Durme- en Scheldeland - 2018-4 by Natuurvereniging vzw Durme

Durme- en Scheldeland NR 4 I 2018 I JAARGANG 21 I DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE REGIONALE NATUURVERENIGING VZW DURME

Een nieuwe dagvlinder voor onze streek?

Ambitieus natuurinrichtingsplan van start

Kroniek van een aangekondigde visdief

Colofon

Driemaandelijks tijdschrift van de regionale natuurvereniging vzw Durme. Redactieraad: Thomas Van Lancker (hoofdredactie en opmaak). Michaël Crapoen, Sarah Geers, Kristof Scheldeman, Martine Van Audenhove. Met dank aan: Ward De Moor, Geert De Smet, Joris Everaert, Sara Meersman, Philippe Van de Velde, Tom Vermeulen, André Verstraeten. Taalkundig advies: Paule Bosch Secretariaat: Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren Tel: 09 348 30 20 info@vzwdurme.be www.vzwdurme.be Lidmaatschappen: 12 euro per kalenderjaar of 25 euro als steunend lid. Leden die zich ook op ‘t Groene Waasland willen abonneren betalen 6 euro extra per kalenderjaar

Betalingen kunnen via onze bezoekerscentra of door overschrijving op BE52 0012 2999 0009 van vzw Durme met vermelding van naam en adres. Gedrukt op milieuvriendelijk papier met plantaardige inkt. De auteurs zijn verantwoordelijk voor hun publicaties. Overnemen van artikels is toegelaten als je de bron vermeldt. Alle foto’s zijn auteursrechtelijk beschermd. Bedankt voor jouw steun!

Cover:

ook dit jaar zal de Zuidlede het decor uitmaken van De Heetste Tocht voor Music 4 Life

Foto:

Machteld Bats - Provincie Oost-Vlaanderen

Inhoud

Een nieuwe dagvlinder voor onze streek?

Ambitieus natuurinrichtingsplan van start

Ook onze natuur slachtoffer van de droogte

10 Kroniek van een aangekondigde visdief 12 Opmars van de grote weerschijnvlinder 14 Mooie toekomst voor onze bezoekerscentra 16 Struweeltjes 19 Kruipwilg, nieuw voor rivierduin Molsbergen 22 Naar een blijvende herinnering aan het ‘jaar van het water 2018’ in Lokeren? 23 Kinderpagina 26 Vogelnieuws 28 Kalender oktober 2018 - januari 2019 Onze partners:

Vo o r w o o r d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

“Kiezen” Beste natuurvrienden De verkiezingen zijn weer in het land, en dat zullen we geweten hebben. Met op 14 oktober eerst de lokale verkiezingen (gemeente- en provincieraad) en eind mei volgend jaar de rest (Vlaanderen, Federaal, Europa) valt met absolute zekerheid te voorspellen welk thema de nieuwsberichten ten minste de volgende 12 maanden zal overheersen.Ten minste, want als we ons record langste regeringsvorming (ter herinnering: 541 dagen) scherper willen stellen, dan kan het ook nog wat langer duren. Bij vzw Durme, als regionale natuurvereniging, houden we vooral de lokale en Vlaamse verkiezingen in de gaten. De Vlaamse verkiezingen omdat daar het natuurbeleid bepaald wordt, en de lokale verkiezingen uiteraard omdat we net op lokaal vlak onze werking realiseren. En dus hebben we ons de voorbije weken geamuseerd met het aandachtig lezen van de verkiezingsprogramma’s van de diverse partijen in de gemeenten binnen ons werkingsgebied. Een overzicht geven of een vergelijking maken van wat er allemaal te vinden is in die diverse partijprogramma’s met betrekking tot natuur en groen is echter niet de bedoeling van een voorwoord. Ik wil me dan ook beperken tot een zeer korte en persoonlijke samenvatting van wat ik gelezen heb over natuur (erg weinig eigenlijk), groen (al iets meer over te vinden) en leefomgeving: iedere partij schrijft wel iets, maar daarmee is dan ook vaak alles gezegd. Een langetermijnvisie over echte natuur proberen vinden is echt zoeken naar een naald in een hooiberg. Het lijkt wel alsof er gedacht wordt “Daar moeten we ons op lokaal niveau niet mee bezighouden.” Meestal vind je dus enkele min of meer concrete voorstellen die verband houden met natuur en groen die men eventueel zou willen proberen realiseren, als de coalitiepartners dat misschien ook wel enigszins zouden zien zitten. Je kan wel interessante tegenstellingen vinden: zo stelt in een bepaalde gemeente de ene partij, in een tijd waarin we op Vlaams niveau spreken over een betonstop, alle Durmedijken te willen verharden, en een andere partij wil op de dijk het huidige onverharde pad behouden voor wandelaars en trage fietsers. Dan weet je het wel, toch? Over de betonstop gesproken: onlangs verscheen het “betonrapport” met daarin een lijst van 308 gemeentes gerangschikt van hoog naar laag volgens de oppervlakte die de voorbije jaren in de gemeente verhard werd. Plaatsen 22 en 23 zijn weggelegd voor twee gemeentes uit ons werkingsgebied. Dat moet beter kunnen, en het is een reden te meer om als vzw Durme deze problematiek zeker verder te blijven opvolgen. Het enige kiesadvies dat ik je kan geven is: maak de (volgens jou) goede keuze, of maak er geen, want weet: “Kiezen is verliezen”. Ik wil je echter wel mijn keuze voor 14 oktober meegeven: ik ga wandelen in ons reservaat de Lokerse Moervaartmeersen, op een stukje onverharde dijk in de buurt van het (toekomstige) Pieter Heydensveer. Geert De Smet Voorzitter vzw Durme 3

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Een nieuwe dagvlinder voor onze streek? Tom Vermeulen Het voormalige spoorwegtracé in Moerbeke-Waas ligt er al enkele jaren verlaten bij. Het is een plek waar ik soms halt houd omwille van de verscheidenheid aan planten op de kalkrijke bodem, waaronder enkele voor onze streek ongewone soorten. Die bloemenweelde trekt vlinders aan van bloemrijke steppeachtige graslanden, zoals kleine vuurvlinder, icarusblauwtje en bruin blauwtje die je er in het vliegseizoen gemakkelijk vindt. Midden augustus merkte ik er echter een ongewone gaste op. Een nogal bleke luzernevlinder vloog het spoorwegtracé aan hoge snelheid over. Na zekere tijd kwam ze terug en deed het tracé in omgekeerde zin nog eens over. En toen greep ik mijn kans: op een onbewaakt moment kon ik haar vangen. De groenwitte kleur van de voorzijde van de vleugels bevestigde mijn vermoeden dat het om een vrouwtje ging. Straffer zelfs, de uiterlijke kenmerken wezen niet op de vrij algemene oranje luzernevlinder (Colias croceus), maar wel op het zeldzame duo gele luzernevlinder (C. hyale) / zuidelijke luzernevlinder (C. alfacariensis).Voor zover bekend werden geen van beide dubbelgangers recent met zekerheid waargenomen in het werkingsgebied van vzw Durme. Bracht de hittegolf deze ongewone gaste tot hier? Men kan geneigd zijn om aan het gevangen exemplaar de uiterlijke kenmerken toe te schrijven van de zuidelijke luzernevlinder: de buitenste rand van de voorvleugel is meer afgerond, de zwarte rand zet zich naar achteren niet verder dan de helft door op de achtervleugel, en de centrale vlek op de achtervleugel is groter en krachtiger oranje dan die van de gele luzernevlinder. De zuidelijke luzernevlinder is echter geen trekker, maar een standvlinder van kalkrijke graslanden buiten ons werkingsgebied (Zuid-België, Frankrijk, Duitsland). Dit maakt het minder waarschijnlijk dat zij bij ons opduikt. De gele luzernevlinder is dan weer een trekvlinder die regelmatig in België wordt waargenomen, dus deze optie is waarschijnlijker.

Bonte luzerne, een zeldzame kruising tussen luzerne en sikkelklaver als mogelijke waardplant voor gele luzernevlinder? Meer onderzoek is nodig. © Tom Vermeulen

Uiterlijke kenmerken en zelfs genitaliënonderzoek zouden niet volstaan om de juiste soort te bepalen. De dubbelgangers gele en zuidelijke luzernevlinder bezitten zelfs evenveel (31) chromosomen. Enkel een DNA-analyse kan uitsluitsel brengen over de soort! Vandaar dat ik het exemplaar heb bewaard om het op DNA te laten onderzoeken. Het onderzoek kan al snel een jaar op zich laten wachten: het vindt plaats in Barcelona, maar het zal wel zekerheid brengen. Een nieuwe soort voor ons werkingsgebied is misschien in wording.

Vrouwtje gele of zuidelijke luzernevlinder? Een DNA-analyse moet zekerheid brengen.

