Durme- en Scheldeland - 2015-3

Durme- en Scheldeland HET NOG IS TE L NIET AA JOKE T,

NR 3 I 2015 I JAARGANG 18 I DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE REGIONALE NATUURVERENIGING VZW DURME

Makeover Den Donk krijgt steeds meer vorm

In memoriam: Paul Vercauteren

Opening gluurmuur Den Hert in de Linie

Colofon

Inhoud 4

Makeover Den Donk krijgt steeds meer vorm

6

In memorian: Paul Vercauteren

Thomas Van Lancker (hoofdredactie & opmaak).

Simon Berlo, Michaël Crapoen, Marieke De Vos, Sarah Geers, Kristof Scheldeman.

8

Dagvlinderfiche: de kleine vuurvlinder

Met dank aan:

11 Wase en Vlaamse mezenvangers in het veld en de folklore

Driemaandelijks tijdschrift van de regionale natuurvereniging vzw Durme.

Redactieraad:

Hans Baeté, Geert Braem, Jurgen Couckuyt, Sylvain Cuvelier, Patrick De Brauwer, Joris Everaert, Christophe Hillaert, Kurt Jonckheere, Jan Maertens, Tom Vermeulen en André Verstraeten.

12 Het is nog steeds niet te laat, Joke!

Taalkundig advies: Paule Bosch Secretariaat:

14 Struweeltjes

Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren Tel: 09 348 30 20 info@vzwdurme.be www.vzwdurme.be

22 Opening gluurmuur Den Hert in de Linie

Lidmaatschappen:

25 Fotopagina

12 euro per kalenderjaar of 25 euro als steunend lid.

Leden die zich ook op ‘t Groene Waasland, het tijdschrift dat vzw Durme uitgeeft samen met andere Wase natuurverenigingen, willen abonneren, betalen 5 euro extra per kalenderjaar.

26 Vogelnieuws

Betalingen kunnen via onze bezoekerscentra of door overschrijving op BE52 0012 2999 0009 van vzw Durme met vermelding van naam en adres.

28 Activiteitenkalender juli - september

Druk: www.drukindeweer.be

31 Zeven Zomerse Zondagswandelingen

Gedrukt op milieuvriendelijk papier met plantaardige inkt.

De auteurs zijn verantwoordelijk voor hun publicaties.

Overnemen van artikels is toegelaten als je de bron vermeldt. Alle foto’s zijn auteursrechtelijk beschermd.

Onze partners: Bedankt voor jouw steun!

2

Cover:

Rietorchissen in bloei in de Buylaers (zie p 20)

Foto:

Christophe Hillaert

Vo o r w o o r d

|

Studie

|

Beheer

|

Educatie

|

Actueel

|

Kalender

Voorwoord HE NOG T IS TE L NIET AA JOKE T,

Natuurliefhebbers hebben ongetwijfeld in onze reservaatgebieden de borden opgemerkt met de slogan 'Het is nog niet te laat, Joke!' Samen met andere terreinbeherende verenigingen in Vlaanderen heeft vzw Durme met dat motto een actie opgezet om minister Joke Schauvliege aan te zetten de hervormings- en besparingsplannen van haar administratie bij te sturen.

Begin juni meldden de media dat er in België een paar honderd miljoen euro geblokkeerd liggen omdat maatregelen voor de uitvoering van het klimaatplan uitblijven. Akkoord, in het drukke Vlaanderen met veel verkeer en industrie en een steeds grotere bevolking zijn er maatregelen nodig om de levenskwaliteit voor toekomstige generaties te waarborgen. Maar of het milieu ermee gebaat is als de middelen voor uitbreiding van natuurgebieden en voor het beheer van de bestaande gereduceerd worden, is een andere vraag! Wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat de natuur nodig is om CO2 te bufferen en op te slaan.

Al jarenlang heeft de administratie in gewestplannen natuurgebieden té onnauwkeurig ingekleurd.

Prachtige gebieden zijn door lokale natuurliefhebbers gered en zijn niet of nauwelijks op die plannen te vinden. En precies die gebieden worden nu bedreigd: om ze goed te beheren zijn er financiële middelen nodig én om ze uit te breiden. Dank aan allen die onze petitie aan de minister al gesteund hebben! Maar het is nog niet te laat! Eind juni bezorgen we die aan de minister. Hopelijk heeft ze oor voor de kreet vanuit de natuursector.

Verder staat in dit tijdschrift ook een “In Memoriam”,voor Paul Vercauteren, natuurpionier van het eerste uur en jarenlang drijvende kracht voor de uitbouw van het natuurgebied de Fondatie in Sinaai, een rust- en stiltegebied waar fauna en flora een schatkamer van ontdekkingen biedt aan haar bezoekers. Ironisch genoeg zou de Fondatie één van de gebieden zijn die getroffen worden door de besparingsmaatregelen. We zullen er dan ook alles aan doen om de jarenlange inzet van Paul niet verloren te laten gaan.

Ondertussen zitten ons bestuur en ons personeel niet stil, ondanks de onduidelijkheid van maatregelen die op ons af komen. Dankzij de steun van de steeds maar aangroeiende groep vrijwilligers die onze vereniging mee helpen, kunnen we jullie weer een tijdschrift aanbieden vol weetjes, waarnemingen en verslagen.

Ik wens jullie alvast een zonnige zomer toe vol natuurontdekkingen in onze regio.

Patrick De Brauwer, voorzitter vzw Durme 3

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Makeover den donk krijgt steeds meer vorm Michaël Crapoen & Kristof Scheldeman In eerdere edities van Durme- en Scheldeland kon je al lezen dat het Donkmeer en Berlare Broek in Berlare, er binnen enkele jaren anders zullen uitzien. Onder impuls van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) en het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) werken we volop aan een ambitieus natuurherstelplan. Grosso modo is het de bedoeling om het unieke laagveenecosysteem in die regio te herstellen, maar daarnaast wordt ook een belangrijk deel van het toeristisch-recreatieve netwerk aangepakt. Het projectgebied is 397 hectare groot en alle gronden zijn in eigendom van de betrokken partners.

Door menselijke invloeden - zoals de turfontginning - is daar landschappelijk een grote variatie aan zowel natuurlijke als kunstmatige biotopen ontstaan. Denk maar aan de kleine en grote waterpartijen met allerhande verlandingstadia of de vele populieraanplanten. Die ingrepen hebben het landschap zijn huidige uitzicht gegeven, maar in veel gevallen helaas ook de oorspronkelijke natuur teruggedrongen. Toch is dit gevarieerde gebied nog steeds een hotspot voor de biodiversiteit. Zeldzame(re) soorten zoals woudaap, roerdomp, kleine modderkruiper en moeraskruiskruid kan je hier nog vinden, terwijl ook nog steeds nieuwe soorten zoals de grote weerschijnvlinder opduiken.

Het natuurinrichtingsproject Berlare Broek - Donkmeer wil de resterende kwetsbare natuur veilig stellen en een forse duw in de rug geven zodat zich opnieuw een uniek en stabiel ecosysteem ontwikkelt. Daarnaast staat ook de relatie tussen mens en natuur in de kijker: ontdekken, genieten en beleven in een natuurlijk landschap. Knuppelpaden, infoborden, hengelsteigers en uitkijkpunten zijn maar een greep uit de nieuwe infrastructuur die bezoekers dichter bij die unieke natuur zal brengen.

Het dierenpark in de Eendenkooi gaat volledig op de schop en verhuist naar de oever van het Nieuwdonkmeer. Op de huidige site van het dierenpark komt een uitdagende groene plek vol natuurlijke speelelementen. Natuur mag toegankelijk gemaakt worden voor iedereen, maar dan wel zonder de meest kwetsbare zones te verstoren.

Wat betreft de gebieden die vzw Durme beheert, geven we in een notendop een korte beschrijving van de inrichtingsmaatregelen die er gepland zijn: Veengraslanden en Broekmeers: bloemrijke graslanden doorspekt met heldere sloten en aan de oevers van de grotere waterplassen brede rietzones. Ziedaar een ideaal biotoop voor o.a. roerdomp en woudaap die er kunnen jagen op visjes en libellen. Zij vormen een belangrijk doel voor deze zone.

Daarnaast zullen put 13 en 14 (vijvers ten westen van het pad naar de eendenkooi) ontslibd worden en zullen ze hydrologisch geïsoleerd worden van de rest van het Donkmeer. Door de ontslibbing creëren we een voedselarmer, helder water en door de afkoppeling van het Donkmeer streven we een natuurlijk waterpeil na. Een belangrijke voorwaarde voor rietontwikkeling!

Heikens - Polsmeersen: in het westelijk deel van het projectgebied ligt, verborgen tussen het bos, een knappe veenplas.Vzw Durme heeft hier enkele jaren geleden een kleine plagproef (afgraven van de voedselrijke toplaag) uitgevoerd, en de resultaten tonen de bijzondere potenties van het gebied aan. Rietontwikkeling en ruimte geven aan zeldzame planten zoals grote boterbloem, moeraskruiskruid, wateraardbei staan bovenaan de lijst. Ook de grote drijftil krijgt een grondige opknapbeurt.

