Durme- en Scheldeland - 2017-2

Durme- en Scheldeland

NR 2 | 2017 | JAARGANG 20 | DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE REGIONALE NATUURVERENIGING VZW DURME

Lepelaars gaan vlot in Paardeweide

Rietinventarisatie met behulp van drones

Tuinmeetnet boven doopvont gehouden

Inhoud

Colofon

Driemaandelijks tijdschrift van de regionale natuurvereniging vzw Durme.

3

Voorwoord

4

Lepelaars gaan vlot in Paardeweide

6

Dagvlinderfiche: het koevinkje

9

Rubriek: achter de schermen ...

Redactieraad: Thomas Van Lancker (hoofdredactie en opmaak).

Michaël Crapoen, Marieke De Vos, Kristof Scheldeman, Martine Van Audenhove.

Met dank aan: Geert Braem, Jan Buyl, Jurgen Couckuyt, Sylvain Cuvelier, Geert De Smet, Joris Everaert, Filip Fierens, Dietrich Heiser, Ortwin Hoffmann, Gert Hooftman, Sara Meersman.

Taalkundig advies: Paule Bosch Secretariaat: Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren Tel: 09 348 30 20 info@vzwdurme.be www.vzwdurme.be Lidmaatschappen:

10 Rietinventarisatie met behulp van drones 14 Mascaret trekt honderden mensen 16 Struweeltjes 18 Tuinmeetnet boven doopvont gehouden 20 Gezonde bijen houden; het kan simpel 21 Kinderblaadje: de kleine watersalamander

12 euro per kalenderjaar of 25 euro als steunend lid.

23 Ghisleen Verdickt (1883-1926) Leven en dood van een schilder

Leden die zich ook op ‘t Groene Waasland, een tijdschrift dat vzw Durme uitgeeft samen met andere Wase natuurverenigingen, willen abonneren, betalen 5 euro extra per kalenderjaar.

24 Fotopagina

Betalingen kunnen via onze bezoekerscentra of door overschrijving op BE52 0012 2999 0009 van vzw Durme met vermelding van naam en adres.

28 Activiteitenkalender april - juli 2017

26 Vogelnieuws

Gedrukt op milieuvriendelijk papier met plantaardige inkt.

De auteurs zijn verantwoordelijk voor hun publicaties.

Overnemen van artikels is toegelaten als je de bron vermeldt. Alle foto’s zijn auteursrechtelijk beschermd.

Bedankt voor jouw steun!

Cover: parende koevinkjes

Foto: Fonny Schoeters

Onze partners:

Vo o r w o o r d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

“Ze zijn er weer” Beste natuurliefhebber Op een avond begin maart kwam ik toe aan het bezoekerscentrum Molsbroek voor de maandelijkse vergadering van het dagelijks bestuur. Bij het openen van mijn autoportier kwam onmiddellijk en spontaan de gedachte bij me op “Ze zijn er weer!” Ik zag ze niet, maar ik hoorde ze wel.

Weten jullie over welke “ze” ik het heb? Inderdaad, de kokmeeuwen van het Molsbroek. Al heel wat jaren vestigt er zich in het voorjaar een kolonie kokmeeuwen in het reservaat om er hun nest te maken en hun jongen groot te brengen. De vogels komen plotseling aan ergens eind februari: de ene dag zijn ze er nog niet en de volgende dag zitten de eilandjes in de moerasvlakte vol. Begin juli, als het broedseizoen achter de rug is, zijn ze bijna even plotseling weer weg als ze gekomen zijn.

De aankomst van de meeuwen betekent ook dat de lente er aankomt. En dat merk je uiteraard ook aan veel andere dingen: de dagen worden langer, in de tuin staan de krokussen al te bloeien en begint het gras te groeien, de wilgenkatjes zijn er al, met een beetje geluk zie je al eens een vlinder rondfladderen en, niet te vergeten, de vogels beginnen weer te zingen.

Als je het zo bekijkt is “Ze zijn er weer!” eigenlijk een gedachte die in het voorjaar bij heel wat gebeurtenissen in je hoofd kan opkomen. Ik realiseer me dat ik me er zelf ook wel op betrap telkens als ik de eerste tjiftjaf hoor, of de eerste koekoek. Waarmee de aandachtige lezer wel zal begrijpen dat ik een ‘vogelaar’ ben.

Ook het vzw Durmeteam begint weer andere activiteiten te ontplooien. In de winter is er meer binnenwerk dan buitenwerk: rapporten voor de overheid schrijven, het boekhoudjaar afsluiten, het materiaal voor terreinwerk onderhouden, …

Zodra het voorjaar er aankomt, verandert het takenpakket van het hele team: de terreinploeg schakelt een versnelling hoger bij het beheerwerk in de reservaten, het veldwerk nodig voor de inventarisatie van de reservaten gaat weer van start en er worden weer volop groepen begeleid bij een bezoek aan de lokale natuur. Meer dan 300 scholen en daarbovenop nog een heel aantal andere groepen weten immers jaarlijks de weg te vinden naar onze reservaten en worden door onze professionele en vrijwillige gidsen op sleeptouw genomen bij de ontdekking van de gebieden en alles wat er leeft en bloeit.

“Ze zijn er weer!” zou dus ook een gedachte kunnen zijn die opkomt bij de medewerkers van vzw Durme als de eerste klassen met enthousiaste kinderen weer toekomen in het Bezoekerscentrum.

Hopelijk neem ook jij de tijd om deel te nemen aan één van de talrijke activiteiten die op de kalender staan en te komen genieten van de ontluikende lente in onze natuurgebieden.

Ik beloof dat ik ook dàn zal proberen denken “Ze zijn er weer!”.

Zonnige lentegroeten Geert De Smet Secretaris

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

De lepelaars gaan vlot in Paardeweide Michaël Crapoen Wie in onze streek geregeld eens fietst of wandelt, zullen ze zeker al opgevallen zijn: de grote witte vogels die je her en der in het landschap ziet staan. Vaak in de buurt van water, maar soms ook midden op een weiland of een akker. Vooral op grijze dagen in het winterhalfjaar springen ze er met hun spierwitte verentooi en goudgele snavel uit. Grote zilverreigers waren tot voor enkele jaren erg zeldzaam, maar worden nu gelukkig iets algemener. Vooral dan in de winter dus, want broeden doen ze voorlopig amper in Vlaanderen.

Maar van zodra de eerste lentedagen er aankomen, duikt er sinds een aantal jaren een andere opvallende witte vogel op, namelijk de lepelaar. Vooral in de Sigmagebieden Paardeweide (Berlare/ Wichelen), Bergenmeersen (Wichelen) en Wijmeers (Wichelen/Uitbergen) kan je ze dan spotten. In het voedselrijke ondiepe water van deze gebieden slingeren ze hun opvallende, lepelvormige snavel heen en weer tot wanneer er een visje of ongewervelde tussen zwemt. Dan sluiten ze razendsnel hun snavel en slikken de prooi in één beweging in.

