Durme- en Scheldeland - 2016-1 by Natuurvereniging vzw Durme

Durme- en Scheldeland NR 1 I 2016 I JAARGANG 19 I DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE REGIONALE NATUURVERENIGING VZW DURME

Opmars van een keizer

De vissen van de Molenbeek in Wichelen

Nieuw beheertool helpt bij slotenruiming

Colofon

Driemaandelijks tijdschrift van de regionale natuurvereniging vzw Durme. Redactieraad: Thomas Van Lancker (hoofdredactie en opmaak). Simon Berlo, Michaël Crapoen, Sarah Geers, Kristof Scheldeman. Met dank aan: Jurgen Couckuyt, Jan De Knijf, Geert De Smet, Marieke De Vos, Alain Dillen, Joris Everaert, Bert Lootens, Jan Maertens, Philippe Van de Velde. Taalkundig advies: Paule Bosch

Inhoud 4

Opmars van een keizer

Zandkastelenbouwende zwaluwen

De vissen van de Molenbeek in Wichelen

11 Natuurverenigingen halen opgelucht adem

12 Moeraskalk: botanische troef in de Fondatie

Secretariaat: Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren Tel: 09 348 30 20 info@vzwdurme.be www.vzwdurme.be

13 Nieuw beheertool helpt bij slotenruiming

14 Struweeltjes

Lidmaatschappen: 12 euro per kalenderjaar of 25 euro als steunend lid. Leden die zich ook op ‘t Groene Waasland, het tijdschrift dat vzw Durme uitgeeft samen met andere Wase natuurverenigingen, willen abonneren, betalen 5 euro extra per kalenderjaar. Betalingen kunnen via onze bezoekerscentra of door overschrijving op BE52 0012 2999 0009 van vzw Durme met vermelding van naam en adres.

21 Uilenwerkgroep Waasland spreidt de vleugels

26 Vogelnieuws september - november

28 Activiteitenkalender januari - april

Druk: www.drukindeweer.be Gedrukt op milieuvriendelijk papier met plantaardige inkt. De auteurs zijn verantwoordelijk voor hun publicaties. Overnemen van artikels is toegelaten als je de bron vermeldt. Alle foto’s zijn auteursrechtelijk beschermd. Bedankt voor jouw steun!

Cover:

Op naar 2016

Foto:

David Samyn, Toerisme Oost-Vlaanderen

31 Overzicht aankopen 2015

Onze partners:

Vo o r w o o r d

Studie

Beheer

Educatie

Actueel

Kalender

Voorwoord Ik schrijf deze tekst terwijl de laatste dagen van 2015 wegtikken. Tegen de tijd dat jullie deze zinnen lezen, zal 2016 al enkele dagen oud zijn. Het past dan ook om te beginnen met de traditionele nieuwjaarswensen en jullie allemaal, onze vrijwilligers, leden, sympathisanten, medewerkers en alle andere lezers van “Durme- en Scheldeland” een kleurrijk en gezond 2016 te wensen. Om het deeltje kleurrijk waar te maken, kunnen we jullie helpen, en ook aan het deeltje gezondheid kunnen we een kleine bijdrage leveren. Kom maar eens wandelen in onze natuurgebieden: gezonde lucht en rust vind je er zeker, evenals kleuren in overvloed. Van groen in de lente, gevolgd door geel, paars en alle andere kleuren die onze wilde bloemen tentoonspreiden, tot prachtige herfstkleuren in de bossen. Om dit gezonde kleurenpallet te kunnen blijven aanbieden, is natuurlijk ook dit jaar jullie steun weer broodnodig. Dus heb je je lidgeld voor 2016 nog niet betaald? Doe dat dan snel en blijf ook in de toekomst dit tijdschrift ontvangen. 2015 was een druk jaar (maar welk jaar is dat tegenwoordig niet meer?). Het zat weer vol met interessante en leuke activiteiten voor klein en groot, we konden weer enkele hectaren mooie natuurterreinen aankopen, het beheer van onze natuurgebieden draaide zoals ieder jaar weer op volle toeren, enz… Bedankt aan iedereen, medewerkers en vrijwilligers, die daar op zijn/haar manier één of meerdere steentjes toe bijdroeg. Wat brengt 2016 ons? Meer van hetzelfde uiteraard. Maar ook nieuwe uitdagingen. Nieuwe wetgeving maakt dat bepaalde subsidies meer dan ooit afhangen van het aantal leden. Dus we zullen actiever dan ooit aan ledenwerving moeten doen. En dat kan niet alleen gebeuren door onze medewerkers en actieve vrijwilligers, we rekenen hiervoor op iedereen die reeds lid is. Het is eigenlijk heel eenvoudig: als ieder lid er één (1) lid bijmaakt, dan halen we reeds het aantal dat de overheid verwacht. En dat moet toch kunnen? Kijk eens rond in uw omgeving: ongetwijfeld heb ook jij familie (kinderen, ouders, broer, zus, …), vrienden, buren, kennissen, collega’s, … die ook een hart voor de natuur hebben en kan je hen vragen of ze de natuur in onze regio willen steunen door lid te worden van vzw Durme. Stel je die vraag niet graag? Geef dan (nadat je het gelezen hebt) dit exemplaar van ons tijdschrift aan één van hen en laat hen op die manier kennis maken met onze vereniging. Of geef eens een lidmaatschap cadeau, bij een verjaardag, een verhuis, Moeder- of Vaderdag, Secretaressedag ... alle gelegenheden zijn goed.

Alvast hartelijk bedankt voor het nieuwe lid dat jij in 2016 zal aanbrengen! Geert De Smet Secretaris 3

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Opmars van een keizer Thomas Van Lancker De keizersmantel (Argynnis paphia) – na de kardinaalsmantel de grootste parelmoervlinder van Europa – heeft in de zomer van 2015 zijn territorium in ons werkingsgebied fors uitgebreid. De voorbije vijf jaar was de soort enkel te bewonderen in de bossen rond het provinciaal domein Puyenbroeck in Moerbeke en Wachtebeke, maar werd nu o.a. meermaals waargenomen in de bosgordel die zich uitstrekt van Moerbeke over Eksaarde tot in de Fondatie van Boudelo in Sinaai. Bovendien bleven de waarnemingen niet beperkt tot dat bosgebied, want zo kregen ook tuinen in Beervelde, Lokeren, Waasmunster en Sint-Niklaas ‘keizerlijk’ bezoek. Hete zomer bevordert de expansiedrang

Structuur en gelaagdheid

Over de voorbije zomer zal je weinigen horen klagen, zo ook de keizersmantel niet. De grote fel oranje dagvlinder is zeer mobiel en hoge temperaturen bevorderen het vlieggedrag van de soort. Gezien het groot aantal waarnemingen in de streek (zie verspreidingskaart op de volgende pagina) was het dus een zeer goeie zomer voor de populatie die in de bossen van Puyenbroeck haar vaste stek heeft. De rode bollen op de kaart duiden op de waarnemingen van de voorbije jaren, terwijl de gele bollen een overzicht geven van de plaatsen waar de soort in de zomer van 2015 waargenomen werd. De kans is dan ook zeer groot dat die laatste allemaal afkomstig zijn van het kerngebied in het provinciaal domein.

De keizersmantel heeft een voorkeur voor grote loofbossen met brede bospaden, goed ontwikkelde bosranden, mantelzoomvegetaties en voldoende open plekken. Enige vereisten: voldoende licht en voldoende nectar in het bos (voor de dagvlinder) en de aanwezigheid van viooltjes (als waardplant voor de rupsen).

Vrouwtje keizersmantel op braam.

De keizersmantel is dus een echte bosvlinder en zijn opmars kan deels een indicator ervoor zijn dat onze noordelijke bosreservaten (de Eenbes in Moerbeke, de Linie in Eksaarde en de Fondatie van Boudelo in Sinaai) voldoende variatie bieden in structuur en gelaagdheid. Zo zijn in een gezond bosecosysteem de verschillende lagen in het bos van groot belang (de boomlaag, de struiklaag, de kruidlaag en de moslaag). Het zijn net dergelijke structuurrijke bossen die wel gesmaakt worden door echte bosvlinders zoals de keizersmantel. De eitjes worden in augustus afgezet tussen de ruwe schors van een boom waar door de rups nuchter wordt overwinterd tussen de mossen. In het voorjaar gaan die rupsen op zoek naar viooltjes – die nooit ver te zoeken zijn aangezien de vlinder de locatie voor haar eitjes zorgvuldig kiest – om vervolgens te verpoppen. Uit die pop komt de volwassen keizersmantel ten tonele om op zoek te gaan naar nectarbronnen in het bos zoals braam en koninginnekruid.