Op termijn zullen bijzondere moerasvogels er de nodige rust vinden om te broeden.

4

Š VLM

Hemelse Rij: dat gebied wordt ingericht als paaiplaats en opgroeiplaats voor vissen. Doorstromend water met diepere en ondiepere oevers, voldoende zuurstof en zonnige plekken zijn daarvoor nodig.

Een verruigde zone in de Hemelse Rij zal worden ingericht als rietland, die o.a. moerasvogels zal aantrekken.

Indien alle procedures verder vlot blijven verlopen, dan zouden de eerste inrichtingswerken in de loop van 2016 kunnen plaatsvinden, waarna de werken vermoedelijk zo’n drietal jaar zullen duren.

Samen met de reeds gestarte Sigmawerken zullen al die maatregelen het Berlare Broek, het Donkmeer en de Kalkense Meersen versterken als indrukwekkende ecologische stapsteen langsheen de Schelde. Een scenario waar we tot voor kort enkel maar van konden dromen.

Het Natuurinrichtingsproject Berlare Broek - Donkmeer is een samenwerking tussen twee overheidsdiensten: het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) en de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) en verder ook met de gemeente Berlare, vzw Durme, de Polder tussen Schelde en Durme, de Intercommunale Dender-Durme-Schelde, het Regionaal landschap Schelde Durme (RLSD) en de provincie Oost-Vlaanderen.

5

B e h o u d

|

R e s p e c t

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

In memoriam: Paul Vercauteren André Verstraeten Op vier mei namen we afscheid van Paul, een getalenteerd vogelaar en geliefde conservator van vzw Durme. De nauwe en hartelijke contacten van Paul Vercauteren binnen vzw Durme begonnen in 1979 toen hij stagiair-ringer werd.

Zijn vader was jachtwachter en hij zou die later opvolgen, maar dan in een totaal nieuwe stijl: op de eerste plaats de natuur veelzijdig doorgronden en geduldig bestuderen. Uit die instelling groeide vogelstudie op hoog niveau. Hij ringde jaarlijks duizenden vogels. Op het gedachtenisprentje staat een foto van hem in zijn 'vangkot achter de trekstok'. Hij maakte fiches met de handkenmerken van al onze vogels, publiceerde in het wetenschappelijk tijdschrift 'De Giervalk' en verwerkte de vogelwaarnemingen uit de streek in talrijke jaarverslagen 'Avifauna van de Durmevallei'. Hij was ook lang actief lid in de werkgroep 'Leefmilieu Sinaai'.

Paul Vercauteren met een door hem uitgesneden groene specht, die in 2006 in de Fondatie van Boudelo als ‘Groene Pluim’ werd overhandigd aan het stadsbestuur van Sint-Niklaas voor hun bijzondere steun aan dit reservaat.

In 1996 werd het reservaatproject de Fondatie van Boudelo in Sinaai opgestart, mede dankzij de bemiddeling van Paul.

Daaruit vloeide een unieke samenwerking tussen vzw Durme en de lokale jachtgroep. Paul werd de eerste conservator van dat reservaat en hij bleef dat tot zijn overlijden. Hij was er vaak dag en nacht.

Met zijn uitzonderlijk talent en geduld vond hij de naalden in de hooiberg van moeder natuur, zoals broedende houtsnippen, het nest van de wespendief of de nestholte van boommarters. In de Fondatie volgde hij het beheer nauwgezet, inventariseerde de broedvogels, zorgde voor geleide bezoeken en was steeds bereid cursisten natuurgids te helpen.

Paul was een begaafd en veelzijdig kunstenaar. Hij maakte met zijn zoon Tommy prachtige films over de natuur in de Fondatie en in Sinaai; de teksten werden ingesproken door zijn schoondochter Hilde. Hij sneed honderden vogels uit in balsahout en kleurde die perfect. Ze zullen te zien zijn in het bezoekerscentrum Molsbroek van begin augustus tot en met eind augustus, in een tentoonstelling georganiseerd in samenwerking met Vogelbescherming Vlaanderen.

6

Paul (r) was dag en nacht in het reservaat en vond er naalden in de hooiberg van moeder natuur. Met zijn zoon Tommy (l) maakte hij onder andere prachtige films over de natuur in de Fondatie van Boudelo. © Vzw Durme

Paul was een familiemens die met zijn familie al eens naar een boogschieting ging, met de wielerkoersen van zijn kleinzonen meeleefde, een leuk deuntje op zijn accordeon speelde, in zijn serre de meest uiteenlopende soorten cactussen koesterde en ten volle genoot van de zondagavonden met alle kinderen en kleinkinderen samen.

Begin van de jaren ‘90 van vorige eeuw kreeg hij gezondheidsproblemen die de laatste jaren steeds zwaarder en meer verscheiden werden. Moedig heeft hij zich tot de laatste maanden opgetrokken aan zijn interesse voor de natuur. Buiten lopen door bos en veld was voor hem als een medicijn.

Maar hij had vooral veel steun aan zijn vrouw Rita, zijn kinderen en kleinkinderen, die hem met uiterst liefdevolle zorgen omringden. Het was een warm nest ten huize Vercauteren. Ik heb het voorrecht gehad goed bevriend te zijn met een uitzonderlijk natuurkenner en -beschermer, die ook een groot en eerlijk mens was.

Paul, we zullen je missen en kunnen je nooit vergeten.

Tijdelijke tentoonstelling Paul Vercauteren Ter nagedachtenis van Paul Vercauteren zal van 1 augustus tot en met 26 augustus een tijdelijke tentoonstelling gehouden worden in het bezoekerscentrum Molsbroek i.s.m. Vogelbescherming Vlaanderen.

Dat Paul een begaafd en veelzijdig kunstenaar was, getuigen de verschillende foto’s, publicaties, schilderijen en uit hout gesneden vogels die gedurende die periode tentoon gesteld zullen worden.

7

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Dagvlinderfiche: de kleine vuurvlinder Sylvain Cuvelier - VVE WG Dagvlinders De tweede dagvlinderfiche van het jaar handelt over de kleine vuurvlinder (Lycaena phlaeas), een kleine dagvlinder met glanzend oranjerood gekleurde vleugels. Op de voorvleugels komen onregelmatig verdeelde zwarte vlekjes voor op de vurige grondkleur. De achterrand van de voorvleugel is zwart gezoomd. De bovenkant van de achtervleugels is donker en heeft een smalle oranje submarginale band waarin zwarte stipjes voorkomen. Soms zijn er ook blinkende blauwe stipjes aan de rand van die smalle band te zien: dat is de niet zo zeldzame forma caeruleopunctata. Heel uitzonderlijk ontbreekt de vurig oranje grondkleur zelfs totaal.

8

♂ kleine vuurvlinder: bovenzijde.

© Fonny Schoeters

In de zomer heeft de vlinder dikwijls een kort staartje aan de achtervleugels. De onderzijde van de voorvleugel is minder fel oranje gekleurd en heeft een vergelijkbaar patroon van zwarte stipjes. De onderkant van de achtervleugel is grijsbruin waarin soms donkere stippen voorkomen. De twee geslachten verschillen weinig van uiterlijk en zijn moeilijk te onderscheiden.

De voorvleugelpunt van de mannetjes is ietwat scherper en de vlekjes op zijn voorvleugels zijn ietwat kleiner.

Van de kleine vuurvlinder zijn er twee tot drie generaties per jaar en dat is de laatste jaren vrij veel voorgekomen door het warmere klimaat. In de lente komt de kleine vuurvlinder doorgaans in kleinere aantallen voor, want vermoedelijk is tijdens de winter de sterfte bij de rupsen vrij hoog. Bovendien overwinteren de rupsen in diverse stadia en dat laat zich tijdens de lente voelen in een gespreide vliegperiode. Kort na de paring leggen de wijfjes de eitjes afzonderlijk, op de onderkant van de bladeren van zuringsoorten, vooral op schapenzuring, maar ook op veldzuring. De daaropvolgende zomergeneratie is doorgaans al talrijker en vertoont een piek in de tweede helft van de maand juli. Bij goede nazomers laat een derde generatie niet lang op zich wachten en in september kunnen de aantallen hoog oplopen.

♀ kleine vuurvlinder: bovenzijde.

♂ kleine vuurvlinder: forma caeruleopunctata.

© Philippe Van de Velde

© Philippe Van de Velde

♂ kleine vuurvlinder: onderzijde.

© Wesley Poelman

De kleine vuurvlinder kan je in het projectgebied op veel plaatsen zien (kaart A), maar ook bij deze soort is het duidelijk dat er maar weinig kerngebieden (kaart B) zijn waar de soort echt goed voorkomt. Vooral schrale graslanden, heidegebieden en spoorwegbermen genieten de voorkeur. Het is een zenuwachtige en heel actieve vlinder, wat veel energie eist.

De kleine vuurvlinder wordt dan ook heel dikwijls voedend gezien op bloemen. De mannetjes zijn ook opvallend territoriaal en verdedigen hardnekkig hun kleine gebiedjes. Als andere mannetjes hun gebied doorvliegen, zitten ze die direct achterna. En als de indringer verjaagd is, komen ze frequent naar de oorspronkelijke plaats terug.

Schapenzuring.

