Chemie Magazine november 2019

Neodymium handig voor magneten in windmolens

Asbeter wil het asbestprobleem oplossen

Het succes van de microben van DSM Delft

Koninklijke Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie

MARLEEN KAMPERMAN (HOOGLERAAR RUG)

‘HET MOET NIET TE MAKKELIJK WORDEN’

JAARGANG 61 • 11 • 19 NOVEMBER 2019

NEW NAME, STILL YOUR TRUSTED GLOBAL INDUSTRIAL SAFETY PARTNER We do not make the world safer. We make sure you can. At our new training facility we prepare you optimally to deal with all kind of incidents. Do you want the best possible training?

Sign up or ask for more information via fireacademy@nl.relyonnutec.com or call +31 (0) 181 376 666.

www.relyonnutec-fireacademy.com

INHOUD 11 | 19 november | 2019

26

CHEMIE GEÏNSPIREERD DOOR GEKKO EN WORM

Haar inspiratie vindt Marleen Kamperman in de natuur. Zo werkte ze aan materialen die kunnen plakken én weer loslaten, à la de poten van de gekko. “Handig voor robots die heel kleine onderdelen van een smartphone oppakken.” Nu ontwikkelt ze een lijm voor operaties, geïnspireerd door de zandkasteelworm. Behalve hoogleraar polymeerchemie aan de Rijksuniversiteit Groningen en winnaar van de KNCV Van Marum-penning is Kamperman ook columnist bij de Volkskrant. “Het moet niet te makkelijk worden.”

30

ASBETER: OPLOSSING VOOR HET ASBESTPROBLEEM Asbeter, winnaar van de Rabo Duurzame Innovatieprijs 2019, ontwikkelde het circulaire proces Asbetter Acids om asbest in dakplaten te vernietigen met restzuren uit de chemische industrie. Full scale installaties zijn gepland in de Botlek en nabij Chemiepark Delfzijl.

Asbeter verwacht binnen 10 jaar het probleem van asbest dakplaten in Nederland op te lossen.

november 2019 Chemie Magazine 3

Cooling, power and heating

Tijdelijk stroom, koeling of verwarming nodig?

Van Abeelen staat garant voor efficiency, 24/7 zekerheid en hecht grote waarde aan milieuvriendelijke oplossingen en duurzaamheid.

Wij werken met een team van specialisten die oplossingen bieden speciaal voor de behoeften van petro(chemische) en pharmacy industrie. Van nood- tot seizoensgebonden situaties, van onderhoudswerkzaamheden tot volledige energievoorzieningen.

Ongeacht hoe groot, klein, eenvoudig of complex de aanvraag is, wij zijn binnen zeer korte tijd op locatie voor de juiste oplossing.

Neem contact op met John Gijsbers voor meer informatie: T +31 (0)161 219 031 | E john@vanabeelen.eu

25 jaar

019

1994- 2

INHOUD 11 | 19 november | 2019

7 7

22

9

‘Als het hier niet lukt, lukt het nergens’, aldus minister Wiebes tijdens Behind the scenes@ Eemsdeltavisie

24

11 13 15

16 22

Vader en dochter Hendriks werken beiden voor de chemische industrie, hij bij SABIC, zij bij de VNCI

24 26 30 34

34

Yara in Sluiskil ontwikkelt een proces voor duurzaam proceswater gezuiverd door algen

16

36 39

45 46 46

Voorwoord Manon Bloemer Spannende tijden Evenementen

ACTUEEL

ECCM Graduate School versterkt elektrochemie Nobelprijs voor ontwikkelaars lithium-ionbatterij Subsidie voor ‘Meer doen met lignine’ Essenscia wint Europese Responsible Care Award

ACHTERGROND

Periodiek systeem Neodymium zit vol magnetische kracht Event Wiebes bij Behind the scenes@ Eemsdeltavisie Uitgelicht Zo vader, zo dochter Human capital Marleen Kamperman over haar werk Duurzaamheid Asbeter wil asbestprobleem oplossen Milieu Yara zuivert proceswater met algen Wetenswaardig 100 jaar (fossiele) chemie Biotech Microben DSM Delft bieden tal van oplossingen VNCI Nieuws Mensen Colofon

Element nr. 60, neodymium, maakt krachtige en lichte magneten mogelijk, handig voor windmolens

november 2019 Chemie Magazine 5

Corrosieve omgevingen.

Kostelijke blowdowns.

Verborgen kosten.

Laat uw efficiëntie niet verdampen.

Daarom is het niveau belangrijk Stoomproductie is verantwoordelijk voor wel 60% van uw totale energieverbruik. Dat betekent dat elke inefficiëntie u een klein fortuin kan kosten. Daarom is Magnetrol® belangrijk. Wij helpen u bij het identificeren van verborgen kosten, het verbeteren van de productie en het verminderen van stilstandtijd. En we hebben het grootste portfolio van niveau-instrumenten om uw gehele proces van stoomopwekking en condensaatterugwinning te optimaliseren. Dat is van cruciaal belang. Want in uw fabriek is het niveau belangrijk.

©2019 Magnetrol International

Download de Steam Generation Optimization Kit op steamgen.magnetrol.com

Voorwoord

SPANNENDE TIJDEN Eind oktober was ik bij de Chemical Convention, de jaarlijkse driedaagse conferentie van de Europese chemie, die dit keer in Helsinki plaatsvond.

De eerste dag was er een meeting met alle Europese chemische brancheorganisaties, we bespraken onder andere de plannen van de nieuwe Europese Commissie, innovatie, Responsible Care en product stewardship. In Europa, zowel in de Commissie als in het Parlement, is ‘groen’ de centrale lijn, met veel aandacht voor verduurzaming en een zero pollution environment. Het geheel heeft een Nederlands tintje, vanwege het duo Timmermans en Samsom dat deze groene agenda drijft.

Er was ook een meeting van de ICCA (International Council of Chemical Associations, de wereldwijde stem van de chemische industrie) en Cefic hield een bestuursvergadering en een algemene ledenvergadering.

In alle meetings draaide het om de vraag: hoe blijft de (Europese) chemische industrie competitief, terwijl de industrie in hoog tempo moet verduurzamen? Innovatie is hierbij het sleutelwoord en het centrale thema is circulariteit. Kansen werden gezien voor Europa als ‘recycling hub’ voor de wereld; Europa kan zich onderscheiden met chemi-

sche recycling. Er waren ook kritische vragenstellers, want chemische recycling kost beduidend meer energie dan mechanische. Is er genoeg hernieuwbare energie om dit voor elkaar te krijgen? Ook waterstof maken uit elektrolyse is veel energie-intensiever dan uit gas. En die benodigde energie moet ‘groen’ zijn om geen groei in CO2-uitstoot te veroorzaken. Duidelijk werd dat het een inspanning is die alleen samen met de energiebedrijven tot resultaat kan leiden. De energie moet groen, goedkoop en in voldoende mate aanwezig zijn. Hier is ook een taak voor de overheid weggelegd. En als brancheorganisaties kunnen wij onze rol spelen door met overheden te werken aan consistent en integraal beleid rond CO2-reductie en circulariteit, dit met oog voor het Europese en wereldwijde level playing field.

Verder werd duidelijk dat verandering de enige optie is, want afnemers gaan vragen om andere producten en materialen. Dat zien we nu al. De Unilevers en Procters van deze wereld vragen oplossingen voor het afvalprobleem, design to recycle wordt belangrijk. Er zijn kansen voor Europa om hierin voorop te lopen, maar het blijft balanceren tussen de financiële werkelijkheid van vandaag en de circulaire economie van morgen. En die dag van morgen komt er met sneltreinvaart aan.

Snelheid is geboden én de businesscase moet werken. De winkel moet renderend openblijven om de verbouwing te kunnen betalen. Het worden spannende tijden.

Manon Bloemer, directeur Koninklijke VNCI

EVENEMENTEN 25.11 MKB Chemie Ontmoet Haagse Politiek Altijd al willen weten hoe de lobby in Den Haag in zijn werk gaat? Meldt u zich dan nu aan voor MKB Chemie Ontmoet Haagse Politiek op 25 november 2019.

Alleen voor MKB-VNCI-leden.

Locatie: Tweede Kamer der Staten Generaal / Nieuwspoort Den Haag Organisatie: Koninklijke VNCI 29.11 CTGG-dag 2019 Laatste ontwikkelingen op het gebied van

transport en opslag van gevaarlijke stoffen.

Locatie: InnStyle, Maarssen Organisatie: CTGG 29.11 Staat van de assets Presentatie van de resultaten van het BRZO+-project Ageing (2017) en het onderzoek Staat van de assets (2018).

Locatie: VNO-NCW/MKB-Nederland, Den Haag Organisatie: VNO-NCW/MKB-Nederland

VERGADERINGEN 19.11 WG Juristen 19.11 WG Procesveiligheid 26.11 WG Milieu 28.11 WG Energie en Klimaat 28.11 Dagelijks Bestuur 28.11 WG Arbeidsveiligheid 3.12 ETS Industrievergadering 4.12 MKB Beleidsgroep 12.12 WG Logistieke Veiligheid 13.12 Algemeen Bestuur 19.12 ETS Industrievergadering

COMPLEET OVERZICHT EN AANMELDEN: WWW.VNCI.NL/AGENDA november 2019 Chemie Magazine 7

Laat uw veiligheid met een gerust hart aan ons over PBM’s Verhuur ademlucht Safety middelen Gasdetectie

Service onderhoud Industrial Supplies Workwear

www.allsafety.com

Supply Mr. F.J. Haarmanweg 75 4538 AN Terneuzen Tel. +31 (0) 115 688 888

Rental Chr. Huygensweg 21a 3225 LD Hellevoetsluis Tel. +31 (0) 181 727 272

Supply Chr. Huygensweg 17 3225 LD Hellevoetsluis Tel. +31 (0) 181 661 600

Actueel

ECCM GRADUATE SCHOOL VERSTERKT KENNISBASIS ELEKTROCHEMIE Een groep jonge academici en industriële onderzoekers volgt eind november een serie educatieve lezingen en tutorials over elektrochemische conversie. Het doel van deze eerste ECCM Graduate School is het versterken van de nationale kennisbasis in elektrochemische conversie en materialen.

De polycarbonaatharsen van SABIC op basis van hernieuwbare tweedegeneratie-grondstoffen worden geproduceerd in de fabriek in Bergen op Zoom.

KUNSTSTOFFEN WORDEN DUURZAMER Diverse chemiebedrijven presenteerden onlangs nieuwe kunststoffen op basis van hernieuwbare grondstoffen. Hiermee komen ze tegemoet aan de groeiende vraag en nieuwe regelgeving gericht op duurzaamheid en circulariteit.

D

SM Engineering Plastics in Bergen op Zoom wil in 2030 van de bestaande portfolio een alternatief assortiment aanbieden op basis van minimaal 25 procent gerecycled en/of biobased materialen. Het bedrijf lanceerde onlangs al voor 50 procent uit koolzaadolie geproduceerde alternatieven voor het thermoplastische elastomeer Arnitel (onder meer toegepast in luchtkanalen in auto’s, sportschoenen en transportbanden) en het hittebestendige polyamide Stanyl (toegepast in de auto-, elektronica- en elektrische industrie). Volgens Joost d’Hooghe, vicepresident Polyamides, zijn de functionele prestaties dezelfde als bij de conventionele producten. “Hierdoor kunnen klanten gemakkelijk overschakelen naar een duurzamere oplossing zonder materialen opnieuw te hoeven kwalificeren.”

Ook in Bergen op Zoom produceert SABIC polycarbonaatharsen op basis van hernieuwbare tweedegeneratie-grondstoffen, met dezelfde prestaties als de ‘fossiele’. De carbon footprint kan hiermee tot 50 procent verminderd worden. De materialen worden toegepast in onder meer auto’s, elektronica, bouw en gezondheidszorg en kunnen worden gebruikt op bestaande apparatuur, onder identieke procesomstandigheden.

Leverancier van polyolefine-oplossingen Borealis gaat in de fabrieken in België de door Neste in Rotterdam voornamelijk uit afval geproduceerde propaan gebruiken voor de productie van polypropyleen. “De polymeren- en chemische industrie wil een belangrijke rol spelen in de strijd tegen klimaatverandering. Het is daarom zeer bevredigend om te zien dat de industrie verandert richting een klimaatvriendelijker alternatief voor de grondstoffen”, Borealis gaat Neste’s uit afval geprodualdus Mercedes Alonso, executive vice preceerde propaan gebruiken voor de sident Renewable Polymers and Chemiproductie van polypropyleen. cals van Neste. p

I

n de transitie naar een CO2-arme energievoorziening zal hernieuwbare elektriciteit een hoofdrol spelen. Dit vereist vergaande elektrificatie. Tegelijkertijd zal in de toekomst behoefte blijven aan brandstoffen (voor lucht- en scheepvaart en zwaar wegtransport) en aan hoogwaardige chemische producten en materialen. Er ligt een grote uitdaging om brandstoffen en chemische producten te vervaardigen via de inzet van hernieuwbare elektriciteit, op basis van biomassa en/of CO2. Dit kan met elektrochemische conversie. Daarnaast kan elektrochemie helpen bij het probleem van onbalans tussen productie en afname van elektriciteit door omzetting van elektriciteit in chemicaliën als energiedrager.

De landelijke commissie Elektrochemische Conversie & Materialen (ECCM), die op uitnodiging van de Topsectoren HTSM, Energie en Chemie adviseert wat nodig is om deze uitdagingen aan te pakken, heeft onder andere voorgesteld om te investeren in een sterke nationale kennisbasis in de elektrochemie. De Graduate School is hier een uitvloeisel van. De bedoeling is om kennisuitwisseling en community building te stimuleren. De eerste vijftig deelnemers – tien uit de industrie en veertig jonge academici – buigen zich eind november in Eerbeek 2,5 dag over educatieve lezingen en tutorials over onder meer fundamentele en toegepaste elektrochemie, electrochemical engineering en systeemintegratie.