Verspreidingskaart van de keizersmantel met waarnemingen van zomer 2014 (rode bollen) t.o.v. zomer 2015 (gele bollen) hoogstwaarschijnlijk allen afkomstig van het kerngebied in het provinciaal domein in Moerbeke - Wachtebeke. © Vzw Durme; data VVE WG Dagvlinders

Terug van weggeweest Op Europees niveau kan de keizersmantel zeer talrijk zijn, net als in bepaalde streken in Wallonië, maar op Vlaams niveau kunnen we pas de laatste decennia spreken van een inhaalbeweging. De soort was in de jaren ’90 zelfs met uitsterven bedreigd (Rode Lijst 1999), maar lijkt nu aan een geleidelijk herstel bezig mede dankzij de warme zomers én hun mobiele karakter (door hun zwerfgedrag kan de soort minder snel geïsoleerd geraken dan andere soorten). Verschillende klimaatmodellen voorspellen alleszins dat het klimaat in onze contreien voor de keizersmantel alleen maar beter zal worden. Laten we vooral hopen dat de opmars van de keizer niet te stuiten is en dat hij ook de komende jaren volop te bewonderen is en zo onze bossen verder kan koloniseren. Maes, D., Vanreusel, W. & Van Dyck, H. (2013). Dagvlinders in Vlaanderen: nieuwe kennis voor betere actie.

Op zoek naar de keizersmantel Op zondag 15 mei 2016 gaan we in het kader van het Project Dagvlinders Durme en Scheldegebied op zoek naar rupsen van de keizersmantel in het provinciaal domein Puyenbroeck. Afspraak: om 13u30 aan parking 2 (ingang zwembad), Puidonkstraat 1, 9185 Wachtebeke. Meer info en inschrijven: filip.vandevelde@skynet.be.

B e h o u d

Studie

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Cadeautje nodig? Steun de natuur!

Dit jaar gaan we zelf de hippe tour op, met unieke houten lampjes, klokken en kommetjes. Opgelet, beperkte voorraad, wees er dus snel bij. Onze winkel is open op zondagmiddag van 14 tot 17 uur, of tijdens de kantooruren (aanmelden bij het secretariaat).

Houten lampje ÂŠ Vzw Durme

Onze volgers op facebook of trouwe bezoekers in het bezoekerscentrum hebben het wellicht al gemerkt, de Durmewinkel is weer aangevuld met heel wat gezellige winterhebbedingen! Van theelichthoudertjes tot vogelvoederkopjes, je vindt het allemaal tegen spotprijzen in onze winkel. Alles is gemaakt door onze vrijwilligers, met hout uit onze natuurgebieden en andere duurzame materialen. Bovendien gaat de opbrengst volledig naar de aankoop van nieuwe natuurgebieden. Zeker de moeite waard dus!

Nieuw in ons aanbod Geen idee wat te kopen voor de verjaardag van je neefje? Of zin in een origineel cadeautje voor je natuurvrienden? Geef dan een vzw Durme-cadeaubon! Bepaal zelf het bedrag dat door de ontvanger vrij te besteden is in onze Durmewinkel of bij het boeken van een geleide wandeling. Bekijk het aanbod op onze website > scholen en groepen. Veel plezier!

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Zandkastelenbouwende zwaluwen Recreatiedomein Nieuwdonk ondersteunt de biodiversiteit MichaĂŤl Crapoen Sommige bezoekers hebben het misschien al opgemerkt: in de loop van september en oktober vorig jaar waren er werken aan de gang op de oostelijke oever van de recreatieplas Nieuwdonk. Het verharde wandelpad wordt nl. rond het meer doorgetrokken en daardoor zullen modderige schoenen er tot de verleden tijd behoren. Ook zullen kinderwagens en rolstoelen nu vlot de lus kunnen maken. Tezelfdertijd zullen er ook enkele ingrepen plaatsvinden die de lokale biodiversiteit zullen versterken. Het domein ligt namelijk centraal tussen de verschillende reservaatzones en kan meer dan ooit een verbindende rol spelen. Er zijn heel wat inheemse struikengordels geplant en er wordt een aangepast maaibeheer gevolgd; bovenop is er een kunstmatige oeverzwaluwwand geplaatst. Een echte primeur voor onze regio! Uniek voor onze streek

Gluren is toegestaan

Oeverzwaluwen graven een nestholte in steile, zanderige oevers, maar die zijn van nature uit schaars te vinden. De betonnen keermuur met daarin ronde uitsparingen opgevuld met zand biedt de dieren nu schitterende prefabwoningen aan. Zo'n 160 koppels kunnen er op termijn een stek vinden. Uitkijken of ze het architecturaal hoogstandje bij hun terugkomst uit Afrika weten te vinden.

En dat uitkijken mag je letterlijk nemen, want op een steenworp afstand van de oeverzwaluwwand staat ook een kijkscherm. Een gluurmuur als je wil. Een soort vlechtwerk van kastanjetakken - met daarin kijkgaten op verschillende hoogten - geeft de mogelijkheid om het leven op en rond de plas aan de Nieuwdonk - en dus ook de zwaluwwand - gade te slaan zonder risico op verstoring.

Oeverzwaluwwand in aanleg ÂŠ Vzw Durme

Deze werken kaderen in het landschapsbeheerplan dat het Regionaal Landschap ScheldeDurme (RLSD) in opdracht van Intercommunale DDS heeft opgemaakt. Vzw Durme verleent haar expertise en zal ook instaan voor het beheer van de oeverzwaluwen kijkwand. 7

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

De vissen van de Molenbeek in Wichelen Jan Maertens (met dank aan Alain Dillen, ANB) Gesprek met Jan De Knijf Ik spreek graag met oudere mensen van het veld over de natuur en het landschap van hun jeugd. ’s Winters zoek ik hen op. Zo sprak ik op 11 maart 2015 af met Jan De Knijf (°1941) uit Wichelen. Jan vist al van kindsbeen af in de Molenbeek. Ook voor vzw Durme is de Molenbeek bekend terrein want de natuurvereniging beheert er een aantal reservaatpercelen. De Molenbeek is een beek met een lengte van 22 kilometer. De beek ontspringt in Grotenberge (deelgemeente van Zottegem) en mondt in de Schelde uit in Wichelen. Jan De Knijf maakt een onderscheid tussen de ‘Benedenbeek’ (van de monding tot aan de eerste dam omgeving Watermolenstraat in Wichelen) en de ‘Bovenbeek’ (het stroomopwaartse deel). Hij kiest er voor om zijn verhaal niet vanuit de zetel, maar op het terrein te vertellen. Met de auto houden we halt bij de locaties die Jan aanduidt. Altijd met oog voor de vissen van vroeger en nu. Hij blijkt ook goed vertrouwd met de zeldzamere vissen. Kortom, een aantrekkelijke getuigenis. De Benedenbeek Onze tocht begint aan de monding. De grootvader van Jan De Knijf viste op die stek in de Schelde. In de lente kon hier ‘meivis’ (fint, een haringachtige trekvis van wel 1,1 kg zwaar) worden gevangen. De hengel was een ‘vaste stok’ (voor WO II was de werphengel nog niet bekend), met een ‘mot’ (nachtvlinder) als aas. We verkennen de Molenbeek stroomopwaarts. Jan kent er elke vis en elke bocht. De beek is bij de monding afgesloten door een klepsluis die bij laag water op de Schelde door het afvoerende water vanuit de Molenbeek vanzelf wordt geopend en water afvoert. Via die weg kunnen vissen vanuit de rivier in de Molenbeek zwemmen. Bij hoog water op de Schelde wordt de klepsluis vanuit dezelfde logica gesloten. Maar ook dan blijft de toevoer van kleine visjes door spleten mogelijk. Aan de Watermolenstraat stond de eerste watermolen van molenaar Pros Pappaert. Zoals de andere langsheen de Molenbeek diende die als graanmolen. Opmerkelijk zijn drie zeer oude knotessen. We horen de roep van een overvliegende grote gele kwikstaart. ‘Vroeger zaten er hier veel veldleeuweriken en geelgorzen.’ 8

Vzw Durme beheert een aantal vochtige reservaatpercelen in Wichelen genaamd naar de Molenbeek. © André Verstraeten

De molen werkt al lang niet meer.Vroeger kreeg die water via een aangelegde aftakking van de beek. Nu is die ‘by-pass’ sterk verland. De hoofdstroom is er verbreed tot een kom, die vroeger nog ruim zeven meter breder was. Stroomopwaarts valt een barrière op: een dam die de Bovenbeek volledig afsluit van de Benedenbeek. De vissen kunnen die hindernis niet nemen: deze 70 tot 80 cm hoge wand met bijhorende watervalletje zorgt voor een onoverbrugbaar niveauverschil. Uitzondering waren de glasaal en de krabben die er in slaagden om tegen de begroeiing met wier en mos op de houten schotten de hindernis te nemen. Glasaal kwam hier voor van eind april tot eind mei.

De dam was er vroeger ook al. Hierdoor kwamen enkel in de Benedenbeek vissen voor die in de Bovenbeek nooit werden gevangen: brasem, karper, zeelt, soms bot en zelfs af en toe forel (zeker tot begin jaren ’50)! Vermoedelijk gaat het hier over de inheemse beekforel, maar ook zeeforel (een trekkende variant) is mogelijk. Er zaten ook veel krabben. Hier werd ook ‘gepoord’ (oude hengeltechniek om paling te vangen met regenwormen zonder haak), van de prille lente tot in oktober. Stroomopwaarts had het water een merkbaar hoger peil dan tegenwoordig. Alleen al hierdoor betekende de Molenbeek een geschiktere biotoop voor de vissen. Jan vertelt dat het hogere peil het resultaat was van het waterbeheer door de molenaars die met schotten ‘water spaarden’ om nog te kunnen malen in drogere periodes. Die schotten verdwenen een aantal jaren na het vertrek van de molenaars. Jan denkt halfweg de jaren ’60. ‘Tegenwoordig kan alles leeglopen (laagste waterpeil is nu ongeveer 20 cm, met enkele diepere plekken; vroeger bedroeg de laagste waterstand 40-45 cm; je kon zelfs bij laag water blijven vissen), wat nu natuurlijk makkelijker is voor de waterbeheerders, maar slecht voor de vissen.’