© Sylvain Cuvelier

Net als andere graslandvlinders heeft de kleine vuurvlinder het moeilijk om in de streek te overleven. Verruiging, vermesting en nalatig beheer zijn nefast voor de geïsoleerde populaties. Extensieve begrazing, gefaseerd maaien van hooiweiden en mogelijk ook sinusbeheer zijn gunstig voor de soort. Vlindervriendelijk wegbermbeheer kan verschillende kleine populaties met elkaar verbinden en verstevigen.

Binnenkort kijken we al uit naar de tweede generatie en we hopen dat jullie meetellen om de status van de soort van nabij op te volgen.

Blijf echter ook op post in september voor een mogelijke talrijke najaarsgeneratie.

GRAFIEK (boven) Fenologie van de kleine vuurvlinder (2004 - 2014). © Project Dagvlinders Durme- en Scheldegebied KAART A (links) © Project Dagvlinders Durme- en Scheldegebied Legende kaart: Rode bol: waarneming kleine vuurvlinder (2004 - 2013) Groene bol: nieuwe waarneming kleine vuurvlinder Blauwe lijnen: Schelde, Durme, Dender & Moervaart Groen: boscomplexen Zwarte lijnen: spoorlijnen Rode lijnen: E34 - E17 Lichtgrijs: stads- en dorpskernen

9

Bovenstaande schrale biotopen (zoals hier in Zeveneken) met o.a. schapenzuring zijn zo goed als verdwenen in ons projectgebied.

© Jurgen Couckuyt

KAART B (links) © Project Dagvlinders Durme- en Scheldegebied Legende kaart: Rode bol (grootte): kerngebieden van de kleine vuurvlinder (2004 - 2014) Blauwe lijnen: Schelde, Durme, Dender & Moervaart Groen: boscomplexen Zwarte lijnen: spoorlijnen Rode lijnen: E34 - E17 Lichtgrijs: stads- en dorpskernen

Wil je ook de aanwezigheid van alle dagvlindersoorten in de eigen regio beter leren kennen, geef dan gevolg aan onze herhaalde oproep: meld én alle observaties én alle stadia op www.waarnemingen.be en maak ook veel foto’s. Zo werk je mee met het grote dagvlinderproject in de Durmeen Scheldegebied.

Schrijf je in op de dagvlinderflash bij filip.vandevelde@skynet.be en/of couckuyt.jurgen@telenet.be, en wie weet komt jouw foto in de volgende editie.

10

B e h o u d

|

H i s t o r i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Een uitzonderlijk boekje:

Wase en Vlaamse mezenvangers in het veld en de folklore, in Europees perspectief Het is in de 21ste eeuw bij ons ondenkbaar geworden dat mezen zouden gevangen worden voor de kooi of de braadpan. Maar toch was dat in België toegestaan tot 1873. De mezenvangst heeft een rijke geschiedenis. De eerste afbeelding dateert uit de 6de eeuw bij de Grieken! Voor de mezenvangst gebruikte men meestal een levende uil en lijmstokken, maar ook slagkooien, gekloven takken of blaaspijpen kwamen er soms aan te pas. In het Waasland en het Antwerpse bestonden zelfs gilden van mezenvangers, die nadien als folkloregroep actief bleven. Eén daarvan bestaat zelfs nog, nl. in Wijnegem.

André Verstraeten, bezieler van talrijke natuurprojecten, publiceerde geregeld bijdragen over natuurbehoud, vogelbescherming en heemkunde. Vanuit een speciale belangstelling voor de geschiedenis van het buitenleven en de vogelvangst ging hij in archieven op speurtocht naar oude miniaturen, gravures, poëzie en teksten over de mezenvangst. Daarbij doken heel wat verrassingen op, zoals de moraliserende en erotisch dubbelzinnige oude kunstwerken over mezenvangst, het feit dat de stad Sint-Niklaas in de 19de eeuw het grootste aantal (13 of 14) mezenvangersgilden telde, een uniek schilderij over de mezenvangst in het salon van het Sint-Lodewijkscollege in Lokeren en de mooiste mezenvangersvlag in het stadsmuseum van Lokeren.

Vlag van de Lokerse mezenvangers maatschappij De Ware Belgen. (Stadsmuseum Lokeren. Foto Simon Debbaut. Met dank aan Leen Heyvaert en Isabelle Libbrecht)

Het resultaat van al dat speurwerk wordt, samen met 7 andere artikels, eind 2015 gepubliceerd in de Annalen van de Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas. Het artikel 'Wase en Vlaamse mezenvangers in het veld en de folklore, in Europees perspectief' is tijdelijk ook als afzonderlijke boekje te bekomen door bestelling vóór 30 september 2015. Bestellingen zijn slechts geldig na storting van 10 euro op rekeningnummer BE52 0012 2999 0009 van vzw Durme met vermelding 'boekje mezenvangers'. Het boekje zal ongeveer 60 bladzijden tellen en bevat 27 illustraties, onder meer oude gravures, tekeningen, foto's van een Romeinse mozaïekvloer, historische vlaggen en folkloregroepen. Het boekje zal in december 2015 worden verzonden.

Word nu lid en krijg een gratis Dobbelken Ken je nog iemand die geen lid is?

© All-Image

Spreek hen dan aan en maak hen warm om onze prachtige natuur te steunen. Als je lid wordt in juli of augustus krijg je in ons bezoekerscentrum Molsbroek een gratis Dobbelken of korting op een loupepotje. Zeker de moeite waard!

11

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Het is nog steeds niet te laat, Joke Sarah Geers Het zijn woelige tijden. Vorig jaar werden de provinciale subsidies voor educatie reeds stop gezet, sinds eind 2014 zijn we in volle onderhandeling over het natuurdecreet, en ook de subsidies voor onze verenigingswerking staan nu onder druk. Er worden onmogelijke eisen gesteld door de Vlaamse administratie om aanspraak te kunnen maken op de subsidies, waardoor heel wat kleine verenigingen én gebieden uit de boot dreigen te vallen. Bovendien zijn er geruchten dat ook Europa zijn natuurbeleid zou terug schroeven. Langs alle kanten wordt het voortbestaan van onze natuur bedreigd.

Omdat we niet bij de pakken blijven zitten, voeren we actie. Sinds begin april kan je op de website, op onze activiteiten of in ons bezoekerscentrum een petitie tekenen. Ondertussen zitten we al aan meer dan 45.000 digitale handtekeningen. Maar we gaan voor minstens 50.000!

Of misschien zelfs 100.000… ? Verspreid dus zeker onze link via www.vzwdurme.be.

Begin september geven we de petitie af bij de administratie in Brussel.

Van op het terras aan het bezoekerscentrum is onze actiekader zien. Het uitzicht blijft momenteel nog intact, maar de toekomst ‘oogt’ onzeker. Geniet er dus van ... nu het nog kan. © Vzw Durme

12

Op 25 april voerden een honderdtal strijdlustige natuurliefhebbers samen met vzw Durme actie.

Š Vzw Durme

Daarnaast voerden we op 25 april nogmaals actie. In het bezoekerscentrum van het Molsbroek verzamelden om 11 uur zo’n 100 strijdlustige natuurliefhebbers. Want dat Molsbroek is op verschillende manieren bedreigd: zowel het beheer van het prachtige vogelgebied, als de openstelling en de ontvangst van de 20.000 wandelaars per jaar komen in het gedrang. Tijdens een korte wandeling lichtten Sarah en Kristof de problematiek toe, en wezen ons op de mooiste plekjes. Zelf ons gloednieuwe blotevoetenpad is bedreigd! Gelukkig konden we op heel wat persaandacht rekenen, niet alleen lokaal, maar ook de nationale pers pikte ondertussen onze gemeenschappelijke boodschap met Natuurpunt en Limburgs Landschap op.

Hopelijk reageert minister Joke Schauvliege op onze noodkreet! Als afsluiter klonken we op het Molsbroek, met halfvolle glaasjes water, versierd met vlierbloesemsiroop en eetbare viooltjes. Zoals het een echte natuurvereniging betaamt!

Van op het terras kan je nog steeds onze actiekader zien die de aandacht van de voorbijgangers op de problematiek wil vestigen. Ook in enkele andere reservaten verscheen een bord met daarop de vraag aan Joke (onze minister van Natuur) om de natuur te redden. Het is nog niet te laat!

De actievoerders werden getrakteerd op halfvolle glaasjes water met eetbare viooltjes en vlierbloesemsiroop. Š Vzw Durme

13

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Struweeltjes Struweeltjes is een rubriek met allerlei interessante, opvallende of leuke natuurweetjes uit onze regio.

Grote Vogeldag groot succes Op zondag 3 mei verzamelden vogelliefhebbers groot en klein zich in het Molsbroek. Ondanks de regen die met vlagen naar beneden kwam, konden we toch rekenen op een mooie opkomst. ’s Morgens genoten de bezoekers van een geleide vogelwandeling onder de deskundige begeleiding van Eddy Gadeyne, die met de Grote Vogel Dag zijn 30-jarig bestaan als natuurgids vierde.

