld thuis zelf urine en bloed te testen op bepaalde ziekten, of om chemische stoffen te meten in de voedingsindustrie, vormen in feite een chemisch fabriekje compleet met pompjes en detectoren. Hoedemaekers: “Chemische analyse is een combinatie van elektronica, fysica en fluïdetechnologie. Je weet van tevoren nog niet of je chemisch, mechanisch of optisch gaat meten. De onderzoekers voelen zich dan ook niet per se behoren tot een specifieke Topsector. En dat geldt ook voor veel van de bedrijfjes hier. De Topsectoren zijn eerder van belang om de uitdagingen te beschrijven, daar de bedrijven bij te betrekken en vervolgens de roadmaps vorm te geven. Topsectoren zijn levende ecosystemen, waar je pragmatisch

mee om moet gaan.” De status van Centre for Open Chemical Innovation (Coci) voor het Pivot Park heeft hetzelfde effect: de combinatie van de Topsectoren Life Sciences & Health en Chemie krijgt een doelgerichter karakter. “We gaan nu doelgerichter schakelen met de chemie, niet per se op bedrijfsniveau, maar overkoepelend als park”, stelt Mirjam Mol-Arts, directeur van het Pivot Park.

Medicijnontwikkeling

“Diverse bedrijven op Pivot Park zoeken op een biologische target welk medicinaal stofje daarop past. Ze gebruiken chemische technieken om die stof te vervolmaken, in productie te nemen en op te schalen.” De samenwerking met de Topsector Chemie maakt deel uit van de nationale en internationale keten voor medicijnontwikkeling waar het Pivot Park aan bouwt. Zo zoekt de European Lead Factory middels het Pivot Park Screening Center op het park-

FOTO: MIMETA S

Mimetas op High Tech Factory Twente is actief in ‘organs-on-a-chip’technologie.

terrein, ten behoeve van bedrijven en universiteiten in de chemie en farma, naar aanknopingspunten voor nieuwe medicijnen. Samenwerking is er ook met het Nationaal Kanker Instituut (NKI) en de medische chemie in Leiden. “We willen ons ook niet beperken tot samenwerkingen tussen de bedrijven op onze locatie, medicijnontwikkeling is een internationaal proces.” Gerard van Harten, ‘boegbeeld’ van de Topsector Chemie, stelt dat het Pivot Park mooi aansluit bij het Ilab Utrecht (biotechnologie), verbonden aan de Hogeschool Utrecht. De Coci-status voor het Pivot Park geeft volgens Van Harten uitdrukking aan cross-sectorale verbindingen, zoals de gezamenlijke ontwikkeling van programma’s en projecten op deze locaties. Dat sluit aan bij het recente advies van de AWTI (Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie) dat de Topsectoren meer thematisch en crosssectoraal moeten acteren. p november 2016 Chemie Magazine 25

De hydrocracker gaat zwaardere producten omzetten in schonere, hoogwaardigere eindproducten.

50 METER LANG 9METER BREED EERSTE ONDERDEEL VOOR NIEUWE HYDROCRACKER-INSTALLATIE EXXONMOBIL GEARRIVEERD

26 Chemie Magazine november 2016

Wetenswaardig

Nadat enkele maanden geleden de eerste spade al de grond in ging, arriveerde op 25 oktober het eerste onderdeel voor de nieuwe hydrocracker-installatie van ExxonMobil in Rotterdam. De in België gebouwde unit, een vacuüm fractionatietoren van circa 50 meter lang en 9 meter breed, is per schip naar Rotterdam vervoerd en vervolgens bij de ExxonMobilraffinaderij aan wal gebracht. Met de investering van ruim een miljard dollar in de hydrocracker-installatie versterkt ExxonMobil de toonaangevende positie van de Rotterdamse raffinaderij binnen de Europese raffinagesector. De hydrocracker gaat zwaardere producten omzetten in schonere, hoogwaardigere eindproducten, zoals basisoliën voor smeermiddelen en ultra-laagzwavelige diesel.

De Rotterdamse raffinaderij is al een van de meest energieefficiënte raffinaderijen in Europa, en met deze investering zal de energie-efficiëntie nog verder toenemen met 5 procent. Er zal voor het eerst gebruikgemaakt worden van ExxonMobil’s gepatenteerde hydrocracking-technologie om in Europa EHC groep II-basisolie te produceren. Basisolie is het belangrijkste ingrediënt voor de productie van hoogwaardige smeerolie en vetten. Hiermee komt ExxonMobil tegemoet aan de groeiende vraag naar schonere brandstoffen voor transport en draagt het bij aan de energie-efficiëntie van de Europese transportsector. Naast de bouw van een nieuwe installatie en een aanpassing van de bestaande hydrocracker-unit, verrijzen op het terrein zes nieuwe smeerolietanks. p

november 2016 Chemie Magazine 27

PSYCHOLOGIE HELPT BIJ GEWENST GEDRAG

NUDGING: EEN SUBTIEL DUWTJE IN DE RUG Van een lijn op de grond tot felgekleurde veiligheidskleren: ook de chemie kan profiteren van inzichten uit de psychologie om mensen onbewust aan te zetten tot gewenst gedrag. Welkom in de wereld die nudging heet. Tekst: Inge Janse

ert Pol wil het eerst maar eens gezegd hebben: vrijwel elke interventie wordt tegenwoordig nudging genoemd. “Maar letterlijk slaat het alleen op een duwtje in de goede richting geven zonder dat mensen het in de gaten hebben”, weet de oprichter van Tabula Rasa, een bureau in Den Haag voor gedragsbeïnvloeding en communicatie. “Gebeurt het wél bewust, dan is het gewoon voorlichting.” Nudging dus. Pol, die ook als docent en onderzoeker interventies verbonden is aan de TU Twente, vertaalt wetenschappelijk onderzoek naar oplossingen voor maatschappelijke problemen. De onbewuste duwtjes in de rug spelen daarbij vaak een rol. Een goed voorbeeld daarvan is de vlieg in urinoirs: zonder precies te vertellen wat de functie is, zorgt deze minimale interventie voor schonere toiletten doordat mannen onbewust beter mikken. Nudging zie je ook vaak in kantoorpanden, via voetstappen op de grond, voorbij de lift en richting de trap. “Dat werkt behoorlijk goed, want meer mensen nemen dan de trap. We hebben nu eenmaal de neiging om lijnen te volgen, zonder dat we daar erg in hebben.” Nog zo’n truc: in de kantine de vette happen helemaal achteraan zetten, eventueel wat lastiger bereikbaar. Mensen zullen dan eerder de gezonde alternatieven nemen. Volgens Pol werken nudges 28 Chemie Magazine november 2016

vooral in combinatie met voorlichting over nut en noodzaak van het gewenste gedrag. Je vertelt dus eerst wat de bedoeling is en vergroot vervolgens de kans dat mensen die gewenste actie ook (onbewust) uitvoeren. “Het gaat om de kleinere beslissingen waar niet zoveel van afhangt en waar je met je hoofd niet echt bij bent. Je reageert dan op impulsen, zoals het volgen van een lijn op de grond.” Minder goed werken nudges bij het maken van grote beslissingen. “Dan gaan mensen bewust nadenken, zoals over gezondheid. Laat je je bij een hernia opereren of neem je rust?”

Toeval of succes?

Maar mag dat eigenlijk wel, mensen onbewust sturen in hun gedrag? Volgens Pol hangt dat vooral af van je bedoeling. “Trek je een lijn naar een klif zodat mensen ervan afvallen, dan is dat tamelijk immoreel”, zegt hij met gevoel voor understatement. Ook bij sommige commerciële toepassingen zet hij zijn vraagtekens, zoals de geur van versgebakken brood in een supermarkt waardoor je honger krijgt en onbewust meer gaat kopen. Een voordeel van nudging is dat het vaak om relatief goedkope interventies gaat: een lijn op de grond, een herschikking van de kantine of een tactisch geplaatste sticker in de wc. Maar hoe begin je? Pol raadt aan om gewoon eerst eens te googelen naar

nudging, aangezien er veel artikelen voor beginners zijn. Daarna wordt het complexer, want elke situatie is uniek, en successen van de buren bieden geen garanties voor je eigen probleem. Dat is – natuurlijk – het moment dat Pol aanraadt om een expert in de hand te nemen. “Je kan het zelf gaan proberen. Maar werkt het, dan is het toeval. En werkt het niet, dan weet je nog niets en moet je maar nieuwe dingen blijven bedenken.”

Normaal is de norm

Tot slot geeft de nudging-expert nog enkele tips voor chemiespecifieke uitdagingen. Wil je meer bijna-incidenten laten melden? Verplicht dan iedereen om na elke klus een registratieformulier in te vullen, met als eerste vraag of er bijna-incidenten waren. Geef daarbij de garantie dat je dit zonder gevaren mag melden én dat het weinig tijd kost om dit te doen, dan wordt het onbewust een normale actie. Het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen en veiligheidskleren kan volgens Pol onbewust gestimuleerd worden door deze felle kleuren te geven. Je valt dan namelijk op als je deze niet draagt. “En mensen volgen meestal de meerderheid. Wat normaal is, is de norm, en iedereen wil normaal zijn.” Wat ook kan: leg de veiligheidsmiddelen in een kluisje waarin ook de toegangspas zit om op het terrein te komen. Iets complexer is de methode waarbij je het terrein op moet via een detectiepoort, en dat de veiligheidskleren een chip bevatten. Heb je de kleren niet aan, dan gaat de detectiepoort ook niet open. In beide gevallen geldt dat werknemers altijd geconfronteerd worden met de gewenste actie. p

Veiligheid

FOTO: ARNOUD VERHE Y

DE NUDGES VAN CRODA

FOTO: VANMOOF

Mensen gooien sneller hun afval in een groene prullenbak dan in een traditionele grijze, blijkt uit een recente proef van de gemeente Rotterdam.