Schelde Wichelen

Molenbeek

Bruinbeke

Molenbeek

De Molenbeek meandert 22 km doorheen het landschap en mondt uit in de Schelde in Wichelen. © Vzw Durme

De Bovenbeek In dit deel van de Molenbeek groeiden gele plomp en lisdodde en ook ondergedompelde waterplanten. Samen met de vele stenen betekende dit een eldorado voor de vissen. Aan de Boeygem(straat) bereiken we de Molenbeek via een veldweg en een weide met schapen en een aanplant van jonge zomereiken. In zijn jeugd bracht Jan hier een groot deel van zijn vakanties door. Hier werd vooral (grote) baars, blankvoorn en ‘geuf ’ (riviergrondel) buit gemaakt. Vooral de diepere plekken in de meanders waren interessant. Pos werd heel weinig gevangen. Hier zat ook snoek en paling. Een aantal keer werd zelfs de grote modderkruiper gehaakt, altijd aan een wormpje. Jan herinnert zich ook schrijvertjes; waterkevers die op het wateroppervlak in groepjes kronkelend rondzwemmen. De kinderen kwamen op deze plek zwemmen. De moedigsten zwommen vanop enige afstand met veel lawaai naar elkaar toe en dreven zo de vissen tussen de wortels van de bomen zodat ze ‘op den tast met zoekende handen tussen de wortels’ buit konden worden gemaakt: grote voorn en dikke baars. Vroeger kwamen hier ook zwanenmossels voor. Maar de bijhorende bittervoorn herinnert Jan zich niet. Ook rivierprik werd nooit gevangen. Jan vertelt me ook dat er stroomopwaarts in de jaren ’50 verschillende keren een otter is waargenomen. In 1959 kwam (op 10-14 dagen tijd) een abrupt einde aan de visserij in de hele Molenbeek. ‘Alles ging plots kapot, er dreven massa’s vis op het water, zelfs de waterkiekskens en de vers de vase legden het loodje. Er werd toen gezegd dat de oorzaak lag bij de lozing van afvalwater.’ De oeverranden langsheen de Molenbeek kregen met de tijd een beschoeiing van harde materialen. ‘Het visbestand van de Molenbeek is niet meer te vergelijken met vroeger.’ Als oorzaken noemt Jan allereerst de vervuiling van het water en het verlaagde waterpeil als gevolg van het vertrek van de molenaars. 9

Het verleden als mikpunt voor een toekomst De getuigenis van Jan De Knijf verwijst naar een rijk visbestand in het verleden, blijkbaar in 1959 op korte tijd vernietigd. Ondertussen is de waterkwaliteit weer verbeterd. Het INBO (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek) voerde in de periode 2003–2014 vier afvissingen uit. Er werden opnieuw verschillende vissoorten gevangen: driedoornige en tiendoornige stekelbaars, riviergrondel, paling en de exotische blauwband (ook ‘blauwbandgrondel’ genaamd). Jan ving zelf nog andere soorten, zoals blankvoorn en giebel (verwilderde, kleurloze goudvis).

Enthousiast wijst Jan De Knijf op de natuurwaarde van de talrijke meanders in de Molenbeek. © Jan Maertens

De natuurwaarde van de meanderende Molenbeek zit dus weer in stijgende lijn. Maar er is nog werk aan de winkel. De waterkwaliteit is nog niet optimaal (er bereiken ons nog geregeld verhalen over naar lucht happende visjes), het laag waterpeil blijft nog te laag, de weelderige plantengroei van de Bovenbeek keerde nog niet terug… maar het is een meanderende beek met veel potenties!

Zonnepanelen met vzw Durme en WaasSolar Bespaar energie, geld en het milieu dankzij de zonnepanelen van WaasSolar. Al vele jaren zijn zij een gevestigde waarde in zonnepanelen.Dankzij hun kennis en passie kunnen zij jou helpen zowel energie te besparen, als die zelf te produceren. En dit op lange termijn met alle comfort, zonder zorgen.

WaasSolar NV - Dommelstraat 74, 9250 Waasmunster, België 052 69 16 52 - info@waassolar.be

V rN ola sS aa .W v.u

N O BIJ N SB G ELE G RTINEPAN , ster. IN O N V un e

)K N N sm ar.b on. r. W R BT b a cl. aa ol e ba ZO LA (in W ass dez leer N O RO VA ASS 250 wa n van cumu ie. o T lat 9 @ EU P 0 O WA 74, info verton NIE instal 10 O IJ t op e r K B e ar pe 6. aa 2 N m a t tr 5 ur alb lan 01 AA els 16 vzw D gbeta per k ig in 2 m 69 u n d en ter bo gel om 2 ed T D 05 oor l NIE um 1 Actie l v is im ke on ax En e b M z De

RT KO

Meer nog, je krijgt vanaf nu een mooie ledenkorting! Elk lid van vzw Durme krijgt een korting van 100 euro op je aankoop van zonnepanelen bij WaasSolar. Omdat wij als natuurvereniging 100% achter hernieuwbare energie staan, gaan wij op zoek naar partners, zoals WaasSolar. Zodat we samen voor een groenere omgeving kunnen zorgen. Samen met jou. Bedankt!

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Natuurverenigingen halen opgelucht adem Joke luistert naar onze vragen rond nieuwe natuurbeleid Persbericht Natuurpunt Vzw Vzw Durme, Natuurpunt en Limburgs Landschap reageren opgelucht over de koerswijziging die Vlaams minister van Natuur Joke Schauvliege heeft aangekondigd over de herziening van het natuurbeleid. Het zal mogelijk blijven om kleine natuurgebieden op te richten en te beheren. Ook de toekomst van speelbossen, wandelpaden en ruiterpaden lijkt verzekerd, net zoals natuurgebieden op gronden van gemeenten en andere openbare besturen. Dat kondigde minister Schauvliege aan op de algemene vergadering van Natuurpunt in Vilvoorde. “Dit is een opsteker voor de duizenden vrijwilligers die zich inzetten voor de bescherming van natuurgebieden in hun buurt”, zegt Lieven De Schamphelaere, voorzitter van Natuurpunt. “We willen minister Schauvliege bedanken voor het constructieve overleg van de afgelopen maanden”.

Een deel van bovenstaande reservaten kunnen alvast opgelucht adem halen.

Vorig jaar hebben Vzw Durme, Natuurpunt en Limburgs Landschap actie gevoerd onder de slogan ‘Red de natuur in je buurt’. Daarbij werd een petitie met ruim 80.000 handtekeningen overhandigd aan minister Schauvliege. Vlaanderen is één van de meest verstedelijkte regio’s van Europa, en de nood aan natuur op wandelafstand is groot. Plannen die de Vlaamse administratie eerder dit jaar op tafel legde, konden de doodsteek betekenen voor kleine natuurgebieden. Met de aankondiging van Schauvliege lijkt die dreiging nu afgewend. Dit is een belangrijke eerste stap. Maar er is nog werk aan de winkel om de toekomst van de natuur in Vlaanderen veilig te stellen. Een aantal belangrijke dossiers liggen nog op de plank: ruimte voor bos, natuurgebieden die niet onder Europese bescherming vallen, Europese instandhoudingsdoelstellingen, klimaatadaptatie. We hopen dat minister Schauvliege ook in deze dossiers slagkracht toont. 11

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Moeraskalk: botanische troef in de Fondatie Thomas Van Lancker In de Fondatie van Boudelo (Sinaai, Stekene) werd de laatste aankoop van 2015 gerealiseerd. Het perceel weiland van iets meer dan 1 hectare en sluit mooi aan tegen de omliggende percelen bos en hooiland die reeds in eigendom zijn van vzw Durme.