De bedoeling is om van de ECCM Graduate School een jaarlijks terugkerende gebeurtenis te maken. p

Meer info: secretariaat@eccm-mail.nl

november 2019 Chemie Magazine 9

SPECIALIST IN TEMPERATUURBEHEERSING EEN EFFICIËNT PROCES RESULTEERT IN DUURZAAM PRODUCEREN

Imperium 79kW - 2.416kW

Temperatuurregelaars (TCU’s) tot 400°C | 9 kW tot 360 kW

Koeltoren: 825 kW – 1.900 kW Dry Air Cooler: 250 kW – 500 kW

Chillers - Dry Air Coolers - Koeltorens - Temperatuurregelaars - Luchtbehandelingsunits Heaters - Boilers - Mobiele units VERHUUR • VERKOOP • SERVICE 24/7: 088 - 258 2580 | info@icscoolenergy.nl W W W. I C S C O O L E N E R G Y. N L

Dutch-Nov18-Halfpage-2.indd 1

06/11/2018 10:21

Blijf ademen, blijf gezond Uw aanblaasunit is ATEX maar is het gelaatsdeel dat wel?

EXPLOSIEVEILIGE ADEMBESCHERMING Elk gelaatsdeel eigen ATEX classificatie

Breed filterassortiment

SR500 EX AANBLAASUNIT Intrinsiek veilig uitgevoerd Uitneembare batterij (4-6,5 uur werktijd)

Actueel V.l.n.r.: John B. Goodenough, M. Stanley Whittingham en Akira Yoshino.

NOBELPRIJS VOOR ONTWIKKELAARS LITHIUM-IONBATTERIJEN De Nobelprijs voor de Scheikunde is dit jaar toegekend aan de ontwikkelaars van lithium-ionbatterijen: John B. Goodenough, M. Stanley Whittingham en Akira Yoshino. Volgens het Nobelcomité hebben zij met hun vinding “een oplaadbare wereld” gecreëerd en voor “een revolutie in ons leven” gezorgd.

D

e lichtgewicht, krachtige en oplaadbare lithium-ionbatterij wordt onder meer gebruikt in mobiele telefoons, laptops en elektrische auto’s. Volgens het Nobelcomité kunnen er significante hoeveelheden wind- en zonne-energie in wor-

den opgeslagen, waardoor de accu een maatschappij zonder fossiele brandstoffen mogelijk maakt. “Ze zijn een zegen voor de mensheid.”

De Brits-Amerikaanse wetenschapper Whittingham ontwikkelde tijdens de oliecrisis in de jaren zeventig bij zijn zoektocht naar een alternatieve energiebron de eerste lithiumbatterij. De combinatie van chemicaliën in zijn prototype maakte het risico op een explosie echter te groot. Op zoek naar stabielere alternatieven kwam de Amerikaanse, in Duitsland geboren wetenschapper Goodenough in 1980 uit bij kobaltoxide met lithium-ionen. De Japanse

wetenschapper Yoshino ontwikkelde 5 jaar later op basis van Goodenoughs werk de eerste commercieel levensvatbare lithium-ion-accu, die in 1991 op de markt kwam. In plaats van het zeer reactieve lithium in de anode, gebruikte hij petcoke, een bijproduct van de olieraffinage, wat de accu veiliger maakte. Dit koolstofmateriaal kon net als de kathodes kobaltoxide lithium-ionen inbedden. De krachtige, lichtgewicht accu kon talloze keren worden opgeladen voordat de prestaties achteruitliepen.

De 97-jarige Goodenough is de oudste Nobelprijswinnaar ooit. p

Op een olie- en gasplatform voor de kust bij Scheveningen start volgend jaar het eerste project ter wereld voor de productie van waterstof op zee.

D

PROEF MET WATERSTOFPRODUCTIE OP NOORDZEE

e waterstofpilot, PosHYdon genoemd, is bedoeld om te onderzoeken of oude olie- en gasplatformen een nieuwe bestemming kunnen krijgen. Voor de proef is het Q13aA-platform van Neptune Energy voor de kust van Scheveningen geselecteerd. Er wordt een 1-megawatt-electrolyser in een zeecontainer geplaatst. Daarin wordt met behulp van windenergie – volop aanwezig op de Noordzee – gedemineraliseerd water omgezet in waterstof en zuurstof. Bij de proef zijn ook betrokken de overheid, onderzoeksbureau TNO en Nexstep, dat in het leven is geroepen om olie- en gasinfrastructuur nieuwe functies te geven. Het doel is ervaring op te doen met het gebruik van een electrolyser op zee en het testen van het integreren van diverse energiesystemen. p november 2019 Chemie Magazine 11

Wil jij werken aan een veiligere procesindustrie?

Volg dan de opleiding Procesveiligheid!

Werk jij in de chemische procesindustrie en wil jij meer weten over de specifieke risico’s? Volg dan nu de opleiding Procesveiligheid. Tijdens de opleiding behandelen we natuurlijk de procesveiligheid, maar ook de organisatie en uitvoering van grote projecten in de chemische procesindustrie.

Tijdens de opleiding komen de volgende onderwerpen aan bod: • Procesveiligheid • Procestechnologie en installaties

• Uitvoering grote projecten/turn arounds • Externe veiligheid/BRZO/PGS6

• Processchema’s, P&ID’s • Mechanische veiligheid, PED

• Kwalificeren en kwantificeren van risico’s • Explosies

• Maintenance

• Gevaarlijke stoffen

• Consequentie kwantificering (QRA, Safeti) • Instrumentele beveiliging

• Incidentenonderzoek • ATEX

Data: 19 maart, 26 maart, 2 april, 9 april, 16 april, 14 mei,

Schrijf je snel in, deze opleiding zit altijd snel vol!

11 juni 2020 en tentamen op 25 juni 2020.

T 030 231 82 12 | www.phov.nl | info@phov.nl

PHOV_190801_Adv Procesveiligheid_190x130_wt.indd 1

01-08-19 10:58

Actueel

SUBSIDIE VOOR ‘MEER DOEN MET LIGNINE’ Een consortium onder leiding van start-up Vertoro heeft een Europese subsidie van 1,2 miljoen euro gekregen om te onderzoeken of ruwe lignineolie gebruikt kan worden voor het maken van duurzame chemicaliën en materialen.

E

r wordt al jaren gezocht naar een manier om de in overvloed beschikbare hernieuwbare grondstof lignine, afvalproduct van hout bij onder meer de productie van papier en karton, om te zetten naar hernieuwbare chemicaliën en materialen. Het project ‘Meer doen met lignine’ wil de omschakeling van fossiele naar duurzame grondstoffen stimuleren door op pilotschaal een volledige waardeketen op te zetten die uit biomassa ruwe lignineolie (CLO)

ELEKTROCHEMISCH PROCES ONTTREKT STIKSTOF AAN AFVALWATER Het Europese kennisconsortium Newbies heeft met een Europese LIFE-subsidie een procedé ontwikkeld waarbij stikstof via een elektrochemisch proces aan afvalwater of mest kan worden onttrokken. Die stikstof kan worden opgewerkt tot kunstmest. De in Nederland ontwikkelde installatie start binnenkort met een proef bij een afvalwaterzuivering in Spanje. Later staat een test gepland voor het afvalwater van een Nederlands ziekenhuis en regenwater dat door afvalbergen sijpelt. De installatie maakt gebruik van elektrodialyse door bipolaire membranen en het strippen van gas. Om de organische stikstof te binden moet er zwavelzuur worden toegevoegd, maar de onderzoekers verwachten dat dit op termijn niet meer nodig zal zijn. Newbies bestaat uit de projectpartners W&F Technologies, Wetsus, Evides Water en het Catalaanse onderzoeksinstituut ICRA. p (BRON: WATERFORUM)

maakt en daaruit polyurethaan en fenol.

Het project, dat gestart is op 1 oktober en op 2,9 miljoen euro is begroot, heeft een subsidie gekregen van 1,2 miljoen euro van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling, het ministerie van EZ en de provincies Limburg en Noord-Brabant in het kader van het Europees Innovatieprogramma voor Zuid-Nederland (OPZuid).

Hiervoor wordt op drie locaties bestaande infrastructuur voor biobased chemie ingezet: de Brightlands Chemelot Campus Geleen, de Brightlands Campus Greenport Venlo en de Green Chemistry Campus Bergen op Zoom.

In het consortium zijn betrokken: Afvalbeheerbedrijf Attero, dat samen met het Bio Treat Center

van de campus in Venlo niet-eetbare biomassaresiduen verwerkt tot een ligninerijk poeder, en Vertoro en kennisinstituut Chemelot InSciTe, die het poeder omzetten in CLO en vervolgens in een door InSciTe geprepareerde installatie in Geleen in fenol. Het Vlaamse Vito en start-up Indresmat voltooien het proces met de productie van polyurethaan-coatings en bouwmaterialen.

Projectleider Vertoro produceert een ruwe olie uit niet-eetbare biomassa, evenals van olie afgeleide materialen, chemicaliën en brandstoffen. Het bedrijf is ontstaan uit onderzoeksprojecten binnen InSciTe, waarin de TU Eindhoven, Universiteit Maastricht en DSM participeren. p

In-linerefractie-index refractie-index In-line (RI) of ofBrix Brixmeten meten (RI)

Advert

Met de robuuste en nauwkeurige in-line refractometers van Atago Met de robuuste en nauwkeurige refractometers van Atago karakteriseert u vloeistoffen of slurryin-line ’s op basis van hun brekingskarakteriseert ofEen slurry ’s op basis van hun brekingsindex, de Brix ofudevloeistoffen concentratie. continue meting maakt real-time mogelijk; de continue productie meting wordt efficiënter index, deprocesbeheersing Brix of de concentratie.

Een maakt en het waarborgt de kwaliteit en consistentie van het (eind)product. real-time procesbeheersing mogelijk; de productie wordt efficiënter

en het waarborgt de kwaliteit en consistentie van het (eind)product.

Pluspunten van de CM800-alpha: •Pluspunten Nauwkeurigvan meetresultaat ± 0,1% de CM800-alpha: • 0 tot 80 % Brix • Nauwkeurig meetresultaat ± 0,1% • Compact model • 0 tot 80 % Brix • Zeer goede prijs-kwaliteit verhouding Compact model •• Automatische temperatuur compensatie Zeer goede verhouding •• Naadloos aanprijs-kwaliteit te sluiten op uw proces

• Automatische temperatuur compensatie

Meer actueel nieuws op www.vnci.nl en in de wekelijkse gratis VNCI Nieuwsbrief (meld je aan via de site).

• Naadloos aan te Wilt u meer weten ofsluiten heeft op uw proces u interesse in een test?

Wij u graag verder: Wilthelpen u meer weten of heeft info@inventech.nl oftest?

0162-460404. u interesse in een Wij helpen u graag verder: info@inventech.nl of 0162-460404.

Innovative solution provider for refinery, petrochemical and chemical industries TechnipFMC is a world-class leader in design, engineering, procurement and construction of process plants for the oil, gas and petrochemical industries.

Our office is a dedicated process technology center with a skilled team in worldwide execution of EPC projects (both grassroots and revamps) with high focus on HSE (15 years without LTI).

Innovative technology solutions reducing CO2 footprint in: ``Ethylene production ``Hydrogen/syngas production ``Fast pyrolysis bio-oil production ``Special heaters for EDC, DRI and refinery applications Our dedicated services team is prepared to support the operation of your plants.

For more information, please contact us: tpbenelux@technipfmc.com Discover more. TechnipFMC.com TechnipFMC Process Technology Afrikaweg 30, P.O. Box 86 2700 AB Zoetermeer

PROCESOPTIMALISATIE DOOR INNOVERENDE ANALYSES Uitgebreide analyses, metingen en tests voor klanten over de hele wereld, 24/7 in het professioneel toegeruste laboratorium van EMMTEC services. We zijn expert op het gebied van (bio)polymeren (van rPET, Flakes, Preforms tot PET recycling). We controleren ook gezondheid, water en lucht. Daarnaast doen we metingen na asbestverwijdering. EMMTEC gebruikt innovatieve apparatuur voor het meest ultieme resultaat en een groot deel van onze analyses is geaccrediteerd volgens de ISO 17025-norm. Deze analyses voldoen aan alle internationale eisen voor test- en kalibratielaboratoria.

WIJ ZORGEN ERVOOR DAT U ZEKER WEET DAT UW PRODUCT, PROCES OF (WERK)OMGEVING VOLDOET AAN ALLE KWALITEITSEISEN. MEER WETEN?

www.emmtecservices.nl/nl/expertise/laboratorium

Responsible Care Marco Mensink (director general Cefic), Yves Verschueren (managing director essenscia), Wim Michiels (vicepresident essenscia) en Daniele Ferrari (president Cefic).

ESSENSCIA WINT EUROPESE RESPONSIBLE CARE AWARD 2019 Essenscia, de Belgische branchevereniging voor chemie en life sciences, heeft de Europese Responsible Care Award 2019 gewonnen in de categorie Nationale Associaties. Essenscia kreeg de prijs voor het e-ECD-project, een sector- en grensoverschrijdend initiatief dat het reinigingsproces van tankwagens digitaliseert en zo voor meer veiligheid en efficiëntie zorgt in de logistieke keten.

I

n de chemiesector worden vaak tankwagens gebruikt voor het transport van chemische producten. Bij elke stap in het logistiek proces moet een speciaal document opgemaakt worden, een ECD (EFTCO Cleaning Document), met nauwkeurige informatie over de inhoud, de schoonmaak en het transport van de betrokken tankwagen. Jaarlijks gaat het om 3 miljoen papieren documenten. Essenscia nam in 2015 het initiatief om dit proces te digitaliseren, samen met EFTCO (European Federation of Tank Cleaning Organisations) en ECTA (European Chemical Transport Association). Hiervoor was nauwe samenwerking nodig tussen chemiebedrijven, transportondernemingen en tank cleaning-bedrijven. Belangrijke tankreinigingsinformatie is nu via een beveiligd digitaal platform in realtime beschikbaar. Er zijn momenteel ongeveer 150 geregistreerde gebruikers in België, Nederland en Duitsland. Op termijn zou het digitale e-ECD-document de standaard moeten worden in

heel Europa, waarbij gemikt wordt op zo’n 600 deelnemende bedrijven.

Het is de derde keer en het tweede jaar op rij dat essenscia de Europese Responsible Care Award wint. Met de jaarlijkse Responsible Care Award bekroont de Europese chemiefederatie Cefic initiatieven die de veiligheid, gezondheid en milieuzorg in de Europese chemiesector bevorderen.

