Chemie Magazine oktober 2018 by VNCI

Enorm personeelstekort dreigt in chemie

Chemiecluster Zeeland investeert in klimaat

Damiaan Denys over de angstparadox

Koninklijke Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie

LÉONIE SAZIAS

JAARGANG 60 • 10 • 18 OKTOBER 2018

‘GEWELDIG DAT ER CHEMOMEDICIJNEN BESTAAN’

Helder inzicht in uw installaties Applus RTD levert innovatieve, betrouwbare en kwalitatief hoogwaardige technologieĂŤn en diensten voor Niet-destructief Onderzoek, inspecties en certificatie in de (petro-)chemische en energie industrie.

Asset Integrity

Door de ontwikkeling van onze marktleidende technieken en diensten, blijven wij niet-destructieve onderzoeksmethodes naar een hoger niveau te tillen.

Lek- en afsluitertesten

Onze mensen en betrouwbare innovatieve technieken zullen u helpen om uw belangrijkste doelstellingen op het gebied van operationele efficientie en risico reductie te behalen.

Ons helder inzicht zorgt voor veilig handelen, continue verbetering, minimale downtime en volledige traceerbaarheid van resultaten. T +31 10 716 60 00

www.ApplusRTD.nl

E info.netherlands@applusrtd.com

Inspectie Niet-destructief onderzoek Certificatie Training & ontwikkeling Stralingsbescherming

INHOUD 10 | 18 oktober | 2018

LANGER EN BETER LEVEN DANKZIJ GENEESMIDDELEN Grote geneesmiddelinnovaties van de afgelopen eeuw hebben gezorgd voor een langer en beter leven. Alom gaan medicijnen de strijd aan met lifestyleziekten als hoge bloeddruk en maagzweer en tegen levensbedreigende ziekten als kanker. Zoals bij Tweede Kamerlid en voormalig presentatrice Léonie Sazias, die darmkanker had en een chemokuur kreeg. Negende deel van de serie over belangrijke chemische innovaties van de afgelopen 100 jaar: geneesmiddelen.

FORS PERSONEELSTEKORT DREIGT Uit monitoring van het aantal mensen dat chemie studeert, afstudeert, in de sector komt werken en weer uitstroomt, gecombineerd met het aantal vacatures, blijkt dat de chemiesector te maken krijgt met forse personeelstekorten. De mismatch tussen vraag en aanbod is nu een paar procent, maar kan snel oplopen. “Tussen nu en 2030 gaat 30 procent van de werknemers in de chemie met pensioen. In 2037 is dat zelfs 50 procent”, weet Onno de Vreede, hoofd Innovatie & human capital bij de VNCI.

30 oktober 2018 Chemie Magazine 3

EXPERTISE THROUGH 40 YEARS OF EXPERIENCE AND INNOVATION IN THE CHEMICAL INDUSTRY We understand your industry your business your supply chain your MSDS to advise you the best possible packaging solution(s) RID/ADR and UN regulations regarding transport of dangerous goods

MEMBER OF THE

BARK PACKAGING GROUP

INHOUD 10 | 18 oktober | 2018

Safety Delta Nederland: gezamenlijk werken aan innovatieveiligheidsagenda van de (petro)chemie

‘Deltaregio’ West-Brabant, Zeeland en Gentse Kanaalzone voorbeeld van industriële symbiose

7 9 11 13 14 18 24 28 30 34 36

Psychiater en filosoof Damiaan Denys over de angstparadox en risicoregelreflex

Dag van de Chemie 2018 trekt volop bezoekers

40 44 47 49 53 54 54 54

Voorwoord Colette Alma Tegenstelling Evenementen

NIEUWS

Shell Pernis levert restwarmte Nobelprijs voor scheikunde Ioniqa bouwt up-cycling-fabriek

ACHTERGROND

Event Dag van de Chemie 2018 VNCI 100 Jaar Grote chemische innovatie: geneesmiddelen VNCI 100 Jaar De jaren 1998-2008: RC-prijs en REACH VNCI 100 Jaar Op 1 juni 2007 werd REACH van kracht Arbeidsmarkt Fors personeelstekort dreigt Veiligheid Safety Delta Nederland opgericht Cluster Deltaregio investeert in klimaat Arbeidsmarkt Lauran Kwakernaat over haar werk bij Croda Veiligheid Modernisering veiligheidsbeleid: veel haken en ogen Milieu Chemours gaat uitstoot minimaliseren Veiligheid Damiaan Denys over angstparadox VNCI Nieuws Mensen VNCI Online Colofon

oktober 2018 Chemie Magazine 5

Uw productiviteit. Uw veiligheid. Uw omgeving. Overvulling brengt ze allemaal in gevaar.

Daarom is niveau belangrijk. Tankovervulling is terecht een constante veiligheidszorg voor elke opslagterminal. Overvullen van de tank heeft een rechtstreekse impact op uw veiligheid, uw omgeving en veroorzaakt wereldwijd miljarden euro’s aan schade. Daarom is Magnetrol® belangrijk. Onze overvulveilige sondes helpen om uw risico’s te minimaliseren, uw productiviteit te verhogen en te voldoen aan de nieuwste industrienormen. Download nu onze Overfill Protection Kit en bescherm wat belangrijk is. Want ook in uw bedrijf, is niveau belangrijk.

Download de Overfill Protection Kit op overfillprotection.magnetrol.com

Voorwoord

TEGENSTELLING In verband met ons 100-jarig jubileum kijken we in Chemie Magazine dit jaar terug op de ontwikkelingen van de VNCI en de Nederlandse chemische industrie in de afgelopen honderd jaar. In deze editie komt de periode 1998-2008 aan bod. Het waren de jaren waarin een groeiende aandacht ontstond voor chemische stoffen in aanraking met mens en milieu. Hoewel het nog maar kort geleden is, helpt deze terugblik ons om het heden beter te begrijpen. Europa haalde in die jaren een huzarenstukje uit door de REACH-wetgeving in te voeren, de meest ingewikkelde regelgeving die de Europese Commissie ooit produceerde. Met REACH kwam een enorme hoeveelheid kennis over de eigenschappen van stoffen voor het publiek beschikbaar. Of het nu kwam door die transparantie en extra kennis, of door de bewustwording dat we ook nog veel dingen niet weten, in dezelfde periode groeide ook de aversie tegen synthetisch vervaardigde stoffen.

Tussen natuur en chemie werd een scherpe tegenstelling geschapen, ondanks dappere communicatiepogingen van onze industrie om de beeldvorming bij te sturen. En die tegenstelling komen we ook vandaag nog levensgroot tegen. Stoffen van natuurlijke oorsprong genieten bij consumenten veruit de voorkeur boven chemisch identieke stoffen die in onze fabrieken worden gemaakt. En dat terwijl zuiverheid en kwaliteit bij die laatste vaak beter gewaarborgd zijn. Rationeel is dat slecht te verklaren. Emotioneel misschien wel. Waar de mens al eeuwen vertrouwd is met de natuur, is de chemie een relatief nieuwe, onbekende en ondoorzichtige ‘kunstgreep’. De afgelopen honderd jaar heeft die ‘kunstgreep’ ons leven eindeloos verrijkt, de uitdaging voor de komende jaren is om ook de consument dat te laten inzien. Colette Alma, directeur VNCI

EVENEMENTEN 19.10 Behind the scenes@Amsterdam & ACID Kennismaking met het chemiecluster Amsterdam, met focus op innovatie en toekomstig human capital. Locatie: Amsterdam Science Park Organisatie: VNCI, Port of Amsterdam, HIMS, Amsterdam Green Campus en ILCA 1.11 Veiligheid Voorop Veiligheidsdag 2018 Staat in het teken van zien en kijken. Het ‘zien’ wordt vanuit verschillende perspectieven onder de loep genomen. Locatie: Shell Technology Center, Amsterdam Organisatie: Veiligheid Voorop 7.11 Molecules meet Digits: New Business Models

De mogelijkheden van de digitale technologie voor kansen in de nieuwe circulaire businessmodellen en producten. Locatie: Deloitte, Rotterdam Organisatie: Deloitte, ISPT en VNCI 3.12 CHAINS 2018 Brengt de Nederlandse chemici drie dagen samen om de nieuwste wetenschappelijke doorbraken in de chemie met elkaar te delen en om elkaar te inspireren. Locatie: NH Conference Centre Koningshof, Veldhoven Organisatie: NWO Chemical Sciences 4.12 Behind the scenes@ZuidwestNederland Kennismaking met het chemiecluster Zuidwest-Nederland, met focus op innovatie en veiligheid.

Locatie: Chemiecluster Zeeland, Terneuzen Organisatie: VNCI en Chemiecluster Zeeland VERGADERINGEN 23.10 BG Duurzaamheid 23.10 WG Juristen 31.10 BG Veiligheid, Gezondheid en Milieu 25.10 DB Klimaatakkoord 1.11 BG Energie en Klimaat 1.11 WG Arbeidshygiëne 1.11 BG Innovatie 1.11 Overleg Regionaal Netwerken Veiligheid 6.11 WG Stoffenbeleid 8.11 DB Klimaatakkoord 13.11 WG Procesveiligheid 15.11 WG Security

COMPLEET OVERZICHT EN AANMELDEN: WWW.VNCI.NL/NIEUWS/EVENEMENTEN oktober 2018 Chemie Magazine 7

ROSER TURNAROUND SOFTWARE

18 Jaar ervaring in Turnaround Software 25 Internationale klanten uit de olieen gasindustrie 10 Jaar “Software as a Service” beschikbaar

• Scope management • Werkpakket voorbereiding • Materialen & certificaten • Manuren & begrotingen (Normen) • Planning + P6 interface • Isolatie management (LoTo) • Werkvergunningen (PTW) • Mobiele oplossingen (apps) • Inzicht in meer- en minderwerk • Voortgangscontrole • Laslijst en lasopvolging

VOU DIG

ADA-065

www.roserconsys.com info@roserconsys.com +31 (0)78 614 62 88

ILIG

EEN ZEER EFFECTIEVE OPLOSSING IN HET VOORKOMEN VAN DOORLEKKEN VAN CHEMISCHE VLOEISTOFFEN TUSSEN HANDSCHOEN EN MANCHET In veel situaties kan het moeilijk zijn om een afdichting te maken tussen handschoen en beschermend pak. Ons Glovezon-systeem biedt een zeer effectieve oplossing voor dit branchebrede probleem. • Spatwaterdicht • Vermindert het risico van contact met chemicaliën

Glovezon is ideaal voor iedereen die operatief werkt met chemicaliën, waar een spatgevaar is, zoals: • Voedselindustrie wash-down teams • Raffinaderijen • Tankreinigers

• Kostenefficient oplossing

Voor meer informatie over Glovezon download hier jou flyer

try.alphasolway.com/nl/glovezon

PROFESSIONAL PROTECTION

Actueel

Tijdens het openingsevent werd een levensgrote schuifpuzzel in elkaar geschoven met bewoners van Katendrecht. De puzzel symboliseert hoe Shell Pernis in directe verbinding met zijn omgeving staat en de samenwerking die nodig is om de restwarmte te kunnen aanbieden aan huishoudens in de regio.

16.000 HUISHOUDENS ONTVANGEN RESTWARMTE VAN SHELL PERNIS In de Rotterdamse wijk Katendrecht is het Pernis Restwarmte Initiatief van start gegaan. Hiermee willen Shell, Havenbedrijf Rotterdam en Warmtebedrijf Rotterdam bijdragen aan versnelling van de Nederlandse energietransitie door 16.000 Rotterdamse huishoudens te verwarmen met restwarmte afkomstig van de raffinaderij in Pernis. Deze overgang van aardgas naar restwarmte levert jaarlijks een CO2-reductie op van 35.000 ton.

hell heeft installaties gebouwd die het mogelijk maken om de restwarmte uit de raffinaderij af te voeren. Havenbedrijf Rotterdam draagt zorg voor het transport via de warmteleiding van Shell Pernis naar het bestaande warmtenet. Warmtebedrijf Rotterdam verzorgt de aansluiting op het bestaande warmtenet, het beheer, operatie en onderhoud ervan en verzorgt de levering aan de lokale warmtedistributeurs. Shell Pernis

is de eerste raffinaderij in de Rotterdamse haven die restwarmte gaat leveren. “Continue verbetering van de energieefficiëntie is belangrijk voor onze raffinaderij in Pernis en Shell in Nederland. Door restwarmte te leveren aan huishoudens in de regio zetten we een volgende stap in het reduceren van CO2-emissies”, zegt Marjan van Loon, president-directeur van Shell Nederland. “We willen steeds schonere energieproducten produceren voor thuis, onderweg en op het werk. Dit doen we niet alleen. Bij dit soort ontwikkelingen is samenwerking tussen het bedrijfsleven en de overheid de sleutel tot succes.” “Deze industrie maakt brandstoffen voor onze auto’s en grondstoffen voor allerlei producten die we elke dag gebruiken, van verf tot koelkasten en kleding. Daarbij komt veel warmte vrij die prima gebruikt kan worden”, aldus Allard Castelein, president-directeur van Havenbedrijf Rotter-

dam. Shell Pernis levert nu warmte voor 16.000 huishoudens, de Rotterdamse haven biedt genoeg restwarmte voor 500.000 huishoudens en een deel van het kassengebied. “De komende vier jaar gaan we flink wat huizen in de stad verduurzamen”, zegt Bas Kurvers, wethouder Bouwen, Wonen en Energietransitie gebouwde omgeving. “We helpen zo veel mogelijk huishoudens van het gas af, of bereiden ze daarop voor. Door het warmtenet te blijven uitbreiden zoals we vandaag doen, kunnen we op buurt- of wijkniveau verwarming op gas vervangen. Door die grootschalige aanpak wordt de energietransitie voor Rotterdammers flink goedkoper.” Op 25 september hebben Shell, Havenbedrijf Rotterdam en Warmtebedrijf Rotterdam het Pernis Restwarmte Initiatief samen met wethouder Kurvers feestelijk ingeluid. p oktober 2018 Chemie Magazine 9

Verkoop stoom- en warmwaterketels

Eco Steam Trading & Consultancy bv

www.eco-steamandheating.com +31 (0)13 583 94 40 | info@eco-steamandheating.com

Actueel

NOBELPRIJS VOOR SCHEIKUNDE VOOR ‘GESTUURDE EVOLUTIE’

e Amerikaanse Frances Arnold (California Institute of Technology) kreeg de prijs voor haar onderzoek naar de gestuurde evolutie van enzymen, die het mogelijk maakt om de evolutie in het lab als het ware te sturen en te versnellen, zodat het geen miljoenen jaren duurt voor uit een biologisch sample een bepaalde biomolecuul is geëvolueerd, maar het proces slechts enkele dagen of weken duurt. De enzymen die Arnold wist te produceren worden onder meer gebruikt om geneesmiddelen en biobrandstof te produceren. Frances is de vijfde vrouw die de Nobelprijs voor Scheikunde ontvangt. De Amerikaan George Smith (University of Missouri) en de Brit Gregory Winter (University of Cambridge) werden geëerd voor hun werk op het gebied van bacteriofagen,

CHEMIECLUSTERS EN INNOVATIE-HOTSPOTS OP CHEMIE LANDKAART

een soort virussen die bacteriën binnendringen en kunnen worden gebruikt om nieuwe eiwitten en geneesmiddelen te ontwikkelen. Smith en Winter brachten het onderzoek naar en de ontwikkeling van

antilichamen in een stroomversnelling. Antilichamen die met de hulp van fagen werden geproduceerd, zijn al verwerkt in medicijnen tegen reumatoïde artritis, psoriasis en de ziekte van Crohn. p

Frances Arnold van het California Institute of Technology is een van de drie winnaars van de Nobelprijs voor Scheikunde.

FOTO: CALTECH/REUTERS

De Nobelprijs voor Scheikunde is dit jaar toegekend aan de pioniers van de ‘gestuurde evolutie’, die het mogelijk maakt om in het lab nieuwe biomoleculen te fabriceren die toegepast worden in de geneeskunde en de (groene) chemie.

De VNCI heeft in de Chemie Landkaart de chemieclusters en innovatie-hotspots in beeld gebracht, samen met ChemieLink en Holland Chemistry. Het handige overzicht laat zien dat er dag in dag uit door heel Nederland gewerkt wordt aan de innovaties van de toekomst.

m de transitie naar de circulaire economie voor elkaar te krijgen, moet de chemische industrie zich

niet alleen richten op de korte termijn, maar ook al volop inzetten op innovatie en doorontwikkeling van de technologieën die nodig zijn voor 2050 maar nu nog niet rendabel zijn. Die innovatie vindt plaats in zes chemieclusters met gevestigde chemiebedrijven en driehonderd start-ups. “Nederland zit in de kopgroep van Europese chemielanden en heeft zichzelf de afgelopen honderd jaar goed op de kaart gezet”, zegt Onno de Vreede, hoofd Innovatie & human capital van de VNCI. “De chemieclusters zijn groeikernen voor kennis en innovatie en publiek-private samenwerkingen op alle onderwijsniveaus.” De uitdagingen voor de chemie zijn: versnellen van de opschaling van deze nieuwe processen, biobased, waterstof, elektrificatie en recycling. De Chemie Landkaart bevat informatie over onder meer de Coci’s, iLabs, CIV’s en RIF’s en contactinfo over de daar gevestigde organisaties. p

Chemie Landkaart: https://bit.ly/2xRzlwZ oktober 2018 Chemie Magazine 11

Eigen modern onderzoek-, productie- en analyselaboratorium Professionele oplossingen van organische synthese en life sciences, van route scouting tot multi-kilogramschaal productie!