FOTO: KIDSEROPUIT.NL

Een afbeelding van een tv zorgt ervoor dat fietsen tijdens transport voorzichtiger worden behandeld.

De pianotrap op het metrostation van Rotterdam Centraal moet meer mensen verleiden om de trap te nemen.

Zonder het te weten, doet vrijwel elk chemiebedrijf onbewust mee aan nudging. Zo realiseert SHE-manager Reinout van Zevenbergen van Croda zich pas na enige tijd dat ook zijn bedrijf al veel stille duwtjes in de rug geeft. Neem de witte belijning op de site, die onuitgesproken duidelijk maakt waar voetgangers het beste kunnen lopen. Blauwe lijnen fungeren als geheugensteuntje om persoonlijke beschermingsmiddelen te dragen. Maar er is meer. Zo tonen beeldschermen in de kantoren voorbeelden van goede initiatieven, in de hoop dat dit anderen aanzet tot kopieergedrag. “Als medewerkers hun gebied opruimen, dan zetten wij een foto op deze schermen met de tekst ‘opgeruimd staat netjes’. We hopen dat anderen dat dan ook doen voor hun afdeling”, legt Van Zevenbergen uit. Ook leggen de schermen uit wat gewenst gedrag is, zoals het verwijderen van het roodwitte lint nadat een afzetting is verwijderd. Daarnaast functioneert het ongevallenbord als een nudge. Niet alleen maakt Croda al bij aankomst duidelijk dat het veiligheid en milieu zeer serieus neemt, ook koppelt het deze info aan de interne beeldschermen. Van Zevenbergen: “Daar tonen we de resultaten van onze doelstellingen, zoals gemelde bijna-ongevallen en lekkages. Zo laten we zien dat we het belangrijk vinden hiermee bezig te zijn.” De SHE-manager vermoedt dat er nog veel meer mogelijk is via nudging. “Maar het ontbreekt ons aan de kennis over de mogelijkheden. We zijn als veiligheidskundigen vooral bezig om zaken heel expliciet naar voren te brengen en bewustzijn te creëren. Misschien kan nudging het effect daarvan vergroten.” En de morele kant, hoe kijkt hij daartegen aan? “Zoals winkels het gebruiken om tegen je wil in producten te kopen, daar kun je bezwaar tegen hebben. Maar wij doen het om mensen veilig naar huis te laten gaan. Als je iemand onbewust helpt om een veilige route te lopen, tast je hem dan aan in zijn autonomie?” november 2016 Chemie Magazine 29

‘IK DURF EN KAN IEDER ONDERWERP AAN’ 30 Chemie Magazine november 2016

Arbeidsmarkt

Wat is er zo boeiend aan chemie en wat maakt werken in de chemiesector zo leuk? Chemie Magazine vraagt het aan mensen die chemie hebben gestudeerd en nu in de chemie werken.

Bart Lucassen PRODUCTONDERZOEKER BIJ DE CONSUMENTENBOND

Wie ben je, waar werk je en wat is je functienaam? Ik ben Bart Lucassen, 36 jaar, en werk bij de Consumentenbond als redacteur-onderzoeker. Ik ben altijd met drie à vier onderzoeken naar producten bezig, meestal via vergelijkende tests. Ik kijk wat er te krijgen is, waar je dat koopt, wat het kost en wat er allemaal in zit. Vervolgens laten we het testen: meestal met externe labs, soms in-house. Ik draag zelf nooit een labjas. Momenteel onderzoek ik bijvoorbeeld potgrond. Ik koop dat en stuur het op naar het lab. Wat is de samenstelling? Zitten er onkruid en ziektekiemen in? Hoeveel procent bestaat uit compost en houtvezels? De resultaten krijg ik terug in Excel, waarna ik mijn artikel schrijf. Vanwege mijn achtergrond als chemisch technoloog komen de meeste chemie-onderwerpen bij mij. Bij potgrond komt veel chemie kijken: pH-analyses en chemische bepalingen van de aanwezige stikstof en kalium. Collega’s worden sneller afgeschrikt door stofnamen en molecuulformules. Ik niet. Ik deins niet terug en vind het juist interessant.

Wat vertel je je kleine nichtje als zij vraagt wat voor werk je doet? Ik heb weleens voor Sinterklaas een speelgoedtest met kinderen gedaan. We hadden heel veel kinderen uitgenodigd om te komen spelen met het meest populaire speelgoed. (lachend) Dat was vreselijk, want het werd een grote chaos. Maar kids snappen vrij snel wat ik doe. Simpel gezegd koop ik een aantal soorten toiletpapier in de supermarkt, probeer ze uit, en zeg vervolgens wat de beste is.

Tekst: Inge Janse

FOTO: JEROEN BOUMAN

Even leek het erop dat chemisch technoloog Bart Lucassen de sector voorgoed had verlaten. Via een omweg houdt de redacteuronderzoeker van de Consumentenbond zich toch weer regelmatig met chemie bezig. “Collega’s worden sneller afgeschrikt door stofnamen en molecuulformules. Ik niet.”

Hoe ben je in deze baan terechtgekomen? Ik was altijd heel erg nieuwsgierig naar van alles. Op de havo had ik een bètakant, maar was vooral geïnteresseerd in computers. Scheikunde vond ik ook e november 2016 Chemie Magazine 31

CURRICULUM VITAE NAAM Bart Lucassen. LEEFTIJD 36 jaar. WOONPLAATS Rotterdam. HUWELIJKSE STAAT Ongehuwd. KINDEREN Geen. OPLEIDINGEN Cultuurwetenschappen (Erasmus Universiteit Rotterdam, 2002-2007), chemische technologie (Hogeschool Rotterdam, 1997-2002), havo (DevelsteinCollege Zwijndrecht, 1992-1997). NEVENACTIVITEITEN Geen, mede doordat de Consumentenbond een strenge regeling kent om belangenverstrengeling te voorkomen en onafhankelijk te blijven. “Ik mag bijvoorbeeld bij een conflict in een winkel niet zeggen dat ik bij de Consumentenbond werk. Dat is reden voor ontslag op staande voet. Ook mogen we geen dingen aannemen boven 50 euro, zoals snoepreisjes.” WERKGEVERS Redacteur-onderzoeker bij de Consumentenbond (2007-heden).

‘ Mede door dit werk, heb ik een oprechte hekel gekregen aan grote bedrijven’ 32 Chemie Magazine november 2016

heel erg leuk, en dan vooral de praktijk. Dingen doen, bezig zijn en reacties in actie zien. Bij het HLO in Delft hadden ze net een nieuwe opleiding: laboratoriumautomatisering. Voor mij was dat het beste van twee werelden. Maar toen de opleiding verhuisde naar Rotterdam, werd het meer procestechnologie. Ik ben toen op wilskracht doorgegaan. Tijdens mijn stage bij het toenmalige General Electric in Bergen op Zoom had ik het gevoel dat ik vooral voor anonieme aandeelhouders werkte. Een vervolgstage in de Botlek vond ik vooral stoffig en bevolkt door mannen in een rare machocultuur. Ik was er daarom klaar mee en wilde weg uit deze business. Ik koos voor algemene cultuurwetenschappen, iets heel anders dan die bètakant. Daar vond ik wat ik echt leuk vind: heel makkelijk communiceren over heel ingewikkelde dingen, zoals wat ik nu doe. Na mijn universitaire studie zocht de Consumentenbond iemand die digitale producten kon testen. Dat was precies wat ik wilde: ik heb én verstand van computers én ik vind het leuk om te schrijven én ik vind het leuk om onderzoek te doen. Twee jaar geleden maakte ik de overstap naar de afdeling Wonen & Leven. Daar test ik van alles: van gereedschap tot babyproducten en producten die de chemie raken, zoals allesreinigers, cosmetica en potgrond.

Wat vind je zo leuk aan wat je doet? Ten eerste de variatie. De keerzijde van mijn nieuwsgierigheid is dat ik heel snel verveeld ben. Gelukkig krijg ik hier elke keer een nieuw onderwerp op mijn bord. Ik verdiep me daar dan helemaal in. Wat ook heel leuk is, is de wereld achter de alledaagse objecten die voor me opengaat. Wat is precies potgrond? Hoe wordt het gemaakt? Maar het leukste dat is ergens heel diep in duiken, bovenkomen, en dan met overtuiging zeggen: dít moet je kopen.

Op welke eigen prestatie ben je het meest trots? Dat ik alle onderwerpen aandurf en aankan. Normaal testen onderzoekers tien jaar achter elkaar bijvoorbeeld stofzui-

gers. Dan zijn ze daar expert in, maar bij een ander onderwerp beginnen ze heel weifelend. Dat is logisch, want wij moeten namens de Consumentenbond aan vijfhonderdduizend mensen vertellen wat het beste is. Bij fabrikanten kan ons advies voor tonnen extra omzet zorgen. Dat durf ik nu altijd aan. Geef me een onderwerp en ik duik erin om tot een integere rapportage te komen.