In de categorie Veiligheid ging de prijs naar Solvay voor het ‘Product Stewardship Management System’. Via een gestructureerd en aanpasbaar hulpmiddel kunnen Solvay-locaties over de hele wereld veiligheid in hun activiteiten integreren, zorgen voor naleving en streven naar voortdurende verbetering.

Kemira werd winnaar in de categorie Milieuverantwoordelijkheid met het initiatief ‘Ferro sulfaatafval naar product’, waarbij gerecyclede industriële bijproducten als grondstof in drinkwater- en afvalwaterbehandelingsproducten worden gebruikt.

Neste is met het wereldwijde programma ‘Way Forward to Safety’ de winnaar in de categorie Duurzame werkplekken.

Neste heeft door middel van honderden workshops, e-learnings en bewustmakingsactiviteiten de veiligheidsprestaties en -cultuur aanzienlijk verbeterd. p

november 2019 Chemie Magazine 15

VANWEGE 150 JAAR PERIODIEK SYSTEEM BESTEEDT CHEMIE MAGAZINE DIT JAAR AANDACHT AAN EEN AANTAL BIJZONDERE ELEMENTEN

60

Nd

NEODYMIUM, ELEMENT NR. 60, ZIT VOL MAGNETISCHE KRACHT

SUPERAANTREKKELIJK ELEMENT

Neodymium 144.243

Zeldzaam is de ‘zeldzame aarde’ neodymium eigenlijk niet. Element nr. 60 zit bijvoorbeeld in je draadloze schroefboor en in de oortjes van je mobiel. Het meeste van de 33 miljoen kilo neodymium die per jaar wordt geproduceerd, zit in magneten. Die zijn krachtig maar licht. Handig voor boven in een windmolen, maar ook voor een eerste low budget MRI.

S

upermagneten worden ze door leveranciers genoemd: magneten van neodymium. Terecht, want sterkere permanente magneten bestaan niet. Wie een nog krachtigere magneet wil, moet een elektromagneet gebruiken, maar dat kost stroom. Neodymiummagneten vind je overal waar compactheid, gewicht en mobiliteit belangrijk zijn. Ze zitten bijvoorbeeld in motoren van snoerloos gereedschap, in de luidsprekertjes van ‘oortjes’ en in de lezers van harde schijven. Je komt ze ook tegen als magnetische deursluiting, als koelkastmagneet en als speelgoed (magnetische knikkers), en – in kilohoeveelheden – in de motoren van elektrische auto’s en in generatoren hoog boven in windmolens.

Ook ’s werelds grootste windmolen, de Haliade X, bevat neodymium.

16 Chemie Magazine november 2019

“Een paar duizend kilo”, aldus Maarten de Bekker van Bakker Magnetics in het Brabantse Son, dat de magneten ervoor leverde. De Haliade X, waarvan het eerste exemplaar sinds kort op de Maasvlakte bij Rotterdam draait, is een windmolen van General Electric met een recordvermogen van 12 watt, goed voor zo’n 16.000 huishoudens. De molen is met zijn 260 meter bijna zo hoog als de Eiffeltoren en heeft wieken van meer dan 100 meter lang.

Een stelregel bij windmolens met permanente magneten is dat er per megawatt 1000 kilo aan magneetmateriaal in zit, vertelt De Bekker.

Daarvan is circa 30 procent neodymium, de rest vooral ijzer en boor.

Additieven zoals kobalt, dysprosium, terbium en holmium zorgen voor een betere weerstand tegen corrosie en demagnetisatie bij hoge temperaturen. “En met het neodymium e

FOTO: GENER AL ELECTRIC

Tekst: Marga van Zundert

Periodiek systeem De generator van de grootste windmolen ter wereld, die sinds kort draait op de Maasvlakte, wordt verscheept vanuit Frankrijk.

Neodymiummagneten vind je overal waar compactheid, gewicht en mobiliteit belangrijk zijn november 2019 Chemie Magazine 17

Webbs eerste low budget prototype (niet op de foto) is bedoeld voor het scannen van kinderen met waterhoofd.

De lanthaniden worden aangeduid als ‘de vitaminen’ van de chemie, omdat kleine hoeveelheden een groot effect hebben komt altijd wat praseodymium mee, anders wordt de prijs heel hoog.”

De magneten zijn in China geproduceerd, in Son gemonteerd in modules, die vervolgens in Frankrijk in de generator werden ingebouwd. De Bekker, bij Bakker Magnetics verantwoordelijk voor magneettechnologie en assemblage: “De sterke aantrekking of afstoting maakt montage echt tot een gespeciali18 Chemie Magazine november 2019

LOW BUDGET MRI VOOR ARME LANDEN

De Leidse hoogleraar MRI-fysica Andrew Webb ontwikkelt samen met de TU Delft een low budget MRI voor arme landen op basis van neodymiummagneten. Webbs eerste low budget prototype is net klaar en bedoeld voor het scannen van kinderen met hydrocephalus (waterhoofd). Leidse ingenieurs gebruikten bijna drieduizend neodymiummagneten. “2948 om precies te zijn”, vertelt Webb. “Samen wegen ze 39 kilo.” De magneten zitten op 23 ringen, gemonteerd, allemaal op exact de juiste plek in exact de juiste oriëntatie met “een sub-millimeter precisie”. Een hele klus.

Maar juist door zoveel kleine magneten te gebruiken middelen minieme verschillen uit, en ontstaat een egaal magnetisch veld binnen in de koker ter grootte van een droogtrommel. Webb: “Er is echt fysieke kracht nodig om de ringen op hun plek te houden als je ze vastzet.”

Binnen in de ‘trommel’ heerst een veldsterkte van 0,05 Tesla. Dat is zo’n dertig tot zestig keer minder dan in een MRI-scanner in een Nederlands ziekenhuis. Dat er toch een bruikbaar beeld uit rolt, komt door grote vooruitgang in ruisonderdrukkings- en beeldverwerkingstechnieken, weet Webb. Een gewone laptop doet al het rekenwerk met opensourcesoftware. Wereldwijd kunnen mensen zo nog bijdragen aan een betere resolutie. Webb: “Deze MRI kost duizenden euro’s in plaats van miljoenen.” Het ontbreken van een supergeleidende magneet bespaart geld.

“Maar dat er geen koeling nodig is met vloeibaar helium en dat je het apparaat op een pick-uptruck kunt rondrijden, is minstens zo belangrijk.”

De low budget scanner moet vochtophoping in babyhersens met minder dan een halve centimeter precisie kunnen aantonen, genoeg om op de juiste plaats een drain aan te leggen en te controleren of deze goed werkt. Bewezen is dat nog niet, maar het prototype heeft op het lab met succes handen en knieën gescand. Webb: “De kwaliteit is zoals we hoopten.” De bedoeling is dat het prototype binnenkort naar een Afrikaans ziekenhuis gaat om daar waterhoofden en andere hersenaandoeningen op te sporen.

seerde klus.” Er zijn twee van de enorme 12-megawatt-generatoren gebouwd. Een daarvan zit nu in de windmolen op de Maasvlakte. Nummer twee is naar een testcentrum in Schotland gegaan als studieobject voor deze nieuwe generatie megamolens.

Niet zeldzaam

Het Amerikaanse General Motors en het Japanse Sumitomo Special Metals ontdekten de magnetische kracht van neodymium onafhankelijk van elkaar begin jaren tachtig.

Ze waren allebei op zoek naar nog sterkere magneten dan eerder met samarium – een ‘chemische zusje’ van neodymium – waren gemaakt.

Het element neodymium is een van de lanthaniden, de rij elementen van nr. 57 (lanthaan) tot en met nr. 71 (lutetium) die er onderaan in het periodiek systeem een beetje vreemd bijhangen. De elementen

zijn beter bekend als de ‘zeldzame aarden’. Maar dat is een naam die de internationale chemievereniging IUPAC liever niet meer hoort. Lanthaniden zijn namelijk helemaal niet zo zeldzaam. Neodymium komt bijvoorbeeld evenveel op aarde voor als goud. De titel ‘zeldzaam’ komt vooral doordat de lanthaniden lange tijd nauwelijks werden gebruikt, omdat ze erg lastig te isoleren zijn.

En dat komt door hun atomaire structuur. De atomen zien er – van buitenaf – bijna identiek uit (zie kader). En omdat de buitenste elektronenschil vooral de interactie met andere stoffen bepaalt, zijn lanthaniden heel lastig van elkaar te scheiden.

De lanthaniden worden nu ook wel aangeduid als ‘de vitaminen’ van de chemie, omdat kleine hoeveelheden een groot effect hebben. Zo laat een snufje europium echte eurobiljetten oplichten onder uv, voegt een vleug-

Periodiek systeem

Samarium-kobalt-magneten worden gebruikt in de lucht- en ruimtevaartindustrie.

FOTO: SHUT TERSTOCK

Neodymiummagneten zitten in motoren van snoerloos gereedschap en in luidsprekertjes van ‘oortjes’.

FOTO: SHUT TERSTOCK

LANTHANIDEN DRAGEN (BIJNA) HETZELFDE JASJE

Wat samarium in de elementen van een elektrische gitaar voegt ‘warmte’ toe aan het geluid.

je samarium in de elementen van elektrische gitaren ‘warmte’ toe aan het geluid en is een pietsie ytterbium of gadolinium onmisbaar in zonnecellen, leds en lasers.

Windmolens

Maar terug naar neodymium. De grootste hoeveelheden van deze lanthanide kom je tegen in windmolens. “Ongeveer een kwart van de windmolens die nu worden gebouwd bevat neodymium”, luidt een ruwe schatting van Henk Polinder, universitair hoofddocent in Delft, gespecialiseerd in elektrische aandrijvingen. “Het gebruik van permanente magneten lijkt te stijgen, maar windmolens kunnen ook zonder. De Duitse windmolenbouwer Enercon koos bijvoorbeeld lange tijd uitsluitend voor elektromagneten, om niet afhankelijk te zijn van China.” Bevat een windmolengenerator neodymium, dan gaat het al snel om een

De lanthaniden ogen aan de buitenzijde bijna identiek. Ze hebben alle een compleet gevulde 5s-, 5p- en 6s-elektronenschil. Startend bij lanthaan wordt bij oplopend elementnummer de meer naar binnen gelegen 4f-schil opgevuld (soms ook 5d-schil). Lanthaan heeft één elektron in deze schil, cerium twee, praseodymium drie, neodymium vier, et cetera tot en met lutetium (veertien elektronen). De elektronenstructuur verklaart waarom de lanthaniden zo lastig van elkaar te scheiden zijn.De vier ongepaarde elektronen van neodymium in de 4f-schil zorgen voor een groot magnetisch moment. Ze zitten echter in een binnenschil, waardoor interactie tussen atomen zwak is en magnetisatie lastig. Niet zuiver neodymium, maar de legering Nd2Fe14B is daarom de sterkste permanente magneet. IJzer heeft ongepaarde elektronen in de buitenste schil en zorgt ervoor dat de magnetische kracht van neodymium optimaal kan worden benut.

Een andere bekende lanthanide-magneet is samarium-kobalt, deze legering is magnetisch minder krachtig maar beter bestand tegen hoge temperaturen en corrosie, waardoor deze magneten vaak de voorkeur krijgen in de lucht- en ruimtevaartindustrie.

paar 100 kilo. De magneten zijn in een ring om het uiteinde van de wieken-as gemonteerd, die ronddraait in een spoel van koperdraad. De draaiende magneten wekken zo stroom op; hetzelfde principe als in een aloude fietsdynamo.

Neodymiummagneten bestaan overigens niet uit zuiver neodymium, maar uit een legering van neodymium, ijzer en boor (Nd2Fe14B), die voor optimale magnetische sterkte zorgt (zie kader). De magneten zijn sterk maar bros, ze krijgen daarom een beschermend jasje van kunststof of een elastischer metaal zoals nikkel dat schokken opvangt.

Made in China

Neodymiummagneten zitten – in kilohoeveelheden – in de motoren van elektrische auto’s.

Neodymium wordt gewonnen uit monazietzand, een mengsel van fosfaatzouten ((Ce,La,Th,Nd,Y)PO4) dat zo’n 15 procent neodymium bevat. De winning is complex, omdat lanthaniden zo lastig van elkaar te e november 2019 Chemie Magazine 19

De vraag naar neodymium zal de komende jaren met 25 procent per jaar stijgen door de groei van elektrische vervoer scheiden zijn. Dat gebeurt met combinaties van extractiemethoden, ion-uitwisseling en elektrolyse. De jaarlijkse wereldwijde productie ligt momenteel rond 33 miljoen kilo. De prijs schommelt rond 100 euro per kilo (voor neodymiumoxide).

Brazilië, Vietnam, Rusland, India, Australië en de VS bezitten grote voorraden lanthaniden in hun bodem, maar China heeft sinds de 20 Chemie Magazine november 2019

FOTO: ANP

NEODYMIUM VIA OMWEG ONTDEKT

De ontdekking van het element neodymium had wat voeten in de aarde. Niet verwonderlijk, omdat de groep elementen waartoe het behoort, de lanthaniden, sterk op elkaar lijken. In 1839 isoleerde de Zweedse chemicus Carl Gustaf Mosander uit ceriumerts een nieuw element dat hij lanthaan noemde, naar het Griekse woord voor verborgen: lanthanein. 2 jaar later rapporteerde Mosander opnieuw een op lanthaan lijkend nieuw element, dat hij ditmaal didymium noemde, didymos betekent tweeling in het Grieks (of de goddelijke tweeling: Apollo en Artemis). Didymium stond zo’n 30 jaar als element in de boeken, maar in 1879 bewees de Franse chemicus Lecoq de Boisbaudran dat het deels bestond uit het lanthanide samarium. En 6 jaar later ontdekte de Oostenrijkse chemicus Carl Auer von Welsbach dat het resterende materiaal nog twee onbekende lanthaniden bevatte: neodymium en praseodymium (neo staat voor nieuw, praseos betekent groen).

Von Welsbach was overigens een flinke doorzetter. Hij voerde meer dan honderd kristallisaties uit voordat hij neodymium en praseodymium uit elkaar had gepeuterd in het roze neodymiumoxide en groene praseodymiumoxide kristallen. Zuiver, metallisch neodymium werd pas 40 jaar later, in 1925, voor het eerst bereid door een Duitse chemicus genaamd Kremers.