Bodemonderzoek met een steekboor door collega Kristof heeft uitgewezen dat in de bodem van het perceel een ononderbroken laag van moeraskalk of mergel aanwezig is. Moeraskalk is typisch voor de Moervaartvallei en is ontstaan na de laatste ijstijd (ca. 10.000 jaar geleden). Toen werd in het gebied een enorm zoetwaterbinnenmeer gevormd doordat de toen noordelijke afwatering van o.a. de Schelde en de Durme geblokkeerd werd door de zandrug Maldegem-Stekene. De hoge concentratie van aangevoerde en aanwezige slakken en schelpen zorgden voor een opstapeling van kalkhoudend materiaal dat via een biochemisch proces (assimilatie) neersloeg en een dikke ‘kalklaag’ vormde. Die kalklaag is nog steeds te vinden op de bodems van de Moervaartvallei en is met zijn dikte van 10 à 15 cm bijzonder ‘goed ontwikkeld’ in het aangekochte perceel. Door de bemesting van afgelopen jaren is de grasmat echter voedselrijk en arm aan plantensoorten. In het toekomstige natuurbeheer zal de bemesting worden stopgezet en kan het grasland zo sneller verschralen. De aanwezigheid van de moeraskalk speelt eveneens een grote in het fosfaatfixerend vermogen van de bodem. Het aanwezige plantbeschikbaar fosfaat - de fractie die zorgt voor (te) voedselrijke condities - wordt namelijk gefixeerd op de kalk en neemt hierdoor snel af eens de bemesting gestopt wordt. Die bodemcondities zijn ideaal voor de ontwikkeling van het erg zeldzame vegetatietype blauwgrasland (Molinia), dat heel weinig fosfaat verdraagt in de bodem.

Bodemonderzoek bracht een dikke, goed ontwikkelde laag van 10 à 15 cm moeraskalk aan de oppervlakte. © Vzw Durme

Als vooropgesteld natuurdoel zou de ontwikkeling van blauwgrasland na sterke verschraling en herstel van de hydrologie dan ook een haalbare kaart moeten zijn voor het aangekochte perceel. 12

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Nieuw beheertool helpt bij slotenruiming Kristof Scheldeman Afgelopen jaren werden in de reservaten van vzw Durme heel wat sloten geruimd. Dat betekent dat het overtollige slib met behulp van een kraan weggeschept wordt, waardoor de sloot opnieuw zijn oorspronkelijke vorm en waterhoudend karakter krijgt. In zulke geruimde sloten kunnen waterplanten en allerlei waterdieren zoals libellen, vissen, amfibieën,… zich opnieuw thuis voelen. Geruimde sloten zijn echter ook belangrijk in hooilandgebieden waar ze zorgen voor de afvoer van verzuurd neerslagwater. Accumulatie van neerslagwater heeft namelijk een negatieve invloed op de botanische ontwikkeling van natte hooilanden. Omdat de informatie over de geruimde sloten niet verloren mag gaan en het ruimen van sloten deel uitmaakt van een cyclisch beheer (een beheer dat elke 10 à 15 jaar dient herhaald te worden), werd beslist om die info als kaartmateriaal in ons Geografisch Informatie Systeem (GIS) te verwerken. Er werd dus een ‘slotenlaag’ aangemaakt (naar analogie van onze ‘knotbomenlaag’, n.v.d.r.). Voor iedere sloot die opgenomen werd in de laag werd eveneens volgende informatie toegevoegd: lengte van de sloot, breedte van de sloot (brede sloot of greppel), naam van de slotenruimer, datum van de ruiming en datum wanneer de sloot best opnieuw geruimd zou worden. De inventarisatie van de geruimde sloten toonde aan dat afgelopen 4 jaar meer dan 9 km aan sloten en greppels geruimd werden in onze reservaten! Een belangrijke realisatie waar het zoetwaterleven alleen maar van kan profiteren.

De centrale gracht van reservaat de Venne in Oudenbos was dringend aan ruiming toe. © Vzw Durme

Het visgraatpatroon van het Nonnegoed (Zele) werd vorig jaar geruimd dankzij de provincie Oost-Vlaanderen.

De slotenlaag toonde o.a. aan dat de meeste sloten geruimd werden in onze reservaten Scheldebroeken, Molsbroek, Durmemeersen en Reservaatzone Donkmeer. Ook bleek dat op het grondgebied Lokeren nog tal van kilometers verlande sloten op ruiming liggen te wachten. Dat heeft te maken met het feit dat Regionaal Landschap Schelde en Durme - die een deel van onze slotenruiming subsidieert - niet actief is op het grondgebied Lokeren. 13

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Struweeltjes Dank aan de romantiek Proficiat Edwin en Isabel! Zij stapten vorig najaar in het huwelijksbootje en hadden wel een heel bijzondere ‘huwelijkslijst’. Ze vroegen namelijk aan hun genodigden om een gift te doen aan vzw Durme, voor meer natuur en romantiek. En dat vinden wij natuurlijk een fantastisch idee. Bedankt! (Ook zin om je verlanglijstje om te zetten in meer natuur? Geef dan ons rekeningnummer BE52 0012 2999 0009 door, en steun de natuur in je buurt. Fiscale attesten zijn mogelijk vanaf 40 euro.) Sarah Geers

Proficiat Edwin en Isabel.

De boskrekel duikt op in Oost-Vlaanderen.

Ondanks de ligging vlak naast een autostrade gaat het mogelijk toch om een historische populatie: lokale insectenkenners herinneren zich dat de boskrekel al veertig jaar geleden voorkwam in de regio en op Ferraris-kaarten staat het gebied aangeduid als “woeste gronden” (terrein met kreupelhout). Naast deze nieuwe populatie was er slechts één historische waarneming van de boskrekel bekend in OostVlaanderen, in het zuiden van de provincie. Philippe Van de Velde

Boskrekel duikt op in Moerbeke-Waas

Op vogels loeren in onze reservaten

In de winter van 2014-2015 werd in het noorden van Moerbeke-Waas een zoektocht naar de eikenpage georganiseerd in het kader van het Project dagvlinders Durme- en Scheldegebied.

De winter is het ideale tijdstip om op je gemak op vogels te loeren. Onze kleine gevederde vrienden laten zich rustig bewonderen, zolang je maar een beetje vogelzaad strooit.

Vorige zomer werden de hier aanwezige open terreintjes met jonge bomen, bremstruiken en een droge heidevegetatie geïnventariseerd in het kader van het dagvlinderproject. Toen hoorde ik een zacht tjirpend, krekelachtig geluid, dat later bleek toe te behoren aan de boskrekel (Nemobius sylvestris). Een gerichte zoektocht toonde aan dat de soort in de vegetatie van het hele perceel terug te vinden was, evenals in een nabijgelegen bosrand langs een graanakker. Mogelijk is de boskrekel ook in omliggende percelen terug te vinden.

Bijvoederen mag eigenlijk heel het jaar door, maar pas je voedsel wel aan het seizoen aan. Zo geef je in de lente best kalk- en eiwitrijk voedsel zoals meelwormen of fijngestampte eierschalen. In de zomer kan je insecten naar je tuin lokken met b(l)oeiende planten In de herfst kan je de vogels laten weten dat ze in de winter bij jou terecht kunnen door al in beperkte mate te voederen. Eens het begint te vriezen, kan je vetrijke producten aanbieden en mag je voedertafel goed gevuld zijn.

In onze reservaten hebben we drie voederwanden waar we in de winter voedsel strooien en je door gaten in de wand vogels kan bekijken. In Lokeren vind je die langs de wandeldijk in het Molsbroek en langs de Liniewegel in Eksaarde. Een derde voederwand vind je in onze natuurtuin aan het bezoekerscentrum Donkmeer (Berlare). We kregen dit jaar zaad gesponsord door Paloma Vogelvoeder uit Waasmunster. Bedankt! Sarah Geers

Vogels loeren in het Molsbroek.

Insectentuin zkt groene vingers Zin om de insectentuin aan het bezoekerscentrum Molsbroek onder handen te nemen? Ons blotevoetenpad van een wekelijkse onderhoudsbeurt te voorzien? Paadjes te herstellen en bloeiende perkjes in te richten? Dan ben jij de man/vrouw die we zoeken! Kom op je eigen tempo (samen met onze terreinploeg) onze tuin onderhouden en maak van de omgeving van het bezoekerscentrum een paradijs voor kriebelbeestjes en vlinders. Laat gerust iets weten via vrijwilliger@vzwdurme.be. Sarah Geers

Groene vingers gezocht voor onze insectentuin.

Grondwaterpeil Aubroek Op vraag van vzw Durme heeft de provincie Oost-Vlaanderen een werkgroep samengesteld die zich buigt over het beheer van het grondwaterpeil in het reservaat de Scheldebroeken en omgeving. De werkgroep is samengesteld uit ambtenaren van de provincie, de gemeenten Berlare en Zele en het ANB. Ook vzw Durme en de Polder Schelde en Durme maakt er deel van uit. Op de agenda staat o.a. het peilbeheer in het Aubroek, het hart van de Scheldebroeken. De beoogde natuurdoelstellingen (dottergrasland, weidevogels) vereisen immers voldoende vochtige graslanden. Dit is gegeven de landbouwdoelstellingen niet evident. Het opzet van de werkgroep is om een grondwaterpeil vast te leggen dat door alle betrokkenen gedragen wordt. Vzw Durme werkt hier actief aan mee en heeft samen met de provincie OostVlaanderen ondertussen een aantal peilbuizen geïnstalleerd. Er wordt aangenomen dat die gedurende twee jaar moeten worden opgevolgd om representatieve resultaten te bekomen. Jan Maertens Nieuwe deur voor de vleermuizenbunker in Eksaarde Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden verschillende bunkers opgetrokken die bescherming boden aan de Duitse soldaten en begin jaren ’90 richtte het ruilverkavelingscomité één van die bunkers tussen de Olentgracht en de Rechtstraat in als overwinteringsplaats voor vleermuizen. Nadien werd het perceel met bunker erkend als reservaatperceel. Naast de bunker werd een poel uitgegraven en die aarde werd op de bunker gedumpt om een nog stabieler klimaat te genereren. Eén zijde werd open gehouden en fungeerde als ingang. Een houten deur met slot moet voorkomen dat onze overwinteraars gestoord worden tijdens de wintermaanden. Het zijn trouwens niet enkel vleermuizen die hier overwinteren, maar ook dagvlinders zoals dagpauwoog en kleine vos, net als nachtvlinders zoals het roesje. 15

Overwinterende baardvleermuizen in Eksaarde.