In België kan je het aantal broedplaatsen van deze soort op 4 vingers tellen, en de grootste kolonie bestaat uit amper een 10-tal koppels. Een zeldzame vogel dus. Sinds de afwerking van de Paardeweide een drietal jaar geleden wisten ze de ondiepe waterpartijen hier wel te waarderen.

En tijdens hun trektochten naar zuidelijke overwinteringsgebieden konden ze in het ‘Berlaarse Zwin’ bijtanken.

Sinds vorig jaar hebben ze echter een bovengemiddelde interesse in onze regio. Nu ook Wijmeers is afgewerkt, is er namelijk een nieuwe, interessante foerageerplek bijgekomen voor hen, en dat heeft zich onmiddellijk vertaald in een hoger aantal waarnemingen. In Paardeweide verbleven er gedurende het gehele broedseizoen enkele exemplaren, en net na het broedseizoen liep dat zelf op tot meer dan 20 dieren! Maar het meest in het oog springende signaal dat ze gaven is het feit dat sommige vogels werden gezien terwijl ze takjes aan het verslepen waren. Een duidelijk teken dat ze hier meer willen. En dat wilden we hen vanaf dit voorjaar dan ook bieden!

Hun nesten maken ze omwille van de veiligheid ten opzichte van roofdieren meestal op eilandjes of op moeilijk te bereiken plekken in het struikgewas aan oevers. Voedsel zit er voldoende in deze Sigmagebieden, maar geschikte nestlocaties voor deze bedreigde soort zijn er hier amper te vinden.

Vzw Durme wilde hen toch een handje helpen, en werkte daarvoor een plan uit.

Je kan in dit overstromingsgebied nl. niet zomaar een hoop takken in het water gooien.

Bij extreme regenval of stormen loopt het gebied onder water en het niveauverschil kan makkelijk een 2-tal meter zijn.

Het vlot werd van op de oever bedekt met riet, gras en wilgentakken van verschillende afmetingen waarna het door de terreinploeg van vzw Durme zorgvuldig op zijn plaats werd gebracht. © Vzw Durme

We zijn niet over één nacht ijs gegaan en daarom kwamen we na eliminatie uit bij een drijvend ponton dat we in het water verankerd hebben, maar dat toch makkelijk waterverschillen kan opvangen.

Het type drijver dat we voor ogen hadden en dat ons de meeste slaagkansen bood, kostte echter een aardige stuiver. Daarom dienden we vorige herfst een goed onderbouwd soortenbeschermingsproject in bij de Provincie Oost-Vlaanderen en het Regionaal Landschap Schelde-Durme. Begin februari kregen we hiervoor groen licht en begonnen we onmiddellijk met de realisatie. Niets te vroeg, want deze dieren vliegen vanaf begin maart terug uit hun winterkwartieren.

Ondertussen ligt er sinds eind februari een moduleerbare drijver van zo’n 25 m². Die kan een gewicht aan van zowat 350 kg/m²; dus er kunnen wel wat lepelaars op terecht. Je zal trouwens al erg goed moeten kijken om het ponton te ontwaren. Het is namelijk bedekt met een bedje van riet en wilgentakken. De ideale combinatie voor onze lepelsnavelige vrienden.

Het is nu in spanning afwachten of ze er hun nieuwe thuis gaan maken, maar we hebben alles gedaan wat we konden. Helaas vormt dat geen enkele garantie op succes. De lepelaars zullen alvast geen gebrek aan eten hebben, want naast een rijk vismenu zitten deze gebieden ook tjokvol hapjes, zoals kreeftjes en steurgarnalen. We nodigen alvast iedereen uit om het Berlaarse Zwin dit voorjaar extra in de gaten te houden – vergeet je verrekijker niet! – en samen met ons te duimen.

MAANDAG 17 APRIL Natuurfietstocht langs de mooiste plekjes van Berlare Vzw Durme en Natuurpunt Dendermonding slaan de handen in elkaar en organiseren een leuke fietstocht langsheen de opvallendste natuurgebieden in onze regio. Het Donkmeer, de Heidemeersen, de Paardeweide en de Brede Schorren zijn slechts enkele schitterende gebieden waar we langsfietsen.

Afspraak: vertrek om 14 uur aan het Toeristisch Infokantoor (Donklaan 123, 9290 Berlare). Einde voorzien rond 16.30 uur. Meebrengen: fiets

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Dagvlinderfiche: het koevinkje Sylvain Cuvelier - VVE WG Dagvlinders Met de start van het vijfde projectjaar wordt één van de drie doelsoorten en ook het logo van het project in de kijker gesteld. Het lijkt mogelijk ongewoon om in de soortnaam het woord ‘vinkje’ te lezen. Dit was vroeger echter een algemeen gebruikt woord voor vlinder. Zowel het mannetje als het wijfje zijn zwartbruin op de bovenzijde. De mannetjes hebben geen tot twee kleine apicale ogen op de voorvleugels. Bij het wijfje zijn deze ogen duidelijker en talrijker. De achtervleugels zijn helemaal gelijk. Bij beide geslachten is de onderzijde egaal donkerbruin met geelomrande, witgekernde ogen in het postdiscale veld.

Koevinkje bovenzijde (man).

© Fonny Schoeters

Koevinkje bovenzijde (vrouw).

© Lian Verbeke

Het koevinkje vliegt van juni tot augustus in één generatie. In het begin van de vliegtijd zijn de mannetjes talrijker dan de wijfjes. Later neemt het aantal vrouwtjes de bovenhand. Koevinkjes vliegen in een golvende beweging over de lage vegetatie van de ene naar de andere open plek. Zelfs bij bewolkt warm weer zijn de mannetjes actief op zoek naar wijfjes. Het wijfje laat haar eitjes, verspreid over de aanwezige graslandjes, vallen in de vegetatie. Na één tot twee weken komen de rupsjes uit en voeden ze zich enkel ‘s nachts. De okerkleurige rupsen hebben korte haartjes, een donkere lijn en een witte zijstreep.

De rupsen komen voor op verschillende grassoorten zoals kropaar, witbol, zachte dravik, smele, rood zwenk-, kam-, veldbeemd- en struisgras. Ook zeggen worden als waardplant vermeld. Overwinteren doen ze als kleine rups in het derde stadium. Bij zachte winters zijn ze soms actief aan het foerageren. De rupsen verpoppen in een open spinsel onderaan een graspol. Veertien dagen later ontpoppen ze tot een vlinder.

Rups koevinkje.

© Pieter Vantieghem

Koevinkje met gesloten vleugels.

© Brigitte Van Passel

Biotoop in de Serskampse bossen.

© Jurgen Couckuyt

Biotoop in Klein-Sinaai.