Eigenaardig genoeg zijn de gele en zuidelijke luzernevlinder gemakkelijk te onderscheiden in het rupsstadium. Rupsen van de zuidelijke luzernevlinder zijn groen met gele lengtestrepen en hebben een opvallend zwart vlekkenpatroon dat een goede camouflage biedt wanneer zij op de bladstelen zitten van de waardplanten paardenhoefklaver en kroonkruid. Deze kalkplanten komen in ons werkingsgebied niet voor; daarom is voortplanting van de zuidelijke luzernevlinder bij ons dus onwaarschijnlijk. Rupsen van de gele luzernevlinder zijn dan weer effen groen met een bleekgele streep en missen het opvallende zwarte patroon. Ze lijken op de rupsen van de oranje luzernevlinder. Ze hebben dezelfde waardplanten als de zuidelijke luzernevlinder, maar gebruiken ook luzerne en enkele andere planten uit de vlinderbloemenfamilie. Het is interessant om in de toekomst de waardplanten van de gele luzernevlinder te inspecteren op eitjes en rupsen als bewijs van voorkomen. Doe dit in de nazomer en herfst want men gaat ervan uit dat de halfvolgroeide rupsen onze winters meestal niet doorkomen. Mogelijke waardplanten die ik vond op het spoorwegtracé zijn naast luzerne ook sikkelklaver en zelfs een zeldzaam verwilderde kruising tussen beide, de bonte luzerne. Maar ook gewone rolklaver en rode klaver zijn mogelijk. Tot slot, de vlinders verkiezen terreinen met kalkrijke bodem met een lage en open vegetatie.Veel succes met je zoektocht!

STEUN DE NATUUR EN DOE EEN GIFT Je helpt mee de natuur langsheen Durme, Moervaart, Donk en Schelde te beschermen met een gift. Op die manier help je om kwetsbare natuurgebieden aan te kopen en werk je mee aan de versterking van de biodiversiteit in en rond onze reservaten. Doe een gift van minimaal 40 euro en ontvang een fiscaal attest.Via de belastingen recupereer je 45 % van jouw gift. Giften kunnen overgeschreven worden op rekeningnummer BE52 0012 2999 0009 met de vermelding van uw naam en de mededeling “Gift vzw Durme”. 5

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Ambitieus natuurinrichtingsproject Berlare Broek - Donkmeer van start

Michaël Crapoen & Kristof Scheldeman

Na een jarenlange voorbereiding en doorgedreven denkwerk is het Natuurinrichtingsplan (NIP) Berlare Broek - Donkmeer deze zomer eindelijk van start gegaan. Doel van dit project is de unieke laagveenbiotopen die hier nog te vinden zijn, herstellen en versterken. Het projectgebied heeft een oppervlakte van zowat 400 hectare en situeert zich grotendeels in de oude Scheldemeander op Berlaars grondgebied. Naast vzw Durme zijn de Vlaamse Landmaatschappij (VLM), de gemeente Berlare, het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en de Intercommunale DDS de belangrijkste partners. Twee uitvoeringsdossiers beten deze zomer de spits af, namelijk de Hemelse Rij en de Heikens. Beide zijn deelgebieden van de Reservaatzone Donkmeer die vzw Durme beheert. Hemelse Rij In deelgebied Hemelse Rij werd vooral de focus gelegd op het opnieuw slibvrij maken van de aanwezige sloten en werd door de kap van voornamelijk populieren en paardenkastanjes eveneens opnieuw zonlicht toegelaten op de geruimde zones. Door het creëren van metersbrede, ondiepe oevers zullen heel wat waterdieren zoals ongewervelden, amfibieën, waterspitsmuis en ijsvogel hier een optimaal biotoop vinden. De grote weerschijnvlinder, de iepenpage en de kleine ijsvogelvlinder vinden we letterlijk op een steenworp afstand van de Hemelse Rij, en ook zij zullen nu maximaal meeprofiteren van de herinrichting. Het omvangrijke slotennetwerk van de Hemelse Rij staat in contact met het Donkmeer en zal zodoende en dankzij de ‘schoonmaak’, opnieuw kunnen functioneren als belangrijkste kraamkamer voor de visbestanden van het hele Donkmeer. Eén zeldzame vissoort in het bijzonder, nl. de grote modderkruiper zou mogelijk nog in het projectgebied zitten, en we hopen dan ook vurig om hem de komende jaren aan te treffen in dit nieuwe ‘modderkruiperwalhalla’.

In de Hemelse Rij lag de focus vooral op het opnieuw slibvrij maken van de aanwezige sloten en het verbreden van de oeverzones.

Het verwijderen van houtige opslag op de zeldzame drijftillenvegetatie werd vergemakkelijkt door de extreme droogte.

Heikens In het hart van dit deelgebied ligt een bijzonder interessante turfput. De focus lag hier vooral op het opnieuw open maken van de oevergedeeltes langsheen deze laagveenplas en het herstel van een zeldzame drijftil. Daarbij werden een aantal populierenbestanden gekapt en werd er eveneens bodem afgegraven om zo nattere condities te creëren.Verwacht wordt dat op die heringerichte oeverzones waterriet en andere verlandingsgemeenschappen zich zullen ontwikkelen. Naast zeldzame moerasplanten zoals moeraskruiskruid, moeraswederik en grote boterbloem verwachten we eveneens dat dit gebied heel aantrekkelijk zal worden als broedgebied voor zeldzame rietvogels zoals grote karekiet, snor en wie weet woudaapje en roerdomp. In de winter zullen heel wat grote zilverreigers hier hun kostje kunnen samenscharrelen. Een opdracht die hier vooraf quasi onmogelijk leek, was het bomenvrij maken van de zwaar verstruweelde drijftil. Drijftillen zijn bijzonder zeldzame biotopen in Vlaanderen die uiterst zeldzame planten herbergen maar, eveneens door hun drijvend karakter quasi ontoegankelijk zijn. De extreme droogte heeft er echter voor gezorgd dat de drijftil - mits het gebruik van rijplaten - zonder probleem door een kraan kon ‘betreden’ worden. Op die manier kon de drijftil volledig ontdaan worden van alle houtige opslag. Een grote opsteker, want de kans op slagen werd vooraf niet hoog ingeschat. Nu, enkele weken na de werken, liggen de heringerichte zones er op het eerste gezicht kaal bij. Dit zal echter spoedig veranderen. Omdat de werken veel vlugger dan verwacht (50 werkdagen i.p.v. 100) klaar zijn, krijgen sommige plantensoorten nog de kans om te kiemen en uit te groeien. Daarnaast is er maar liefst zo’n 3.000 m³ voedselrijk slib afgevoerd uit deze laagveenbiotopen! Binnen 1 à 2 jaar zullen de herstelde moerasbiotopen bulken van het leven en herschapen zijn tot hotspots van biodiversiteit. 7

Vzw Durme was participatief betrokken bij de uitvoering van de werken en kon in nauw overleg met de mensen van de VLM, waarvoor dank, steeds de natuurinrichting op onze reservaatpercelen mee helpen sturen. Zo werden een aantal sloten extra geruimd, konden door de uitzonderlijke droogte heel moerassige zones toch met een kraan betreden worden, werd er beslist om bepaalde zones iets dieper af te plaggen, werd het verplanten van een aantal zeldzame plantensoorten, zoals moeraskruiskruid samen georganiseerd en werd het verwijderen van de houtige opslag uit een verboste drijftil - een hachelijke onderneming - samen bekeken en uitgevoerd,... De nauwe samenwerking en communicatie tussen de VLM, de aannemer en vzw Durme tijdens de uitvoering van de werken heeft alvast mee gezorgd voor een indrukwekkend resultaat in het veld. Wij hopen dan ook dat dit bij de uitvoering van de volgende fasen van het NIP Berlare Broek-Donkmeer even vlot, open en zonder misverstanden kan verlopen.

Zeldzame planten - zoals dit moeraskruiskruid - werden verplant.

Van harte welkom op de werfwandelingen met een woordje uitleg over de inrichtingswerken in de deelgebieden Hemelse Rij en Heikens. Deelgebied Heikens * *

woensdag 24 oktober van 14 uur tot 16u30 afspraak t.h.v. het kruispunt Broekdam - Maaidonk (hekken Nieuwdonk)

Deelgebied Hemelse Rij * *

zaterdag 3 november van 14 uur tot 16u30 afspraak t.h.v. de Scheve Villa, Donklaan 7 in Berlare Vergeet jouw laarzen niet!

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Ook onze natuur slachtoffer van de droogte Kristof Scheldeman In het Molsbroek werden een achttal grote snoeken dood aangetroffen in de moerasvlakte. De grote dieren van meer dan een meter lang zijn de toppredatoren van de moerasvlakte en zijn allicht gestorven door het dalende waterniveau en gebrek aan zuurstof in het water.Aangezien de snoekkadavers een sterke rottende geur afgaven die tot op het terras van het bezoekerscentrum Molsbroek waarneembaar was, werden de dieren vakkundig door Kris - in beschermde kledij - verwijderd.

