Jaarmagazine 2014

2013

jaarmagazine

2014

1

Als je goesting hebt om iets in je buurt te veranderen, moet je bij ons zijn.

We beginnen er aan als je ons enthousiast kan maken.

2

We kijken wie er nog wil meedoen en samen zoeken we naar een frisse aanpak.

vormingplus trakteert voor 10de verjaardag partners op film • foto: beeldzoeker.be

3

lees ons digitaal

http://goo.gl/D9eL3O

W

e heetten in 2014 verschillende mensen welkom op verjaardagsfeestjes. 10 jaar bestaan we ondertussen, en van sleet is nog lang geen sprake.

Hooguit hoor je onze knikkende knieeën maar dat is omdat we staan te drentelen om je hier te laten zien wat we de voorbije maanden deden. En we geven ook een inkijk op enkele plannen voor 2015.

4

Lees je ons digitaal? Dan krijg je ook nog wat extra links naar filmpjes en foto’s! vormingplus viert 10de verjaardag in olen • foto: bert de deken

In dit nummer Transitie, de trage revolutie

6

Goesting in burgerinitiatief

11

(H)echt Arendonk

16

Oud en eenzaam: weg met de mythes

19

Kempens zaaigoed: 10 jaar Vormingplus

20

Bart Caron over 10 jaar Vormingplus

26

Tijgers aan de haard

28

Changemakers bekroond

34

Last Minutes: elke maand inspiratie

38

De vrije tijd van Mia’s

42

Cultuur van de stilte in de Merode

44

STeRio: Stiltebeleving volop in de aandacht

48

Samen Inburgeren

54

Een charter voor de toekomst

56

Macht van de media

58

Mobiliteit wordt nieuw thema

60

Bladeren tussen partners

62

Clips & url’s

65

De mensen achter Vormingplus Kempen

66

5

TransLab K, de vinger aan de pols van de transitie

Transitie, de tr

6

ebeweging

rage revolutie Er beweegt iets in de maatschappij. Er verandert iets. Dat doet het altijd, want een samenleving evolueert onophoudelijk.

Maar deze keer is het anders.

Overal zoeken en vinden mensen mekaar om projecten op te starten die helpen om slimmer, zuiniger, bewuster en/of voordeliger samen te leven. Ze delen een auto, ze onderhouden samen een groentetuin, ze verenigen zich in een burgerbeweging… zo’n samenwerkingsverband kan veel vormen aannemen.

De zogenaamde ‘transitiebeweging’ is volop aan de gang en lijkt niet meer te stoppen.

Vormingplus Kempen houdt met ‘TransLab K’ -voluit Transitielaboratorium Kempen- de vinger aan de pols. Met Jef Van Eyck en Katrien Loots praatten we over transitie in het algemeen en over TransLab K in het bijzonder.

hansvangeel.com

Jef Van Eyck, al enkele decennia actief in het socio-culturele veld, is perfect geplaatst om de transitiebeweging in een ruimere context te plaatsen.

“Transitie is niet nieuw. Het is niet ‘uitgevonden’, maar het kent een voorgeschiedenis in andere vormen en bewegingen. Ik zie drie fasen. Eerst waren er de milieubewegingen. In een tweede fase verruimden die de blik én de aanpak en werd ‘duurzaamheid’ het thema waarrond gewerkt werd.

Daaruit vloeide de transitiebeweging voort.”

De milieubeweging Jef Van Eyck: “De oorsprong van de hedendaagse transitiebeweging ligt bij de milieubewegingen die in de jaren '70 van de vorige eeuw ontstonden als een reactie op wat er gebeurd was tijdens de jaren '60. The sky was the limit geweest tijdens de golden sixties. Er werd ongeremd gebouwd, geproduceerd en geconsumeerd. Bijna niemand stond stil bij de gevolgen voor het milieu. Enkele mensen zagen in dat het zo onmogelijk verder kon zonder dat de planeet onherstelbare schade zou oplopen. "

7

"Er ontstonden tal van milieubewegingen. Zij gingen zich intensief bezighouden met thema’s zoals mobiliteit, zware industrie, energie, afval en overbemesting. De milieubeweging ging erg thematisch tewerk en dat zorgde voor - soms harde - confrontaties.

Werd er actie gevoerd tegen de overbemesting, stond ze lijnrecht tegenover de boeren. Ging het over zware industrie, dan kreeg ze het aan de stok met de bedrijfswereld en de vakbonden.

Daardoor had de milieubeweging een imagoprobleem. Ze kwam alleen in het nieuws als er actie werd gevoerd. En de indruk ontstond dat ze alleen maar ‘tegen’ waren. Kortom: de milieubeweging werd in het algemeen lang niet altijd sympathiek gevonden.”

Duurzaamheid “Met de jaren groeide het besef dat de milieuproblematiek niet los te koppelen was van economische en sociaal-

economische problemen,” vervolgt Jef Van Eyck. “Alles werd in een breder perspectief geplaatst. Dat was een goede zaak voor alle partijen. Enerzijds waardeerden industriëlen of boeren - die altijd al hadden geroepen dat de tewerkstelling in het gedrang zou komen als er teveel milieunormen nageleefd dienden te worden- het dat die noodkreet blijkbaar ook door groenen gehoord werd. Tegelijkertijd scoorden de milieubewegingen zelf ook. Door oplossingen te zoeken of voorstellen te lanceren die in de mate van het mogelijke rekening hielden met tewerkstelling en andere economische factoren, haalden ze de angel uit het debat. Er werd geen boosdoener meer aangewezen. Zowel boeren als bedrijfsleven als burgers werd gevraagd om ‘groener’ te leven en op dat vlak verantwoordelijkheid te nemen.

Nieuw fris debat In grote lijnen kan je zeggen dat de periode van harde confrontaties beëindigd werd en een nieuwe periode van debat en discussie aanbrak. Dat was een hele stap voorwaarts.

De milieubewegingen wonnen meteen aanzienlijk aan populariteit. Ik spreek nu over de jaren '80 en '90.”

“Het begrip duurzaamheid had intussen zijn intrede gedaan.

Hoe ga je op een verstandige en verantwoordelijke manier om met de planeet waarop wij leven? Dat was de vraag. "

beeldzoeker.be

8

"En dat was geen thema meer voor ‘groene jongens’ alleen. Zoals al gezegd: die vraag kon evengoed gesteld worden aan bedrijfsleiders, aan politieke verantwoordelijken als aan de landbouwsector. Zonder dat iemand zich meteen aangevallen voelde. Internationale klimaatconferenties werden gehouden. Er werd nagedacht over voeding, het klimaat, de opwarming van de aarde... En vooral: het werd duidelijk gemaakt dat die problemen iedereen aanbelangen. Door het debat open te trekken van puur ‘milieu’ naar ‘duurzaamheid’ en de nadruk duidelijker te leggen op de brede context werden die groene thema’s bespreekbaar.”

zelf initiatief nemen “Vijf tot tien jaar geleden zag je een nieuw fenomeen opduiken. Mensen begonnen zich af te vragen wat zij zélf, vaak op kleine schaal, konden doen op het vlak van duurzaamheid. Dat luidde weer een nieuwe fase in: het tijdperk van de transitie. Weer werd er een enorme stap vooruit gezet. Steeds meer mensen begonnen zich te groeperen om samen duurzame projecten te ontwikkelen. Daarmee werd de initiële vraag helemaal omgedraaid.

Vroegen milieuactivisten in de jaren '70 nog aan de boeren en de industriëlen wat zij aan het milieuprobleem wilden doen, dan vraagt de transitiebeweging zich vooral af wat ze zélf kan doen. Dat kan je bijna revolutionair noemen: de overgang naar een nieuwe manier van samenleven waarbij we zelf het initiatief moeten nemen. Het is een compleet nieuwe manier van denken. Meer nog: er werden onmiddellijk daden aan gekoppeld. De transitiebeweging is immers vooral een ‘doe-beweging’. 'Wat kunnen wij doen?’ is de vraag die centraal staat.

Terwijl vanzelfsprekend op nationaal en internationaal niveau de grote milieudebatten blijven plaatsvinden, is er van onderuit al van alles aan de gang. Mensen steken de handen uit de mouwen.

Katrien Loots: 'Het klassieke verenigingsleven verwatert. De transitiebeweging lijkt dan ook een antwoord op het toegenomen individualisme.'

De transitiebeweging wacht niet op wetten en decreten, maar levert op kleine schaal al fantastisch werk.”

Katrien Loots vult aan: “Veel kleintjes maken één groot. Kleinschalig is de transitiebeweging al niet meer. Je zou er van versteld staan hoeveel groepen mensen zich al verenigd hebben om initiatieven rond duurzaamheid te ontwikkelen. Vormingplus probeert ze nu trouwens in kaart te brengen. In de Kempen alleen al gaat het om tientallen projecten. In elke gemeente broeit wel iets.”

Geen politiek Initiatieven en ideeën die draagkracht vinden bij een brede laag van de bevolking riskeren wel eens in politiek vaarwater te komen. In het ergste geval worden ze zelfs politiek gerecupereerd.

Jef Van Eyck: “Er zal links of rechts altijd wel een politicus zijn die doet alsof hij het warm water heeft uitgevonden.

Maar de transitiebeweging overstijgt de politiek en kan dan ook niet politiek gerecupereerd worden.

Katrien Loots is het daarmee eens: “De mensen die geloven in de transitiemaatschappij komen uit drie verschillende hoeken. Ten eerste heb je de ecologisten, die het een goede zaak vinden voor het milieu. Daarnaast heb je diegenen die er uit financiële overwegingen aan meedoen. Om een concreet voorbeeld te geven: een auto delen is goedkoper dan er eentje te kopen. Tenslotte is er nog de groep mensen die het sociale contact belangrijk vinden: samen tuinieren, samenkomen op een geefplein of in een repair café… Het klassieke verenigingsleven verwatert en wordt steeds meer vervangen door andere vormen van ‘samenzijn’. In die zin is de transitiebeweging ook een antwoord op het toegenomen individualisme.

TransLab K TransLab K, voluit ‘Transitielaboratorium Kempen’, ontstond in de schoot van Vormingplus Kempen. Het wil op regionaal vlak de transitiegolf ondersteunen, begeleiden en in kaart brengen.

Katrien Loots: “Vormingplus Kempen heeft een rijke geschiedenis op het vlak van duurzaamheidsprojecten. Toen we merkten dat de samenleving de switch maakte naar transitie, vonden wij dat we het geweer ook van schouder moesten veranderen. We willen immers de vinger aan de pols houden. Als de samenleving verandert, moet onze aanpak mee veranderen. Maar transitie was nieuw voor ons. Een optie was om een handvol projecten op te zetten, waarmee we vermoedelijk een tachtigtal mensen zouden bereiken. Maar we kozen ervoor om dat niet te doen. We wilden meer mensen aanspreken. Het klassieke verenigingsleven brokkelt langzaam af en wordt vervangen door wat wij nieuwsoortige verenigingen noemen. De burgerbewegingen zijn daar een mooi voorbeeld van. De vraag was dus hoe we die nieuwsoortige verenigingen, die al op veel plaatsen opgericht zijn, zouden kunnen bereiken en helpen om initiatieven te ontwikkelen. Transitie bestond al: dat moesten we niet meer uitvinden.

Op veel plaatsen waren er al transitieinitiatieven die het erg goed deden.

Gent, Antwerpen en Leuven zijn goede voorbeelden. We besloten een transitielaboratorium in de Kempen op te richten, TransLab K, waarin we al die transitie-ideeën en -ervaringen zouden delen.

TransLab K bracht de traditie-initiatieven overzichtelijk samen in groepen.

We onderscheiden vier clusters: projecten rond gedeelde voedselwinning (samentuinen, voedselteams…), gedeelde mobiliteit (autodelen, bakfietsdelen…), gedeelde goederen (weggeefpleinen, repair cafés…) en gedeelde energie (energiecoöperaties).”

de transitiebeweging overstijgt de politiek en kan dan ook niet politiek gerecupereerd worden

Jef Van Eyck: 'De overgang naar een nieuwe manier van samenleven waarbij we zelf het initiatief moeten nemen: dat kan je bijna revolutionair noemen.'

De toolbox “Eens die inventaris van projecten netjes en overzichtelijk op onze website stond, konden we overgaan tot een volgende stap. " "We maakten een toolbox voor alle mensen die de transitie-ideeën op onze site leuk vonden en er zelf mee aan de slag

9

beeldzoeker.be

wilden. De toolbox is een stappenplan dat overgaat in een actieplan. Het reikt alle middelen aan die nodig zijn om een idee uit te werken tot een concreet project.”

“Al snel vonden enkele personen en groepen de weg naar TransLab K. Ik denk bijvoorbeeld aan enkele KWBgroepen, aan De Klink in Herentals, aan IOK. Ze kwamen naar ons met vragen. Dat was meteen het bewijs dat we op het goede spoor zaten: we vulden duidelijk een behoefte in. Maar we willen meer. Niet iedereen is even vlot met computers. Niet iedereen weet al van het bestaan van TransLab K af en vindt ons op internet. Daarom proberen we zelf ook nog mensen en verenigingen te mobiliseren.

Leren van elkaar In maart 2015 organiseren we een dag waarop we alle geïnteresseerden uit ons arrondissement in contact willen brengen met de transitiemogelijkheden die er bestaan. We noemen dat een ‘lerend netwerk’: netwerk waar iedereen van mekaar kan leren hoe een project opgestart kan worden.

10

Vormingplus organiseert die dag met altijd weer hetzelfde doel: het optillen van projecten, het promoten, het aanreiken van tools, het coördineren, zorgen voor de juiste contacten.”

De toekomst Jef Van Eyck: “Als er na zo’n dag vier of vijf nieuwe transitieprojecten zouden ontstaan in de Kempen, zou dat geweldig zijn. Maar minstens even mooi zou het zijn als wij de veertig transitieprojecten die in onze regio al bestaan - en we geloven écht dat het er al zoveel zijn - met mekaar in contact zouden kunnen brengen. En als we via promotie en goede communicatie al die projecten nog een extra duw in de rug zouden kunnen geven.”

Katrien Loots: “Daarom willen we nu alle Kempense transitieprojecten in kaart brengen. Letterlijk: we willen een map maken waarop je kan zien welke initiatieven er in welke gemeenten lopen.”

“In de iets verdere toekomst willen we per kleinere regio of zelfs per gemeente mensen verzamelen die

een overkoepelende functie kunnen uitoefenen. Mensen die de vinger aan de pols kunnen houden van de transitieprojecten in hun gebied en die de kennis en de ervaring hebben om te kunnen adviseren of bijsturen als dat nodig zou zijn. Op die manier kan de toekomst van de transitieprojecten verzekerd worden, want Jef en ik kunnen natuurlijk niet over de schouder van elk project mee blijven kijken. We hebben daar de tijd niet voor, het zou ook niet wenselijk zijn en het is nu juist eigen aan burgerinitiatieven dat het initiatief van de burgers zelf moet komen en niet van een instantie die hun hand blijft vasthouden. Transitieprojecten moeten op termijn helemaal autonoom kunnen draaien. De taak van Vormingplus is zichzelf helemaal overbodig maken, zodat we ons in de verdere toekomst weer op nieuwe ontwikkelingen in de samenleving kunnen focussen.”  Tekst roel sels

hansvangeel.com

Goesting in burgerinitiatief!

Kempen heeft groot potentieel aan concrete transitieprojecten

Wat kunnen we concreet als burger doen om een steentje bij te dragen aan een meer duurzame samenleving? Die vraag gooiden Sociaal Forum Kempen, Vormingplus Kempen en cultuurcentrum De Werft resoluut in de groep op de inspiratiedag ‘Duurzame Kempen, be part of the game’in Geel.

Een idealistisch geitenwollensokkenverhaal?

11

“Klinkklare onzin”, zegt Jef Van Eyck van Vormingplus Kempen. “Het is het goedkoopste element om niet te moeten deelnemen aan de discussie.

Nooit was de nood aan burgerinitiatief zo groot.”

Transitie. Het woord klinkt zwaar, ietwat buitenaards en wordt in maatschappelijke debatten te pas en te onpas gebruikt. De organisatoren van de inspiratiedag in het Geelse cultuurcentrum slaagden erin de term te vertalen naar zeer concrete voorbeelden die verrassend dicht bij het leven van alledag staan. “Transitie betekent verandering”, legt Jef Van Eyck uit. “Op weg naar een wereld waarin het goed toeven is. Hoe groot is de levensvreugde van de mensen vandaag?”, gooit Jef een bommetje. “We stoten op grenzen.

Denk maar aan de klimaatproblemen, de grenzen voor economische groei.

Dat is niet enkel de verantwoordelijkheid van de vrije markt en de overheid. Het is hoog tijd voor een andere insteek. Minstens zo belangrijk is de derde poot: de commons, wat is van iedereen. Denk maar aan cultuur, taal, de lucht, de content op internet. Daarvoor zijn alle burgers mee verantwoordelijk. Samen kunnen we daadwerkelijk zinvolle dingen realiseren.”

12

Die commons is momenteel voor veel mensen een ver-van-hun-bed-show.

Met de inspiratiedag ondernamen

“Het Cambioverhaal interesseert me erg”, zegt deelnemer Jef Schauwaers uit Geel. “We fietsen veel. Als onze kinderen straks het huis uit zijn, gebruiken we onze auto gegarandeerd nog minder dan nu. De kans dat hij dan veel stil staat, is groot. Cambio Autodelen kan dan een oplossing zijn.

Momenteel bestaat het initiatief nog niet in Geel. Maar als hier ooit Cambio komt met de mogelijkheid om ook een fietsdrager op de wagen te delen, dan doe ik onmiddellijk mee.”

Vlakschuren Druk is het aan de stand van het Repair Café Zuiderkempen. Een booming initiatief. “Het Repair Café wordt momenteel op 175 plaatsen in Vlaanderen georganiseerd”, zegt Peter Van de Velde van de afdeling Zuiderkempen.

“We proberen de afvalberg te verkleinen. In plaats van zomaar defecte machines, apparaten of speelgoed weg te gooien, proberen we samen spullen te

repareren tijdens onze gratis cafés of bijeenkomsten. Onze reparateurs zijn vrijwilligers uit middenveldorganisaties uit de streek. Een gepensioneerde fietsenmaker van Okra of een naaister van Femma. Ons doel? De kunst van het repareren hebben we wat verleerd.

We willen die opnieuw doorgeven aan anderen. Op een laagdrempelige manier, toegankelijk voor elke doelgroep.”