© Jurgen Couckuyt

Deze vlindersoort houdt van schaduwrijke, vochtige en bloemrijke gebieden waar de soort heel dikwijls het enige zandoogje is. In bosrijke omgevingen vliegt het koevinkje graag aan randen, langs de paden en in open plekken. Ook kanaalbermen, weiden afgezoomd met struiken komen in aanmerking.

Braam, koninginnenkruid en distelsoorten zijn belangrijke nectarplanten voor het koevinkje.

Het is een lokale en honkvaste vlindersoort die in geschikte biotopen talrijk kan zijn. Toch wordt soms één enkel exemplaar gevonden ver van het dichtstbije biotoop, wat ook blijkt uit onderstaande verspreidingskaart. In 2013, het startjaar van het project, werden slechts 426 exemplaren geteld. Het volgende jaar werden grote aantallen (1786) koevinkjes gezien en leek er een duidelijke expansie van areaal te zijn. De aantallen koevinkjes vielen in 2015 echter fors terug tot slechts 468. In 2016, ondanks het zwakke weer in het voorjaar, werd het koevinkje in mooie aantallen (759) waargenomen. De aantallen variëren dus sterk van jaar tot jaar. Opvolgen is de boodschap, want de soort is kwetsbaar voor wijzigingen aan het biotoop en voor droge, hete zomers.

Kaart: verspreiding van het koevinkje © Project Dagvlinders Durme- en Scheldegebied

Legende kaart: Rode bol: waarneming van het koevinkje (2008-2015) Groene bol: nieuwe waarneming van het koevinkje (2016) Blauwe lijnen: Durme, Schelde, Moervaart en Dender Groen: boscomplexen Zwarte lijnen: spoorlijnen Rode lijnen: E34 - E17

Gefaseerd maaien, kort na de vliegtijd, en de creatie van een geleidelijke overgang tussen grasland en bos zijn gunstig voor het behoud. Het is zeker wenselijk om verbindingselementen, zoals hagen, paden en bermen aan te leggen in de directe omgeving van bestaande populaties, wat kansen biedt tot uitbreiding van de honkvaste soort.

Vanaf begin juni kijken we al uit naar het koevinkje en hopen dat jullie meetellen om zo de status van de soort beter in beeld te kunnen brengen.

Grafiek met aantal waargenomen koevinkjes per jaar uit het project­gebied (2004-2016). © Project Dagvlinders Durme- en Scheldegebied.

Wil je op hoogte blijven? Schrijf je in op de dagvlinderflash bij couckuyt.jurgen@telenet.be en/of filip.vandevelde@skynet.be, en wie weet komt je eigen foto in de volgende editie.

Cursus Natuurlijke Cosmetica: baby en moeder (en papa) Donderdag 6 en donderdag 13 april Vzw Durme organiseert in samenwerking met Sofie Jambers (Groene Maan) een tweede cursus Natuurlijke Cosmetica.

Donderdag 6/4:

Er wordt aandacht gegeven aan hoe we kleine kwaaltjes bij moeder en kind op natuurlijke wijze kunnen verhelpen.

We maken zelf een massage-olietje voor mama’s buik of voor de baby.

Donderdag 13/4: In de tweede les komen zalfjes aan bod. Ook hier maken

we zelf een product.

Afspraak: van 13 uur tot 15.30 uur in bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren).

Meer info: martine.vanaudenhove@vzwdurme.be of via 09 348 30 20 (tijdens kantooruren). Per les is een syllabus voorzien. De productjes krijg je na de les mee naar huis.

Prijs: voor 2 lessen (alle materiaal inbegrepen) 60 euro (leden vzw Durme) of 75 euro (niet-leden). Schrijf na bevestiging per mail over op BE52 0012 2999 0009 met de vermelding ‘natuurlijke cosmetica’.

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Rubriek: achter de schermen Wie zijn de mensen achter de schermen van vzw Durme? Daar willen we jullie in deze rubriek een beeld van geven. Personeel, vrijwilligers, partners, … Want het organiseren van tal van activiteiten, het beheren van 400 ha natuur of het begeleiden van al die schoolgroepen, dat gebeurt natuurlijk niet vanzelf. Daarom zetten we dit jaar graag de mensen in de kijker die vzw Durme draaiende houden. Zin om er deel van uit te maken? Neem dan zeker contact op via vrijwilliger@vzwdurme.be.

Natuurstudiemannen- en vrouwen Je hebt ze wellicht al aan het werk gezien: op hun knieën in een grasveld of op stap met een telescoop, turend naar iets wat de gemiddelde mens niet ziet. Om de ‘kwaliteit’ van onze natuur te controleren, kunnen we rekenen op een grote groep vrijwilligers die aan natuurstudie doen.

Vogels, vlinders, planten of zwammen… Niets gaat aan hun blik voorbij. Ze kunnen je omverblazen met hun enorme kennis, maar wees gerust, ze kunnen ook in mensentaal vertellen over wat ze zien. Spreek ze dus gerust aan als je ze tegenkomt!

Caroline (l) tijdens de Soortenzoekdag vorig jaar.

© Joris Everaert

Caroline Tas: “De interesse in natuur was er al van kindsbeen, maar toen ik enkele jaren geleden een cursus over vogels volgde, ging er een nieuwe wereld voor me open! Mijn honger naar natuurkennis vergrootte nog meer. Ik volgde een cursus zoogdieren en leerde het bestaan van het ‘Muizenmeetnet’ kennen. Jaarlijks in oktober wordt er op een gestandaardiseerde manier een gebied gemonitord. Het is nachtwerk, maar zo boeiend! Ik voel mij dan een echte onderzoeker met laarzen en een hoofdlampje! Door de cursussen en het gidsen heb ik ook een nieuwe vriendenkring opgebouwd, mensen met dezelfde passie voor natuur.”

Landbouwers

Landbouwers worden ingeschakeld in natuurbeheer.

© André Verstraeten

Om onze natuur te beheren, kunnen we op de hulp van verschillende landbouwers rekenen. In het voorjaar schieten zij namelijk in actie om mee te helpen met het maaien van onze kruidenrijke hooilanden. Dit maaibeheer is o.a. belangrijk om de soortenrijkdom aan grassen en kruiden te vergroten. De dieren van de landbouwer zijn alvast extra blij, want maaisel uit een natuurreservaat, dat is voer van de bovenste plank!

Bob Van Lembergen, ploegbaas terreinploeg vzw Durme: “We hebben op veel plaatsen goede contacten met de landbouwers. Zij hebben heel wat praktische veldkennis en hebben professioneel materiaal. Bovendien kunnen we hen soms zelf aanspreken voor andere zaken… Op een dag viel onze tractor met volgeladen kar in panne, midden in het Schaubroek in De Linie (Eksaarde). Die kregen we onmogelijk weggesleept. De lokale landbouwer kwam ons met veel plezier uit de nood helpen!”