Kris - quasi onherkenbaar door de aangepaste kledij - nam de taak op zich om de dode snoeken in het Molsbroek te verwijderen.

ÂŠ Vzw Durme

In de Fondatie van Boudelo stonden alle vijvers van het reservaat droog. In enkele vijvers werden grote dode karpers aangetroffen; hun kadavers lagen op de droge vijverbodem en vormden een akelig beeld. Aangezien karpers woelvissen zijn die het water sterk kunnen vertroebelen, is hun aanwezigheid in de kleine vijverbiotopen eerder een probleem dan een aanwinst en kan hun verdwijning uit de vijvers als een voordeel voor de toekomstige biodiversiteit beschouwd worden. Veel van de Fondatievijvers herbergden echter hoofdzakelijk een natuurlijk visbestand van rietvoorn, blankvoorn en snoek, en ook deze dieren zijn allen gestorven, wat een spijtige zaak is.

Alle vijvers in de Fondatie van Boudelo kwamen droog te liggen wat soms akelige taferelen teweeg bracht.

ÂŠ Vzw Durme

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Kroniek van een aangekondigde visdief Ward De Moor Half april werden in de moerasvlakte van het Molsbroek, vlak voor het bezoekerscentrum, twee visdiefvlotjes geïnstalleerd door de terreinploeg. Visdieven, die de winter in Afrika doorbrengen, kunnen al vroeger toekomen dan deze datum (eind maart - begin april), maar dan bestaat het gevaar dat de vlotjes worden ingenomen door kokmeeuwen, die eind maart nog druk bezig zijn met het zoeken naar een nestplaats. Het zag er niet direct naar uit dat de vlotjes een groot succes gingen worden. Na een waarneming begin april van een visdief die boven het Molsbroek foerageerde, bleef een volgende waarneming lang uit en was het bang afwachten of er nog wel een stern zou passeren boven de moerasvlakte. Na enkele weken werd het rechter vlotje ingenomen door een koppel kokmeeuwen. Ze verdedigden het tegen elke vogel die in de buurt kwam en niet veel later lagen er eieren in het vers gebouwde nest. Eind mei waren in de omliggende gebieden alle visdieven al aan het broeden en had iedereen de hoop op een koppel in het Molsbroek reeds opgegeven… Eind mei werden de eerste kokmeeuwkuikens geringd en was het linkervlotje nog steeds niet geclaimd, al verscheen er af en toe een nijlgans of een meerkoet op het toneel.Tot een dag later twee visdieven op het vlotje kwamen zitten! Ze vlogen druk roepend rond het vlotje, maar waren de volgende ochtend al weer verdwenen… Gelukkig was hun afwezigheid maar van korte duur.Waarschijnlijk zaten ze op de Hamputten want tegen de middag waren ze terug. Ze waren zeer agressief naar elke vogel die te dicht bij het nestvlot kwam. Kort na hun bezetting van het vlot werd overgegaan tot paring waarna het vrouwtje begon te broeden op drie eieren terwijl het mannetje geregeld kwam aanvliegen met vers gevangen visjes!

Parend koppel visdief op één van de nestvlotten die vakkundig door de terreinploeg van vzw Durme werden ontworpen.

Mannetje visdief landt op het nestvlotje aan het bezoekerscentrum Molsbroek waar het vrouwtje aan het broeden is. Let op de halve plastic buis waar de jonge vogels kunnen schuilen voor een predator of slecht weer. © Ward De Moor

Onze regio is in trek bij visdieven. Tijdens hun migratie volgen ze dikwijls rivieren, dus passeren ze hier sowieso de Schelde en de Durme. De laaggelegen valleien van deze twee rivieren zijn dan ook nog eens bedekt met een lappendeken aan vijvers, meren en oude meanders. Door de aanleg van de E17 werden er veel zandwinningsputten langsheen het traject gegraven. Dit werden uiteindelijk prachtige en diepe vijvers, rijk aan vis en ander waterleven. Reken deze putten bij al de vochtige gebieden van onze rivieren en je hebt een prachtige streek voor heel wat vis- en waterminnende vogelsoorten, waaronder de visdief.Voor de visdief is er echter één iets wat meestal ontbreekt: een veilige broedplaats. Visdieven broeden graag op eilandjes of stukken land die onbereikbaar zijn voor predatoren. De vegetatie hoort schraal te zijn en ze hebben nog het liefst van al een schelpenstrandje of grindbedje. Aan enkele waterlopen waar bebouwing in de onmiddellijke omgeving is, zijn reeds dakbroedende visdieven vastgesteld. Een dak is, net als een eilandje, ook onbereikbaar voor de meeste predatoren (zoals de vos) en als de bedekking van zo’n plat dak dan ook nog eens uit grind bestaat, is dat ideaal. Drijvende massa’s bestaande uit waterplanten, blijken in mindere mate geschikt, maar werden ook al gebruikt als nestplaats. Tegenwoordig maakt echter een groot deel van de visdieven in Vlaanderen - zeker in onze regio - hun nest op een kunstmatig eilandje. Deze kunstmatige eilandjes, ook wel nestvlotjes genoemd, worden door vzw Durme zelf gemaakt door een soort grindbedje op een drijvend element te fixeren. Het geheel moet drijven op het water, maar moet ook verankerd zijn zodat het niet wegdrijft. Na jarenlang proberen en optimaliseren van zulke vlotjes, hebben we eindelijk een model dat uitermate geschikt is en voor een succesvolle broedperiode kan zorgen. Het grote succes van de visdieven hebben we dus voor een groot deel aan onszelf te danken: door het plaatsen van goed uitgewerkte nestvlotjes op de juiste locaties helpen we de populatie visdief er terug bovenop. Het Molsbroek is nu de derde locatie met nestvlotjes in ons werkingsgebied. Het Donkmeer in Berlare is al lang een ‘stronghold’ met zo’n 12 nestvlotjes. In Paardeweide-Oost in Berlare en Wichelen zijn enkele jaren geleden ook drie nestvlotjes geïnstalleerd. De meerderheid van de vlotjes (zo’n 80 %) wordt effectief bezet door een koppeltje visdief. Daarmee komen we hier nu jaarlijks aan een mooie 12-13 broedkoppels. Deze aantallen zijn wel een goed resultaat, gelet op de verspreiding in Vlaanderen. Als we op provinciaal niveau gaan kijken, zien we dat de Waaslandhaven een stevige populatie herbergt met minimum 150 broedkoppels. Bij Rupelmonde zijn er een 12-tal nesten aanwezig en in Zelzate is er een gelijkaardig aantal. In het Gentse zijn er twee bolwerken van visdief: één aan de westkant van de stad (Bourgoyen - Leeuwenhof) met een stuk of zes nesten en één aan de oostkant in de Damvallei in Destelbergen met zo’n 12 nesten. Er wordt heel wat gependeld tussen verschillende broedlocaties. Zo is er vastgesteld dat visdieven van het Donkmeer in de richting van de Damvallei vliegen en terug, zelfs tijdens het broedseizoen. Misschien moeten we de kleinere kolonies als een groter geheel beschouwen en zien als een soort overkoepelende kolonie van de Zeeschelde en haar zijrivieren? 11

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Opmars van de grote weerschijnvlinder Philippe Van de Velde Het is ondertussen van de zomer van 2012 geleden dat in onze regio de eerste niet-gedocumenteerde waarneming is gedaan van de grote weerschijnvlinder (Apatura Iris) in Berlare in de omgeving van de Maaidonkbossen. Een jaar later kon deze waarneming fotografisch bevestigd worden. Het enthousiasme was groot en de weken daarop werd de soort meermaals gespot in Berlare waaronder af en toe twee vechtende mannetjes. Er werden zelfs activiteiten georganiseerd om rupsen te zoeken op de waardplant boswilg, maar deze pogingen bleken negatief.Voortplanting in de regio kan tot op heden niet bewezen worden. Her en der werd er zelfs gefluisterd dat het om gekweekte uitgezette exemplaren zou kunnen gaan. De daaropvolgende jaren werd de soort telkens opnieuw gezien in Berlare, maar ook buiten dit gebied waren er sporadische waarnemingen in de Schelde- en Durmevallei net als in Buggenhoutbos. In de zomer van 2017 hadden we zeer mooi weer tot ongeveer half juli. Toen waren er in de periode juni-juli een aantal waarnemingen van de grote weerschijnvlinder op onverwachtse plaatsen. Er was een vermoeden dat de soort in 2017 op zoek is gegaan naar nieuwe geschikte biotopen.

Grote weerschijnvlinder fouragerend op drijfmest nabij de Kruiskapel in Eksaarde begin juni 2018. © Philippe Van de Velde

De voorbije zomer begon de vliegperiode voor dagvlinders door het aanhoudende mooie en warme weer opvallend vroeger en dit zowat tot ongeveer drie weken. Zo ook voor de grote weerschijnvlinder. De eerste imago’s (volwassen insect, nvdr.) zijn gezien begin juni 2018. Op 9 juni verscheen er op de facebookpagina van Isabel Van Pollaert een foto met de vraag: ‘Welke vlinder is dit? Ongeveer 6 cm breed met een blauwe schijn op zijn vleugels.’