In de namiddag kon je kennismaken met het aanbod aan verrekijkers van Natuurkijkers.be, leuke vogelgadgets kopen op de stand van Vogelopvangcentrum (VOC) Merelbeke en luisteren naar presentaties van Eddy en Joris Everaert over vogels uit onze streken. Als kers op de taart werden enkele opgevangen diertjes terug vrijgelaten, met drie schattige jonge egeltjes als hoogtepunt. Wat lief!

Sarah Geers

Nik van VOC Merelbeke toont twee jonge egeltjes.

© Vzw Durme

Bruine korenbout ontdekt Durmevallei Korenbouten vormen een geslacht van grote libellen die voornamelijk in de lente vliegen. De meest bekende korenbouten in onze streek zijn de viervlek en de platbuik. De viervlek is nu overal aan te treffen bij flink begroeide plassen.

14

De eveneens talrijk voorkomende platbuik heeft dan weer een voorkeur voor drinkpoelen en vijvers met kale oevers, maar kan ook voorkomen in met riet omzoomde poelen indien er weinig concurrentie is van andere grote libellen.

Vers nog niet uitgekleurd vrouwtje bruine korenbout.

© Vzw Durme

Veel minder gewoon is hun broertje de bruine korenbout, een soort die voortkomt in de omgeving van stilstaande plassen, traag stromende rivieren en dode rivierarmen. In het Waasland bereikt hij de westelijke grens van zijn vlieggebied. Hij is lokaal algemeen in de Scheldevallei, van Zwijndrecht over Kruibeke, Bazel en Rupelmonde tot in Temse. Recent vond de bruine korenbout ook zijn weg naar de Durme: op 29 augustus 2013 fotografeerde Dirk Hylebos een bruine korenbout in Hamme aan de oude Durme en op 15 mei 2015 legde Thomas Van Lancker een exemplaar op plaat vast in het nabij gelegen Groot Broek in Temse. De bruine korenbout volgt de weg van de grote rivieren Schelde en Durme en breidt dus langzaam maar zeker zijn territorium uit naar het westen. Eenmaal, op 22 mei 2010, werd een bruine korenbout gefotografeerd door Hugo De Beuckeleer in het St-Jacobsgat, een plaats die enigszins afwijkt van het stroomgebied van Schelde en Durme.

In het westelijk deel van het Waasland ontbreekt de bruine korenbout volledig. Hij werd er niet meer waargenomen na 1950. Ook in de libellenrijke regio rond Berlare en Wichelen werd hij de laatste decennia niet meer gezien.

Men tast enigszins in het duister omtrent die lokale verspreiding. De bruine korenbout lijkt een voorkeur te hebben voor een bepaalde combinatie van waterkwaliteit en hoge oeverbeplanting. Opvallend is dat hij habitats met vis lijkt te verkiezen, iets wat libellen meestal vermijden omdat hun larven door vissen gegeten worden. De aanwezigheid van een goede oevervegetatie met onder meer riet is een steeds weerkerend kenmerk van het leefgebied van de bruine korenbout.

Misschien zien we bruine korenbouten over het hoofd. Uitgekleurde mannelijke bruine korenbouten zijn, in weerwil van hun naam, blauw en kunnen verward worden met uitgekleurde mannelijke gewone oeverlibellen. Doorslaggevend is de lichtblauwe kleur van hun ogen.

Gewone oeverlibellen hebben bruingroene ogen. Ook is van alle bruine korenbouten - in tegenstelling tot oeverlibellen - de basis van de ondervleugel zwart. Pas uitgeslopen mannetjes ten slotte hebben nog de bruingele kleur van vrouwtjes. Daarnaast hebben vrouwtjes grote donkere vleugelpunten (zie foto hiernaast). Wie de bruine korenbout wil ontdekken op zijn tocht naar het westen, moet dus goed uit zijn doppen kijken!

Tom Vermeulen

Proficiat aan de winnaars van de lentefotowedstrijd Dit voorjaar lanceerden we een fotowedstrijd.

Iedereen kon zijn mooiste landschapsfoto’s inzenden, liefst genomen in onze reservaten.

En we kregen echte pareltjes binnen!

De foto van de Stekense Vaart in Sinaai van Annelies D’haese kreeg het meeste duimpjes via facebook (zie fotopagina p 21). Ze wint een fotoboek van topfotograaf Wouter Pattyn.

Onze jury koos dan weer de foto van Luc D’haese (onderaan deze pagina). Die legde enkele reetjes vast in de ochtendnevel. Hij wint een prachtige Leatherman multitool, gesponsord door De Pikke Outdoor & Workwear.

Sarah Geers Zeldzaam lieveheersbeestje in de Gavers Op 30 mei waren we te gast in de Gavers in Hamme-Zogge voor een dagvlinder- en insectenwandeling, een samenwerking tussen vzw Durme, Natuurpunt Hamme en de Dagvlinderwerkgroep. Aangezien het een beetje winderig was vlogen er maar enkele dagvlinders rond, maar in de toppen van look-zonder-look zagen we de rupsen van oranjetipjes mee wiegen in de wind. Ook enkele nachtvlinders en (azuur-) juffers waren present.

© Luc D’haese

15

In het natste gedeelte zat de grote rups van de rietvink ons aan te staren. In de biezen en rietvegetatie vonden we het typische negentienpuntlieveheersbeestje dat in verschillende moerasgebieden in de Durmevallei voorkomt (o.a. het Molsbroek, de Moortels, …).

Enkele meters verder vonden we ook het zeldzame vierentwintigstippelig lieveheersbeestje (Subcoccinella vigintiquatuorpunctata). De meeste literatuur vermeldt dit kleine (3 tot 4 mm) rode beestje met (weinig opvallende tot grotere ineenlopende) zwarte vlekken meestal als bewoner van drogere gebieden zoals duinen en mijnterrils.Volgens een aantal andere auteurs komt het ook voor op glanshaver, koekoeksbloem, klaver, melde, … in vochtigere gebieden dus, zoals de Gavers. Een mooie waarneming voor dit natuurgebied!

Kurt Jonckheere

Zowel jong als oud kunnen zich uitleven op het Blotevoetenpad in de insectentuin naast het bezoekerscentrum Molsbroek. © Vzw Durme

Blotevoetenpad naast het Molsbroek In de paasvakantie was het weer een vrolijke boel in het bezoekerscentrum. De kinderen van het blotevoetenkamp trokken hun schoenen en sokken uit, en voelden de zachte (en soms iets minder zachte) natuurelementen. We probeerden van alles uit, van mos tot takken en zelfs het water van de poel! Als slot van het kamp maakten we een echt blotevoetenpad, dat je elke dag kan komen uittesten in de insectentuin naast het bezoekerscentrum. Zeker een aanrader! Opgelet, vuile voeten gegarandeerd.

Sarah Geers Boswitje duikt op in de Fondatie

Vierentwintigstippelig lieveheersbeestje in de Gavers. © Kurt Jonckheere

“Groene” infoborden met de steun van Creafor Elk reservaat in ons werkingsgebied voorzien we van mooie en leerrijke infoborden. Je vindt er info over het gebied, een kaartje met de wandel- en fietspaden en enkele mooie foto’s.

Sinds kort worden deze borden - samen met al onze kleinere informatiebordjes - gedrukt met steun van Creafor. Dat is een Lokerse drukkerij met aandacht voor onze natuur. Dankzij hun flinke korting kunnen wij jullie blijven informeren. Bedankt!

Sarah Geers 16

Op zondag 24 mei wandelde ik door één van de mooiste reservaten van de Durmevallei, m.n. de Fondatie van Boudelo. Dankzij het gericht beheer van vzw Durme zijn de voormalige visvijvers in dit gebied stilaan geëvolueerd naar unieke waterbiotopen. Heel wat van die vijvers liggen besloten in boscomplexen die voor de doorsnee wandelaar nauwelijks zichtbaar zijn.

Die zondag liep ik door zo’n boscomplex op zoek naar voorjaarslibellen. En die waren op post: smaragdlibel, viervlek, grote roodoogjuffer, platbuik en vuurjuffer zijn typische lentebewoners van de Fondatie. Rond een met riet omzoomde poel, vloog een klein wit dagvlindertje. In die tijd van het jaar denk je dan onmiddellijk aan een klein uitgevallen klein koolwitje of een vrouwelijk oranjetipje.

Het vliegbeeld was echter ongewoon. Het frêle vlindertje vloog korte afstanden bij verstoring en ging telkens met gesloten vleugels in de vegetatie zitten. Daardoor kon ik enkele foto’s maken. Toen pas zag ik dat ik met een zeldzaamheid te maken had: een boswitje! In het Waasland had ik nog nooit een boswitje gezien. Volgens waarnemingen.be was er tot dan toe maar één Wase waarneming de soort, nl. die van 8 juni 2010 van Jurgen Couckuyt in Everslaar. Mijn exemplaar bleek een vrouwtje te zijn met lichtgrijze voorvleugeltoppen; bij het mannetje zijn die zwart. Het bleef bij dat ene exemplaar. Een populatie heb ik dus niet aangetroffen, hoewel de aanwezigheid ervan niet uitgesloten is.

Vrouwelijk boswitje in de Fondatie van Boudelo.