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Rietinventarisatie met behulp van drones Dietrich Heiser en Kristof Scheldeman Rietvelden zijn belangrijke broedbiotopen voor tal van zeldzame vogelsoorten. Spijtig genoeg zijn ze een schaars voorkomend biotoop in Vlaanderen. Door gericht beheer is het riet in de moerasvlakte van het Molsbroek afgelopen jaren sterk uitgebreid. Door de aanwezige eilandstructuur in die moerasvlakte was de inventarisatie van rietvegetatie tot op heden een zeer intensieve en tijdrovende activiteit. Dit jaar kwam hier echter verandering in. Met behulp van een drone werd een snelle en nauwkeurige rietinventarisatie in de moerasvlakte uitgevoerd.

Explosieve rietontwikkeling in deelzone moerasvlakte van reservaat het Molsbroek In het Molsbroek werden de afgelopen 50 jaar slechts drie rietinventarisaties uitgevoerd in het kader van de monitoring van vegetatietypes. De moerasvlakte heeft een oppervlakte van 25 hectare en de grondwatertafel wordt er, door de aanwezigheid van een binnendijk met regelbare doorlaat, in de winter en het voorjaar kunstmatig hoog gehouden. De rietinventarisaties gaven volgende resultaten: • • •

In 1970 werd slechts een oppervlakte van 0,1 ha riet opgemeten in de moerasvlakte.

In 1985 werd een beperkte uitbreiding tot 0,5 ha rietvegetatie vastgesteld.

In 2012 werd een duidelijke toename vastgesteld en werd 2,5 ha riet geïnventariseerd.

In januari 2017 werd voor de eerste maal een rietinventarisatie met een drone uitgevoerd. Na een dag van vliegen en na verwerking van de luchtfoto’s, werd vastgesteld dat de rietoppervlakte in de moerasvlakte de afgelopen 5 jaar opnieuw sterk was toegenomen en bijna verdubbelde van 2,5 ha naar 4,5 ha.

1970

1985

2012

2017

De rietinventarisatie-methode Het uitvoeren van rietinventarisaties was vroeger een tijdsintensieve opdracht, die bij voorkeur, wegens de ontoegankelijkheid van de moerasvlakte, best tijdens een periode van strenge vorst in de winterperiode werd uitgevoerd. Toen werd, met beschikbare luchtfoto’s in de hand, de dichtgevroren moerasvlakte betreden en werd eiland per eiland bezocht om de contouren van de aanwezige rietvegetatie vast te leggen op de afgedrukte luchtfoto’s. Deze in het veld genoteerde notities werden dan achteraf ingegeven in het geografisch informatiesysteem (GIS).

Inventariseren met behulp van een drone Dank zij de technologie met camera, sensoren en GPS kunnen drones foto-en videobeelden registeren en autonoom vooraf ingestelde vliegroutes uitvoeren. Het gebruik van drones om gemakkelijk vanuit de lucht te onderscheiden vegetaties, zoals homogene rietvegetaties, te inventariseren is dus erg tijdbesparend.

Tijdens de rietinventarisatie nam de drone in totaal 654 foto’s van hoge kwaliteit van het moerasgebied.

De foto’s werden genomen van op 45 meter hoogte en de vlucht duurde 75 minuten.

10

Digitale terrein-analyse Een tweede succesfactor betreft de digitalisering.

De drone neemt niet enkel luchtfoto’s in hoge resolutie, maar bewaart tevens - met behulp van de ingebouwde GPS - de lengte-(x), breedte-(y) én hoogte-(z) coördinaten van elke foto. Na de vlucht worden, met behulp van zogenaamde ‘2D-mapping’software, de luchtfoto’s en hun coördinaten omgezet in een kaart met lengte- en breedtecoördinaten en GIS-data die kunnen opgeladen worden. Met behulp van ‘3D-modeling’-software kunnen de luchtfoto’s en hun coördinaten omgezet worden in 3D-modellen en - indien gewenst - in een maquette via 3D-printing.

Een combinatie van bovenvermelde bewerkingsmogelijkheden laat organisaties en bedrijven toe om snel en accuraat terreinanalyses uit te voeren.

Als extra voordeel kunnen de bekomen inzichten elektronisch bewaard worden en (her)gebruikt worden in verslagen, werkvoorbereiding, statusrapporten, enz.

De nieuwe inventarisatiemethode

In totaal werden maar liefst 654 foto’s genomen.

© i-LUDUS

De vliegroutes worden vooraf ingesteld en kunnen nadien exact herhaald worden op de gewenste tijdstippen. © i-LUDUS

Deze innovatieve inventarismethode met behulp van een drone bestaat uit volgende stappen: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

via een computerprogramma wordt, op basis van satellietbeelden, het te inventariseren terrein geselecteerd; op dat terrein wordt de gewenste en optimale vliegroute van de drone uitgetekend; de vliegroute wordt opgeladen in de drone, waarna de vlucht wordt uitgevoerd; tijdens de vlucht neemt de drone luchtfoto’s in hoge resolutie en worden bij elke foto de x, y, z-coördinaten geregistreerd; na de vlucht worden de resulterende foto’s samengevoegd tot een 2D-mozaïekkaart en geïmporteerd binnen een GIS; vervolgens wordt on-screen de rietvegetatie gedigitaliseerd binnen het GIS en wordt zodoende een aparte rietoppervlaktekaart gecreëerd.

Van project naar proces Drones bevatten de technologie om automatisch op te stijgen en te landen, hoogte en positie te houden, en te navigeren op basis van vooraf ingestelde vliegroutes. Hierdoor kunnen drones de gewenste vluchtroutes autonoom en op periodieke basis uitvoeren. Deze voorgeprogrammeerde vliegroutes worden elektronisch bewaard en kunnen nadien exact herhaald worden op de gewenste tijdstippen.

Daardoor is een jaarlijks uit te voeren rietinventarisatie, met een minimum aan voorbereidingstijd, een haalbare mogelijkheid geworden voor vzw Durme. Doordat steeds dezelfde vergelijkingsbasis wordt gehanteerd, gebeuren de historische analyses gestandaardiseerd en nauwkeurig. Het project ‘rietinventarisatie’ is hierdoor een repetitief proces geworden met eenzelfde resultaat per iteratie.

11

De door de drone genomen foto’s zijn gedetailleerd genoeg om rietvegetaties (rood omlijnd) van andere moerasvegetaties (met zeggen of grote lisdodde) te onderscheiden.

© i-LUDUS

Aandacht!