Isabel had bij haar woning in de Vette Meerschbos in Eksaarde een kersvers mannetje van de grote weerschijnvlinder gezien, de eerste gedocumenteerde waarneming voor de Moervaartvallei. Het feit dat de vlinder zo gaaf is, bevestigt het vermoeden dat deze soort reeds in 2017 zijn areaal heeft uitgebreid. De locatie waar deze vlinder is aangetroffen, maakt deel uit van een aaneengesloten gebied tussen Stekene en Zaffelare met een afwisselend landschap bestaande uit goed ontwikkelde loofbossen, ruigtes met boswilg, wei- en akkerlanden, en de rivieren Moervaart en Zuidlede. In het gebied beheert vzw Durme er verschillende reservaten zoals de Fondatie van Boudelo, de Linie en de Eenbes die worden omgevormd naar meer natuurlijke habitats. Aansluitend op de vindplaats ligt ook het bosreservaat de Heirnisse.Ook door particuliere eigenaars zoals Isabel worden inspanningen geleverd om hun bos op een ecologische manier te beheren. Het is dan ook niet zo verwonderlijk dat de grote weerschijnvlinder hier een geschikt biotoop heeft gevonden. Na deze waarneming is de soort nog gezien in het provinciaal domein Puyenbroeck en in de omgeving van de natuurgebieden de Linie en de Fondatie van Boudelo. Ook op de locaties waar de soort de voorgaande jaren voorkwam, waren er opvallend meer waarnemingen.

Mannetje grote weerschijnvlinder begin juni 2018 in Eksaarde. © Isabel Van Pollaert

Kaart verspreiding grote weerschijnvlinder in de streek van 2013 tot 2017 (rode bollen) en in 2018 (gele bollen). © Vzw Durme

De uitbreiding van deze soort is voor onze regio geen alleenstaand gegeven. Overal in Vlaanderen en in Nederland werd deze soort meer waargenomen en op nieuwe locaties. Dit was zo opvallend dat er ook vanuit van Natuurpunt een natuurbericht werd over gepost half juni (www.natuurpunt.be/nieuws). De zomer is nog maar pas voorbij, maar we hebben alweer dagvlinders om het volgende jaar naar uit te kijken. Gaat de grote weerschijnvlinder zich handhaven in de Moervaartvallei? Zie je er één? Probeer een foto te nemen en post je waarneming zeker op www.waarnemingen.be.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Mooie toekomst voor onze bezoekerscentra André Verstraeten De schoonheid en de natuurwaarde van reservaten voorstellen aan een breed publiek is altijd een prioriteit geweest van de meeste natuurreservaten. Deze natuureducatieve opvang van het publiek kreeg bij sommige grotere reservaten het meest uitgebreid en doeltreffend vorm door de oprichting van bezoekerscentra of onthaalpoorten. Op dit vlak heeft vzw Durme pionierswerk verricht. Het bezoekerscentrum Molsbroek werd in 1985-1986 speciaal gebouwd op een ideale plek, o.m. als een pilootproject van de Koning Boudewijnstichting. Door de jaren heen werd het duidelijk dat subsidiëring nodig was om die bezoekerscentra leefbaar te houden. In 2001-2003 werd de subsidiëring van de erkende natuurreservaten herzien. Dat was een ideale kans om het wagentje van de bezoekerscentra hierbij aan te pikken.Als lid van de toenmalige Vlaamse Hoge Raad voor Natuurbehoud kon ik toen die bespreking van de subsidie op gang brengen en nauwgezet opvolgen. Zo kwamen er voor het eerst subsidies voor de bezoekerscentra in 2003. Ze bedroeg jaarlijks 25.000 euro plus een bijkomende subsidie gelijk aan de eventuele subsidies van de provinciale of gemeentelijke overheid. Maar na enkele jaren bezuinigde de provincie Oost-Vlaanderen en schrapte de subsidie aan het bezoekerscentrum Molsbroek. Tussen 2015 en 2017 dreigde bij de herziening van het subsidiereglement voor de aankoop en het beheer van natuurreservaten nogmaals heel wat mis te lopen. Natuurpunt organiseerde over heel Vlaanderen een grote actie met o.m. een petitie, spandoeken en een geslaagde actie aan het St-Pietersstation in Gent in aanwezigheid van de minister. Dit verliep in nauwe samenwerking met de twee andere terreinbeherende verenigingen Limburgs Landschap en vzw Durme, die de actie sterk uitbouwden in hun werkingsgebied. Ondertussen liepen er drukke besprekingen tussen de natuurverenigingen, de administratie en het kabinet van de minister over de nieuwe beheerplannen en de aankoop- en beheersubsidies. Die hebben uiteindelijk geleid tot de subsidieregeling rond planning, ontwikkeling en uitvoering van geïntegreerd natuurbeheer die sinds 28 oktober 2017 van kracht is. Alles samen is er op heel wat vlakken een verbetering uitgewerkt onder de politieke verantwoordelijkheid van minister Joke Schauvliege. Bij het indienen van dossiers in het nu wel wat wennen aan die nieuwe administratieve verplichtingen. De subsidiëring van de bezoekerscentra was een onderdeel van dit in herziening gestelde subsidiereglement. En daar dreigde het een klein drama te worden. Dergelijke wetswijzigingen worden normaal ingeleid met een conceptnota van de administratie. In punt 5.3 van die nota werden de subsidies voor de bezoekerscentra volledige geschrapt! Deze zouden op basis van het regeerakkoord voortaan door de provincies moeten gedragen worden. Ook vanuit Natuurpunt kwam er een dergelijk signaal. In overleg met hen en Limburgs Landschap werd besloten om het onderdeel over de bezoekerscentra of onthaalpoorten vanuit vzw Durme naar een oplossing te loodsen. Al de achtergrondinformatie van de besprekingen uit de periode 2001-2003, die leidde tot de eerste subsidie voor bezoekerscentra, kwam daarbij goed van pas.

Om te beginnen werden de bestaande wetgeving en de beleidsintenties van de Vlaamse Regering grondig nagelezen. En wat bleek: begin mei 2014 was het natuurdecreet gewijzigd en hierin stond in de nieuwe artikels zelfs een verruimde basis om de natuureducatieve centra bij erkende reservaten te subsidiëren. Daarvoor was echter nog een uitvoeringsbesluit van de Vlaamse Regering nodig.Verder leverde hernieuwde lezing van het 'Witboek Interne Staatshervorming' op Vlaams niveau van begin april 2011 nog meer verheldering. Daarin stond een 'Doorbraak 62' die erin voorzag om de eigen bezoekerscentra van het ANB over te dragen aan de provincies. Dus een inwendige herschikking binnen de overheidsdiensten. Maar geen woord over de bezoekerscentra bij de erkende reservaten van de natuurverenigingen. De in 2015 verspreide mening, dat voortaan de provincies voor de subsidies voor bezoekerscentra moesten zorgen, steunde dus op een zwaar misverstand of foutieve interpretatie van het Witboek.

Ook in de toekomst zullen verschillende groepen op een boeiende manier de natuur leren ontdekken in en rond onze bezoekerscentra in Lokeren en Berlare. © i-Ludus