De tand-des-tijds heeft er echter voor gezorgd dat de houten scheiding met de aarde aan het wegrotten was en dat de muur aan de afgesloten zijde dreigde in te storten. Al jaren kwam de vraag om een muur te metselen om verder inkalven van de aarde te voorkomen. Ook de deur was aan vervanging toe. Daarom werd er een beroep gedaan op het manusjevan-alles Eric ‘alias Rikus’ Carlier. Dit voorjaar had hij ook al een insectenhotel in elkaar getimmerd en naast de bunker geïnstalleerd. Nu was hij ook kandidaat om de muur te metselen en een nieuwe deur te maken. Het resultaat mag er dan ook weer zijn! De vleermuizen hebben alleszins niet lang op zich laten wachten. Minstens drie baardvleermuizen kunnen de werken al smaken. De talud rond de bunker zal nu ook een maaibeheer krijgen zodat een bloemrijker geheel kan ontstaan. Een grote merci, Eric! Jurgen Couckuyt

Het programma voorziet vier verschillende avontuurlijke activiteiten. De activiteiten die worden aangeboden, beogen een ervaring die gericht is op samenwerking, succeservaring en probleemoplossing. Om die ervaringen te verwerken en de link naar het dagelijkse leven te leggen, wordt er veel tijd besteed aan de reflecties zowel van de deelnemer als die van de groep. Omdat de activiteiten in een zo natuurlijk mogelijke en uitdagende omgeving moeten doorgaan, was ik op zoek naar natuurgebieden met dat karakter in onze omgeving. Zo kwam ik voor de laatste activiteit terecht bij Sarah Geers van vzw Durme. Samen vonden we het Donkmeer een geschikte locatie. Daar zou de laatste en afrondende tocht van het project plaatsvinden. De deelnemers gaven aan dat de methodiek werkzaam was om aan doelen te werken zoals samenwerken met anderen, problemen oplossen, emoties tonen, communiceren met anderen, verantwoordelijkheid nemen en vertrouwen op anderen. De activiteiten waren uitdagend en confronteerden de deelnemers in hun functioneren. Ook vonden ze het belangrijk te ervaren dat ze zelf een invloed hadden op het volbrengen van de opdrachten in groep. Die succeservaringen zorgden voor een extra boost in hun zelfvertrouwen en konden een aanleiding zijn om verdere stappen in hun toekomst te ondernemen. Het STAP-programma is dus zeker voor herhaling vatbaar. En ik ben blij dat het uiteindelijk allemaal goed is afgelopen. Want ook voor mij was een hele ervaring! Bert Lootens

Avontuurlijk therapeutisch project

Paddenoverzetters to the rescue!

In de zomermaanden van 2015 lanceerde ik een voorstel voor een nieuw project in het algemeen psychiatrisch ziekenhuis Sint-Lucia, waar ik als ergotherapeut werk. Bij het uitwerken en motiveren van dit project kreeg het kind ook een naam: STAP. STAP staat voor stimulerend, therapeutisch en avontuurlijk project.

Elk voorjaar hetzelfde liedje, heel wat padden vinden tijdens hun langzame tocht naar de overkant de dood onder de wielen van auto’s. Als ze uit hun winterslaap komen en langzaam te voorschijn kruipen uit hun modderige overwinterplekjes in de tuinen gaan ze, gestuurd door hun instinct, op zoek naar hun geboorte-

Padamplexus met bovenaan het mannetje.

poel. Daar (of soms al onderweg) zoeken ze een partner om zelf voor vele nakomelingen te zorgen. Mannetjes grijpen zich vast aan hun uitverkoren vrouwtje door op haar rug te klimmen en zich met speciale zuignapjes aan zijn voorpoten vast te klemmen onder haar oksels. Vaak zie je zo een koppeltje gezellig met z’n tweetjes oversteken. Eens aangekomen in de poel zet het vrouwtje haar eitjes af, waarna het mannetje ze (uitwendig) bevrucht. Paddeneitjes vormen lange slingers (in tegenstelling tot de ongeordende hoopjes van kikkers), die je in de lente kan zien in poelen of vijvertjes. Maar dat is enkel als het verhaal goed afloopt. Want heel wat padjes (die niet zo goed kunnen springen als kikkers), komen niet levend voorbij de vele hindernissen tussen hun overwinterplaats en hun voortplantingspoel. Daarom staan elk jaar heel wat vrijwilligers klaar om ze met emmertjes over te zetten over de drukste straten. Wil jij ook helpen? Neem dan zeker een kijkje op onze website voor de verschillende overzetplaatsen en contactpersonen. Of zet zelf een actie op in je buurt. Kwaak kwaak*! (*bedankt!). Sarah Geers Sinusbeheer - onderzoek in 2016 Dit jaar wordt zowel in Vlaanderen als in Nederland een onderzoek gehouden naar de meerwaarde van een verbeterde versie van het gefaseerd maaibeheer. Het meer gevarieerde en natuurlijker sinusbeheer zal bestudeerd worden

ten opzichte van het klassiek gefaseerd maaibeheer. In onze streek zullen enkele gebieden in aanmerking komen voor dit onderzoek. Wie op het fietspad Lokeren – Moerbeke rijdt, kan in de Daknamse meersen reeds een proefterrein zien liggen waar al één jaar het sinusbeheer wordt toegepast. In elk geval zijn de voorbijgangers enthousiast over dit nieuwe type hooilandbeheer. Verder wordt dit beheer ook al enkele jaren toegepast in de Venne op Oudenbos en in de Moortels in Doorslaar. Dit jaar komt er ook nog een perceel bij in de Durmemeersen in Waasmunster langs het wandelpad op de dijk van de Durme. Wie meer wil weten over dit type hooilandbeheer neemt best contact op met vzw Durme via info@vzwdurme.be. Jurgen Couckuyt

Overzicht van het sinusbeheer in de Moortels.

Nieuw in het bezoekerscentrum Sinds begin november vorig jaar hebben we een kleine vernieuwing doorgevoerd in onze permanente tentoonstelling in het bezoekerscentrum Molsbroek. De presentatie die onze bezoekers een overzicht gaf van onze natuurreservaten was dringend aan een update toe. De nieuwe presentatie biedt de bezoekers een dynamisch overzicht van ons werkingsgebied aan de hand van foto’s van de trekpleisters in de verschillende natuurgebieden. Kom gerust eens kijken tijdens onze openingsuren! Simon Berlo 17

Ook het Molsbroek ontsnapt niet aan de verdwijnziekte Afgelopen najaar was uitzonderlijk warm. Best fijn om met momenten 'lentekriebels' te voelen, maar verwarrend vond ik dat toen ik merkte dat de blaadjes al van de bomen gevallen waren. Moest de natuur zich in deze periode van het jaar niet klaarmaken voor de winter? Waar bleven die winterse temperaturen? Ook de bijen wisten niet goed wat er gebeurde. Door de hoge temperaturen dachten zij dat het nog steeds zomer was en bleven zij ijverig rondvliegen en werken. In tegenstelling tot wat er normaal zou moeten gebeuren in deze periode van het jaar, gingen de bijen nog niet in winterslaap en werden er geen ‘winterbijen’ gevormd. Niet elk individu van een bijenvolk leeft even lang. Een koningin leeft 3 tot 5 jaar. De werksters daarentegen houden het maar 3 tot 5 weken (in de zomermaanden) vol, dan zijn ze ‘opgebruikt’, letterlijk ‘doodgewerkt’. De bijen die vanaf augustus geboren worden, worden daarom normaalgezien extra verwend en hoeven minder te werken. Daardoor kunnen zij hun krachten sparen en kunnen zij wel 5 maanden overleven. Men noemt deze bijen ‘winterbijen’. Niet onbelangrijk dat er winterbijen gevormd worden, want in de winter legt de koningin geen eitjes. De kolonie kan in de winter dus niet ‘vernieuwen’ of uitbreiden. Aangezien enkel winterbijen een langere (winter)periode kunnen overleven, vormen zij de basis van de nieuwe kolonie in het volgende (voor)jaar. Alles hangt van hen af; enkel zij kunnen in het voorjaar een nieuwe bijengeneratie doen ontstaan (en kort erna sterven ze zelf). Van verwennen en het ‘sparen’ van bijen was dit jaar geen sprake. Het nieuwe evenwicht van zomerbijen naar ‘slapende’ winterbijen die langer leven kon niet tot stand komen. Onze Molsbroekbijen bleven (door)werken. Tot ze er letterlijk bij neervielen. Ook andere leden van onze Imkerswerkgroep zijn al verschillende volkeren verloren. 18