De mogelijkheid van voorgeprogrammeerde drone-vluchten betekent niet dat deze vluchten autonoom en onbewaakt door een drone mogen uitgevoerd worden. Het gebruik van drones is in België sinds 25 april 2016 gereglementeerd via het Koninklijk Besluit inzake drone-vliegen. Deze wetgeving verbiedt onbewaakte autonome drone-vluchten. Om deze reden moet een drone-vlucht steeds uitgevoerd worden door een gelicentieerde drone-piloot met geregistreerde drone-apparatuur. De drone-piloot kan weliswaar voorgeprogrammeerde vluchten activeren via de afstandsbediening, maar moet op elk moment in staat zijn om de aansturing van de drone onmiddellijk over te nemen en manueel bij te sturen indien dit vereist is.

Meer info?

Bent u geïnteresseerd om andere toepassingsmogelijkheden van drones ter ondersteuning van natuurbeheer te ontdekken? Surf dan naar www.drone4nature.info en laat u inspireren.

Dietrich Heiser is zaakvoerder van i-LUDUS en professioneel drone-piloot.

Bent u geïnteresseerd in een gratis info-sessie voor uw organisatie of bedrijf? Wil u dronetechnologie inschakelen, maar weet u niet waar of hoe te starten? Of bent u geïnteresseerd in een eventuele samenwerking? Contacteer Dietrich via info@i-ludus.be of (+32) 0496 59 23 62.

12

Vogeldag - 50 jaar Eddy Gadeyne Zondag 23 april Eddy Gadeyne, vogelgids en bezield vogelkijker, wordt 50! Daarom organiseert hij een hele dag leuke vogelwandelingen, infomomenten en boekvoorstellingen in het Molsbroek. Iedereen is welkom om zijn verjaardag mee te vieren. Iedereen met een hart voor de natuur komt aan zijn trekken. Ook aan jongeren en kinderen is gedacht.

Programma: 9.30 uur:

12.00 uur - 14.30 uur:

14.30 uur:

Vertrek vogelwandeling rond het Molsbroek. Afspraak aan het bezoekerscentrum (Molsbergenstraat 1, Lokeren). korte workshops rond vogels en natuur, relaties in de natuur en voorstelling nieuwe boeken (op het terras voor het bezoekerscentrum).

Vertrek vogelwandeling rond het Molsbroek. Afspraak aan het bezoekerscentrum (Molsbergenstraat 1, Lokeren).

Afspraak: om 9.30 uur of 14.30 uur bezoekerscentrum Molsbroek, of doorlopend op het terras.

Meer info: eddygadeyne@hotmail.com of 0474 41 65 81.

13

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Mascaret trekt honderden mensen Gert Hooftman - Ons Streven vzw Op initiatief van vzw Durme en in samenwerking met Milieuwerkgroep Ons Streven vzw werd op zondag 12 maart een natuurwandeling georganiseerd langsheen de Durme. André Verstraeten van vzw Durme plaatste met deze wandeling de mascaret in de schijnwerpers. De mascaret (of vloedgolf) is een getijdenfenomeen waarbij het opkomend water botst met het water dat op het einde van het eb nog naar zee loopt.Vooral tijdens springtij kan dit sterk optreden. Dit fenomeen is in de hele wereld slechts op een honderdtal plaatsen te zien en in België is het uitsluitend op de Durme te merken, waar deze vloedgolf tot 30 cm hoog kan worden.

Mascarets zijn vooral te zien op de Durme wanneer het verschil tussen hoog water en laag water in Antwerpen meer dan zes meter bedraagt. Dat is meestal één dag vóór tot drie dagen na de volle of de nieuwe maan. Vanaf de Mirabrug kan de mascaret verwacht worden vanaf 1.30 uur tot 1.55 uur na het voorspelde uur van het laagwater in Antwerpen. Op www.watlab.be kan iedereen de voorspellingen van de getijden inzien en daaruit de ideale data en uren voor het zien van de mascaret afleiden. De mascaret komt ook verder op de Durme voor, onder meer nabij Ten Rijen in Waasmunster, maar daar is die moeilijker te zien tussen het riet en de wilgen.

Door het schitterende lenteweer en een uitstekende publiciteit met flyers, sociale media en de pers slaagden de organisatoren erin om honderden mensen te bereiken! Om stipt half tien mochten de afgevaardigden van beide verenigingen, André Verstraeten (vzw Durme) en Gert Hooftman (Ons Streven vzw) ongeveer 300 wandelaars verwelkomen. Het werd een mooie natuurwandeling met tal van hoogtepunten. De zon wou blijkbaar niet onderdoen voor de Durme en zorgde samen met de hoge sluierwolken voor prachtige halo-effecten. Zo zagen we een mooie tweede zon (of bijzon) en een horizontale regenboog. Tijdens deze wandeling zorgden de gidsen ook voor tekst en uitleg over de Sigmawerken in Hamme, Tielrode en Elversele. Omdat de groep immens groot was, werd besloten die in twee te splitsen. Beide groepen konden nog veel genieten van de natuur en de uitleg van de gidsen.

Dezen besteedden niet alleen aandacht aan historische weetjes, maar ook aan de natuur.

Honderden toeschouwers kwamen samen op de Mirabrug om het binnenrollen van de mascaret te aanschouwen.

14

© Gert Arijs

De onthulling van het infobord door Werner De Nijs (schepen van Toerisme Waasmunster), Guido Van Garsse (voorzitter Toerisme Waasmunster) en André Verstraeten (vzw Durme), met op de voorgrond de cameraman van VTM-Nieuws. © Vzw Durme

Omstreeks 12.15 uur waren beide groepen terug bij de Mirabrug beland. Daar was het uitkijken naar de komst van de mascaret. De Mirabrug en de brug van de N 41 stonden ondertussen vol mensen die reikhalzend uitkeken naar de komst van de vloedgolf. Door de grote drukte hebben velen de mascaret zelfs niet gezien. TV-Oost, VTM-Nieuws en VRT-radio waren met een reportageploeg op het fenomeen afgekomen en konden - na een interview van André - de vloedgolf in de Oost-Vlaamse huiskamers brengen. Sommigen waren wat te enthousiast en begonnen een overdreven vergelijking te maken tussen de mascaret op de Durme (tot 30 cm hoog) en een tsunami (meer dan 10 meter hoog)!

Ter gelegenheid van deze wandeling werd op de linkeroever bij de Mirabrug een informatiebord over de mascaret onthuld door Werner De Nijs, schepen van Toerisme van Waasmunster, Guido Van Garsse, voorzitter Toerisme Waasmunster, en André Verstraeten (vzw Durme). Zo kan iedereen ter plaatse lezen wat de mascaret is en wanneer die hier mag verwacht worden. Daarbij gaat dank naar de afdeling Zeeschelde van de NV Waterwegen en Zeekanaal voor de toelating, naar Martine Van Audenhove voor de samenstelling van dit bord en naar de terreinploeg van vzw Durme voor de plaatsing.

Dankzij de vloedgolf als publiekstrekker maakten honderden mensen kennis met de natuurwandelingen van vzw Durme en Ons Streven en genoten ze van de prachtige Durmenatuur.