Daarop heeft vzw Durme een voorstel uitgewerkt om de bezoekerscentra bij erkende reservaten (voortaan in de wetteksten 'Onthaalpoorten' genoemd) te subsidiëren op basis van het principe 'loon naar werk'. Concreet voorzag dit een basistoelage die kon aangevuld worden met maximaal drie bijkomende toelagen, afhankelijk van drie verschillende reeksen bijkomende activiteiten die aan het publiek worden aangeboden. Een logische lijn, want hoe breder het aanbod vanuit een onthaalpoort en hoe meer bezoekers deze aantrekt, hoe hoger de werkings-, promotie- en personeelskosten. Dit voorstel is binnen de terreinbeherende verenigingen besproken, aangevuld en bijgestuurd en uiteindelijk overgemaakt aan de minister en de administratie. En dan konden het overleg en het lobbywerk met de kabinetten van de regeringspartijen beginnen. Een dergelijke reglementering wordt normaal voorbereid in een interkabinettenwerkgroep (IKW) waarin een deskundige vertegenwoordiger van elke regeringspartij zetelt. Het contact met deze personen is in die opvolgingsfase dus van het grootste belang. Een groot punt is wel dat men vanuit alle regeringspartijen (CD&V, N-VA en Open VLD) principieel positief stond tegenover subsidiëring van de onthaalpoorten. Maar dan komt het er op aan om verantwoorde voorwaarden en bedragen in de wetgeving opgenomen te krijgen. In die fase zijn een reeks telefoontjes gepleegd met en mails gestuurd aan de leden van de IKW, gevolgd door twee besprekingen met het kabinet Schauvliege en één met het kabinet Homans. Zo is het van groot belang de voorliggende ontwerpen discreet op te volgen. Dicht bij de eindfase van dat uitvoeringsbesluit werd er een jaarlijkse subsidie voorzien van 35.000 euro. Voor een kleine onthaalpoort met beperkte werking wellicht voldoende, maar echt onvoldoende om grotere centra met veel activiteiten leefbaar te houden. Daarop is een ultiem voorstel aan de IKW overgemaakt om die tekst nog aan te vullen met een extra paragraaf waarin het principe 'loon naar werken' werd toegepast. Aan de reeks voorwaarden en bedragen is nog wel wat gewijzigd, maar uiteindelijk is er die bijkomende paragraaf gekomen met 15.000 euro extra subsidie voor onthaalpoorten die aan een reeks bijkomende voorwaarden voldoen. En deze regeling is uiteindelijk opgenomen in het besluit van de Vlaamse Regering van 14 juli 2017 dat wettelijk van kracht is geworden op 28 oktober 2017. Vermits de bezoekerscentra of onthaalpoorten Molsbroek in Lokeren en Donkmeer in Berlare aan al deze voorwaarden voldoen, kon vzw Durme begin 2018 voor beide een subsidieaanvraag indienen. In de zomer 2018 is voor het eerst voor beide de volledige toelage uitbetaald. Het is nu zaak dat het personeel en het bestuur van vzw Durme elk jaar aan de zware subsidievoorwaarden voldoen. Dan wenkt er een mooie toekomst voor deze centra: de gezonde financiële basis zorgt voor een stabiele inzet van het personeel, aangevuld met de onmisbare hulp van de talrijke vrijwilligers. En wie is de grootste winnaar op het einde van dit verhaal? De talrijke natuurliefhebbers, het brede publiek, de groepen en scholen die in deze onthaalpoorten op een boeiende manier de omgevende natuur leren kennen en beleven op basis van een steeds vernieuwend creatief natuureducatief aanbod.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Struweeltjes 1000x maal dank voor top-vrijwilligersploeg Dag in dag uit zetten onze vrijwilligers hun sterke schouders onder onze vereniging. De ene is niet weg te slaan uit zijn of haar reservaat, de ander houdt regelmatig onze bezoekerscentra open, nog anderen versterken onze terreinploeg, begeleiden groepen of organiseren activiteiten en wandelingen alsof het een lieve lust is. Daarom willen we hen elk jaar eens extra in de bloemetjes zetten tijdens ons vrijwilligersfeest. Want vzw Durme kan op maar liefst 119 vrijwilligers rekenen (zie foto op pagina 20 in dit tijdschrift). Wauw! Op zaterdag 8 september verzamelden we voor een ontspannende wandeling door het reservaat de Linie in Eksaarde en werden we gastvrij ontvangen in ‘t Uilenbos, de bioboerderij in MoerbekeWaas, voor een heerlijke bio-BBQ. De sfeer was heel gezellig en het eten (verzorgd door Tarte-A-Terre) was heerlijk. Bovendien kregen alle vrijwilligers een gloednieuw petje mee naar huis. Zo zijn ze nog herkenbaarder als ze aan de slag gaan. Geef hen zeker een complimentje als je ze aan het werk ziet, ze verdienen het dubbel en dik. Sarah Geers

Scherpe tanden!

Jammer dat het veel te droge en hete weer zoveel slachtoffers heeft gemaak (zie artikel op pagina 8 in dit tijdschrift). Maar liefst 8 dode snoeken werden uit het moeras in het Molsbroek gevist en werden achteraan in het reservaat gelegd.

De onderkaak van de snoek leent zich tot ideaal gidsmateriaal. © Vzw Durme

Toen we na een weekje gingen kijken, vonden we nog een hoopje graten en schubben. Ertussen lagen een vijftal onderkaken met vlijmscherpe tanden! Deze hebben we bijgehouden voor in onze gidskoffers. Kinderen vinden het bijzonder interessant om echt materiaal te zien, dus deze kaken maken ons snoekenverhaal wel wat interessanter! For the record: uiteraard vertellen we er altijd bij dat de snoeken op een natuurlijke wijze zijn doodgegaan. Martine Van Audenhove Schatten van Vlieg Dit jaar zochten meer dan 200 kindjes naar de Schat van Vlieg in en rond het bezoekerscentrum Molsbroek. Het was niet simpel, ze moesten een heleboel opdrachtjes doen: hun hand in een voeldoos steken, de temperatuur van de poel opmeten, een konijnenkeutel openpeuteren, een voeldomino leggen, het blotevoetenpad lopen, ... In alle gevallen werd de Schat van Vlieg gevonden en kon iedereen een voelwaaiertje mee naar huis nemen! Een aantal leuke reacties willen we jullie niet onthouden: zo’n braamtak is scherp! Het blotevoetenpad is superleuk! Eng om je hand in de voeldoos te steken! Fijn om in de natuur te wandelen. De opdrachten waren veel te gemakkelijk! Goed dat we dit weten, we zullen ze volgend jaar wat moeilijker maken. Martine Van Audenhove

Snoeiwerken in het Molsbroek Afgelopen maand werden, i.s.m. een aannemer, de bomen naast een deel van het wandelpad van het Molsbroek bijgesnoeid. Ditmaal werden niet enkel kleine takken gesnoeid, maar werd ‘groot materiaal’ ingeschakeld om eveneens zware, over het wandelpad hangende en daardoor gevaarlijke takken te verwijderen. Er werd daarvoor gebruik gemaakt van een kraan met op het einde van zijn arm een knipmachine, ook wel ‘woodcracker’ genaamd. Deze woodcracker kan zware takken tot 30 cm diameter vastgrijpen, afknippen en veilig op de grond deponeren. Een dergelijke beheeractiviteit maakt deel uit van het onderhoud van onze paden en dient ten minste om de 10 jaar eens uitgevoerd te worden, dit mede om de veiligheid van onze bezoekers te garanderen. Kristof Scheldeman

Kristof Scheldeman

In 2019 vieren we dan ook feest. We geven het startschot op zondagmiddag 3 februari met een feestelijke zitting in Cultureel Centrum Lokeren. Iedereen is welkom voor een middag vol boeiende verhalen, muzikale ondersteuning en een reis door de tijd. Ieder lid krijgt nog een uitnodiging in de bus. Maar hou je agenda alvast vrij! Doorheen het jaar nemen de conservators je bovendien op sleeptouw door onze 12 reservaten, hét moment om ons werkingsgebied van noord tot zuid helemaal te leren kennen. Ook enkele extra bijzondere activiteiten zullen op touw gezet worden, en de klassiekers krijgen een extra feestelijk tintje. Hou zeker onze activiteitenkalender in de gaten voor de laatste up-to-date info. Sarah Geers Hitterecord bij vzw Durme gebroken Op onderstaande foto zie je onze terreinwerkers Kris en Thijs aan het werk in de Buylaers op 27 juli. Toen haalde de thermometer in de schaduw maar liefst 35,2°C. Hoogstwaarschijnlijk hebben ze op deze dag dan ook het hitterecord voor het uitvoeren van terreinwerk in buitenlucht bij vzw Durme gebroken (op het secretariaat van vzw Durme haalde het kwik ‘amper’ 32°C, nvdr.). Gelukkig ging het enkel over het ‘afhalen van maaisel’ langs een wandelpad. Aan hun blik zie je echter dat dit reeds zwaar genoeg was en er niet meer hooi op hun vork mocht genomen worden.

De Woodcracker in volle actie in het Molsbroek.

Kristof Scheldeman

Hip hip hoera! Vzw Durme bestaat in 2019 50 jaar. 50 vruchtbare jaren waarin we natuur veilig stelden, bijzondere dieren en planten konden verwelkomen in onze reservaten, honderden scholen en groepen begeleidden en activiteiten organiseerden, het beleid beïnvloedden, pionierswerk verrichtten op vlak van bezoekerscentra, en een prachtige achterban van leden en vrijwilligers uitbouwden.

Jongen Lokerse bever zit al in Nederland! Dat de jongen van het beverkoppel uit de Hamputten aan het zwerven zijn, weten we al langer. Deze winter werden onze bevers geregeld gezien in het centrum van Lokeren en in het provinciaal Domein Puyenbroek in Wachtebeke. Maar ook daar lijken ze zich niet te settelen. Of zetten ze hun zoektocht naar een partner verder? Eind augustus kregen we telefoon uit Nederland: er waren twee bevers gespot in de streek rond Pereboomsgat, een natuurreservaat ten noorden van Wachtebeke Overslag. De bevers flirten dagelijks met de grens. Ze gaan meestal eten in België (in het Nederlandse gebied vinden ze vooral riet en te weinig wilgen om van te smullen), maar ze zwemmen ook vrolijk in Nederland rond.Voorlopig werd ook daar nog geen nest gevonden, en weten we dus niet of de bevers er zich permanent zullen vestigen. Maar de kans is wel heel groot dat het ‘onze’ bevers zijn (of toch zeker 1 van de 2), aangezien er zo noordelijk van onze provincie bijna geen andere families bekend zijn.