Toon Dupré uit Kasterlee zakte speciaal voor het Repair Café af naar de inspiratiedag. “De schakelaar van mijn vlakschuurmachine is geblokkeerd”, vertelt de man. “Sneu want ik knutsel graag en ben thuis volop een kast aan het maken. Ik kan de machine momenteel niet missen. Op tv hoorde ik over een Repair Café. Ik ben beginnen googelen en kwam in Geel uit.” Voor Toon is het Repair Café, zo zegt hij zelf, een geschenk uit de hemel. “Áls we de schuurmachine hersteld krijgen, hé”, lacht de Kastelnaar. “Ik ben 78 jaar. Een nieuwe machine kopen, heeft weinig zin.”

Musturbering Het is een misvatting dat transitieproject enkel een ecologische invalshoek hebben. “Het is zoveel meer”, legt Peter Van Nuland van Sociaal Forum Kempen uit. “Het gaat ook over inspraak van burgers, de invulling van

hansvangeel.com

Commons en cambio

de organisatoren een poging om die dichter bij de burgers te brengen.

Met succes. Het initiatief lokte tal van nieuwsgierige mensen naar De Werft. Tijdens een soort van marktje konden bezoekers kennismaken met lokale transitieprojecten. Denk maar aan Cambio autodelen, Samentuinen, Samenhuizen, de Geefkast waarin je goederen kan deponeren die je niet meer gebruikt, maar waar iemand anders nog iets mee kan doen.

hansvangeel.com

de ruimtelijke ordening, over welzijn,…

Daarom is het zo leuk om deze inspiratiedag in een cultuurcentrum te organiseren. Daar is iedereen welkom. Het is de ideale locatie om aan te tonen dat je transitie kan bekijken vanuit diverse standpunten.”

In hun enthousiasme pakken de bevlogen organisatoren uit met een verrassende term: musturbering. "Het moeten mee willen zijn omdat iets het nieuwste van het nieuwste is”, verklaart Jef Van Eyck. “Zopas werd met veel bombarie de iPhone 6 gelanceerd.

Het toestel kost 990 euro. Best veel geld, toch? Maar zijn alle functies en apps nuttig? We hebben de neiging om dat economische circuit te volgen.

Omdat het moet. Tegelijk stellen we vast dat veel mensen reageren op de

musturbering; dat ze het moe zijn om te moeten.

Bruto nationaal geluk In antwoord op de musturbering schieten transitieprojecten uit de grond. Een bekend voorbeeld wereldwijd is Airbnb, een online marktplaats waar mensen een privéslaapplaats kunnen aanbieden of zoeken. “Niet altijd tot tevredenheid van de gevestigde toeristische sector”, weet Jef Van Eyck.

“Ik ben verdediger van de vrije markt, maar ben ook fan van corrigeren. Ondanks de retour van het verenigingsleven en het traditionele middenveld, zitten de transitieprojecten in de lift.

Er ontstaat een soort van gemeen-

schapsvorming die mensen opnieuw samenbrengt en doet sleutelen aan een meer duurzame wereld.”

Volgens de organisatoren dus veel argumenten om te zeggen dat transitieprojecten hoopvol zijn. Maar zijn ze ook succesvol? “Het resultaat wordt niet uitgedrukt in geld of statistieken, maar in geluk. Naast het bruto nationaal product, wint het bruto nationaal geluk aan belang. Een mind switch”, vertelt Peter Van Nuland. Wat dat concreet kan inhouden, illustreerden de vier boeiende sprekers. In een korte, krachtige en speelse pitch lichtten ze hun project toe en nodigden ze in een workshop het publiek uit om transitieprojecten te bekijken met een andere bril.

Pianotrap Yves De Weerdt triggerde het publiek met een real game rond stadsontwikkeling en participatie. De socioloog aan VITO riep op om met andere ogen te kijken naar bestaande gebouwen.

“Hoe kunnen we de ruimtes die we nu niet gebruiken toch actief inzetten?”

Als voorbeeld van creatieve oplossing waarin burgers het voortouw nemen, refereerde hij aan de atletiekpiste op het dak van een school in China. Even inspirerend en ludiek was het betoog van Sylvan Steenhuis. De Nederlandse kunstenaar is drijvende kracht achter de PlayfulRevolution, de beweging die

13

streeft naar speelsheid in de openbare ruimte. “Elke mens is een speelse mens. Een publieke plek is de aangewezen ruimte om elkaar te ontmoeten.

Precies op die plaats trekken we een soort van bubbel op rond ons. De PlayfulRevolution wil die bubbel doorprikken. Een speelse interventie leidt tot verandering.” Het levende bewijs daarvan is volgens Steenhuis de trap in een metrostation die omgetoverd werd tot een echte pianotrap. “60% meer mensen nemen nu die trap in plaats van de roltrap ernaast. Met minder energieverbruik tot gevolg. Vrije publieke ruimte met ruimte om te spelen, werkt.

Ruimtelijke ontordening leidt tot meer ruimte om duurzame burgerinitiatieven te laten plaatsvinden.”

Een andere eyeopener was het betoog van Koen Trappeniers, directeur van Het Grote Plein, de organisatie die cursussen voor volwassenen met een verstandelijke handicap organiseert.

“We zijn hard zorg voor de mensen aan het organiseren. Maar zijn we ook werkelijk bezig met het welzijn?” Een gevoelig nadenkertje.

In grootsteden wordt al langer geëxperimenteerd met transitieprojecten.

“Het is onze rol om die te vertalen naar de landelijke context”, zegt Jef Van Eyck van Vormingplus Kempen.

Burgerbeweging De Koep in Turnhout, Campina Energie, TransLab K,… Een

voor een projecten die aantonen dat de Kempen een groot potentieel aan burgerinitiatieven, transitieprojecten telt.

en de verwondering van het publiek verraadt van wel. “Ik was nieuwsgierig naar TransLab K”, reageert Peggy Meeuwssen uit Kasterlee. “Ik speel al een tijdje met het idee om iets met de tuin te doen. Het bleef altijd bij vage verzinsels. Nooit ondernam ik iets concreet. Na vandaag misschien dan toch wel. Ik heb er alleszins veel goesting in gekregen.”

Stenen en tegenstroom Inspiratie gaat vaak hand in hand met een flinke dosis humor. Niet alleen de sprekers spekten hun toespraak met een luchtige noot. Ook comédienne Veerle Malschaert charmeerde de zaal met haar performance als ecodiva.

Dolle grappen over consuminderen, tweedehandspartners en Masai die knutselen met … jawel, kaka, en dus ecologisch keigoe bezig zijn. Zo hard als het publiek grinnikte bij de humor van Malschaert, zo groot is het animo van de initiatiefnemers. “Of de transitiebeweging idealistisch is?

Larie. Dat is het goedkoopste element om de discussie niet mee aan te gaan.

Met kleinschalige projecten verleg je steentjes in de rivier. De tegenstroom is sterk. Maar dan is het kwestie van de steentjes beter te leggen. Kleine dingen veranderen de wereld niet, maar misschien wel de manier van denken?”

Ook Mieke Peeters en haar dochter Nele uit Tielen keerden met nieuwe ideeën terug naar huis. Zij waren vooral geboeid door het welzijnsverhaal van Koen Trappeniers. “Nele heeft een licht motorische en licht mentale handicap”, vertelt Mieke. “Voor mensen zoals Nele wordt er veel geregeld, maar er wordt niet altijd naar hen geluisterd. Het doet deugd dat iemand zoals Koen Trappeniers effectief aan haar vraagt wat ze vindt. Alleen daarom al vinden we het betoog van Koen zeer interessant. Ook het project Samenhuizen spreekt me aan. Ik ben alleenstaande en op zoek naar een oplossing om op een of andere manier een huis te delen als ik straks met pensioen ga.”

Stof tot … doen

Vage verzinsels

Duurzame Kempen. De aanwezigen waren effectief part of the game. Ze gingen ’s avonds naar huis met een rugzak vol praktijkvoorbeelden en stof tot doen. En Toon Dupré? Die was de held van de dag. De man keerde huiswaarts met een herstelde vlakschuurmachine.

“Ik ging een kijkje nemen in het Repair Café en binnen de kortste keren was ik mee aan het knutselen”, glimlacht bezoeker Jef Schauwaers. “We hebben de schuurmachine opnieuw op gang gebracht. Toon was content.” 

Zijn de organisatoren van de inspiratiedag geslaagd in hun opzet om transitieprojecten dichter bij de mensen te brengen? Het enthousiasme

Tekst caroline haverans

hansvangeel.com

14

het cijfer vergrijzing

overgangsjaar voor THEMA’s 2014 was een overgangsjaar waarin oudere thema’s aan belang inboetten en nieuwe hun plaats innamen. Een jaar ook waarin de kleinere, nieuwere thema’s vaste voet aan de grond kregen. Beide bewegingen tonen aan dat Vormingplus Kempen op thematisch vlak niet verstart, maar juist dynamischer wordt.

In 2014 kwamen 34 verschillende thema’s aan bod. We tellen er 8 meer dan in 2013. Die stijging is vooral te wijten aan de actie ‘Last Minutes’, waarin we maandelijks vier activiteiten aanbieden die organisatoren goedkoper kunnen boeken.

Verschuivingen Toch merken we ook bij de activiteiten die we intensiever begeleiden, verschuivingen. Het meest opvallende is de terugval van het thema ‘interculturaliteit’. Dit thema stond de voorbije drie jaar moederziel alleen aan de top, maar vinden we nu pas op plaats 8 terug.

Die terugval voorspelden we al in ons vorig jaarmagazine: we stapten eind 2013 immers uit het project ‘Praatpunt’, dat zeer veel activiteiten genereerde.

Het thema ‘Vergrijzing’ volgt de omgekeerde weg en stijgt van plaats 10 naar nummer 1.

Het project ‘Generaties voor elkaar’ is hiervoor verantwoordelijk. Ook het thema ‘Transitie’ kent een sterke klim. Het dook in 2013 voor het eerst op (op plaats 17) en nestelt zich nu al in de top 5.

Weg: buurten Het thema ‘buurtwerking’, traditiegetrouw goed voor een plaats in de top 10, verdween in 2014. Er werd inderdaad geen enkele activiteit opgezet om de sociale cohesie in een buurt te verbeteren. En wat te denken van de verschijning van ‘geschiedenis’ en ‘politiek’ in de top 10, twee thema’s die in 2013 niet voorkwamen. Dit toont weer aan dat we er beter in slagen om activiteiten aan te bieden die aansluiten op de actualiteit: 2014 was immers het jaar van de herdenking van Wereldoorlog I en het was een verkiezingsjaar. 

15

oud en eenzaam

(H)echt Arendonk

16

Passies als cement tussen mensen

kristofvanaccom.be

Karine Soenen (r.): ‘De passie vertalen in contact en wederkerigheid’

Eenzaamheid: dat bleek in een onderzoek onder Arendonkse zestigplussers de grootste maatschappelijke uitdaging.

17% van hen voelde zich zo eenzaam dat ze er op eigen kracht niet goed uitraakten en professionele hulp nodig hadden om die eenzaamheid de baas te kunnen. kleinschalig en simpel Karine Soenen van het Sociaal Huis: “Samen met Vonk3, Thomas More Kempen, de Seniorenraad, het Arendonkse Rode Kruis en Vormingplus Kempen liep er gedurende een jaar een onderzoek rond een mogelijke aanpak en de preventie van eenzaamheid bij ouderen.

Vormingplus begeleidt samen met de seniorenconsulent een deelnemersgroep in een project rond de aanpak en preventie van eenzaamheid bij ouderen dat mensen uit Arendonk bij elkaar brengt: zij die wat nodig hebben en zij die wat willen doen. Regelmatig zijn er groepsmomenten voor uitwisseling en vorming. Ook deelnemers zelf nemen een stuk van de organisatie op zich. Vernieuwend aan deze aanpak is dat het louter gebaseerd is op vrijwilligheid, wederkerigheid en solidariteit.

Uit de conclusies daarvan bleek dat zo’n aanpak kleinschalig en simpel moest zijn: het draaide vooral om ‘het klikken tussen mensen’, en meer dan ‘wat buurten, eens langslopen’ moest het niet zijn. Zo werd ‘(H)echt Arendonk’ geboren, als een Arendonks netwerk van mensen, jong en oud.”

Passie als aanknopingspunt “In dat netwerk gaan we uit van de passies en de interesses van de deelnemers rond twee vragen: heb je iets aan te bieden? Of heb je iets te vragen? Die vragen en dat aanbod worden samen-

gebracht, en zo kunnen mensen elkaar steunen. Wederkerigheid is daarbij een kernbegrip: er wordt niets geruild, er komt geen geld of alternatief muntsysteem aan te pas, enkel waardering. ” Het draait bij (H)echt Arendonk om ‘iets voor iemand te kunnen betekenen’ en om ‘elkaar te steunen, door aanwezig te zijn, of door iemand iets te leren, of door hand- of spandiensten te leveren.’

Kleine goedheid Karine Soenen verwijst naar de filosoof Emmanuel Levinas waar die het heeft over de ‘kleine goedheid’: ‘Het adjectief klein in de ‘kleine goedheid’ is betekenisvol en wijst op het concrete en het bescheiden karakter van de goedheid. Het gaat over een goedheid die zich in heel concrete omstandigheden van de ene mens tegenover de andere voltrekt, zonder te wachten op een organisatorische structuur die oplossingen brengt. De kleine goedheid heeft niet de pretentie een totale goedheid te zijn en zo’n structuur

17

“een zjat koffie is genoeg” Mil Henderieckx, vrijwilliger bij (H)echt Arendonk, deed “al vanalles: het gras afrijden, een kip geslacht, het peil van mazoutketels gemeten, geklust ... maar ik krijg er waardering voor terug, en dat is het belangrijkste.

Ik wil iets betekenen voor anderen.

Ik moet daar verder niks voor terug hebben. Een zjat koffie of ne koek is al genoeg. Hoe ouder je wordt, hoe meer je mensen rondom je nodig hebt.”

Voorzitter van de seniorenraad Bertha De Vocht: “Het eerste wat mensen

zeggen als we ze aanspreken voor (H)echt Arendonk, is ‘Ik heb niets nodig, en ik heb zeker niets te bieden.

Ik kom gewoon eens horen hoe het werkt.’ Met wat geduld zoeken we naar hun passies. Het gaat vaak om dingen die ze al jaren niet meer deden.”

“Maar mensen babbelen niet graag over wat ze nodig hebben, maar liever over wat ze kunnen.”

Geen gewone vereniging “Er is een groot verschil tussen ons en de klassieke verenigingen. Die bieden een activiteit aan aan de mensen. Ze bieden feesten aan. En daar kunnen mensen aan deelnemen. Er is een aanbod op een presenteerblaadje en mensen nemen deel. Bij ons worden er geen activiteiten aangeboden. Mensen bieden zich aan aan elkaar. Aan jou.

Aan de groep. Er is echte betrokkenheid. Kan ik nog iets doen voor u?”

irène deswert • vlaamseouderenraad.be

te vervangen. Ze wil niets oplossen maar enkel een heel concrete act van goedheid stellen ten opzichte van een welbepaalde nood van één welbepaalde Ander. “De kleine goedheid is de goedheid van de nederige mens, die in het besef van zijn eindigheid zijn hoogmoed achter zich heeft gelaten en spaarzaam hulp biedt. De kleine goedheid kiest voor een partiële, voorlopige maar reële act van barmhartigheid tegenover de unieke Ander.” (cfr. Burggraeve, 1995).

oud en eenzaam

Weg m een inspiratiedag

Lieve: “Heel veel mensen komen er bij via de mensen die er al bij zijn. Ze brengen zelf mensen aan van wie ze denken dat die ook iets zouden kunnen hebben aan (H)echt Arendonk.”

En of het inspirerend was? 'Ja,' antwoordde Gie Van den Eeckhaut die als zwerver doorheen de dag mijmeringen sprokkelde, 'al was het maar omdat vandaag de kracht voelbaar werd door de samenwerking over de grenzen van het sociaal-cultureel werk, van het welzijnswerk, het onderwijs en het beleid heen. Dat is op zich al inspirerend!'

'We moeten weer zorgen voor elkaar' kristofvanaccom.be

18

Koen Hermans had het over de kansen en de bedreigingen bij de vermaatschappelijking van de zorg. De voorbije decennia kende de professionele zorg in Vlaanderen een significante groei.

sterkhouders in de buurt kan betrekken, zonder ze te misbruiken voor je eigen doelstellingen'. Ook is er lokale infrastructuur nodig die ontmoetingen mogelijk maakt - en daar is nog een taak voor de lokale besturen voor weggelegd. 'Eén van de mooiste voorbeelden daarvan zijn de Limburgse dorpsrestaurants, uitgebouwd door samenlevingsopbouw, gerund door vrijwilligers. '

met de mythes Het probleem van de eenzaamheid aanpakken: daar draaide het om op de inspiratiedag 'Oud en Eenzaam' in Arendonk.

Aanleiding was de presentatie van het boek 'Oud en eenzaam, een gids door de mythe' die mensen een leidraad wil bieden als ze aan de slag willen gaan om rond de eenzaamheid bij ouderen te werken.

In die tijd lag het accent op de uitbreiding van het opvangaanbod. Toch blijft de hele sector kampen met een groot aantal onbeantwoorde zorgvragen. De wachtrijen blijven nog altijd ellenlang.

'Dat heeft ook te maken met de vele maatschappelijke veranderingen: elke sector wordt grootschalig vertimmerd, maar als je verbouwt, kan je soms een tijd je eigen huis niet in. Dat kan hier niet: je moet blijven voortwerken terwijl je tegelijk de veranderingen doorvoert.'

hoezo hype ?

De vermaatschappelijking van de zorg lijkt vanuit het beleid daarop een

antwoord te zijn. 'Het is nu een hype, maar toch is het idee verre van nieuw', betoogt Hermans. Dat toonde hij aan met fragmenten uit beleidsnota's die hij putte uit de voorbije vijfentwintig jaar. 'Dat je diezelfde accenten steeds ziet terugkomen, doet nochtans vermoeden dat het blijkbaar niet zo makkelijk te realiseren is.' Een sociaal netwerk activeren, betrekken en versterken lijkt altijd een hele klus. Noch zorgverleners, noch buurtwerkers hebben daar ervaring mee. Nochtans wordt de buurt steeds belangrijker als integratiekader en kan het de sociale cohesie versterken binnen een preventieve aanpak. Daarvoor is wel 'contactleggingskunde' nodig 'waarmee je de

Toch blijft Koen Hermans zich afvragen of het versterken van de informele zorg wel een realistische optie is. 1/5 van de Vlamingen tussen 18 en 85 jaar verricht regelmatig zorg of opvang, 1/10 zowat dagelijks. Het gaat dan vooral om mensen die tussen 55 en 64 jaar oud zijn, mensen die dat meestal nog met een voltijdse job moeten combineren. Als die groep langer moet gaan werken, of als het tijdskrediet teruggeschroefd wordt, zal dat daarop een weerslag hebben. 'Er zit ook nog wat rek op de cijfers', zegt Hermans, 'ander onderzoek toont aan dat meer dan 16% van de zestigplussers nog vrijwilligerswerk doet en dat hetzelfde aantal dat nog niet doet, maar wel zou willen doen.'