Het bijenverhaal en de bijensterfte is complex en uiteraard niet zomaar volledig te herleiden naar 1 oorzaak. Gelukkig zijn er ook nog kolonies in leven en hopelijk geraken zij de winter goed door. Dankzij onze Imkerwerkgroep staan wij echter sterk. Zowel onze vragen, kennis én bijen bundelen we zodat er komend voorjaar zeker opnieuw een bijenvolk op de Molsbroekstand zal staan en we vol nieuwe moed ons project kunnen voortzetten. Marieke De Vos De Schelde. Van bron tot monding De Schelde bepaalt het landschap van het Waasen Scheldeland. Op sommige plaatsen vormt de rivier een oase van rust waar men kan genieten van prachtige natuur, op andere plekken geeft ze de economische nijverheid alle kansen. Patrick Meire, de auteur, heeft zijn hart verpand aan de Schelde. Als hoogleraar geïntegreerd waterbeheer is hij de geknipte persoon om haar verleden en heden te onthullen. Ook de vele culturele en natuurhistorische schatten waaraan het Scheldegebied rijk is, komen aan bod. Bovendien prikkelt het boek de lezer om in de Scheldestreek op ontdekkingsreis te gaan. ‘De Schelde. Van bron tot monding’ toont aan hoe verrassend veelzijdig deze stroom en het gebied errond zijn.

Prijs € 29,95

Meer info: www.aspeditions.be Tel: 02 289 26 55 Fax: 02 289 26 59

B e h o u d

R e b u s

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Kruiswoordpuzzel Doe mee, vul in en win A: Op deze locatie werden vorig jaar sloten geruimd in Zele. B: Winnende ploeg 2e Grote vzw Durme-quiz. C: Kunnen de werken in de bunker wel smaken. D: Oude hengeltechniek om paling te vangen. E: Soort (her)ontdekt in Moerbeke. F: Verbeterde versie van het gefaseerd maaibeheer. G: Ander woord voor moeraskalk. H: Nieuw in onze Durmewinkel. I: Royaal vogelbezoek in de Bergenmeersen. J: Verrassend veelzijdige stroom. K: Voor hen werden architecturaal hoogstaande woningen gemaakt aan de Nieuwdonk. L: Royale bloembezoeken in verschillende tuinen.

SLEUTELWOORD:

6 8

Winters fenomeen

Proficiat! WOUT VAN WILDER uit Lokeren is de winnaar van onze vorige wedstrijd. Hij wist ons te vertellen dat de KASTANJEPUREE de herfstige lekkernij was die we zochten. Hij ontvangt een gratis lidmaatschap van vzw Durme voor 2016 en een mezen-winterpakket. Wil jij ook kans maken op een leuke prijs? Mail dan het nieuwe sleutelwoord vóór 15 maart 2016 naar thomas.vanlancker@vzwdurme.be en maak kans op het boek ‘Het Molsbroek. Paradijselijk voor mens en natuur’ of een ander boek uit onze Durmewinkel. Veel succes!

B e h o u d

Studie

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Natuurschilderen en tekenen in Moerzeke i.s.m. Natuurpunt Hamme en de academie van Hamme Zaterdag 14, zondag 15 en maandag 16 mei Drie dagen lang schilderen en tekenen in de prachtige natuur van Moerzeke en omstreken. De workshop start op zaterdag 14 mei om 9u30 en eindigt maandag 16 mei om 17 uur. We verblijven in een vakantiewoning in de Priester Poppestraat 11 in 9220 Moerzeke (Hamme). Prijs: volpension 180 euro (leden vzw Durme) of 195 euro (niet-leden). Blijf je niet overnachten dan kost een dagformule 105 euro (leden) of 120 euro (niet-leden). Indien gewenst, kan voor de warme maaltijden (10 euro) en het ontbijt (5 euro) apart betaald worden. In de prijs is inbegrepen: drie keer lunch, twee keer ontbijt, twee keer warme maaltijden, begeleiding gedurende de workshop en een verzekering tijdens de sessies. Teresa De Smet, lerares aan de Academie van Hamme, zorgt voor individuele begeleiding op maat. Inschrijven: vzw Durme via info@vzwdurme.be of 09 348 30 20. Na bevestiging schrijf je het juiste bedrag over op BE52 0012 2999 0009 met de mededeling 'Je naam, formule en schildert in Hamme’. Opgelet: inschrijven en betalen vóór 1 april!

Natuurschilderen en tekenen in de Franse Gaume i.s.m. Natuurpunt Hamme en de academie van Hamme Maandag 15, dinsdag 16 en woensdag 17 augustus. Net over de Belgische grens schilderen en tekenen we drie dagen in de prachtige natuur van de Franse Gaumestreek. Ervaring met schilderen of tekenen mag, maar is geen vereiste. We verblijven in het pittoreske dorp Avioth met slechts 130 inwoners maar met een gigantische 'Basiliek de Notre Dame'. De workshop start op maandag 15 augustus om 10 uur en eindigt woensdag 17 augustus om 17 uur. Samen rijden is mogelijk (adres: Rue du Moulin 1, 55.600 Avioth France). Prijs: de cursus kost 200 euro (leden vzw Durme) of 220 euro (niet-leden). In de prijs is inbegrepen: drie keer lunch, twee ontbijten, twee warme maaltijden, professionele begeleiding gedurende de workshop en een verzekering tijdens de sessies. Teresa De Smet, lerares aan de Academie van Hamme, zorgt voor individuele begeleiding op maat. Inschrijven: via vzw Durme via info@vzwdurme.be of 09 348 30 20. Na bevestiging schrijf je het juiste bedrag over op BE52 0012 2999 0009 met de mededeling 'Je naam, formule en schildert in Avioth'. Opgelet: inschrijven en betalen vóór 1 juni! Heb je een partner die zelf niet schildert of tekent? Maar er toch graag bij wil zijn? Dat kan voor 135 euro (leden vzw Durme) of 145 euro (niet leden). Inschrijven kan eveneens op bovenstaande manier. Meer info: Teresa De Smet, teresa.de.smet@telenet.be of 09 228 99 05 of 0478 23 46 07 of op de website www.vzwdurme.be. 20

Uilenwerkgroep Waasland spreidt de vleugels Marc Aerts, Uilenwerkgroep Waasland Met Uilenwerkgroep Waasland, die opgericht werd in maart 2014, beogen we de bescherming van in het wild levende uilen en het behoud en de uitbreiding van geschikte nestgelegenheid. De activiteiten van de werkgroep zijn explosief toegenomen: voordrachten en lezingen, plaatsing en controle van nestkasten (vnl. voor kerk- en steenuilen), samenwerkingsverbanden met gemeenten, inventarisaties, ringfietstochten, uilenavondwandelingen, ... Zo organiseren we op zaterdag 19 maart een uilenwandeling in Daknam (meer info, zie activiteitenkalender p 30). Per regio worden nieuwe afdelingen opgericht. De afdeling Sint-Niklaas bijvoorbeeld werkt aan een concrete invulling van het uilenproject van de stad Sint-Niklaas waarbij onder andere een leskist met pedagogisch materiaal voor lagere schoolkinderen wordt samengesteld. In de regio ZuidWaasland werd - omwille van het toenemende werk - beslist om een aparte afdeling LokerenMoerbeke op te richten. Zij zullen de gekende broedplaatsen van uilen in kaart brengen en nieuwe interessante regio’s oplijsten. Heb je interesse om als vrijwilliger mee te helpen in één van de afdelingen of in de Uilenwerkgroep Waasland in het algemeen? Contacteer Marc Aerts (marc.aerts@telenet.be - 0485 38 19 87) of Eddy De Taey (detaey@hotmail.com – 0474 21 20 01). Meer info: www.wakona.be > werkgroepen > Uilenwerkgroep Waasland.

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

De kleine wildernis Sporen herkennen in de sneeuw Een witte Kerst was het niet, maar de winter is nog lang niet voorbij! Nog kans genoeg op sneeuw, en vooral … op sporen zoeken! Een vlakke witte sneeuwlaag is ideaal om te kijken wie er allemaal in je tuin woont. Trek je muts en sjaal en speur naar sporen! Pootafdrukken in de sneeuw

Welke sporen vind je in de buurt van je voederhuisje, onder bomen en struiken, of misschien wel dwars door je tuin? Kleine pootjes van meesjes, of grote pootafdrukken van een meeuw? Of zie je hoe je kat op haar buik over sneeuw sloop … richting een nietsvermoedend roodborstje? Geen sporen te zien?

Maak er dan zelf!

Maak een sneeuwengel door op de grond te liggen en je armen en benen op en neer te bewegen, vorm door je voeten te schuifelen reuze-dinosporen of bind takken onder je schoenen en misleid iedereen door monster-vogelsporen. Veel plezier!