MAGNEETVISSEN

Al jaren gaan mensen het bos in en de hei op om met een metaaldetector oude munten, munitie, zwaarden en andere metaalschatten op te graven.

Een nieuwere variant is magneetvissen: met een sterke magneet aan je hengel in het kanaal of de rivier op zoek naar metaal. Vismagneten zijn meestal neodymiummagneten, omdat die het meest compact zijn. Magneetvissers stuiten in Nederland vooral op fietswrakken en blikjes, maar zijn natuurlijk uit op gedumpte kluizen, sieraden, messen en muntgeld. De explosievenopruimingsdienst is overigens geen fan van de nieuwe hobby: ook oude munitie en revolvers kunnen aan de hengel blijven hangen, met alle risico’s van dien.

jaren 90 praktisch een monopolie.

Het land heeft de markt veroverd met onwaarschijnlijk lage prijzen.

China gebruikte zijn monopolie meermaals voor geopolitieke doeleinden. Japan kreeg bijvoorbeeld met een boycot te maken na een conflict over eilanden in de ZuidChinese Zee. De EU schat het risico op acute toeleveringsproblemen in als “zeer hoog”. Wat door anderen wordt gerelativeerd vanwege de strategische voorraden die bedrijven inmiddels hebben aangelegd en de grote wereldwijde reserve.

Het Chinese neodymium komt uit Binnen-Mongolië, uit een mijngebied genaamd Bayan Obo. De streek is helaas berucht vanwege milieuvervuiling. Voor de productie van een kilo lanthanide is zeker het dubbele aan chemicaliën voor isolatie en zuivering nodig. En het proces levert toxische afvalstoffen op. In Bayan Obo worden die gedumpt in

een kilometers groot ‘gifmeer’.

Duurzamere productie vindt plaats in Australië, Nieuw-Zeeland en ook in Estland, en recyclingtechnieken zijn in ontwikkeling. De EU financiert een aantal onderzoeksprogramma’s, wat deze zomer bijvoorbeeld resulteerde in de opstart van een pilot-recyclingunit in Noorwegen voor terugwinning van neodymium uit afgedankte neodymiummagneten en oplaadbare nikkel-metaalhydridebatterijen.

Noodzakelijk omdat de vraag naar neodymium de komende jaren met maar liefst 25 procent per jaar zal stijgen door de groei van elektrisch vervoer. Dat voorspelt althans de Global Rare Earth Industry Association (REIA), een nieuwe vereniging van niet-Chinese bedrijven en wetenschappers die streeft naar een transparantere markt en duurzamere productie van de zeldzame aarden. p

Toxic.nl Uw partner bij veilig werken met chemische producten Administratie, controle en actualisering van al uw stofinformatie.

Risicoprioritering op basis van CMR van uw chemische producten.

Persoonlijke ondersteuning door middel van hulp bij invoer, trainingen, webinars, en onze deskundige klantenservice.

Communicatie van de stofinformatie en specifieke werkinstructies per werkplek via werkplek instructiekaarten (WIKs).

Toxic biedt tevens opleidingen op verschillende niveaus en advisering bij onder andere PAS metingen, control banding en het opstellen van een RI&E. Vraag een vrijblijvende afspraak aan om te kijken of we u kunnen ondersteunen bel met (070) 3780162 of bericht ons via het contactformulier.

www.toxic.nl

Ondersteuning bij uw vervangingsbeleid van CMR-stoffen volgens zowel Nederlandse als Europese wetgeving.

MINISTER WIEBES BIJ BEHIND THE SCENES@EEMSDELTAVISIE

’ALS HET HIER NIET LUKT, LUKT HET NERGENS’ In het industriecluster Noord-Nederland zijn alle ingrediënten aanwezig voor een succesvolle energietransitie. Dit beeld overheerste bij de presentaties en discussies tijdens Behind the scenes@Eemsdeltavisie op 16 oktober in Delfzijl. “Als het hier niet lukt, lukt het nergens”, concludeerde minister Eric Wiebes.

Tekst: Igor Znidarsic

‘W

e moeten welvaart omarmen”, zei minister van Economische Zaken en Klimaat Eric Wiebes, die speciaal voor Behind the scenes@ Eemsdeltavisie naar het Noorden was afgereisd. “Alleen met welvaartsgroei komt er draagvlak voor de energietransitie. Vooruitgang is eng, het brengt ook problemen, zoals stikstof en CO2, maar we moeten over die angst heen. Durven vernieuwen, innovatie, systemen integreren, daar is Nederland altijd goed in geweest.” Diverse sprekers voor en na hem lieten zien dat in de Eemsdelta alle kansen voor die vooruitgang liggen. Alle relevante systemen zijn er aanwezig: chemie, landbouw, energie. “Systeeminte-

22 Chemie Magazine november 2019

gratie” is volgens Wiebes de oplossing. Het was een term die meerdere keren viel deze middag.

Ook volgens Johan Visser, site director van Nouryon en Chemie Park Delfzijl, ligt in Delfzijl de basis voor de optimalisatie van duurzaamheid.

Mede door de vele (potentiële) samenwerkingsverbanden. Zo nam Avantium er vorig jaar een proeffabriek in gebruik die uit houtafval van Staatsbosbeheer suikers produceert, die weer interessant zijn voor Nouryon. En uit de overgebleven lignine kan de Eemshavencentrale van RWE elektriciteit produceren.

Deze efficiëntste kolencentrale van Nederland, aldus plantmanager Marinus Tabak (Plant Manager of the Year 2019), is bezig om te schakelen naar biomassa. Met 15 procent bijstook wordt al 1,5 miljoen ton CO2

per jaar bespaard. De ambitie is 100 procent, met bovendien afvang van CO2. Methanolproducent BioMCN, die de fabriek momenteel weer aan het opstarten is, is een potentiële afnemer van de CO2. Inmiddels bouwt Avantium er ook een pilot voor de productie van mono-ethyleenglycol, een belangrijke grondstof voor PET en PEF, waarbij fossiele grondstoffen worden vervangen door biobased alternatieven.

Visser verwacht ook veel van de pilot-installatie van Photanol, waarmee volgens het principe van fotosynthese chemicaliën worden geproduceerd.

Ultrafiltratie

Tijdens Behind the scenes@ Eemsdeltavisie, een samenwerking van de Koninklijke VNCI en Petrochem Platform, gunde Mark Tettelaar van Avebe het publiek ook een 3D-blik op het Ducam-project, wat staat voor ‘duurzaam concentreren van aardappelsap met membranen’.

In de fabriek in Ter Apelkanaal wordt bij het indikken van aardappelsap, om de eiwitten en zouten eruit te halen, in een nieuwe installatie met ultrafiltratie-membranen het watervolume verkleind, waardoor er minder water hoeft te worden verhit en verdampt. Half november gaat de fabriek over op de nieuwe werkwijze. Het levert een energiebesparing op van 23 procent.

V.l.n.r.: Manon Bloemer, directeur VNCI, Eric Wiebes, minister EZK, en Cas König, directeur Groningen Seaports.

‘In Delfzijl ligt de basis voor de optimalisatie van duurzaamheid’ Daarnaast wordt jaarlijks 500.000 kuub schoon water gewonnen, waardoor de aardappelen gewassen kunnen worden met water afkomstig uit de aardappel.

Het begon in het Noorden allemaal lang geleden met de multinational van W.A. Scholten, uitvinder van onder meer Brinta, zo vertelde Visser. Later werd de eerste zoutfabriek geopend, die uiteindelijk uitgroeide tot de huidige Nouryon-site, de grootste wereldwijd. Visser vertelde dat de site in 2050 niet alleen CO2-neutraal, maar zelfs een intaker van CO2 zal zijn. Manon Bloemer, directeur van de Koninklijke VNCI, stelde dat het uiteindelijk niet alleen om CO2-reductie gaat, maar ook om de export van innovatie: “Nederlandse technologieën ontwikkelen die de wereld helpen het klimaatprobleem op te lossen.”

De productie van chloor uit zout met elektrolyzers blijft een belangrijke pijler van het Chemiepark, want uit chloorderivaten worden ontelbare producten gemaakt. “Chloor is de essentie van het leven”, aldus Vis-

ser, die niet alleen een ode bracht aan het Chemiepark, maar ook aan de provincie Groningen, waar er nog ruimte is en “waar je de was nog buiten kan laten drogen zonder dat die vies wordt”.

Governance

Wiebes was ook aanwezig bij de vergadering van de Industrietafel Noord-Nederland (een groep bedrijven en organisaties in Groningen en Drenthe die een bijdrage heeft geleverd aan het klimaatakkoord), die parallel plaatsvond. “Er kwamen weinig technologische oplossingen op tafel”, rapporteerde VNCI-voorzitter Bernard Wientjes later. Hij bedoelde dat positief: “De techniek is namelijk al een eind op streek. Wat we nu nodig hebben is governance.”

Ook dit woord viel meerdere keren.

De verschillende partijen in NoordNederland, de (chemische) industrie voorop, popelen om aan de slag te gaan met de duurzame toekomst.

Een aandachtspunt is nog wel voldoende windenergie. “Ik heb tegen Mark Rutte, toen hij hier op bezoek

Johan Visser presenteert het ‘optimistische symbool voor Groningen’, de groenling, oftewel groeninger. Latijnse naam: Chloris chloris.

NORTHERN BACK FROM THE FUTURE

Tijdens het event werd ook de winnaar bekendgemaakt van de wedstrijd Northern Back from the Future.

De reis naar Japan werd gewonnen door het team ‘(Water)stof tot nadenken’, dat een visie bracht waarin waterstof op milieu- en economisch gebied een winwinsituatie oplevert, mede door de pijpverbinding van Delfzijl naar Chemelot te verlengen naar het Ruhrgebied en meer in te zetten op biotech.

RECORDOPKOMST

Behind the scenes@Eemsdeltavisie was de laatste van de serie Behind the scenes, events die de VNCI organiseerde in de zes chemieclusters. Deze laatste werd georganiseerd in samenwerking met het Petrochem Platform. “Een productieve samenwerking”, aldus Wim Raaijen van Petrochem, met een recordopkomst: ruim tweehonderd bezoekers.

was, gezegd: ‘Als jij dat even regelt, dan doen wij de rest’”, zei Cas König, directeur van Groningen Seaports.

Een ander probleem is ‘stikstof’, want daardoor ligt nu veel bedrijvigheid stil, ook duurzame projecten gericht op CO2-reductie. In het Dagblad van het Noorden pleitte König diezelfde dag nog voor een noodwet die zou moeten regelen dat projecten vergund worden zodra ze een milieuverbetering geven. Daarmee zou de Eemsdelta uit de brand zijn.

“Nu dreigen meerdere partijen die zich in het havengebied zouden vestigen af te haken.” p november 2019 Chemie Magazine 23

FOTO: L AUR A VAN DER LINDE

Event

“Ik ben er heel erg trots op dat Vicky voor de chemische industrie werkt”, zegt John Hendriks. Hij heeft daar zelf de hand in gehad, want hij was het die haar ooit wees op de stageplek bij zijn werkgever SABIC in Bergen op Zoom toen zij hbo communicatie deed in Vlissingen. Zij wilde liever iets in de culturele sector, maar pa zag daar weinig carrièrekansen en adviseerde dringend de chemie, die meer doorgroeimogelijkheden bood. Met gemengde gevoelens ging ze op gesprek bij de communicatiemanager van SABIC. “Ik dacht: die sector past helemaal niet bij mij. En ik wilde niet werken waar mijn vader werkt.” Toch pakte het gesprek zo positief uit dat ze voor haar meewerkstage SABIC koos. “Ik heb er een heel leuke tijd gehad, heb er onder andere een spreekbeurtkoffer over SABIC en plastic ontwikkeld voor kinderen van medewerkers.”

Pa begon zijn carrière als electrical engineer bij Dow en stapte later over naar General Electric Plastics in Bergen op Zoom, dat in 2007 werd overgenomen door SABIC. Hij was onder meer betrokken bij de bouw van de PPE-fabriek in 1985. In 2013 besloot SABIC de fabriek vanwege dalende vraag naar PPE te sluiten en hij begon alvast met de voorbereidingen voor de sloop. In 2015 ging hij met pensioen, met de afspraak dat als de sloop daadwerkelijk doorging ze op hem konden rekenen. In 2017 werd hij inderdaad gebeld. Niet voor de sloop, maar om de mogelijkheden voor een herstart te onderzoeken, want de vraag naar PPE nam weer toe. De goede staat van de installatie deed SABIC kiezen voor herstart in plaats van nieuwbouw, en daar is Hendriks nu als constructiemanager fulltime mee bezig.

24 Chemie Magazine november 2019

Zijn dochter omschrijft hij als “leergierig en niet bang om ergens in te stappen. Daarin lijkt ze op mij.” Ze bleef na haar meewerkstage 2 dagen per week voor SABIC werken en deed er ook haar afstudeerstage, een onderzoek naar imago en identiteit. Vervolgens ging ze strategische communicatiewetenschappen studeren in Antwerpen en werkte in het begin nog twee dagen bij SABIC. “Ik heb er heel veel kansen gekregen om mezelf te ontwikkelen.” Dat ze ‘de dochter van’ was, was geen voordeel. “Ik had het gevoel dat ik me daardoor juist extra moest bewijzen.”

Daarna verhuisde ze naar Den Haag en werd communicatieadviseur bij een zorgorganisatie. “Ik dacht dat ik klaar was met de chemie. Maar toen begon ik de chemie pas echt goed te waarderen. Het is zo’n belangrijke sector om voor te werken. Je staat er aan de basis van de economie.” Toen ze 4 jaar geleden de vacature van de VNCI zag, twijfelde ze geen moment. Sinds kort is ze er behalve communicatieadviseur ook woordvoerder. Ze voelt zich trots als ze over een fabrieksterrein loopt. “Ik vind het mooi om te zien dat de mensen zo gepassioneerd zijn en staan voor hun producten. En ik weet dat mijn werk echt impact heeft. Het is geen makkelijke sector, maar dat maakt het juist uitdagend.”

Van haar vader heeft ze meegekregen dat je met hard werken alles kan bereiken. “Ik kreeg op de basisschool een mavo/havoadvies en eindigde door discipline toch op de universiteit. Dat heb ik van mijn vader.”