© Tom Vermeulen

Philippe Van de Velde kon twee dagen later ook een vrouwelijk boswitje waarnemen op een steenworp van mijn vindplaats. Misschien gaat het om hetzelfde exemplaar, misschien ook niet.

Boswitjes leven in open bossen, halfnatuurlijke graslanden en in grensvegetaties. De rupsen eten gedurende de zomer van vlinderbloemige kruiden (bv. vogelwikke, hopklaver, kleine klaver, gewone rolklaver, veldlathyrus, ...) en overwinteren als pop. Men vindt die planten vooral in de lage vegetatie rondom de meer zonnige poelen. Het boswitje is dus gebaat bij een beheer dat streeft naar de ontwikkeling van zoomvegetaties met vlinderbloemigen. De Fondatie lijkt mij dan ook een ideaal biotoop voor het boswitje dat op Vlaamse schaal aan een voorzichtige opmars bezig is.

Sinds 2002 heeft het boswitje de status van standvlinder in Vlaanderen; dat betekent dat het 10 jaar na elkaar werd waargenomen. Laat ons hopen dat het boswitje ook stand houdt in de Fondatie en in de Durmevallei.

Tom Vermeulen Algen bestrijden met strobalen Sinds kort dobberen er verankerde gerstestrobalen in het Donkmeer. Dit blijkt geen kunstproject, maar een experiment om de kwaliteit van het water te verbeteren. Donkwachter Piet Vandersnickt licht toe: ‘Rottend stro (gerst werkt het best) remt de algengroei in het water af. Momenteel liggen er een kleine 300 balen in het water. Deze zomer zullen ook enkele beluchters in het water worden gezet.

Daardoor neemt de zuurstof toe en wordt de algengroei nog meer belemmerd.’

Schepen Kris Malfliet beaamt: ‘Deze actie is ons geadviseerd door het Agentschap voor Natuur en Bos. In Frankrijk en Groot-Brittannië wordt hiermee al een hele tijd geëxperimenteerd, vaak met positieve resultaten binnen hetzelfde jaar.

Wonderen verwachten we niet, de algengroei heeft immers ook met andere factoren zoals de sliblaag en bladval te maken. Maar het is onze hoop al deze zomer resultaten te boeken, daarna zullen we deze nieuwe aanpak evalueren.’

Jan Maertens

De rottende strobalen zullen hopelijk de algengroei in het Donkmeer afremmen. © Jan Maertens

17

Aagje (10 j.) gidste een groep kinderen én ouders. © Christophe Hillaert

De natuurwereld voor kinderen Zaterdag 30 mei was er een bijzondere wandeling in natuurreservaat de Buylaers in Lokeren.

Aagje Hillaert (10 jaar) gidste een wandeling voor kinderen en ouders. De kinderen waren tussen de 5 en 16 jaar en werden meegenomen op avontuur door de natuur. Na uitleg over het beheer nam Aagje de kinderen apart mee om door het gebied te stappen; ouders moesten op het pad blijven. Onderweg bezochten ze de torenvalkenkast, moerassige ruigtes en de ooievaarspaal. Om goed te kunnen stappen maakten ze zelf een wandelstok van wilgentakken. Zeldzame planten zoals de bosorchis werden van dichtbij bekeken. Na een verdiende speelpauze kregen ze nog uitleg over vlinders, vogels en de Durme. Als extra verrassing mochten de kinderen op de Durmedijk zoeken naar knuffels van dieren die in het gebied voorkomen. Om af te sluiten hield Aagje nog een betoog om de Buylaers te redden, want door de verminderde subsidies komt de ontwikkeling van het reservaat in gevaar. Moe maar tevreden namen de kinderen afscheid en iedereen kreeg van Aagje nog een klein cadeautje.

waren fonteinkruiden met brede bladeren in elk geval al een tijdje zoek. Maar onlangs werd drijvend fonteinkruid (Potamogeton natans) opgemerkt in een smalle sloot in het begraasde deel van het reservaat. Kenmerkend voor die soort is een ‘knik’ op de overgang tussen bladsteel en bladschijf. Die ietwat bleke zone werkt als een gewrichtje, waardoor de bladtoppen in zowat alle richtingen kunnen drijven. De planten in het Molsbroek zien er gezond uit en tenminste één bloeiaar produceert massaal stuifmeel (zie foto). Een dergelijk teken van vruchtbaarheid wijst doorgaans niet op een van de soms moeilijk te onderscheiden bastaarden.

Drijvend fonteinkruid is een van de minst veeleisende breedbladige fonteinkruiden. Toch blijft het een indicator van niet al te voedselrijke wateren, en ook zulke milieus worden in ons land steeds zeldzamer.Volgens de Vlaamse floraatlas uit 2006 gaat drijvend fonteinkruid dan ook achteruit. Bovendien is het nóg zeldzamer geworden dan het verspreidingskaartje laat zien omdat veel groeiplaatsen een kortstondige levensduur zouden hebben. Het is alleszins een feit dat drijvend fonteinkruid vaak in klein aantal in pas geruimde sloten en vijvers wordt aangetroffen. Mogelijk komt dit door het aanboren van een zaadbank (of anders verwoord: door het opdelven van oude, maar nog steeds kiemkrachtige zaden).

Christophe Hillaert Drijvend fonteinkruid in het Molsbroek: terug van weggeweest?

Terwijl de eerder voedselarme, tegen verzuring gebufferde wateren in de Durme-Moervaartstreek ooit een ‘hot spot’ waren voor fonteinkruiden, is het niet meer zo vanzelfsprekend dat je er nu nog aantreft. In het Molsbroek 18

Drijvend fonteinkruid met bloeiaar in het Molsbroek.

© Hans Baeté

De tijd zal ons vertellen of de huidige, kleine populatie in het Molsbroek een blijver is en zich kan uitbreiden, zoals vandaag in de Daknamse meersen en in de Linie het geval is.

Al is zelfs dat laatste geen garantie voor blijvend succes, gezien de recente verdwijning van een omvangrijke populatie van de soort in een sloot nabij de Kruiskapel in Eksaarde. Ervaring leert dat het een goede zaak is om in het natuurbehoud niet teveel als vanzelfsprekend te beschouwen. Drijvend fonteinkruid maakte in de jaren '80 blijkbaar zo weinig indruk op mij dat een oud notaboekje me moest herinneren aan een vondst ervan in het Molsbroek. In het schitterende Molsbroekboek van André Verstraeten ontbreekt de soort echter in een lijst die gebaseerd is op waarnemingen in het begin van deze eeuw. Het lijkt erop dat drijvend fonteinkruid in het Molsbroek terug is van weggeweest. Het is aan de beheerders om ervoor te zorgen dat die mooie en vanouds streektypische waterplant een toekomst krijgt.

Misschien kunnen we zelfs kansen creëren voor de terugkeer van verdwenen streekgenoten als ongelijkbladig en gegolfd fonteinkruid, die misschien ook ergens in een zaadbank sluimeren.

Hans Baeté Start natuurbeheer in de Broekmeersen Palend aan de veengraslanden (bij de houten chalet aan ingang Nieuwdonk) in de Reservaatzone Donkmeer liggen de Broekmeersen Noord en Zuid. Dat gebied wordt doorsneden door de toegangsweg naar de Nieuwdonk en is goed voor ongeveer 13 ha natuur en is opgenomen in het Natuurinrichtingsproject (zie p 4-5 in dit tijdschrift). De noordelijke zone is gelegen in de erkende perimeter van vzw Durme en bestaat uit een populierenbos met verschillende waterpartijen. Het Natuurinrichtingsproject beoogt daar van de bomen te kappen tot rietland en vochtige ruigte om te vormen. De zuidelijke zone is een gewezen hooilandgebied met een grote waterpartij en een netwerk van sloten. Het natuurbeheer wordt al twee jaar georganiseerd door vzw Durme in samenwerking met het Regionaal Landschap Schelde-Durme. De hooilanden worden twee maal per jaar gemaaid en het hooi wordt afgevoerd.

Afgebakende zone Broekmeersen Noord en Zuid.

© Vzw Durme

Sinds vorige winter is ook het hakhoutbeheer van de voornamelijk zwarte elzen opgestart.

Daardoor krijgt het gebied weer geleidelijk aan het oorspronkelijke open karakter. Vanuit de toegangsweg naar Nieuwdonk valt de evolutie naar bloemenrijke hooilanden nu al op; getuige het verschijnen van plekken met allerlei grassoorten en echte koekoeksbloem.

Jan Maertens Vleermuizennieuws De mopsvleermuizen blijven actief in de streek. De voorheen met uitsterven gewaande soort werd nu ook ontdekt in een boscomplex (grotendeels vzw Durme-reservaat) op ongeveer 7 km van het eerder gekende gebied.

Naast de vorderingen in het onderzoek van de mopsvleermuizen, zijn er nog andere bijzondere ontdekkingen te melden. Na de waarneming van een bosvleermuis in de Durmemeersen in Hamme (eerste gekende waarneming ooit in het centraal tot noordelijk deel van OostVlaanderen) kon die zeer zeldzame soort in mei en begin juni 2015 tot viermaal toe worden vastgesteld langs de E17 in Waasmunster.

Mogelijk betreft het hier een foerageerroute met verzamelplaats in de omgeving!