Wat drijft je in je werk? Ik heb een heel sterk integriteitsgevoel en ben ervan overtuigd dat een organisatie als de Consumentenbond een heel belangrijke taak heeft in de maatschappij. Mede door dit werk heb ik een oprechte hekel gekregen aan grote bedrijven. Want als er een gebrek aan regels is in de markt, dan gaat het soms helemaal fout. Een goed voorbeeld is Apple, dat de hoofdtelefoonplug in zijn telefoons heeft vervangen voor zijn eigen variant. Daar kan ik me heel erg druk over maken. Juist standaarden zijn goed voor consumenten, maar bedrijven hebben een natuurlijke push om niet met standaarden mee te doen. Consumentenorganisaties moeten daartegen optreden en zeggen hoe het moet.

Wat levert je werk je op? In het grote geheel der dingen is consumentenbescherming in Nederland geen wereldprobleem. Ik red geen mensenlevens in Afrika of zo. Maar ik vind het belangrijk dat ik mijn talenten inzet voor een maatschappelijk nut. En dat lukt hier. Ik word hier niet arm van. Maar ik heb ook veel verantwoordelijkheden. Als ik een fout maak, en dat doe ik heus wel, dan heeft dat serieuze gevolgen. Gelukkig hebben we daar intern controlesystemen voor. Ook moet ik veel communiceren met fabrikanten, het vervelendste aspect van mijn werk. Als ik een product helemaal afkraak, dan komt een fabrikant soms boos verhaal halen. Dat is heel erg moeilijk. Soms wordt het dan wat minder vriendschappelijk, inclusief dreigingen met een rechtszaak en advocaten. Daar kan ik wel wakker van liggen. Verder maak ik veel onregelmatige uren en reis ik vaak naar het buitenland. Dan

sta ik weer ergens op een vliegveld met m’n trolley. Het geeft ook voldoening dat mijn werk heel erg tot de verbeelding spreekt. Op verjaardagen zijn mensen meteen geïnteresseerd: wat leuk, wat interessant! Er zijn altijd onderzoeken die aansluiten op hun werk en ik kan over veel onderwerpen meepraten. Plus dat het gewoon superdankbaar werk is.

Arbeidsmarkt

Bart Lucassen: ‘Ik test van alles: van gereedschap tot babyproducten en producten die de chemie raken, zoals allesreinigers, cosmetica en potgrond.’

Aan welke ‘normale’ producten lever jij een bijdrage? Soms beïnvloedt ons onderzoek de markt. Laatst bekeken we babydoekjes, wat inspeelde op het gevoel van mensen over toxicologie en de veiligheid van chemicaliën. Er is een groeiend idee dat er allemaal rotzooi in producten zit. Wij legden daarom uit wat al die stoffen precies betekenen. Dat kreeg zo veel respons! De Nederlandse Cosmetica Vereniging kwam langs, net als toxicologen van het RIVM. Het was echt the talk of the town. Zo kunnen we heel veel impact hebben en producten veranderen.

Wat zou je nóg liever doen dan wat je nu doet? Ik hecht veel waarde aan mijn vrije tijd. Ik heb een vakantiehuisje met een heel grote tuin in de buurt van Heerjansdam geërfd van mijn opa. Tuinieren en klussen vind ik écht leuk. Ik zou alleen niet weten hoe ik daar geld mee moet verdienen. Het is daarom mijn ambitie om zo snel mogelijk financieel onafhankelijk te worden en rustig te leven. Ik denk soms na over ander werk, maar ik kan niet bedenken wat ik anders wil doen. Ik moet de diepte in kunnen gaan. Daarom vereenzelvig ik me ermee dat dit weleens een baan voor het leven kan zijn.

WIE IS BART NAAST ZIJN WERK?

Bart tuiniert en klust graag, dus besteedt hij daar veel tijd aan (“En daarom is het ook leuk dat ik tegenwoordig tuinspullen en gereedschap test”). Ook is hij veel bezig met computers (zowel met games als programmeren), luistert hij veel podcasts (via internet verspreide radioprogramma’s) en leest hij alles wat los en vast zit, meestal in de hoek van sciencefiction en geschiedenis.

FOTO: JEROEN MOERDIJK

Hoe zie je jezelf over tien jaar? Ik vind het geen bizarre gedachte dat ik hier over tien jaar nog werk. Waarom niet? Tegenwoordig denkt iedereen dat als je niet vooruit holt, je achteruit gaat. Maar continu van baan switchen? En tijden veranderen, producten veranderen, dus mijn werk zal niet hetzelfde zijn. (valt even stil) Tja. Het zou zomaar kunnen. p

november 2016 Chemie Magazine 33

VEEL INTERACTIE EN EMOTIE OP VEILIGHEIDSDAG

Communicatie, dat was het thema van de vijfde Veiligheidsdag van Veiligheid Voorop op 3 november in de Verensmederij in Amersfoort. Het thema en de opzet van het programma met zestien werksessies leverden veel interactie op. Er werden veel persoonlijke, vaak emotionele ervaringen gedeeld. Een impressie. Tekst: Igor Znidarsic

‘L

aat ik u meenemen in wat er in de vroege ochtend van 29 september van dit jaar gebeurde. Ik zal deze dag nooit meer vergeten.” Zo begon Veiligheid Voorop-voorzitter Anton van Beek zijn speech bij de opening van de Veiligheidsdag. “Het is kwart over vier in de ochtend als mijn mobiele telefoon op mijn nachtkastje rinkelt. Slaperig neem ik op. Een stem zegt: ‘Anton, sorry dat ik je wakker bel, maar we hebben een fatality op de site.’ Bij aankomst op de site in Terneuzen treft de topman van Dow Benelux stoere mannen aan die met tranen in hun ogen geschokt voor zich uit staren. Het slachtoffer heeft een naam: Peter. Hij heeft een vrouw en twee studerende kinderen. “Dit wil ik nooit meer meemaken”, besluit Van Beek het helaas waargebeurde verhaal. “Dit moeten we altijd zien te voorkomen.” De vijfde Veiligheid Voorop Veiligheidsdag stond in het teken van ‘in gesprek met elkaar over veiligheid’. Een thema dat extra aandacht behoeft in de bètawereld van de chemische industrie, met veel techneuten, die de neiging hebben zaken vooral rationeel te benaderen. “Als je een hamer hebt, lijkt elk probleem een spijker”, zo vatte Van Beek het samen. Verder kijken, daadwerkelijk luisteren, daar moeten we volgens hem naartoe. “De procedures zijn op orde, de assets ook”, vulde VOTOBdirecteur Sandra de Bont aan. “We hebben te veel op

34 Chemie Magazine november 2016

FOTO: ROB BEURSE

’ DIT WIL IK NOOIT MEER MEEMAKEN’

compliance gezeten. Er is ook nog de menselijke component. Het gedrag. Daar moeten we meer op inzetten.”

Enorme knal

Het programma bood één plenaire spreker, veiligheidsonderzoeker Victor Roggeveen (zie kader), voor de rest konden de circa tweehonderd deelnemers aanschuiven bij een van de zestien werksessies, verspreid over de Wagenwerkplaats (waar ooit spoorwegmaterieel werd gerepareerd) in Amersfoort. Ze varieerden van ‘Teamreflectie in operations’ (Willy Siegel, Universiteit Twente) en ‘Veiligheid en moed, een gedurfde combinatie’ (Yolanda de Graaf, Universiteit Leiden) tot ‘Nieuwsgierig interviewen’ (Hester Jansen) en ‘Motiveren organisatie voor veiligheidsaudits’ (Frank te Leng, Botlek Tank Terminals). Tijdens elke twee uur durende sessie werden in de kringgesprekken veel persoonlijke ervaringen uitgewisseld, dilemma’s besproken en adviezen gedeeld. De intieme setting bood ruimte voor verdieping en emotie, met name tijdens de werksessie ‘Aandacht en angst’ van Victor Roggeveen, waarbij deelnemers vertelden over een persoonlijk ongeval dat ze hadden meegemaakt. Zoals Ron, die ooit een reactor startte en meteen een enorme knal hoorde. De temperatuur was in een mum van tijd van 20 naar 700 graden gegaan.

Veiligheid Voorop

De werksessie van Arend Profijt (Mourik) over ‘Klein authentiek leiderschap’ vond plaats in een oud treinstel.

Gelukkig stond een klep open, die de druk wegnam, anders was de reactor ontploft en had hij het niet kunnen navertellen. Als hij nu een operator een vraag hoort stellen en de andere operator antwoordt, zoals in de machocultuur van de plants vaak gebeurt: ‘Weet je dat echt niet? Hoe lang werk je hier nu al?’, dan wordt hij hels. Want als mensen geen vragen meer durven te stellen, is het einde zoek. Alles valt en staat met open en veilige communicatie.