Haar grote wens is om meer vrouwen enthousiast te krijgen voor een carrière in de chemie. p

FOTO: NICK FR ANKEN

JOHN EN VICKY HENDRIKS WERKEN BEIDEN VOOR DE CHEMISCHE INDUSTRIE

Uitgelicht

John en Vicky Hendriks.

november 2019 Chemie Magazine 25

Wat is er zo boeiend aan chemie en wat maakt werken in de chemiesector zo leuk? Chemie Magazine vraagt het aan mensen die een chemieopleiding hebben gedaan en nu in de chemie werken.

Marleen Kamperman

HOOGLERAAR POLYMEERCHEMIE AAN DE RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN

ONDERZOEK NAAR ONDERWATERLIJM IS MIJN BELANGRIJKSTE WERK 40 jaar, en al hoogleraar polymeerchemie (in Groningen), winnaar van de KNCV Van Marumpenning en columnist bij de Volkskrant. Marleen Kamperman wil dan ook niets liever dan professor zijn. “Het moet niet te makkelijk worden.”

Tekst: Inge Janse

26 Chemie Magazine november 2019

Human capital

1

Aan welke consumentenproducten lever jij een bijdrage?

Er zijn geen producten in de supermarkt die terug te herleiden zijn naar mij. Mijn werk zit er soms wel dicht tegenaan. Als postdoc werkte ik aan materialen die kunnen plakken én weer kunnen loslaten, geïnspireerd door de poten van de gekko. Dat is bijvoorbeeld handig voor robots die heel kleine onderdelen van een smartphone oppakken en ergens anders weer neerleggen. In Duitsland is daar een bedrijf voor gestart.

Momenteel werk ik aan lijmen die goed op een nat oppervlak hechten.

Ook dat is geïnspireerd door organismen in de natuur, de zandkasteelwormen die onderwater met zelfgemaakte lijm hun huisjes maken. We ontwikkelen bijvoorbeeld een lijm die je kunt gebruiken voor operaties. Een arts hoeft dan niet alles dicht te hechten. Ook is het handig om zeewierplantjes vast te lijmen aan de touwen in zee waarop ze groeien. Met de huidige methode gaat namelijk meer dan 80 procent ervan verloren.

Voor mijn werk kom ik amper meer op het lab. Ik heb een groep van tien promovendi en postdocs. Zij doen experimenten en bespreken de resultaten met mij. Verder ga ik graag naar congressen en schrijf ik veel onderzoeksvoorstellen. Dat helpt mij om in de materie te duiken, na te denken en inspiratie te krijgen.

En ik geef nog zo’n 30 procent tot de helft van mijn tijd onderwijs.

FOTO’S: HENK VEENSTR A

2

Wat vertel jij je zoon als hij vraagt wat voor werk je doet?

‘Mijn moeder is professor’, zegt hij tegen zijn vriendjes. Hij weet dat ik les geef aan oudere kinderen en proefjes doe om nieuwe materialen te maken, zoals lijm. Geef ik gastles op een basisschool, dan krijg ik van de kinderen suggesties voor waar ik nog meer naar kan kijken in de natuur. (lachend) Kunstbloemen, zei er één, maak bloemen na die je thuis kunt neerzetten. Maar eentje raadde ook aan om te kijken hoe zwaluwen een nest bouwen. Het is niet altijd even realistisch wat ze aanraden, maar wel leuk en grappig. e november 2019 Chemie Magazine 27

‘Ik moet vaker nee zeggen.

Maar dat is moeilijk, hè?’

NAAM Marleen Kamperman.

LEEFTIJD 40 jaar.

WOONPLAATS Aduard.

HUWELIJKSE STAAT Getrouwd (met schrijver Owen Donkers).

KINDEREN Een zoon, Simon (8 jaar).

OPLEIDINGEN PhD Material Science & Engineering (Cornell University, 2003-2008), chemie (Rijksuniversiteit Groningen, 1997-2003), vwo (Oosterlichtcollege, 1991-1997).

NEVENACTIVITEITEN Marleen – die in 2017 de Nationale Wetenschapsquiz won en in 2018 de KNCV Van Marumpenning voor onderwijs – is vaste columnist voor de Volkskrant. Daarin schrijft zij over de dilemma’s waar zij als wetenschapper tegenaan loopt, zowel inhoudelijk als persoonlijk. Daarnaast is ze lid van De Jonge Akademie, waarvoor ze zich bezighoudt met het project Kennis Op Straat. “Dat zijn publiekslezingen om wetenschap goed op de kaart te zetten. We werken bijvoorbeeld aan een strip over wetenschap voor op basisscholen.”

Verder zit Marleen in veel commissies, zoals voor het verdelen van beurzen en beoordelen van promoties. “En voor mijn 8-jarige zoon ben ik bezig om een voetbalkooi te regelen in Aduard via Dorpsbelang Aduard.”

WERKGEVERS Professor polymeerwetenschap aan de Rijksuniversiteit Groningen (2018-heden), associate professor aan de Wageningen University & Research (2016-2018), assistent-professor aan de Wageningen University & Research (20102016), postdoctoraal onderzoeker bij het INMLeibniz Institute for New Materials (2008-2010).

3

Hoe ben je in deze baan terechtgekomen?

Exacte vakken gingen mij altijd al heel makkelijk af.

Vriendinnen op de middelbare school zeiden: jij hoeft voor bètavakken niets te doen en dan haal je nog steeds goede cijfers. Maar op de universiteit merkte ik dat er ook echt héél briljante types zijn. Ik ben zeker niet dom, maar ook niet superintelligent.

28 Chemie Magazine november 2019

De keuze om chemie te studeren was behoorlijk willekeurig. Ik wilde in ieder geval een echt moeilijke studie doen. Het zit in me dat ik mezelf wil bewijzen. Van biochemie vond ik de theorie heel leuk, maar dat practicum vond ik verschrikkelijk, met dat gepriegel met nanogrammen DNA. Ik ben er gewoon niet zo handig in. Daarom koos ik voor polymeerchemie, omdat ik met grotere hoeveelheden mocht werken, terwijl ik nog steeds nieuwe materialen kon maken.

Onder meer door een meeloopstage van een week bij DSM kwam ik erachter dat ik liever puzzels uitzoek dan dat ik nadenk over de kosten. Promoveren in Nederland leek me alleen saai. Daarom ben ik met mijn man naar de Verenigde Staten gegaan. Na 5 jaar werd ik postdoc in Duitsland, en kreeg daar de rol van groepsleider. Dat vond ik heel leuk, dus besloot ik zoiets ook in Nederland te doen. Zo kwam ik als groepsleider in Wageningen. Vervolgens koos ik voor Groningen, omdat ik daar als hoogleraar mijn eigen toko kreeg.

4

Wat zou je je jongere zelf nu adviseren?

Ik koos altijd de weg van de minste weerstand. Ik betrad gebaande paden, deed wat de leraren van mij wilden. Ik heb gewoon het liefst dat iedereen mij aardig vindt. Maar het is ook goed om juist de weerstand op te zoeken. Wat vind ik zelf? Wat zijn mijn grenzen? Tijdens mijn studie had ik ruzie met een vriendin. Zij zei: ‘Jij vindt alles ook maar best.’ Het is goed om je eigen mening duidelijk te formuleren en stelling te nemen. Dan kun je ook ballen teruggekaatst krijgen, zodat je jezelf moet verdedigen en verwoorden.

5

Wat levert je werk je op?

Het is een hartstikke leuke en veelzijdige baan, dus dat levert veel plezier en ener-

gie op. Ook zit er veel uitdaging in, bijvoorbeeld als ik op gesprek moet voor een nieuwe beurs. Verder geeft het opleiden van mensen veel voldoening. Ik wil daarbij niet wegzakken in mijn werk. Het is makkelijk om een vak 5 jaar hetzelfde te doceren, maar daarna moet ik het weer anders doen, ook al kost die voorbereiding hartstikke veel tijd. Het moet niet te makkelijk worden. Mijn werk moet blijven schuren, en ik moet mezelf kunnen blijven afvragen: kan ik dit wel?

Qua salaris geeft deze baan een prima inkomen, zo rond de 4000 euro netto. Dat is niet spectaculair, maar ons gezin komt daar prima van rond. Geld vinden we gelukkig niet belangrijk. We rijden in een oude Opel Corsa en wonen in een dorp waar huizen niet zo duur zijn. Daardoor hebben wij nooit zorgen om geld.

6

Op welke eigen prestatie ben je het meest trots?

Dat ik het lef had om na mijn promotie over materiaalkunde als postdoc onderzoek te doen naar natuurlijke adhesie, iets heel anders. Ik was niet bang voor die overstap en dat lukte goed. Dat vind ik stoer van mezelf. Ik raad iedereen altijd aan: blijf niet te dicht bij wat je eerder deed, maar kijk verder dan je neus lang is. Wat heeft de wereld nog meer te bieden, welke andere wegen kun je inslaan?

Dat is hartstikke belangrijk in de wetenschap.

Het belangrijkste werk van mezelf vind ik mijn onderzoek naar onderwaterlijmen. Ik ben daar helemaal zelf mee begonnen in Wageningen, en hoewel we er nog niet mee klaar zijn, heb ik alles van A tot Z begeleid.

Het is bovendien een project dat heel goed geslaagd is.

7

Als je iets zou mogen veranderen aan je baan, wat zou dat zijn?

Omdat ik voor een groot deel

Human capital

mijn eigen werk mag bepalen, zit die verandering vooral in mezelf. Ik moet iets meer gestructureerd bezig zijn, minder willekeurige dingen doen, en zo meer tijd overhouden om rustig na te denken over mijn onderzoek. Maar dat is moeilijk, hè? Er kloppen zoveel mensen op mijn deur: wil je in deze promotiecommissie, daar is een handtekening nodig, dit formulier moet even ingevuld worden. Ik vind het moeilijk om dan nee te zeggen. Zo werken bespaart me veel stress, maar het wordt wel snel een zooitje zo.

Natuurlijk plan ik mijn week, inclusief blokken om na te denken, maar die maken het heel makkelijk om bij een vraag te zeggen: oh, ik heb nog wel een paar uurtjes, dat lukt dan wel. Ik heb ook geprobeerd om mijn werk te organiseren met software, maar zo ben ik gewoon niet. Ik ben er dus nog niet achter wat voor mij de heilige methode is. Bovendien: ik vind het ook wel lekker als een chaotische dag achter de rug is. Dat geeft me het gevoel dat ik veel heb gedaan.

8

Wat zou je nóg liever doen dan wat je nu doet?

Soms denk ik dat het relaxed zou zijn om wat minder verantwoordelijkheid te hebben, dat mijn werk wat simpeler is. Maar uiteindelijk zou ik het toch weer opzoeken. Stel, ik werk in een bloemenzaak, dan zou ik alsnog mijn eigen ideeën krijgen en inbrengen. (pauze, gelach) Wat ik heel leuk vind om te doen, is foto’s in een album plakken. Ik heb nog de foto’s van een heel jaar thuis liggen, en ik vind het heerlijk om die uit te zoeken. Maar ik moet er niet aan denken om dat de hele dag te doen. Ook lijkt het me ontzettend leuk en spannend om met mijn twee broers en zus een bedrijf te starten, maar ik zou niet weten wat voor een. Dus ik zou oprecht niets weten dat ik nog liever zou willen doen dan hoogleraar zijn. p

?

WIE IS MARLEEN NAAST HAAR WERK?

Het zal nooit haar fulltime baan worden, maar Marleen plakt graag foto’s in. Verder wandelt ze graag met haar gezin, onder meer om vogels te kijken (“Mijn man is daar erg van, en ik leen zijn informatie om er ook meer vanaf te weten”). Ze kijkt ook heel veel “een beetje obscure, vage, vervreemdende” films, zoals van Alex van Warmerdam (“Dat vind ik geweldig, zijn humor is echt de mijne”) en Woody Allen.

Marleen Kamperman: ‘Het is een hartstikke leuke en veelzijdige baan, dus dat levert veel plezier en energie op.’ november 2019 Chemie Magazine 29

ASBETER GELOOFT IN OPLOSSING

OVER 10 JAAR IS AL HET ASBEST WEG De start-up Asbeter, winnaar van de Rabo Duurzame Innovatieprijs, ontwikkelde het circulaire proces Asbetter Acids om asbest in dakplaten te vernietigen met restzuren uit de chemische industrie. Full scale installaties zijn gepland in de Botlek en nabij Chemiepark Delfzijl. Asbeter verwacht zo binnen 10 jaar het asbestprobleem in Nederland op te lossen.

Tekst: Adriaan van Hooijdonk

N

De ambitie van Inez Postema en Pol Knops reikt verder dan Nederland.

30 Chemie Magazine november 2019

ederland telt vele honderdduizenden daken waarin asbest is verwerkt. Blootstelling aan de vezels kan tot longkanker leiden. Daarom wil de overheid daarvan af. Vooralsnog gaan de platen naar de stort, maar daar komt – als het aan de start-up Asbeter uit Rotterdam ligt – een einde aan. Het bedrijf ontwikkelde het circulair proces Asbetter Acids om asbest te vernietigen met restzuren uit de chemische industrie. Het idee hiervoor ontstond in april 2017 na een congres in Rotterdam over het hergebruik van CO2 als grondstof.

Pol Knops, tegenwoordig CTO van Asbeter, ontmoette daar Inez Postema, toenmalig adviseur duurzaamheid bij Deltalinqs Energy Forum en nu CEO van Asbeter. Ze raakten in gesprek over het mineralisatieproces dat Knops eerder ontwikkelde met zijn bedrijf Green Minerals. Hierbij gebruikte hij CO2 als reagent voor mineralen zoals olivijn. Knops noemde ook het minerale asbest als mogelijkheid. Door de lange reactietijd bleek echter dat CO2 niet geschikt was om asbest op industriële schaal te vernietigen.

Postema stelde daarom voor om in plaats van het zwakke zuur CO2

Duurzaamheid

Het circulaire proces van Asbeter.

sterke restzuren, zoals zoutzuur en zwavelzuur, uit de chemische industrie te gebruiken. Chemiebedrijven die deze restzuren op het oppervlaktewater willen lozen, moeten deze eerst neutraliseren met kalk of natronloog. De productie en het vervoer daarvan zorgt voor een aanzienlijke CO2-uitstoot.