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Samen voor meer natuur in je buurt Taartenfestijn, Quiz en Kaasavon(d)tuur zamelen geld in Sarah Geers Dit najaar was er heel wat te doen! We organiseerden samen met onze vrijwilligers – het wordt een fijne jaarlijkse traditie – zowel een Taartenfestijn, een Kaasavon(d)tuur als een Quiz. Allemaal stonden ze volledig in het teken van de aankoop van enkele percelen natuur. Begin oktober was er ons 5de taartenfestijn. En wat voor een editie! Er werd een recordaantal taarten gebakken (én gegeten) onder een stralende herfstzon. Meer dan 400 stukken taart gingen de deur uit. In november brachten de vrijwilligers van de afdeling Zele-Berlare-Wichelen maar liefst 30 kilo kaas aan de man (wel 13 verschillende soorten kaas!) ten voordele van de Scheldebroeken in Berlare, Zele en Wichelen. Dankzij hun steun konden we dit najaar een perceel van 0,77 ha groot aankopen. In december sloegen we dan weer de handen in elkaar tijdens een ontspannende quiz. 17 enthousiaste ploegen streden om de eer, die dit jaar te beurt viel aan de ploeg Archimedes. Velt Reinaert werd nipt tweede en de gedeelde derde plaats ging naar de Bolle Bevertjes, Fase Brussel en Sim for the win! Er werd flink gedronken en gesteund voor een weiland in de Fondatie van Boudelo in Sinaai en Stekene. Bedankt aan alle vrijwilligers, taartenbakkers, kaasliefhebbers en quizzers!

De taartenbarometer ging heel snel de hoogte in tijdens het vijfde taartenfestijn. Onder een stralende najaarszon gingen niet minder dan 400 stukken taart over de toonbank. © Vzw Durme

Onetic Brique, Blue d’Auvergne, Brebiou, Abbaye de Belval Bière, Li Blanc Coucou, Alphenaer, ... Het waren geen alledaagse namen die op je bord verschenen tijdens het Kaasvon(d)tuur. © Eddy Copers

Van Mesopotamië naar de Mississippi of van de Albatros naar Marianne Vos ... ze passeerden één voor één de revue tijdens de Tweede Grote Vzw Durme-Quiz.Op naar volgend jaar. © Vzw Durme

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Vzw Durme in beeld Was je er bij? Meer foto’s op www.vzwdurme.be

Foto’s nemen via een telescoop, het vergt enige oefening. Anja en Dirk van IkZieWatJijNietZiet leerden ons de kneepjes van het vak. © Vzw Durme

Stof, haartjes, maar vooral heel veel botjes en muizenkaakjes. Dat was de les braakballen pluizen tijdens onze uilencursus © Lut Heyvaert

Deze speurneuzen tonen trots hun gevonden beversporen tijdens het kinderkamp in de herfstvakantie. © Yannick De Spiegeleir

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Vogelnieuws

www.durmevallei.be

Joris Everaert

Een groep van 7 kleine zwanen trok op 23 november over Sint-Niklaas. Omwille van de lage waterstand in de broekbossen van het Molsbroek, konden op 15 november minstens 324 wintertalingen geteld worden in de moerasvlakte van het Molsbroek.

Deze rubriek – verzorgd door de Vogelwerkgroep Durmevallei – behandelt de bijzondere vogelwaarnemingen in de Durmevallei en omgeving, en beslaat de herfstperiode september tot november 2015. Eén tot twee roerdompen werden vanaf eind september meermaals gezien in de Paardeweide-Oost in Berlare-Wichelen. Een kleine zilverreiger foerageerde van 8 tot 11 september aan de Bunt en het Lippensbroek in Hamme, op 14 en 25 oktober in de Paardeweide-Oost, en op 4 november aan de Kwakkelhoek in Nieuwkerken-Waas. De grote zilverreiger kon regelmatig in verschillende gebieden gezien worden, met de grootste aantallen op 27 oktober in de Paardeweide-Oost (10 ex) en op 8 november in de Polsmeersen in Berlare (5 ex). De laatste doortrekkende purperreiger van dit jaar werd op 3 oktober gezien in de Scheldebroeken (Aubroek) in Berlare. Een ontsnapte rode ibis zorgde in september voor een leuke show langs de waterplas van het Bospark in Lokeren. Eén tot drie lepelaars vertoefden van 4 september tot 12 oktober in het Molsbroek in Lokeren. In diezelfde periode werden ook lepelaars waargenomen in de Bergenmeersen in Wichelen (1 ex) en Paardeweide-Oost (1-3 ex).

De laatste doortrekkende wespendieven (3 ex) van dit jaar, vlogen op 11 september over Spoele in Lokeren. De blauwe kiekendief kon enkele keren gezien worden in de Bergenmeersen, Paardeweide-Oost, Schorren van de Durme in Hamme, Sint-Niklaas, en in het Molsbroek. Op 6 november vloog een havik over Berlarebroek en op 15 september werd een juveniele havik dood teruggevonden in Belsele. Een ontsnapte woestijnbuizerd kon in de hele periode enkele keren waargenomen worden in het Molsbroek. Een Amerikaanse zeearend, uiteraard ook ontsnapt, zat op 2 en 3 november te rusten op een hoogspanningsmast langs de Arkestraat in Sint-Niklaas. Een visarend vloog op 2 september over Zele, op 3 september over de Durmemonding in Temse, op 9 september over het Groot Broek in Elversele, op 25 en 30 september over de Hamputten en Durmemeersen in Waasmunster, en op 1 oktober zat er een jagende vogel in de Paardeweide-Oost. Mogelijk ging het (deels) om dezelfde vogel die tijdelijk in de streek verbleef. Overvliegende smellekens werden gemeld op 3 oktober in de Scheldebroeken, op 16 oktober aan de Heikant in Zele, en op 4 november bij Everslaar in Lokeren. Boomvalken en slechtvalken werden op verschillende plaatsen gezien.

Rode ibis in het bospark in Lokeren.

Op 6 september kon een kortstondig opvliegende kwartelkoning opgemerkt worden in de Bergenmeersen, en op 28 september gebeurde hetzelfde in de nabijgelegen Paardeweide-Oost.

Tijdens de najaarstrek waren diverse steltlopersoorten zoals krombekstrandloper, bonte strandloper, groenpootruiter, kemphaan en bosruiter te bewonderen, vooral in de Paardeweide-Oost en het Molsbroek. De grootste aantallen van watersnip werden vastgesteld in het Molsbroek (> 75 ex) en Paardeweide-Oost (> 86 ex). Bokjes foerageerden in de Paardeweide-Oost (tot 8 ex) en Buylaers meersen (tot 2 ex). In het Molsbroek was er opnieuw een slaapplaats van wulp met op 15 november een maximum van 129 vogels. Na de eerste waarneming ooit van grauwe franjepoot in de streek (Molsbroek, 25-28 augustus 2015, zie vorig Vogelnieuws), kon die uiterst zeldzame soort op 1 oktober ook tijdelijk bewonderd worden in de PaardeweideOost. Op 20 november zat er een juveniele drieteenmeeuw op de Schelde in Moerzeke. De zeldzame velduil vloog op 19 oktober over het Molsbroek en op 27 oktober over Paardeweide-Oost. Op 25 oktober werd ook een jagend exemplaar gezien aan de Oude Durme (Weymeerbroek) in Hamme. Op 22 november werd opnieuw een roepende middelste bonte specht waargenomen in het Domeinbos DDS in Berlare. De kleine bonte specht was daar in het najaar ook aanwezig net als in de Reservaatzone Donkmeer, de Bunt en De Plaat in Hamme, het Klein Broek in Elversele en in het Molsbroek. Tijdelijk pleisterende paapjes werden tijdens de doortrek in september en oktober enkele keren vastgesteld in de Bergenmeersen, Paardeweide-Oost, Groot Broek in Elversele, de Bunt, Tielrodebroek, langs de Stekense vaart, en bij Papelaar in Sinaai. In diezelfde periode zaten er ook roodborsttapuiten in de Scheldebroeken (Aubroek), langs de Stekense Vaart en in Sinaai en Overmere. De tapuit kon in september enkele keren bewonderd worden aan de Nieuwdonk in Berlare, bij Sint-Niklaas Zuid en in Overmere.

Visarend.

ÂŠ Joris Everaert

Op 29 september vlogen 4 beflijsters over Sint-Niklaas en op 11 en 17 oktober foerageerden er 1 en 3 vogels in resp. Sint-Anna bij Hamme en de Scheldebroeken in Berlare. De Cettiâ&#x20AC;&#x2122;s zanger was aanwezig in de Reservaatzone Donkmeer, Paardeweide-Oost, Schorren van de Durme, Lippensbroek en Oude Durme in Hamme, Durmemeersen in Waasmunster, Tielrodeschor, Durmemonding in Temse, en in het Molsbroek. Op 18 september was er een melding van een waterrietzanger aan de Nieuwdonk. Een roepende bladkoning zat op 1 oktober in de Fondatie in Sinaai. Op 12 oktober vlogen 3 baardmannetjes over de Brede Schoren (Scheldebroeken) in Berlare en op 25 oktober en 7 november werden 1 tot 4 baardmannetjes gezien in de Durmemeersen in Waasmunster. Van 12 tot 26 november foerageerden 1 tot 2 buidelmezen in de Bergenmeersen. Op 21 oktober trok een Europese kanarie over de Durmemeersen in Waasmunster. Barmsijzen werden in oktober en november vastgesteld in Berlare, Hamme en Lokeren. Op 18 oktober vloog een kruisbek over Overmere. Een goudvink kon op 22 november gezien worden in Overmere en op 21 oktober vloog een appelvink over De Plaat in Hamme en Raap in Sint-Niklaas.