Wij zijn in staat in te spelen op alle facetten van onderzoek en productie in het eigen laboratorium of in wereldwijd geselecteerde specialistische faciliteiten. SYNEX SYNTHETICS BV Karveelweg 20

•

6222 NH Maastricht

•

synexsynthetics.com

+31(0)43-205 8102

•

info@synexsynthetics.com

Milieu en Omgevingsvergunning vergt kennis m-tech is gespecialiseerd in : – – – – – – – – – – – – Nederland Dordrecht Pieter Zeemanweg 155 3316 GZ Dordrecht

Omgevingsvergunningen Managementsystemen Veiligheidsrapportages en -studies Milieueffectrapportages en -studies Ruimtelijke ordening Waterwet IPPC ADR-regelgeving Afval- en bodemwetgeving Geluid, geur, luchtkwaliteit, stikstofdepositie Bestuursrechtelijke procedures Natuurbescherming

België Roermond Produktieweg 1g 6045 JC Roermond

Brussel Clovislaan 82 1000 Brussel

Gent Hasselt Namen Industrieweg 118 / 4 Maastrichtersteenweg 210 Route de Hannut 55 9032 Gent 3500 Hasselt 5004 Namur

T +31 475 420 191 T +31 475 420 191 T +32 2 734 02 65 T +32 9 216 80 00 info@m-tech-nederland.nl info@m-tech-nederland.nl info@m-tech.be info@m-tech.be

T +32 11 223 240 info@m-tech.be

T +32 81 226 082 info@m-tech.be

www.m-tech-nederland.nl m-tech_2014_scm_adv180x132_rev_adres.indd 1

9/09/14 21:37

Actueel Nouryon is de nieuwe naam van AkzoNobel Specialty Chemicals. De naam is ontleend aan één van de grondleggers van AkzoNobel, chemiebedrijf Noury & Van der Lande, opgericht in 1838 in Deventer.

VNMI @basismetaal Tata Steel werkt samen met #DowBenelux aan #CO2 reductie #klimaatakkoord #innovatie https://bit.ly/2PZ7p0K Fons Janssen @AJJJanssen Als antwoord op @vnci @Wetenschap_NL Check ook deze mooie chemieboom: https://chemieinnederland.nl/view/tree/detail/5?lang=2 … Daan Borjeson @DaanBorjeson Chemie en overheid hebben elkaar hard nodig om doelstellingen klimaat akkoord te halen. https://lnkd.in/eKsqMzM Meindert Smallenbroek @Smallenbroek Kort werkbezoek gebracht aan Frisia Zout in Harlingen. Bedrijf wint zout op bijna 3.000 meter diepte. Zout wordt na bewerking gebruikt voor o.a. de chemische industrie TU EindhovenGeverifieerd account @TUeindhoven Plantaardig poeder zuivert water snel en duurzaam. @DannievanOsch promoveerde vorige week op dit nieuw soort oplosmiddel. #Chemie #Onderzoek http://bit.ly/2Oi5My9 KNCV @KNCVchemie De kaarten voor de Avond van de Chemie 2018 op 9 oktober in @Diligentia zijn uitverkocht. #AvdC18 Roderik Potjer @potjer Mijn 2000ste tweet...een extra feestelijke. Rij, loop, fiets deze week vooral nog een paar keer langs en onder de Malietoren door, want nu hangt die prachtige aankondiging van de Dag van de Chemie er nog!

IONIQA BOUWT UP-CYCLINGFABRIEK VOOR PET Met de bouw van de eerste up-cyclingfabriek voor PET-plastic maakt Ioniqa de stap van scale-up naar de markt. De fabriek zal vanaf medio 2019 PET-plasticafval volledig circulair omzetten naar hoogwaardige, pure PET-grondstof, waarvan weer nieuwe producten worden gemaakt, onder meer voor voedselverpakkingen.

‘S

inds 2011 werken we in ons lab in Eindhoven aan de technologie om alle kleuren PET-plasticafval én -textiel op oneindige basis te kunnen up-cyclen”, vertelt Tonnis Hooghoudt, CEO van Ioniqa. Daarvoor vormt de samenwerking met Unilever en PET-producent Indorama een belangrijke basis. “De voorbije twee jaar hebben we in onze demonstratiefabriek bij Plant One veel testen uitgevoerd, onder meer voor Unilever en Indorama, die onze grondstof hebben gevalideerd voor voedselverpakkingen. Zo’n validatie betekent heel veel voor de markt om een circulaire oplossing te omarmen. Uit het PET-afval zijn PETproducten te maken identiek aan die geproduceerd uit aardolie, met dezelfde kwaliteit, voedselveiligheid en met concurrerende prijzen.”

De Ioniqa-fabriek komt in een nieuwe hal op de Brightlands Chemelot Campus in Geleen, die eind dit jaar klaar zal zijn. In de eerste helft van 2019 worden de fabrieksinstallaties geplaatst, daarna volgt het opstartproces. Het eerste product wordt naar verwachting ook in 2019 afgeleverd. De fabriek is goed voor 10.000 ton PET-grondstof. “De aanvoer van het PET-afval is voor deze fabriek al verzekerd, evenals de afzet van onze nieuwe, pure PET-grondstof”, aldus Hooghoudt. De Brightlands Chemelot Campus is volgens hem een goed geoutilleerd terrein, waar de Ioniqafabriek volledig naar wens is te realiseren, en heeft een groot achterland voor aanvoer van grondstof (dicht bij Duitsland, België en Frankrijk). “Als plastic-hub in Europa is Limburg een prima locatie.” De fabriek past goed in de ambitie van Brightlands Chemelot Campus om innovaties in duurzaamheid te stimuleren en te versnellen. Recycling is daarbij een cruciaal element. De fabriek van 10.000 ton is in vergelijking tot de vraag in de markt relatief klein, schaalvergrotingen tot 100.000 of 200.000 ton zullen zeker volgen. “Dat is meer iets voor kapitaalkrachtigere en wereldwijd opererende partijen”, aldus Hooghoudt. “Wij richten ons op het verlenen van licenties van onze technologie, wereldwijd. Daarmee zal ook zeker worden gesteld dat de technologie sneller wordt geïmplementeerd. Ioniqa zal zich in de toekomst blijven richten op verdere technologieontwikkeling om ook andere typen plastics – en in de toekomst ook bio-plastics – te kunnen recyclen.” p Meer actueel nieuws op www.vnci.nl en in de wekelijkse gratis VNCI Nieuwsbrief (meld je aan via de site). oktober 2018 Chemie Magazine 13

DAG VAN DE CHEMIE TREKT 20.000 BEZOEKERS

‘WETENSCHAP IS DE BASIS VAN ALLES’ Net als bij de voorgaande editie in 2015 wisten tijdens de zonovergoten Dag van de Chemie op 6 oktober velen de weg te vinden naar een van de 69 chemie-deelnemers op 23 locaties. “Fantastisch om te zien dat de deelnemende bedrijven alles uit de kast haalden om familie van medewerkers, omwonenden, kinderen en andere geïnteresseerden te vertellen over de organisatie en producten die ze maken”, zegt Vicky Hendriks, communicatieadviseur bij de VNCI. “Vooral de trots die te zien was bij de organisatieteams van de diverse deelnemers was erg mooi”.

14 Chemie Magazine oktober 2018

‘W

etenschap is de basis van alles. Mensen beseffen te weinig dat wetenschap en de techniek die er nodig is om dat allemaal toe te passen heel belangrijk is in de maatschappij. In zo’n weekend kun je heel mooi aan de mensen laten zien hoe interessant dat is.” Dit zei astronaut André Kuipers bij zijn bezoek aan de Zernike Campus in Groningen tijdens het Weekend van de Wetenschap op 6 en 7 oktober.

Proefjes doen bij Corbion.

Kuipers was samen met kunstenaar Daan Roosegaarde en hoogleraar ontwikkelingspsychologie Eveline Crone een van de drie ambassadeurs van het wetenschapsweekend, waar de Dag van de Chemie dit jaar mee samenviel. Kuipers bracht ook een bezoek aan BASF in Heerenveen, dat onder meer een Kids Lab en een tour door het BASF Lab had georganiseerd. Ook op Chemie Park Delfzijl openden bedrijven hun deuren voor het

publiek om te laten zien hoe de chemie op een verantwoorde wijze bijdraagt aan producten die het leven beter, makkelijker en gezonder maken. Bij poort 3 stond een grote tent waar onder meer de AkzoNobel-bedrijven (MEB, MCA, Zout, Delesto en joint venture Delamine), Teijin Aramid, BioMCN en Lubrizol zich presenteerden. Kinderen konden er proefjes doen en er waren rondleidingen per bus over het park. Ook Chemelot in Geleen (2500 bezoekers) bood een site-tour langs e oktober 2018 Chemie Magazine 15

FOTO’S: SJOERD VAN DER HUCHT

Event

Niacet in Tiel (780 bezoekers) liet zien hoe je verschillende zouten maakt en hoe dit bijdraagt aan voedselveiligheid. Bij Huntsman Holland in Rotterdam (700 bezoekers) konden kinderen slijm en stuiterballen maken en konden bezoekers zien aan welke eindproducten Huntsman een bijdrage levert. Carbogen Amcis in Veenendaal was een van de bedrijven die bezocht werden door VNCI-voorzitter Bernard Wientjes, naast Corbion en BASF De Meern. Bezoekers konden er proefjes doen in het laboratorium en rondleidingen volgen in de productiefaciliteiten. Ook was er een escaperoom en kon er geabseild worden. Zoals bij veel deelnemende bedrijven was ook hier informatie beschikbaar over hoe je een carrière in de chemie kunt beginnen. p

BASF De Meern.

16 Chemie Magazine oktober 2018

Chemie Park Delfzijl.

BASF De Meern.

André Kuipers bij BASF in Heerenveen.

Corbion.

FOTO: OMROP FRYSL ÂN

de fabrieken. In de speciale kids-bus werd het Chemelot-verhaal op een toegankelijke manier verteld. Tijdens de masterclass ‘De Wereld van Geuren’ van Tanja Deurloo, chemicus en parfumdesigner, kwam de rol van geur in het dagelijks leven en de relatie met chemie aan bod. Sieger Kooij, scheikundeleraar en YouTube-docent, gaf een masterclass over de rol van scheikunde.

FOTO: DE EEMSKR ANT

Abseilen bij Carbogen Amcis.

Hello again Wij zijn Nouryon – een nieuwkomer met een voorgeschiedenis van 400 jaar.

Wij zijn wereldwijd marktleider op het gebied van essentiële chemie. Dankzij onze rijke geschiedenis hebben we een schat aan ervaring opgebouwd, maar zijn we eveneens langdurige samenwerkingsverbanden met klanten aangegaan. Ook hebben we een plaats verdiend tussen de best presterende bedrijven in onze sector als het gaat om veiligheid, duurzaamheid en betrouwbaarheid. Onze producten spelen een essentiële rol in het dagelijks leven van mensen over de hele wereld. Ontdek alles op nouryon.com

Jouw partner in essentiële chemie voor een duurzame toekomst

DE VNCI BESTAAT DIT JAAR 100 JAAR. CHEMIE MAGAZINE VIERT DIT MET EEN SERIE ARTIKELEN OVER CHEMISCHE INNOVATIES DIE DE AFGELOPEN 100 JAAR GROTE MAATSCHAPPELIJKE IMPACT HADDEN.

ANTICONCEPTIEPIL

KUNSTMEST

SYNTHETISCHE VEZELS

VOEDINGSADDITIEVEN

PENICILLINE

MEDICIJNINNOVATIES MAAKTEN AFGELOPEN EEUW TALLOZE LEVENS BETER

‘CARDIOVASCULAIRE GENEESMIDDELEN ZIJN SUCCESVERHAAL GEWORDEN’ De apotheek staat bol van chemie. Grote geneesmiddelinnovaties van de afgelopen eeuw hebben gezorgd voor een langer en beter leven. Alom gaan medicijnen de strijd aan met lifestyle- en levensbedreigende ziekten. Zoals bij Tweede Kamerlid en voormalig presentatrice Léonie Sazias, die darmkanker had en een chemokuur kreeg. Tekst: Marloes Hooimeijer

VERF EN COATINGS

‘Z

PLASTIC

GEWASBESCHERMING

e eeuw

GENEESMIDDELEN

DESINFECTIE (volgorde is willekeurig)

18 Chemie Magazine oktober 2018

onder overdrijving kan worden gesteld dat geneesmiddelen de maatschappij ingrijpend hebben veranderd”, stelt Ed Moret, secretaris van de Federatie voor Innovatief Geneesmiddelenonderzoek Nederland en universitair hoofddocent farmaceutische wetenschappen in Utrecht. Legio grote medicijndoorbraken waren goed voor allerlei Nobelprijzen en, bovenal, levensreddend. De ontdekking van de antibiotica penicilline (1941) en streptomycine (1950, tegen tuberculose) is natuurlijk een bekend voorbeeld. Moret: “Ook cardiovasculaire geneesmiddelen als cholesterol- en bloeddrukverlagers – statines en bètablokkers – zijn afgelopen eeuw een succesverhaal geworden. Daardoor worden we steeds ouder.” Maar de maatschappelijke invloed gaat volgens Moret verder dan alleen levensverwachting en gezondheid. “Vroeger zaten mensen met psychiatrische problemen in een gekkenhuis. Dat hele woord bestaat niet eens

meer. Patiënten zijn ambulant geworden: ze krijgen medicatie en lopen in de maatschappij rond. Dat is een enorm verschil.” Een belangrijke doorbraak in de psychiatrie was de introductie van het antipsychoticum chloorpromazine in 1952.

Magic bullet

Honderd jaar geleden was het Paul Ehrlich die volgens Moret de basis legde van chemische geneesmiddelen. Ofwel van chemotherapie, een term die nu vooral gebruikt wordt voor behandeling van kanker, maar feitelijk een benaming is voor álle soorten behandelingen met chemische middelen. Ehrlich ontwikkelde het eerste chemische geneesmiddel, tegen de geslachtsziekte syfilis. Om op dat punt te komen testte hij een lange reeks arseenverbindingen op proefdieren, het 606e molecuul dat hij testte voldeed aan zijn eisen en kwam in 1910 als Salvarsan op de markt. “Syfilis was een ‘koninklijke’ ziekte. Belangrijke mensen hadden er last van, dus Ehrlichs ontdekking had

WE GEVEN IN NEDERLAND AL JAREN ROND DE 5 MILJARD EURO UIT AAN GENEESMIDDELEN

LÉONIE SAZIAS:

‘Het lichaam is een fantastische chemiefabriek, waar we goed voor moeten zorgen’

FOTO: WIEBE KIESTR A

gewicht”, aldus Moret. “Salvarsan was de eerste magic bullet: een veilig middel dat alleen schadelijke micro-organismen – in dit geval een parasiet – en geen andere, gezonde cellen in het lichaam doodmaakt. Het medicijn kwam voort uit zijn studie naar het aankleuren van weefsel om specifieke bacteriën op te sporen. Zijn gedachte: als er blijkbaar receptoren op die bacteriën zitten die de kleurstof opvangen, kun je die kleurstof ook van een bacteriedodende stof voorzien.” Zo systematisch als Ehrlich te werk ging in zijn zoektocht naar de beste arseenverbinding, zo toevallig werden jaren later medicijnen tegen kanker en depressie ontdekt. “Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen de twee beroemde farmacologen Louis Goodman en Alfred Gilman erachter dat stikstofmosterdgas, bestemd voor chemische oorlogsvoering, niet alleen blaren op het lichaam maakte, maar daadwerkelijk in de huid werd opgenomen en er in het bloed voor zorgde e

TARGETED THERAPY BIJ KANKER

Hoewel ‘chemische oorlogsvoering’ met een combinatie van chemotherapeutica vaak nog steeds eerste keus is in de behandeling van kanker, is voor een klein deel van de patiënten ook targeted therapy mogelijk. Dit kan met small molecules, medicijnen die als magic bullets van binnenuit de kankercel de signalen remmen die nodig zijn voor groei, deling en overleving. Imatinib was in 2000 de eerste magic bullet bij kanker die op de markt kwam, voor zeldzame vormen van maagdarmkanker en leukemie. Het kan tegenwoordig ook met monoklonale antilichamen, eiwitten die het eigen afweersysteem helpen zich tegen de kankercellen te wapenen (immuuntherapie). oktober 2018 Chemie Magazine 19

FOTO: WELLCOME IMAGES

HET MEEST GEBRUIKTE GENEESMIDDEL IS DE ONTSTEKINGSREMMER/ PIJNSTILLER DICLOFENAC, 1,2 MILJOEN GEBRUIKERS IN 2016

Paul Ehrlich ontwikkelde het eerste chemische geneesmiddel, tegen syﬁlis.

dat witte bloedlichaampjes niet meer konden delen. Het werd het eerste chemotherapeuticum voor kanker, ingezet bij leukemie.” Een doorbraak voor depressie waren de MAO-remmers, na de Tweede Wereldoorlog bij toeval ontdekt toen tuberculosepatiënten die werden behandeld met de stoffen isoniazide en iproniazide ook veel vrolijker bleken. “Dit leidde tot het besef dat geneesmiddelen veel meer kunnen dan cellen doden en luidde in de farmacologie de eeuw van de scheikunde in. Chemici gingen proberen via totaalsynthese natuurlijke stoffen te maken”, zegt Moret. ‘Krachtproeven’ waar volgens hem vooral organisch chemicus en Nobelprijswinnaar (1965) Robert Burns Woodward erg goed in was. Hij synthetiseerde allerlei medisch relevante stoffen, waaronder kinine (gebruikt tegen malaria), cortisone (gebruikt tegen reumatoide artritis), cholesterol (bouwstof voor lichaamscellen en hormonen) en begin jaren zeventig ook vitamine B12 (van belang voor bloed en zenuwstelsel).

Jan Cremer in zijn van atelier dat een abnormale structuur hetbegin jaren 6 hemoglobinemolecuul ten grondslag lag aan deze ziekte. In 1949 toonde hij aan dat dit inderdaad het geval was. Pauling speelde ook een rol bij de ontrafeling van het DNA-molecuul en eiwitwerking daarin, die uiteindelijk in 1953 met het ‘dubbelhelixmodel’ van de latere Nobelprijswinnaars James Watson en Francis Crick werd voltooid. Kennis die van grote betekenis zou blijken voor de moleculaire geneeskunde. Het leidde tot de ontwikkeling van antimetabolieten, stofjes die lijken op metabolieten, die een rol spelen bij verdubbeling van DNA. Antimetabolieten remmen de groei van foute cellen doordat ze de celstofwisseling verstoren. Gertrude Elion and George Hitchings wisten dit

e eeuw

GENEESMIDDELEN

20 Chemie Magazine oktober 2018

“Tot vandaag de dag bepalend in geneesmiddelontwikkeling is moleculaire geneeskunde”, stelt Moret. Begrip van de rol van moleculen en cellulaire processen bij ontstaan, progressie en behandeling van ziektes vormt daarin de kern. Grondlegger van molecular medicine eind jaren veertig was Linus Pauling, winnaar van de Nobelprijs voor Scheikunde in 1954. Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog stelde hij een moleculaire theorie op over sikkelcelanemie (erfelijke vorm van chronische bloedarmoede). Hij veronderstelde

FOTO: AWM

Moleculair

De farmacologen Goodman en Gilman ontdekten dat stikstofmosterdgas, bestemd voor chemische oorlogsvoering, ook ingezet kon worden tegen leukemie.