Kilo’s draaien

Tijdens de sessie ‘Veiligheidsregels versus dialoog’ van Herbert Hooijkaas (DSM) werd onder meer gesproken over het nuanceverschil tussen regels en een (geborgde) afspraak, waarbij iemand een onderzoek met hersenscans aanhaalde dat laat zien dat een regel een pijnervaring geeft. Dit om aan te geven dat geen mens meer regels wil en dat een overkill averechts kan werken. Tijdens de werksessie ‘Omgeving van vertrouwen creëren’ van Maarten den Hertog (ExxonMobil) kwam de vraag aan de orde of de succesbeleving van de medewerker wel voldoende in de veiligheid zit. De ervaringen zijn maar al te vaak dat de succesbeleving bij met name shift leaders vooral zit in de productie, in ‘kilo’s draaien’. Daar werden ze altijd om gewaardeerd. Nu wordt een ander gedrag verwacht, andere competen-

‘ Zie je collega’s als dierbaren, als partner, kind, vader. Hoe ga je er dan mee om?’ ties, met mensen kunnen omgaan, communiceren. Hoe bewerkstellig je dat, juist bij die shift leaders, want die zijn altijd op de werkvloer aanwezig. Iemand stelde dat jongeren beter zijn in soft skills, makkelijker de slag maken van ‘vinkjes zetten’ naar peoplemanagement. Maar in andere sessies werd juist getwijfeld aan de communicatie-competenties van de jongere generaties. In de sessie ‘Procesveiligheid en leiderschap’ van Tijs Koerts (NAP) en Nils Bosma (Shell) kwamen op basis van persoonlijke ervaringen een aantal leiderschapseigenschappen aan de orde. Gesteld werd dat we binnen de (petro)chemie geen zesjes(veiligheids)cultuur moeten dulden, maar continu moeten streven naar hoger. november 2016 Chemie Magazine 35

WEG MET DOMINANTE LEIDERS

Victor Roggeveen onderzoekt de relatie tussen leiderschap en het voorkomen van rampen.

Van leiders wordt daarom een intrinsieke motivatie en authenticiteit verwacht. Zij moeten zich bewust zijn van hun voorbeeldfunctie om de werkvloer mee te krijgen. Hiervoor is een moreel veiligheidskompas noodzakelijk. Belangrijk is om te kunnen leren van wat goed is gegaan, tegenspraak te organiseren voor de juiste checks and balances en voortdurend open te communiceren. Ook de impact van het niet naleven van regels kwam aan de orde, waarbij goede ervaringen werden gedeeld over de door de VNCI geïnitieerde PHOV-opleiding over BRZO-compliance.

Sociale media

Maarten de Looij (Vopak Terminal Europoort, Essaywinnaar Veiligheid Voorop) ging in zijn werksessie ‘Het inschatten van risico’s doe je samen’ in op de diverse referentiekaders die verschillende mensen hebben. Ronald Hoenen (DSM Dyneema) droeg in zijn sessie ‘Dienend leiderschap motiveert medewerkers’ het thema uit waarmee hij Plant Manager of the Year 2015 werd. Roy Jautze (Dana Petroleum, Essaywinnaar VV) vroeg zich in ‘Softe skills van stoere mannen/vrouwen’ af of een bedrijf veiliger wordt als ‘stoere mannen’ zich meer ‘softe skills’ eigen maken. Denise Harkema (Tebodin, Essaywinnaar VV) had het bij ‘Sociale media en veiligheid’ over de mogelijkheden van sociale media om de veiligheidscultuur binnen BRZO-bedrijven te verbeteren. De overige sessieleiders waren Gert Jan Crucq van Vopak en Nick Stubbe van Bilfinger (Ketenpartners, opdrachtgever-opdrachtnemer), Arend Profijt van Mourik (Klein authentiek leiderschap), Sjoerd Post van DCMR (In gesprek met de overheid) en Simone Sillem van de TU Delft (Risicocommunicatie). In de middag werden de deelnemers uitgenodigd om hun persoonlijke verhalen plenair te delen, waarbij de verhalen ook werden uitgebeeld door acteurs. Onder andere Paul Evers, directeur van BASF De Meern, en Neldes Hovestad, vicepresident Operations Benelux en directeur van Dow Terneuzen, gaven hieraan gehoor. Hovestad vertelde over zijn vader die schilder is en van wie hij niet meer wil dat hij op een hoge ladder gaat staan om een klus voor hem te doen, omdat het te gevaarlijk is. Dat gevoel moet je volgens hem in je hart ook meenemen naar je werk. “Zie je collega’s als dierbaren, als partner, kind, vader”, betoogde hij. “Hoe ga je er dan mee om?” luidde de retorische vraag. p 36 Chemie Magazine november 2016

Veiligheidskundige Victor Roggeveen onderzoekt voor zijn promotie-onderzoek de relatie tussen leiderschap en het voorkomen van rampen in de sectoren delfstofwinning, spoorwegen, tankopslag, ziekenhuizen, chemie en overige industrie. Volgens Roggeveen zijn er in het kader van risicoreductie (= veiligheid) vijf inspanningsindicatoren: kennen, weten, willen, durven en doen. Voor zijn onderzoek vroeg hij de deelnemers aan de Veiligheidsdag of de mensen op de werkvloer de veiligheidsrisico’s kennen, deze risico’s kunnen oplossen, willen oplossen, durven in te grijpen en of die risico’s dan tijdig opgelost worden. Eerder stelde hij de vraag ook aan veiligheidskundigen in andere sectoren, waarbij opviel dat in ziekenhuizen ‘risico’s worden tijdig opgelost’ heel laag scoort. Bij tankopslag bleken mensen onder de 50 jaar meer te durven ingrijpen dan mensen boven de 50. “Die laatsten denken: ik steek mijn kop niet meer boven het maaiveld uit. Ik heb dat vaak genoeg gedaan”, aldus Roggeveen. Ook mensen die korter dan vijftien jaar in een bedrijf werken zijn eerder geneigd tot actie. De Veiligheidsdag leverde een hoge respons op (124 mensen vulden de vragenlijst in, voornamelijk managers en directeuren uit de procesindustrie/chemie, gemiddelde leeftijd 48 jaar). Het gemiddelde resultaat was goed op alle indicatoren. Verdeeld naar disciplines (opslag, productie, et cetera) zijn er wel (grote) verschillen. Zo scoort de ene discipline hoog op alle indicatoren, terwijl andere disciplines soms laag scoren op bijvoorbeeld kennen en willen. Eén discipline scoorde laag op kennen en kunnen en dramatisch (negatief) op durven. Roggeveen vond het niet netjes om bekend te maken welke discipline het hier betrof. Om de leiderschapsinvloed op risicoreductie te onderzoeken, stelde hij ook vragen over leiderschapsgedragingen, waarbij hij uitgaat van drie soorten leiders: taakgericht (gericht op productie), relatiegericht (sociaal) en dominant (“Vreselijke eikels, egotrippers”). Een taakgerichte leider stimuleert kennen, en ook kunnen (vakbekwaamheid) en durven. Relatiegerichte leiders blijken goed te scoren op kennen, willen en durven. De dominante leider scoort nergens significant, behalve op willen en durven, maar dan wel negatief tot sterk negatief. Advies van Roggeveen: neem de aan leiderschap gerelateerde onveiligheid weg, voor dit tot incidenten leidt. Met andere woorden: weg met de dominante leiders. Meer informatie: v.roggeveen@me.com

Heeft uw bedrijf een First Responder nodig? Falck biedt eerste hulp bij het analyseren van uw risico’s.

EFFECTIEVE & DOELMATIGE NOODORGANISATIE LAAG

HOOG COMPLEXITEIT EXITEIT TEIT EN RISICO

BEDRIJFSHULPVERLENER

FIRST RESPONDER S O

Arbowet

BRANDWEER Art. 31 Wet op de Veiligheidsregio’s

GESTANDAARDISEERDE

TAILORǕMADE OPLOSSINGEN

GESTANDAARDISEERDE

BHV OPLEIDINGEN

ǓADVIES EN OPLEIDINGENǔ

BEDRIJFSBRANDWEER

GEBASEERD OP SPECIFIEKE

OPLEIDINGEN

RISICO’S & SCENARIO’S

Iedere werkgever heeft de verplichting om werknemers een veilige werkplek te bieden. Welke maatregelen u daarvoor moet nemen, is afhankelijk van uw bedrijf; grootte, type en branche. Het kan zijn dat u kunt volstaan met een reguliere BHV-organisatie, of dat u zelfs bent aangewezen als bedrijfsbrandweerplichtig. Zit uw organisatie hier tussenin dan biedt First Responder een oplossing. Falck

Neem voor meer informatie contact op met: Falck Fire Academy Claudia Kranendonk Tel +31(0) 181 376 666 c.kranendonk@falck.com falckreacademy.com

kan u hierbij als geen ander helpen. We brengen de risico’s in kaart en kunnen deze vertalen naar een praktische inrichting en opleiding van uw bedrijfsnoodorganisatie. Dat doen we al ruim 30 jaar in alle sectoren. Zo weet u precies waar u aan toe bent en borgt u de bedrijfscontinuïteit en een veilige werkplek.