Hermans ziet ook nog een aantal valkuilen bij die vermaatschappelijking. Hij ziet die niet onmiddellijk de wachtlijstproblematiek oplossen, en zeker niet voor mensen met complexe zorgen. De vraag stelt zich ook hoe het met de spanningskracht zit tussen de publieke en de persoonlijke verantwoordelijkheid: 'Het ontstaan van een informele zorgplicht lijkt een onderhuidse trend te worden, en als je ziet wat er in de samenleving gebeurt, lijken de valkuilen alleen maar groter te worden.' En wil de zorgvrager zelf wel zo'n ‘vermaatschappelijking’?

'Willen mensen zelf wel afhankelijk

19

worden van hun persoonlijke netwerken - of nog wat cruer -willen ouders wel gewassen worden door hun eigen kinderen? De relatie met de zorgomgeving transformeert in het zorgproces - en dat is niet altijd gewenst.'

Weg met de mythes!

Leen Heylen, die de gids uitschreef die op deze inspiratiedag voorgesteld werd, pleit ervoor om de begrippen 'oud' en 'eenzaam' niet per definitie aan elkaar te koppelen.

Dat de samenleving vergrijst, heeft veel invloed op ons beeld over 'oud zijn'. Oud ben je pas als je afhankelijk bent, niet meer mee kunt. Van mensen wordt na hun pensioen veel verwacht voor ze 'oud' zijn.

Eenzaamheid: ook daar hebben we beelden over. Er kleeft een sterk stigma aan: van mislukking, zieligheid, er niet bij horen, ... En in die zin is het ook een taboe - we geven het niet makkelijk toe, en we vinden het moeilijk om er echt over te praten.

We beschouwen dan ook zowel 'oud' als 'eenzaam' als een probleem. En bovendien maken we een spontane associatie tussen de twee. De samenleving gaat dan ook vaak op zoek naar 'oplossingen' voor de 'eenzame ouderen'. Men wil de oudste, en zorgbehoevende ouderen activeren.

20

Dat beeld leeft, en geeft ons handelen in de praktijk vorm. Maar dat we dat doen, is niet zo onschuldig. We handelen op basis van mythes.

bart van der moeren

De belangrijkste vraag lijkt hem of de vermaatschappelijking draait om subsidiariteit of complementariteit.

Vervangt het informele netwerk de professionele hulp, of kan dat sociaal netwerk versterkt worden door professionals? Hermans ziet het gevaar dat subsidiariteit uitdraait op 'beperkte netwerken die het zonder ondersteuning moeten stellen' en pleit voor meer aandacht voor een degelijk uitgebouwde complementaire zorg.

Gie Van den Eeckhaut: “Voor die cultuurverandering zullen we Tripel Bmensen nodig hebben: mensen die bewogen zijn, beweeglijk en bevlogen. En ook nog Dubbel V-organisaties, die verbonden en vloeibaar zijn”

Nee, stelt Heylen, eenzaamheid is subjectief. Het kan je op elk moment in je levensloop treffen. En de ene eenzaamheid is de andere niet: je kan een heleboel mensen kennen, maar je toch eenzaam voelen. Of je kan echt snakken naar een hechte band met iemand. Zo'n periodes van eenzaamheid kunnen kort of lang duren. Wel zijn er risicofactoren: je partnerstatuut, je gezondheid, je financiële situatie, je sociale vaardigheden, ...

(H)echt Arendonk leek voor hem daar een prima voorbeeld van: het schept een nieuwe ruimte waarin iets bieden en iets geven op een nieuwe manier gebalanceerd en afgestemd geraakt.

Centraal staat daarbij 'iets betekenen voor elkaar' en - zoals Karine het verwoordde - de persoon met zijn kracht én zijn kwetsbaarheid. Zo worden maatschappelijke spelregels veranderd en worden nieuwe, wenselijke spelregels versterkt.

Daarom publiceerde ze een inspiratiegids met een leidraad en een aantal concrete tips, en geen receptenboek.

Dat innoveren stelt het werkveld wel voor uitdagingen: de Arendonkse ervaringen knippen en plakken in je eigen omgeving, zal niet werken. Zelf aan het innoveren gaan, is de enige oplossing.

Daar is wel een cultuurverandering voor nodig, zegt Van den Eeckhaut.

'Daarbij zal je Tripel B-mensen nodig hebben: mensen die bewogen zijn, beweeglijk en bevlogen. En ook nog Dubbel V-organisaties, die verbonden en vloeibaar zijn en als boeren (en niet als ingenieurs) organisch werken met de inspiratiegids als leidraad, wars van alle klassieke denkschema's.

Innoveren is de boodschap 'Zwerver' Gie Van den Eeckhaut omschreef eenzaamheid als 'een complex en hardnekkig vraagstuk'. Er zijn geen eenvoudige oplossingen voor. Hij riep op om in Vlaanderen een tapijt van vele praktijken te weven, van praktijken die vandaag en morgen worden bedacht. Die mogen mislukken, dat is eigen aan innovatie. 'En laat ze maar organisch groeien; innoverende, veelbelovende praktijken ontsnappen nu eenmaal aan de klassieke planningslogica's.'

“Zelf aan het innoveren gaan, is de enige oplossing” gie van den eeckhaut

Van den Eeckhaut: “Hoe sterk is de eenzame fietser die kromgebogen over zijn stuur, zichzelf een weg baant? We rijden beter in een peloton: dan komt onze kracht echt tot zijn recht.”  Tekst dirk raeymaekers

het cijfer

vormingplus bereikte in 2014

op

8.022

deelnemers =10 dlnrs.

614

tijdens

activiteiten, waarvan

46%

opgezet met partners

die werken met kansengroepen

T

raditiegetrouw meten we de aandacht voor kansengroepen via het aantal activiteiten dat Vormingplus realiseert in samenwerking met organisaties die zelf werken met kansengroepen of ermee vertrouwd zijn.

In 2014 tellen we zo 285 activiteiten of 46% van het totaal aantal gerealiseerde activiteiten. Dit percentage ligt significant lager dan vorige jaren: 60% in 2013 en 58% in 2012.

Die daling kwam niet onverwacht en zal zich ook in 2015 verderzetten. De projecten ‘Praatpunt’ en ‘Samen Inburgeren’ die in verschillende gemeenten liepen en samen goed waren voor 312 activiteiten in 2013, stopten voor ons respectievelijk eind 2013 en eind 2014. Er kwamen geen projecten in de plaats die zo’n massale aantallen opleveren.

Zonder deze uitschieters werd er erg goed gepresteerd qua samenwerking met kansengroepen. Er vonden 215 activiteiten plaats in samenwerking met organisaties die zelf werken met kansengroepen of ermee vertrouwd zijn.

Dat zijn er 49 meer dan het jaar voordien.

1.638

uren programma =10u

We hebben niet de ambitie om zoveel mogelijk uren programma te realiseren. Dat staat wat haaks op onze focus om vooral kwalitatief sterk educatief werk af te leveren.

In 2014 realiseerden we 636 minder uren dan in 2013. Die daling (-28%) was te voorspellen door het stopzetten van de projecten 'Praatpunt' en ‘Samen Inburgeren’. Voor de volgende tijd plannen we geen projecten om die urenproductie op te drijven. Dat is voor ons immers nooit een criterium bij de keuze van activiteiten.

21

Een feest organiseren om je tiende verjaardag te vieren en op dat feest alleen maar vooruitblikken en niet terugkijken: dáár houden wij wel van. Met de kin omhoog en de borst vooruit vol vertrouwen de toekomst in stappen.

That’s the spirit. Er is geen tijd om zelfvoldaan achterom te kijken, want er staat nog een hoop werk te gebeuren.

Alleen al de manier waarop Vormingplus Kempen zijn tiende verjaardag vierde, toont het belang aan van deze gedreven en ambitieuze organisatie, die overal honger en goesting zaait om van de wereld een betere, eerlijke en duurzame plek te maken.

22

Kempens zaaigoed 10 jaar Vormingplus

bert de deken

“Of ik geïnteresseerd ben om biologische choco te maken,” vraagt een dame van de ‘Biohap’ me. Ik deins een meter achteruit.

Het ‘terugblikgedeelte’ bleef tijdens ‘Kempens zaaigoed’ -de naam die het verjaardagsfeestje van Vormingplus Kempen had meegekregen- beperkt tot welgeteld twee zinnen van voorzitter Gie Van den Eeckhaut: “Ik sta erop het team van Vormingplus Kempen te bedanken. Zij hebben de voorbije jaren fantastisch werk geleverd.” Om meteen daarna de steven vooruit te wenden: “We zullen onze rol blijven vervullen en de vinger aan de pols houden.”

bert de deken

Beleefmarkt Het verjaardagsfeestje wordt afgetrapt met een beleefmarkt: een ruimte met standjes die je niet moet ‘bezoeken’, maar ‘beleven’. Je moet er niet luisteren of kijken, maar doen. Een journalist voelt zich daar al snel ongemakkelijk bij. Hij is het gewoon om vanop afstand te observeren. ‘Doen’ zit niet in zijn DNA. Voor mij persoonlijk geldt dat nog eens in het kwadraat als het over koken gaat. “Of ik geïnteresseerd ben om biologische choco te maken,” vraagt een dame van de ‘Biohap’ me.

Ik deins een meter achteruit. Ik durf thuis de keuken zelfs niet in te komen zonder op voorhand de brandweer

en het Rode Kruis te verwittigen. “Ik ga passen. Dat is voor iedereen het beste,” antwoord ik. Vanop afstand zie ik hoe een mengeling van notenpasta, cacaopoeder en siroop tot choco wordt gemixt. “Of ik wil proeven?” Ik pas opnieuw. Kwestie van beleefd te zijn en de mensen die de choco gemaakt hebben voorrang te geven.

“Dag Roel. Heb je zin om mee te spelen in een film?” De ‘neen’ ligt alweer op het puntje van mijn tong, maar ik zeg overtuigend ‘ja’ en word meegetroond naar een studiohoekje en krijg een microfoon in mijn handen geduwd.

“Tien centimeter van je mond houden.

Camera loopt. Welke stappen kan de Kempen in de toekomst nog zetten? Wat valt er nog te doen?” Ik ben compleet verrast door de vraag, maar dat is ongetwijfeld juist de bedoeling.

Ingestudeerde antwoorden zijn saaier dan spontane. Ik stamel iets over cultuur -mijn stokpaardje-, duurzaamheid en groene energie. Terwijl ik zit te beseffen dat ik niet erg tevreden ben over het antwoord dat ik nog volop aan het geven ben, volgt de tweede vraag al: “Welke rol kan Vormingplus daarin spelen?” Ik herpak me: “Vormingplus

moet de rol blijven spelen die het altijd al gespeeld heeft: stimuleren, adviseren, faciliteren, verbinden, de juiste mensen met mekaar in contact brengen. Dat is heel belangrijk.”

Ik word bedankt voor bewezen diensten en mag me aanmelden bij een toeristisch bureau, waar ik een reis kan winnen. In een onbegrijpelijke taal stelt een vriendelijke vrouw een reisbrochure voor. Ik begrijp er letterlijk niet één woord van, maar het beleefpleinidee indachtig weet ik dat er een zekere inspanning van mij gevraagd wordt. Met handen, voeten en alle talen die ik ken, maak ik duidelijk dat ik naar Kopenhagen wil. Waarop opnieuw een compleet onverstaanbare uitleg volgt. Zelfs met gebaren lukt het niet en lijken onze talen teveel van mekaar te verschillen. Ik krijg een papiertje: “Pech, je hebt geen reis gewonnen.” Alsof dat ooit de bedoeling was. De winst is natuurlijk dat ik geprobeerd heb contact te leggen met een anderstalige, dat we geprobeerd hebben mekaar te begrijpen en dat we met de glimlach afscheid nemen van mekaar.

23

Kris Van Exel bart van der moeren

Tien uitdagingen

bert de deken

Over naar de hoofdorde van de dag.

Tien mensen van diverse pluimage komen vertellen hoe zij de toekomst van de Kempen zien en voor welke uitdagingen de regio staat. Alles kan, alles mag. De enige voorwaarde die Vormingplus Kempen stelt, is bondigheid.

Elke spreker krijgt 5 minuten. Geen seconde meer. De betogen moeten kort en duidelijk zijn.

24

Contact durven leggen, is noodzakelijk om iemand te leren kennen. Cultuur kan op alle niveaus mensen samenbrengen.

Jailson Tavares De Pina 'nieuwe' Kempenaar

Het muzikale duo BLANK opent de reeks getuigenissen met een lied. De boodschap in de bijhorende clip valt niet mis te begrijpen. “Omarm iets of iemand onbekend.” Het raakt de kern.

Als we allemaal iets minder ‘bange, blanke man’ zouden zijn, zou de wereld er heel anders uitzien.

Koen Aerts, historicus en bestuurslid van burgerbeweging De Koep, legt uit dat de toekomst in het verleden ligt.

“Ik zeg niet dat vroeger alles beter was en dat we de klok moeten terugdraaien. Maar eeuwen geleden waren de woeste Kempense gronden gemeenschappelijk bezit. Mensen zagen er

mekaar, legden er contacten en gebruikten of bewerkten de grond voor gemeenschappelijke doelen. Dat oude idee van de zogenaamde ‘commons’ moeten we terug wat meer valoriseren en promoten. Ik ben positief. Als ik de opkomst en de stijgende populariteit van coöperatieven en burgerbewegingen bekijk, denk ik dat we op de goede weg zijn.”

De Meerhoutse schepen (cultuur, toerisme, onderwijs, communicatie…) Jan Melis raadt iedereen aan om aan time management te doen en voor zichzelf na te gaan hoe het zit met de verdeling slapen, werken en vrije tijd. “Bij mij was dat niet meer in evenwicht.

Aan vrije tijd kwam ik amper nog toe.

Ik ben mezelf en mijn leven daarom anders gaan organiseren. Dat kán dus.

Je moet het alleen doen. Nu zijn slapen, werken en vrije tijd weer juist verdeeld en in evenwicht: drie keer één derde.”

Zijn betoog werkt. Links en rechts in de zaal zie ik mensen tellen hoe het in hun leven gesteld is met de verdeling van de tijd.

bert de deken

Met Jailson Tavares De Pina betreedt een ‘nieuwe Kempenaar’ van de Kaapverdische eilanden het podium.

Hij breekt een lans voor meer contact, meer cultuur, gelijke kansen op het werk en degelijk onderwijs. “Contact durven leggen, is noodzakelijk om iemand te leren kennen. Cultuur kan op alle niveaus mensen samenbrengen.

Nieuwe Kempenaren kunnen zich pas goed integreren als ze een degelijke job vinden. Ze moeten gelijke kansen krijgen om werk te vinden. Daar schort het wel eens aan. Ik eindig met een cliché: kinderen hebben de toekomst. Als zij écht deel willen uitmaken van die toekomst, moeten ook kinderen van vreemde origine degelijk en kwaliteitsvol onderwijs krijgen.”

Amateurkunstenaar en ex-vakbondsman Vic Huysmans stelt een maquette voor van Laakdal over 200 jaar. “Dit is nog maar een begin. Het eindpunt is Laakdal in 3014. Dan zal er heel veel

water zijn. En gebouwen van duizend meter hoog.”

Frans Loots toont een film waarin hij oproept tot meer verdraagzaamheid.

“Cultuur kan daar een bepalende rol in spelen. Cultuurcentra moeten inzetten op projecten voor armen en kansarmen. Cultuurcentra zijn ideaal om arm en rijk te verenigen. Naar muziek luisteren, naar een toneelstuk kijken of een schilderij bewonderen, kan mensen samenbrengen, ongeacht hun achtergrond.”

Kris Eelen, festivalorganisator en manager van artiesten, gaat nog een stap verder en pleit voor de oprichting van een kunstencentrum in de Kempen.

“De Kempen scoort goed op het vlak van cultuur. Er lopen hier veel creatievelingen rond, er zijn nergens ter wereld zoveel festivals op zo’n beperkte ruimte als in de Kempen en er zijn voldoende cultuurcentra om artiesten te laten optreden. Maar een kunstencentrum dat de nadruk legt op het zelf creëren en produceren van kunst is er nog niet. Die stap moeten we nog zetten. Daar is behoefte aan.”

bert de deken

Dichter-performer Wim Paeshuyse brengt een ode aan de levenslust door alles om te draaien wat ouders verbieden.

Ik ben mezelf en mijn leven daarom anders gaan organiseren. Nu zijn slapen, werken en vrije tijd weer juist verdeeld en in evenwicht: drie keer één derde.

Jan melis schepen in Meerhout becijferde zijn leven met de meetlat

Marian Mertens en haar man getuigen hoe hun leven drastisch is veranderd sinds ze beiden kozen om 4/5 te werken. “Oké, je verdient iets minder.

Maar je krijgt veel terug: ontspanning, tijd voor mekaar, quality time.

Waarom er geen systeem van maken?

We pleiten voor de invoering van een 30-urenwerkweek. Dat zou een massa banen creëren en iedereen zou meer levenskwaliteit krijgen.”

Wout Baert viert zijn eigen verjaardagsfeestje: één jaar Campina Energie.

Hij droomt luidop van een toekomst waarin alleen nog duurzame energie wordt gecreëerd en verbruikt. De Kempen is daar perfect geschikt voor.

voor gelukszoekers Bart Caron, voorzitter van de commissie voor cultuur, jeugd, sport en media in het Vlaams parlement, vat de avond samen. “De woorden ‘cultuur’ en ‘geluk’ zijn het vaakst gevallen. Ze zijn ook nauw verwant aan mekaar. Het feit dat vroeger in de politiek cultuur en welzijn in dezelfde portefeuille zaten, zegt genoeg. Cultuur is wat ons onderscheidt van de dieren. Cultuur maakt ons tot mens. Onder cultuur versta ik alles wat wij doen om vorm en inhoud te geven aan onze leefomgeving.

Cultuur leidt tot geluk. Over cultuur kan je twee cruciale vragen stellen. De eerste is: voor wie doen we het? Voor wie getroosten we ons al die moeite?

Wel , ik zal je zeggen voor wie we het niet doen: voor de blanke middenklasse. Die vindt zijn weg naar geluk wel. Laten we het vooral doen voor de mensen die graag gelukkig willen worden, maar die zelf niet tot bij het geluk geraken. Als we hen dat duwtje in de rug kunnen geven, lukt het. Voor hen doen we het. Cultuuraanbieders moeten zich dus vooral focussen op die grote groep mensen.”