Ook de Universiteit van Antwerpen doet ondertussen onderzoek naar de verspreiding van de bevers. Hopelijk krijgen we binnenkort positief nieuws. We houden jullie alvast op de hoogte. Sarah Geers

Bovenstaande kaart geeft een beeld van de beverwaarnemingen in Nederland dit jaar. © Waarneming.nl

Geniet in alle luxe en comfort, met de producten van DMG

www.demaesschalckgoethals.be tel: 09/348.54.30

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Kruipwilg, nieuw voor rivierduin Molsbergen Kristof Scheldeman Afgelopen zomer heeft onze terreinploeg opnieuw veel maaibeheer uitgevoerd op de rivierduin Molsbergen. Elk jaar worden er namelijk bramen, adelaarsvarens, maar ook opslag van jonge wilgen en berken gemaaid, zodat de kleine en concurrentiegevoelige plantensoorten, zoals hondsviooltje, klein vogelpootje en mannetjesereprijs, op de rivierduin kunnen standhouden. Tussen de afgemaaide wilgen, die vooral in de lagere delen van de rivierduin voorkomen, bemerkte ik plots een zone met dicht laag struweel van een wilgensoort die duidelijker kleinere blaadjes en een meer kruipend karakter had dan de meestal aanwezige grauwe wilg. Opzoekingswerk toonde aan dat het kruipwilg (salix repens) betreft, een plantensoort die vooral voorkomt in voedselarme, vochtige zandgronden en gevoelig is voor overbemesting. Kruipwilg komt vrij algemeen voor in de Kempen en de kustduinen, maar in OostVlaanderen is het een soort die, behalve in het havengebied Linkeroever, nauwelijks nog voorkomt. Duinen met kruipwilgstruweel is zelfs een vegetatietype dat Europees beschermd is. Daar kruipwilg, in tegenstelling tot andere wilgensoorten, meestal niet hoger wordt dan 1 meter worden dergelijke vegetaties geklasseerd als dwergstruwelen. Dwergstruwelen van kruipwilg zijn belangrijk in duingebieden daar ze samen met de kale bemoste gedeeltes en de graslanddelen voor een structuurrijke mozaĂŻek zorgen die belangrijk is voor de aanwezige diersoorten van het duinhabitat. We zullen er alvast op letten dat in de komende jaren de zones met kruipwilg niet meer gemaaid worden zodat deze zich optimaal kunnen ontwikkelen als structuurrijke dwergstruwelen.

Kruipwilg is te herkennen aan zijn kleine blauwgrijze blaadjes. Dwergstruweel van kruipwilg komt nauwelijks boven de andere vegetatie uit.

ÂŠ Vzw Durme

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

119 vrijwilligers, daar kunnen wij elke dag op rekenen. Bedankt!

Een bezoek aan het VOC Merelbeke was een bijzondere afsluiter van een superleuke kindercursus.

Tijdens de kindernamiddag op de Fonnefeesten gingen (bijna) àlle kinderen met een bij-zonder leuk knutselwerkje naar huis.

Tijdens de Waterfeesten in Berlare kon je terecht op het gezelligste terras uit de streek: dat van ons bezoekerscentrum!

Onze terreinploeg wordt stillaan ervaringsdeskundige in het aanleggen van blote voetenpaden. Nu kreeg ook Berlare een (tijdelijk) blotevoetenpad!

Samen met LIA vzw en het Regionaal Landschap Schelde - Durme zeiste de zeisploeg in Waasmunster. Bedankt!.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Naar een blijvende herinnering aan het 'Jaar van het Water 2018' in Lokeren? André Verstraeten

In het verkiezingsjaar 2018 werd door het stadsbestuur de naam Lokeren omgedoopt tot L'eau-keren en tevens werd 2018 uitgeroepen tot 'Jaar van het Water', met tal van activiteiten, onder meer de feestdag Chap'eau ingericht door Aquafin. Mooie initiatieven. En het zou fantastisch zijn indien het toekomstige stadsbestuur, als een blijvende herinnering aan 2018, een besluit zou nemen waardoor wandelaars en fietsers hier een extra waterbeleving op lange termijn werd aangeboden: de inrichting van een zelfbedieningsveerbootje op de plek waar eeuwenlang een veer was ingericht tussen Eksaarde en Daknam.

Het zelfbedieningsveerbootje in Joure (Friesland) hindert de scheepvaart niet. © André Verstraeten

Nu lopen daar de straten Moervaartveer (vanaf Eksaarde) en Pieter Heydensveer (vanaf Daknam) recht tegenover elkaar tot aan de hoogwaterlijn. Tevens slingert op die plek de schilderachtige vrij toegankelijke onverharde dijk langs de Moervaart. Die dijk is het laatste onverharde pad langs rustbehoevende natuur in Lokeren en ideaal voor de rustzoekende wandelaar en trage fietser. Ongetwijfeld zouden met dit bootje jaarlijks duizenden kiezers kunnen genieten van deze extra waterbeleving. Al meer dan 10 jaar vraagt de natuurvereniging vzw Durme aan het stadsbestuur een dergelijk veerbootje in te leggen. Dit werd steeds afgewezen met de toelichting dat dit veerbootje dient gekoppeld aan de herinrichting (verharding) van de dijken tussen Daknam en Sinaai. Het Agentschap voor Natuur en Bos en vzw Durme hebben er echter herhaaldelijk op gewezen dat verharding daar in strijd is met het natuurdecreet. Het veerbootje koppelen aan die dijkwerken betekent dus dat het er nooit zal komen.

In Memoriam Marcel Pieters

Op 14 september 2018 is Marcel Pieters, de samensteller van het boek over het Lokerse dialect en voorzitter van de Heemkundige Kring van Lokeren, op 85-jarige leeftijd overleden. Marcel zorgde vanaf 1977, vijf jaar vóór de eerste behoorlijke subsidies voor het beheer van natuurreservaten, voor belangrijke overheidssteun aan het natuurbeheer in de reservaten van vzw Durme. Hij werkte toen in het militair depot van Haasdonk, waar afgedankt legermateriaal door verenigingen kon aangekocht worden tegen een zacht prijsje. Hij informeerde me zodra er mogelijk voor het Molsbroek bruikbaar materiaal bij zat. Zonder al die bruggen, palen, zeilen, spaden, hamers, kapmessen, balken, platen, houten kisten enz. zou het natuurbeheer in die jaren er totaal anders hebben uitgezien. Sommige van die legerspullen werden na enkele jaren versleten afgedankt, maar andere zijn op lange termijn van het grootste belang gebleven. Een uitschieter op dit vlak vormen wel de metalen loopbrugjes die sinds 1983 tot vandaag nog gebruikt worden onder meer in het Molsbroek, de reservaatzone Donkmeer en de Moeren. Die brugjes zijn er onmisbaar om sommige percelen te bereiken bij beheerswerken, het opmeten van de waterstand in de peilbuizen en bij inventarisaties. Zo vormen ze een blijvende herinnering aan deze militair en heemkundige met een groot hart voor de natuur. André Verstraeten 22

Pas op! Deze pagina’s zijn voorbehouden voor kinderen!

De bever Een bever is een knaagdier en dat zie je meteen: hij heeft twee grote, oranje voortanden. Ze dienen om hout te knagen. Bevers kan je niet zo snel zien omdat ze vooral ’s nachts actief zijn. Hij is een uitstekende zwemmer omdat hij aan zijn achterpoten zwemvliezen heeft. Bevers zijn vegetarisch, ze eten schors, kruidachtige land- en waterplanten, Ook hun afgeplatte staart is een opvallend kenmerk. Die is zo’n 30 a 40 cm lang.

haren staan zo dicht opeen dat er geen water aan de huid kan

omgeknaagde boom lijkt op een potloodpunt

platte staart

Waar vind je mij?

De bever. Zijn neus, ogen en oren staan op dezelfde lijn.

Hoe kan je zien dat er een bever in de buurt is? Typisch zijn de opvallende knaagsporen aan bomen. Op 1 nacht kunnen ze een boom met een stam van 40 centimeter vellen! Rond de hakplaats vind je de spaanders en het uiteinde van de boom is precies een gescherpt potlood. Met dat hout bouwen ze hun huis, dat noemenwe een burcht, of leggen ze een dam aan op het water.

“Waarom zijn de tanden van een bever rood?” Enkel de snijtanden zijn rood. Dat komt omdat er een oranjerode glazuurlaag op zit. In die glazuurlaag zit ijzer. Dat maakt het superhard en kleurt het ook een beetje rood, zoals je bloed (daar zit ook ijzer in). Heb jij ook een vraag over een dier of over de natuur? Stuur je mailtje naar natuurvraag@vzwdurme.be. In het volgende tijdschrift krijg je antwoord!