Fire Academy

Het zit in ons karakter

De haven is ons leven. Aanpakken, hard werken en toegankelijke mensen, dat is ons karakter. Wanneer je Zeeland Seaports leert kennen, maak je kennis met professionals die trots zijn op hun havens. Uw belang is ook ons belang. Klanten komen op de eerste plaats. Altijd. Wij weten wat belangrijk is voor uw bedrijf. Dat zit in ons karakter en is een van onze specialiteiten: heliport locatie aan zee een diepgang van 16,5 meter goede, filevrije achterlandverbindingen geen negen tot vijf mentaliteit bereikbare havens en mensen gespecialiseerde terminals voor een breed scala aan lading u kunt ons 24/7 bereiken op +31 (0)115 647400

www.zeelandseaports.com

driven by dedication

Column

HOEZO FUNDAMENTEEL?

k moet iets eerlijk toegeven: ik snap het verschil niet tussen toegepast en fundamenteel onderzoek. Dat realiseerde ik me toen professor Feringa na het winnen van zijn Nobelprijs een lans brak voor fundamentele wetenschap. Waren zijn moleculaire motortjes dan zo fundamenteel? Ik bedoel, om toepassing voor zijn uitvindingen te zien had je toch niet bijzonder veel fantasie nodig? Als het ons mensen, dankzij de heren Nobelprijswinnaars, lukt om op nanoschaal moleculen te laten bewegen, dan zijn we toch een stap dichter bij de oplossing voor een aantal hele grote problemen? Hoezo fundamenteel? Laat ik beginnen met te zeggen dat ik geïntrigeerd ben door dat moleculaire knutselwerk van Feringa. Hij is een soort toversmid, een ingenieur die zaagt en timmert en soldeert op nanoniveau. Het is allemaal niet fotogeniek, er valt niets te zien. Ik herinner me hoe lastig dat kan zijn als onderzoeker. De biologiestudenten die een paar dagen met me meeliepen tijdens mijn promotie-onderzoek vonden het vaak jammer dat het meeste werk plaatsvond zonder dat de bacteriën in zicht waren. DNA was heus een heel spannend molecuul, maar het vormde hooguit een abstract bandje in een gelletje na amplificatie. Bacteriën kon je alleen met het blote oog zien als ze na een etmaal groeien een klein hoopje hadden gevormd of je ze in een preparaatje onder de microscoop had gelegd. Het valt in het niet bij de onzichtbaarheid van Feringa’s magie. De bewegingen van de zelfbedachte moleculen zijn alleen indirect te volgen, op computers, in getalletjes, piekjes op een schermpje. Er is helemaal niets aaibaars, tastbaars, merkbaars of voorstelbaars aan. Zelfs de metaforen die werden gebruikt om het publiek duidelijk te maken hoe klein het allemaal precies was, “één tienduizendste van de dikte van een mensenhaar”, kwamen nog steeds niet in de buurt van de menselijke maat. En wat het dan allemaal nog een stapje abstracter maakte, was dat de uitvinding eigenlijk helemaal nog geen toepassing had. Het was dus fundamenteel, zo verklaart Feringa zelf, althans dat maak ik eruit op. Hij voelde zich als de Wright Brothers, wiens bouwsel aanvankelijk ook niet direct heel nuttig leek. Het bracht me in verwarring. Was het resultaat van onderzoek dan de bepalende factor of het fundamenteel was of niet? Of was het de insteek? Mensen die me het nut van fundamenteel onderzoek willen uitleggen, komen in 99 procent van de gevallen met voorbeelden

ROSANNE HERTZBERGER IS SCHRIJVER, COLUMNIST EN MICROBIOLOOG

waar de insteek fundamenteel was, maar er achteraf wel degelijk toepassingen bleken te zijn. Vooral natuurkundigen hebben daar legio voorbeelden van. Biologen hebben dan weer legio voorbeelden van het tegenovergestelde: proberen een probleem op te lossen, kanker bijvoorbeeld, en per ongeluk ineens begrijpen hoe celdeling werkt. En chemici? Kon chemisch onderzoek ooit echt fundamenteel zijn? Zoals kwantumfysica dat ooit leek te zijn? Zeker als je aan het bouwen slaat met moleculen, iets in beweging wilt kunnen zetten, zoals Feringa, doe je dat dan alleen ‘voor de leuk’? Bouwden de Wright Brothers hun vliegtuig als speelgoed? Om te laten zien dat het kan, zonder vergezichten te schetsen wat er mogelijk zou zijn? Of wisten ze wel degelijk dat een goed werkend vliegtuig een grote stap richting een spannende nieuwe richting voor de toekomst van de mensheid zou betekenen? Ik denk dat laatste. Dat ze nog niet precies wisten hoe die toekomst eruitzag, doet er niet toe. p

november 2016 Chemie Magazine 39

MODULAIRE WEG VAN GERECYCLED PLASTIC

PLASTICROAD VolkerWessels-onderneming KWS, Wavin en Total ontwikkelen een concept om plastic wegen te bouwen. Dit PlasticRoad-concept zet gerecycled plastic afval om in lichtgewicht elementen.

De prefab-elementen zijn makkelijk te transporteren, snel aan te leggen en zijn ongevoelig voor corrosie en weersinvloeden, en dus onderhoudsvrij. Vanwege hun lage gewicht kunnen ze eenvoudig op een zandondergrond geplaatst worden. Als de elementen het einde van hun 40 Chemie Magazine november 2016

levensduur bereiken, kunnen ze gerecycled worden. De holle constructie kan gebruikt worden voor de doorvoer van kabels en leidingen en als waterberging. Gebruik van plastic maakt ook een reeks nieuwe innovaties mogelijk, zoals energieopwekking en verwarmde wegen. De bedenkers van PlasticRoad, Anne Koudstaal en Simon Jorritsma van KWS, verwachten eind 2017 een eerste prototype te kunnen presenteren. Het doel is een weg te creëren met een kleinere ecologische voetafdruk dan een traditio-

nele asfaltweg. KWS, een onderneming van VolkerWessels, is wegenbouwer en producent van asfalt, Wavin is onder meer leverancier van kunststof leidingsystemen voor drinkwater en gas, en Total is een olie-, gas- en zonne-energiebedrijf. “We zijn verheugd om te kunnen meewerken aan dit veelbelovende sleutelproject en om onze expertise in polymeeroplossingen en recyclingprocessen te delen”, zegt Xavier Bontemps van Total Polymers Business Unit. p

Uitgelicht

Als de plastic elementen het einde van hun levensduur bereiken, kunnen ze gerecycled worden.

november 2016 Chemie Magazine 41

�� p � � i ��-�� ect� � � � � � Y �r� �� i��

VEILIGHEIDSSIGNALERING LEIDINGMARKERING PROCESS IDENTIFICATIE TANKMARKERING ONTRUIMINGSPLATTEGRONDEN ANTI-SLIP SYSTEMEN EX ZONE MARKERING VERKEERSPLANNEN BLOMSMA-SAFETY.COM

Wil jij werken een veiligere procesindustrie?

Volg dan de opleiding Procesveiligheid! Werk jij in de chemische procesindustrie en wil jij meer weten over de specifieke risico’s? Volg dan

nu de opleiding Procesveiligheid. Tijdens de opleiding behandelen we natuurlijk de procesveiligheid, maar ook de organisatie en uitvoering van grote projecten in de chemische procesindustrie.

Tijdens de opleiding komen de volgende onderwerpen aan bod: • Procesveiligheid

• Uitvoering grote projecten/turn arounds

• Procestechnologie en installaties

• Externe veiligheid/BRZO/PGS6

• Processchema’s, P&ID’s

• Kwalificeren en kwantificeren van risico’s

• Mechanische veiligheid, PED

• Explosies

• Maintenance

• Gevaarlijke stoffen

• Consequentie kwantificering (QRA, Safeti)

• Incidentenonderzoek

• Instrumentele beveiliging

• ATEX

Schrijf je alvast in, deze opleiding zit altijd snel vol.

Data: 16, 23, 30 maart, 6, 13, 20 april, 11 mei en tentamen op 1 juni 2017.

Meer informatie: www.phov.nl Voor persoonlijk studieadvies: 030 231 82 12, info@phov.nl

Weerdsingel WZ 32 | 3513 BC Utrecht | T 030 231 82 12 | www.phov.nl | info@phov.nl

PHOV_161002_Adv NPTMagazine_185x130_wt.indd 1

18-10-16 14:40

FOTO: SHUT TERSTOCK

Veiligheid

METEEN MELDEN, LEREN EN ACTIE ONDERNEMEN

SNELLER NAAR NUL ONGEVALLEN Het aantal ongevallen in de chemische industrie daalt te langzaam. Als bedrijven hun ongevallenanalyses voortaan meteen met de VNCI delen, dan kunnen andere bedrijven daar sneller van leren en zal de branche haar doel van nul ongevallen sneller bereiken, zegt Ton Jeen, voorzitter van de werkgroep Arbeidsveiligheid van de VNCI. Tekst: Erik te Roller

it de cijfers over 2015 blijkt dat het aantal ongevallen met verzuim per miljoen gewerkte uren onder het eigen personeel van VNCI-leden iets is gedaald, namelijk van 1,27 in 2014 naar 1,22 in 2015. Maar de ongevallenfrequentie onder aannemerspersoneel is na jaren van daling ineens weer toegenomen, en wel van 1,29 in 2014 naar 1,41 in 2015. Voor deze stijging zijn een paar aannemers verantwoordelijk. Ton Jeen, voorzitter van de werkgroep Arbeidsveiligheid van de VNCI en bij ExxonMobil werkzaam op het terrein van veiligheid, security, gezondheid en milieu, gelooft echter niet in een trendbreuk. “Je kunt zeggen dat de aannemersveiligheid behoorlijk achter-

uit is gegaan, maar als je het van wat meer afstand bekijkt, zie je dat de ongevallenfrequentie bij aannemers sinds 2008 fors is gedaald en wel van 4 naar 1,41. Als je er met nog meer afstand naar kijkt, zie je dat de ongevallenfrequentie bij het eigen personeel in die periode nauwelijks is gedaald. Blijkbaar hebben we onvoldoende geleerd, want er vinden nog steeds ongevallen plaats.” Per bedrijf gaat het weliswaar om één of geen ongeval per jaar, maar over de hele sector bezien zijn er nog best veel ongevallen, vindt Jeen. Er deden zich in totaal 54 ongevallen onder het eigen personeel voor en 27 onder het aannemerspersoneel. “Ieder ongeval is er één te veel. Sommige ongevallen lijken onschuldig, zoals uitglijden, november 2016 Chemie Magazine 43

Specialisten in Gasdetectie

Specialisten in ATEX • Gevestigd in Breda met 30 jaar ervaring • Compleet pakket: verlichting, behuizingen, wartels, barriers, schakel-, signalering-apparatuur en totaal oplossingen • Opleiding en training • Vrijblijvend advies & begeleiding

• Nederlandse producent Gasdetectie producten met meer dan 30 jaar ervaring • Wij kunnen alle gassen detecteren: O2, CO2, H2S, Brandbare gassen LEL, CL2, H2, SO2, HF, NH3, HCN, ETO, HF, Etc • Vrijblijvend advies en begeleiding • Volledige service & onderhoud

Deskundig! 5 jaar garantie! Flexibel en snel! Beste prijs kwaliteitverhouding!