“De tweede vraag is: hoe moeten we dat doen? Mijn antwoord is: voortdoen. Doe wel en zie niet om. Laat je niet ontmoedigen, zeker niet in deze barre crisistijden waarvan volgens mij het einde nog lang niet in zicht is. Houd moed en doe wat je kan. Blijf werken aan een betere wereld. Zonder ophouden. ”  Tekst roel sels

25

Bart Caron over

Werken a

Sociaal-cultureel werk, volksontwikkeling, volksverheffing. Het klinkt allemaal wat ouderwets, minstens belegen. We spreken liever over de commons, over coĂśperaties, over sociale verbondenheid. What's in a word? We frissen de vorm op, maar doen ten gronde hetzelfde als zovele mensen voor ons: samen vormgeven aan een goed leven.

bert de deken

26

Het vormingswerk heeft zichzelf opnieuw uitgevonden. Velen van ons hebben er aardig wat aan te danken, mezelf incluis. Je leert immers niet alles op school, zeker als het wat minder kennisgericht en wat kritischer is. Je deelt niet zonder overtuigd te zijn van waarden.

En ja, je bent ervan overtuigd dat alles beter kan, voor iedereen.

Precies daar staat VorKempen, op werken aan de kwaliteit mingplus de breuklijn van oud en Van het leven, Door wind nieuw sociaal-cultureel te maken, en tegen de wind werk. Ontstaan als een op te roeien. reactie op het verouderde patroon, bezield door nieuwe ideeĂŤn en mogelijkheden. Het doet me persoonlijk heel veel deugd. Om dat te begrijpen moet je weten dat ik als kabinetschef van de toenmalige minister van Cultuur mee heb nagedacht en geschreven aan het nieuwe decreet, de regelgeving waar de Vormingplussen uit zijn gesproten.

Zelf geheel en al uit het culturele veld ontsproten, dan mee gebouwd aan het cultuurbeleid en daarna helemaal de politiek binnen geduikeld. Dat is heel kort samengevat mijn traject. Maar nog steeds met de voeten in de West-Vlaamse klei. Ik geef het toe, ik geloof nog in de maakbaarheid van de samenleving. Nog steeds.

Of het een goed idee was dat we 10 jaar terug iets als Vormingplus uitvonden? Ik zou gemakkelijkheidshalve kunnen concluderen dat het antwoord daarop niet anders dan 'ja' kan luiden. Dat zou effenaf niet eerlijk zijn. Ik moet eigenlijk het antwoord niet proberen te formuleren, dat moeten de duizenden participanten aan acties en activiteiten van Vormingplus zelf doen.

column bart caron

over 10 jaar Vormingplus

aan gelukkig zijn die tot doel heeft het organiseren, structureren en coördineren van het niet-formele educatieve aanbod in een regio. Ze heeft naast een culturele en gemeenschapsvormende functie, in hoofdzaak een educatieve functie.

Ik herhaal het ook nog even: de overheid blijft in de goede culturele traditie 'op afstand'. Ze bemoeit zich niet met inhoudelijke keuzes van de vormingsinstelling. Ja, dat kan nog. Zo zie je in Vlaanderen een prachtig lappendeken van Vormingplussen, met een werking die vastklikt op de kenmerken van hun regio, allemaal verschillend, maar prikkelend en uitdagend.

Er mag van mij een wetenschappelijk onderbouwde evaluatie komen van de effecten van dit beleid. Na tien jaar mag dat zeker. Maar ik heb zo'n studie niet nodig om te weten of de toenmalige hervorming gelukt is. De meeste Kempenaren ook niet, denk ik.

Vormingplus werkt aan gelukkig zijn, aan de kwaliteit van het leven. Door wind te maken, en tegen de wind op te roeien.

Daarvoor alleen is het al de moeite waard.

Bart Caron is Vlaams volksvertegenwoordiger

De 13 Vormingpluscentra waren in 2014 tien jaar aan de slag. Op 10 oktober vond er in het Vlaams Parlement een feestmoment plaats.

We stonden even stil bij de realisaties van het voorbije decennium en blikten vooruit.

In ons arrondissement trakteerden we onze partners op een voorstelling van een MOOOV-film en in december stond onze open Algemene Vergadering in het teken van de verjaardag. Het slotwoord was voor Bart Caron, voorzitter van de commissie Cultuur van het Vlaams parlement.

Thomas More/flickr

Zij kunnen dat veel beter beoordelen, nietwaar?

Ik was in december aanwezig op de viering van het tienjarig bestaan van Vormingplus Kempen. Ik zag er veel enthousiaste mensen, hoorde tien bezielende verhalen, merkte zoveel engagement, en kon niet rond de wil om in Kempens zaaigoed te investeren, knikte instemmend dat muziek deuren opent, dat we de kloof tussen rijk en arm ook door cultuur moeten slechten, dat we creatief talent moeten koesteren, dat 30 uur per week werken een zegen is, dat poëzie zoveel troost biedt, maar dat we niet mogen vergeten te leven. Een collectie wereldverbeteraars bij elkaar? Of naïevelingen die geloven in die maakbaarheid?

Of het een goed idee was de vormingssector tien jaar geleden grondig, en met zachte dwang, te hervormen?

Meestal is het voorgebakken antwoord negatief. Iets wat uit Vlaamse leem gegroeid is, is de facto goed. Dat de overheid daar met haar pollen maar vanaf blijft. En toch was de operatie meer dan koosjer, denk ik nog steeds. Het veld van vormingsinstellingen bestond uit een lappendeken van (piep)kleine initiatieven, soms nog verzuild, soms concurrenten van elkaar – en dat met overheidsgeld – en gesubsidieerd per cursusuur.

Cursusboeren van de oude stempel. Die werkten voor organisaties die hen inhuurden tegen een mooie betaling, die programma's boden voor vooral een blanke middenklasse, vaak toch. Je had betere voorbeelden, zelfs in de Kempen. Uitzonderingen bevestigen de regel, ik weet het.

Wat dachten we? Als we nu eens een hervorming doorvoerden die de versnippering wegwerkte, de opdrachten verruimde, de financiering niet afhankelijk maakte van cursusuren, samenwerking met tal van organisaties stimuleerde. Maar vooral, en ik zeg het nogmaals, 'vooral' een ongelimiteerde inhoudelijke vrijheid van handelen mogelijk maakte voor de Vormingplussen.

Nee, niet de overheid moet opleggen wat ze moeten doen. Het zijn vaklui? Dan kunnen ze dat zelf, samen met hun omgeving, hun mensen, bewoners en groepen. Vanuit een zeer breed concept van wat 'vorming' zou kunnen zijn. Zou dat niet leiden tot een nieuwe dynamiek en veel inspiratie? In het decreet heette het nog 'Volkshogeschool', een pluralistische organisatie

27

Tijgers aan de

haard Actrice Inge Paulussen is sinds kort terug te vinden in enkele Vlaamse huiskamers met haar monoloog ‘Tijgers aan de haard’.

Daarmee wil ze jonge vrouwen bewust maken van de verschillen tussen mannen en vrouwen.

Wat blijkt? Er zijn meer verschillen dan we aanvankelijk dachten.

28

v.l.n.r. Tinne Rombouts (burgemeester Hoogstraten), Servais Verherstraeten (staatssecretaris), Geert Bourgeois (Vlaams minister van Inburgering ) en Hamid Riffi (voorzitter Prisma vzw )

29

Tijgers aan de haard

30

Jonge vrouwen liggen blijkbaar niet langer wakker van vrouwenemancipatie, dacht het Platform Vrouwenkracht Kempen.

Dit project wil hen daarover aan het praten krijgen. Hoe staan zij tegenover de genderthema’s?

En waar liggen zij wakker van?

De gesprekken vinden plaats in kleine groep, bij de deelnemers thuis en worden ingeleid met een korte theatermonoloog van actrice Inge Paulussen.

Voor Vormingplus Kempen is het ook een experiment met kamertheater als nieuwe werkvorm.

Het Platform Vrouwenkracht van Vormingplus Kempen ging op zoek naar groepjes jonge vrouwen om zo te onderzoeken hoe het zit met de (on) gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Vanavond is het de beurt aan het groepje vriendinnen van de Geelse organisatie Indimaj Vrouwen.

Die Marokkaanse vrouwenvereniging engageert zich om het samenleven in diversiteit te stimuleren door het organiseren van activiteiten en door ook zelf deel te nemen aan Geelse activiteiten.

De 27-jarige Elhasbia en haar moeder Hafida (45) ontvangen met typische Marokkaanse gastvrijheid hun vriendinnen. De tafel vol met zelfge-

maakte lekkernijen, de geur van verse muntthee die ons tegemoet komt en tientallen kaarsen die de woonkamer in een warme en knusse ruimte veranderen. De vrouwen zijn klaar voor een avondje emancipatie.

Onze stereotypen ‘Ik stond dit weekend te strijken toen mijn zoon ineens zei dat hij zo blij was een jongen te zijn. Ik vroeg hem verbaasd waarom en zijn antwoord was duidelijk: omdat ik nooit ga moeten strijken!’ Inge zet met haar ‘Tijgers aan de haard’ meteen de toon. De start van haar monoloog legt meteen een belangrijk knelpunt bloot: er wordt in ons land nogal in stereotypen gedacht.

verdienen tien procent minder dan mannen en de meeste parttimers zijn vrouwen. Nadat er kinderen geboren zijn, kiezen de meeste koppels ervoor dat de vrouw maar minder moet gaan werken aangezien zij toch minder verdient.’ Inge Paulussen vraagt zich in haar monoloog af wat we daaraan kunnen doen. Willen we er überhaupt iets aan doen?

'Multitasken kunnen ze niet'

clip Inge Paulussen,

De aanwezige dames, stuk voor stuk geëmancipeerd, zetten zich schrap voor het vervolg. ‘In België mogen vrouwen gaan stemmen sinds 1948.

Dat is nog maar 67 jaar, de leeftijd van mijn mama. Uit cijfers blijkt dat er nog grote verschillen zijn tussen mannen en vrouwen. Kijk bijvoorbeeld maar naar poetsproducten, die altijd op vrouwen gericht zijn. Vrouwen hebben last van kalkaanslag, vrouwen willen hun was terug wit krijgen,…De enige man die we in de reclame tegenkomen, is Mr. Proper, maar die heb ik in het echt nog nooit gezien hoor’, vertelt Inge verder. ‘De verschillen tussen mannen en vrouwen zijn vooral opvallend op de werkvloer. Vrouwen

‘Bij ons thuis bijvoorbeeld doe ik de afwas en droogt mijn man af. Ik ben daar natuurlijk heel blij mee, al vergeet mijn man wel dat ik eerder de boodschappen al gedaan heb, het eten klaargemaakt heb, de tafel klaargezet heb,…Maar kom, onze mannen doen hun best en we zien hen graag. Multitasken zit hen echter nog niet zo goed in de vingers als bij ons.’

Zijn wij wel zo vrij dan we zelf denken?

Of blijven we tijgers aan de haard?

Het zet de aanwezige vrouwen aan het denken. ‘We mogen gaan stemmen en gaan werken, maar thuis wacht er ons ook heel wat werk. Vroeger moesten we alleen zorgen dat ons huishouden draaide, nu moeten we ook nog geld verdienen. En hoewel we minder verdienen, dragen we evenveel bij in de gemeenschappelijke pot. Een tijdje geleden had ik het heel druk en moest ik het huishouden uit handen geven aan mijn man. Handig zou je denken,

maar het uitleggen alleen al nam veel te veel tijd in beslag. Soms kan ik er zelfs van wakker liggen ’s nachts. Ik heb zelfs stress over het plannen van vakanties. Het is tegenwoordig heel normaal geworden om het vliegtuig te nemen voor een citytrip; het is alsof we gewoon de trein nemen. Zijn wij misschien te verwend?’

Pijnpunten ontbloot ‘Tijgers aan de haard’ legt enkele tere pijnpunten bloot. Hoe beïnvloedt reclame en beeldvorming onze manier van denken? Betekent luxe meteen ook meer geluk? En hoe zit het met onze tijdsindeling en onze financiën? Om nog maar te zwijgen over de duidelijke loonkloof die er nog steeds is tussen mannen en vrouwen. Hoog tijd dus om onze vrouwen zelf aan het woord te laten.

Aan de hand van twee gekozen thema’s, in dit geval opvoeding van de kinderen en financiën, komt er een debat op gang, een debat dat duidelijk maakt dat deze Marokkaanse vrouwen blijven streven naar gelijkheid. Er wordt eerst gesproken over de verschillen tussen jongens en meisjes. Zijn meisjes zorgzamer dan jongens? Moeten meisjes als kind meer in het huishouden doen dan jongens (en zijn de mannen het later bijgevolg niet gewoon om de vrouw des huizes te helpen?).

"Vroeger moesten we er alleen maar voor zorgen dat ons huishouden draaide, nu moeten we ook nog geld verdienen."

31

'Veel vrouwen wille maar ze kunnen ne omdat ze geen kind den.'

www.stes.be

32

We hervallen vlug in stereotypen: dat is iets voor een meisje, dat is iets voor een jongen. Maar doen we dit ook bewust? ‘We denken soms dat een meisje bepaalde dingen beter kan dan een jongen, bijvoorbeeld babysitten. Mijn directrice vertelde onlang dat ze een babysit had geregeld voor haar kindje.

Ineens stond er een jongen voor de deur. Haar eerste reactie was of ze het wel betrouwde om haar kindje bij een jongen te laten’, vertelt Elhasbia (27). De 28-jarige Yuska pikt hierop in.

‘Mijn broer van zestien gaat wel altijd babysitten, maar dan op het kindje van zijn bazen. Ze kenden hem natuurlijk al wel. Dat speelt ook een rol denk ik.

Ik vind niet dat er bepaalde taken zijn die meisjes beter kunnen dan jongens.

Mijn broers doen in het huishouden evenveel als ikzelf.’ De aanwezige vrouwen benadrukken dat het heel veel afhangt van de opvoeding. ‘Als je als ouder geen onderscheid maakt tussen een zoon en een dochter, is de zoon het later gewoon om de vrouw mee te helpen in het huishouden en zo moet het ook maar.’ De twee getrouwde vrouwen uit de groep maken duidelijk dat de man moet mee helpen. ‘Mijn

man kookt soms, maar ruimt nooit op. Heel de keuken staat dan vol met producten. Op een keer heb ik alles gewoon in de vuilnisbak gegooid. Hij heeft dus snel geleerd dat hij moet opruimen’, zegt Hafida (45) lachend. Dit kan op veel bijval rekenen. ‘Mijn dochter wilde nooit haar schoenen op de juiste plaats zetten. Op een gegeven moment vond ik maar liefst vijf paar schoenen onder de tafel. Ik heb alle schoenen uit het balkon naar beneden gegooid.

Vanaf nu staan de schoenen altijd op hun plaats’, aldus Fatika (36).

ervoor om deeltijds te gaan werken als er kinderen zijn. Waarom? De man kan toch ook deeltijds gaan werken

Zijn wij wel zo vrij dan we zelf denken?

Of blijven we tijgers aan de haard?

De verwachtingen Een van de grootste ergernissen van deze Tijgers is het verwachtingspatroon van de maatschappij. ‘Als vrouw is het moeilijk. Je moet de perfecte mama zijn, een perfect huishouden draaiende houden en ook nog eens een mooie carrière kunnen maken. Van een man wordt alleen verwacht dat hij carrière maakt, maar voor ons is het veel moeilijker om aan alle verwachtingen te voldoen’, vertelt Elhasbia verder.

‘Meer vrouwen dan mannen kiezen

ACTRICE INGE PAULUSSEN om voor de kinderen te zorgen? Het algemeen beeld hier rond moet echt wel veranderen.’ Een tweede ergernis die naar boven komt tijdens het debat, is dat het grootste deel van het huishouden nog op de schouders van de vrouwen terecht komt, hoewel de mannen duidelijk wel hun best doen om te helpen. Soms zien ze het gewoon niet.

Vooral als er kinderen zijn, wordt nogal snel teruggevallen in het klassieke rollenpatroon.

Creatief zijn om rond te komen Ook tijdens het tweede thema, financiën, wordt er hevig gedebatteerd. Alle dames voelen de financiële crisis en geven toe dat het moeilijk is om als

www.stes.be

Jongen als babysit?

en wel werken, ergens terecht deropvang vinvrouw en als jongere een job te vinden, vooral als je kinderen hebt. ‘Ik ben gescheiden en het is moeilijk om als alleenstaande rond te komen. Je hebt al gemakkelijk een 1.000 euro aan vaste kosten per maand. Je moet creatief zijn om rond te komen en alle beetjes moet je tellen’, geeft Fatika (36) toe. ‘Vooral met jonge kinderen is het moeilijk.

Veel vrouwen willen wel werken, maar ze kunnen nergens terecht omdat ze geen opvang vinden voor de kinderen. Er is een netwerk nodig waarop deze vrouwen kunnen terugvallen.’

Yasmina (22) kaart de hoge werkloosheid bij jongeren aan. ‘Zelfs jongeren met een hoger diploma vinden geen

werk. Sommigen gaan zelfs onder hun niveau werken om toch maar bezig te zijn. Voor heel wat jongeren is het frustrerend om geen werk te vinden.

Ze voelen zich mislukt in het leven.’

Een vrouw die minder verdient dan haar man, moet ook minder bijdragen in de gemeenschappelijke pot. Dat vinden deze vrouwen alleszins. ‘Er is niemand die het eerlijk zou vinden dat wij vrouwen evenveel moeten bijdragen, ook al verdienen we minder’, reageert Yuska (28). ‘Islamitisch gezien is de man verplicht om ons te onderhouden.

Al is het misschien niet eerlijk als de vrouw veel meer zou verdienen dan de man. Als we dan toch streven naar

gelijkheid, dan moet het gaan over gelijkheid op alle vlakken.’

Inge Paulussen stelt dat de verschillen tussen mannen en vrouwen terug zouden gaan tot de prehistorie. ‘Sorry, maar dat is toch al heel lang geleden.

Voor mij blijft het de moeite om te streven naar gelijkheid’, aldus Paulussen. De vrouwen geven haar volmondig gelijk.  Tekst wendy luyks

Link Meer over het succes van het project vind je in de feestbrochure die we in september uitbrachten: http://goo.gl/fC6OWy

33

Iedereen op de foto na de uitreiking van de Oscar-attesten

Minderhedenforum en Vormingplus Kempen sluiten ‘Changemakers’ af

bekroond voor moed en doorzetting 34

Onze samenleving verandert zienderogen van kleur. Die diversiteit kan je niet langer wegdenken. Maar mensen van een andere afkomst vinden niet altijd de weg naar die plekken waar beslissingen worden genomen.