Deltalinqs, de ondernemersvereniging van de haven- en industriële bedrijven in Rotterdam, maakte het mogelijk om in 2017 met steun van de provincie Zuid-Holland en de gemeente Rotterdam, een pre-haalbaarheidsstudie uit te voeren om met industriële restzuren het minerale asbest te vernietigen en daarbij een haalbare businesscase neer te zetten. “In het lab hadden we al snel bewezen dat het proces werkt”, zegt Postema. “Maar wat nu? Gezien de maatschappelijke impact van deze oplossing durfde ik het een half jaar later aan om samen met Pol de start-up Asbeter te beginnen.”

Optimaal circulair

Asbeter opende in november 2018 in Plant One Rotterdam een pilotinstallatie met een capaciteit van 200 liter voor de verwerking van de asbest dakplaten. Die bevatten zo’n 10 procent asbest en 90 procent e

In 2021 start naar verwachting de eerste installatie in de Botlek, die in 2022 doorgroeit naar full scale

TRONOX: LEVERING RESTZUREN SCHEELT CO2-UITSTOOT

Tronox Pigments (Holland) in de Botlek is de enige producent van titaandioxide (TiO2)in Nederland. Het bedrijf verkoopt de TiO2 aan de verf-, coating-, plastic- en papierindustrie. 2 jaar geleden werd Tronox door Postema benaderd met de vraag of het restzuren voor het Asbeter-proces kon leveren. Daar had het bedrijf wel oren naar. “Wij hebben jaarlijks 40.000 ton zoutzuur en 2500 ton zwavelzuur als reststroom beschikbaar”, vertelt Dimitri Quist, environmental advisor van Tronox.

“Momenteel neutraliseren wij deze reststromen met kalk voor wij het op de Nieuwe Waterweg lozen. Een paar keer per week komt hiervoor een vrachtwagen met kalk uit België.” Binnen het productieproces scheidt Tronox een gedeelte van de kalk af om het opnieuw in de plant te gebruiken, maar een deel loost het bedrijf op de Nieuwe Waterweg.

De inzet van de restzuren bij Asbeter heeft meerdere voordelen voor Tronox.

“Wanneer de full scale installatie van Asbeter operationeel is, hoeven wij niet meer de neutralisatiestap uit te voeren en ook geen kalk meer in te kopen. Dat scheelt jaarlijks circa 1 miljoen euro. Bovendien reduceren wij hiermee onze CO2-voetafdruk in de keten. De productie en het vervoer van kalk zorgen immers voor een aanzienlijke CO2-uitstoot.” Adviesbureau CE Delft berekende voor Asbeter hoeveel CO2-uitstoot de start-up in Nederland vermijdt: 50.000 ton op jaarbasis voor een plant die 50.000 ton asbest dakplaten verwerkt. november 2019 Chemie Magazine 31

‘Wanneer de twee plants operationeel zijn, kunnen we jaarlijks 100.000 ton asbestplaten verwerken’

cement. Een pers duwt deze platen door een matrijs, zodat er kleine blokjes overblijven. Vervolgens maalt een molen de blokjes fijn, waarna drie processtappen met de restzuren plaatsvinden om het asbest te vernietigen. Na iedere processtap volgt een filtratiestap.

Het gevormde brijnwater wordt gedeeltelijk gebruikt om gips te maken. Aan het eind van het proces blijft daarnaast zout water en silica over. De betonindustrie kan deze silica toepassen als toeslagstof in beton. De zuren worden eveneens deels teruggewonnen. Asbeter is inmiddels in gesprek met Kiwa over de certificering van de toeslagstof, zodat de betonindustrie deze kan toepassen.

Asbeter is momenteel bezig met het opschalingsproces. Hiervoor heeft de start-up 1 miljoen cofinanciering weten te krijgen van deelnemende bedrijven, EFRO/Kansen voor West, het ministerie van Economische Zaken en de gemeente Rotterdam.

Daarnaast won Asbeter eind september 2019 de Rabo Duurzame Innovatieprijs in de categorie Circulaire Economie, goed voor een cheque van 20.000 euro voor onderzoek naar andere asbesttypen en -vormen.

Twee plants

Asbeter ziet in Nederland kansen voor twee plants op industriële schaal: in de Botlek en nabij het Chemiepark Delfzijl. De plannen voor de Botlek zijn het verst uitgewerkt. Op het terrein van Neele-Vat Logistics, naast Tronox, komt een plant met een capaciteit van 50.000 ton per jaar om de asbest dakplaten te verwerken. “De vergunningproce32 Chemie Magazine november 2019

dure is in gang gezet. Zo hebben we een bouwvergunning aangevraagd en is de milieu-effectrapportage gestart”, vertelt Knops. “Wij hopen dat het gebouw er eind 2020 staat, zodat we in 2021 met de productie kunnen starten. Doel is om de productie snel op te schalen van 8000 ton naar 50.000 ton in 2022.” De full scale installaties moeten dicht bij de leveranciers van de zuren liggen om de businesscase sluitend te krijgen.

Vervoer van de zuren is namelijk kostbaar. Daarom komen er pijpleidingen van de omliggende chemiebedrijven naar de plant. De restzuren komen in de Botlek van de nabijgelegen titaandioxideproducent Tronox en molybdeenproducent Climax Molybdenum. Daarnaast koopt Asbeter extra zoutzuur in bij chloorproducent Nouryon. Voor de plant nabij het Chemiepark Delfzijl is pvc-producent Lubrizol geïnteresseerd om de reststromen aan te leveren.

Rest de vraag: bieden de twee fabrieken voldoende capaciteit om het asbestprobleem in Nederland op te lossen? Postema denkt van wel. “Wanneer de twee plants operationeel zijn, kunnen we jaarlijks 100.000 ton asbestplaten verwerken. Ook is er jaarlijks 500.000 ton restzuur beschikbaar in de Botlek en Delfzijl. Gezien de hoeveelheid asbest dakplaten in Nederland kunnen we het probleem binnen 10 jaar oplossen.” De ambities van Asbeter reiken verder dan Nederland. Zo wil de start-up tussen 2021 en 2025 de vleugels in Europa uitslaan door de technologie te leveren aan klanten die full scale installaties bouwen in Engeland, België, Duitsland en Frankrijk. p

UITSTEL VERBOD ASBESTDAKEN GUNSTIG VOOR ASBETER

Het kabinetsvoorstel om asbestdaken per eind 2024 te verbieden is van de baan. Een meerderheid van de Eerste Kamer verwierp het voorstel in juni 2019. Ze vreesden dat het onbetaalbaar en onuitvoerbaar wordt voor mensen om zo snel hun dak te laten vervangen en vroegen om een beter uitgewerkt voorstel.

Voor Asbeter is het uitstel geen onoverkomelijke zaak, stelt Postema. “Wij zijn nog druk bezig om de full scale plants te realiseren. En hebben nu meer tijd om met de verwerking te beginnen. Maar met de hoge stikstofdepositie ontstaat wel meer risico voor de burgers, want deze verzuring zorgt ervoor dat er eerder asbestvezels van de daken vrijkomen. Voor de asbestsector is het uitstel ook niet positief. Bedrijven zien dat hun werknemers overstappen naar andere sectoren door de slechte vooruitzichten. Ze vrezen dat er straks niet genoeg deskundige mensen zijn om de asbestplaten te verwijderen.”

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat heeft volgens Postema een notitie klaarliggen om het stortverbod van asbest dakplaten te activeren. “Wanneer de full scale plants operationeel zijn, mogen de asbestverwerkers de dakplaten niet meer storten. Ze moeten dan voor verwerking bij de klanten van Asbeter kiezen. Ons proces is dan een zogeheten best beschikbare techniek.” Asbeter werkt met een partij aan de ontwikkeling van een kunststof box om het te storten verpakkingsplastic helemaal te vermijden en de asbestplaten eenvoudig en veilig naar de plants te vervoeren. “Met een statiegeldsysteem kunnen de logistiek dienstverleners en saneerders de box vaker gebruiken. Ook kunnen we bij de fabriek de box weer veilig schoonmaken in een wasstraat en zo gereed maken voor hergebruik.”

kg/m3

t/h

fact

kg/h

Coriolis massaflowmeting, één oplossing voor alle procesapplicaties OPTIMASS serie – technology driven by KROHNE • Meting van massaflow en dichtheid van vloeistoffen, gassen en vloeistoffen met ingesloten gas • DN1…400,0,003…4.600 kg/h, -200…+400°C • Beschikt over de modernste communicatieprotocollen en is voorzien van uitgebreide online diagnostiek • Hoogste nauwkeurigheid voor ijkwaardige meting: MID 2014/32/EU, OIML, API & AGA

products

solutions

services

Meer feiten over OPTIMASS: www.krohne.nl/optimass

°C

YARA ZET MET TWEEDE ALGENBAD STAPJE RICHTING ZERO EMISSION

AFVALWATER, ALGEN SMULLEN HET SCHOON Kunstmestfabriek Yara in Sluiskil ontwikkelt een proces voor duurzaam proceswater gezuiverd door algen. De eerste resultaten zijn zo veelbelovend, dat vervolgstappen worden gezet.

Tekst: Henk Engelenburg

Y

ara Sluiskil produceert op jaarbasis 5 miljoen ton minerale meststoffen, waarvoor het 4 miljoen kuub oppervlaktewater onttrekt aan de spaarbekkens in de Biesbosch en het waterwingebied bij Sint Jansteen. Dit water wordt samen met aardgas benut voor het maken van ammoniak, de basisgrondstof voor kunstmestproductie.

Ook stoom, koelwater en gebruik in eindproducten zoals AdBlue zijn belangrijke ‘afnemers’ van water.

Het idee om het in te nemen water te zuiveren door algen is ontstaan nadat de Zeeuwse ontwikkelingsmaatschappij in 2010 het thema afvalwaterstromen lanceerde.

Harsbolletjes

Het technologische proces is als volgt. Om het oppervlaktewater geschikt te krijgen als proceswater, gaat het in kolommen met geïoniseerde harsbolletjes. Die onttrekken aan het water voedingsstoffen zoals ammonium en nitraat en bepaalde mineralen zoals ionen en zouten. Het gedemineraliseerde water gaat vervolgens het productieproces in. De verzamelde mineralen en stikstofcomponenten op de 34 Chemie Magazine november 2019

harsbolletjes worden op hun beurt geregenereerd met een base of een zuur en daarna aan de algen ‘gevoerd’. Algen leven op onder meer stikstof, fosfor en CO2 als koolstofbron. Er wordt daarom zuivere CO2 gedoseerd, zoals in de tuinbouw.

Yara experimenteert met dit proces sinds het eerste bassin met algen gereed kwam in 2013. Woordvoerder Gijsbrecht Gunther stelt dat de resultaten dusdanig zijn, dat valt te voorspellen dat de technologie op termijn toepasbaar zal kunnen zijn voor andere (chemie)bedrijven.

“Zolang het gaat om water waar nutriënten in zitten zoals stikstof en koolstof om algen te laten groeien.

Er bestaan bovendien in principe vele toepassingsmogelijkheden, omdat er duizenden soorten algen zijn, met verschillende specifieke eigenschappen. Wij hebben in ons bassin diverse soorten die we onderzoeken. Je ziet bijvoorbeeld fluctuatie van de soorten door de seizoenen heen, afhankelijk van meer of minder licht en warmte.”

Lozing

Om het zuiveringsproces verder te intensiveren en op te schalen laat Yara nu een tweede bassin bouwen.

Dat heeft net als het eerste een lengte van 50 meter, een breedte van 7,5 meter en een diepte variërend van 10 tot 30 centimeter. Doordat de bassins naast elkaar liggen, wordt het mogelijk de effecten van verschillende toevoegingen te vergelijken. En door de bassins in serie te schakelen, kan in het tweede bassin een nazuivering van het water van het eerste bassin plaatsvinden.

Met als resultaat dat afvalwater met zo min mogelijk stikstof wordt geloosd op het kanaal Gent-Terneu-

zen. Die lozing is overigens legaal; Yara betaalt hiervoor een heffing.

Omdat wetgeving steeds strengere eisen stelt aan lozingen op oppervlaktewater, probeert Yara de lozingen in de toekomst tot een absoluut minimum terug te brengen. Dat past in de ambitie van het bedrijf om een zero emission plant te realiseren naar de lucht, het water en de bodem.

Het ultieme doel is de zuivering zo ver door te voeren, dat het proceswater opnieuw gebruikt kan worden, stelt de woordvoerder. “We willen uiteindelijk toe naar een fabriek waar niets meer wordt uitgestoten, dus die algen, dat past er perfect in.”

Paul van Elslande, R&D engineer bij het Yara Technology Center, voegt er aan toe dat er nog geen zicht op is wanneer het doel – een full scale installatie met algen – kan worden bereikt. “We kunnen momenteel nog slechts een deel van de totale stroom met algen behandelen. Om de zuivering daadwerkelijk op grote schaal door te voeren is 3 tot 4 hectare aan bassins nodig. Dus dat is nogal wat.”

Kosten-baten

De investeringen in bassins en onderzoek belopen circa 1 miljoen euro. Volgens de woordvoerder “komt dat tot op heden natuurlijk niet uit” en is het nog te vroeg voor een heldere kosten-batenanalyse, vanwege vragen die nog openstaan.

“Als het onderzoek technisch en qua capaciteit slaagt, inclusief het opnemen van CO2, dan kan dat effect hebben op de batenkant, zoals opheffing van de lozingsheffing en CO2- en emissierechten, verkoop van de technologie aan andere bedrijven en verkoop van de algen-

Milieu Het algenbassin.

FOTO’S: YAR A

Algen leven op onder meer stikstof, fosfor en CO2.

‘Zolang in het water nutriënten als stik- en koolstof zitten om algen te laten groeien, is de technologie toepasbaar’ biomassa als meststof.”