ED MORET:

CHEMIE VAN GENEESMIDDELEN

‘Geneesmiddelen hebben de maatschappij ingrijpend veranderd’ principe, het ontwikkelen van ‘namaakmoleculen’ die ingrijpen op DNA, succesvol in te zetten tegen virussen, tumoren, bacteriën et cetera. Een andere ontdekking die volgens Moret zeer bepalend is geweest voor medicijninnovatie was de focus op receptoren als medicijndoelwit door sir James Black. In 1988 kreeg hij samen met Elion en Hitchings de Nobelprijs voor Geneeskunde. Black is onder andere ontwikkelaar van de bètablokker propranolol (1964), te gebruiken bij hoge bloeddruk, hartkramp en -infarct. Ook de Belgische farmacoloog Paul Jansen richtte zich op receptoren. In 1954 synthetiseerde hij isopropamidejodide (R 79), dat zeer werkzaam bleek bij de bestrijding van maagzweren. Moret: “Door de focus op receptoren, die aan de buitenkant van de cel zitten, konden we symptomen gaan beïnvloeden die horen bij lifestyle-ziekten zoals hoge bloeddruk en maagzweer.”

Chemokuur

“Het is geweldig dat chemomedicijnen tegen kanker bestaan. Ook al gooi je daarmee een atoombom in je lijf, het belang ervan zal niemand ontkennen”, zegt Léonie Sazias, Tweede Kamerlid voor 50Plus (woordvoerder zorg), voormalig Veronica-omroepster en presentatrice. Ze was op campagne voor 50Plus toen februari vorig jaar bij haar darmkanker werd geconstateerd. Na de operatie was ze ‘schoon’, desondanks adviseerde de oncoloog haar een preventieve chemokuur. Daarmee zou de kans dat de kanker weer terugkeert met 30 procent verkleinen. Sazias: “Ik deed het vooral omdat mijn man en kinderen vonden dat ik het moest doen.

Geneesmiddelen hebben verschillende werkingsmechanismen. Cholesterolverlagers (statines) bijvoorbeeld remmen de werking van een eiwit dat een belangrijke rol speelt bij de cholesterolfabricage door de lever. De chemische naam van dit eiwit is HMG-CoA reductase. Als dit eiwit zijn werk niet kan doen, ontstaat er al snel een cholesteroltekort, waarna de lever LDL-cholesterol (een risicofactor voor slagaderziekte) uit het bloed gaat opnemen en het cholesterolgehalte in het bloed daalt. Een ander voorbeeld: de ontstekingsremmer/pijnstiller diclofenac, het meest gebruikte medicijn in Nederland. Diclofenac valt onder de noemer NSAID’s (niet-steroïdale anti-ontstekingsmedicijnen). NSAID’s zijn medicijnen die door middel van remming van het cyclo-oxygenaseeiwit (COX) de vorming van prostaglandines in het lichaam remmen. Prostaglandines stimuleren de waarneming van pijn, verhogen de lichaamstemperatuur (koorts) en zorgen dat bloedvaten open gaan staan (roodheid bij een ontsteking). Vaak bestaat een pil maar voor een klein deel uit de werkzame stof. Er zijn allerlei hulpstoffen nodig om de pil te kunnen produceren en te zorgen dat die in het lichaam goed zijn werk kan doen. Denk aan granuleermiddelen die bepalen hoe snel een tablet in de maag uiteenvalt of aan een coating die ervoor zorgt dat de pil pas in de darm en niet in de maag uiteenvalt.

Al had ik het anders denk ik ook wel gedaan. Je neemt toch liever het zekere voor het onzekere. Als je de chemo de eventueel nog loslopende cellen in je lijf hebt laten doden, weet je in ieder geval zeker dat je er álles aan gedaan hebt.” Pas tijdens de vier chemo’s voelde ze zich echt ziek (‘bluhhh, echt, als oud vuil op de bank’, zoals ze het destijds omschreef) en nog steeds ondervindt ze de gevolgen ervan: “Ik ben heel moe, mijn energielevel laat me dikwijls in de steek.” Maar ze is kankervrij en daar gaat het om. “Ik blijf onder controle en hoop dat het nooit meer terugkomt.” Ze is hoopvol over de toekomst van gerichtere vormen van kankertherapie dan chemo. “Ik kan niet wachten tot nano-therapie, die meer direct op de tumor inwerkt, en immuuntherapie, die het lichaam in staat stelt zichzelf tegen kankercellen te verdedigen, op de markt komen.” In haar Kamerwerk pleit ze voor meer op-maat-behandeling in chemotherapie en minder protocollair werken met standaarddoseringen. Dit pleidooi is mede gebaseerd op haar eigen ervaring: “Na drie kuren werden mijn handpalmen en voetzolen helemaal donkerblauw en bleek ik een overdosis te hebben.”

Blijven lachen

Het lichaam is volgens haar een ‘fantastische chemiefabriek’, waar we goed voor moeten zorgen. Wat haar betreft met een combinatie van reguliere medicijnen, natuurlijke middelen (‘naast m’n chemo nam ik ook wiet, kurkuma en maretak’) en het ‘enige echte medicijn’: humor. “Ik geloof erin dat je altijd moet blijven lachen.”

FOTO: SHUT TERSTOCK

60.

MEDE DANKZIJ MEDICIJNEN BLIJFT DE LEVENSVERWACHTING IN NEDERLAND STIJGEN, NAAR GEMIDDELD 86 JAAR IN 2040

e oktober 2018 Chemie Magazine 21

INNOVATIEVE GENEESMIDDELEN LEVEREN TUSSEN DE 0,6 EN 1,6 MILJARD EURO AAN ARBEIDSBATEN (MINDER VERZUIM) EN UITGESPAARDE ZORGKOSTEN OP TOEKOMST: PERSONALIZED MEDICINE

“In de toekomst zal de chemische route van molecular medicine heel belangrijk blijven. We kunnen tegen iedere target een stof maken. De bottleneck zit ‘m erin: is déze target bij déze patiënt wel relevant voor de ziekte?”, zegt Ed Moret. “En daar komt personalized medicine om de hoek kijken. Analytische chemie wordt daarin heel belangrijk. We gaan richting een moleculaire, reductionistische toekomst. Ofwel, we gaan alles meten aan mensen – metabolisme, eiwitten, bacteriën et cetera – en medicijnen meer afstemmen op hun persoonlijke kenmerken. Hoe meer geneesmiddelen, hoe beter. In plaats van dertig geneesmiddelen per jaar moeten we er drieduizend gaan toelaten. Alleen moeten die dan niet zo gruwelijk duur zijn. Ook moeten we minder eisen gaan stellen aan toelating van personalized medicines: ieder mens zijn eigen trial.”

FOTO: SHUT TERSTOCK

VNCI-LEDEN DRAGEN BIJ AAN MEDICIJNEN

De API’s calcifediol en calcitriol zorgen bij nier- en leverfalen voor een gezond beenderstelsel.

e eeuw

GENEESMIDDELEN

22 Chemie Magazine oktober 2018

Carbogen Amcis in Veenendaal, tot voor kort Dishman, heeft een lange historie als producent van actieve stoffen (API’s) voor geneesmiddelen en vitaminepreparaten. Directeur Rob Eijkman: “We zijn een spin-off van de wolfabriek. Al in de oorlog werd ontdekt dat het wolvet uit de wolwasserij een hoog aandeel cholesterol bevatte, na de oorlog is door de wolfabrikant direct een fabriek voor het isoleren van cholesterol gebouwd. Het leek interessant voor de farmaceutische industrie om er mannelijke en vrouwelijke hormonen mee te bouwen, aangezien cholesterol het basisskelet in het lichaam vormt waaruit hormonen als testosteron en oestrogeen worden geproduceerd. Alleen verdampte die belangstelling toen in Mexico een plantje werd ontdekt waarvan de wortel al een stof bevatte die de industrie enorm op weg hielp in de hormoonsynthese. In 1969 besloot Philips Duphar de cholesterolfabriek van de wolfabriek te kopen, met als doel de cholesterolproductie als grondstof voor hun vitamine-D3-producten, voor diervoeding en vitaminepreparaten, veilig te stellen. Philips haalde toen nog provitamine D uit mosselen – niet echt een fris proces.” Later verkocht Philips het bedrijf aan Solvay, en Solvay aan Dishman, waarvan Carbogen Amcis een dochtermaatschappij is. Eijkman: “De API’s die we nu maken zijn allemaal gerelateerd aan vitamine D3, de belangrijkste twee zijn calcifediol en calcitriol. Het lichaam zet D3 om in calcifediol en vervolgens in calcitriol, verantwoordelijk voor de juiste balans van calcium en fosfor in je botten. Dankzij deze synthetische stoffen, toegepast in geneesmiddelen bij nier- en leverfalen, kun je het metabolisme van het lichaam omzeilen en toch zorgen voor een gezond beenderstelsel. Ons cholesterol wordt ook toegepast in liposomen, die dienen als hulpstof in geneesmiddelen (drug carrier system) en zorgen dat de API’s op de juiste plek in het lichaam terechtkomen.”

Sinaspril is een van de merken van Bayer Consumer Health. Voor de toekomst hoopt Carbogen Amcis in Veenendaal varianten op de bestaande vitamine-D-metabolieten te produceren. “We zijn nu bezig met de ontwikkeling daarvan. Daarmee kun je de werkzaamheid verbeteren of toepassing verbreden. Calcitriol bijvoorbeeld blijkt ook een remmende werking bij tumoren te hebben, zoals teelbalkanker.” Met het op de markt brengen van aspirine in 1899 verwierf Bayer internationale bekendheid. In eerste instantie werd de pijnstiller als poeder in glazen ﬂesjes verstrekt, later ook als tablet. In de jaren dertig van de vorige eeuw werd de werkzaamheid van sulfonamides bij infectieziekten als streptokokken ontdekt. Bayer bracht het in 1935 als Prontosil op de markt, op basis van de rode kleurstof sulfamidochrysoïdine. Sulfonamides waren de voorloper van het antibioticum penicilline en werden veel gebruikt op de slagvelden van de Tweede Wereldoorlog. Een lange geschiedenis in geneesmiddelen volgde voor Bayer. In 2006 kocht het branchegenoot Schering en in 2014 de consumentendivisie van MSD, waarmee het zijn positie in zelfzorggeneesmiddelen versterkte. De Bayer-divisie Consumer Health omvat onder meer merken als Aleve, Sinaspril, Rennie en Dampo. Het onderdeel Bayer Pharmaceuticals ontwikkelt, maakt en verkoopt onder andere anticonceptiva, middelen voor hart- en vaatziekten, trombo-embolieën, hoge bloeddruk, MS, hemofilie en visusverslechtering. Het

DANKZIJ VERBETERDE BEHANDELING GENEZEN STEEDS MEER KINDEREN VAN KANKER: BEGIN JAREN ZEVENTIG STIERVEN JAARLIJKS NOG RUIM 200 KINDEREN AAN KANKER, IN 2016 61

richt zich ook intensief op middelen om kanker te bestrijden. Daarin zullen targeted therapy en personalized medicines (zie kaders) steeds meer nadruk krijgen, zodat verschillen in individuele ziektekenmerken in de kankertherapie kunnen worden meegenomen. ‘Geen twee soorten kanker zijn hetzelfde’, aldus Bayer. ‘Targeted therapy brengt voordelen voor patiënten, verbetering van behandeluitkomst en kwaliteit van leven.’ Bij Bayer in Mijdrecht vinden de marketing- en salesactiviteiten van Consumer Health en Pharmaceuticals plaats. DSM Sinochem Pharmaceuticals (DSP) is wereldleider op het gebied van duurzaam geproduceerde antibiotica (zie Chemie Magazine mei). Daarnaast produceert het inmiddels ook generieke statines (cholesterolverlagers) en anti-schimmelmedicijnen. Dit jaar lanceerde het de statines Rosuvastatine en Atorvastatine en het anti-schimmelmedicijn Caspofungine tegen Candida- en Aspergillusinfecties. DSP wil in de toekomst een ‘fullservice-bedrijf’ worden voor generieke geneesmiddelen.

Chloor van AkzoNobel vindt toepassing in tal van industrieën, waaronder de farmaceutische industrie. Het dient als grondstof voor monochloorazijnzuur, waarmee cellulose van hout wordt omgezet in pharma-grade carboxymethylcellulose (CMC). CMC maakt pillen, zoals paracetamol, wateroplosbaar. De CMC verlaat vervolgens zonder veranderingen het lichaam weer; wordt er niet verteerd of afgebroken.

FOTO: SHUT TERSTOCK

De broomhoudende organische producten die ICL-IP Terneuzen produceert, worden onder meer toegepast in de productie van geneesmiddelen, zoals cholesterolverlagers en medicijnen tegen epilepsie. Ook de anorganische bromide-oplossingen van ICL-IP vinden verschillende toepassingen in de farmaceutische industrie.

oktober 2018 Chemie Magazine 23

Bronnen: o.a Wikipedia, Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen, College ter Beoordeling van Geneesmiddelen, CBS, RIVM, www.historiek.net, www.hartwijzer.nl

WIST U DAT?

De farmaceutische industrie vindt haar oorsprong in het isoleren van geneeskrachtige stoffen uit planten. Analytische chemie speelde daarin een belangrijke rol. Zo wist de Duitse apotheker Friedrich Sertürner begin negentiende eeuw morfine uit opium (sap van de papaverplant) te isoleren. Hij vernoemde het naar de Griekse god van de slaap, Morpheus. Een volgende stap in farma was het modificeren van geïsoleerde moleculen, bijvoorbeeld morfine tot heroïne (diacetylmorfine), wat toen nog als een niet-verslavend alternatief voor morfine werd gezien. Of salicylzuur (dat in de natuur voorkomt in wilgenbastextract, en al heel lang bekend staat om zijn pijnstillende werking) tot acetylsalicylzuur, beter bekend als aspirine. Het was de Duitse chemicus Felix Hoffmann die in 1898 heroïne en aspirine maakte – in dezelfde maand. Niet veel later werden ze door Bayer op de markt gebracht. De naam heroïne is ontstaan toen tijdens testen bleek dat het een ‘heroïsch’ gevoel gaf. Later werden geneeskrachtige stoffen ook uit organen en weefsel van dieren geïsoleerd, zoals adrenaline en cortisol. In 1923 werd Organon opgericht als dochtermaatschappij van Zwanenberg Slachterijen en Fabrieken, fabrikant van Unox-worst. Het haalde bijvoorbeeld insuline uit de alvleesklier van geslachte varkens. In 2017 stonden er 14.067 geneesmiddelen geregistreerd, waarvan 1500 ‘unieke’ medicijnen. Een groot deel is gericht op genezing of verbetering, zoals antibiotica, chemotherapie, bloeddrukverlagers of pijnstillers. Andere dienen om diagnoses te stellen, contrastvloeistof bijvoorbeeld, of ter preventie, zoals bij middelen tegen malaria of vaccins. Vaccins hebben veel levens gered. Het laatste dodelijk slachtoffer van de pokken bijvoorbeeld viel in 1978 in Engeland, door een ongelukkige besmetting in een lab. Met de introductie van een pokkenvaccin daalde het jaarlijks aantal patiënten in de VS van circa 29.000 naar nul. Bijna ieder medicijn heeft bijwerkingen. De Softenon-affaire zorgde in de jaren zestig voor verscherping van de toelatingsregels van medicijnen toen er een verband gelegd werd tussen mismaakte baby’s en het gebruik van Softenon (thalidomide) door hun zwangere moeders, onder meer tegen zwangerschapsmisselijkheid. Thalidomide werd later weer geïntroduceerd voor de behandeling van de ziekte van Kahler, een vorm van kanker. Soms is er ook sprake van bijwerkingen die tot medicijnen leiden. Zo werd Sildenafil, de werkzame stof in Viagra, eerder onderzocht als hartmedicijn om pijn op de borst te voorkomen en bleek als bijwerking erecties te stimuleren. p

1928 1938

1948 1958

1918 1928

1938 1948

1958 1968

DE GESCHIEDENIS VAN DE VNCI

REACH EN RC-PRIJS In tien afleveringen gaat Chemie Magazine door de historie van de VNCI en de chemie in Nederland, vanaf de oprichting van de vereniging in 1918 tot de viering van het 100-jarig bestaan dit jaar. Aflevering 9: de jaren 1998-2008, waarin het internet opkomt, de eerste RC-prijs wordt uitgereikt en REACH zijn vorm krijgt. Tekst: Igor Znidarsic

DE CHEMISCHE INDUSTRIE IN DE JAREN NUL Eind jaren negentig wordt er veel belegd in allerlei wilde plannen rond internet en telecommunicatie. In 2000 en 2001 knapt de internet-zeepbubbel, wat leidt tot een wereldwijde recessie. Veel ondernemingen in Nederland gaan noodkredieten aan, stoten niet-renderende onderdelen af en herschrijven strategische plannen. Hoewel de chemie minder hard wordt getroffen, moeten ook hier veel bedrijven de winst- en omzetcijfers negatief bijstellen. Dow lanceert een wereldwijd bezuinigingsprogramma van 1 miljard dollar. Onderdeel daarvan is het afstoten van activiteiten die strategisch niet meer goed aansluiten. Een aantal projecten wordt (tijdelijk) stopgezet. DSM anticipeert met een strategiewijziging en zet de nodige stappen om uit te groeien tot producent van hoogwaardige biotechnologische en chemische producten voor de lifescience-industrie en hoogwaardige materialen. Bedrijfsonderdelen als Engineering Plastics Products en Petrochemicals worden afgestoten. De tweede helft van het decennium gaat het bergopwaarts. In 2005 is de omzet van de Nederlandse chemische industrie 8 procent hoger dan in 2004, en ook in 2006 is er, ondanks de hoge olieen gasprijzen, een stijging te zien. ‘De chemische industrie is hiermee een belangrijke pijler voor het economische herstel in industrieel Nederland’, aldus voorzitter Rein Willems medio 2006. Maar het zou niet lang duren. Om de economie aan te zwengelen wordt de rente, vooral in de VS, flink verlaagd. Geld lenen wordt goedkoper en dus makkelijker. In een paar jaar tijd groeit er een nieuwe zeepbel: de hypotheekbubbel. 24 Chemie Magazine oktober 2018

1999

Na de invoering van het World Wide Web in 1991, de introductie van de webbrowser Netscape in 1993 en de service van webhosting en domeinnaamregistratie in 1996, nam het aantal websites in Nederland toe. Vanaf 1999 is ook de VNCI te vinden op het Internet (toen nog met hoofdletter). De VNCI reikt voor het eerst de Responsible Care-prijs uit. Winnaar is ICI Holland. ‘Met de succesvolle introductie van Milieu Indicatoren (de Environmental Burdenmethode) heeft ICI een inspirerend voorbeeld gezet voor doelgerichter milieumanagement, rapportage en communicatie’, aldus de jury.