De gemeenteraad, bijvoorbeeld, of zelfs maar naar oudercomités, cultuur- of sportraden. Het Changemakersproject van het Minderhedenforum wou daar verandering in brengen.

Mooi, een stadsbestuur dat het belang van een goede integratie erkent en dat ook toont.

Tal van socioculturele organisaties, zoals Vormingplus, sprongen op de kar. Zowel in heel Vlaanderen als in de Kempen, waar we de uitreiking van de Oscars - een onderscheiding voor mensen die deelnamen aan het project- bijwoonden, was ‘Changemakers’ een groot succes.

Praten én luisteren Burgemeester Vos onderstreepte dat.

“Als stadsbestuur ijveren wij voor een warme samenleving, waar iedereen in harmonie met de anderen kan leven.

We kunnen daar veel impulsen voor geven, maar uiteindelijk zijn het de bewoners zelf die het moeten doen.

In een stad als Turnhout is dat niet altijd even gemakkelijk. Als ik de getallen even mag afronden:we wonen er met 42.000 mensen van wie 36.000 Belgen. In totaal zijn er 125 verschillende nationaliteiten in Turnhout. Om harmonieus te kunnen samenleven, moet je in de eerste plaats kunnen

Changemakers was een traject dat drie jaar liep, maar dat eind 2014 werd afgesloten met een feestelijke Oscaruitreiking her er der in het land. kristofvanaccom.be

We trokken in het Turnhoutse cultuurhuis de Warande naar die plechtigheid, die bijgewoond werd door een ferme delegatie van het stadsbestuur: burgemeester Eric Vos (T.I.M.), schepen voor gelijkekansenbeleid Peter Segers (sp.a) en schepen voor socioculturele vorming en (volwassenen)onderwijs Marc Boogers (Groen).

communiceren zodat je mekaar kunt begrijpen, in alle betekenissen van het woord. Taal is vaak een grote barrière.

Nederlands spreken is de eerste, en wellicht meteen ook de moeilijkste stap naar integratie. Pas als je de taal spreekt, kan je opkomen voor jezelf en voor je lotgenoten. Ik besef dat daar moed voor nodig is, en doorzettingsvermogen. Daarom bewonder ik de mensen die het project ‘Changemakers’ hebben doorlopen en als gevolg daarvan vandaag een Oscar overhandigd krijgen. Zij bewijzen dat ze echte ‘changemakers’ zijn: mensen die een mondje willen meepraten, die geïnteresseerd zijn in onze maatschappij, die inspraak willen, die willen participeren en die ideeën willen aanreiken om situaties te veranderen en te verbeteren.

Het stadsbestuur is trots op hen.”

Geen ivoren toren

kristofvanaccom.be

kristofvanaccom.be

Ik weet dat het frustrerend kan zijn je stem te laten horen, want soms wil niemand luisteren. Laat dat je echter nooit ontmoedigen. Want de keren dat er wél geluisterd wordt, maken het de moeite waard.

wouter verstraete projectcoördinator Changemakers Vlaanderen

Deze mensen bewijzen dat ze echte ‘changemakers’ zijn: mensen die een mondje willen meepraten en die ideeën willen aanreiken om situaties te veranderen en te verbeteren. Het stadsbestuur is trots op hen.

eric vos burgemeester Turnhout

De burgemeester ging nog een stap verder. “Maar integratie is een verhaal met twee kanten. Dat nieuwe Belgen de taal moeten leren, is één zaak. Maar dan verwachten we van diegenen die hier geboren en getogen zijn natuurlijk wel dat ze openstaan voor wat de mensen met een vreemde origine zeggen. Om te communiceren moet je immers met twee zijn. Als de ene de inspanning wil doen om te praten, moet de andere bereid zijn om te luisteren. Dan alleen werkt het en komen we tot een mooi resultaat. Dat wordt niet altijd voldoende benadrukt.

Het is dus minstens even belangrijk dat wijzelf, en ik bedoel niet alleen het stadsbestuur maar de hele bevolking, er ons voortdurend van bewust zijn hoe belangrijk het is naar anderen te luisteren. Er zijn plaatsen in deze stad waar op dat vlak al veel inspanningen geleverd zijn. '

35

v.l.n.r. Martine Coppieters (Vormingplus), changemaker Anna Cupani, Simona Bartošová (Minderhedenforum) en changemaker Mohammed Ali

'Ik denk bijvoorbeeld aan de bibliotheek en aan de Mondiale Raad. Maar ik wil de ‘changemakers’ ook wijzen op initiatieven die misschien minder goed gekend zijn. Ze kunnen bijvoorbeeld lid worden van burgerbewegingen. Die laten regelmatig hun stem horen. Ze geven regelmatig signalen en boodschappen aan het stadsbestuur.

We vinden dat erg waardevol. Maar je kan ook nog een stap verdergaan.

Vergeet niet dat je zelf ook contact kan opnemen met het stadsbestuur. Wij staan daarvoor open. Wij zitten niet in een ivoren toren.”

1.200 changemakers

36

Wouter Verstraete is de projectcoördinator van Changemakers in Vlaanderen. “De bedoeling van dit project was de stem van etnisch culturele minderheden sterker te laten klinken op plaatsen waar de samenleving vormgegeven wordt, zoals bijvoorbeeld in wijkverenigingen of adviesraden. ” “In totaal hebben 1.200 mensen deel-

genomen aan het project. Het waren zowel studenten als werknemers, ouderen als jongeren, migranten van de eerste, tweede en derde generatie. De groep was bijzonder verscheiden. Het enige gemeenschappelijke gegeven was de migratieachtergrond die ze allemaal hebben. En natuurlijk de wil die ze hadden om dingen te veranderen.

Er is wat dat betreft immers nog veel werk te verrichten. In onze maatschappij vallen nog steeds te veel mensen uit de boot. Te veel stemmen worden niet gehoord. Mekaar willen begrijpen, is de beste manier om de samenleving te verbeteren. Want we kunnen allemaal van mekaar leren. De changemakers beseffen dat. ”

Soms frustrerend Opvallend is dat een vrij groot percentage van de changemakers ervoor kiest om zijn stem permanent te laten horen. Wouter Verstraete: “Daar zijn we trots op. Het is op zich al een prestatie om deel te nemen aan een

activiteit van Changemakers. Zoals reeds gezegd, is daar moed en doorzettingsvermogen voor nodig. Maar 168 changemakers hebben ervoor gekozen om hun stem permanent te laten horen. 168 mensen zijn effectief gaan zetelen in de ene of andere adviesraad, waar ze op regelmatige tijdstippen en op structurele basis hun stem kunnen laten horen.”

Wouter Verstraete stak de aanwezige changemakers tot slot nog een hart onder de riem. “Dit project eindigt nu, maar dat wil niet zeggen dat je de vaardigheden die je hebt geleerd niet kan blijven toepassen. Blijf ze gebruiken. Ik weet dat het frustrerend kan zijn je stem te laten horen, want soms wil niemand luisteren. Daar moet je tegen vechten. Laat dat je nooit ontmoedigen. Want de keren dat er wél geluisterd wordt, maken het de moeite waard. Dank dus voor jullie inzet. En geef nooit op.”

Kempens succes Na Wouter Verstraete nam zijn collega bij het Minderhedenforum, Simona Bartošová, het woord. Zij was de lokale projectmedewerker voor Changemakers in de regio Kempen en Antwerpen. Ze toonde het regionale succes van het project aan.

kristofvanaccom.be

“In de Kempen alleen namen 40 personen minstens één keer deel aan een activiteit. Er werden 50 activiteiten georganiseerd. We werkten rond verschillende thema’s: verkiezingen, discriminatie, onderwijs, sociale media, sociale vaardigheden, buurtwerk en het belang van maatschappelijke participatie en beleidsparticipatie. De methodiek verschilde. Soms organiseerden we lezingen, soms debatten, soms nodigden we gastsprekers uit, dan weer kozen we voor de formule van workshops en af en toe namen we ook deel aan activiteiten van bevriende organisaties. Op al die plaatsen hebben changemakers hun stem laten horen.

Dat gebeurde ook in de Mondiale Raad in Turnhout, in de Cultuurraad in Geel, in de Derdewereldraad in Westerlo en op het IROJ (Intersectoraal Regionaal Overleg Jeugdhulp).”

Verrijkende ervaring Na het officiële gedeelte nodigde Simona Bartošová de aanwezige

"Je stem laten horen, heeft pas echt effect als je ze in het juiste gezelschap of de juiste organisatie kunt laten horen." burgemeester en schepenen uit voor ‘le moment suprême’: de uitreiking van de Oscarattesten. Een twintigtal changemakers namen hun attest persoonlijk in ontvangst. Nieuwsgierig als we zijn, vroegen we twee van hen om een reactie.

Mohammed Ali uit Irak: “Ik ben inderdaad een naamgenoot van de legendarische bokser,” zegt hij. “Ik woon nu vier jaar in Turnhout.” Ik complimenteer hem met zijn zéér goed Nederlands. “Zowat het eerste wat ik deed als ik hier aankwam, was me inschrijven voor een cursus Nederlands. Daar heb ik nog geen moment spijt van gehad.

Het heeft me geholpen bij alles: in de eerste plaats bij het vinden van een job.

Toen ik hoorde van ‘Changemakers’ schreef ik me in voor een project rond stadswerking en stadsstructuur. Zo leerde ik hoe de zaken hier in mekaar steken en hoe alles georganiseerd is. Ik vind dat belangrijk. Je stem laten horen, heeft immers pas echt effect als je ze in het juiste gezelschap of de juiste organisatie kunt laten horen. Dat weet ik nu. En als ik het nodig heb, kan ik

kristofvanaccom.be

IIk ben een passante. zelfs al weet ik dat mijn verblijf hier slechts tijdelijk is, dan nog wilde ik mijn gastland zo goed mogelijk kennen...

er gebruik van maken. Ik nam aan een aantal activiteiten van Changemakers deel, maar juist omdat ik een job heb, was het niet altijd gemakkelijk om me vrij te maken. Toch was het een verrijkende ervaring.”

Thuisvoelen Zo denkt ook Anna Cupani uit Italië erover. “Ik ben een passante. Ik heb al op verschillende plaatsen gestudeerd, gewerkt en gewoond. Ik werk samen met de universiteit van Londen en via een Europees project ben ik nu voor een paar jaar in Turnhout. Maar zelfs al weet ik dat mijn verblijf hier slechts tijdelijk is, dan nog wilde ik mijn gastland zo goed mogelijk kennen. Ik wilde vooral een beter inzicht krijgen in de ingewikkelde staatsstructuur die België heeft en hoe de verkiezingen hier worden georganiseerd. Het was een erg boeiende tijd en de verkiezingen waren net een hot item. Want toen ik hier aankwam, was er geen regering”.

Ook Anna spreekt verbluffend goed Nederlands. “Dat is nodig. Doordat ik veel reis is mijn Engels behoorlijk goed. Maar goed Engels spreken, is nog altijd niet genoeg om de cultuur in Vlaanderen te kunnen doorgronden.

Daarvoor moet je Nederlands spreken.

Pas als je begrijpt waar je buren het over hebben, waar mensen op de radio en tv over praten, wat je collega’s op het werk vertellen… kan je ten volle meegenieten van wat een samenleving te bieden heeft. Changemakers heeft daar ook toe bijgedragen. Je kan je pas echt ergens thuisvoelen als je de wereld begrijpt waarin je je 24 uur per dag en 7 dagen per week beweegt.”  Tekst roel sels

Anna Cupani (Italië)

37

"Het blijft een fantastisch gegeven dat Vormingplus zo'n mooie kansen aanbiedt om een voordracht te kunnen organiseren aan een betaalbare prijs." bie Markant Kasterlee

Inspiratie voor verenigingen

Last minut Elke maand biedt Vormingplus een aantal activiteiten, workshops en lezingen aan die Kempense verenigingen goedkoop kunnen boeken.

Is de maand voorbij, pakken we uit met een nieuw viertal.

De formule kent succes. Wie je in 2014 zo al bij ons goedkoper kon boeken:

38

Achter de schermen van het Belgische koningshuis | Brigitte Balfoort • Als je genezen bent … | Marie-Paule Meert • Blijf bij mij | Rika Ponnet • Brazilië | Lieven Verstraete • China | Ng Sauw Tjhoi • De eenzame uitvaart | Maarten Ingels • De rekening van de verzuiling voor de zorg | Mieke Vogels • De verkiezingen verklaard | prof. Kris Deschouwer • Ebola | prof. Marc Van Ranst • Europa: regio's worden krachtiger | Ton van Lierop • Euthanasie: wat en hoe | PNAT • Expo ’14-’18, dit is onze geschiedenis! • Gezonde Fairtradekeuken | Sigurya • Groot worden doen ze vanzelf | VCOK • Het besloten hof | Monika Triest • Het gevaar van de verspreiding van kernwapens en nucleair terrorisme | prof.

Tom Sauer • Hoe mobiliteit ons (on) gelukkig maakt | Kris Peeters • Jouw stem in Europa | Ryckevelde • Kermis! | Eddie Niesten • Kieskeurig | VCOK • Knelpunten en uitdagingen voor het onderwijs in Vlaanderen | Mieke Van-

hecke • Mammobox | Logo Kempen • Mensenrechten anno 2014 | Payoke • Kruitvat Oekraïne | prof. David Crieckemans • Regionale bieren in de kijker | Johan Vermesen • Schoon genoeg. Beeldvorming van vrouwen in de media | prof. Magda Michielsen • Spuug in het sprookjesbos | An Olaerts • Superdiversiteit | Dirk Geldof • Syrië, de eindeloze strijd | Ludo De Brabander • Te Gek | Annick Ruyts • Trappist: Het bier en de monniken | Jef Van den Steen • Van string tot string | Erna Siebens • Vlaanderen, Brussel, Wallonië: een ménage à trois | Guido Fonteyn • Vrouwen helpen vrouwen - Congo | Kris Smet • Vrouwen in de Groote Oorlog | Martine Kouwenhoven • Vrouwke Datje | Chris Lenaerts • Waarom mijn schoonmoeder zot is… van de koers | Rik Vanwalleghem • Wereldoorlog I | prof. Luc De Vos • Wereldoorlog I: De draadversperring | prof. Alex Vanneste • Zelforganisaties in Vlaanderen | Bert Anciaux

tes

an olaerts foto annelievandendael.com

over An Olaerts

(Spuug in het sprookjesbos) "Er was veel variatie in de lezing (opbouw en verloop) en de humor van An Olaerts is gewoon subliem! (...)

Een avond vol humor, niet platvloers maar op een niveau dat toch verstaanbaar is voor een breed publiek."

Els Bibliotheek Herselt

39

Last minutes

bert de deken

Diane De Keyser Nieuwe meesters, magere tijden

streetwrkcom / flickr

Het verhaal was zeer boeiend. De spreekster vertelt zeer vlot, gaat in op de vragen van de deelnemers. Het was echt de moeite en iedereen was erg tevreden over het geheel.

Bernadette Femma Vorselaar

Thibault Gregoire

David Crieckemans Kruitvat OekraĂŻne David Criekemans wist de toch vrij omvangrijke materie op een manier te brengen waarbij de aandacht van de toehoorders tot het einde toe 100% bleef.

Marc Landelijke Gilde Herenthout

Dergelijke activiteit zouden we uit onszelf niet organiseren. Wij vinden het fijn om uit een mooi geselecteerd aanbod een spreker te kunnen kiezen die ons aanspreekt en waarvan we op voorhand weten hoeveel ons dat gaat kosten. De administratieve afhandeling verloopt zeer vlot.

Johan KWB Geel Punt

40

bert de deken

Jan Balliauw Back in the USSR Gedegen lezing met beelden geluidmateriaal.

Voldoet aan de journalistieke verwachtingen.

Geeft een heel goede synthese over wat er gaande is in Rusland. Neemt uitgebreid ruimte voor vragen.

May Bibliotheek Merksplas

wikipedia

Alex Vanneste De draadversperring De professor gaf op een enthousiaste manier een verhelderende uitleg over de elektrische draad langs de grens tussen Nederland en BelgiĂŤ tijdens de eerste Wereldoorlog.

[toon] / flickr

Jef Van den Steen Trappist: het bier en de monniken!

Alle deelnemers waren unaniem: een schitterende lezing, inhoudelijk zeer sterk en afgewisseld met ludieke intermezzo's, een zeer verzorgde proeverij van drie halve trappisten.

Echt een plezier om met vormingplus samen te werken!

facebookpagina Annick ruyts

Annick Ruyts Te Gek Weet de aandacht van het publiek goed vast te houden, zeer toegankelijk, bleef ook na de activiteit lang met het publiek praten. Legt alles uit op een voor iedereen verstaanbare manier. Heldere uitleg, goede leidraad.

Ida Bibliotheek Dessel

Jef Gezinsbond Herentals Davidsfonds Herentals

sigurya.be

hij kon zijn publiek werkelijk boeien en hij gaf veel interessante details. Ook de vragen van de deelnemers werden goed behandeld. Werkelijk zeer onderhoudend!

website brigitte

Brigitte Balfoort Achter de schermen van het Belgische koningshuis Het was een 'onderhoudende' uiteenzetting waarover nog lang werd nagekaart. We organiseerden deze activiteit om onze bezoekers een aangename namiddag te laten beleven en dat is gelukt. Het onderwerp sprak zowel voor- als tegenstanders van het koningshuis aan.

Het enthousiasme van mevr.

Balfoort werkte aanstekelijk. Ze kan vertellen uit persoonlijke ervaringen en dat voel je in de uiteenzetting. De 'sappige' verhalen werden gesmaakt.

Isabelle Lokaal Dienstencentrum Huis Driane Herenthout

Jan Willemsfonds Oud-Turnhout/Turnhout Een zeer boeiende en deskundige uiteenzetting, aangevuld met mooi beeldmateriaal en voldoende ruimte voor interactie.

De lokale toets was zeker een extra pluspunt voor deze lezing.

Leen Bibliotheek Beerse

Sigurya Gezonde Fairtradekeuken De avond was een succes, er was een heel goede sfeer, interessante recepten, alles was heel goed georganiseerd en de inhoud en uitwerking sloten perfect aan bij onze werking. Een heel geslaagde avond.

Lut Gemeente Balen

41

kristofvanaccom.be

v.l.n.r. Jan Jacobs (De Schakel), Brigitte Dankers (opgeleide ervaringsdeskundige) en Viviane Cornelissen (OCMW Beerse)

de vrije tijd van

Mia's

Mensen in armoede (ja, vandaar de Mia's) nemen weinig deel aan vrije tijd- en cultuuractiviteiten. Dit heeft te maken met een gebrek aan middelen, maar vaker nog met een gebrek aan ‘kennen’: wat kan je allemaal in je vrije tijd doen?