Met de waterzuivering door algen is het technische en economische verhaal overigens niet rond. De algen in de bassins vermeerderen zich namelijk snel, ze produceren zuurstof en zo ontstaat biomassa. Op de vraag wat er met die biomassa gaat gebeuren, stelt Van Elslande dat die wordt “geoogst”. “We hebben hiervoor een proefinstallatie in gebruik die prima werkt. De gekweekte algen hebben van nature al de neiging om samen te klonteren, het

zogenaamde flocculeren. Het daadwerkelijke oogsten gebeurt door het water met de geflocculeerde algen door een tank te voeren die van onderaf lucht in het water stuwt.

Hierdoor ontstaan luchtbelletjes, waar de algenklontjes zich aan hechten. Ze komen vervolgens bovendrijven en worden met een soort schraper opgehaald. De technische naam van deze techniek heet Dissolved Air Flotation, oftewel de DAF-technologie.”

Wat vervolgens met de biomassa

staat te gebeuren om deze te valoriseren, heeft Yara nog in onderzoek.

Er zijn verscheidene opties, zoals de biomassa benutten als voeding voor schaaldieren zoals oesters, als invoer voor biogasinstallaties of als biologische stimulant voor bijvoorbeeld tomaten.

Holle tomaten

Met de laatste optie zijn experimenten uitgevoerd door stagiairs van de Wageningen Universiteit en Avans Hogeschool. Zij hebben tomatenplanten gevoed met gedroogde algen en natte biostimulantpasta.

Dat leidde tot weliswaar zoetere, maar ook deels holle tomaten.

Omdat de tomatenplanten wel harder groeien op bijvoeding met algen, is het idee om de algen bij wijze van experiment toe te voegen aan bijvoorbeeld rozenplanten om hun groei te stimuleren. p november 2019 Chemie Magazine 35

100 JAAR (FOSSIELE) CHEMIE

36 Chemie Magazine november 2019

Wetenswaardig

Chemie op basis van anorganische en biobased grondstoffen is er eigenlijk altijd geweest in Nederland. Zie de 21 bedrijven die in mei 1918 de VNCI oprichtten, in hetzelfde jaar aangevuld met nog eens 20 leden. Hun basisgrondstoffen waren onder meer zand, beenderen, pyriet, de bast van de kinaboon, koolteer, diverse vruchten en fosfaaterts.

De op organische fossiele bronnen gebaseerde chemische industrie ontstond pas later, in oktober 1919 om precies te zijn.

Toen nam de Staatsmijn Emma in Treebeek de eerste rij ovens (batterij) van de cokesfabriek in gebruik. Daarin werd

vermalen steenkool in een zuurstofvrije omgeving indirect verwarmd tot ongeveer 1000 graden Celsius. Het resultaat was cokes, steenkool waar door verhitting het gas uit is verwijderd. Dit werd vooral ingezet om ijzererts in een hoogoven te reduceren tot ruw ijzer. Tijdens de verhitting van steenkool ontstond een mengsel van met name waterstof en methaan, dat na een aantal reinigingsstappen veelal voor energiewinning werd gebruikt. Tijdens de reinigingsstappen werden ook stoffen als ammoniak, zwavelwaterstof, benzeen, tolueen en xyleen gewonnen. Op basis hiervan werden de

eerste stappen gezet naar de op fossiele bronnen gebaseerde chemische industrie.

In 1925 telde de Cokesfabriek Emma al zes batterijen, en in Geleen was men druk doende met de voorbereiding van de Staatsmijn Maurits en het Stikstofbindingsbedrijf, activiteiten die de basis vormden voor (het zuidelijke deel van) het huidige Chemelot. In 1954 werd in Beek, vlak bij Geleen, de Cokesfabriek Emma 2 geopend. Het aantal werknemers in de mijnbouw en aanverwante (chemie)bedrijven was toen al explosief gestegen. p

november 2019 Chemie Magazine 37

FOTO: NEDERL ANDS FOTOMUSEUM / CA S OORTHUYS

Cokesfabriek Emma II in Beek.

Uw partner voor een duurzaam beheer van chemisch & sensitief afval

On-site manpower

Innovatief webportaal met reporting

Kennis & expertise

GeĂŻntegreerde totaaloplossing in lijn met uw budget en proces

Veilig ADRtransport

Hoogtechnologische verwerking

Ompakken, op- & overslag

Recycling van materialen & energie

Samen met de Nederlandse industrie naar een circulaire economie www.indaver.nl

Kiezelwier.

FOTO: ARTIS MICROPIA

Biotech

MICROBEN: DE BIOTECHBELOFTE VAN DSM DELFT

MINUSCULE KRACHTPATSERS Woestijnzand omvormen tot vruchtbare grond, voedsel langer houdbaar maken, zeeĂŤn redden van de plastic-epidemie, mensen verdedigen tegen enge ziektes: microben hebben het allemaal in zich. DSM Delft staat voor 150 jaar biotechnologische innovatie. En de microscopisch kleine wezens zouden DSM weleens kunnen helpen het Google van de biotech te worden, stelde topman Feike Sijbesma recent.

Tekst: Klaartje Jaspers

november 2019 Chemie Magazine 39

De Tree of life in ARTIS-Micropia is een representatie van alle levende organismen op aarde en laat zien dat het grootste deel daarvan niet te zien is met het blote oog.

FOTO: ARTIS-MICROPIA, THIJS WOLZ AK

ARTIS-MICROPIA EXPERIENCE

DSM Delft viert 150 jaar biotechnologische innovatie met de ARTIS-Micropia experience ‘Klein leven, grote impact: Microben bepalen onze wereld’. De tentoonstelling duurt nog t/m 15 december en is gratis te bezoeken.

Meer info: www.150jaargist.nl

150

jaar nadat Jacques van Marken in 1869 de Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek in Delft neerzette (zie kader), helpt DSM er de Biotech Campus Delft uit te breiden tot een hub voor open innovatie op het gebied van biotechnologie.

Met hun activiteiten lijken toenmalig topman Jacques van Marken en de huidige topman Feike Sijbesma nog altijd dezelfde principes te eren: ze zetten in op innovatie voor een betere wereld, en maken daarbij gebruik van de wereld der microben. Een wereld waar de meesten van ons zich nauwelijks van bewust zijn, maar waar we ons bestaan aan te danken hebben. Zonder de ongeziene bacteriën, gisten, schimmels en algen waarmee we ons elke dag omringen, hadden we geen zuurstof, geen eten en geen lichaam.

In 1998 nam DSM Gist-Brocades over, een van de grootste penicillinefabrikanten ter wereld. De overstap van bulkchemie naar kunststoffen en fijnchemie zag het met vertrouwen tegemoet; de overstap van kool naar gas had DSM al eerder door een transformatie heen gedwongen. Het voormalig staatsbedrijf verkocht zijn petrochemische 40 Chemie Magazine november 2019

activiteiten aan het Saoedische SABIC en legde zich toe op de biotechnologie. Inmiddels komt 20 procent van DSM’s omzet uit biotechactiviteiten. Daarmee is het al het grootste industriële biotechbedrijf in Nederland, en staat het in de top-3 wereldwijd.

Om ook een leidende biotech-hub te worden, biedt de Biotech Campus Delft plaats aan educatie, onderzoek, innovatie en ondernemerschap. Incubator PlanetB.io moet voorkomen dat innovatieve technologie blijft steken op opschaling en commercialisering. DSM, de TU Delft, de gemeente Delft, de provincie Zuid-Holland en het InnovationQuarter helpen er startende biotechbedrijven met kennis, financiering, huisvesting, patentaanvragen en opschaling. Door innovatie en kennisuitwisseling aan te jagen, moet Delft een soort Silicon Valley voor de biotech worden.

Overzees

Ondertussen breidt DSM zijn biotech-activiteiten ook in de rest van de wereld uit. Twee van die activiteiten vinden plaats in de Amerikaanse maisgordel, waar boeren aan het eind van de oogst vaak veel plant-

aardig materiaal overhebben.

Samen met het Amerikaanse bedrijf POET bouwde DSM in Emmetsburg, Iowa, een fabriek voor biobrandstof.

De fabriek maakt gebruik van triljarden ‘medewerkers’, grotendeels onder te verdelen in dertig enzymen en een bijzondere gistsoort die plantenresten in ethanol omzet. Ze werken 24/7 aan een hoogwaardig product, en vragen daarvoor nauwelijks meer dan wat van South Dakota’s overtollige maisstengels en -bladeren.

Om de huidige lineaire economie te transformeren naar een duurzame, circulaire economie, zullen we al die microscopisch kleine medewerkers hard nodig hebben, verwachten de biotechnologen: tussen al die schimmels, gisten, (micro)algen, bacteriën, archaea en virussen leven talloze soorten die ons veel te bieden hebben, als we ze maar leren kennen. Amerikaanse onderzoekers schatten dat deze planeet alleen al duizend miljard eencellige soorten kent, waarvan we nog geen 0,001 procent ontdekt hebben. DSM gebruikt ze onder meer voor de productie van gezondere smaakmakers en ingrediënten voor voeding, andere bedrijven gebruiken ze om

Biotech

IMPERIUM OP BAKKERSGIST

bodemverbeteraars, straatverlichting of zelfgroeiende ‘bak’stenen mee te maken.

Zalmvoer

3 uur rijden verderop, in Blair, Nebraska, opende Veramaris afgelopen juli zijn eerste zero waste productiefabriek voor EPA & DHA omega-3-algenolie. Net als de fabriek voor biobrandstof, maakt de nieuwe fabriek dankbaar gebruik van de naburige maisproductie. Het gewas levert de dextrose die met hulp van Schizochytrium sp. wordt gefermenteerd tot visvoer en een vloeibaar bijproduct dat gebruikt kan worden als eiwitrijk veevoer of biogas. Het kantoor van Veramaris, een joint venture tussen DSM en de Duitse multinational Evonik, staat op de Biotech Campus Delft. Het bedrijf is een van de vier eerste ondernemingen bij PlanetB.io, het kersverse centrum voor open innovatie en industriële biotechnologie. Zijn bijdrage aan een betere wereld: minder overbevissing, meer biodiversiteit, betere zalm. Mede mogelijk gemaakt door de Schizochytrium sp., een alg die omega-3-vetzuren maakt. In 2016 werd 16 miljoen ton wilde vis gevangen om kweekvis te

kunnen voeren, becijfert Veramaris.

Dat kun je voorkomen door elke 60 ton wildgevangen vis te vervangen door 1 ton visvoer op basis van algen, verwacht de start-up. Daarmee stel je kwekers in staat meer vis te produceren dan ze verbruiken, zodat de rest kan blijven zwemmen. Bovendien moet de algenolie van de Schizochytrium sp. de afnemende EPA & DHA omega-3-niveaus in de kweekzalm weer helpen verhogen.

Composteerbaar plastic

Behalve algen, gebruikt DSM ook bacteriën om de zee te redden. Om te voorkomen dat ons plastic zwerfafval de resterende zeewezens het leven kost, of ons eigen drinkwater ondrinkbaar maakt, moet de mens niet alleen zijn gedrag aanpassen, maar ook op zoek naar nieuwe plasticsoorten. In 2030 wil DSM voor al zijn kunststof producten een alternatief aanbieden op basis van planten of gerecycled plastic.

Melkzuurbacteriën helpen daarbij, bijvoorbeeld in de CO2-neutrale productie van composteerbaar bioplastic. De bacteriën zetten suikers uit plantenresten als houtsnippers en stro om in melkzuren als D- of L-lactaat. Die worden vervolgens e

Tussen al die schimmels, gisten, (micro)algen, bacteriën, archaea en virussen leven talloze soorten die ons veel te bieden hebben

FOTO: DSM

Agneta en Jacques van Marken stonden aan de basis van het huidige DSM Delft.

In 1869 richtte Jacques van Marken in Delft de Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek op. Hij bouwde zijn imperium op bakkersgist, de Saccharomyces Cerevisiae, een eencellig organisme dat zichzelf elke 80 minuten kan vermenigvuldigen.

Het duurde dan ook niet lang of Van Marken werd een van de eerste Nederlanders met een auto, de eerste met een telefoon, en de eerste die een Nederlandse filmopname maakte. Hij stak zijn geld in de bouw van een parkachtige fabriekskolonie, waar hij zelf ook ging wonen.

Terwijl veel 19e-eeuwse arbeiders nog in armoede leefden, bood Van Marken zijn medewerkers een ziekenfonds, een ongevallenverzekering, een oudedagsvoorziening, een spaarkas, een soort winstuitkering, een ondernemingsraad en verschillende feest- en ontspanningsavonden.

Die aanpak leek vruchten af te werpen. Onder zijn medewerkers waren microbiologen Martinus Beijerinck en Albert Jan Kluyver. Mede dankzij hun onderzoek lukte het een schimmelkweek op te zetten die de productie van penicilline uiteindelijk zou vervijfduizendvoudigen. Gist-Brocades – opvolger van de Gist- en Spiritusfabriek – groeide uit tot een van de grootste penicillinefabrikanten ter wereld.

Het eencellig organisme Eugenia komt voor in zoet water en kan in verontreinigde wateren algenbloei veroorzaken. november 2019 Chemie Magazine 41

BELOFTEVOLLE MICROBEN

FOTO: VER AMARIS

De meeste microben zijn ons nog onbekend, maar een paar hebben zich al voorgesteld.

FOTO: DSM

Veramaris, een joint venture tussen DSM en Evonik, produceert visvoer op basis van algen.

Door innovatie en kennisuitwisseling aan te jagen wil Biotech Campus Delft een Silicon Valley voor de biotech worden.

gecondenseerd tot verschillende lactiden, waarmee vervolgens verschillende soorten polylactic acid (PLA) worden gemaakt. Wie ooit een gecompliceerde botbreuk had, kent dat wellicht al: het wordt onder andere gebruikt in lichaamsvriendelijke botschroeven van biochemiebedrijf Corbion.

Duurzame biomassa

Hoe mooi hun beloftes ook mogen klinken, direct of indirect eten al die microwezens biomassa. Wie problemen niet van A naar B wil verschuiven, moet ervoor zorgen dat ook die biomassa duurzaam is. Dat hangt af van uiteenlopende factoren. Wie bijvoorbeeld een oud bos zou omhakken om een plantaardige biefstuk in een composteerbare verpakking te kunnen stoppen, doet al snel meer kwaad dan goed. Zo’n bos is niet alleen een producent van biomassa, maar ook een schatkist aan deels onontdekte soorten, een 42 Chemie Magazine november 2019

langetermijn-opslagplek voor CO2 en een historisch archief. Zelfs maisresten hebben vele functies: je kunt er manden mee maken, irrigatie mee beperken of algen mee voeren. Wat vroeger gold als ‘afval’, is in een circulaire economie al snel een felbevochten grondstof. Duurzame biomassa dreigt daarmee steeds schaarser te worden.