V.l.n.r.: ICI Holland-directeur E. Barents, VNCI-voorzitter Van der Meer en milieuminister Pronk, die sprak op de VNCI-jaarvergadering, waar de prijs werd uitgereikt.

1978 1988 1968 1978

1998 2008 1988 1998

2000

‘Ook in onze kennis- en kapitaalintensieve industrie, traditioneel gedomineerd door bezettingsgraad en laboratorium-gebaseerde innovatie, zijn revolutionaire veranderingen gaande op basis van een explosieve toename van het internet’, meldt NCI in een aan internet en eBusiness gewijde editie, en vraagt zich af of volgend jaar de boom komt of dat het allemaal zo’n vaart niet zal lopen. Ook de jaarvergadering staat in het teken van ‘elektronisch zakendoen’.

2002

Het onderschrijven van Responsible Care is voortaan een voorwaarde voor het lidmaatschap van de VNCI. In 2006 wordt de Responsible Care Global Charter gelanceerd, met daarin onder andere meer aandacht voor duurzaam ondernemen en transparantie.

2003

Het VNCI-bureau wordt gereorganiseerd. Er worden vijf hoofdthema’s vastgesteld: energiebeleid, onderwijs en onderzoek, stoffenbeleid, veiligheid en belangenbehartiging, met als overkoepelende thema’s Responsible Care en Duurzaam. Het bestuur heeft gekozen voor de invoering van een ‘matrixorganisatie’, waarbij de hoofdthema’s speerpunten in de matrix zijn.

2018 2030? 2008 2018

2005

De VNCI onderkent dat de komende decennia in het teken zullen staan van toenemende schaarste en transitie naar duurzame bronnen, en richt samen met NWOChemische Wetenschappen de Regiegroep Chemie op. De ambitie: een duurzame, hoogwaardige en kennisintensieve sleutelrol bij het vergroten van de welvaart en het inrichten van een duurzame samenleving. ‘De chemie is een sector met een enorm innovatief vermogen. Door bijvoorbeeld een sterke verbinding tussen wetenschap en bedrijfsleven te realiseren, kunnen we die slagkracht nog verder vergroten en de chemie die motor laten zijn achter de Nederlandse kenniseconomie die ze in potentie is’, aldus voorzitter Jacques Joosten.

2006

De VNCI verhuist naar gebouw C van het Castellum aan de Loire 150 in Den Haag. Onder meer de flexibele indelingsmogelijkheden en de betere samenwerkingsmogelijkheden met andere organisaties geven de doorslag voor de keuze van de locatie. Naast de VNCI trekken in gebouw C ook Bèta Publishers, FeNeLab, KNCV, MIBITON, NIABA, NRK, Plastics Europe Nederland, SSVV, C3, Vapro, VKP, VVVF en VOTOB.

2004

Colette Alma-Zeestraten volgt per 1 september Peter Noordervliet op als directeur. Noordervliet gaat na dertien jaar bij de vereniging met pensioen. Alma werkte hiervoor als directeur van het Nationaal Initiatief Duurzame Ontwikkeling. Daarvoor was zij manager Externe Relaties bij Shell Nederland. Zij studeerde moleculaire wetenschappen en wis- en natuurkunde.

2007

Tijdens een (tweede) voorlichtingsbijeenkomst in april van de VNCI en VHCP blijken er nog veel vragen te zijn rond REACH, die vanaf juni kracht van wet heeft in de EU. Het eerste voorstel in 2001 stuitte op veel kritiek van de industrie, vanwege de enorme kosten die de regeling met zich mee zou brengen. Na een uitgebreide ronde van raadplegingen nam de Europese Commissie in 2003 een aangepast voorstel aan, dat de milieuorganisaties e

Bronnen: NCI/Chemie Magazine; NOS.nl; Wikipedia

NCI, het tweewekelijkse tijdschrift van de VNCI, verschijnt vanaf juni maandelijks, onder de naam Chemie magazine. Tegelijkertijd wordt de wekelijkse nieuwsbrief Chemzine geïntroduceerd.

oktober 2018 Chemie Magazine 25

echter als een te grote toegeving aan de industrie beschouwden. In 2005 aanvaardde het Europees Parlement een voorstel met een aantal compromis-amendementen, in 2006 gevolgd door de Europese ministerraad. Om een hoger veiligheidsniveau in de industrie te bereiken, is het essentieel om te leren van (bijna-)incidenten en om best practices uit te wisselen. Hiervoor neemt de VNCI het initiatief tot de oprichting van regionale veiligheidsnetwerken. Veertig bedrijven in Zeeland en WestBrabant verenigen zich in het veiligheidsnetwerk Masterclass Veiligheid Zuid-West. In 2003 nam Deltalinqs, de vereniging van bedrijven in Botlek/Europoort, al het initiatief tot Deltalinqs University. ‘De VNCI probeert nu ook bedrijven in andere regio’s te stimuleren vergelijkbare netwerken op te zetten’, aldus de VNCI. De VNCI intensiveert haar stakeholderdialogen, gesprekken met mensen en organisaties uit de samenleving die op verschillende manieren tegen de chemie aankijken. Deze dialogen maken deel uit van de stap naar meer transparantie.

VOORZITTERS

2000: Cees Linse (Montell) 2004: Rein Willems (Shell) 2007: Jan Zuidam (DSM)

Cees Linse

Rein Willems

26 Chemie Magazine oktober 2018

Jan Zuidam

GREENPEACE AGEERT TEGEN DE VNCI

Tijdens de VNCI-jaarvergadering van 2001 laten tijdens de uitreiking van de Responsible Careprijs twee actievoerders van Greenpeace een spandoek uit de nok van het Hulstkampgebouw zakken, met de tekst ‘You don’t care’. De activisten hebben zich eerder in speciale tuigjes omhoog gehesen. In een eerder aan de bezoekers uitgedeeld persbericht zegt Greenpeace de RC-prijs een farce te vinden, ‘omdat de chemische industrie nog steeds doorgaat met de productie van giftige stoffen, de zogenaamde POP’s’. ‘Wij zijn een organisatie met een open deur’, reageert VNCI-directeur Noordervliet. ‘Iedereen mag meepraten. Maar niet hier en onder dwang.’ Greenpeace krijgt niet de gelegenheid om de zaal toe te spreken. ‘Wij schuwen het debat niet’, legt Noordervliet later uit in NCI. ‘Integendeel. En omdat we een open organisatie zijn, hebben we de jongens en de meisjes van Greenpeace niets in de weg gelegd en zelfs uitgenodigd binnen te komen. Als ze vervolgens daar misbruik van maken en de vergadering verstoren, vind ik dat ze misbruik maken van onze gastvrijheid.’ Voorzitter Linse maakt de zaal tijdens zijn jaarrede aan het lachen met de opmerking dat het spandoek van nylon is en niet van katoen, en voegt eraan toe dat de trapezeartiesten van Greenpeace zonder het door de chemische industrie vervaardigde nylon klimmerstouw weleens een flinke smak hadden kunnen maken. In 2004 kan Greenpeace wegens een actie bij de kerncentrale in

Borssele de jaarvergadering niet bijwonen, maar komt een dag later alsnog langs bij het bureau in Leidschendam. De VNCI is hierop voorbereid en ontvangt de milieuclub met een spandoek. Greenpeace is namelijk bezig met een onderzoek naar aanwezigheid van ‘giftige’ stoffen in het bloed, waarvoor bij honderd Nederlanders bloed is afgenomen. ‘De hoeveelheden stoffen die Greenpeace in het bloed zal vinden, leveren voor de gezondheid van de mens geen enkel risico op’, reageert de VNCI, verwijzend naar de relatie tussen dosis en effect. ‘Greenpeace jaagt mensen onnodig angst aan. In feite is ons lichaam een kleine chemische fabriek, waarin zich iedere dag miljoenen processen afspelen.’ Vandaar dat de VNCI Greenpeace ontvangt met een spandoek met de slogan: ‘Een lichaam zonder chemie, is een lichaam zonder leven’. p

Knoell verzorgt ondersteuning bij voedselgerelateerde regelgeving » » » » »

Contacten onderhouden met de bevoegde autoriteiten en accreditatie-instellingen (EFSA, FDA) Controle of u nog up-to-date bent met de regelgeving Data gap analyses, QSAR en Read-across Organiseren en monitoren van toxicologisch onderzoek Risicobeoordeling

We have been an independent service provider for the chemical and pharmaceutical industries since 1996, with currently over 550 employees at sites within the EU, Asia and the Americas. For further information visit www.knoell.com

Toelating van voedselverbeteraars (additieven, enzymen en aroma‘s) en nieuwe voedingsmiddelen » Registratiedossiers voor additieven, enzymen en aroma’s in voedsel in de EU » Dossiers voor voedingssupplementen en ingredienten in de VS Voldoen uw materialen bestemd om met levensmiddelen in contact te komen (FCM) aan EG Verordening nr. 1935/2004? » Risicobeoordelingen voor IAS en NIAS (Non-Intentionally Added Substances) op grond van EG nr. 10/2011 en nr. 2016/1416 » Registratiedossiers van nieuwe stoffen in de EU, VS, Canada, China, Japan, Singapore, Zuid-Korea, ASEAN-landen en MERCOSUR-landen » Evaluatie, actualisering en voorbereiding van de Verklaring van overeenstemming (DoC) voor materialen die met levensmiddelen in contact komen » Ondersteuning bij Good Manufacturing Practice (GMP) eisen (EG nr. 2023/2006) Voldoen uw materialen in contact met drinkwater aan de geldende voorschriften? » Betreft o.a. leidingen, membranen, loopwerken, etc. » Study monitoring en report review voor analytische, toxicologische en migratie studies » Compilatie en indienen van nieuwe stof dossiers » Ondersteuning voor wereldwijde certificering systemen waaronder ACS, WRAS, KTW, DVGW of NSF

Knoell NL B.V. Dr. Ioan Paraschiv Tel +31 317 – 466 806 iparaschiv@knoell.com Agro Business Park 75 6708 PV Wageningen the Netherlands www.knoell.com

Wetenswaardig

529 STEMMEN VO OP 1 JUNI 2007 WORDT IN DE EU-LANDEN REACH VAN KRACHT

Op 1 juni 2007 wordt EU-verordening 1907/2006, beter bekend als REACH (Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals) in Nederland van kracht, een systeem voor registratie, evaluatie en toelating van chemische stoffen die in de EU geproduceerd of geïmporteerd worden. Het doel is om mens en milieu te beschermen tegen de risico’s van de vervaardiging en het gebruik van chemische stoffen.

13 december 2006. Een meerderheid van de Europarlementariërs stemt in Straatsburg voor REACH.

32 Chemie Magazine oktober 2018

Afgelopen mei was de deadline voor de REACH-registratie van chemische stoffen die in de EU geproduceerd of geïmporteerd worden. Fabrikanten en importeurs hebben de afgelopen tien jaar de risico’s van het gebruik en de omstandigheden waaronder de stoffen veilig kunnen worden gemaakt in kaart gebracht en de informatie via het Veiligheidsinformatieblad gedeeld met de gebruikers.

‘s Werelds grootste databank over chemische stoffen, beheerd door het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA), bevat nu informatie over meer dan 17.000 stoffen. Dit heeft geleid tot betere communicatie en meer transparantie in de toeleveringsketen, waardoor Europa de risico’s van chemische stoffen beter kan aanpakken. Ook zijn er beperkingen uitgevaardigd, voor onder meer

98 TEGEN

chroom, nikkel en lood in consumentenproducten, en zijn stoffen opgenomen in de â&#x20AC;&#x2DC;autorisatielijstâ&#x20AC;&#x2122;, wat inhoudt dat het gebruik geleidelijk wordt afgeschaft.

Het eerste voorstel voor REACH in 2001 stuitte op uiteenlopende reacties. Milieuorganisaties stonden er positief tegenover, maar er kwam verzet vanuit de industrie, soms gesteund door de overheid.

De kritiek had betrekking op de enorme kosten die de nieuwe regeling zou meebrengen voor bedrijven. Na een uitgebreide ronde van raadplegingen nam de Europese Commissie in 2003 een aangepast voorstel aan. De milieuorganisaties beschouwden het echter als een te grote toegeving aan de industrie. In november 2005 nam het Europees Parlement een voorstel aan met een aantal compromis-

amendementen, en in december bereikte de Raad van de Europese Unie (Raad van Ministers) er een politiek akkoord over. Het Europees Parlement keurde het REACH-voorstel uiteindelijk in een tweede lezing goed op 13 december 2006, met 529 stemmen voor, 98 tegen en 24 onthoudingen. De Raad van Ministers aanvaardde het vijf dagen later. p

FOTO: FREDERICK FLORIN / AFP

OOR,

oktober 2018 Chemie Magazine 33

VNCI WAARSCHUWT: ENORM PERSONEELSTEKORT DREIGT

STILTE VOOR DE STORM De chemiesector krijgt de komende jaren te maken met een fors tekort aan werknemers, zo blijkt uit onderzoek van de VNCI. De mismatch tussen vraag en aanbod is nu een paar procent, maar kan snel oplopen. “Tussen nu en 2030 gaat 30 procent van de werknemers in de chemie met pensioen”, weet Onno de Vreede, hoofd Innovatie & human capital bij de VNCI. Tekst: Inge Janse

e VNCI monitort op de voet het aantal mensen dat chemie studeert, afstudeert, in de sector komt werken en weer uitstroomt, en combineert dat met het aantal vacatures. “Hieruit komt de afgelopen maanden steeds duidelijker het beeld naar voren dat ook de chemiesector onder druk staat vanwege arbeidsmarkttekorten”, zegt Onno de Vreede, hoofd Innovatie & human capital bij de VNCI. Momenteel is het nog stilte voor de storm, met in de chemie een mismatch van een paar procent. Zo erg als in de bouw –met tientallen procenten verschil tussen vraag en

30 Chemie Magazine oktober 2018

aanbod – is het nog lang niet. Maar wat er niet is, gaat zeker komen. “Bij elkaar opgeteld gaat tussen nu en 2030 30% van de werknemers in de chemie met pensioen. In 2037 is dat zelfs 50%”, aldus De Vreede. De tekorten in de vier onderzochte chemiesectoren (olie & petrochemie, chemie & verf, farmacie, en rubber & kunststof) ontstaan volgens De Vreede ook omdat mensen die chemie studeerden (op mbo, hbo of wo) meestal buiten de sector aan de slag gaan. “Slechts 20 à 25% van de mbo’ers komt in een van deze vier sectoren terecht. Voor hbo en wo is dat zelfs minder dan 10%. De rest gaat naar agrofood, life scien-

ces, onderwijs en onderzoek.” Daarnaast doet 20% van alle chemieafstudeerders helemaal niets met zijn of haar opleiding. Dus is het hoog tijd dat de chemie wakker wordt. “Bedrijven hebben nog niet door hoe groot dit probleem de komende jaren wordt. Maar alles wat we nu nalaten te doen, daar betalen we later dubbel voor.” Dat betekent, waarschuwt De Vreede, dat de salarissen voor werknemers sterk toenemen. “Want hoe minder populair je bent, hoe meer je moet betalen om mensen binnen te krijgen.” Bovendien moet er meer tijd en geld besteed worden aan de strijd met andere sectoren om het

Human capital

In de Plant of the Future, een pilotplant in Brielle, leren mbo-studenten een chemiefabriek digitaal opereren.

personeel. “Dat is allemaal verloren wrijvingswarmte, die ten koste gaat van de bedrijfsresultaten.“

Collectieve actie

Om dat alles te voorkomen, adviseert De Vreede de sector om zwaar in te zetten op een aantrekkelijk beeld van het eigen bedrijf én de chemie als geheel, en dan voor alle soorten technici. “Dit doen we al via C3, Jet-Net, noem maar op. Maar we hebben een collectieve actie nodig. Dat we samen het beeld uitdragen: de chemie is leuk, hier worden de oplossingen voor de toekomst geboren.” Hij trekt de vergelijking met de bouw. Daar, zegt hij e

‘Samen het beeld uitdragen: chemie is leuk, hier worden oplossingen voor de toekomst geboren’

FOTO: R4A ARCHITECTEN / FA S KEUZENK AMP

NOURYON (VOORHEEN AKZONOBEL): DE BRANCHEVIJVER VULLEN

In Delfzijl werkt Akkie Jonkman als coördinator Arbeidsmarkt en Onderwijs voor Nouryon, de afgesplitste chemietak van AkzoNobel. Op de vijf plants werken 420 werknemers: 60% mbo, 20% hbo en 20% wo. “Wij roepen al jaren dat het steeds lastiger wordt om talenten voor technische functies aan te trekken. Het lukt ons nog, maar dat komt ook omdat we zelf veel opleiden. We hebben dertig tot vijftig stagiaires, vooral van het mbo. Die kunnen we vaak vasthouden.” Verder neemt Nouryon mbo-4-technici aan die intern tot op hbo-niveau worden opgeleid. Ook kun je als zij-instromer bij Nouryon werkend leren en een Vapro-B-diploma in de chemie halen. “Niet iedereen blijft hier hangen, maar zo blijven we in ieder geval de branchevijver vullen. Dan kun je ook met goed fatsoen op een ander moment personeel bij collega-bedrijven weghalen.” Jonkman onderhoudt daarnaast intensief contact met studieverenigingen om de vraag naar wo’ers te vervullen. Nouryon biedt studenten onder meer masterclasses, bootcamps en borrellezingen. “Zo kennen wij de mensen, en zij ons.” Zijn deze academici eenmaal binnen, dan volgen managementtraining, een coach en een verplicht doorleertraject. “Er zijn veel mogelijkheden om je hier te ontwikkelen, dat zingt ook rond onder afstudeerders.” Waar volgens Jonkman nog verbetering mogelijk is, is het concurrentiegevoel tussen bedrijven in de strijd om werknemers. “Ieder bedrijf zet hierop in en werkt aan voldoende animo vanuit de markt. We zouden vaker samen moeten optrekken.” Ook leidt Nouryon onder de negatieve beeldvorming over Oost-Groningen. Bovendien merkt Jonkman dat opleidingen op mbo-niveau ‘schrikbarend’ gedevalueerd zijn. “Vroeger konden mensen na hun inwerkperiode de fabriek in, maar nu moeten we ze een plus-opleiding geven, zoals het Vapro-B-branchediploma. Als groot bedrijf kunnen we dat doen, maar voor kleinere bedrijven levert dat veel meer moeite op.”

oktober 2018 Chemie Magazine 31

‘Bedrijven hebben nog niet door hoe groot dit probleem de komende jaren wordt’

met enige jaloezie, zie je op veel huizen en kantoren spandoeken met de tekst ‘deze was er niet geweest zonder de bouw’. “De chemie mag zich best trotser opstellen. Zo kunnen we mensen die kiezen voor een studie chemie ook verleiden om te kiezen voor een baan in de chemiesector.” Zijn favoriete voorbeeld van hoe het wél moet, is het banengarantieproject dat een paar jaar geleden ontstond in de Rotterdamse haven. Bedrijven financieerden met elkaar een pool van mbo-studenten die gegarandeerd werk kregen in de sector. “Het aanbod werd zelfs groter dan de vraag. Over dat soort initiatieven moeten we het opnieuw hebben.”