19

Eind mei kon ook een foeragerende bosvleermuis gedetecteerd worden in de PaardeweideOost. In Vlaanderen is de bosvleermuis bijna uitsluitend waargenomen in de omgeving van grote loofbossen met veel vijvers. In het buitenland is ze ook in kleinschalige landelijke gebieden gevonden. Via telemetrie-onderzoek vond men zelfs ook jagende individuen langs spoorwegbermen en verlichte wegen, boven hooilanden en geasfalteerde oppervlakken of andere plaatsen die overdag sterk opwarmen (waarboven zich ’s avonds grote hoeveelheden insecten verzamelen).

Ooievaar met trouwring in de Buylaers.

In Waasmunster werd in mei ook enkele keren een franjestaart gedetecteerd. Dit is wel te verwachten maar toch bijzonder aangezien het de eerste gekende waarneming is in de regio.

De franjestaart jaagt voornamelijk in open bossen, en lijkt een voorkeur te hebben voor waterrijke, oude of vochtige bosgebieden, parkgebieden en dreven. Hij wordt eveneens vaak aangetroffen in vochtige zones, boven water, in open broekbos, rond beken, vijvers en grachten. Recent werd aangetoond dat de franjestaart ook relatief veel gebruik maakt van weiden en kleinschalig landbouwlandschap met een afwisseling van weiland en bossen.

Joris Everaert Romantisch, maar woelig ooievaarsjaar Onze ooievaarspaal in de Buylaers is dit jaar bezet door een nieuw koppel. Mogelijks spreken we over een broer van het mannetje van vorig jaar. Het vrouwtje leek eerst niet geringd maar een vrijwilliger toonde foto's van een kleine aluminiumring rond haar rechterpoot.

Het lijkt wel alsof ze getrouwd zijn. Dit wijst er op dat deze vogel in gevangenschap geboren is en vrijgelaten of ontsnapt. Er zijn minstens twee jongen geboren, wat niet evident was door meerdere gevechten met concurrerende ooievaars. Ons mannetje kon de aanvallen steeds afslaan (dat is helaas in Daknam niet gelukt waar het broedsel mislukte). Zelfs eind mei, na de geboorte van de jongen, werd er nog 20

© François Haffner

gevochten met hetzelfde koppel uit Daknam.

Rond dat moment verdween het kleinste en zwakste jong. Het andere jong ontwikkelde goed, maar net op het moment dat de tijd rijp was om het te ringen was het plots verdwenen.

Wat er precies gebeurd is, zal een raadsel blijven. We kunnen enkel vaststellen dat we er geen spoor van terug vinden. Hopelijk volgend jaar eens een zorgeloos jaar.

Christophe Hillaert Explosieve toename van rietorchis Afgelopen voorjaar waren we op enkele van onze botanisch rijkste hooilanden getuige van een waar kleurenspektakel. Op een aantal hooilanden waar recent een minipopulatie rietorchis zich had gevestigd, viel dit voorjaar een ware explosie van bloeiende orchideeën waar te nemen. Zo bleek op een hooiland in de Buylaers, waar in 2010 slechts 4 rietorchissen werden geteld, het aantal gestegen te zijn tot meer dan 400 exemplaren! Het paarse bloeiaspect van dit hooiland werd volledig bepaald door de aanwezigheid van honderden bloeiende orchideeën. Ook in de Fondatie van Boudelo, waar tot vorig jaar slechts 1 rietorchis werd aangetroffen, is de populatie uitgebreid tot 40 exemplaren. Dit doet ons reeds dromen van hectares hooilanden die in juni paars kleuren door bloeiende rietorchissen.

Kristof Scheldeman

B e h o u d

|

R e b u s

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Aandacht(ige) lezers !(?)

11 4

6

3

1

10 2 7

12 13

9

5

A: hierin kweekte Paul zijn cactussen.

B: werd toegevoegd bij het glaasje water tijdens de actie op 21 april.

C: werd vrijgelaten op de Grote Vogeldag.

D: bloeiende exemplaren op de coverfoto.

E: zeldzame soort aan het Donkmeer.

F: huiskleur van vzw Durme G: “harige” vogel die half mei te horen was in het Molsbroek.

H: eerste gekende waarneming in de regio van die vleermuizensoort.

I: plaats waar laatste gilde van mezenvangers als folkoregroep actief is.

J: rups die tijdens de vlinder- en insectenwandeling in Hamme te zien was.

K: vloeibaar goud van vzw Durme.

L: remt de algengroei in het Donkmeer af.

M: waardplant van de kleine vuurvlinder.

N: andere benaming van de Verre Kapel in Eksaarde.

8

SLEUTELWOORD: 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11 12 13 © Vzw Durme

Zeldzame diersoort die vooralsnog ontbreekt in ons werkingsgebied.

DOE MEE, VUL IN EN WIN! Lees aandachtig dit tijdschrift, vul bovenstaande puzzel in en ontdek het sleutelwoord.

Stuur het sleutelwoord van de puzzel vóór 1 september door via mail naar thomas.vanlancker@vzwdurme.be of via de post samen met je contactgegevens en wie weet ben jij de winnaar van een mooi geschenkpakket.

De winnaars zullen in het volgende Durme- en Scheldeland begin oktober bekendgemaakt worden.

21

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Opening gluurmuur Den Hert in de Linie Geert Braem Met het optrekken van de gloednieuwe ‘gluurmuur Den Hert’ in het reservaat de Linie in Eksaarde krijgt de natuurliefhebber een nieuwe uitgelezen kans om in Lokeren vogels te spotten en te fotograferen. De bouw van deze observatiewand werd mogelijk gemaakt dankzij subsidies van het Agentschap voor Natuur en Bos en sponsor Natuurkijkers.be.

Regelmatige bezoekers van de plas waar de gluurmuur op uit kijkt zijn kuifeend, tafeleend en bergeend. Ook de aalscholver komt geregeld eens ‘checken’ of er geen vis te verschalken valt.

Maar het is natuurlijk de ijsvogel die er het meest in het oog zal springen, zittend op een of ander takje. Ook onze kleine vliegende zoogdieren zullen te observeren zijn bij het vallen van de avond.

Vlak bij de observatiewand hangen immers twee vleermuiskasten. Om het leven op en rond de waterplas zo weinig mogelijk te verstoren, is het wandelpaadje naar de gluurmuur afgezoomd met een takkenwal.

© Marc Espeel

De observatiewand wordt feestelijk ingewandeld op zaterdag 19 september. We spreken af aan de Verre Kapel of Kruiskapel in Eksaarde om 19 uur. De conservators van het natuurgebied Bart Roels en Geert Braem zullen er meteen ook van profiteren om de laatst aangekochte percelen in het reservaat even voor te stellen. Er zal afgesloten worden rond 20.30 uur in “De Vijftiende Statie” * waar met een heerlijk fris Dobbelken getoast zal worden op hopelijk veel nieuw natuurgenot.

* De Onze-Lieve-Vrouw Hemelvaartskerk van Eksaarde en de Kruiskapel zijn verbonden door veertien staties of bidkapelletjes. Tijdens de jaarlijkse “Negendaagse Begankenis naar de Wonderbare Kruisen“ in september zakken heel wat mensen af naar de Verre Kapel. Meestal wordt het religieuze werk afgerond in de “vijftiende statie”, een pop-up cafeetje vlak achter de kapel.

Wil jij ook een gluurmuur in je buurt?

Wil je de natuur in je achtertuin steunen? Doe dan vandaag nog een gift. Giften zijn fiscaal aftrekbaar vanaf €40 en kunnen overgeschreven worden op rekeningnummer BE52 0001 2999 0009 met de vermelding ‘gift’ en je naam. Bedankt!

22

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Activiteiten in de kijker Geluksvogeltjeskamp Maandag 24, dinsdag 25, woensdag 26 en donderdag 27 augustus We bouwen samen een warm nest, gaan op zoek naar vogels en worden zelf allemaal geluksvogeltjes!

Afspraak: in bezoekerscentrum Molsbroek van maandag t.e.m. donderdag van 9 tot 12 uur.

Meer info: Marieke De Vos via marieke.devos@vzwdurme.be of via 09 348 30 20.

De prijs is 40 euro voor leden van vzw Durme, 55 euro voor niet-leden (inclusief dagelijks een drankje en koekje). Contacteer Marieke en schrijf na bevestiging het bedrag over op BE52 0012 2999 0009 met vermelding ‘naam kind wordt een geluksvogeltje’.Voor kinderen van 6 tot 12 jaar.

Nacht van de Vleermuis i.s.m. Natuurpunt Hamme en VVS Scheldeland Zaterdag 29 augustus In het schemer komen onze fluwelen fladderaars naar buiten.Vleermuizen in allerlei maten en gewichten fladderen bijna onzichtbaar boven je hoofd. Vanavond leer je alles over de soorten die in Vlaanderen voorkomen, waar ze wonen en hoe ze met elkaar communiceren. Met een speciale bat-detector kan je ze zelf horen! Bovendien kan je achteraf naar de sterren kijken door de grote kijkers van de mensen van de Vereniging voor Sterrenkunde Scheldeland. Zeker de moeite waard!