15

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Struweeltjes Onderzoek vleermuizen en dagvlinders in Berlare In het kader van het Natuurinrichtingsproject Berlare Broek - Donkmeer maakt de Vlaamse overheid financiële middelen vrij om een uniek ‘laagveenecosysteem’ in de oude Scheldearm te versterken en te herstellen. Door deze grootschalige inrichtingswerken krijgen de Berlaarse natuurgebieden (waaronder een deel in eigendom of beheer van vzw Durme) een heuse facelift. In 2015 werd al een projectrapport opgemaakt. De eerste realisatie op het terrein wordt verwacht in 2018. In het projectrapport werden enkele leemten in de kennis geïdentificeerd in functie van de nog geplande opmaak van het natuurbeheerplan. Het gaat o.a. om kennisleemten over de aanwezigheid van vleermuizen en zeldzame dagvlinders.

In opdracht van deVlaamse Landmaatschappij deed vzw Durme daarom in 2016 een onderzoek naar vleermuizen en dagvlinders in het projectgebied, i.s.m. de zoogdierenwerkgroep Waas, Durme & Schelde en het project dagvlinders van Durme- en Scheldegebied. De eindrapporten van dit onderzoek bevatten ook aanbevelingen voor beheer.

Jurgen Couckuyt & Joris Everaert 150 knotwilgen in Eksaarde gered Dankzij een actie van buurtbewoners in Eksaarde en vzw Durme konden 150 knotwilgen gered worden. De Nieuwe Baan in Eksaarde wordt aan beide zijden afgeboord door een meer dan 30 jaar oude knotwilgenrij. De stad Lokeren had zichzelf (!) een kapvergunning verleend om de noordelijke rij te rooien, zonder te voorzien in de heraanplant van nieuwe bomen. Het stadsbestuur verantwoordde deze drastische ingreep hoofdzakelijk door te wijzen op de kostprijs voor het onderhoud. Voor een stad die “Fel Naturel” hoog in het vaandel draagt, toch wel een hele vreemde gedachtenkronkel.

16

Dankzij een actie van buurtbewoners en vzw Durme kon de knotbomenrij gered worden.

© Yannick De Spiegeleir

De buurtbewoners stelden daarom samen met vzw Durme een bezwaarschrift op, om bij de Bestendige Deputatie van de provincie OostVlaanderen deze kapmachtiging aan te vechten. Één van de argumenten was onder meer dat de rij knotwilgen door een landbouwgebied loopt met belangrijke landschappelijke waarde. Daarnaast vormt de bomenrij ook een belangrijke natuurlijke stapsteen tussen het Liniereservaat en de Lokerse Moervaartmeersen (vzw Durme) en de Astgemete in Sinaai (Natuurpunt).

Het bezwaarschrift moet indruk gemaakt hebben op het Lokerse stadsbestuur. Want nog voor het dossier moest voorkomen bij de Bestendige Deputatie trok het schepencollege zijn kapmachtiging in. Om met de woorden van de Nederlandse schrijver Toon Tellegen te eindigen: “En zo kwam alles weer goed”.

Geert Braem Nieuw pompsysteem in het Molsbroek Hoewel het de laatste maanden wat geregend heeft, was afgelopen winter uitzonderlijk droog.

Sinds het najaar 2016 viel er tot februari 2017 nauwelijks neerslag. Dit was o.a. te zien aan het gebruik van de pomp in het reservaat Molsbroek.

Monitoring 2017 De monitoring van onze reservaten is een activiteit die om de vijf jaar dient te gebeuren. Dit jaar zijn volgende reservaten gaan de beurt: de Fondatie van Boudelo in Sinaai-Stekene, de Bronbosjes in Waasmunster en de Buylaers in Lokeren. Ook dit jaar worden jullie uitgenodigd om opnieuw vol enthousiasme mee te werken aan de monitoring om zo de evolutie van planten- en diersoorten op te volgen.Voor meer info kunnen jullie terecht bij de reservatenmedewerker Kristof Scheldeman via kristof.scheldeman@vzwdurme.be. Bedankt alvast voor jullie hopelijk uitgebreide bijdrage!

Aangezien het Molsbroek volledig omringd is door een dijk, dient het regenwater dat in het reservaat valt afgevoerd te worden via een pompsysteem. In normale omstandigheden wordt de pomp reeds vanaf de maand november, na de eerste najaarstormen, gebruikt. Deze winter echter diende de pomp pas vanaf half februari voor het eerst gebruikt te worden om water uit het Molsbroek in de Durme te pompen.

Vermeldenswaardig is dat de pomp - die vroeger slechts een klein debiet had om water af te voeren - afgelopen zomer in opdracht van W&Z hergedimensioneerd werd, zodat ze een groter debiet water kan wegpompen. Deze ingreep is belangrijk voor de bescherming van de aanwezige natuurwaarden van het reservaat. In geval van overstroming van de Durme functioneert het Molsbroek nl. nog steeds als opvangbekken en kan er op korte termijn een grote hoeveelheid Durmewater in het reservaat terechtkomen. Dit is nefast voor de aanwezige zeldzame moerasvegetatie die het niet verdraagt om gedurende lange tijd onder water te staan.

Kristof Scheldeman 40.000ste pad overgezet Al sinds 1989 houdt vzw Durme bij hoeveel padden, kikkers en salamanders we veilig de weg over helpen. Dat doen we door het aantal zorgvuldig te noteren op een briefje. Het hoeft niet gezegd dat we in al die jaren al héél véél levens gered hebben.

Maar woensdagavond 22 februari, braken we toch een record: toen werd de 40.000ste pad overgezet! Bas, Sandra en Steven, alle drie al enkele jaren fervente paddenoverzetters, vulden het briefje in dat achteraf het record zou breken. Dikke dank je wel!

Martine Van Audenhove

De laatste keer dat de Durme in het Molsbroek overstroomde, dateert van november 2010. Toen kwam er maar liefst 500.000 m³ Durmewater in het Molsbroek terecht en moest er meer dan 2 weken gepompt worden om het overstromingswater weg te krijgen. Met het nieuwe pompsysteem zou dit slechts enkele dagen in beslag nemen.

Kristof Scheldeman

De wondere wereld van de pad.

© Laure Delmeire

17

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Tuinmeetnet boven doopvont gehouden Ortwin Hoffmann - Project Dagvlinders in Durme- en Scheldegebied Na analyse van de jarenlange inventarisaties in de vlindertuin van Ortwin Hoffmann hebben Sylvain Cuvelier en Jurgen Couckuyt vastgesteld dat er voor de meeste typische ‘tuindagvlinders’ een opvallende correlatie is met de data van de inventarisaties in ons projectgebied Durme en Schelde. Dit opmerkelijke resultaat stimuleerde het idee om dit verder op grotere schaal op betrouwbaarheid te toetsen. Hoe? Via onze dagvlinderflash hebben intussen al een 53-tal tuinliefhebbers hun medewerking toegezegd.