Digitalisering

Een speciale plek in zijn verhaal neemt digitalisering in. Want wat vaak gezien wordt als een bedreiging voor werknemers, is volgens De Vreede juist ‘de redding van de sector’. “Hoe meer je digitaliseert, hoe hoger de arbeidsproductiviteit, en dus hoe minder mensen je nodig hebt. Hiermee gaat de sector het juist overleven.” De Vreede pleit daarom voor meer aandacht voor dit onderwerp op scholen en in het bedrijfsleven. Hij doet een oproep tot een delta32 Chemie Magazine oktober 2018

plan Human Capital voor de chemie, waarin de sector en bedrijven tegelijkertijd het arbeidsmarkttekort én de kansen van digitalisering aanpakken. Verder roept hij bedrijven op om lid te worden van de beleidsgroep Human Capital bij de VNCI. “Hierin bespreken we de gezamenlijke aanpak vanuit de sector, ook voor de eisen die we aan de chemicus van de toekomst stellen.” De VNCI werkt ondertussen op landelijk niveau aan het probleem: enerzijds door het probleem te benoemen, anderzijds door voor 2019 een actieplan te maken. Het adagium daarvan wordt ‘mensen binden én boeien’, anders lopen ze weer weg. Op het niveau van inspiratie is bijvoorbeeld nog een wereld te winnen. Jonge werknemers vinden het steeds belangrijker, zo niet cruciaal, wat de missie van een bedrijf is voor het klimaat en verduurzaming. De Vreede: “Ik merk dat heel erg bij de studenten voor de VNCI Topsector Chemiebeurs. Die gaan echt niet ergens werken als daar geen duidelijke duurzame missie is. Het werk moet dus interessant zijn, uitdagend én zingevend. Investeer als bedrijf dus nu in je eigen toekomst, anders is je personeel er straks niet meer.” p

FOTO: JEROEN MOERDIJK

Emre Kaya: ‘Onze industrie wordt elke dag complexer.’

ORGANIK KIMYA: HET IS 5 VOOR 12

Ook de Rotterdamse vestiging van polymeerfabrikant Organik Kimya merkt de spanning op de arbeidsmarkt, vertelt site director Emre Kaya. Van de 85 medewerkers zit ruim vier vijfde op mboniveau, juist het segment waar de grootste concurrentiestrijd woedt. “Het is 5 voor 12 in de sector, ook vanwege de aantrekkende economie. Zorgen we er nu niet voor dat er voldoende mbo’ers op de arbeidsmarkt komen, dan krijgen we de komende vijf tot tien jaar grote problemen. Laten we dus juist inzetten op het populariseren van de technische opleidingen op mbo-niveau.” Hij denkt daarbij aan samenwerkingen tussen bedrijven en opleidingsinstituten, zodat meer jonge mensen kiezen voor een technische studie. Kaya is vooral op zoek naar ‘goede’ mbo’ers. “Machines, processen, regelgeving: onze industrie wordt elke dag complexer. De overgang van stoom naar elektriciteit duurde honderd jaar. Maar digitalisering duurt soms maar een paar maanden of weken. Mensen hebben dus een heel goede opleiding nodig.” De tijd dat je na je opleiding veertig jaar ongestoord aan het werk kon, benadrukt Kaya, is definitief voorbij. Zo kan het gebeuren dat een lasser op een gegeven moment aan de slag moet met het Internet of Things. “Je moet jezelf blijven ontwikkelen. In het onderwijs moet de mindset aangeleerd worden dat je leergierig moet zijn.” In de zoektocht naar arbeidspotentieel kijkt het bedrijf naar automatisering om het werk aantrekkelijker te maken voor operators en de mogelijkheden voor herintredende 55-plussers. Ook biedt Organik Kimya training en opleiding aan, plus een intern talentprogramma voor groei en persoonlijke ontwikkeling. Centraal daarbij staat employability. Oftewel: welke eigenschappen heb je nodig om je werk veilig en productief uit te voeren? En hoe kun je dat verbeteren? “Wij definiëren dat per functie en geven daarover kennis en ervaring mee. Heeft iemand het gevoel dat hij iets mist, dan is het aan ons om dat via training te overbruggen.”

Voorkom calamiteiten met gevaarlijke stoffen

Chemiekaarten® breidt haar service uit Naast ons online platform en nieuwste Chemiekaartenboek, bieden we nu ook de Chemiekaarten® 2018 Light Editie. Een praktisch handboek speciaal voor uw medewerkers in het veld! 500 enkelvoudige stoffen met de chemische eigenschappen en basisgegevens De Light Editie is speciaal ontwikkeld als praktisch handboek voor dagelijks gebruik op de werkvloer U ziet zo in één oogopslag welke risico’s het werken met een stof met zich mee brengt Gevalideerde informatie, door onafhankelijk team van chemische en medische experts Chemiekaarten® bewijst al ruim 30 jaar haar autoriteit Sluit risico’s uit en haal benodigde kennis in huis. Een veilige gedachte.

Kom in actie en ga naar sdu.nl/chemiekaarten

0371 Adv_Chemiekaarten_230x295mm.indd 1

06-12-17 08:3

SAFETY DELTA NEDERLAND: SPRONG NAAR EEN HOGER VEILIGHEIDSNIVEAU

WEDERZIJDS VERTROUWEN NODIG Tijdens een bijeenkomst op 24 september evalueerden (petro)chemische industrie, overheid en wetenschap de vijf roadmaps van het programma Duurzame Veiligheid 2030 en werd het startsein gegeven voor Safety Delta Nederland, om gezamenlijk te werken aan de innovatie-veiligheidsagenda van de (petro)chemie. “De veiligste chemische sector ter wereld worden is een ambitie zonder eindpunt, maar we moeten wel weten waar we naartoe werken”, aldus Stientje van Veldhoven, staatssecretaris van IenW. Tekst: Henk Engelenburg

e staat van de veiligheid van de Nederlandse chemische industrie kan naar een structureel hoger niveau groeien wanneer bedrijven en toezichthouders elkaar leren vertrouwen en samen gaan optrekken. Een mentaliteitsverandering is nodig, aangezien de ‘ouderwetse aanpak’ van afvinklijstjes, strenger straffen en sturen vanuit macht steeds meer gaat piepen en kraken. Het huidige veiligheidsbeleid loopt daarmee al snel tegen een

plafond aan. Om dat te doorbreken, hebben industrie, overheid en wetenschap eerder deze maand tijdens een bijeenkomst in Den Haag de intentieverklaring getekend voor het oprichten van Safety Delta Nederland. Dit platform zal onder meer proeftuinen organiseren om stappen voorwaarts te maken in veiligheid waar dat nu hapert. Het initiatief sluit aan bij het eind 2016 gestarte programma Duurzame Veiligheid 2030. Tijdens de bijeenkomst werd gekeken naar de

ESSAYWEDSTRIJD

opbrengst van de vijf roadmaps van dit programma. Stientje van Veldhoven, staatssecretaris van IenW, deed de aftrap, waarbij zij de ambitie formuleerde dat de Nederlandse (petro)chemiesector in 2030 de veiligste ter wereld moet zijn. “Hoe worden we de veiligste chemische sector ter wereld? Een ambitie zonder eindpunt, maar we moeten wel weten waar we naartoe werken.” Van belang op die route zijn volgens haar ‘concrete afspraken’, ‘mensen alert houden op veiligheid’, ‘goede

Tijdens de bijeenkomst werden ook de prijswinnaars bekendgemaakt van de essaywedstrijd van Veiligheid Voorop. De wedstrijd had dit jaar het thema ‘Duurzame Veiligheid 2030’. Uit de 33 ingestuurde essays zijn er eerst tien geselecteerd. Drie daarvan wonnen een geldbedrag van 25.000 euro om hun idee verder uit te werken. Ook wordt hun essay gepubliceerd op de website van Veiligheid Voorop. De jury noemde drie sleutelwoorden die de winnende essays omvatten: opleiding, toepassing en ontwikkeling. Van Veldhoven feliciteerde de winnaars en vroeg ze naar hun plannen met het gewonnen geld. Daar waren de winnaars eensluidend in: kennisontwikkeling. DE WINNAARS: • Rob Geerts en Jan Heitink: De kracht van taal – slogans vertekenen de werkelijkheid van veiligheid en risico’s. • Marcel van Marrewijk, Berry Tanis en Raymond Brood: Succesvol transformeren – naar een vitaal en duurzaam veiligheidsbeleid 2030 voor de petrochemie. • Johannes de Bruin: Big data - meer data, duurzame veiligheid?! (Meer over de winnaars in de volgende Chemie Magazine.) 34 Chemie Magazine oktober 2018

Veiligheid

FOTO’S: ROB BEURSE

Staatssecretaris Stientje van Veldhoven met namens de industrie voorzitter van Veiligheid Voorop Anton van Beek (l.) en namens de wetenschap Pieter van Gelder, TU Delft .

samenwerking tussen bedrijven, overheden en kennisinstituten’, ‘leren van andere sectoren’ en ‘transparantie’ over welke bedrijven goed en welke minder goed presteren in veiligheid, ‘opdat duidelijk wordt waar de inspectie vaker langs moet’, ofwel: ‘de rotte appels er snel uit halen’.

Menselijk gedrag

In Duurzame Veiligheid 2030 werken industrie, wetenschap en overheid samen aan het doel om de veiligheid in de (petro)chemie in 2030 duurzaam en significant te hebben verbeterd. Het programma bestaat uit vijf roadmaps: duurzaam assetmanagement, integrale uitvoering van beleid, transparante en beveiligde sector, ruimte voor (petro)chemieclusters en hoogwaardiger kennissysteem voor de chemie. Terugkijkend zijn de roadmaps onder andere gestuit op het volgende: onvoorspelbaar menselijk gedrag dat haaks staat op veiligheidsprocedures; weerstand bij bedrijven om informatie te delen uit vrees voor repercussies na openbaring van data over (bijna-)incidenten; weerstand bij toezichthouders voor een andere inspectiemores, die uitgaat van de eigen verantwoordelijkheid van de bedrijven, waardoor bij overheid en politiek de vrees ontstaat voor

gebrek aan controle en dus meer incidenten. Wederzijds wantrouwen is een van de grootste hinderpalen. Ondernemingen vinden het bijvoorbeeld te riskant om data over (bijna-)incidenten te openbaren omdat deze informatie mogelijk gebruikt gaat worden om bijvoorbeeld bedrijven hiervoor te straffen. Het belang van de individuele onderneming lijkt daardoor haaks te staan op het maatschappelijke belang. Doel van het delen van informatie, zowel over de goede veiligheidspraktijken en prestaties als over zaken die mis zijn gegaan, is om hiervan te leren, als bedrijf, sector, overheid en maatschappij. Dit vergt een minden paradigmashift, waar de Safety Delta Nederland een stimulerende en innoverende rol in kan spelen. Aangezien menselijk gedrag bij de meeste incidenten de zwakste schakel blijkt in de veiligheidssystemen, klonk in de bijeenkomst een pleidooi voor verdergaande automatisering en digitalisering van de operaties, om de beperkingen van de mens te adresseren. Zelfs zo ver dat er in 2030 nog nauwelijks inspecties nodig zijn dankzij brede invoering van sensoring voor het realtime meten van de staat van de systemen. Vanuit de luchtvaartsector wordt gemaand tot voorzichtigheid, want

Doel van het delen van informatie is om hiervan te leren, als bedrijf, sector, overheid en maatschappij

bij verregaande automatisering gaat het ook automatisch verkeerd. Automatisering moet vooral ondersteunend zijn. Het is vooreerst zaak om het traditionele toezichtsinstrumentarium tegen het licht te houden en de procedures te verkorten. Organisaties moeten het lef hebben om, in samenspraak met het toezicht, de eerste stappen te zetten en goed te laten zien dat ze doen wat gedaan moet worden, opdat er wederzijds vertrouwen gaat ontstaan.

Integrale aanpak

Safety Delta Nederland kan een platform zijn om de sprong naar een hoger veiligheidsniveau te maken. Er zijn immers nieuwe technieken die betere informatie genereren over menselijk gedrag tijdens de operaties. Experimenten met data-uitwisseling, ondersteund door een brede deelname van bedrijven en toezichthouders, kunnen mogelijk het vertrouwen tussen partijen stimuleren. Ook de discussie over één in plaats van drie inspecterende organisaties met bevoegd gezag moet worden aangegaan. Safety Delta Nederland kan ook de linking pin zijn om safety te integreren in andere transitietrajecten, zoals de energieen innovatie-agenda. Deze integrale aanpak draagt bij aan een gezonde en duurzame (petro)chemische industrie. p oktober 2018 Chemie Magazine 35

DELTAREGIO INVESTEERT IN KLIMAATNEUTRALE PROCESINDUSTRIE

VOORBEELD VAN INDUSTRIËLE SYMBIOSE 700 miljoen euro. Dat zijn ruw geschat de infrastructurele kosten van het klimaatneutraal maken van de procesindustrie in de Deltaregio. Nog afgezien van de miljarden die bedrijven zelf moeten investeren in procesaanpassingen. De enorme omvang van de productievestigingen schept een ideale implementatieschaal voor grootschalige industriële demo’s en regionale infrastructuren voor de uitwisseling van grondstoffen, afvalstromen en restwarmte. Tekst: Henk Engelenburg

e weg naar duurzaamheid die het Zeeuwse chemiecluster kan gaan, staat beschreven in de Roadmap towards a climate neutral industry in the Delta region, opgesteld door adviesbureau CE Delft in opdracht van Smart Delta Resources (SDR). Dit in 2014 opgetuigde platform telt de energieen grondstof-intensieve bedrijven ArcelorMittal, Cargill, Dow, Engie, ICL-IP, Lamb Westen Meijer, SABIC, Suikerunie, Trinseo, Yara en Zeeland Refinery. Zij streven met ondersteuning van de provincie Zeeland, Zeeland Seaports en Economische Impuls Zeeland via industriële symbiose naar vermindering van hun energieen grondstoffengebruik. SDR bestrijkt de Gentse Kanaalzone, Zeeland en WestBrabant. De grensoverschrijdende samenwerking tussen Vlaamse en Nederlandse industrieën en overheden breidt steeds verder uit. Recent heeft provincie OostVlaanderen zich erbij aangesloten. En er is de kersverse fusie tussen de havenbedrijven van Gent, Vlissingen en Terneuzen. Met het oog op langetermijnplanning en verwachte bijdragen aan CO2-reductie vertaalt de roadmap de klimaatopgave in drie projectlijnen: energie (infrastructuren voor elektriciteit en waterstof; productie van waterstof), grondstoffen (circulariteit van plastics) en CO2 (afvangen, opslaan en transporteren).

Energie

Het verduurzamen van de energievraag schept alleen al in Zeeuws-Vlaanderen een extra energiebehoefte van 1000 megawatt (MW). Daar zijn nieuwe hoogspanningslijnen nodig, stelt Daniël Goedhuis, programmamanager van SDR. De extra capaciteit is nodig voor elektrificatie van de productieprocessen en ter compensatie van het afbouwen van de gasgestookte warmtekrachtinstalla36 Chemie Magazine oktober 2018

ties. “Dus de opwekking neemt af en de vraag neemt toe.” Die 1000 MW extra moet voor de industrie echter 24/7 beschikbaar zijn, wat in de praktijk neerkomt op de beschikbaarheid van niet 1000 maar 2000 MW extra windvermogen. Daarnaast is de verwachting dat de vraag naar elektrolyse (waterstof uit elektriciteit) fors zal toenemen in de Deltaregio. Het gaat dus alleen al voor Zuidwest-Nederland om grote getallen, die schril afsteken tegen het huidige buitengaatse windvermogen van 1400 MW voor de Deltaregio. Goedhuis: “Voor de energietransitie moeten gedurende twintig jaar elk jaar enkele gigawatts aan windvermogen extra beschikbaar komen.” SDR gaat overigens niet over het uitbreiden van windparken, aldus de programmamanager. “Wij maken ons druk over de infrastructuren, zoals het bij de bedrijven brengen van de elektra, in het besef dat het ontwikkelen van dergelijke tracés zo maar tien jaar duurt.”

Waterstof

Ook de toekomstige behoefte aan duurzame waterstof is groot. Waterstof uit elektrolyse is momenteel echter nog altijd vier tot vijf keer duurder dan uit aardgas.

‘Elk jaar moeten enkele gigawatts aan windvermogen extra beschikbaar komen’

Het platform Smart Delta Resources wordt gevormd door energieen grondstof-intensieve bedrijven in de regio.

Goedhuis: “Ik zou dolgraag een duurzame, grootschalige waterstofelektrolyser neerzetten van bijvoorbeeld 1000 megawatt. Maar die bestaat nog niet.” Er wordt wel studie naar gedaan onder auspiciën van ISPT (Institute for Sustainable Process Technology), in samenwerking met enkele universiteiten en met Zeeland Refinery, Yara en staalproducent ArcelorMittal in Gent. Deze maand komt, gebruikmakend van een voormalige gasleiding van Gasunie, de eerste waterstofuitwisseling tot stand van Dow in Terneuzen naar Yara. Yara zal de reststroom waterstof van Dow inzetten voor de productie van kunstmest. Door deze waterstofuitwisseling wordt een CO2-besparing van 10 kiloton bewerkstelligd.