De lijst van alle waarnemers kan je terugvinden via www.durmevallei.be

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Activiteitenkalender januari - april 2016 GRATIS WANDELING IN HET MOLSBROEK Elke 1e zondag van de maand Een ervaren Molsbroekgids neemt je mee op een boeiende wandeling rondom natuurreservaat het Molsbroek. Elke maand valt er wel iets nieuws te ontdekken Afspraak: om 14.30 uur aan het bezoekerscentrum Molsbroek. Info: gratis. Graag een seintje vooraf indien je met een groep aanwezig zal zijn. Contact: Michaël Crapoen, 09 348 30 20 of conservator André Verstraeten, 09 348 18 59. ZATERDAG 16 JANUARI

VRIJDAG 29 JANUARI Nieuwjaarsreceptie Afdeling Zele-Berlare-Wichelen Gezellige avond in woord en beeld met een terugblik op de voorbije activiteiten en de plannen van onze afdeling. Ann De Grande, projectleider van het Natuurinrichtingsproject Berlare Broek – Donkmeer komt toelichting geven over het ambitieuze project. En ook, wie wint de Groene Paling 2015? Afspraak: om 20 uur in het Bezoekerscentrum Donkmeer, Donklaan 119a, 9290 Berlare. Meer info: mathias_engelbeen@yahoo.com of 0486 58 25 95.

Schuilplaatsen voor de boommarter Vandaag helpen we de boommarter en bouwen nest- en schuilplaatsen voor dit zoogdier in de Fondatie van Boudelo. Afspraak: om 9 uur aan de beuken op het kruispunt van de Weimanstraat en de Liniedreef. Meebrengen: laarzen en werkhandschoenen indien mogelijk. Meer info: tommy.vercauteren1@telenet.be of 03 772 29 98. ZATERDAG 16 JANUARI Beheerdag in de Scheldebroeken Van werken krijg je het warm! Met enkele gerichte beheerwerkjes, maken we de natuur langs de Scheldeboorden klaar voor de lente. Graag rekenen we hiervoor op jullie hulp. Afspraak: om 9.30 uur of om 13.30 uur aan het Veerhuis in Berlare, Waterhoek 25, 9290 Berlare. Meebrengen: picknick als je een hele dag komt, werkhandschoenen en aangepast schoeisel. Meer info: jan.maertens1@telenet.be of 0478 76 55 49. 28

ZATERDAG 30 JANUARI Cursus: veilig werken met de kettingzaag Geen ervaring vereist. Meer info: www.vzwdurme.be. ZATERDAG 6 FEBRUARI Bijeenkomst VVE WG Dagvlinders Afspraak: om 13u15 in het bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren. Meer info: sylvain.cuvelier@telenet.be. ZONDAG 14 FEBRUARI Winterwandeling in Honegem Niets is romantischer dan een wandeling door de natuur. Vandaag neemt Guido u mee op een winterse tocht langs Molenbeek, Zwarte gracht en Dorebeek in het Natuurreservaat Honegem (Lede, Aalst). Afspraak: vertrek met wagen om 13.30 uur vanaf de kerk van Berlare (carpooling). Inschrijven: guido.copers@telenet.be.

ZATERDAG 20 FEBRUARI

VRIJDAG 11 EN ZATERDAG 12 MAART

Takkenrillen bouwen in het kasteelpark

Sterrenkijkdagen in het Molsbroek

Meer info: www.vzwdurme.be of via Michaël Crapoen, donk@vzwdurme.be.

Ben je benieuwd hoe Jupiter en zijn manen eruit zien door een telescoop? Kijk je met ons mee naar de vele kraters op de maan? Of speur je liever de Melkweg af naar gasnevels en sterrenhopen? Op de Molsbroekdijk staan een aantal telescopen opgesteld. Verder verkennen we de hemel met het blote oog en wordt een rondleiding gegeven door de sterrenbeelden waarbij de helderste sterren benoemd worden.

DINSDAG 23 FEBRUARI Wilgenvlechtcursus in de Eendenkooi Afspraak: om 9.00 uur in bezoekerscentrum Donkmeer, Donklaan 119a, 9290 Berlare. Einde voorzien om 16.00 uur. Prijs en info: geen voorkennis nodig. Leden van vzw Durme betalen 45 euro. Inschrijven: Michaël Crapoen, 09 348 30 20 of donk@vzwdurme.be. Schrijf na bevestiging over te schrijven op BE52 0012 2999 0009. Niet-leden kunnen voor 50 euro inschrijven via http://inverde.be/cursus/1872.

Afspraak: vanaf 20 uur in het bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren. Meer info: kurt.christiaens1@telenet.be of 0477 58 13 21. Deze winter zijn er paddenoverzetacties in: * * * *

ZATERDAG 27 FEBRUARI Werkdag Donkmeer Handen uit de mouwen voor de natuur, vandaag is de Reservaatzone Donkmeer aan de beurt.

Hamme Lokeren (H-Geestmolenstraat) Lokeren (Waasmunsterbaan) Zele (Dijkstraat t.h.v. Costa Zele)

Zie www.vzwdurme.be voor meer informatie. VRIJDAG 11 MAART

Afspraak: om 9.30 uur (of 13.30 uur) aan de houten chalet (ingang Nieuwdonk) in Berlare. Meer info: franki_dhaese@hotmail.com of eddycopers@scarlet.be.

Nacht van de pad De padden zijn wakker! In de schemer strompelen ze geeuwend uit hun winterbed. Op de Nacht van de Pad maken we kennis met de wondere wereld van de pad en andere amfibieën. Jong en oud zijn welkom! Afspraak: 19 uur aan Costa Zela, Dijkstraat in Zele. Meer info: zie artikel paddenoverzetactie op pagina 16-17 in dit nummer.

ZATERDAG 12 MAART Bijeenkomst VVE WG Dagvlinders Afspraak: 13.15 uur in het bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren. Meer info: sylvain.cuvelier@telenet.be. 29

ZATERDAG 19 MAART

ZONDAG 10 APRIL

Uilenwandeling in Daknam i.s.m. Uilenwerkgroep Waasland

Weidevogeltocht in de Scheldebroeken

Op zaterdag 19 maart 2016 trekken we onze wandelschoenen aan voor een tocht van ongeveer 4 kilometer voor het determineren van deze sympathieke nachtvogels. Met wat geluk horen en zien we Steenuil, Bosuil en Kerkuil. Afspraak: verzamelen om 19.30 uur aan de Karibou (Pontweg 24 in Daknam). Het einde is voorzien rond 22.30 uur. Meebrengen: stevige schoenen, een fluovestje en een bescheiden zaklamp. Meer info: detaey@hotmail.com, 0479 28 73 84 of via marc.aerts@telenet.be, 0485 38 19 87.

Vandaag kan je wandelend kennismaken met de prachtige weidevogels langs de Schelde in Zele en Berlare. Afspraak: aan het Veerhuis in Berlare, Waterhoek 25, 9290 Berlare. Meer info: mathias_engelbeen@yahoo.com, 0486 58 25 95.

ÂŠ FrĂŠ Van Hoef

B e h o u d

S t u d i e

B e h e e r

E d u c a t i e

A c t u e e l

K a l e n d e r

Overzicht aankopen 2015 In 2015 werd er in totaal 3,40 hectare aangekocht in volgende reservaten: * De Linie (Eksaarde, Lokeren). Hierdoor wordt De Linie groter dan 30 ha en blijft het het 2e grootste op grondgebied Lokeren. * De Scheldebroeken (Berlare, Zele, Wichelen). Binnen dit reservaat werden de laatste 10 jaar meer dan 20 aankoopdossiers gerealiseerd. * De Fondatie van Boudelo (Sinaai, Stekene). Het ondertussen 84 ha-grote wandelparadijs blijft hierdoor het grootste vzw Durme-reservaat.

ÂŠ Vzw Durme

Vzw Durme

REGIONALE VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUBEHEER

Het secretariaat is open: maandag t.e.m. woensdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 17 uur, donderdag t.e.m. vrijdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 16 uur.

Bezoekerscentra Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren

Bezoekerscentrum Donkmeer Donklaan 119a, 9290 Berlare

Gratis toegankelijk

- 1 februari tot 31 mei: zon- en feestdag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 juni tot 15 sep: zaterdag en zondag van 14 tot 18 uur, dinsdag tot vrijdag van 13 tot 17 uur, - 16 september tot 31 oktober: zondag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 november tot 31 januari: zondag van 14 tot 17 uur.

- tijdens activiteiten - tijdens lokale festiviteiten - op aanvraag via donk@vzwdurme.be

ÂŠ Wouter Pattyn

Durme- en Scheldeland Driemaandelijks tijdschrift van vzw Durme

P003350

V.U. Patrick De Brauwer Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren 2016 I jaargang 19 I nr 1 Afgiftekantoor Lokeren 1