We starten met een boeiende PowerPoint-presentatie en gaan daarna op stap in het natuurgebied de Durmemeersen dat beheerd wordt door vzw Durme.

Afspraak: om 20 uur in het Sint-Annacentrum, Sint Annastraat 157 (tegenover de kerk van St-Anna) in Hamme.

Meer info: Sarah Geers via sarah.geers@vzwdurme.be of bel 09 348 30 20.

23

24

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Vzw Durme in beeld Was je er bij? Meer foto’s op www.vzwdurme.be

We voeren actie! Tekende jij onze petitie al? © Jan Maertens

We maakten onze voeten heerlijk vuil tijdens het blote voetenkamp.

Kwam jij het pad al testen in onze insectentuin? © Vzw Durme

Annelies D’haese trok naar de Fondatie voor de fotowedstrijd. Onze facebookvolgers vonden deze foto de mooiste. © Annelies D’haese

De jongen van de torenvalk werden geringd in de Buylaers en tonen trots hun nieuwe ring. © Christophe Hillaert

Op 20 maart kon je het spektakel van de zonsverduistering van heel dichtbij volgen in het Molbroek. © Vzw Durme

De dagvlinder- en insectenwandeling in de Gavers in Hamme was een succes met tal van leuke vondsten. © Lieve Hylebos

25

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

Vogelnieuws

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

www.durmevallei.be

Joris Everaert Deze rubriek – verzorgd door de Vogelwerkgroep Durmevallei – behandelt de bijzondere vogelwaarnemingen in de Durmevallei en omgeving, en beslaat de lenteperiode maart tot mei 2015.

De geoorde fuut kwam met 18-20 koppels weer succesvol tot broeden in het Molsbroek in Lokeren.

Een roerdomp werd op 16 mei waargenomen in Paardeweide-Oost in Berlare-Wichelen. De ochtend daarop was er ook een niet bevestigde melding van een roepende vogel maar de dagen daarna werd niets meer opgemerkt. Een veelvuldig roepende kwak vloog op 24 april, 1 mei en 30 mei rondjes in het Molsbroek. Het gaat hier om een potentiële broedvogel. Op 8 en 9 mei zaten 2 koereigers in Paardeweide-Oost.

De kleine zilverreiger kon vooral regelmatig gezien worden in de Bergenmeersen (max. 4), Paardeweide-Oost (max. 7), Molsbroek (1-2) en Nonnengoed in Zele (1-2). Eind mei was er ook een interessante (op te volgen) waarneming van een rondvliegende vogel boven de blauwe reiger-kolonie in de Reservaatzone Donkmeer.

De grote zilverreiger werd op diverse plaatsen gezien in de streek. Een purperreiger foerageerde op 12 april in de Reservaatzone Donkmeer en op 13 april in de Lokerse Moervaartmeersen. Een zeldzame zwarte ooievaar trok op 30 mei over Paardeweide-Oost. Foeragerende lepelaars waren vooral te zien in Paardeweide-Oost (1-4).

Ook de rode wouw vloog deze lente over Lokeren, Sint-Niklaas, Zele, Hamme en Berlare.

Een visarend trok op 12 april over Overmere en op 19 april en 7 mei over Paardeweide-Oost.

Een foerageerde visarend kon op 18 mei bewonderd worden in de Reservaatzone Donkmeer. De slechtvalk kwam weer tot broeden in Lokeren net als in Sint-Niklaas en mogelijk ook Zele.

Drie kraanvogels vlogen op 14 maart over Sint-Niklaas en maar liefst 60 vogels vlogen op 16 maart over Berlare. Een steltkluut foerageerde van 8 tot 12 mei in Paardeweide-Oost, en van 18 tot 25 mei op de terreinen van de vroegere suikerfabriek in Moerbeke. De kluut kwam in deze gebieden ook met enkele koppels succesvol tot broeden.

Broedkoppels van de zomertaling zaten in het Molsbroek (1-2) en wellicht ook in Paardeweide-Oost. De eider verbleef nog tot 27 maart op de Nieuwdonk in Berlare.

Overtrekkende zwarte wouwen konden in april en mei enkele keren gezien worden in Lokeren, Sint-Niklaas, Hamme en Berlare.

26

Steltkluut.

© Joris Everaert

De meeste tijdelijk pleisterende steltlopers waren te zien in Paardeweide-Oost, met soorten zoals zilverplevier (1), kanoet (1), drieteenstrandloper (1), kleine strandloper (1-2), Temmincks strandloper (1-6), krombekstrandloper (3), IJslandse grutto (1-4) en zwarte ruiter (1-7).

Pleisterende bokjes werden in maart en april opgemerkt in de Buylaers meersen in Lokeren (5-12!), Molsbroek (2) en Daknamse meersen (1-3). De grootste slaapplaats van wulp was aanwezig in het Nonnengoed (tot 123 vogels in maart).

Tijdens de voorjaarstrek werden in april bijzonder grote aantallen van zwartkopmeeuw geteld in het Molsbroek met een maximumaantal van 658 vogels op 8 april. Enkele koppels bleven daarna om te broeden. De bekende hybride kokmeeuw x zwartkopmeeuw was daar ook terug aanwezig. De dwergmeeuw kon meermaals gezien worden in de Reservaatzone Donkmeer, het Molsbroek en vooral in Paardeweide-Oost. Ook geelpootmeeuwen en pontische meeuwen werden verschillende keren gemeld, vooral in Paardeweide-Oost. Een reuzenstern vloog op 30 mei over Wichelen en op 4 mei trok een dwergstern over Paardeweide-Oost. Een groepje van 3 witwangsterns verbleef op 29 mei tijdelijk in het Molsbroek.

Er waren uiteraard ook de gebruikelijke waarnemingen van tijdelijk pleisterende zwarte sterns in het Molsbroek, Reservaatzone Donkmeer en vooral in Paardeweide-Oost.

Op 23 april werd een jagende velduil gezien in het Weymeerbroek in Hamme, maar de grote verrassing was een velduil die van 10 tot 15 mei verbleef ten noorden van de Fondatie in Stekene. Op 30 mei vloog een bijeneter over de Bergenmeersen.

De middelste bonte specht kon in maart meermaals bewonderd worden in de bossen nabij de Nieuwdonk in Berlare. Een rouwkwikstaart was aanwezig in de Paardeweide-Oost en Nonnengoed.

Velduil.

Š Joris Everaert

De weinige nachtegalen in de streek waren te horen in Berlarebroek (1) en Domeinbos DDS (1) in Berlare, langs de Scheldebroeken in Berlare (1), in Hamme en Elversele (4), in de Eenbes in Lokeren-Moerbeke (1) en in de Fondatie in SintNiklaas (1).

Het paapje kon in april en mei eenmalig waargenomen worden in het Nonnegoed, de Bergenmeersen, en in Stekene. De roodborsttapuit was op de vaste plaatsen aanwezig, met een grootste aantal in de Scheldebroeken (2-3 broedkoppels). Tijdelijk pleisterende tapuiten en beflijsters werden ook waargenomen, met in april een opmerkelijke groep van maar liefst 8 op de terreinen van de vroegere suikerfabriek.

De explosieve zang van de Cetti's zanger was te horen in het Berlarebroek, Lippensbroek (Hamme), aan de Durmemonding in Hamme en Tielrodebroek, alsook tijdelijk aan de Kramp in Hamme en in het Molsbroek. De sprinkhaanzanger en rietzanger waren broedend aanwezig in de vaste (gekende) gebieden in de streek en een zangpost van de zeldzame snor was van 7 tot zeker 16 mei te bewonderen in het Molsbroek.

Een fluiter tenslotte, kon van 1 tot 3 mei worden waargenomen in de schorren van de Durmemeersen in Waasmunster.

De lijst van alle waarnemers kan je terugvinden via www.durmevallei.be

27

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Activiteitenkalender juli - september 2015 GRATIS WANDELING IN HET MOLSBROEK Elke 1e zondag van de maand Een ervaren Molsbroekgids neemt je mee op een boeiende wandeling rondom natuurreservaat het Molsbroek. Elke maand valt er wel iets nieuws te ontdekken Afspraak: om 14.30 uur aan het bezoekerscentrum Molsbroek.

Info: gratis. Graag een seintje vooraf indien je met een groep aanwezig zal zijn.

Contact: Michaël Crapoen, 09 348 30 20 of conservator André Verstraeten, 09 348 18 59.

ZONDAG 12 JULI Big Jump Berlare i.s.m. Natuurpunt en gemeente Berlare Big Jump Lokeren i.s.m. JNM Durmeland en de Moazoart

ZONDAG 2 AUGUSTUS Waterfeesten Donkmeer Kom langs in ons bezoekercentrum en geniet van een verfrissing op een zomers bloementuinterras.

Afspraak: doorlopend van 13 uur tot 19 uur t.h.v. het bezoekerscentrum Donkmeer.

Meer info: donk@vzwdurme.be.

ZONDAG 16 AUGUSTUS Zomerse zondagwandeling in Berlare (zie p 31 voor meer info)

Vandaag springen overal in Vlaanderen mensen in waterlopen en rivieren om een duidelijk signaal de geven aan de overheid: wij willen proper water! Spring je mee?