Grondstoffen en CO2

Circulariteit van grondstoffen staat hoog op de agenda in de regio. Inspelend op het Europese verbod op broomvertragers in polystyreen (piepschuim) gaan producenten en verwerkers van het isolatiemateriaal het piepschuim dat door de bouwsector wordt verwijderd inzamelen en het broom verwijderen. De eerste demoplant, PolyStyreneLoop, start binnen een halfjaar bij ICL-IP in Terneuzen en is een samenwerkingsproject van 66 ketenpartijen in Europa, met hoofdrollen voor polystyreenproducent Synbra en ICL-IP. Het verwijderde broom gaat naar ICL-IP en van de korrels wordt nieuw broomvrij piepschuim gemaakt. Dit recyclingsprocedé is ontwikkeld door het Duitse Fraunhofer Instituut. De installatie, waarvan de capaciteit stapsgewijs zal toenemen naar 3000 ton per jaar, is de eerste van tientallen van dergelijke installaties in Europa. Verbindingen tussen bedrijven voor het uitwisselen van grondstoffen, afvalstromen en restwarmte moeten de CO2-emissies terugdringen. De voorbeelden stapelen zich op, zoals het project ‘slim gas’ van Delta en Dow:

ILLUSTR ATIE: SDR

Cluster

BEHIND THE SCENES @ZUIDWEST-NEDERLAND

In het kader van haar 100-jarig bestaan organiseert de VNCI een serie Behind the scenes, events waarin de chemieclusters centraal staan. De aftrap vond plaats afgelopen voorjaar op Chemelot, daarna volgden op 5 oktober Emmen en op 19 oktober Amsterdam. Op 4 december is Zeeland aan de beurt. Behind the Scenes@Zuidwest-Nederland staat in het teken van Innovatie en Veiligheid. Wat is nodig om veiligheidsinnovaties daadkrachtig door te voeren, welke barrières moeten er geslecht worden en welke onnodig beperkende regels kunnen uit de weg geruimd worden, zodat innovaties effectief kunnen worden geïmplementeerd? Meer info en aanmelden: www.vnci.nl/agenda

lng aangeland in Zeebrugge wordt in drie fracties gescheiden om de waarde te vergroten. Verder levert Yara CO2 aan een tuinbouwkassencomplex ten zuiden van Sluiskil en levert Zeeland Refinery restwarmte aan bedrijven in het Sloegebied bij Walcheren. Er gaat warmte naar onder meer Martens (inzamelaar en verwerker van olie-watermengsels, afvalwater en scheepsafval) en Covra (opslag van kernafval). Restwarmte van Lamb Westen in Kruiningen (de grootste fritesfabriek van West-Europa) gaat naar Wiskerke Onions (ook in Kruiningen), de grootste uien-exporteur ter wereld, waar de uien met de restwarmte in enorme hallen gedroogd worden.

Samenwerking

De recente aansluiting van provincie Oost-Vlaanderen bij SDR heeft het politieke draagvlak van het platform

oktober 2018 Chemie Magazine 37

Yara zal de reststroom waterstof van Dow inzetten voor de productie van kunstmest, wat een CO2-besparing van 10 kiloton oplevert.

verder vergroot, en dat is volgens Goedhuis nodig ook. “Hoewel we bij grensoverschrijdende samenwerkingen spreken over luttele afstanden van hooguit 15 kilometer, lopen we tegen specifieke problemen aan. Want als het Gentse ArcelorMittal op termijn rookgassen levert aan Dow in Terneuzen, welke onderneming, ja zelfs: welk land, krijgt dan de benefits van die emissiereducties? En als een afvalstroom de grens overgaat om elders als grondstof te worden benut, dan kunnen regels die met goede intenties tot stand zijn gekomen, behoorlijk hinderen.” Goedhuis noemt het ‘een hele logische’ als energiebedrijven en netbeheerders zoals Gasunie, Tennet en Enduris het transport van CO2 en waterstof gaan overpakken nu zij de aardgasbusiness zien teruglopen. De Gasunie en Enduris mogen echter uitsluitend aardgas

STEEL2CHEMICALS

Bij staalproducent ArcelorMittal in Gent komt binnenkort het Steel2Chemicals-project in een nieuwe fase met de ingebruikname van een demoplant die de rookgassen die vrijkomen bij de staalproductie zuivert. De installatie zal naderhand, waarschijnlijk in 2020, gevolgd worden door een installatie die de katalysator moet testen voor het omzetten van synthesegas naar synthetische nafta. Die dient vervolgens als grondstof voor de productie van halffabricaat-kunststoffen bij Dow in Terneuzen. In een later stadium gaat de techniek ook getest worden door Tata Steel in IJmuiden. Een positieve uitkomst van de proefprojecten kan leiden tot de bouw van een fabriek in Gent en in IJmuiden (elk goed voor een investering van circa 1 miljard euro). Daarmee zou de CO2-uitstoot per fabriek met 4 tot 5 miljoen ton per jaar verminderen. Goedhuis noemt dit proces weliswaar niet 100 procent duurzaam, omdat het nog steeds gaat om koolstof uit kolen, maar op deze manier komen de rookgassen niet langer in de lucht. Nu worden ze nog verbrand in een elektriciteitscentrale, waarbij volop CO2 vrijkomt. En Dow kan met minder fossiele grondstoffen toe. 38 Chemie Magazine oktober 2018

FOTO: PETER NICOL AI

‘Ik zou dolgraag een duurzame, grootschalige waterstofelektrolyser neerzetten’ en elektriciteit transporteren. De overheid moet, met andere woorden, over de brug komen met regelgeving. Goedhuis gaat ervan uit dat met name de havenfusie Gent-Terneuzen een flinke impuls zal geven aan grensoverschrijdende samenwerkingen. “Die vergroten de mogelijkheden voor het gezamenlijk investeren, aanleggen en benutten van infrastructuren.”

Overheden

Behalve met aangepaste regelgeving zou de overheid liefst ook met kapitaal over de brug moeten komen om te helpen de ‘onrendabele top’ te compenseren die bij vrijwel alle projecten speelt gelet op de prijsvorming in de economie op fossiele basis en in verband met behoud van gelijk speelveld met concurrenten in Azië en de VS. Overheidskapitaal is bovendien van belang voor de productiebedrijven in deze regio om voor hun investeringsplannen in duurzaamheid groen licht te krijgen van de – veelal buitenlandse – hoofdkantoren. Maar of en hoe de overheid zal bijdragen is afhankelijk van financiële verplichtingen die voortkomen uit het Klimaatakkoord en de mate waarin de overheid zo concreet mogelijke projecten verlangt. Goedhuis rekent op investeringsfondsen van de overheid en vertrouwt op de slagkracht van de provincie Zeeland om de belangen te vertegenwoordigen in Den Haag. p

BIOBASED INITIATIEVEN

De door CE Delft opgestelde roadmap laat biomassa als grondstof voor chemiebedrijven buiten beschouwing. Goedhuis: “Om alleen al de krakers van Dow te voeden, is meer nodig dan de totale bietenproductie van Nederland. Biomassa vanuit het buitenland aanslepen is evenmin realistisch.” Dat neemt niet weg dat Zeeland, de grootste akkerbouwprovincie van Nederland, veel biobased initiatieven huisvest, waaronder ‘Biobased Delta’. Hierin zijn ondernemers, kennisinstellingen en overheden vertegenwoordigd. Het Nederlands-Vlaams innovatiecentrum beheert een testfabriek in Gent en een trainingscentrum in Terneuzen. En het Centre of Expertise Biobased Economy, een samenwerkingsverband tussen Avans Hogeschool en de Zeeuwse University of Applied Sciences, koppelt toegepast onderzoek van het hoger onderwijs aan de biobased ambities van bedrijven.

Waar details het verschil maken, is de keuze voor de juiste reinigingsdoek beslissend. Verkort uw productietijd en vergroot uw potentieel – met verbeterde poetsen reinigingsoplossingen voor de industrie.

Omdat kleine details van groot belang zijn

www.tork.nl

Verbeterde schoonmaakoplossingen voor de industrie Rsneller

R zekerder

Tork, een merk van Essity

Rschoner

Tork_Ad_Industrie_ChemieMagazine_185x130_082018.indd 1

22.08.2018 10:13:19

fact Grootste capaciteit Coriolis massaflowmeter op de markt OPTIMASS 2400 – technology driven by KROHNE

t/h

• Coriolis massaflowmeter met vier rechte buizen: DN100…400, flowrates tot 4600 t/h

kg/m3

• Entrained Gas Management (EGMTM): continue en herhaalbare meting over een brede range aan gasfracties en complexe flowcondities • Hoogste veiligheidsfactor met optionele druk tot 180 bar, PED goedgekeurde secondary containment tot 150 bar • Conform NACE met Duplex of Super Suplex als nat materiaal

kg/h

°C

• ATEX, IECEx, CSA, FM, NEPSI, MID, OIML, API & AGA compliant

products

solutions

services

Meer feiten: www.krohne.nl

Wat is er zo boeiend aan chemie en wat maakt werken in de chemiesector zo leuk? Chemie Magazine vraagt het aan mensen die een chemieopleiding hebben gedaan en nu in de chemie werken.

Lauran Kwakernaat

APPLICATION SCIENTIST BIJ CRODA

‘IK KAN HEEL BLIJ WORDEN VAN EEN GETAL’ Lauran Kwakernaat probeert op alle mogelijke manieren harsen te mengen met water, zodat verf zonder oplosmiddelen kan. Ze is daarom het liefst op het lab, samen met haar collega-vrienden. “Maar lukt het niet, dan houdt dat me soms wakker.” Tekst: Inge Janse

40 Chemie Magazine oktober 2018

Arbeidsmarkt

Wie ben je, waar werk je en wat is je functienaam? Ik ben Lauran Kwakernaat en werk bij Croda op het lab als application scientist. Ik krijg vragen van verffabrikanten die graag naar een watergedragen verf toe willen, in plaats van op oplosmiddelbasis. Veel klanten lukt het zelf niet om die te maken, dus zij sturen hun grondstof, een alkydhars, naar ons op. Die harsen lossen alleen niet op in water. Ze onttrekken zich gewoon weer. Via de surfactants van Croda, die zowel eigenschappen van de hars als van het water hebben, houd ik de boel bij elkaar. De te emulgeren alkydhars kun je vergelijken met hars uit een boom. Het is heel stug materiaal, dat eerst opgesmolten moet worden. Ik bepaal de eigenschappen van de hars, zoals de zuurgraad, pH en viscositeit. In een kleine reactor bepaal ik vervolgens met welke verhouding van onze surfactants de hars mengt met water. Soms volgen nog applicatietesten, bijvoorbeeld om te kijken hoe snel de verf droogt. Dit alles schrijf ik op in een rapport voor de klant, zodat deze weet hoe de surfactant werkt. In zijn eigen lab kan de klant dan op grotere schaal verf maken, inclusief alle additieven en pigmenten.

FOTO’S: BA S VAN SPANKEREN

Wat vertel je je kleine nichtje als zij vraagt wat voor werk je doet? ‘Ik emulgeer alkydharsen’ snapt niemand, dus ik zeg meestal dat ik verf maak, ook al is dat niet helemaal waar. Soms vergelijk ik mijn werk met het maken van salade, want ook een dressing van olie en azijn mengt niet lekker. Ik zorg ervoor dat dit uiteindelijk toch lukt. Of met pannenkoekenbeslag, waarbij ik probeer de beste verhouding te vinden tussen beslag en melk, zodat je geen klontjes krijgt.

Hoe ben je in deze baan terechtgekomen? Ik was al heel vroeg een bèta. Voor mijn tiende verjaardag kreeg ik een kindermicroscoop, waar ik helemaal verliefd e oktober 2018 Chemie Magazine 41

‘Voor mijn tiende verjaardag kreeg ik een kindermicroscoop, waar ik helemaal verliefd op was’

NAAM Lauran Kwakernaat. LEEFTIJD 25 jaar. WOONPLAATS Zoetermeer. HUWELIJKSE STAAT Samenwonend. KINDEREN Geen. OPLEIDINGEN Bachelor chemie, research & development (Hogeschool Utrecht, 2011-2015), havo, natuur & gezondheid (Farelcollege Ridderkerk, 2007-2011). NEVENACTIVITEITEN Lauran is als vrijwilliger geluidstechnicus bij poppodium De Boerderij in Zoetermeer. Ook was ze vroeger asielmedewerker bij de Dierenbescherming. WERKGEVERS Application scientist bij Croda (2017-heden), junior onderzoeker biobased products bij Centre of Expertise Biobased Economy (Avans Hogeschool en HZ University of Applied Sciences) (2015-2017), stage R&D industrial chemicals bij Croda (2015), tutor chemie en natuurkunde bij StudentPlus (20122015), stage bij ViaZym (2013-2014).

op was. Ik bekeek van alles: een uienschil, een stukje haar of andere monsters. Nee, ik was geen meisjemeisje en had ook niks met poppen. Ik wilde bouwen met Lego. Ik begon op een gymnasium in Rotterdam, maar ik vond talen heel lastig. Na drie jaar ging ik naar de havo in Ridderkerk, daar koos ik direct een bètapakket. Vanaf toen ging het heel makkelijk. Een open dag bij het Hoger Laboratorium Onderwijs in Utrecht vond ik supergaaf. Ik mocht hersenplakjes bekijken onder een microscoop, en zelf maakte ik een bruisbal. Ik hou wel van praktisch werk en sta het liefst op het lab, dus ik koos voor de chemie-richting. Toen ik klaar was, werd net het leenstelsel ingevoerd. Ik wist ook niet zeker of ik nog een master wilde. Zou ik niet tussen wal en schip val42 Chemie Magazine oktober 2018

len, omdat ik te weinig heb met theorie en te veel met praktijk? Bovendien bedacht ik me dat ik altijd nog wel een keer naar de universiteit kon, als het werken me niet zou bevallen. Ik liep stage bij Croda en wilde hier graag blijven, maar er was geen plaats. Ik werkte daarom even als junior onderzoeker op de Avans Hogeschool. En toen hier een vacature vrijkwam, heb ik gelijk gereageerd.

Wat vind je zo leuk aan wat je doet? De sfeer op de afdeling is hier goed. De hele verdieping van het lab gaat met elkaar om. Ik zie mijn collega’s als mijn vrienden. En ik vind het fijn dat de producten die we hier maken voornamelijk gebaseerd zijn op plantaardige vetten, in plaats van op ruwe olie. De chemiesector wordt vaak geassocieerd met milieuvervuiling. Ik vind het fijn dat ik via watergebaseerde verf werk aan iets beters en groeners. Dat houdt mij echt bezig. Het coolste vind ik dat als je een alkydhars ziet, het zo anders is dan wat wij ervan maken. Als mensen voor een training komen, dan laat ik eerst een potje hars zien, en daarna de emulsie. Dan gaan die monden vaak open: echt waar? Zo kijk ik er zelf ook nog weleens naar. Meet ik in de emulsie de deeltjesgrootte en is die nét niet helemaal oké, dan bedenk ik wat ik moet doen om bijvoorbeeld die 400 nanometer te halen. Lukt dat, dan denk ik: yes. Ik kan dan zo blij worden van zo’n getal! Lukt het niet, dan houdt dat me soms wakker. Ik vind het gewoon leuk om problemen op te lossen.

Op welke eigen prestatie ben je het meest trots? Ik ben geen trotse pauw, dus ik moet me meten aan de dingen die anderen goed vinden. Tijdens mijn afstudeerstage

maakte ik een emulsie van palmolie, wat ontzettend moeilijk was. Meestal was het na één dag alweer zo hard als een baksteen. Ik verzon iets waardoor het twee weken vloeibaar bleef. Daarvoor ben ik in de boeken gedoken en heb ik van alles geprobeerd. Ik haalde mijn inspiratie uit hoe chocola wordt gemaakt. Daar was ik ontzettend trots op.

Wat is hét verschil dat je de komende tijd wilt maken? Watergedragen alkydverf is nog niet zo populair, omdat deze soms te zacht en te gelig is. Dat is iets waar ik van baal en wat ik probeer te verbeteren. Waarom wordt het nou niet hard genoeg, waarom zo geel? Door naar oplossingen te zoeken, kan deze verf door meer fabrikanten gebruikt worden. Helaas heb ik niet veel tijd om literatuur te lezen, want er zijn heel veel applicatieaanvragen. Dus ik doe gewoon mijn uiterste best op het lab om formulaties te verzinnen die werken en goede rapporten te schrijven.

Wat levert je werk je op? Ik verdien goed genoeg. Ik ben niet rijk-rijk, maar zeker ook niet arm. Maar geld is niet belangrijk voor mij, ik heb het vooral nodig voor eten, kleding en onderdak. Ik vind het belangrijker dat mijn werk plezier oplevert. Ik word er ook heel blij van als ik kan bijdragen aan de vooruitgang van een project of product voor een klant. Ook wil ik dat ik zelf vooruitga. Maar omdat ik nog niet veel verschillende dingen doe, lukt dat maar beperkt. Ik baal er soms van dat ik niet naar de universiteit ben gegaan, want ik wil graag meer leren. Universitaire collega’s komen sneller in projectmanagement, en kunnen zo dingen tot op de bodem uitzoeken. Er zit een plafond aan wat ik nu doe.

Arbeidsmarkt

Aan welke ‘normale’ producten lever jij een bijdrage? Dat lever ik vooral aan verf, via surfactanten voor de realisatie van watergedragen varianten. Die verf kan in elk mogelijk verfblik terechtkomen. Ik heb zowel aanvragen gekregen voor industriële toepassing van een alkydverf als voor decoratieve verf, dus wat jij en ik thuis gebruiken. Maar in winkels vind je nog vaak de verven met oplosmiddelen.

Lauran Kwakernaat: ‘De chemiesector wordt vaak geassocieerd met milieuvervuiling. Ik vind het fijn dat ik via watergebaseerde verf werk aan iets beters en groeners.’