Scherp je potloden! Via deze handleidingen kan je probleemloos een bever tekenen! De eerste is voor beginners, de tweede voor gevorderden.

Wist je dat? een bever per jaar 300 kg schors kan verorberen? de bever het grootste knaagdier van Europa is? bij gevaar de bever met zijn dikke staart op het water klapt? de ingang van burcht onder water ligt? de bever met gemak 5 minuten onder water kan blijven? de bever geen winterslaap houdt? de bever zijn hele leven bij dezelfde partner blijft? bevers vroeger werden bejaagd voor hun vacht? Daar werden hoeden van gemaakt!

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Vogelnieuws: porseleinhoen Joris Everaert De ralachtigen (Rallidae) vormen een familie van vogels uit de orde van de kraanvogelachtigen (Gruiformes). De familie kan opgedeeld worden in drie groepen: de echte rallen, de koeten en de waterhoenders. De laatste twee groepen samen worden ook wel bleshoenders genoemd vanwege de aanwezigheid van een voorhoofdsplaat. De meerkoet en waterhoen zijn de meest gekende die doorgaans ook gemakkelijk te zien zijn. Een minder algemene soort in de groep van de echte rallen is de waterral. Het is een geheimzinnige moerasvogel met een vrij lange bek. De waterral leeft vooral in natte rietvegetaties. Deze soort verraad zijn aanwezigheid meestal door een contactroep die sterk lijkt op het gekrijs van de varkens in het slachthuis, of een doordringende ‘kiep kiep’ lokroep van het mannetje tijdens het voorjaar. Een minder gekende en zeldzame rallensoort is de porseleinhoen. In vergelijking met de waterral heeft de porseleinhoen o.m. een kortere snavel. De soort leeft verborgen tussen de dichte maar doorgaans lage begroeiing van moerassen (vaak in zeggenmoeras), randen van meren en andere vochtige gebieden met een gevarieerd reliëf en vrij stabiele waterstand. Er moet altijd voldoende plaats zijn om tussen de vegetatie op de bodem te kunnen lopen. Soms lopen ze uit de vegetatie op de slikrandjes langs het water. Het nest wordt vaak gemaakt in een zeggen- of pitruspol in ondiep water.

Porseleinhoen.

Het voedsel bestaat grotendeels uit insecten en weekdieren die worden gevangen tussen de vegetatie en op de slikranden. Planten en zaden worden ook soms gegeten. Porseleinhoenen vliegen niet snel op en sluipen ongezien weg door de vegetatie. In tegenstelling tot de verborgen levenswijze, is de nachtelijke zang (lokroep van het mannetje) tijdens het broedseizoen zeer opvallend en luid: een veelvuldig eentonig herhaald ‘whuitt’, dat klinkt als een zweepslag. Eenmaal gekoppeld, kan het zijn dat de zang enkel nog sporadisch te horen is, zeker bij solitaire broedgevallen.

Het broedareaal omvat Noord-Spanje tot Zuid-Scandinavië, en oostelijk tot ver in Azië. Het is bij ons een zomervogel van april tot eind september. De soort overwintert in Afrika. In Vlaanderen is het een (zeer) zeldzame broedvogel. In natte voorjaren met hoge waterstanden in hooilandgebieden en rietvelden kan het aantal broedparen oplopen tot enkele tientallen. In droge voorjaren worden soms maar enkele broedpaartjes gevonden. Door zijn zeer verborgen levenswijze is het soms moeilijk een duidelijk beeld van de populatiegrootte te krijgen.

Porseleinhoen.

ÂŠ Joris Everaert

Territoriumhoudende en/of broedende porseleinhoenen zijn in onze regio vrijwel uitsluitend te vinden in het Molsbroek in Lokeren. De broedpopulatie in het Molsbroek toont net zoals in de rest van Vlaanderen duidelijke schommelingen, maar de variabele nachtelijke zangactiviteit van deze soort maakt vaststelling ook niet altijd gemakkelijk. In 1968 werd de soort als broedvogel gemeld in het Molsbroek en in het topjaar 1992 werden er bij intensief nachtelijk inventariseren maar liefst 13 territoria vastgesteld. In 1993 konden nog 7 roepposten gehoord worden. De jaren daarop vertoonde de soort een typisch karakter van een niet jaarlijkse broedvogel (4, 3, 1, 2, 2, 1 en 1 territoria in resp. 1999, 2000, 2008, 2009, 2012, 2016 en 2018). In 2016 waren er ook 2 territoria nabij de Durme in de Daknamse meersen in Lokeren. Het topjaar 1992 was vermoedelijk het gevolg van een tactische waterpeilverhoging tijdens het voorjaar om de kokmeeuwenkolonie wat in toom te houden. Bovendien zitten roepende mannetjes doorgaans in een optimaal broedbiotoop, waardoor andere overtrekkende mannetjes ook gemakkelijker in hetzelfde gebied kunnen terecht komen. Tijdens de voorjaars- en najaarstrek kunnen in een aantal gebieden in de regio ook tot enkele foeragerende porseleinhoenen gevonden worden, zoals afgelopen najaar (vrijwel jaarlijks) in het Molsbroek en Paardeweide-Oost (Berlare-Wichelen) maar ook aan de Bunt in Hamme. Habitatverlies (bv. door drainage, het omzetten van vochtig weiland naar akker, het beplanten van moerassen met populieren, enz.), verstoring van de nestplaats, verdroging, watervervuiling en intensief agrarisch gebruik van valleigebieden zijn de voornaamste bedreigingen voor de soort. Zoals veel moerasvogels zijn porseleinhoenen door hun levenswijze uiterst kwetsbaar voor plotse waterschommelingen. 27

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Activiteitenkalender oktober ‘18 - januari ‘19 ZATERDAG 13 OKTOBER

ZATERDAG 20 OKTOBER

5de Kaasavon(d)tuur

Zoogdiersafari

Voor de vijfde maal op rij voorzien we u van heerlijke kazen en wijnen, ten voordele van nieuwe natuurgebieden in de streek. Opgelet, de kaarten zijn bijna uitverkocht.

Vossen, bevers, reeën, vleermuizen, muizen,.... kennen jullie allemaal. Maar wist je ook dat ze in het Molsbroek leven? We gaan op tocht door het reservaat op zoek naar (sporen van) deze zoogdieren.

Afspraak: 19.00 uur aan Basisschool De Vlinderboom Zele – Avermaet, Avermaet 135a. Meer info: kaarten kosten 15 euro en kan je verkrijgen bij RudiVan Onderbergen (van. onderbergenwaeterschoot@skynet.be of 0472 81 39 41).

Afspraak: 19.30 uur aan bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren). Meer info: Caroline Tas (caroline.tas@gmail.com). ZONDAG 21 OKTOBER

Vogeltrektellingen in de Scheldebroeken Vandaag tellen we de overvliegende vogels die warmere oorden opzoeken en spotten we de eerste wintergasten. © Eddy Copers

ZONDAG 14 OKTOBER Taartenfestijn met gezinswandeling Feest! Al 8 jaar kan jij bij ons vandaag de heerlijkste taarten komen eten voor meer natuur in je buurt. Afspraak: tussen 14 en 18 uur in bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren). Meer info of wil jij ook een taart bakken? Sarah Geers (sarah.geers@vzwdurme.be of 09 348 30 20) Bovendien organiseren we vandaag een unieke gezinswandeling. De wandeling vertrekt om 14.30 uur naast het terras van bezoekerscentrum Molsbroek. Inschrijven: voor de wandeling via sarah.geers@ vzwdurme.be of 09 348 30 20. Na bevestiging per mail schrijf je 7 euro per persoon (5 euro voor kinderen jonger dan 12 jaar, stuk taart inbegrepen) over op BE52 0012 2999 0009 (vzw Durme). 28

Afspraak: 7 uur in Aubroek, Berlare. Meer info: Rudi Van Onderbergen (van. onderbergen-waeterschoot@skynet.be, 0472 81 39 41) MAANDAG 22 OKTOBER OF 3 DECEMBER Infosessie wasbare luiers Klein Spook Afspraak: 20 uur in bezoekerscentrum Molsbroek. Meer info: op www.vzwdurme.be of kleinspook.be. Inschrijven via Klein Spook (info@kleinspook.be). Deelname is gratis. VRIJDAG 26 OKTOBER Infoavond Uilenpost en Project Steenuilinventarisatie 2020 Een activiteit van de Uilenwerkgroep Waasland Afspraak: 18.45 uur in CC De Kouter (Belsele). Meer info: op www.vzwdurme.be. Graag voor 19 oktober een seintje als je komt (marc.aerts@ uilenwerkgroepwaasland.be 0485 38 19 87).