PART OF STEUMA INSTRUMENTS INSTRUMENTS BV

Deskundig!

Steuma Instruments BV Kortestraat 10a • 4818 LT Breda +31(0)76 5220901 • info@steuma.com • WWW.STEUMA.NL

Snel en ﬂexibel! Beste prijs kwaliteitsverhouding! Persoonlijke ondersteuning! Service! Distributor for:

PART OF STEUMA INSTRUMENTS INSTRUMENTS BV

Steuma Instruments BV Kortestraat 10a • 4818 LT Breda +31(0)76 5220901 • info@allex-solutions.com www.allex-solutions.com

De nieuwe PGS 29 uitgelegd! Door NEN is de leergang PGS 29 opgezet. Deze bestaat uit drie modules die ook afzonderlijk gevolgd kunnen worden. Laat u informeren over: • Module 1: Wijzigingen PGS 29 • Module 2: Voorschriften Incidentbestrijding (o.a. brandblus- en koelsystemen) • Module 3: Tankontwerp, inclusief terreininrichting en Risk Based Inspection Volgt u alle drie de modules, profiteert u van een aantrekkelijke korting.

Module

Data:

1 - 22 no

v. - 24 ja n. v . - 31 jan. Module 3 - 06 de c. - 07 fe b. Module

2 - 29 no

Meer data en informatie op: www.nen.nl/leergangPGS29 /leergangP PG S29

Veiligheid

LTI VNCI-LEDEN 4,5

‘Blijkbaar hebben we onvoldoende geleerd, want er vinden nog steeds ongevallen plaats’

4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 2006

2007

2008

2009

2010

LTI per miljoen uren eigen werknemers

struikelen en vallen, maar het komt geregeld voor dat mensen hierdoor maanden uit de running zijn. Dat is ernstig voor henzelf en nadelig voor het bedrijf.”

Daad bij het woord

Sinds 2015 is Jeen ook voorzitter van de Stichting Samenwerken Voor Veiligheid (SSVV), die verantwoordelijk is voor de VGM Checklist Aannemers (VCA). Na 25 jaar hebben de VCA-certificering en -diploma’s ertoe geleid dat de aannemers zich sinds pakweg 2012 op ongeveer hetzelfde niveau van arbeidsveiligheid bewegen als de chemie- en petrochemiebedrijven. Jeen: “Als aannemers zo veel geleerd hebben en beter presteren, waarom blijven de chemiebedrijven dan met veiligheid op ongeveer hetzelfde niveau hangen? Aannemersveiligheid is belangrijk, maar vergeet vooral het eigen personeel niet.” De veiligheidscultuur onder personeel van aannemers en personeel is nu gelijkwaardig. Dat is winst, zo constateert hij. “Bij bedrijven zie je vaak borden aan de poort met slogans als ‘we gaan naar nul’. Laten we nu de daad bij het woord voegen en tot de volgende fase overgaan. Niet onder het motto van ‘we zijn er praktisch’, maar onder het motto van ‘er is nog veel te halen’. Als we nog beter samenwerken, nog sneller van elkaar leren en werkzaamheden nog beter voorbereiden, dan zullen we het aantal ongevallen met een gezamenlijke krachtsinspanning naar nul kunnen brengen.”

2011

2012

2013

2014

2015

LTI per miljoen uren contractors

Om sneller te kunnen leren, vraagt de werkgroep bedrijven de analyse van elk incident meteen naar de VNCI te sturen in plaats van eens per jaar. Zo krijgt de werkgroep een actueel overzicht van incidenten die hebben plaatsgevonden, dat ze eens per kwartaal in haar periodieke overleg kan bespreken. Daarna kan ze de leden direct informeren over de geleerde lessen, eventueel op bijeenkomsten. Voordeel van deze aanpak is dat de leden sneller kennis kunnen nemen van de geleerde lessen en hierdoor ook sneller actie in eigen bedrijf kunnen ondernemen. De VNCI past momenteel het VNCI Ledennet aan, zodat incidenten op een eenvoudige manier direct gemeld kunnen worden. De leden worden hier nog over geïnformeerd.

Serieuze zaak

“Je kunt hiertegen inbrengen dat bedrijven al over zoveel zaken moeten rapporteren”, zegt Jeen. “Veiligheid is echter een serieuze zaak, die vraagt om serieuze actie en opvolging. Het is een kleine moeite om een rapport, zodra dit is opgesteld, door te sturen naar de VNCI. Als we dan vanuit de werkgroep nog vragen hebben, kunnen de bedrijven ze ook nog gemakkelijker beantwoorden, omdat ze dan nog beter in de materie zitten dan een half jaar later. Het invullen van de LTI-gegevens in de jaarlijkse Responsible Care-enquête gaat ook sneller, omdat de gegevens al beschikbaar zijn en niet meer uit het archief gehaald hoeven te worden.” p

OORZAKEN VAN INCIDENTEN De oorzaken van de incidenten in 2015 zijn vrijwel dezelfde als in 2014, zoals ‘onvoldoende identificatie van gevaar en risico’. Dat kan met routinegedrag te maken hebben, zegt Jeen. “Op een gegeven moment zie je niet meer wat je fout doet. Dan is het goed als een collega je daarop wijst. Dat vraagt een cultuur waarin mensen accepteren dat ze elkaar in het belang van de veiligheid corrigeren.” Ook gebeuren nog te veel ongelukken waarbij mensen in aanraking komen met elektriciteit, hitte of gevaarlijke stoffen. Jeen: “Met veiligheidsprocedures, zoals met LOTO (lockout-tagout – red.), kun je niet de hand lichten. Die moet je voor de volle 100 procent volgen. Het gaat niet alleen om het uitschakelen van elektrische installaties bij reparaties, maar ook om het dichtdraaien van afsluiters en het aanbrengen van een extra blindplaat als bescherming tegen plotseling vrijkomende druk of gevaarlijke stoffen.” november 2016 Chemie Magazine 45

Transportservice van huis uit

Internationaal Transportbedrijf L. van der Lee en Zonen B.V.

T (015) 213 59 11 E leebv@vanderlee.nl

I www.vanderlee.nl

Bent u geïnteresseerd in de laatste ontwikkelingen in de chemische industrie?

, IK WIL EEN ABONNEMENT OP CHEMIE MAGAZINE (GRATIS)

NEEM EEN GRATIS ABONNEMENT OP CHEMIE MAGAZINE mers E-num Nut van in voeding

torende onvers Hormo criteria nodig : stoffen

len voorde De vele P van TTI

h Chemie Magazine abonnement h Chemie Nieuwsbrief (gratis wekelijkse, digitale nieuwsbrief)

Zuiveringsin stalla Croda nog niet tie optimaal

Maandblad

van de

iging van Veren

rland de Nede

Indus

trie •

ng 57 jaarga

• 5 • 21

Bedrijfsnaam/Organisatie Naam Functie Adres

AkzoNobel vervan schadelijke stoffe gt n

Maandblad van de Verenigin

g van de Nederlan

Maandblad van de Vereniging van de Nederlandse

ische se Chem

Juridische implicaties BRZO 2015

Kansen voor verduurzaming

Chemie biedt oplossingen

Bestaande indust vliegwiel voor rie innovatie

Chemische Industrie • jaargang 57 • 10 • 22

MET SPECIALE BIJLAGE

oktober 2015

mei 2015

dse Chemisch e Industrie

• jaargang

57 • 12 • 17

Woonplaats E-mail

december 2015

RONALD Bijlage bij Chemie Magazine • 17 december 2015

PLANT MANAGER OF THE YEAR 2015 Ronald Hoenen: 'Een dienend leider moet vooral kunnen luisteren' Dyneema-vezel paradepaardje van DSM Wie verdient er een standbeeld?