Wat zou je nóg liever doen dan wat je nu doet? Ik was graag flavorist geworden. Ook werken in de voedselindustrie aan yoghurt en kwark, ook vaak emulsies van vet in water, lijkt me supergaaf. Ik hou ook erg van koken. Chemie is soms een beetje hetzelfde, alleen moet je het hier niet opeten. Aan de andere kant vind ik Croda een heel fijn bedrijf, dus ik weet niet of ik zo snel van werkgever zou wisselen vanwege de inhoud. Ik denk wél dat ik fulltime aan de slag zou willen als geluidstechnicus. Ik ben nu vrijwilliger bij De Boerderij, een poppodium in Zoetermeer. Daar zorg ik voor bandjes dat hun microfoons werken, de kabels klaarliggen en het geluid goed klinkt. Dat heb ik ook vaak gedaan bij de band van mijn vriend. Muziek is heel belangrijk voor mij, maar ik denk dat ik voor een carrière daarin de boot gemist heb toen ik koos voor de exacte vakken.

Hoe zie je jezelf over tien jaar? Ik wil uiteindelijk mijn onderzoek zelf kunnen sturen, werken aan complexe problemen en daarin slagen. Daar hoop ik meer ruimte voor te krijgen. Dat zou ik nu ook wel willen, maar het lijkt me realistischer dat dit over tien jaar gelukt is. Ik twijfel ook vaak aan mezelf. Ik denk dat ik meer ervaring nodig heb om dat weg te nemen. Dat ik niet meer zo snel verrast word en problemen gewoon aankan. p

WIE IS LAURAN NAAST HAAR WERK?

Lauran speelt viool (“niet meer zoveel als eerst, toen zat ik in een orkest”), houdt van sport (ze speelde lang korfbal) en danst heel graag. “Ik sta op het punt me in te schrijven bij een dansschool voor streetdance en hiphop.” Verder bezoekt ze graag muziekfestivals, liefst met een zo breed mogelijke programmering, van electro tot metal.

oktober 2018 Chemie Magazine 43

ROUTE NAAR DE NIEUWE OMGEVINGSWET

MODERNISERING VEILIGHEIDSBELEID: VEEL HAKEN EN OGEN De modernisering van het veiligheidsbeleid, voortvloeiend uit de Omgevingswet, levert veel haken en ogen op, met name voor het domein gevaarlijke stoffen. Dat vindt CTGG, het samenwerkingsverband van vijftien organisaties waarvan de leden betrokken zijn bij het transport van gevaarlijke stoffen, waaronder de VNCI. In een artikel in Gevaarlijke Lading pleit voorzitter Pieter Wildschut voor een praktische en realistische uitwerking van het beleid. Tekst: Gevaarlijke Lading/VNCI

nderdeel van de nieuwe Omgevingswet is het Besluit Kwaliteit Leefomgeving (BKL), waarin ook het Externe Veiligheidsbeleid (EV-beleid) geregeld wordt. In het huidige EV-beleid worden op basis van PR (Plaatsgebonden risico) en GR (Groepsrisico) standaardrisico’s berekend. In het toekomstige beleid wordt het GR vervangen door een effectbeleid. Het kanselement (kans op een ernstig incident met grote gevolgen) wordt vermeden, het beleid richt zich op de maximaal schadelijke effecten die zouden kunnen ontstaan. Besloten is om (net als bij het Basisnet vervoer gevaarlijke stoffen, dat in 2015 in werking trad) in 44 Chemie Magazine oktober 2018

plaats van met GR te werken met aandachtsgebieden, gebieden waarbij de kans op letsel, op een schadelijk effect door een explosie, brand of toxische wolk substantieel is. De industrie is bij de wetsvoorbereiding hiermee akkoord gegaan, maar voor de verdere uitwerking is het wel van belang dat het nieuwe risicobeleid niet helemaal zou veranderen in een effectbeleid.

Aandachtsgebieden

Cruciaal hierbij is de vraag wanneer het risico (kans op een aantal slachtoffers) ‘substantieel’ is. Als voor de zekerheid elk risico, hoe klein ook, beschouwd zou worden bij het bepalen van een aandachtsgebied, zou het beleid ongevoelig wor-

den voor kansbeperkende maatregelen, en die zijn juist heel belangrijk om de risico’s acceptabel te maken. In de discussie hierover geeft het ministerie aan dat de aandachtsgebieden slechts bedoeld zijn voor de communicatie naar de burger en dat voor het nemen van maatregelen deze nog omgezet moeten worden in zogenaamde voorschriftengebieden, waarbij ook echt maatregelen genomen moeten worden om de effecten van een brand, explosie of toxische wolk in het veld te kunnen beperken. Mogelijke maatregelen zijn afschakelbare ventilatie (voor toxische stoffen), splinterwerend glas (voor de kleinere explosie-effecten) en versterkte gebouwen (voor een brand

Veiligheid

Explosievoorschriften

Veilig ontwerpen rondom een risicobron

Brandvoorschriften

Een grote brand, explosie of wolk van giftige stoffen bij een risicobron komt gelukkig niet vaak voor. Maar als dit gebeurt dan heeft dat gevolgen voor de nabije omgeving. Bij nieuwbouw rond de risicobron moet daar rekening mee worden gehouden. Daarom introduceert de Omgevingswet aandachtsgebieden. Daarmee wordt bij het ontwerpen van nieuwe gebouwen al extra aandacht gegeven aan de bescherming van mensen.

! !

De aandachtsgebieden Risicobron Brand Explosie

Nieuwbouw in een aandachtsgebied

Giftige stoffen

Als de omgeving onvoldoende bescherming biedt, dan gelden in principe extra bouwvoorschriften voor nieuwbouw.

! ! Nieuwbouw

Bestaande bouw

Omgevingsmaatregelen

Kunnen bestaande én nieuwe bebouwing beschermen, bijvoorbeeld met een aarden wal.

Bestaande bouw

Hierbij gelden geen extra bouwvoorschriften.

Het beleid richt zich op de maximaal schadelijke effecten die zouden kunnen ontstaan en explosie). Een toelichting van hoe en wanneer deze maatregelen dan genomen zouden kunnen worden, werkt het RIVM uit in een handboek. Het bedrijfsleven vreest dat deze uitwerking beperkt blijft tot het aandragen van ‘bouwstenen’ voor het vaststellen en invullen van de voorschriftengebieden, en dat er geen uitgewerkt ‘bouwplan’ komt dat de overheden toont hoe ze daar op een fatsoenlijke en uniforme manier mee moeten omgaan.

Afwegingen

Wanneer een risico relevant is voor het nemen van maatregelen wordt dan (overigens geheel in de geest van de Omgevingswet) beslist door het lokale bestuur. De industrie

vraagt zich echter af of bestuurders in staat en bereid zijn om dergelijke afwegingen te maken. De enkele veiligheidsregio met veel BRZObedrijven heeft de expertise waarschijnlijk nog wel in huis om het een bestuurder goed te kunnen uitleggen, maar de meeste regio’s niet. De nieuwe methode wordt alleen bij het risicodomein gevaarlijke stoffen ingevoerd, waardoor er nog meer verschil dan nu ontstaat ten aanzien van de aandacht voor bijvoorbeeld de risico’s van vliegtuigen en overstromingen. Immers, zou dezelfde methode daar worden toegepast, dan is Nederland één groot aandachtsgebied. Omdat beslissingen over maatregelen zoals de acceptatie van risico,

Nieuwbouw voor minder-zelfredzame groepen

Bij voorkeur buiten aandachtsgebieden plaatsen, daarbinnen gelden altijd extra bouwvoorschriften.

OMGEVINGSWET In 2014 is de grootste wettelijke operatie in de Nederlandse geschiedenis in gang gezet. Onder de slogan ‘Eenvoudig beter’ worden 40 verschillende wetten en 120 Besluiten geïntegreerd tot de Omgevingswet, die in 2021 van kracht moet worden.

maatregelen in de vergunning en bouwvoorschriften in het omliggende gebied, straks aan de gemeenten worden overgelaten, en elke gemeente haar eigen afwegingen zal maken, kent niemand de consequenties – ook de regelgever niet. Ook is er de zorg dat een kaart van Nederland met aandachtsgebieden een kwaadwillende kan helpen in zijn keuze om zijn boodschap te maximaliseren via een aanslag. p Meer informatie: Macco Korteweg Maris, kortewegmaris@vcni.nl, 06 51 62 99 98

Artikel in Gevaarlijke Lading

oktober 2018 Chemie Magazine 45

Oplossingen voor vrijwel al uw analyse vraagstukken!

MULTI-INSTRUMENTS.NL

Op welk gebied in chemie wil jij voorloper zijn? VIND JOUW CURSUS OP PAOTM.NL!

KENNIS DIRECT TOEPASBAAR MAKEN Vergroot of verdiep jouw kennis met het volgen van onze cursussen op het gebied van chemie, processen, veiligheid of persoonlijke vaardigheden.

PROCESS CONTROL

Alles over regeltechniek: van conventionele procesregelingen tot smart control solutions Volg de hele serie of kies je modules. \ 7, 8, 14, 15 en 21 november dr. ir. J. Schuurmans MSc (DotX Control Solutions B.V.)

TOXICOLOGIE

Giftige stoffen: van blootstelling tot risicoschatting \ 20, 28 en 29 november prof. dr. N.P.E. Vermeulen (VU AIMMS) en prof. dr. B. van de Water (LACDR, Division of Toxicology)

EXPLOSIEVEILIGHEID

Beheersen van gas-, damp- en stofexplosierisico’s \ 21, 22 en 23 november dr. ir. S.M. Lemkowitz (TU Delft, Chemical Engineering)

FORMULATION TECHNOLOGY

Alles wat je moet weten over emulsies, suspensies en dispersies \ 11 en 12 december dr. ing. G.J.M. Koper (TU Delft, Chemical Engineering)

CHEMICAL ENGINEERING Alles over chemische technologie in enkele dagen. Incompany op maat met onderwerpen naar keuze.

INSCHRIJVEN? Dat kan op www.paotm.nl Vragen? 015 278 46 18 of info@paotm.nl

rtentie Chemie Magazine - okt 2018.indd 1

8-10-2018 10:39:10

De specialisten in: • Gasanalyse techniek • CEMS systemen • Stoom en condensaat metingen • Stofmetingen

• Gasdetectie • Procesmetingen o.a. gaschromatograﬁe Vlambewaking • • Zuurstofmetingen

Multi Instruments Analytical B.V.

Edisonweg 1, 4207 HE Gorinchem 0183 - 628888, analytical@multi-instruments.nl

Uitgelicht Chemours in Dordrecht.

CHEMOURS GAAT UITSTOOT MINIMALISEREN Chemours investeert 75 miljoen euro in de fabriek in Dordrecht, met als doel een significante verlaging van emissies van organische en gefluorideerde stoffen. Het bedrijf beoogt een reductie met 99 procent van de GenX-emissies eind 2020 (in vergelijking met de emissieniveaus van 2017). Daarnaast richt het zich op een reductie van de emissies van alle organische en gefluorideerde stoffen met 80 procent in 2023.

ase 1 is gericht op GenX en omvat onder meer de optimalisatie van de bestaande filtratie met actieve-koolstofbedden, die het bedrijf aan het testen is, in combinatie met technologie voor het verwijderen van vaste afvalstoffen, om zo de emissies van GenX-stoffen naar water tegen het einde van dit jaar te verminderen met 90 procent. Het plan omvat ook de start van twee eerder aangekondigde proefprojecten voor het verlagen van emissies naar lucht, die in gebruik worden genomen zodra de bevoegde overheden

daarvoor toestemming geven. Verder zal Chemours in 2019 permanente koolstoffiltratie-installaties en aanvullende luchtwassers installeren en testen, met als doel een reductie met 95 procent van alle GenX-emissies naar water en lucht tegen het einde van dat jaar. In 2020 verwacht Chemours het doel van 99 procent reductie te bereiken door verdere optimalisatie van de installaties en het omvormen van de proefopstellingen naar robuuste permanente eenheden. Chemours zal ook gebruikmaken van recent verworven geavanceerde infrarood-beeldapparatuur en verbeterde lekdetectie- en reparatietechnieken (LDAR), met als doel het significant terugdringen van potentiële vluchtige emissies van organische en gefluorideerde stoffen. Als onderdeel van fase 2 wordt onder meer een aanvullende thermische oxidator geïnstalleerd, getest en geoptimaliseerd. Deze breekt de stoffen op, door de aanvoer

FOTO: HOLL ANDSE HOOGTE

INVESTERING VAN 75 MILJOEN EURO

onder hoge temperatuur te mengen met zuurstof. Ook zal het bedrijf de inzet van actieve-koolstoftechnologie voor sanering van grondwater optimaliseren, om de aanwezigheid van organische en gefluorideerde stoffen in direct geloosd afvalwater verder terug te dringen. Daarnaast wordt technologie ontwikkeld en geïmplementeerd voor het terugdringen van emissiepunten met lage concentratie. “Wij nemen de zorgen van de gemeenschap serieus en willen verder gaan dan de eisen die weten regelgeving aan ons stelt, om aan de verwachtingen te voldoen die de gemeenschap van ons heeft, nu en in de toekomst”, aldus Paul Kirsch, president van Chemours Fluoroproducts. “Wij zijn ervan overtuigd dat als deze oplossingen worden toegevoegd aan de succesvolle maatregelen die wij recent hebben genomen, de Chemoursfabriek in Dordrecht een voorloper zal zijn in de industrie op het gebied van emissiebeheersing naar water en lucht.” p oktober 2018 Chemie Magazine 47

WINGAS Energie voor winnaars. Zonder voldoende energie is het onmogelijk om op topniveau te presteren. WINGAS levert aardgas aan industriële bedrijven: snel, flexibel en voordelig.

Bent u geïnteresseerd in de laatste ontwikkelingen in de chemische industrie?

NEEM EEN GRATIS ABONNEMENT OP CHEMIE MAGAZINE De vele voordele n van TTIP

Hormoonverstorende stoffen: criteria nodig

Nut van E-numm ers in voeding Maandblad van

Maandblad van

de Vereniging van

de Nederlandse

Chemische Industrie

• jaargang 57 •

ties Juridische implica BRZO 2015

Kansen voor verduurzaming

Chemie biedt oplossingen

de Vereniging

van de Nederland

se Chemische

Industrie

• 10 • 22 oktober • jaargang 57

Zuiveringsin stalla Croda nog niet tie optimaal

Bestaande indus vliegwiel voor trie innovatie

AkzoNobel verva schadelijke stoffengt n

2015

Maandblad van de Verenigin

g van de Nederlan

dse Chemisch e Industrie

• jaargang

MET SPECIALE BIJLAGE

5 • 21 mei 2015

57 • 12 • 17

december 2015

RONALD Bijlage bij Chemie Magazine • 17 december 2015

pLant manaGer OF the Year 2015 Ronald Hoenen: 'Een dienend leider moet vooral kunnen luisteren' Dyneema-vezel paradepaardje van DSM Wie verdient er een standbeeld?

IN tV-hIts als BreakINg Bad NCIs, MythBusters eN

www.wingas.nl

chemie spat van het scherm

OON ‘HET IS GEW TEND FOrse invester EEN ONTZET inG eXXOnmOB LEUK VAK’ iL IN RAFFINA DER ADEUR CHEMIE-AMBASS

KITT Y NIJMEIJE

IJ ROTTER

DAM

15-10-15 16:35

CM1511_01

_A_Cover.in

JA, IK WIL EEN ABONNEMENT OP CHEMIE MAGAZINE (GRATIS) _Cover.indd

CM1509_01_A

dd 1

CM1505_01_A_C

over.indd 1

13-05-15 16:17

h Chemie Magazine abonnement h Chemie Nieuwsbrief (gratis wekelijkse, digitale nieuwsbrief) Bedrijfsnaam/Organisatie Naam Functie Adres Woonplaats E-mail Vul deze bon in en ontvang Chemie Magazine gratis. Stuur de bon naar: VNCI, T.a.v. Anja Franchimon, Loire 150, 2491 AK Den Haag, Email: crs@vnci.nl Of vul je gegevens in op www.vnci.nl/nieuws/chemie-magazine/

10-12-15

16:08

Veiligheid

‘WIJ ZIJN TOEGESPITST OP BELEVING EN GEVOEL’ Psychiater en filosoof Damiaan Denys is hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en behandelt als hoofd van de afdeling psychiatrie in het AMC patiënten met angststoornissen. Hij is een van de sprekers op de Veiligheid Voorop Veiligheidsdag op 1 november. Chemie Magazine stelde hem alvast een aantal prangende vragen. Tekst: Igor Znidarsic

FOTO: HOLL ANDSE HOOGTE

PSYCHIATER DAMIAAN DENYS SPREEKT OP VEILIGHEIDSDAG

We leven in een samenleving die nog nooit zo veilig is geweest. Ons voedsel is veiliger dan ooit, het milieu wordt schoner, de industrie is streng gereguleerd, inclusief de chemische productie en de stoffen. Toch voelt de Nederlander zich onveilig. Hoe is die angstparadox te verklaren? Damiaan Denys: “Dat komt omdat het gevoel van veiligheid en onveiligheid niets met de werkelijkheid te maken heeft. Het gaat om een beleving, een gevoel, en dat wordt gestuurd door bepaalde aannames die mensen doen. Die zijn meestal irrationeel, niet gegrondvest op feiten. Veiligheid heeft te maken met angst, en bij angst treedt bij mensen iets in werking wat ongevoelig is voor rationaliteit. Bij casussen zoals giftige stoffen in een meer of besmetting van een voedingsmiddel reageert de bevolking heel hysterisch. Weinig mensen zijn in staat om er een abstractie van te maken. Dat komt omdat milieu en voeding heel belangrijk zijn voor mensen. Daardoor is het meteen heel bedreigend, en kunnen ze zich er moeilijk een reëel beeld van vormen. Als je vroeger eieren of melk kocht, haalde je dat bij de boer in het dorp, bij iemand die je kende, iemand die je vertrouwde, en je wist ook de oorsprong van de producten. Dat vertrouwen is er niet meer. Door de globalisering e oktober 2018 Chemie Magazine 49