E. coli

Gelukkig lijken de kleine wezens daar zelf al oplossingen voor te hebben. Een aangepaste M. thermoacetica produceert nanodeeltjes waarmee je energie uit zonlicht kunt oogsten, de communicatie tussen ordinaire darmbacteriën blijkt een aftapbare bron van elektriciteit, Cyanobacteria doen aan fotosynthese. En die ongewenste E. coli in je boterhambeleg? Je kan haar aanpassen en op je zonnepaneel smeren, dan werkt die zelfs in mistig weer. p

Witte tanden? Neem een hapje kiezelwier TRICERATIUM SP. Met zijn harde glazen pantser en zijn fraaie symmetrische vormen, lijkt het kiezelwier vooral een beauty queen. De alg is een van de grootste zuurstofproducenten op aarde, maar houdt ook je tanden en je aanrecht schoon: het wordt gebruikt als slijp-, polijst- en schuurmiddel in schoonmaakproducten en tandpasta, maar ook als filter in bierbrouwerijen.

Nanozonnepaneeltjes uit zon, en azijnzuur uit CO2 MOORELLA THERMOACETICA Wellicht wat minder fraai, maar zeker zo beloftevol: de Moorella thermoacetica, voorheen bekend als de Clostridium thermoaceticum. Na enige aanpassing bleek deze bacterie in staat azijnzuur te produceren uit CO2, ontdekten onderzoekers van het Berkeley Lab. De cyborg produceert nanozonnepaneeltjes, oogst licht en vermenigvuldigt zichzelf.

Antwoord op antibioticaresistentie?

BACTERIOFAGEN De antibiotica, ons allen bekend, lijken een opvolger te hebben: de bacteriofagen. Deze virussen doden specifieke bacteriën, waarmee ze een antwoord lijken te bieden op de toenemende antibioticaresistentie. Welke bacteriofaag gebruikt kan worden tegen welke bacterie wordt nog uitgezocht. Ondertussen hebben verschillende landen faagtherapie erkend, en is ook in Nederland de eerste patiënt (experimenteel) behandeld.

Zwam eet plastic, mens eet zwam PLEUROTUS OSTREATUS EN SCHIZOPHYLLUM COMMUNE Hoewel veel mensen hem eten, weten maar weinigen dat de Pleurotus ostreatus, ons beter bekend als de oesterzwam, zelf graag plastic eet! In Afrika, Azië en Midden-Amerika doet de Schizophyllum commune, ‘het waaiertje’, hetzelfde.

WWW.HAMER.NET

Veilig werken met VAPRO

VAPRO heeft een breed palet aan veiligheidstrainingen.

Van ATEX trainingen tot aan de door Hobeon gecertificeerde OVK en MVK opleiding. Onze trainingen bieden een uitdagende mix van theorie en praktijk en zijn gericht op de werkvloer.

Zo verbeter je met enkele stappen de veiligheidscultuur binnen je bedrijf en maak je de vertaalslag van beleid naar praktijk.

Nieuw: onlangs is het aanbod van VAPRO uitgebreid met elektrotechnische veiligheidstrainingen.

Deze trainingen worden onder andere gegeven in onze practicum locatie in Woerden. Momenteel bestaat ons aanbod uit de NEN3140 en NEN3840. Deze training is ook door ILT gecertificeerd voor zeevarenden.

Benieuwd naar de mogelijkheden?

Kijk op www.vapro-trainingen.nl

EMPOWERING PEOPLE AND INDUSTRIES

VAPRO17_068 Adv 185x130.indd 1

11/01/17 09:36

PGS15 opslagsystemen voor gevaarlijke stoffen

RUIM 35 JAAR EXPERTISE

www.hiltra.com

Verkoop en Verhuur info@hiltra.com - 0342-404160

VNCI

VNCI NIEUWS NIEUW LID

FOTO: L AUR A VAN DER LINDE

WILMAR OLEOCHEMICALS

BEHIND THE SCENES@EEMSDELTAVISIE

FOTO: SHUT TERSTOCK.

Behind the scenes@Eemsdeltavisie op 19 oktober in Delfzijl was de laatste in de serie Behind the scenes, events die de Koninklijke VNCI in de regio organiseerde om de chemieclusters in het zonnetje te zetten. Het was ook meteen de meest succesvolle, met ruim tweehonderd bezoekers, wat mede te danken was aan de samenwerking met het Petrochem Platform. Sprekers, inclusief minister Wiebes van EZ, en aanwezigen waren het erover eens dat in het industriecluster Noord-Nederland alle ingrediënten aanwezig zijn voor een succesvolle energietransitie.

Wilmar Oleochemicals maakt onderdeel uit van een van de grootste spelers op het gebied van uit plantaardige oliën en vetten (palmolie) geproduceerde chemicaliën. Wilmar International produceert het grootste deel van deze oleochemicals vanuit twee fabrieken in Indonesië en Maleisië. Om de positie in Europa te versterken heeft Wilmar, buiten de importen vanuit de fabrieken in Azië, in 2014 een vetalcoholfabriek geopend op het terrein van Huntsman in Rozenburg, een van de afnemers van de vetalcoholen. Er werken circa dertig mensen.

Vetalcoholen worden onder andere verwerkt in wasmiddelen, cosmetica en shampoo.

Wilmar International heeft 450 productielocaties in 54 landen.

MKB CHEMIE ONTMOET HAAGSE POLITIEK

Op 25 november praten public-affairsprofessionals van de Koninklijke VNCI Roderik Potjer en Paul Nedermeijer geïnteresseerde mkb-leden bij over lobbyen in Den Haag en de rol van de VNCI hierin. Ook krijgen de deelnemers de kans in gesprek te gaan met een Tweede Kamerlid en is er een rondleiding door het Binnenhof.

Voorzitter van MKB-Nederland Jacco Vonhof, zelf ondernemer en actief in Den Haag, deelt zijn verwondering over het Haagse spel en hoe hij ervoor zorgt dat het belang van het mkb op de politieke agenda staat. (Aanmelden kan niet meer.)

november 2019 Chemie Magazine 45

MENSEN TRINSEO NETHERLANDS

Na een dienstverband van ruim 35 jaar gaat Frans Kempenaars, directeur van Trinseo Netherlands, op 1 januari 2020 met pensioen. Kempenaars was tevens voorzitter van PORTIZ (Port & Industry Zeeland), bestuurslid Zeeland van VNO-NCW Brabant Zeeland én lid van het algemeen bestuur van de Koninklijke VNCI. Verder was hij van 2005 tot 2009 director EH&S and Energy bij Dow en daarvoor site leader van een Dow-fabriek in Duitsland. Kempenaars studeerde chemical engineering aan de Technische Universiteit Eindhoven. In 2016 werd hij in Terneuzen gekozen tor Havenman van het Jaar. Trinseo, fabrikant van onder andere kunststoffen en synthetische rubbers, opende afgelopen zomer een ultramoderne nieuwe compounding-fabriek in Hoek. De oude fabriek op het Industriepark in Terneuzen was verouderd en niet meer concurrerend.

RADBOUD UNIVERSITEIT

Dr. Daniel Blanco, wetenschappelijk medewerker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, heeft de KNCV Onderwijsprijs 2019 gewonnen. De jury prees Blanco om zijn innovatieve wijze van doceren, zijn vermogen moeilijke concepten te relateren aan herkenbare concepten en zijn uitgesproken onderwijsvisie. Hij geeft momenteel vijf vakken binnen de bachelor en master Scheikunde.

“Zijn innovatieve en creatieve manier van lesgeven motiveert de studenten en daagt ze uit”, aldus jurylid Talitha Visser. “Zijn motto is dat studenten de stof niet alleen moeten snappen, maar dat ze er ook lol in moeten krijgen. En dat lukt hem duidelijk goed.”

LEIDEN BIO SCIENCE PARK

Ida Haisma is sinds 1 september directeur van het Leiden Bio Science Park, waar zij leiding geeft aan de transformatie naar een innovatiedistrict. Hiervoor was zij senior strategic advisor bij energienetwerkbedrijf Alliander, en daarvoor plaatsvervangend directeur van de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen. Ze bezit veel kennis van en ervaring met het creëren van sterke innovatieclusters. Zo heeft ze The Hague Security Delta, het Nederlandse veiligheidscluster met inmiddels meer dan tweehonderd bedrijven, kennisinstellingen en overheden, vanaf de start opgebouwd en was ze plaatsvervangend directeur bij het Kenniscentrum Grote Steden, waar ze de samenwerking tussen overheden, bedrijven en kennisinstellingen rond grootstedelijke ontwikkeling bevorderde.

COL OFON Chemie Magazine is het maandblad van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) en verschijnt 11x per jaar

Redactie Igor Znidarsic (hoofdredacteur) Marloes Hooimeijer (eindredactie)

Contact redactie Loire 150, 2491 AK, Den Haag T 06 284 730 51 E redactie@vnci.nl

Medewerkers Henk Engelenburg, Leendert van der Ent, Adriaan van Hooijdonk, Inge Janse, Erik te Roller, Marga van Zundert

Vormgeving Curve Mags and More, Haarlem

Advertentie-exploitatie Mooijman Marketing & Sales, Julius Röntgenstraat 17, 2551 KS Den Haag, T 070 323 40 70, E dm@mooijmanmarketing.nl Advertenties vallen buiten de verantwoordelijkheid van de redactie

Druk Impressed, Pijnacker

Abonnementen Wie werkzaam is in de chemische industrie of op een andere wijze direct of indirect bij de chemische industrie betrokken is komt in aanmerking voor een kosteloos abonnement op Chemie Magazine. Meld u aan via stb@vnci.nl. Meer informatie: znidarsic@vnci.nl of 06 284 730 51.

Overname Overname van artikelen uit Chemie Magazine is alleen toegestaan na voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie. In de meeste gevallen zal die graag worden gegeven.

VNCI ONLINE WWW.VNCI.NL

Website met onder meer dagelijks nieuws, het archief van Chemie magazine en alles over de chemische industrie in Nederland WWW.VNCI.NL/NIEUWS/CHEMIE-NIEUWSBRIEF

Gratis nieuwsbrief met daarin wekelijks het laatste nieuws over de chemische industrie en de VNCI

46 Chemie Magazine november 2019

Beeld cover TWITTER.COM/VNCI

De VNCI met het laatste nieuws, vacatures en reactiemogelijkheden op alle berichten

Discussieer mee met meer dan 3500 betrokkenen uit de chemische industrie en bezoek de vacatures in de LinkedIn-groep van de VNCI

Henk Veenstra ISSN 1572-2996

Werken bij AD International Het meest innovatieve bedrijf in de regio Moerdijk (winnaar innovatieprijs 2018)!

Laborant Technical Field Support

Wat bieden wij?

Heb jij een chemische studie afgerond, vlotte babbel, affiniteit

•

Mooi salaris en secundaire voorwaarden

met metaal oppervlaktebehandeling en wil je niet de hele dag

•

Werken in een no-nonsense werkklimaat

op het lab staan? Dan is dit jouw functie! In deze rol word je

•

Opleidingsmogelijkheden

middels een intensief opleidingstraject klaar gestoomd voor de

Solliciteren

functie van Sales & Process Engineer.

Stuur jouw CV en motivatie naar

Sales & Process Engineer

Robbin Verbeek (HR):

In deze rol ben je binnen een gedreven team verantwoordelijk

r.verbeek@adinternationalbv.com

voor de verkoop van chemische producten voor de behandeling

0167 - 526982

van metaaloppervlaktes. Met enthousiasme verdiep je jezelf in bestaande accounts (circa 60%) en ga je op zoek naar nieuwe (internationale) klanten en afzetmogelijkheden.

Vragen?

Mail Robbin!

Bekijk alle vacatures op www.adinternationalbv.com

CLS Services CHEMISTRY OF CONNECTING PEOPLE

www.cls-services.nl

recruitment, selection and secondment in chemistry | pharma | biotech | food | feed

OCTROOIGEMACHTIGDE IN OPLEIDING EDP PATENT ATTORNEYS - WAGENINGEN

Gevestigd in één van de mooiste en meest inspirerende kantoren van Nederland assisteert EDP Patent Attorneys B.V. wereldwijd inzake octrooistrategie. Tot haar cliënten behoren nationale en internationale multinationals, kennisinstellingen, MKB, en startups. In haar werkwijze staan betrokkenheid bij de cliënt, het streven naar hoge kwaliteit en transparantie voorop.

EDP Patent Attorneys is op zoek naar een Octrooigemachtigde in opleiding. De werkzaamheden omvatten diverse aspecten van octrooirecht en octrooistrategie en tevens ben je betrokken bij advies inzake nietigheid en inbreuk. Deze functie biedt zowel externe opleidingen als interne training on the job. Je krijgt de ruimte om je te ontwikkelen en door te groeien tot (inter)nationaal aanspreekpunt in een octrooiportfolio en in het begeleiden van de processen van A tot Z. Naast een passende technische academische opleiding (b.v. robotica, werktuigbouwkunde, chemische technologie), en bij voorkeur enige jaren werkervaring, ben je klantgericht, integer, communicatief vaardig en resultaatgericht. Je werkt efficiënt met een praktische en proactieve instelling.

Bij interesse voor deze vacature bezoek www.cls-services.nl?vac=A1900072 voor meer informatie.

LOGISTICON VERHUUR Opslag en dosering

Zand- & koolfiltratie

EUROPA’S GROOTSTE VERHUURVLOOT VOOR WATERZUIVERINGEN

Ultrafiltratie

Flotatie

Chemicaliën

Omgekeerde osmose

Uitgebreide keuze Voor de levering van installaties voor zowel korte als lange termijn verhuur, met capaciteiten van 1 tot meer dan 2000 m3/h voor toepassingen als: - Capaciteitsuitbreiding en/of back-up - Proefneming - Kwaliteitsverbetering Informeer naar Europa’s grootste verhuurvloot voor waterzuiveringen.

Logisticon Verhuur b.v. +31 (0)184 608260 www.logisticon.com