Zaterdag 11/2/2017 is officieel het tuinmeetnet boven de doopvont gehouden. Jurgen verwelkomde de enthousiastelingen en hierna stelde Sylvain het uitgewerkte protocol voor. Op een kaartje van het projectgebied (volgende pagina) is te zien dat de tuinen van de meewerkende vrijwilligers mooi verspreid zijn over het hele projectgebied. Enkel de oostelijke zijde is nog maar magertjes vertegenwoordigd, maar hieraan wordt alsnog gewerkt! Om de enthousiaste tuinliefhebbers gefocust te houden zal via e-mail regelmatig een stand van zaken meegedeeld worden.

Ortwin lichtte in het kort toe hoe hij tijdens het Nationaal Vlindertelweekend van Natuurpunt te werk gaat. Zijn zeer intensieve telling van zaterdagmorgen tot zondagavond is in het kader van dit nieuw deelproject niet aan de orde. Het grootste aantal van iedere soort wordt onthouden en ingevoerd. En dan volstaan 3 tellingen in een zelfgekozen maandelijks weekend (voormiddag, middag, namiddag).

In de grafiek van de gehakkelde aurelia (hieronder) is te zien dat de pieken en dalen door de jaren heen terugkomen, zowel in zijn tuin als in de data van het project dagvlinders Durme- en Scheldegebied (voor datzelfde weekend). Dit toont aan dat voor bepaalde soorten een tuinmeetnet bepalend kan zijn om in te schatten welke soorten er op dat moment voorkomen en hoe groot de jaarlijkse schommelingen kunnen zijn. Op die manier kunnen we op een simpele manier deze tuinsoorten opvolgen en de focus en energie volledig richten op minder goed gekende zaken in het projectgebied.

Hoe en waar moeten de inventarisaties geregistreerd worden? Dit onderdeel lichtte Jurgen tot in detail toe. Je dient je eigen tuin als afgebakend gebiedje vooraf te bepalen op het invoerportaal van www.waarnemingen.be. Nadien krijg je via e-mail een minutieus stappenplan doorgestuurd; wie alsnog problemen bij de aanmaak zou ondervinden, kan Jurgen altijd contacteren.

De waarnemingen gehakkelde aurelia tonen een zelfde verloop zowel in het projectgebied als in de tuin van Ortwin Hoffmann. © Sylvain Cuvelier

18

En hiermee is de start gegeven voor iets totaal nieuws, niet alleen voor ons projectgebied, maar ook voor heel België! Als na verloop van tijd blijkt dat deze gegevens correleren, zou het in het algemeen gesteld wel eens een soort nieuwe standaard kunnen worden om trends en evoluties in de vlinderwereld simpelweg op te volgen. Het kan arbeidsintensieve tellingen in het veld vervangen door eenvoudige tuinwaarnemingen. Wat kan hieruit nog allemaal voortvloeien? Alle enthousiaste medewerkers zullen hieraan mee vorm mogen geven! Want zonder inventarisaties geen grafieken!

Het aantal deelnemende tuinen aan het Tuinmeetnet bedraagt ondertussen 53 (half maart 2017). Op de kaart is duidelijk te zien dat zowel het (noord)oostelijke deel als het centrale deel rond Zele, Hamme en Grembergen mager vertegenwoordigd zijn. Š Project Durme- en Scheldegebied

Wil je deelnemen met je tuin aan het tuinmeetnet?

Mail naar couckuyt.jurgen@telenet.be.

Meer informatie over het tuinmeetnet vind je op: http://www.phegea.org/Dagvlinders/DS_PROJECT/Tuinenmeetnet.html.

Wie op de hoogte wil blijven van dit tuinmeetnet en/of het Project dagvlinders Durme- en Scheldegebied, schrijft zich best in op de dagvlinderflash die op heel regelmatige basis wordt verstuurd.

Inschrijven kan door een mail te sturen naar filip.vandevelde@skynet.be of couckuyt.jurgen@telenet.be.

19

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Gezonde bijen houden; het kan simpel In de leer bij Michael Bush Jan Buyl - Imkerswerkgroep vzw Durme Op 16 december vorig jaar bekeken we met de Imkerswerkgroep vzw Durme een voordracht van Michael Bush: 4 simple steps to healthier bees. Zijn visie op het houden van bijen leunt heel sterk aan bij hoe we als imkersgroep op een zo natuurlijk mogelijke wijze willen omgaan met onze bijen.

Hieronder een korte verduidelijking van wat de verschillende uitgangspunten waren: NIET BEHANDELEN: omdat we door het behandelen met o.a. zuren, oliën, antibiotica, insecticiden niet alleen een deel van de varroa vernietigen, maar ook schade toebrengen aan andere ‘bewoners’ van de kast zoals de meer dan 170 soorten mijten, de 30 andere soorten insecten en de ruim 8000 micro-organismen die wel harmonieus samenleven met de bijen en er ook hun functie hebben. Door te behandelen overleven nl. ook de zwakke bijenvolkeren, die op hun beurt dan weer gevoeliger zijn voor ziekten en een verminderde weerstand tegen varroa hebben. We versterken ook de varroa’s, die een verhoogde weerstand ontwikkelen tegen de chemische middelen die we in de kast brengen.

WERKEN MET GEBIEDSGEBONDEN BIJEN: streekgebonden bijen zijn aangepast aan het plaatselijk (micro-)klimaat en omgeving. Hierdoor verloopt de gehele levenscyclus van de bij in harmonie met die omgeving. Dit is belangrijk voor de koninginnenkweek die dan op het juiste moment zal gebeuren afhankelijk van het voedselaanbod. Hierdoor zijn de koninginnen sterker, vruchtbaarder, is het legsysteem beter ontwikkeld, worden ze beter aanvaard door het volk en - bovendien - leven ze langer.

NATUURLIJKE VOEDING: het (bijna) volledig weghalen van de honing en deze vervangen door suikersiroop, verstoort het ecologisch systeem in de kast. De siroop is immers zuurder dan de honing.

Bepaalde ziektes – zoals nosema – ontwikkelen zich net in die zure omgeving. In de honing zitten ook alle stoffen die de bijen nodig hebben om vitaal te zijn en de winter door te komen. Ze leven hierdoor langer. We merken bovendien minder roverij bij een wintervoorraad bestaande uit honing.

NATUURLIJKE WASRATEN: als bijen de waswafels volledig zelf uitbouwen, hebben we niet alleen weer gezondere bijen met minder zwermgedrag, maar ook properdere was. Gecontamineerde was verstoort de ontwikkeling van de bijen, wat resulteert in zwakkere volkeren.

Dit laatste was het voorbije jaar voor vele imkers een reëel probleem. Ook in de voordracht van professor Wim Reybroeck in oktober kwam dit uitgebreid aan bod. Zijn wetenschappelijk cijfermateriaal over de aanwezige pesticiden in was en zelfs honing deed menige aanwezige huiveren.