Wat doe ik in een cultuurcentrum? Wat kan ik van een bezoek aan een toneelvoorstelling verwachten?

Jan jabobs Welzijnsschakel Beerse

42

Welzijnsschakel De Schakel uit Beerse werkte daarom het project ‘Mia’s schakelen naar vrije tijd’ uit. De Welzijnsschakel wou eerst een ruime bevraging bij de doelgroep houden. Daarbij verleende Vormingplus Kempen advies.

Bemiddelaars Jan Jacobs: 'Eén van de gevolgen van armoede is dat mensen uitgesloten worden. Daardoor kunnen ze niet (langer) deelnemen aan het sociale leven en vereenzamen ze. Onze Schakel tracht daar iets aan te doen en onderzoekt nu, samen met professionele organisaties zoals Vormingplus, waar de moeilijkheden liggen. Waar liggen voor hen de drempels? Wat maakt het voor Mia's zo moeilijk om deel te ne-

men aan het toch wel rijke aanbod van cultuur, sport en ontspanning? Als ze daaraan zouden kunnen deelnemen, zou dat heel wat kunnen bijdragen aan hun levenskwaliteit. Daar zijn we van overtuigd!'

'Wij willen bij ons project ook lokale beleidsmakers betrekken, zodat op alle niveaus de juiste acties kunnen ondernomen worden.'

Jolien Hermans (Vormingplus): ‘Later in het proces zullen we de opleiding verzorgen van vrijetijdsbemiddelaars.

Daarvoor zoeken we mensen uit de groep. Eens opgeleid, verwachten we dat die huiskamergesprekken kunnen voeren bij andere Mia’s over het cultuuraanbod in Beerse en wat ze zo kunnen beleven.’ 

bart van der moeren

'In het verleden werkten we al samen met Vormingplus. Wij kozen voor hen als professionele partner om hun ervaring in het samenwerken met sociale organisaties en projectenbegeleiding.'

het cijfer

Mooi gespreid Traditiegetrouw vindt het grootste gedeelte van de activiteiten plaats in de centrumsteden Turnhout, Geel, Mol en Herentals. Die trekken wat makkelijker projecten aan: de professionele omkadering is er groter en er zijn meer organisaties waarmee we kunnen samenwerken. In 2014 is de verhouding tussen de centrumsteden en de andere gemeenten nagenoeg gelijk: 52% van de activiteiten vond plaats in de centrumsteden. In 2013 bedroeg dit nog 59%, in 2012 zelfs 61%.

baarlehertog

hoogstraten

2

10

ravels

7

rijkevorsel

1

turnhout

156

beerse

18

activiteiten buiten de regio of bovenlokaal

vosselaar

oudturnhout

17

arendonk

79

retie

60

(10%)

1

merksplas

1

lille

2

4

15

vorselaar

12

mol

herentals

31

grobbendonk

dessel

kasterlee

2

herenthout

4

olen

5

45

geel

84

balen

22

meerhout

1

westerlo

7

hulshout

6

herselt

Het wegvallen van het project Praatpunt, met activiteiten in Geel, Herentals, Mol en Turnhout is hier niet vreemd aan. Belangrijker is echter dat de nieuwe projecten die in de plaats kwamen, vaak bewust in landelijkere gemeenten opgezet werden om de regionale spreiding te verbeteren. We denken hierbij aan projecten in Arendonk (Generaties voor elkaar) en Balen (de actie Gefikst@home). Jammer genoeg ontbreken de middelen om in elke gemeente dit soort van activiteiten op te zetten. Maar via de acties en losse activiteiten lukt het ons toch om in zowat elke gemeente van het arrondissement activiteiten te laten plaatsvinden.

laakdal

13

9

26

gemeenten van de 27 in het Turnhoutse arrondissement werden bereikt

43

44

Cultuur van de stilte in de Merode

HERENTALS –Tijdens het laatste weekend van oktober werd in plattelandsproject de Merode de ‘Cultuur van de stilte’ gevierd. Vormingplus Kempen stond mee in voor de coördinatie van het omvangrijke feestweekend, dat plaatsvond in negen gemeenten, verspreid over drie provincies. We spraken met Goele Vercammen van de VLM (Vlaamse Landmaatschappij) over het hoe en waarom van het project.

bart van der moeren

De Vlaamse Landmaatschappij coördineert de ontwikkeling van plattelandsproject de Merode. Zo raakte Goele Vercammen in 2012 betrokken bij het evenement ‘cultuur van de stilte’.

“We hadden een projectoproep gelanceerd. We vroegen instanties om erfgoedevenementen in te dienen die zouden kunnen plaatsvinden in de Merode. Vormingplus tekende daarop in met ‘cultuur van de stilte’. Wij waren meteen overtuigd van de vele mogelijkheden die dat idee bood, en van de toepasbaarheid in de regio. Stilte is immers een van de kernwaarden van het de Merodegebied. Het is een troef die deze regio kan uitspelen om zichzelf op toeristisch vlak op de kaart te zetten.”

In Geel deden meer dan 500 jaar geleden de Gasthuiszusters Augustinessen hun intrede in Geel. Ze droegen orde en stilte hoog in het vaandel. Tijdens ‘Cultuur van de stilte’ konden deelnemers daar alles over vernemen. Aan de gegidste rondleiding in het museum werd optioneel een stilteontbijt gekoppeld, net zoals de zusters dat hielden.

lappendeken De Merode is een gebied dat niet, of hoogstens gedeeltelijk, begrensd wordt door gemeente- of provinciegrenzen.

Behalve gemeentegrenzen bakenen ook stedelijke en economische structuren zoals de E313 en verbindingswegen tussen Diest en Aarschot of Diest en Beringen het gebied af. de Merode vormt op die manier een aaneensluitend geheel dat zich uitstrekt over negen gemeenten en drie provincies.

De grondgebieden van Geel, Westerlo, Laakdal, Hulshout, Herselt, Tessenderlo, Aarschot, ScherpenheuvelZichem en Diest worden gedeeltelijk of volledig bestreken, wat maakt dat de provincies Antwerpen, Limburg en Vlaams-Brabant betrokken partij zijn.

CULTUUR VAN DE STILTE zondag 26 oktober 2014 - www.cultuurvandestilte.be

45

“Laat ons de stilte koesteren, want in deze hectische tijd is daar blijkbaar geen plaats meer voor” Paul Hermans

46

'cultuur van de stilte' is een initiatief dat inmiddels ook in Nederland navolging kreeg.

Goele Vercammen: “Het is een regio met een sterke identiteit. Je vindt er een grotendeels gaaf gebleven authentiek landschap terug met veel bossen, riviervalleien en natuurgebieden. Er is in dit gevarieerde landschap opvallend veel onroerend erfgoed aanwezig.

Denk maar aan de abdijen van Tongerlo en Averbode, de refugehuizen, de kastelen, de pastoriewoningen, de talloze kerkjes en kapelletjes, de basiliek van Scherpenheuvel, maar ook aan de typisch Kempense langgevelboerderijen. Er is geen decor denkbaar waar een project als ‘Cultuur van de stilte’ nog beter tot zijn recht zou kunnen komen dan in de Merode.”

Goele: “De cultuurbeleidscoördinatoren van de betrokken gemeenten werden gevraagd en bereid gevonden om in het kader van ‘Cultuur van de stilte’ activiteiten uit te werken en logistiek mee te ondersteunen. Dat resulteerde in acht activiteiten, die allemaal gratis toegankelijk waren.”

Uur teruggedraaid

Greep uit de korf

Cultuur van de stilte is de jaarlijkse sensibiliseringscampagne rond de waarde van stilte, rust en ruimte, van Waerbeke vzw.

Zo kon je bijvoorbeeld intuïtief schilderen in het poortgebouw aan de uitgeverij Averbode. Je kon er ontdekken hoe plezierig en ontspannend het kan zijn om te schilderen in een stille omgeving. ‘Stil’ hoeft niet noodzakelijk geluidloos te betekenen. Want ook -zachte- muziek kan een inspiratiebron zijn om creatief aan de slag te gaan.

Op de laatste zondag van oktober – als in heel Europa, bij de overgang van herfst naar winter, de kloktijd één uur stilstaat – promoot Waerbeke vzw haar landelijke stiltedag. Tal van initiatieven rond de waarde van stilte, rust en ruimte in onze steeds drukkere samenleving worden dan georganiseerd. ‘Cultuur van de stilte’ gaat over kwaliteit van aandacht, over eenvoud, wijsheid en humor en benadrukt de kracht van verwondering, concentratie en betrokkenheid. Deze campagne

Op zondag 26 oktober vond de vierde editie plaats en ook Vormingplus Kempen sloot zich aan bij dit initiatief.

Samenwerking

In Hulshout worden er al generaties lang straffe verhalen, sagen en legendes doorverteld. De verhalen gaan over leven en dood, over boerderijen en kastelen, over heksen en spoken.

Tijdens ‘Cultuur van de stilte’ werden de verhalen verteld in intieme kring.

In Herselt stelde schilderes en schrijfster Anne-Marie Hooyberghs haar atelier en haar schrijfruimte open voor twintig bezoekers en antwoordde twee uur lang op alle vragen. Ze laat zich inspireren door de natuur van het de Merodegebied. Rust en ruimte zijn haar voornaamste energiebronnen.

Er was ook een erfgoedwandeling met muzikale en literaire rustmomenten in Westerlo. De 3,3 kilometerlange tocht werd af en toe onderbroken voor muziek van gelegenheidstrio ‘Het vol geleeg’ of voor een gedicht van Westelaar Frans Smets. Daar trokken 30 deelnemers mee op.

Met een gemiddelde bezettings- of deelnamegraad van meer dan 90% was de Cultuur van de stilte editie 2014 een groot succes.

De partners ‘Cultuur van de stilte’ kwam tot stand dankzij veel helpende handen en is een toonbeeld van goede samenwerking over sectoren, gemeenten en provincies heen.

Aan de editie van 2014 werkten mee: de gemeenten Geel, Herselt, Hulshout, Laakdal, Scherpenheuvel-Zichem, Tessenderlo, Westerlo, cultuurdienst Hulshout, cultuurraad Westerlo, Abdij van Averbode, Altijd Geslaagd Noord-Hageland, Looise dorpsdichter 2014-2015 (Luce Rutten), Natuurpunt

Educatie, vzw OVOK (ouders van overleden kinderen), Regionaal Landschap Noord-Hageland, VLM, Vormingplus Oost-Brabant, Vormingplus Kempen, Waerbeke vzw, Werkgroep Ecologie Tessenderlo (W.E.T. – Bosmuseum).

De activiteiten werden financieel ondersteund door het Europese Interreg IVV project Rural Alliances en het plattelandsproject de Merode.

Tekst roel sels

frans vangenechten

47

STerio klinkt unisono:

Stiltebeleving

volop in de aandacht STeRio: een groep professionelen, beleidsmakers en andere stiltezoekers die ijveren voor een kwaliteitsvolle leefomgeving.

bart van der moeren

Jef Sleeckx (l.) en Kris Van Elsen (r.)

48

Nooit eerder was er zoveel belangstelling voor het stiltegebied Landschap De Liereman in Oud-Turnhout. Vorig jaar vonden maar liefst 130.000 bezoekers de weg naar het prachtige heidelandschap en genoten er in stille eenvoud.

Die groeiende interesse vormt meteen een nieuwe uitdaging: hoe de stiltekwaliteit bewaren ondanks deze massale aandacht? Stof tot nadenken voor wie met stilte, rust en ruimte aan de slag is.

STeRio staat voor Stilte en Rust interdisciplinaire overleggroep. Zij volgt in opdracht van minister Schauvliege, eveneens bevoegd voor plattelandsbeleid, het advies op over ‘Stilte & rust als collectieve waarde’ (2011) binnen het Interbestuurlijk Plattelandsoverleg.

Samen met de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) zet Waerbeke vzw, voor twee jaar mee haar schouders onder dit traject. Hiermee willen zij lokale en bovenlokale initiatieven rond stilte en rust in Vlaanderen stimuleren en begeleiden. Ook Vormingplus Kempen maakt deel uit van deze overleggroep.

Vanuit haar opgebouwde expertise als regionale trekker van het stilteverhaal in de Kempen, brengt ze advies uit.

Dit jaar werden er drie stiltepraktijken in binnen- en buitenland bezocht.

Oud-Turnhout met Landschap De Liereman was de laatste in de rij.

kristofvanaccom.be

op zoek naar een omschrijving Gedreven door werk, ambitie of passie zitten onze agenda’s propvol. Een druk leven wordt in veel gevallen vergezeld van geluid of soms zelfs veel lawaai.

Echte stilte is in onze samenleving een zeldzaam goed., zelfs in de eens zo ‘Stille Kempen’, een regio die haar

bestaat uit professionelen, beleidsmanaam dankt aan deze bijzondere kers en andere stiltezoekers die ijveren eigenschap. In 2012 telde het Vlaamse voor een kwaliteitsvolle leefomgeving. gewest 470 inwoners per vierkante Want stilte en rust zijn onontbeerlijk kilometer. Daarmee zijn we één van voor onze leefkwaliteit. Dat blijkt uit de dichtst bevolkte regio’s ter wereld. verscheidene studies uit binnen- en Vlaanderen ligt vol asfalt, heeft op elke buitenland. straathoek een omsloten KMO-zone en houdt van knallende feestjes. Geluid en lawaai zijn alomtegenwoordig in onze (gedigitaliseerde) maatschappij, zelfs zonder dat we erom vragen. leo van miert, schepen Oud-turnhout Ze zijn haast niet meer weg te denken. Het is dan ook praktisch onmogelijk stilte correct te omschrijDat zal niemand verrassen. Na het ven. Wanneer is het stil? Bij het lezen geronk van de snelweg, het geratel van van deze tekst of het genieten van een een betonmolen of het gejengel op de schilderij verleg je je aandacht misradio kan een uurtje stilte deugd doen. schien zo dat geluiden tijdelijk naar Iedereen ervaart graag wel eens even de achtergrond verdwijnen, maar ze stilte om de gedachten op een rij te blijven aanwezig. Als stilte zo’n relatief zetten, om te bezinnen of gewoon om begrip is, hoe weten we dan wanneer alleen te zijn. ’Politiek kan veeleisend we echte stilte ervaren? En wanneer zijn. Je moet flexibel zijn in je agenda kunnen we dan van een stiltegebied en heel wat werk leveren buiten de spreken? reguliere werkuren om. Een uurtje

Ik kan er mijn batterijen opnieuw opladen, dankzij de rust die het landschap uitstraalt

Op de bijeenkomsten van STeRio werken specialisten en gedreven vrijwilligers met verschillende achtergronden rond stilte, rust en ruimte. De groep

wandelen in stiltegebied De Liereman in mijn eigen gemeente is voor mij een verademing. Ik kan daar mijn batterijen opnieuw opladen, dankzij de rust

49

Sirka Lüdtke (Vlaamse Landmaatschappij): 'De vrijwaring van die omgevingskwaliteit is één van onze doelstellingen. Het aantal bezoekers rechtvaardigt de investeringen.’

die het landschap uitstraalt’, vertelt Leo Van Miert, schepen van Ruimtelijke Ordening in Oud-Turnhout, deelnemer van STeRio en stuwende kracht achter het stilteplatform in de regio.

kansen voor nieuwe initiatieven

50

De groep van stiltezoekers probeert op allerlei manieren het beleid te overtuigen om nieuwe initiatieven een kans te geven. Een aantal aanwezigen op de STeRio-bijeenkomst stond bijvoorbeeld aan de wieg van de aanvraag voor het kwaliteitslabel ‘Stiltegebied’.

Een waardemeter voor een domein om zich als stil en rustig te omschrijven. In de stille Kempen behaalde Landschap De Liereman met zijn purperen hei in 2011 drie sterren op het stiltelabel.

Een zwerm verdwaalde meeuwen verpestte toen de perfecte score. Op de dag van de meting waren de dieren hoorbaar aanwezig, al maken ze geen deel uit van de natuurlijke geluiden

op de Kempense heide. Verder scoorde De Liereman op alle onderdelen het hoogste aantal punten.

De opmerkelijke stilte is één van de vele troeven van het natuurgebied waarvoor duizenden natuurliefhebbers en wandelaars graag naar Oud-Turnhout afzakken. Het aantal bezoekers is de laatste jaren exponentieel gestegen. In 2000 telden observatoren nog zo’n 15.000 bezoekers per jaar. Nadat in 2002 het bezoekerscentrum werd gerealiseerd, is dat aantal alleen maar blijven stijgen tot vorig jaar een record van 130.000 bezoekers werd opgetekend. De stijgende interesse beschouwt STeRio als het duidelijkste signaal voor de nood aan stilte- en rustbeleving. Al komt niet elke Lieremanbezoeker uitsluitend voor de stilte, het blijft één van de

belangrijkste eigenschappen van een landschap. ’Ik heb tijdens mijn wandeling hier genoten van het afwisselende landschap en de enorme biodiversiteit die aanwezig is’, zegt Sirka Lüdtke van de Vlaamse Landmaatschappij. ‘De vrijwaring van die omgevingskwaliteit is één van de doelstellingen van de Vlaamse Landmaatschappij. Het gebied moet makkelijk bereikbaar zijn voor de recreatieve bezoeker en de lo-

'Het gebied moet makkelijk bereikbaar zijn voor de recreatieve bezoeker en de lokale bevolking' sirka lüdtke, VLM kale bevolking. In deze gebieden moeten we blijven investeren. Bovendien rechtvaardigt het aantal bezoekers de investeringen.’

kristofvanaccom.be

Natuurbeheer, dat niet altijd uitsluitend met vrijwilligers kan worden opgelost, kost handenvol geld. Overheden investeren wel in het regionale natuurgebied, maar willen ook concrete resultaten. 130.000 bezoekers op jaarbasis is dan mooi, een pluim voor alle vrijwilligers die regelmatig tijd en energie investeren in het landschap. Maar die medaille heeft ook een keerzijde. Stiltegebied Landschap De Liereman zou wel eens ten onder kunnen gaan aan zijn eigen succes als het bezoekersaantal blijft groeien. Want meer mensen brengen meer kans op lawaaihinder met zich mee en dus minder stilte. Met dat fragiele evenwicht tussen populariteit en rust jongleren de stiltezoekers van STeRio. Zij willen stiltegebieden zo veel mogelijk delen en tegelijk hopen ze de rust niet teveel te verstoren.

‘Daarom moeten we nadenken over de recreatieve invulling die we aan het domein geven’, mijmert Sirka Lüdtke.

‘Gaan we een mountainbikeroute of een looppad aanleggen? Plaatsen we bewegwijzering voor een extra wandelroute, enzovoort. We mogen niemand

de toegang ontzeggen, maar tegelijk moeten we het gebruik wel sturen.’