21, 22 EN 23 AUGUSTUS

Afspraak: om 14 uur aan het Donkmeer in Berlare of om 14 uur ter hoogte van het Prinses Josephine Charlottepark in Lokeren.

Info: www.bigjump.be of info@vzwdurme.be.

Drie dagen lang schilderen en genieten in de prachtige natuur.

ZONDAG 12, 19 EN 26 JULI Zomerse zondagwandeling in Berlare (zie p 31 voor meer info)

Natuurschilderen: vakantiecursus Berlare

Info en inschrijvingen: www.vzwdurme.be of marieke.devos@vzwdurme.be.

ZATERDAG 22 AUGUSTUS Maai- en graaswandeling

1 AUGUSTUS T.E.M. 26 AUGUSTUS

28

Tijdelijke tentoonstelling Paul Vercauteren i.s.m. Vogelbescherming Vlaanderen

Natuurwandeling voor iedereen in de Buylaers.

Geschiedenis, planten, dieren en beheer van dit uitzonderlijk stedelijk natuurgebied worden uit de doeken gedaan.

Tijdelijke tentoonstelling in bezoekerscentrum Molsbroek met publicaties, foto’s, schilderijen en houten vogels van Paul Vercauteren.

Afspraak: om 14 uur aan basisschool De Vinderij (Bleekmeersstraat 17, Lokeren).

Meer info: christophe.hillaert@telenet.be.

ZATERDAG 29 AUGUSTUS Nacht van de Vleermuis i.s.m. Natuurpunt Hamme en VVS Scheldeland

© Floris Van Laere

ZONDAG 23 AUGUSTUS

Vanavond leer je alles over de soorten die in Vlaanderen voor komen, waar ze wonen en hoe ze met elkaar communiceren. Bovendien kan je achteraf naar de sterren kijken door de grote kijkers van de mensen van de Vereniging voor Sterrenkunde. Zeker de moeite!

24, 25, 26 EN 27 AUGUSTUS

Afspraak: om 20 uur in het St-Annacentrum, Sint Annastraat 157 (tegen over de kerk van StAnna te 9220 te Hamme St-Anna) Meer info: sarah.geers@vzwdurme.be of 09 348 30 20.

Kindercurus: Geluksvogeltjeskamp

ZONDAG 30 AUGUSTUS

We bouwen samen een warm nest, gaan op zoek naar vogels en worden zelf allemaal geluksvogeltjes!

Zomerse zondagwandeling in Berlare (zie p 31 voor meer info)

Afspraak: in bezoekerscentrum Molsbroek van maandag t.e.m. donderdag van 9 tot 12 uur.

Meer info: marieke.devos@vzwdurme.be of via 09 348 30 20.

ZATERDAG 5 SEPTEMBER

Zomerse zondagwandeling in Berlare (zie p 31 voor meer info)

De prijs is 40 euro voor leden van vzw Durme, 55 euro voor niet-leden. Contacteer Marieke en schrijf na bevestiging het bedrag over op BE52 0012 2999 0009 met vermelding ‘naam kind wordt een geluksvogeltje’.Voor kinderen van 6 tot 12 jaar.

ZATERDAG 29 AUGUSTUS Nachtelijke wandeling In het licht van de volle maan gaan we op zoek naar wat de nachtelijke natuur te bieden heeft.

Hopelijk wordt het een onvergetelijke zwoele zomeravond...

Afspraak: om 20 uur in Bezoekerscentrum Donkmeer (Donklaan 119a, Berlare).

Meer info: Rudi Van Onderbergen via 0493 67 52 70.

Bijeenkomst VVE WG Dagvlinders Meer info: bij sylvain.cuvelier@pandora.be of op www.phegea.org.

VRIJDAG 11 SEPTEMBER Nachtvlindernacht i.s.m. NP Hamme en de Nachtvlinderwerkgroep Ook dit jaar zetten we onze lichtvallen uit en smeren we de bomen in met een zoet lokmiddel. Samen met de experten van de nachtvlinderwerkgroep bekijken we deze onbekende pareltjes. Je zal versteld staan van hun prachtige vormen en kleuren.

Meer info: www.vzwdurme.be.

© Vzw Durme

29

ZATERDAG 19 SEPTEMBER

ZATERDAG 3 OKTOBER

Inhuldiging Gluurmuur de Linie

Bijeenkomst VVE WG Dagvlinders

Kom vogels begluren door onze nieuwe gluurmuur.

Afspraak: bezoekercentrum Molsbroek.

Meer info: bij sylvain.cuvelier@pandora.be of op www.phegea.org.

Afspraak: start rondleiding 19 uur aan de Kruiskapel Eksaarde. Aankomst in 15de statie om 20u30.

ZATERDAG 26 SEPTEMBER Gastronomische Elvira-wandeling Afspraak: restaurant Elvira, Donklaan 255/1, 9290 Berlare.

Meer info: www.vzwdurme.be.

Inschrijven via restaurant Elvira, 09 367 06 82, info@restaurant-elvira.be.

30

ZATERDAG 3 OKTOBER Trektellingen in de Paardeweide Vandaag tellen we de overvliegende vogels die warmere oorden opzoeken. Kom gerust eens een kijkje nemen op onze telpost in de Paardeweide.

Afspraak: om 7.50 uur in Paardeweide-Oost, ter hoogte van de vistrap (Wichelen).

Meer info: bij Rudi Van Onderbergen, 0493 67 52 70.

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Zeven Zomerse Zondagwandelingen

Š Sam De Taey

Net zoals vorig jaar organiseert vzw Durme i.s.m. de gemeente Berlare opnieuw een thematisch zomeraanbod aan gratis natuurwandelingen. Op zeven zondagnamiddagen zullen ervaren gidsen van vzw Durme jullie meenemen op leuke excursies die we over de hele gemeente organiseren.

In tegenstelling tot vorig jaar zullen niet alle wandelingen starten aan het bezoekerscentrum Donkmeer, maar zullen we nu ook andere locaties in Berlare aan bod laten komen.

Meer info over de wandelingen kan je vinden op www.vzwdurme.be of via donk@vzwdurme.be.

Zondag 5 juli - De Paardeweide; een nieuw vogelparadijs langsheen de Schelde Waar en wanneer: om 14.30 uur op de kruising van de Sarosstraat met Sluis (t.h.v. de schapen/paardenweide).

Zondag 12 juli - Big-Jump aan het Donkmeer Afspraak: om 14 uur aan het toeristisch infokantoor in Berlare.

Zondag 19 juli - Wandeling over (on)kruiden in de tuin en onze omgeving Waar en wanneer: om 14.30 uur aan het bezoekerscentrum Donkmeer, Donklaan 119a.

Zondag 26 juli - Dagvlinders in de bossen van de Maaidonk en de Spletters Waar en wanneer: om 14.30 uur ter hoogte van de kruising van de Moleneindestraat en de Veulaerestraat (kapel van St-Rochus) in Uitbergen.

Zondag 2 augustus - Waterfeesten aan het Donkmeer Afspraak: doorlopend van 13 uur tot 18 uur t.h.v. het bezoekerscentrum Donkmeer.

Zondag 9 augustus - Hoe ontstond ons landschap, en hoe zie je dit nog terug in onze streek?

Waar en wanneer: om 14.30 uur aan het bezoekerscentrum Donkmeer, Donklaan 119a.

Zondag 16 augustus - Kriebelende kruipers Waar en wanneer: om 14.30 uur aan het bezoekerscentrum Donkmeer, Donklaan 119a.

Zondag 23 augustus - De Reservaatzone en de eendenkooi van het Donkmeer Waar en wanneer: om 14.30 uur t.h.v. de houten chalet (ingang Nieuwdonk).

Zondag 30 augustus - Het Kasteel en het park. Een bijzonder boeiende geschiedenis Waar en wanneer: om 14.30 uur aan de ingang van het kasteelpark t.h.v. de parking in het Dorp.

31

Vzw Durme

Regionale vereniging voor natuur- en milieubeheer

Het secretariaat is open: maandag t.e.m. woensdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 17 uur, donderdag t.e.m. vrijdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 16 uur.

Bezoekerscentra Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren

Bezoekerscentrum Donkmeer Donklaan 119a, 9290 Berlare

Gratis toegankelijk

Gratis toegankelijk

- 1 februari tot 31 mei: zon- en feestdag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 juni tot 15 sep: zaterdag en zondag van 14 tot 18 uur, dinsdag tot vrijdag van 13 tot 17 uur, - 16 september tot 31 oktober: zondag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 november tot 31 januari: zondag van 14 tot 17 uur.

- tijdens activiteiten - tijdens lokale festiviteiten - op aanvraag via donk@vzwdurme.be

SPRING JE MEE IN BERLARE OF LOKEREN?

Afspraak: om 14 uur aan het infokantoor in Berlare of om 14 uur ter hoogte van het Prinses Josephine Charlottepark in Lokeren.

Info: www.bigjump.be of info@vzwdurme.be.

Durme- en Scheldeland Driemaandelijks tijdschrift van vzw Durme

P003350

V.U. Patrick De Brauwer Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren 2015 I jaargang 18 I nr 3 Afgiftekantoor Lokeren 1