MAANDAG 29 OKTOBER

ZONDAG 4 NOVEMBER

Kindercursus Halloween

Herfstige Molsbroekwandeling

Vandaag is het griezelen geblazen in het Molsbroek! Alle enge dieren komen op bezoek, de grote, de kleine en de piepkleine. Durf jij erbij te zijn? Als je je verkleedt eten ze jou misschien niet op…

Een ervaren gids neemt je mee op een boeiende wandeling rondom het Molsbroek.

Afspraak: van 9 tot 16 uur, Bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren). Meer info en inschrijven: Sarah Geers, (sarah.geers@vzwdurme.be of 09 348 30 20). Voor kinderen van 6 tot 12 jaar. Deelname kost 20 euro voor leden (25 euro voor niet-leden). Schrijf na bevestiging per mail over op BE52 0012 2999 0009 (vzw Durme) met vermelding ‘naam kind griezelt’.

Afspraak: 14.30 uur aan bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren). Meer info: Michaël Crapoen, 09 348 30 20 WOENSDAG 14 NOVEMBER Natuurlijke, parabeen- en petroleumvrije cosmetica maken Een activiteit van de Imkerswerkgroep vzw Durme Bijen maken fantastische producten! Wat je er allemaal mee kan doen, wordt in deze les duidelijk! Afspraak: 19.30 uur, bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren). Meer info: Lieve Hoefkens (lieve.hoefkens@ hotmail.com of 0474 81 87 26). Inschrijven verplicht. Gratis voor IWG-leden, 2 euro voor niet-leden. ZATERDAG 17 NOVEMBER

ZATERDAG 3 NOVEMBER Werfbezoek Natuurinrichtingsproject Donkmeer Grote delen van de Reservaatzone Donkmeer krijgen een grondige make-over om zo de natuurwaarden fors te verhogen. Na jarenlange voorbereidingen steken de schoppen eindelijk in de grond. Tijd voor een eerste evaluatie ten velde. Afspraak: 14 uur t.h.v. de Scheve Villa (Donklaan 7, Berlare). Meer info: Michaël Crapoen (donk@vzwdurme.be of 0479 39 60 78). Laarzen zijn absoluut nodig.

VVE WG Dagvlinders Afspraak: 13.15 uur Bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren). Meer info: Jurgen Couckuyt (couckuyt.jurgen@telenet.be). ZATERDAG 24 NOVEMBER Dag van de Natuur Scheldebroeken Afspraak: 9.30 uur aan de taverne het Veerhuis (Waterhoek 25, Berlare). Meer info: Jan Maertens (0478 76 55 49). Neem je picknick, werkhandschoenen en aangepast schoeisel mee. 29

ZONDAG 2 DECEMBER Winterse Molsbroekwandeling

‘t uilenbos

Elke maand valt er iets nieuws te beleven in dit prachtige reservaat. Afspraak: 14.30 uur aan bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren). Meer info: Michaël Crapoen, 09 348 30 20 ZATERDAG 8 DECEMBER Spectaculair natuurfenomeen op Nieuwdonk en in de Reservaatzone Iedere avond komen er vanuit alle windstreken duizenden meeuwen overnachten op het veilige water van het Donkmeer. Als talloze sneeuwvlokken dwarrelen ze in grote groepen neer. Via de Reservaatzone (met kans op roerdomp en grote zilverreiger) gaan we op ontdekking. Afspraak: 15 uur aan de ‘houten chalet’ (tuinhuisje waar je in de zomermaanden inkom moet betalen). Meer info: Michaël Crapoen (donk@vzwdurme.be). ZATERDAG 8 DECEMBER Grote Vzw Durme Quiz Krakende hersenen, nieuwe themarondes, ludieke prijzentafels en grappige tussenrondes: dat is het recept voor onze 5de Grote Vzw Durme Quiz. Stel snel een ploegje samen (max. 6 personen) en schrijf je in. Afspraak: deuren om 19.15 uur in de Vinderij (Bleekmeersstraat 17, Lokeren), start stipt op 19.30 uur. Meer info: en inschrijven voor 1 december bij sarah.geers@vzwdurme.be. Stuur een mailtje met je groepsnaam en het aantal deelnemers en schrijf na bevestiging 4 euro per persoon over op BE52 0012 2999 0009 (vzw Durme). Maximum 6 deelnemers per ploeg. 30

goed gegeten, goed geweten Eksaardsedam 42 9180 Moerbeke-Waas Tel: 0491 04 21 95

ZATERDAG 22 DECEMBER VVE WG Dagvlinders Afspraak: 13.15 uur in Bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren). Meer info: Jurgen Couckuyt (couckuyt.jurgen@telenet.be). ZATERDAG 22 DECEMBER Kerstmarkt Berlare Traditioneel is vzw Durme ook weer aanwezig op deze gezellige kerstmarkt. In het feeërieke kasteelpark kan je aan onze stand deugddoende drankjes verkrijgen, en je steunt er ook nog de lokale natuur mee. Afspraak: van 16 uur tot 20 uur in het kasteelpark van Berlare. Meer info: Michaël Crapoen (donk@vzwdurme.be)

ZONDAG 23 DECEMBER De Heetste Tocht – Tweede editie Na het succesverhaal van de Heetste Tocht vorig jaar trekken we opnieuw onze stapschoenen aan voor een prachtige route door- en langs heen onze natuurreservaten richting de Warmste Week-site in Puyenbroek. Details volgen heel snel dus schrijf je alvast in en hou onze website of nieuwsbrief in de gaten.

Vzw Durme wordt 50 jaar! 2019 heeft dan ook enkele bijzondere activiteiten in petto. We geven het startschot op zondagmiddag 3 februari met een feestelijke zitting in Cultureel Centrum Lokeren. Iedereen is welkom voor een middag vol boeiende verhalen, bijzondere gasten en een reis door de tijd. We sluiten af met een feestelijke walking dinner. Ieder lid krijgt nog een uitnodiging in de bus. Hou het alvast vrij!

Afspraak: zondag 23 december vanaf 9 uur. Meer info en inschrijven: Thomas Van Lancker (thomas.vanlancker@vzwdurme.be of 09 348 30 20).

Doorheen het jaar nemen de conservators je bovendien op sleeptouw door onze 12 reservaten. Hét moment om ons werkingsgebied van noord tot zuid helemaal te leren kennen.

Winterse Molsbroekwandeling

En ook onze klassieke activiteiten steken we dit jaar in een bijzonder jasje. Meer info volgt.

ZONDAG 6 JANUARI

Het Molsbroek in winterkleed. Laat je verrassen door wat de natuur je dit seizoen te bieden heeft.

Alvast Happy Bird-day to us!

Afspraak: 14.30 uur aan bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren). Meer info: info@vzwdurme.be, 09 348 30 20. VRIJDAG 25 JANUARI Nieuwjaarsreceptie Afdeling ZBW Alle leden uit Zele, Berlare en Wichelen zijn welkom op de nieuwjaarsreceptie en uitreiking van de Groene Paling 2018. Meer info en uitnodiging volgt. ZATERDAG 2 FEBRUARI Nieuwjaarsreceptie Afdeling LMS Alle leden uit Lokeren, Moerbeke en Stekene zijn welkom op de nieuwjaarsreceptie van de lokale afdeling. Meer info en uitnodiging volgt!

Vzw Durme

REGIONALE VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUBEHEER

Het secretariaat is open: maandag t.e.m. woensdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 17 uur, donderdag t.e.m. vrijdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 16 uur.

Bezoekerscentra

Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren

Bezoekerscentrum Donkmeer Donklaan 123, 9290 Berlare

Gratis toegankelijk

- 1 februari tot 31 mei: zon- en feestdag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 juni tot 15 sep: zaterdag en zondag van 14 tot 18 uur, dinsdag tot vrijdag van 13 tot 17 uur, - 16 september tot 31 oktober: zondag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 november tot 31 januari: zondag van 14 tot 17 uur, woensdag van 13 tot 17 uur.

- elke dag van 10 uur tot 12.30 uur en van 13.30 uur tot 17 uur. - op aanvraag via donk@vzwdurme.be

ZONDAG 23 DECEMBER De Heetste Tocht â&#x20AC;&#x201C; Tweede editie Na het succesverhaal van de Heetste Tocht vorig jaar trekken we opnieuw onze stapschoenen aan voor een prachtige route door- en langs heen onze natuurreservaten richting de Warmste Week-site in Puyenbroek. Details volgen heel snel dus schrijf je alvast in en hou onze website of nieuwsbrief in de gaten. Afspraak: zondag 23 december vanaf 9 uur in het bezoekerscentrum Molsbroek. Meer info en inschrijven: Thomas Van Lancker (thomas.vanlancker@vzwdurme.be of 09 348 30 20).

Durme- en Scheldeland Driemaandelijks tijdschrift van vzw Durme

P003350

V.U. vzw Durme Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren

2018 I jaargang 21 I nr 4 Afgiftekantoor Lokeren 1