Vul deze bon in en ontvang Chemie Magazine gratis. Stuur de bon naar: VNCI, T.a.v. Anja Franchimon, Loire 150, 2491 AK Den Haag, Email: crs@vnci.nl

s NCIs, Its al IN tV-h Ng Bad eN kI Brea ers Bust Myth

ie chem spat het van rm sche

ROTTERDAM

CHEMIE-AMBASSADEUR KITTY NIJMEIJER

CM1614_Stopper Chemie 210x74.indd 1

CM1511_01_

A_Cover.indd

5 16:17 13-05-1

02-06-16 16:00

15-10-15 16:35 CM1509_01_A_Cover.indd 1

.indd

_Cover

5_01_A

CM150

Of vul je gegevens in op www.vnci.nl/nieuws/chemie-magazine/

FORSE INVESTER ING EXXONMOB IL IN RAFFIN ADERIJ

‘HET IS GEWOON EEN ONTZETTEND LEUK VAK’

10-12-15

16:08

PGS15 opslagsystemen voor gevaarlijke stoffen

RUIM 35 JAAR EXPERTISE

www.hiltra.com

Verkoop en Verhuur info@hiltra.com - 0342-404160

REACH NIEUWE INTERNETAPPLICATIE VOOR VEILIGHEIDSINFORMATIE SCHILDERS

VEILIG MET VERF

erffabrikanten en -handelaren zijn door de Europese weten regelgeving op stoffengebied (REACH) verplicht om bij de verkoop van hun producten een veiligheidsinformatieblad ter beschikking te stellen. Afhankelijk van de bestanddelen van de verf gaat het in de meeste gevallen om documenten van enkele tientallen tot soms wel honderden pagina’s. Deze informatie is voor de gemiddelde schilder buitengewoon ingewikkeld. “Toch is het belangrijk dat de schilder over deze informatie beschikt”, benadrukt Martin Terpstra, directeur van de Vereniging van Verfen Drukinktfabrikanten (VVVF). “REACH schrijft immers voor dat ook schilders over een veiligheidsinformatieblad beschikken. Daarnaast verplicht de Arbowet ze om hun medewerkers op basis van het veiligheidsinformatieblad te instrueren hoe ze zo veilig mogelijk moeten werken.” Hierbij gaat het bijvoorbeeld om het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen, zoals maskers en handschoenen, en om ventilatievoorschriften. Verder bevat het veilig-

heidsinformatieblad maatregelen die schilders moeten nemen bij een incident en informatie over wat ze met afval moeten doen.

Promotie

Veel verfleveranciers maken al gebruik van het distributiesysteem van VeiligmetVerf. Hierdoor ontvangen klanten automatisch per e-mail het veiligheidsinformatieblad bij de eerste aankoop van het product. Schilders kunnen nu ook zelf via de nieuwe internetapplicatie VeiligmetVerf een account aanmaken en veiligheidsinformatiebladen downloaden. Om ervoor te zorgen dat dat zo veel mogelijk gebeurt, is de VVVF samen met de Vereniging van Verfgroothandelaren (VVVH) en OnderhoudNL in november een promotiecampagne gestart. Zo konden schilders begin november tijdens de SGAvakbeurs in Gorinchem bij de informatiebalie gratis een account laten aanmaken. Vervolgens ontvingen ze een sticker om aan klanten te laten zien dat ze van VeiligmetVerf gebruikmaken.

Eerder bleek uit onderzoek van OnderhoudNL dat de meeste schilders de veiligheidsinformatie van de verpakking van het product en van de website van de leverancier halen. Maar dat is beperkte informatie, die niet aan de wettelijke eisen voldoet.

Handhaving

De Inspectie SZW en het ministerie van IenM lanceerden in augustus een site waarmee afnemers kunnen controleren of de veiligheidsinformatiebladen de juiste informatie bevatten (www.vib-check.nl). Uit onderzoek bleek dat de kwaliteit niet altijd goed is geregeld. Zo is een deel van de veiligheidsinformatiebladen van slechte kwaliteit, bijvoorbeeld vanwege verkeerde labeling of etikettering volgens de CLPwetgeving (Classification, Labelling and Packaging). Terpstra wijst erop dat de verfbranche voor de kwaliteit van de veiligheidsinformatiebladen mede afhankelijk is van de producenten die de grondstoffen voor verf leveren. De Inspectie SZW is in augustus gestart om schilders strenger te controleren op de aanwezigheid van veiligheidsinformatiebladen. Het is volgens de VVVFdirecteur dan ook in hun eigen belang dat ze de veiligheidsinformatiebladen ontvangen en de veiligheidsvoorschriften op de juiste manier toepassen. p

FOTO: RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN

De verfbranche is druk bezig om de internetapplicatie VeiligmetVerf onder schildersen onderhoudsbedrijven te promoten. Hiermee kunnen schilders veiligheidsinformatiebladen downloaden die ze nodig hebben om hun werk veilig uit te voeren. “Doel is dat de veiligheidsinformatie bij de schilder terechtkomt”, stelt Martin Terpstra, directeur van de Vereniging van Verf- en Drukinktfabrikanten. Tekst: Adriaan van Hooijdonk

Meer informatie: www.veiligmetverf.nl

De Inspectie SZW controleert schilders sinds augustus strenger op de aanwezigheid van veiligheidsinformatiebladen.

november 2016 Chemie Magazine 47

32e editie van de internationale beurs voor fijn- en speciaalchemicaliën

Met zijn gerichte profiel staat Chemspec Europe bekend als dé place to be voor internationale experts die actief zijn in de sector voor fijn- en speciaalchemicaliën. Inkopers en agenten die op zoek zijn naar zeer gespecialiseerde producten en op maat gemaakte oplossingen, zullen er toonaangevende bedrijven van over de hele wereld vinden met een maximaal aanbod van fijn- en speciaalchemicaliën.

Conferenties van topniveau!

Profiteer van de uitstekende kansen om te netwerken en laat u inspireren door de meest recente R&D-resultaten op conferenties van topniveau.

Agrochemical Outlook Conference Chemspec Careers Clinic Pharmaceutical Update Conference Pharma Outsourcing Best Practices Panel REACHReady Regulatory Services Conference RSC Symposium

Chemspec Europe 2017 – De drijvende kracht voor het bedrijfsleven van morgen! Beurs Conferentie Netwerken

31 mei – 1 juni 2017 Messe München, Duitsland

www.chemspeceurope.com

Organisatoren:

VNCI

VNCI NIEUWS NIEUW LID

FOTO: NICK FR ANKEN

EUROLIQUIDS

Studenten van de VNCI Topsector Chemiebeurs

TOPSECTOR CHEMIE KOPLOPER

Op 3 november werden in Utrecht 82 chemietalenten officieel welkom geheten in een van de Topsector Chemieprogramma’s. Naast de feestelijke uitreiking werd het afstuderen van 17 hbo-talenten, 14 universitaire bachelors en 7 masterstudenten gevierd. Met de realisatie van inmiddels 279 beurzen in een van de talentenprogramma’s voorziet de Topsector Chemie nu al in bijna 30 procent van de ambitie van 1000 studenten die door Techniekpact is gesteld. De Topsector Chemie is daarmee koploper ten opzichte van de andere Topsectoren.

TECWIJZER

Op 5 oktober vond in Den Haag een Diner Pensant plaats georganiseerd door TechniekTalent.nu en Platform Bèta Techniek. Staatssecretaris Dekker (OCW) lanceerde er de TecWijzer, een publiek-private samenwerking tussen Jet-Net en TechNet die ervoor moet zorgen dat scholen één netwerk en aanspreekpunt hebben voor het bevorderen van techniekonderwijs in samenwerking met het bedrijfsleven. De VNCI was in de persoon van directeur Colette Alma betrokken bij de eerste ideeënvorming en was daarna namens TechniekTalent.nu lid van de stuurgroep die TecWijzer tot stand heeft gebracht.

WORKSHOP ZELFROOSTEREN

Op 6 oktober organiseerde de VNCI de drukbezochte workshop ‘Zelfroosteren in de procestechniek’. SABIC in Bergen op Zoom, winnaar van de Responsible Care-prijs 2016, en Lubrizol, die al eerder bewees dat zelfroosteren succesvol kan zijn als bijdrage aan de duurzame inzetbaarheid van procesoperators, vertelden over hun ervaringen. Bij beide organisaties is het flexibel roosteren een groot succes en geeft het merendeel van de medewerkers aan niet meer terug te willen naar de oude situatie.

Euroliquids produceert in Rotterdam een ruim assortiment aan vloeibare meststoffen voor de land- en tuinbouw en chemicaliën voor de industrie. Naast de levering van bestaande formules, kunnen er ook speciale maatwerkformules worden ontwikkeld. Daarnaast levert Euroliquids diverse diensten, zoals mengen, verdunnen, verpakken en distributie. Om de kwaliteit te kunnen garanderen, beschikt het bedrijf over een eigen laboratorium, dat gefaciliteerd is voor met name anorganische meststoffenanalyses en AdBlue- of FreeNOx-bepalingen. Product- en veiligheidsdata, mede verkregen uit het eigen laboratorium, worden verzameld in het Kenniscentrum om enerzijds klanten juist te informeren over de producten en anderzijds om te kunnen voldoen aan weten regelgeving. Bij het bedrijf, dat onderdeel is van de ThesisGroep, waar ook Van Iperen onderdeel van uitmaakt, werken circa 25 mensen.

VEILIGHEIDSDAG

De Veiligheidsdag van Veiligheid Voorop op 3 november in Amersfoort bood een platform voor leidinggevenden om van elkaar te leren wat wel en niet werkt op het gebied van veiligheidscommunicatie. Het thema en de opzet van het programma met zestien kleinschalige werksessies leverden veel interactie op. Er werden veel persoonlijke, vaak emotionele ervaringen gedeeld. november 2016 Chemie Magazine 49

MENSEN CEFIC

De Duitser Hariolf Kottmann, CEO van het Zwitserse Clariant, is de nieuwe voorzitter van de Europese chemiefederatie Cefic. Hij volgt na twee jaar Solvay-topman Jean-Pierre Clamadieu op. Kottmann is onder meer voorzitter van de Program Council Product Stewardship bij Cefic en lid van de International Council of Chemical Associations (ICCA). Als Cefic-voorzitter zal hij focussen op de voortdurende innovatieve rol van de chemische industrie en de uitdagingen op het gebied van concurrentiekracht ten opzichte van andere regioâ&#x20AC;&#x2122;s.