Uit de naad gegroeid Stiltegebied De Liereman wordt dan ook stilaan te klein. Om het gebied verder te ontlasten van het toenemend aantal bezoekers, wordt op alle beleidsniveaus gedacht aan een verruiming voor stiltebeleving. De eerste gesprekken hierover met de buurgemeenten Ravels en Arendonk zijn al achter de rug. ‘De 850 hectare Staatsbossen in Ravels worden slechts van De Liereman gescheiden door het kanaal Dessel-Schoten’, weet Jef Van de Pol, schepen in Ravels. ‘We zouden op termijn graag een wandel- en fietsbrug bouwen om de twee gebieden met elkaar te verbinden. Later kunnen we misschien ook dromen van een eigen bezoekerscentrum aan de centrale ingang van de Staatsbossen...’ Ook beleidsmakers en natuurliefhebbers uit andere buurgemeenten hebben hun interesse voor een uitbreiding van

het stiltegebied al laten blijken, temeer omdat natuur en stilte niet stoppen aan de gemeentegrenzen.

Interesse als aangrijpingspunt Niet alleen Oud-Turnhout, Ravels of Arendonk zijn geïnteresseerd in een rustpunt in hun gemeente. Bij de Vlaamse overheid loopt momenteel nog een aanvraag vanuit de werking in Wortel-kolonie en ook andere gebieden in de provincies Antwerpen en Limburg zijn geïnteresseerd.

Toch blijft de STeRio-groep aandacht vragen voor een kwaliteitsvolle omgang met stilte, rust en ruimte, want die interesse is belangrijk om een mentaliteitsverandering bij het brede publiek teweeg te brengen. Eén van de bestaansredenen van de sociaal-culturele beweging Waerbeke, genoemd naar het kleinste dorp in het hart van het allereerste stiltegebied van Vlaanderen, Dender-Mark. vzw Waerbeke wil de kwaliteiten stilte, rust en ruimte in de samenleving bevorderen. ‘Wij

'Wij zoeken naar creatieve manieren om iedereen ervan bewust te maken hoe belangrijk stilte- en rustbeleving is voor het leven van alledag'

bart van der moeren

joris capenberghs, waerbeke

51

zoeken naar creatieve manieren om deze waarden aan anderen kenbaar te maken, want de kunst is iedereen ervan bewust te maken hoe belangrijk stilte- en rustbeleving is voor het leven van alledag’, aldus Joris Capenberghs, stafmedewerker bij vzw Waerbeke.

knuffelaars

kristofvanaccom.be

Het idee lijkt al volop te leven. De bezoekersaantallen en de vele vragen die in het bezoekerscentrum binnenko-

Hilde Van Look, departementshoofd Leefmilieu Provincie Antwerpen: ‘Het label stiltegebied is een mooie waardemeter voor een landschap, maar verbetering is altijd mogelijk.'

52

men, liegen er niet om. Mensen vragen zelfs of het mogelijk is om bomen te knuffelen of hangmatten te hangen in het natuurdomein, iets wat volgens sommige leden van STeRio moet kunnen. Al zal het natuurdomein niet op heide mogen overschakelen als er binnenkort 130.000 boomknuffelaars opdagen. Het idee is dan misschien wat lachwekkend, maar de achterliggende boodschap is voor elke stiltezoeker kristalhelder.

Genieten van het stiltegebied kan en mag voor iedereen een andere invulling krijgen, de mogelijkheden daartoe moeten er zijn.

Daarin krijgen de lokale bestuursorganen steun van de provincie. Financieel stimuleert zij initiatieven van onderop, zodat het stiltegebied ook volgende generaties kan begeesteren. ‘Het label stiltegebied is een mooie waardemeter voor een landschap, maar verbetering is altijd mogelijk. En hoe maak je iets stiller? Dat is meestal gekoppeld aan het in standhouden van streekeigen natuur- en landschapskenmerken.

Wij zijn als provincie hier niet meteen zelf actief, maar stimuleren anderen graag bij de uitwerking van hun projecten’, bevestigt Hilde Van Look, departementshoofd Leefmilieu bij de Provincie Antwerpen.

ideeën zat De verdere uitbouw van het stilteproject mag dan goed voorbereid en onderbouwd zijn, het initiatief moet nog altijd komen van de stiltezoekers zelf, van de vrijwilligers en bewoners uit de omgeving die regelmatig de rust van De Liereman opzoeken. Het zijn zij die in 2002 hun schouders onder het bezoekerscentrum zetten, waarna de massale toeloop begon. Bij de vrijwilligers van Natuurpunt ontstond ook het idee voor een uitkijktoren. Het is de lokale gemeenschap geweest die het idee voor een speelbos opperde.

En het zijn opnieuw vrijwilligers die zich jaar in jaar uit inzetten voor de vrijwaring en de ontwikkeling van stilte, rust en ruimte in het gebied. Een stilte waarmee nog veel mogelijk is en waarvoor nog tal van initiatieven op til staan. Zoals het ‘stiltehuis’, een concept dat in Nederland intussen al ingang vond. Dat is een ruimte waar mensen terecht kunnen om tot innerlijke rust te komen. Ze worden daarbij begeleid en dienen zich aan een aantal regels te houden, zodat er een omgeving ontstaat waar eenvoud en kwaliteitsvolle aandacht vanzelfsprekend zijn. Het inleveren van allerlei communicatiemedia – zoals gsm, iPad of smartphone – is bijvoorbeeld één van die voorwaarden. Vandaag heet dat: ‘digital detox’!

kristofvanaccom.be kristofvanaccom.be

Naast het stiltehuis bestaan nog tal van ideeën rond stilte- en rustbeleving.

In Oud-Turnhout maar ook elders in Vlaanderen, waar stilte nog van nature aanwezig is en mensen warm lopen om die kwaliteit niet teloor te laten gaan. Vaak is het niet meer dan spontane processen te ondersteunen en te laten openbloeien. Sommige STeRioleden zijn hierrond al jaren actief. Zelfs ondanks de talrijke verwezenlijkingen en positieve ontwikkelingen blijven de uitdagingen vandaag erg groot. Is het kwaliteitslabel voor een stiltegebied wel voldoende? Is het niet verwarrend om een zoveelste label aan een natuurdomein toe te kennen? Moet juist niet op andere, minder pittoreske plaatsen en zelfs in grootsteden plaats vrijgemaakt worden voor stilte, rust en ruimte? Op dergelijke vragen zoekt de klankbordgroep een antwoord, elk vanuit zijn of haar eigen vakgebied en ervaringen. ‘Wij werken ook in meer verstedelijkte gebieden rond het stiltethema,’ weet Hilde Van Look.

‘Denk maar aan het trage wegenbeleid. De ‘fietsostrades’ zijn natuurlijk aangelegd om het woon-werkverkeer te bevorderen, maar ze bieden tegelijk ook ruimte, stilte en rust aan. Een ontspanningsmoment van en naar het werk of school.’

De trage wegen zijn net als het stiltelabel goed werkende initiatieven. Zaken die makkelijk in heel Vlaanderen kunnen worden ontplooid, al blijkt dat niet zo eenvoudig. Het instrument ‘stiltegebied’ wordt op dit moment vooral in de provincies Antwerpen en Limburg actief aangewend. ‘Hoe hoger je op de beleidsladder klimt, hoe moeilijker het wordt om concrete zaken te realiseren.

Ik heb daarom wel de indruk dat dergelijke projecten van onderop vaak zijn beperkingen hebben’, zegt Gilke Pée, medewerkster van de Vlaamse overheid, departement Leefmilieu, Natuur en Energie. ‘We hebben de promotie van het stilteproject wel ondersteund en zullen dat blijven doen.’

Met die woorden zijn alle leden van de STeRio-groep het eens. Stilte en leefkwaliteit dienen gekoesterd en gevrijwaard te blijven, al blijft de weg naar concrete realisaties moeizaam.

Verder werken in overleg met elk beleidsniveau aan de initiatieven van onderop is belangrijk voor de toekomst van de schaarse stilte, rust en ruimte in Vlaanderen. Het is vooral zaak om samen en in overleg met elkaar te streven naar concrete, tastbare resultaten op het terrein. Een stiltehuis, een wandel- en fietsbrug naar een groter gebied of een boom om te knuffelen.

Maakt niet uit. Als we er allen maar even stil van worden.  Tekst dirk van gorp & joris capenberhs

kristofvanaccom.be

Uitdagingen blijven groot

gilke pée, beleidsmedewerkster Vlaamse overheid, departement Leefmilieu, Natuur en Energie: ‘Hoe hoger je op de beleidsladder klimt, hoe moeilijker het wordt om concrete zaken te realiseren.'

53

54

samen inburgeren In 2014 sloten we dit drie jaar durende project af. In Mol, Geel en Turnhout bereikten we 160 duo's: een nieuwe inwoner van een andere afkomst ontmoette zo regelmatig een half jaar lang iemand die al langer in de stad woonde.

Turnhout en Mol zetten het project, in samenwerking met partner van het eerste uur Prisma vzw, verder.

55

De dromen van een Stadsregio in

een Charter

voor de toekomst In 1315 werd het Charter van Kortenberg, of het Pact tussen Vorst en Volk neergeschreven. 700 jaar later werd het vernieuwd en beschreef het de gezamenlijke toekomst van vier Kortenbergse deelgemeenten. De Turnhoutse burgerbeweging De Koep zag er een blauwdruk in om mensen te betrekken bij de toekomst van de stadsregio. Samen maakten ze met Vormingplus in 2014 plannen om burgers op een andere manier te betrekken bij het bestuur.

56

Het belang van het oorspronkelijke Charter van Kortenberg kan je moeilijk onderschatten: die overeenkomst was zowat de eerste vorm van een grondwet die de betrekkingen tussen het volk en de vorst Hertog Jan voor eeuwen vastlegde voor het hertogdom Brabant. Het charter diende later als inspiratie voor de constitutionele vorming van Engeland , Frankrijk en zelfs de Verenigde Staten.

Turnhout, een vrije Brabantse Stad Turnhout werd rond die tijd ook "gesticht" door Hendrik I van Brabant (betovergrootvader van Jan II).

'Het charter wordt niet alleen een toekomstdocument, maar het moet ook een werkvorm opleveren die op andere plaatsen gebruikt kan worden om participatie en samenwerking tussen burgers en bestuur een nieuwe dynamiek te geven.'

Dat ondervond Filips II in 1581 toen hij door een vergadering van de StatenGeneraal van de Nederlanden door het Plakkaat van Verlatinghe werd afgezet.

Het Plakkaat beriep zich op het Charter van Kortenberg.

Ook hertog Jozef van Brabant, beter bekend als keizer Jozef II van Oostenrijk kreeg in 1789 te maken met het Charter. Net als de toenmalige hertog koning Filips II van Spanje moest hij bij zijn aantreden de eed van trouw aan de Blijde Inkomst zweren. Omdat hij in zijn ambtstermijn een aantal plechtige beloften schond, verklaarde het Manifest van het Brabantse Volk de keizer 'vervallen van de Brabantse troon'.

De Kortenbergse update In 2012 vierde men in Kortenberg de 700ste verjaardag van het Charter van

Dit voorjaar komt er nog een actieve denk- en doedag waarop een groep van een honderdtal actieve inwoners toekomstbeelden creëren voor de stad.

Daarbij werden rechtstreeks burgers betrokken die mee vorm geven aan het leven in de gemeente, en niet zozeer de bestaande gemeentelijke structuren en instanties. Zo werd het een fris en vernieuwend participatieproces waarbij de gezamenlijke droom over de toekomst van de gemeente door de voltallige gemeenteraad werd onderschreven.

Jef: 'We willen onze droom(beelden) op een plezante en creatieve manier laten zien aan heel de bevolking. Daarna moeten die beelden vertaald worden in concrete ambities, acties en projecten.'

'Later gaan we er over praten met de raadsleden uit de stadsregio. We zouden namelijk graag hebben dat als het bestuur plannen maakt, ze die ook toetst aan de toekomstvisie van de burgers.'

Stadsregio droomt

Met dit project willen we niet alleen een toekomstbeeld voor de Turnhoutse regio bedenken maar ook testen of je op die manier meer burgers kan betrekken bij het bestuur van de stad.

In 2014 is het precies 225 jaar geleden dat het Manifest van het Brabantse Volk (1789) werd afgekondigd. Ook dat is een prima gelegenheid om via een creatief participatieproces een Charter op te stellen voor de toekomst van de Turnhoutse Stadsregio.



Burgerbeweging de Koep en Vormingplus Kempen willen samen met heel wat mensen uit de stadsregio nadenken en dromen over de toekomst van de stadsregio. Hoe moet die er binnen 25 jaar uitzien?

Jef Van Eyck: 'We willen daar veel verschillende mensen bij betrekken: nieuwe en oude Turnhoutenaars, mensen uit de stad en mensen uit de dorpen rond Turnhout, oude mensen en jonge mensen (zij zullen immers in die stad van de toekomst wonen), …'

57 wikipedia

Turnhout werd een "vrijheid": de inwoners waren niet langer afhankelijk van lokale heren en grootgrondbezitters.

Die Vrijeid was een belangrijke verworvenheid voor de Brabantse steden.

Wie daar aan durfde raken, kreeg het met de Brabanders aan de stok.

Kortenberg. Dat werd aangegrepen om een vernieuwd Charter te schrijven voor de gezamenlijke toekomst van de 4 deelgemeenten van Kortenberg.

5 debatten, 8 workshops

Macht van de Media

Wie heeft in de media de touwtjes in handen? Wat is haar rol? Wie bepaalt wat de burgers voorgeschoteld krijgen? Zijn er nog ethische grenzen?

Vormingplus Kempen stelt zich, samen met andere maatschappelijke actoren, heel wat vragen bij de media en haar toenemende macht.

Daarom namen we in 2014 en 2015 de media zelf onder de loep. We organiseerden vijf avonden waarop toonaangevende betrokkenen in debat gingen over een deelaspect van het thema ‘media’. Deze debattenreeks wordt georganiseerd met ’t Pact (zie kader), het gloednieuwe samenwerkingsverband van de Kempense culturele centra, nieuwssite Apache.be en de Provincie Antwerpen.

Aansluitend daarbij werkten we de actie ‘Macht van de media’ uit: een vormingsaanbod dat aansluit bij het thema en dat aan betaalbare tarieven

geboekt kan worden door geïnteresseerde organisaties.

Over lokale media Lokale journalistiek blijft één van de speerpunten waarop media het verschil kunnen maken en wel degelijk bewijzen dat ze de vierde macht zijn.

Bart Timperman, tot voor kort verbonden aan Gazet van Antwerpen en nu als zelfstandige actief, vindt de lokale journalistiek ook de ‘moeilijkste’ vorm van allemaal. “We worden rechtstreeks geconfronteerd met onze onder-

werpen: schrijf maar eens over een gezinsdrama waarvan je weet dat je de slachtoffers kan tegenkomen”, zegt hij.

“Lokale journalistiek wordt meestal als een leerschool gezien, maar ik ken veel Wetsstraatjournalisten die het niet zouden kunnen. Maar het is helaas ook de duurste vorm van journalistiek”, gaat Timperman verder. “Nationale kranten moeten dezelfde pagina soms wel twaalf keer anders invullen voor twaalf verschillende edities. Zo’n pagina kost dus veel meer dan nationale nieuwsberichten. De logica van de boekhouder zegt dan dat daar eerst moet worden bespaard.”

Jan Peeters (RTV): ‘We zitten nu in het zesde crisisjaar. Wij hebben dat als eerste gevoeld aangezien bedrijven eerst besparen op communicatie en reclame.

Sinds twee jaar doen overheidsdiensten hetzelfde.’

58

Dirk Kennis, hoofdredacteur van het lokale Nieuwsblad van Geel: “Het is nog nooit zo goedkoop geweest om een krant te produceren, en ook de kosten van redacties waren zelden zo laag. Dat zijn grote besparingen: waar is dat geld naartoe? Als ik De Pers-

groep en binnenkort misschien ook Mediahuis miljoenen in Nederland zie investeren, zou dat wel eens het antwoord kunnen zijn.”

Dirk Kennis: ‘Blijkbaar zijn heel veel mensen niet geïnteresseerd in kritisch denken. Voor slechte en vluchtige nieuwsproducten is er een grote markt, voor goede en gedegen producten niet.’

De nieuwsindustrie Kunnen commerciële media in volle crisis nog goede journalistiek brengen? Die vraag lag in Mol op tafel bij het debat 'de nieuwsindustrie'.

Liesbeth Van Impe (Het Nieuwsblad): '“De maatschappelijke opdracht van journalisten kan goed sporen met de strategie van commerciële bedrijven.

Het is belangrijk om een groot publiek te bereiken: dat is zelfs een deel van die journalistieke opdracht. Als redactie worden wij ook in grote mate vrij gelaten om te doen wat we willen: we moeten het enkel doen met de middelen die we toebedeeld krijgen.”

Tom Cochez, redacteur bij Apache.be, zag in de commerciële omgeving wel een bedreiging. “Journalistiek kan je niet vergelijken met één of ander product: het is binnen een democratie een belangrijke opdracht waar tijd en ruimte voor nodig is. Die wordt steeds krapper. Kijk ook eens naar de concentratiebewegingen die volop bezig zijn: er blijven minder titels over waar minder journalisten voor werken.”

Walter Zinzen zag de voorbije decennia bij de VRT het marktdenken groeien. “De focus op kijk- en luistercijfers heeft zich genesteld in het denken van journalisten. Moeilijke onderwerpen worden niet gebracht omdat ze te moeilijk zijn: het is nochtans net de taak van journalisten om moeilijke onderwerpen begrijpelijk uit te leggen. De verpakking moet daarvoor misschien worden gevulgariseerd: daar heb ik geen enkel probleem mee. Helaas is bij de VRT hetzelfde gebeurd met de inhoud.” De schuld daarvoor ligt in de ogen van Zinzen bij de Vlaamse overheid.

'T PACT

Kersverse partner De 5 grotere cultuurcentra in de Kempen (De Werft in Geel, Zwaneberg in Heist-op-den-Berg, ’t Schaliken in Herentals, ’t Getouw in Mol en de Warande in Turnhout) werken sinds dit seizoen samen onder de naam ’t Pact.

“Die naam geeft goed weer wat we willen zijn”, zegt Peter Bellens, gedeputeerde van de provincie en voorzitter van de Warande. “We zien elkaar niet als concurrenten, maar willen complementair zijn aan elkaar.

Daarom bundelen we onze krachten.