‘Veiligheid heeft te maken met angst, en bij angst treedt bij mensen iets in werking wat ongevoelig is voor rationaliteit’

kan het eten nu overal vandaan komen. Daarnaast circuleren in de media allerlei angstwekkende verhalen, waar de mensen zich door laten leiden. De media zijn nu eenmaal minder geïnteresseerd in positieve dingen. Dat de mens zijn aandacht vooral richt op het negatieve, datgene wat ons kan bedreigen, is een heel menselijk gegeven. Dus ervaren mensen, ondanks dat de wereld objectief gezien veiliger is geworden, paradoxaal genoeg steeds meer gevoel van onveiligheid.” Wat is ervoor nodig om dit gevoel kwijt te raken, als het überhaupt kan? “Er zouden veel dingen tegelijkertijd moeten gebeuren. De media zouden wat gedisciplineerder moeten zijn met hun uitspraken en niet op zoek moeten gaan naar de sensatie. Ze zouden ook heel hygiënisch de cijfers moeten vermelden, de objectieve context meegeven. En het publiek zou een soort discipline moeten hebben om de werkelijkheid te lezen in plaats van het gevoel. Ik ben daar somber over, omdat het heel onmenselijk is om dit te doen. Wij zijn toegespitst op beleving en gevoel, en veel minder op interpretatie van feitelijkheden.” Bij een incident, bijvoorbeeld in de chemische industrie, heeft de overheid de neiging met extra regelgeving te komen. De zogeheten risicoregelreflex. Hierdoor komen er steeds meer regels, wat de veiligheid niet altijd ten goede komt of zelfs averechts werkt. Wat zou de overheid wél moeten doen? “De overheid neemt die maatregelen vanwege de politieke druk. Zij moet aan de burger laten zien dat zij iets doet, en moet dat zichtbaar maken, met een commissie of een richtlijn, om de illusie te wekken dat het onder controle is. Daar zit een fundamenteel probleem in, namelijk dat noch de overheid noch het publiek in staat is om te aanvaarden dat binnen menselijk handelen fouten kunnen optreden. Je kunt risico nooit tot nul terugbrengen. Je kan alleen krampachtig proberen het toch voor elkaar te krijgen, of het op een bepaald moment accepteren. Dat is cultureel bepaald. In Japan bijvoorbeeld accepteert men veel makkelijker. Nederland heeft, in lijn met het Angelsaksische denken, een sterke controlebehoefte, met protocollen en richtlijnen, om aan te tonen, voor het publiek en voor zichzelf, dat men de zaak beheerst. Maar dat is contraproductief, 50 Chemie Magazine oktober 2018

want in sommige gevallen zijn de weten regelgeving en de administratie in de laatste decennia zo toegenomen, in de chemie, in de geneeskunde, in het transport, dat ze zowel het werkplezier als de productiviteit belemmeren. Het wordt de industrie en de mensen zo onmogelijk gemaakt om nog heel arbeidseffectief en -efficiënt te zijn. Ik denk dat het voor overheden lastig is om daarvan af te stappen, vanwege die politieke druk. Je hoort zelden iemand zeggen: ‘Er is een probleem in het havengebied, maar we gaan daar niets aan doen, omdat het binnen de risicoproportie valt.’ Dat zou wel moeten gebeuren, maar je moet er heel veel lef voor hebben.” Nul risico bestaat niet. Niet in het verkeer, niet bij het tbs-systeem, niet in de chemische industrie. Toch streven we met z’n allen naar het uitbannen van alle risico’s. “Onze maatschappij accepteert inderdaad nauwelijks risico’s. Het rare is dat het concept controle en risico heel contra-intuïtief is. Ik gebruik dikwijls het voorbeeld van de auto die onderweg is, met een bestuurder en een passagier. Onderzoek heeft aangetoond dat de persoon in de passagiersstoel veel meer risico’s ziet dan degene aan het stuur. De passagier ziet – onterecht – sneller gevaar dan de persoon die de auto bestuurt. Stel dat de bestuurder een fietser ziet op 50 meter afstand, dan is de beleving van de persoon in de passagiersstoel 35 meter. De persoon die het stuur vasthoudt maakt een adequatere risico-inschatting van de werkelijkheid, omdat hij in controle is, dan degene die dat niet kan en afhankelijk is van de bestuurder. Dit zegt iets over het gevoel van risicocontrole, namelijk dat het niet absoluut is. Het is afhankelijk van de manier waarop je het gevoel hebt de controle te hebben. Ik leg hierbij de nadruk op het woord ‘gevoel’. Want gevoel van controle heeft niets met de werkelijkheid te maken, maar met de illusie dat je de werkelijkheid kunt beheersen. Gevoel rust op verbeelding, het is bijna een illusie. Het probleem is dat we in een samenleving leven waarin iedereen ondanks de toename van controle, toch veel minder controle ervaart dan vroeger. Dat heeft te maken met het tempo van onze samenleving, met de globalisering …” p

VEILIGHEIDSDAG VEILIGHEID VOOROP

De Veiligheidsdag Veiligheid Voorop vindt plaats op 1 november van 12.00 tot 17.00 uur in het Shell Technology Center (SCTA) in Amsterdam. Behalve Damiaan Denys geven ook acte de présence president-directeur van Shell Marjan van Loon, staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven en arts, illusionist en Mindf*cker Victor Mids. Verder zijn er workshops over onder meer Verb(l)indend leiderschap, Operationele integriteit en Onzekere veiligheid en is er een CEO Quiz. Meer info en aanmelden: www.ikzieikziewatjijnietziet.nu

A worldleader in chemical testing for all purposes

Eurofins EurofinsProduct ProductTesting Testing

Simplify Simplifywhat’s what’snecessary necessary

REACH • • • • • • • • • •

Skin irritation / corrosion (in vitro / in vivo) Eye irritation / corrosion (in vitro / in vivo) Sensitization (in vitro / in vivo) Genetic Toxicology Acute Toxicity Repeated Dose Toxicity Developmental and Reproductive Toxicology (DART) Toxicokinetic Studies Carcinogenicity Endocrine Disruptors

Sander Aalders, Account Manager Netherlands Mobile phone +31 652 847 018 | SanderAalders@eurofins.com Vincent van de Merckt Business Development Manager Benelux & France Mobile + 32 473 310004 | VincentvandeMerckt@eurofins.com

Leading the way

Voor transport en distributie van gevaarlijke stoffen in bulk t. +31 (0) 15 213 59 11

◆

e. leebv@vanderlee.nl

◆

i. www.vanderlee.nl

Veilig werken met VAPRO

VAPRO heeft een breed palet aan veiligheidstrainingen. Van ATEX trainingen tot aan de door Hobeon gecertificeerde OVK en MVK opleiding. Onze trainingen bieden een uitdagende mix van theorie en praktijk en zijn gericht op de werkvloer. Zo verbeter je met enkele stappen de veiligheidscultuur binnen je bedrijf en maak je de vertaalslag van beleid naar praktijk. Nieuw: onlangs is het aanbod van VAPRO uitgebreid met elektrotechnische veiligheidstrainingen. Deze trainingen worden onder andere gegeven in onze practicum locatie in Woerden. Momenteel bestaat ons aanbod uit de NEN3140 en NEN3840. Deze training is ook door ILT gecertificeerd voor zeevarenden.

Benieuwd naar de mogelijkheden? Kijk op www.vapro-trainingen.nl

VAPRO17_068 Adv 185x130.indd 1

EMPOWERING PEOPLE AND INDUSTRIES

11/01/17 09:36

VNCI

VNCI NIEUWS Bernard BernardWientjes Wientjeskrijgt bezocht tijuitleg bij Dag BASF Dede Meern dens de van Chemie tijdens Dag van de Chemie onder meer BASF De Meern.

NIEUWE LEDEN

FOTO: SJOERD VAN DER HUCHT

ARLANXEO NETHERLANDS

IN DE MEDIA

Het Dagblad van het Noorden besteedde op 5 oktober onder de kop ‘Chemische industrie en overheid hebben elkaar hard nodig’ aandacht aan de Behind the Scenes in Emmen en citeerde VNCI-voorzitter Bernard Wientjes: “De chemische industrie moet wel in staat blijven geld te verdienen. We willen als industrie investeren in innovatie om de uitstoot terug te brengen. Maar dat kan alleen als er wat tegenover staat. We moeten concurrerend blijven.” Tijdens de Dag van de Chemie ging EenVandaag mee met VNCI-voorzitter Wientjes. In de uitzending op 8 oktober reageert hij onder meer op de voorstellen van het ministerie van EZK voor een klimaatakkoord. Om de ambitieuze plannen van het kabinet te halen, wordt veel verwacht van de chemische industrie. En als zij niet genoeg doet, kan dat gevolgen hebben voor de bedrijven, aldus minister Wiebes. “Als we worden beboet, gaat dat ten koste van de investeringen”, zo waarschuwt Wientjes.

BEHIND THE SCENES@ZUIDWEST-NEDERLAND

In het kader van haar 100-jarig bestaan organiseert de VNCI een serie Behind the scenes, events waarin de chemieclusters centraal staan. De aftrap vond plaats afgelopen voorjaar op Chemelot, daarna volgden op 5 oktober Emmen en op 19 oktober Amsterdam. Op 4 december is Zeeland aan de beurt. Behind the Scenes@ Zuidwest-Nederland staat in het teken van Innovatie en Veiligheid. Wat is nodig om veiligheidsinnovaties daadkrachtig door te voeren, welke barrières moeten er geslecht worden en welke onnodig beperkende regels kunnen uit de weg geruimd worden, zodat innovaties effectief kunnen worden geïmplementeerd? Meer info en aanmelden: www.vnci.nl/agenda

Arlanxeo is een wereldspeler op het gebied van synthetische high-performance rubber, toegepast in onder meer de automotive, voor afdichtingen bij ramen en portieren of de ophanging van de uitlaat, in wasmachines als afdichtingen van buizen, slangen en als demping voor geluid, en verder in schoenzolen, voetballen, elektronica, de olieen gasindustrie, folies en dakbedekking. “Zonder Arlanxeo zouden heel veel dingen lekken, zouden verliezen optreden van bijvoorbeeld water, en zouden we door het ontbreken van demping ook menig ongemak ervaren”, aldus Niels van der Aar, wereldwijd business development manager. Er werken bij Arlanxeo Netherlands 350 mensen: 150 in de productie op Chemelot, 125 op kantoor op de campus en 75 op het hoofdkantoor in Maastricht.

OLIN BLUE CUBE NETHERLANDS

In 2015 is Dow gestopt met zijn chlooractiviteiten, inclusief de epoxybusiness, en heeft deze samengevoegd met het Amerikaanse Olin, dat bestaat uit drie divisies: epoxy, chlooralkali-producten en munitieen wapenproducent Winchester. Zodoende kwam Blue Cube Netherlands in Terneuzen in handen van Olin. Er wordt cumeen geproduceerd, een grondstof voor het maken van epoxy. Epoxy wordt gefabriceerd in een fabriek in Duitsland. De Blue Cube-plant wordt gerund door Trinseo in Terneuzen, ontstaan na aankoop van de styreenactiviteiten van Dow. Het management van Olin Blue Cube Netherlands werkt grotendeels ook voor andere Olin-vestigingen (EMEA).

oktober 2018 Chemie Magazine 53

COL OFON

MENSEN

Chemie Magazine is het maandblad van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) en verschijnt 11x per jaar

EURO CHLOR

Marleen Pauwels is vanaf januari 2019 de nieuwe executive director van Euro Chlor, de Europese koepel van chlor-alkali-producenten. Pauwels begon bij Euro Chlor in 2011 als science manager en was directeur van Science & Regulatory Affairs sinds 2016. Daarvoor werkte zij achttien jaar aan de Vrije Universiteit Brussel. Zij volgt Dolf van Wijk op, die met pensioen gaat. Hij begon bij Euro Chlor als science manager, werkte sinds 2010 als directeur Science and Regulatory Affairs en werd vervolgens executive director. In deze rol is hij onder meer succesvol geweest in het uitfaseren van kwik in productieprocessen.

VCI

Redactie Igor Znidarsic (hoofdredacteur) Marloes Hooimeijer (eindredactie)

Contact redactie Loire 150, 2491 AK, Den Haag T 070 337 87 28 E redactie@vnci.nl

Medewerkers

Hans van Bylen wordt de nieuwe voorzitter van het Verband der Chemischen Industrie (VCI), de koepelorganisatie van de Duitse chemiesector, die 1700 Duitse chemiebedrijven vertegenwoordigt, met een gezamenlijke omzet van 195 miljard euro. De Belg Van Bylen is CEO bij Henkel, bekend van consumentenmerken als Persil, Schwarzkopf, Pritt en Pattex. Hij was sinds de herfst van 2016 al vicevoorzitter. Van Bylen volgt Kurt Bock op, tot mei dit jaar CEO bij BASF.

Pieter van den Brand, Henk Engelenburg, Leendert van der Ent, Adriaan van Hooijdonk, Harm Ikink, Inge Janse, Erik te Roller, Marga van Zundert

Vormgeving Curve Mags and More, Haarlem

Advertentie-exploitatie

KNCV

Prof. Dr. Marleen Kamperman (Universiteit Groningen) heeft de KNCV Publieksprijs gewonnen. De prijs wordt toegekend aan een chemicus die een bijzondere bijdrage heeft geleverd aan de ontwikkeling en betekenis van de chemie voor de maatschappij. Behalve onderzoeker is Kamperman een inspirerende docent en betrokken bij vele outreach-activiteiten. Zo is ze initiatiefnemer van ‘Kennis op straat’, een programma waarin wetenschappers aan een breed publiek vertellen over hun onderzoek, en mede-organisator van het succesvolle Science Café in Wageningen. De jury noemt haar een rolmodel voor veel jonge mensen die een studie of een carrière in de chemie overwegen.

Mooijman Marketing & Sales, Julius Röntgenstraat 17, 2551 KS Den Haag, T 070 323 40 70, E dm@mooijmanmarketing.nl Advertenties vallen buiten de verantwoordelijkheid van de redactie

Druk MediaCenter Rotterdam

Abonnementen Wie werkzaam is in de chemische industrie of op een andere wijze direct of indirect bij de chemische industrie betrokken is komt in aanmerking voor een kosteloos abonnement op Chemie Magazine. Meld u aan via crs@vnci.nl of www. vnci.nl/actualiteit/maandblad.aspx en u krijgt zo spoedig mogelijk bericht. Meer informatie: znidarsic@vnci.nl of 070 337 87 28.

Overname Overname van artikelen uit Chemie Magazine is alleen toegestaan na voorafgaande schriftelijke

VNCI ONLINE WWW.VNCI.NL

Website met onder meer dagelijks nieuws, het archief van Chemie magazine en alles over de chemische industrie in Nederland WWW.VNCI.NL/NIEUWS/CHEMIE-NIEUWSBRIEF

Gratis nieuwsbrief met daarin wekelijks het laatste nieuws over de chemische industrie en de VNCI

54 Chemie Magazine oktober 2018

toestemming van de redactie. In de meeste TWITTER.COM/VNCI

De VNCI met het laatste nieuws, vacatures en reactiemogelijkheden op alle berichten

Discussieer mee met meer dan 3500 betrokkenen uit de chemische industrie en bezoek de vacatures in de LinkedIn-groep van de VNCI

gevallen zal die graag worden gegeven

Beeld cover Wiebe Kiestra ISSN 1572-2996

Custom Manufacturing, Blending and Toll services AD Productions is a service business that allows customers to benefit from AD International’s state of the art manufacturing expertise. Chemical companies, from global conglomerates through to regional and specialized suppliers, can beneﬁt from AD Productions extensive capabilities and expertise, built over a period of 40 years in the chemical industry.

Production capabilities

is a part of AD International

adinternationalbv.com

AD Productions (located in the heart of Western Europe) offer full R&D, formulation and pilot line capabilities and can extend their toll services to encompass purchasing, quality control, traceability, documentation and certiﬁcation.

Overview of production capabilities Batch capacity varying from 300 liters up till 30000 liter Possibility to purge with and produce under nitrogen Temperatures controlled production (up till 80 degrees) Blending of powders (packaging from 250 grams to Big Bags) Possibility to ﬁll product from 0,5 liter up till road tankers or Iso Containers

Heijningen | The Netherlands | +3 1 (0)167-52 69 00 | contact@adinternationalbv.com

CLS Services CHEMISTRY OF CONNECTING PEOPLE

www.cls-services.nl

recruitment, selection and secondment in chemistry | pharma | biotech | food | feed

HSE-Q MANAGER OERLIKON ELDIM - LOMM

Being a part of the Swiss Oerlikon Group, one of the world’s leading suppliers of surface technologies and tools for the metal and plastics processing industries, Oerlikon Metco Eldim B.V. manufactures aircraft engine components that improve performance, reliability, and safety. Providing their OEM customers with competitive and innovative offerings that deliver both value and exceptional benefits. Are you that people manager with a track record in Quality, Environmental, Safety & Health (HSE-Q) issues we are looking for? In an international environment you will be leading and managing the activities of the HSE-Q and Quality Support department (15 - 20 employees) and will be responsible for co-ordination of all HSE-Q activities within the business Line Eldim. With proven experience of working at both strategic and operational level within a manufacturing environment, you support management in establishing the quality policy, strategy, objectives and related procedures, targets and assessment methods. Interested to know more about this position? Then visit www.cls-services.nl?vac=A1800096 for more information.

S CH R IJF U NU IN O P W W W.L RQA.NL O F B E L + 31 ( 0) 10 201 84 45

Investeer in training LRQA verzorgt al meer dan 30 jaar trainingen voor particuliere en zakelijke professionals die zich verder willen ontwikkelen in auditen en procesmatig werken. De trainingen zijn gericht op het verbeteren van managementsystemen gebaseerd op (ISO)-normen, EU-richtlijnen en procesverbeteringsmodellen en technieken. De trainingen worden verzorgd door enthousiaste trainers met praktijkervaring.

Introductie ISO 9001:2015 1 dag /€ 540 Inclusief locatiekosten, lunch en cursusmaterialen BCN Capelle 6 november

BCN Utrecht 20 november

Lead Auditor Kwaliteit ISO 9001:2015 5-daags /€ 2.195 Inclusief locatiekosten, lunch en cursusmaterialen BCN Capelle 10 t/m 14 december 2018

Introductie ISO 14001:2015 1 dag /€ 540 Inclusief locatiekosten, lunch en cursusmaterialen BCN Utrecht 27 november 2018

Interne Audit Training ISO 14001:2015 2-daags /€ 945 Inclusief locatiekosten, lunch en cursusmaterialen BCN Utrecht 28 en 29 november 2018

Workshop wijzigingen ISO 45001:2015 1 dag /€ 540 Inclusief locatiekosten, lunch en cursusmaterialen BCN Utrecht 29 november 2018

Meer informatie W www.lrqa.nl T +31(0)10 201 84 45 M info@lrqa.nl