COL OFON Chemie Magazine is het maandblad van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) en verschijnt 11x per jaar

Redactie Igor Znidarsic (hoofdredacteur)

KNCV

De Groningse professor organische chemie Ben Feringa is voor zijn verdiensten voor de KNCV benoemd tot erelid. Nadat bekend werd dat hij de Nobelprijs voor Scheikunde had gekregen, ontving hij tijdens de Avond van de Chemie op 13 oktober uit handen van KNCV-voorzitter Floris Rutjes een oorkonde en een boek met felicitaties. Sinds de oprichting van de KNCV in 1903 zijn 89 ereleden benoemd, van wie er negen tevens Nobelprijswinnaar waren. Michiel Uiterweerd won de KNCV Gouden Spatel 2015 voor de beste chemie-afstudeerscriptie in het hbo. De student van de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen schreef zijn scriptie over de synthese van siaalzuur-derivaten. Voor de beste masterscriptie in het wo is Boy Lankhaar van de Radboud Universiteit Nijmegen beloond met de KNCV Golden Master Award 2015. Met zijn onderzoek heeft Lankhaar niet alleen de chemie maar ook de astronomie verder geholpen door het magnetische veld van methanol te bepalen.

Marloes Hooimeijer (eindredactie)

Contact redactie Loire 150, 2491 AK, Den Haag T 070 337 87 28, F 070 320 39 03 E redactie@vnci.nl

Medewerkers Pieter van den Brand, Henk Engelenburg, Leendert van der Ent, Adriaan van Hooijdonk, Harm Ikink, Inge Janse, Joost van Kasteren, Casper Rila, Erik te Roller, Marga van Zundert

Vormgeving Curve Mags and More, Haarlem

VEMW

Onder voorbehoud van instemming van de ALV wordt Gertjan Lankhorst op 1 januari de nieuwe VEMW-voorzitter. Hij volgt Ton Spoor op. Lankhorst begon in 1986 op het ministerie van EZ bij de directie Algemene Economische Politiek en bekleedde er daarna diverse functies, onder andere die van directeur Olie en Gas, directeur Marktwerking en DG Energie. In 2009 nam hij het initiatief om de Energy Academy Europe op te richten, die energievraagstukken interdisciplinair benadert. Wendela Waller is de nieuwe communicatieadviseur. Zij werkte na haar studie communicatie bij diverse sociaal-maatschappelijke organisaties.

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN

Dr. ir. Jaap den Doelder, senior research scientist bij Dow Benelux in Terneuzen, is benoemd tot deeltijdhoogleraar Fysische Chemie van Polymeren aan de TU/e. In zijn onderzoek verbindt hij polymeersynthese, -processen en -verwerking met eigenschappen van eindproducten. Hij studeerde in 1994 af in Technische Natuurkunde, waarna hij de ontwerpsopleiding Wiskunde voor de Industrie voltooide. In 1999 promoveerde hij in Toegepaste Wiskunde op stromingsinstabiliteiten van polymeren, werk dat deels bij Dow en deels bij de TU/e werd uitgevoerd.

Advertentie-exploitatie Mooijman Marketing & Sales, Julius RĂśntgenstraat 17, 2551 KS Den Haag, T 070 323 40 70, E dm@mooijmanmarketing.nl Advertenties vallen buiten de verantwoordelijkheid van de redactie

Druk MediaCenter Rotterdam

Abonnementen Wie werkzaam is in de chemische industrie of op een andere wijze direct of indirect bij de chemische industrie betrokken is komt in aanmerking voor een kosteloos abonnement op Chemie Magazine. Meld u aan via crs@vnci.nl of www. vnci.nl/actualiteit/maandblad.aspx en u krijgt zo spoedig mogelijk bericht. Meer informatie: znidarsic@vnci.nl of 070 337 87 28.

VNCI ONLINE WWW.VNCI.NL

Website met onder meer dagelijks nieuws, het archief van Chemie magazine en alles over de chemische industrie in Nederland WWW.VNCI.NL/NIEUWS/CHEMIE-NIEUWSBRIEF

Gratis nieuwsbrief met daarin wekelijks het laatste nieuws over de chemische industrie en de VNCI

http://bit.ly/1MpcOFO)

Discussieer mee met meer dan 2000 betrokkenen uit de chemische industrie en bezoek de vacatures in de LinkedIn-groep van de VNCI

Overname van artikelen uit Chemie Magazine is alleen toegestaan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie. In de meeste gevallen zal die graag worden gegeven

Beeld cover INSTAGRAM.COM/VNCI_CHEMIE

VNCI brengt, in samenwerking met Chemie Is Overal, op Instagram in beeld wat chemie is, wat TWITTER.COM/VNCI De VNCI met het laatste nieuws, je ermee kunt en waarom chemie belangrijk is vacatures en reactiemogelijkheden op alle berichten

50 Chemie Magazine november 2016

Overname

Joost van Lierop ISSN 1572-2996

Custom Manufacturing, Blending and Toll services AD Productions is a service business that allows customers to benefit from AD International’s state of the art manufacturing expertise. Chemical companies, from global conglomerates through to regional and specialized suppliers, can beneﬁt from AD Productions extensive capabilities and expertise, built over a period of 40 years in the chemical industry.

AD Productions (located in the heart of Western Europe) offer full R&D, formulation and pilot line

capabilities and can extend their toll services to encompass purchasing, quality control, traceability, documentation and certiﬁcation.

Overview of production capabilities Batch capacity varying from 300 liters up till 30000 liter

Production capabilities

Possibility to purge with and produce under nitrogen Temperatures controlled production (up till 80 degrees)

is a part of AD International

adinternationalbv.com

Blending of powders (packaging from 250 grams to Big Bags) Possibility to ﬁll product from 0,5 liter up till road tankers or Iso Containers

Heijningen | The Netherlands | +3 1 (0)167-52 69 00 | contact@adinternationalbv.com

CLS Services CHEMISTRY OF CONNECTING PEOPLE

www.cls-services.nl

recruitment, selection and career coaching in chemistry | pharma | biotech | food

REGULATORY AFFAIRS SPECIALIST DENKA INTERNATIONAL - BARNEVELD

Als richtinggevend bedrijf stelt Denka de bescherming van milieu, mens en dier centraal als het gaat om nieuwe ontwikkelingen op het gebied van registreren, formuleren en produceren van biociden, gewasbeschermingsmiddelen en diergeneesmiddelen. Hierbij wordt in een intensieve samenwerking met diverse (inter)nationale partners gewerkt aan een continue verbetering van haar producten. Als Regulatory Affairs Specialist ben je verantwoordelijk voor het opstellen, indienen en bewaken van de registraties, maar ook voor het up-to-date houden van de registratiedossiers en het plannen, coördineren en bewaken van de voortgang van aanvragen en dataverzoeken. Tevens bewaak je de geldende nationale weten regelgeving met betrekking tot de productenlijn en verzorg je het communicatiemateriaal. Ben jij die ervaren kandidaat met een afgeronde studie toxicologie, biologie of entomologie, met kennis van registratieprocessen en de geldende wetgeving PPP, BPR, REACh, CLP en veiligheidsprocedures? Beschik je over uitstekende contactuele vaardigheden en ben je resultaat gericht, kritisch, hands-on, planmatig en pragmatisch ingesteld? Interesse? Bezoek dan onze website voor meer informatie.

Implementeer de nieuwe ISO-normen in uw voordeel. Anders kijken naar ISO 14001/9001 Wat is de status van uw managementsysteem, waar moet het heen en hoe komt u daar? Dat zijn de cruciale vragen voor uw nieuwe ISO-normering. Lloyd’s Register neemt u via enkele praktische workshops en trainingen mee. Met een slimme aanpak en handige tips die de transitie drastisch versoepelen. Veranker de aanwezige kwaliteit in uw organisatie en voeg zekerheid toe aan uw prestaties. Lloyd’s Register staat u bij in elke fase van dit kansrijke traject op weg naar een succesvolle toekomst.

GAP-analyse, een scherp beeld van morgen

Transitietraining ISO 9001:2015

Workshop ISO 9001:2015

Transitietraining ISO 14001:2015

Met een GAP-analyse krijgt u snel inzicht in de huidige staat van uw systemen en de impact van de nieuwe ISO-norm (14001/9001) daarop. Het resultaat van die analyse is een transparante rapportage die toont in hoeverre u al voldoet en wat nog noodzakelijke stappen zijn. Kies Lloyd’s Register om risico’s te verminderen en prestaties te verbeteren.

2-daags / € 925

1-daags / € 525

2-daags / € 925

Incl. locatiekosten, lunch en cursusmaterialen

Regio Midden: 5 - 6 okt. 2016 Regio West: 23 - 24 nov. 2016 Regio Zuid: 7 - 8 dec. 2016

Regio Midden: 4 oktober 2016 Regio West: 6 december 2016

Trainingsdata in overleg. Open trainingen van LRQA kunnen in-company worden aangeboden.

Schrijf u nu in op www.lrqa.nl of bel +31 (0)10 201 84 45

Improving performance, reducing risk Lloyd’s Register and variants of it are trading names of Lloyd’s Register Group Limited, its subsidiaries and affiliates. Copyright © Lloyd’s Register Group Services Limited. [2013] A member of the Lloyd’s Register group.

Genoemde prijzen zijn geldig in 2015 en excl. BTW