De seizoensprogrammatie wordt op elkaar afgestemd zodat er een evenwichtig aanbod van voorstellingen in de Kempen ter beschikking is. Zo willen we binnen de afstand van 30 km of binnen een tijdspanne van 30 minuten een volwaardig cultuuraanbod aan bieden.”, legt Peter Bellens uit. Bezoekers kunnen nu in 1 cultuurcentrum tickets kopen voor voorstellingen in de vijf vestigingen.

Kempens baken “Als provinciaal cultuurhuis heeft de Warande een regionale en een bovenlokale opdracht. Om die waar te maken, is een samenwerking met de bestaande regionale spelers van cruci-

aal belang. De andere centra werkten al jaren samen. Als provinciale speler mochten we dus niet achterblijven en reikten we de andere cc’s in de streek de hand. Als voorzitter vroeg ik de schepenen van cultuur en directeurs van de centra om samen na te denken over een verdere verdichting van het Kempense culturele landschap. Onze regio heeft immers meer dan het potentieel om de concurrentie aan te gaan met steden als Antwerpen en Hasselt.”, aldus Bellens.

initiatieven Intussen realiseerde ’t Pact al een aantal mooie initiatieven. Zo ging ‘Overlezen’, het live praatprogramma over boeken, op reis naar een aantal cultuurcentra van ’t Pact. In samenwerking met Vormingplus Kempen werd een debattenreeks rond ‘De Macht van de Media’ georganiseerd.

Ook op het vlak van communicatie vormt ’t Pact één front. Het regionale cultuurmagazine Suiker en de tvuitzendingen 100% Cultuur op RTV en ATV zijn belangrijke partners. “We houden onze handen vrij om in de toekomst nog met andere partners samen te werken.”, besluit Bellens.

59

mobiliteit wordt nieuw thema voor Vormingplus

Vervoersarmoede Vormingplus Kempen wil in 2015 samen met partners een overleg opzetten met verschillende actoren die rond mobiliteit actief zijn. Dat bereidden we in 2014 al voor.

Gie Van den Eeckhaut, voorzitter van Vormingplus Kempen: “Op elke vergadering op Vormingplus Kempen klinkt het. "Vinger aan de pols!" "We moeten de samenleving lezen." Niemand kijkt er nog raar van op. Want die houding zit in onze genen.

We willen voortdurend betrokken zijn op wat er nu gebeurt in de Kempen. Op wat er leeft onder mensen. Op wat er beweegt in Vlaanderen, of Europa. Of de wereld. We zijn een organisatie die op het vel leeft, met al onze zintuigen open. Sensitief.

We weten heel goed wat we willen: de samenleving democratischer maken. Meer solidair en duurzaam.

In die richting willen we de spelregels in onze maatschappij al doende veranderen. Met vernieuwende sociaal-culturele praktijken. Met interessante leerprocessen.

En om dat te kunnen, moeten we midden in het leven staan. Moeten we voortdurend inspelen op behoeften en vraagstukken die schuilen in en achter de gebeurtenissen van elke dag. Soms zetten we daarom thema's op de agenda, die op het eerste gezicht vreemd zijn voor een regionale volkshogeschool.

'Mobiliteit' komt sinds kort in beeld. Je bewegen doorheen en vanuit de Kempen is niet vanzelfsprekend. Zeker niet met openbaar vervoer. En dat vormt nu precies het uitgangspunt voor een zoektocht naar een eigenzinnige en leerzame invalshoek. Of 'publieke ruimte': hoe we er in leven, hoe we er mee omgaan, hoe we ze ons terug toe-eigenen. Activiteiten ontwikkelen die de Kempense samenleving doet nadenken en leren over deze kwesties - dat is waarom we de vinger aan de pols houden.

60

Dat is waarom we soepel inspelen op wat we lezen in de samenleving.

Voortdurend.”

Sociaal-cultureel werker Viviane Schuer: “Tijd verliezen in een file, daar denk je vaak aan als je het woord ‘mobiliteit’ hoort. Vormingplus Kempen wil zich focussen op een andere invalshoek die vaak onderbelicht blijft: mobiliteit als basisrecht. Je kunnen verplaatsen – naar werk, winkel, dokter of dierbaren - is een basisvoorwaarde voor deelname aan het maatschappelijk leven. Ook in een landelijke regio zoals de Kempen staat dit recht onder druk.

Zeker nu er niet langer sprake is van basismobiliteit, maar van basisbereikbaarheid. We stellen vast dat nu reeds heel wat mensen vervoersarm zijn.”

“Vormingplus Kempen wil in 2015 samen met partners een overleg opzetten met verschillende actoren die rond mobiliteit actief zijn. We willen nagaan of er draagvlak is om regionaal de handen in elkaar te slaan. Daarnaast bekijken we of er zich op lokaal vlak gelegenheden voordoen om concreet aan de slag te gaan.”

column kris peeters

In afwachting van de verlossing liggen we plat.

Toen de Koning Boudewijnsnelweg in gebruik werd genomen, heette het dat dit een goede zaak was voor de ontsluiting van de Kempen. Dik een halve eeuw later is de euforie toch wat getemperd. Hoewel de ontsluiting zo’n 50 meter bedroeg, in gynaecologische termen toch niet gering, is Taxandria nog altijd in verwachting van een definitieve oplossing voor haar mobiliteitsproblemen. De bevalling lijkt intussen verder weg dan ooit: de ontsluiting is, onder de vorm van geluidsschermen, op vele plaatsen een afsluiting geworden. En waar dat niet het geval is, staan borden met de klaagzang van de aangelanden: ‘Lawaai sinds 1964’. De weg zelf staat ’s morgens en ’s avonds potdicht. De gemiddelde snelheid valt terug tot zo’n 20km/u, fors minder dan die van de zondagse lycrarijder.

Ontmoedigend, zou je denken, maar tot nader order ziet het beleid er vooral een aanmoediging in: als het asfalt ons niet de verhoopte mobiliteit heeft gebracht, dan komt dat omdat er niet genoeg van werd gegoten. En dus waren we gisteren in verwachting van een noord-zuidverbinding en zijn we vandaag zwanger van een Oosterweelverbinding.

In afwachting van de verlossing liggen we plat. Amechtig ademend, want de luchtkwaliteit is er in al die jaren ook niet op vooruit gegaan. De verkorting van ons leven is reëler dan die van de files.

Geen wonder dat hier en daar de twijfel begint te knagen. Dat sommigen zich vragen stellen. Als wij de politici hebben die we verdienen, hebben wij dan misschien ook niet de mobiliteit die we verdienen?

Waarom zijn de transfers naar Wallonië wél een issue en die naar de ietwat mensonvriendelijke olie-garchen in het Midden-Oosten niet? Is het niet olie-dom te blijven investeren in infrastructuur die ons almaar afhankelijker maakt van een schaarser wordend goed? En wordt onze samenleving daarmee eigenlijk competitiever, zoals beoogd en beweerd, of juist kwetsbaarder?

Stel nu nog dat morgen de files zijn opgelost, zijn we dan allemaal mobiel?

Nope, natuurlijk. Al wie niet over een auto beschikt, valt uit de boot: kinderen, ouderen, zieken, de groene weduwen die achterblijven op de verkaveling-ver-van-alles-af wanneer de partner met de gezinswagen onderweg is en, last but not least, de mensen die zich geen auto kunnen veroorloven.

In tegenstelling tot wat doorgaans wordt gedacht, vormen de genoemden een meerderheid. Geen minderheid.

Slecht nieuws dat bij nader inzien wel eens heel goed nieuws zou kunnen zijn. Want als het allemaal anders moet, wat is er dan mooier dan te weten dat daar een meerderheid voor is? Zo bekeken is het nog slechts een kwestie van tijd voor de Kempen vervelt van een verkeershel tot een verblijfsparadijs, waar de zaak van de kern (en niet het shoppingcenter) de kern van de zaak is, de e-fietsrevolutie haar beslag krijgt in velostrades en een fijnmazig netwerk van trage wegen (die soms veel sneller zijn), korte ketens veel vrijheid geven aan landbouwers en consumenten, het delen zich wonderbaarlijk vermenigvuldigt en openbaar vervoer een verhaal wordt dat niemand wil missen.

Te langen leste zal onze regio dus alsnog bevallen. Om precies te zijn: ze zal iedereen bevallen. Inclusief beleid, exclusief in de Kempen, zoiets.

Herentalsenaar Kris Peeters heeft een lichtjes afwijkende kijk op mobiliteit. Hij schreef daar boeken over en geeft er lezingen over op soms met het openbaar vervoer of de fiets bereikbare plaatsen.

Voor info, zie www.v-g-s.be

61

11.11.11 Comité - Geel

A

BVV Mechelen-Kempen Actiegroep Mobiliteit Westerlo ACV ACV +50 werking regio Geel ACW Adviesraad voor mensen met een handicap Mol AIF Al-Arm Geel Alegria Alzheimerliga Mol Amnesty International Apache Armoedeoverleg Herentals Artevelde Hogeschool ATB De Natuurvrienden

B

arzoen Bezoekerscentrum De Liereman Bibliotheek Arendonk Bibliotheek Beerse Bibliotheek Dessel Bibliotheek Geel Bibliotheek Herentals Bibliotheek Herselt Bibliotheek Hoogstraten Bibliotheek Hulshout Bibliotheek Kasterlee Bibliotheek Laakdal Bibliotheek Merksplas Buurtcomité Camping Meerlaer Buurtwerking De Klink

C

ampina Energie CAW De Kempen Centrum Basiseducatie Kempen Centrum Voor Natuur- en milieueducatie Citizenne CM Commissie Cultuuroverleg Vlaanderen-Nederland Coopkracht Creatief Schrijven Cultureel Centrum Baarle Cultuurcentrum De Warande

Cultuurcentrum De Werft Cultuurcentrum 't Getouw Cultuurcentrum 't Schaliken Cultuurcentrum Zwaneberg Cultuurforum Turnhout Cultuurnetwerk Beerse Cultuurraad Beerse Cultuurraad Mol Cultuurraad Oud-Turnhout Cultuurraad Westerlo Curieus Laakdal CVO Geel CVO Horito CVO Kempen CVO Kempen Mol CVO Taxandria CVO VSPW Mol

D

ance4Change Davidsfonds Beerse Davidsfonds Geel Davidsfonds Herentals Davidsfonds Lille Davidsfonds Mol Davidsfonds Rijkevorsel Davidsfonds Tielen Davidsfonds Turnhout Davidsfonds Vorselaar De Boskat De Dorpel De Fakkel De Koep De Verenigde Verenigingen De Wakkere Burger Digidak Ravels Dinamo

E F

rfgoed Balen Erfgoedcel Kempens Karakter, EVA Turnhout aro Fedasil Arendonk Federatie van Marokkaanse Democratische Organisaties Femma Femma Geel-Holven Femma Kasterlee Femma Oosthoven

Femma Vorselaar Forum voor Amateurkunsten FOV asthuismuseum Gemeenschapscentrum 't Heilaar Gemeente Arendonk Gemeente Balen Gemeente Dessel Gemeente Grobbendonk Gemeente Herselt Gemeente Hulshout Gemeente Kasterlee Gemeente Laakdal Gemeente Lille Gemeente Mol Gemeente Olen Gemeente Oud-Turnhout Gemeente Vorselaar Gemeente Westerlo Gevangenis Merksplas Gevangenis Turnhout Gevangenis Wortel Gezinsbond Gezinsbond Eindhout Gezinsbond Herentals Grijze Panters Turnhout Groei eemkundige Kring Als Ice Can Het Zonnelicht Hofke van Chantraine Huis van het Nederlands Provincie Antwerpen HVV Mol

G

H I

mpuls Innovatiecentrum Antwerpen Internationaal Comité IOK ISOM

K

ON-tact KVLV Baarle-Hertog KVLV Geel-Zammel KVLV Gierle KVLV Meerle KWB KWB Geel Punt

Bladeren tussen part leo janssen / npe

62

99% van onze activiteiten in 2014 gebeurde in samenwerking met partners. Die vind je hie

KWB Laakdal KWB Vorselaar

L

andelijke Gilde Herenthout Landelijke Gilden LBC - Nationale Belangengroep SKW LiCaLab Linx+ Locus Logo Kempen

M

N O

atuurpunt Educatie Neos Kasterlee Netwerk Bewust Verbruiken CMW Arendonk OCMW Balen OCMW Beerse OCMW Geel OCMW Herentals OCMW Herenthout OCMW Hoogstraten OCMW Merksplas OCMW Mol OCMW Olen OCMW Turnhout OCMW Vorselaar OCMW Westerlo OKRA OKRA trefpunt Vlimmeren Ons Huis Oud-Strijders Grobbendonk-Bouwel Oxfam Wereldwinkel Laakdal

P

arol!

Penitentiair Schoolcentrum Hoog-

tners

erboven opgelijst.

Q R

oin

egionaal Landschap Kempen&Maasland Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete RESOC Kempen Rurant

S

amenhuizen Samenlevingsopbouw Antwerpen provincie SC Molshoop Scouts en Gidsen Vlaanderen SEL Kempen Seniorenraad Arendonk Seniorenraad Mol Sint-Sebastiaansgilde Vlimmeren Sociaal Forum Kempen Sociale Hogeschool Heverlee Sociale Huisvestingsmaatschappij De Heibloem Sociale Innovatiefabriek Socius SPES-forum SPK S-Plus Stad Geel Stad Herentals Stad Turnhout Stadsregio Turnhout Steunpunt Vrijetijd Gehandicapten Kempen Stilteplatform de Merode

T

alander Team Vlaamse Bouwmeester Thomas More Time2Care Trage Wegen Trekkersgroep FairTradeGemeente Merksplas

Trezart Turnhout 2012

U V

AG

elt Velt Middenkempen - kern Herentals Velt Middenkempen - kern Vorselaar Verenigde adviesraden Mol Vereniging Vlaamse Provincies VIM Viva-SVV VKW Vlaams Steunpunt Vrijwilligerswerk Vlaamse Ouderenraad Vlaamse Overheid VLM Voedselteam Herentals Vormingplus Antwerpen Vormingplus Limburg Vormingplus Mechelen Vormingplus Vlaamse ArdennenDender Vrijetijdscentrum De Kruierie Vrouwenraad Herentals VVSG

bart van der moeren

arkant Balen Markant Beerse Markant Kasterlee Markant Turnhout Meerhoutse Ontwikkelingsraad Milieuraad Oud-Turnhout Minderhedenforum Mobiel 21 Mobiliteitscentrale Aangepast Vervoer - provincie Antwerpen Moedergroep Vorselaar Mondiale Raad Turnhout Mooov

straten Pionier Platform Vrouwenkracht Prisma Provincie Antwerpen

W

aerbeke Wakkerdal Welzijnsschakel De Schakel Welzijnsschakel Lichtpunt Welzijnsschakel 't Ver-zet-je Welzijnsschakels Welzijnszorg Kempen Wereldraad Westerlo Wereldsolidariteit Werkgroep Fietsoverleg Kempen WetenschapscafĂŠ Turnhout Willemsfonds Mol Willemsfonds Turnhout/Oud-Turnhout Woonzorgcentrum De Wending

Z

org-Saam Zuidergekte

63

het cijfer

clips

8,42

Beeld en geluid bij onze

personeelsleden In 2014 werkten we bij Vormingplus gemiddeld met 8,42 personeelsleden (uitgedrukt in voltijds equivalenten)

MMMMMMMMM

64

wisselende partners maar aantal constant

tijgers aan de haard http://goo.gl/WUo008

sociaal-cultureel werk andere overheid (gemeentelijk) lokale organisatie bibliotheek overheid (niet-gemeentelijk) cultuur-/gemeenschapscentrum volwasseneneducatie- en opleidingscentra welzijnsorganisatie

een uitdaging voor de kempen http://goo.gl/mZBs5a

integratie/allochtonenorg. school / centrum basiseducatie erfgoedorganisatie kunstenorganisatie/museum noordzuidorganisatie

Vormingplus Kempen werkte in 2014 samen met 250 verschillende organisaties, nagenoeg evenveel dan in 2013 en in 2012. Het opmerkelijke is dat de top 4 de laatste vier jaar niet wijzigde. De voorbije drie jaar werd de nummer 1-plaats altijd ingenomen door de gemeentelijke overheden. Dit jaar loopt het sociaal-cultureel werk daarmee weg. Het is niet ver zoeken naar de verklaring: de Last Minutes-actie krikt de samenwerking met sociaal-culturele verenigingen duidelijk op.

macht van de media http://goo.gl/0oI7CI

e verhalen? Bekijk ze online:

n

duurzame kempen

10 jaar vormingplus in vlaanderen

http://goo.gl/msUFt1

http://goo.gl/dfMhhO

een uitdaging voor de kempen

(h)echt arendonk

http://goo.gl/e6isjY

http://goo.gl/SXS54q

url’s

Websites bij onze verhalen? Bekijk ze online: • • • • •

www.vormingpluskempen.be (krijgt update tegen 1 april) www.machtvandemedia.be www.oudeneenzaam.be www.translabk.be www.destillekempen.be

65

De mensen

Het team

Martine Coppieters

JAN VAN HOUT

coรถrdinator | martine@vormingpluskempen.be

adjunct-coรถrdinator | jan@vormingpluskempen.be

viviane schuer

christa truyen

sociaal-culturele werker | viviane @vormingpluskempen.be

sociaal-culturele werker | christa@vormingpluskempen.be

De Raad van Bestuur De Raad van Bestuur bestaat uit Myriam Bergmans, Paloma Buhaceanu, Stefaan De Wit, Leen Dries, Assunta Geens, Igor Geubbelmans, Paul Goossens, Pol Goris, Mieke Hens, Wendy Mercelis, Lut Mertens, Tinne Peeters, Gust van Dongen en Nico Verhoeven.

Voorzitter is Gie Van den Eeckhaut.

De Algemene Vergadering 66

De Algemene Vergadering van Vormingplus Kempen bestaat uit mensen afkomstig uit de meest diverse maatschappelijke sectoren van de Kempen. Ze telt momenteel 46 leden.

jolien hermans

katrien loots

sociaal-culturele werker | jolien@vormingpluskempen.be

sociaal-culturele werker | katrien@vormingpluskempen.be

jef van eyck

dirk raeymaekers

sociaal-culturele werker | jef@vormingpluskempen.be

communicatiewerker | dirk@vormingpluskempen.be

Contact Vormingplus Kempen vzw Graatakker 4 (tot 13 april - nadien nieuw adres Prins Boudewijnlaan 9 bus 2) 2300 Turnhout Open elke werkdag van 9 tot 17 uur T 014 41 15 65 E info@vormingpluskempen.be W www.vormingpluskempen.be ontwerp: Vormingplus Kempen druk: www.maes-natuurlijk.be, op Cyclus-100% gerecycleerd papier verantw. uitg. Martine Coppieters, p/a Graatakker 4, 2300 Turnhout

67

68

met steun van