Wie meer te weten wil komen over Michael Bush, kan via zijn website heel veel boeiende info terugvinden. Binnen de werkgroep gaan we dit jaar alvast verder aan de slag met enkele van zijn ideeën.

We hadden reeds een infoavond rond ‘gebiedsgebonden bijen’ en in het najaar staat er een infoavond over drachtplanten in het najaar op het programma. Welkom!

Meer info: Lieve Hoefkens via 0474 81 87 26 of lievehoefkens@hotmail.com of www.vzwdurme.be.

20

Pas Op! Deze pagina’s zijn voorbehouden voor kinderen!

De kleine watersalamander De kleine watersalamander is een amfibie. Dit wil zeggen dat het diertje zowel in het water als op het land kan overleven. Het heeft dus geen longen, maar wel kieuwen om te ademen en reeds een paar dagen na de geboorte groeien er pootjes waardoor ze zich kronkelend op het land kunnen voortbewegen. Andere bekende amfibieën zijn de kikker en de pad.

gekartelde rugkam (enkel in de paartijd)

gevlekte buik

lange staart

langgerekt lichaam (6-11 cm)

Waar vind je me?

Kleine watersalamander

© Vilda

De kleine watersalamander vertoeft voornamelijk in het water tijdens het paar- en broedseizoen.

Bij ons loopt dat van begin april tot eind mei.

Dan worden 100 tot 300 eitjes op waterplanten afgezet. Om de deze goed te beschermen, wordt met de poten het blad rond het ei gevouwen. De rest van de tijd brengt hij het liefst op het land door.

Ze zijn vooral ’s avonds en ’s nachts actief, overdag trekken ze zich vaak terug onder strooisel of tussen stenen en hout. Ze lusten graag wormen, slakken en kleine waterinsectjes, maar ook muggenlarven, kikkerdril en kikkervissen.

“Hoe kan ik salamanders zien? Mag ik ze hiervoor vangen?”

Zeker niet vangen! Salamanders hebben een erg dun velletje, je zou ze kunnen pijn doen. Als je op je buik in het water kijkt zie je ze zo ook zwemmen, zonder dat je ze moet aanraken!

Heb jij ook een vraag over een dier of over de natuur?

Stuur een mailtje naar natuurvraag@vzwdurme.be. In het volgende tijdschrift krijg je antwoord!

21

Een kleurrijke salamander!

In de paartijd hebben de mannetjes van kleine watersalamander de allermooiste kleuren! Kleur deze salamanders in en geef ze schitterende kleuren! Je kan er ook nog leuke oogjes op kleven!

Wist je dat?

Salamanders koudbloedig zijn en ze regelmatig vervellen?

Salamanders Europees beschermd zijn? Je mag ze dus niet zomaar meenemen of uit het water vissen?

Je ze alleen kan zien door op je buik te gaan liggen en van daarop het wateroppervlak af te speuren?

Volwassen exemplaren soms hun eigen eitjes of larfjes durven opeten?

Ze in de loop van februari uit hun winterslaap ontwaken en dan soms verkeersslachtoffer worden wanneer ze naar hun poel trekken om zich voor te planten?

22

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

K u n s t

|

K a l e n d e r

Ghisleen Verdickt (1883-1926) Leven en dood van een schilder Filip Fierens Biografie van een kunstenaar, die vooral bekend is om zijn schilderijen en tekeningen uit krijgsgevangenschap.

Maar hij is ook een begaafd colorist, die uitmunt als laat-impressionistisch schilder van het Wase landschap langs de Durme en op de Wase cuesta uit de jaren 20 van de vorige eeuw.

Ghisleen Verdickt (Waasmunster 1883 - Gent 1926) volgt een kunstopleiding aan verschillende academies, o.m. in Brussel terwijl hij in militaire dienst is. Bij het begin van de Groote Oorlog wordt hij bij de slag om Luik gewond en gevangen genomen. Na zijn genezing schildert en tekent hij een merkwaardige kroniek van het krijgsgevangenenleven. Als hij na de oorlog werk maakt van een picturaal oeuvre, haalt de oorlog hem weer in. De wonde blijkt slechts oppervlak­kig genezen. Een in zijn hoofd achtergebleven shrapnel veroorzaakt een langzaam verergerende epilepsie, die hem tijdens een noodzakelijk geworden ingreep op 6 maart 1926 het leven kost.

Deze biografie begint bij Verdickts jeugd op het platteland in de omgeving van Waasmunster en zijn leertijd in de kunstacademies van Gent (Sint-Lucas en de Academie) en Brussel. Zij belicht de ontwikkeling van zijn beeldend werk, dat gekenmerkt wordt door de poëzie van het gewone, en beschrijft zijn langzame ondergang als gevolg van zijn ziekte. Een groot deel van het verhaal wordt ingenomen door een beschrijving van zijn leven in Duitse krijgsgevangenschap, met inbegrip van de effecten van de Duitse Flamenpolitik en het activisme, en de artistieke activiteit die hij in de kampen weet te ontwikkelen. Het bijzondere van dit boek bestaat uit de verweving van het historische verhaal met reeksen tekeningen en schilderijen. Dit levert een ongewoon en intrigerend totaalbeeld op van het leven en het oeuvre van de kunstenaar, vooral in de moeilijke tijden die hij doormaakt.

Biografie 200 pagina’s, 140 afbeeldingen Een uitgave van het Gemeentebestuur van Waasmunster Verkrijgbaar bij de Standaard Boekhandel en bij www.waasmunster.be/ verdickt Verkoopprijs 25,00 euro De Durme bij Pontrave (1920).

Tempera op papier, 37 x 48,5 cm.

Privébezit.

23

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

Op zondag 28 januari werd het Schaapsbos in Eksaarde feestelijk ingehuldigd!

Vrijwilligers bouwden verschillende schuilhutten voor de boommarter in de Fondatie van Boudelo.

Na de Algemene Vergadering van vzw Durme was het tijd voor een groepsfoto.

24

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

© Lieve Hylebos

© Tommy Vercauteren

© Vzw Durme

Kinderen maken grappige, lekkere én gezonde gerechtjes tijdens de kindercursus ‘het Molsbroek Kookt’.

Begin maart stapten de dappere WWF-Rangers o.l.v. stoere natuurgidsen door het moeras aan Donkmeer.

Vol bewondering keken de honderden (!) wandelaars tijdens de wandeling van de mascaret naar een horizontale regenboog.

© Vzw Durme

© Geert De Rycke

© Tom Van Laere

25

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

Vogelnieuws

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

www.durmevallei.be

Joris Everaert Deze rubriek – verzorgd door de Vogelwerkgroep Durmevallei – behandelt de bijzondere vogelwaarnemingen in de Durmevallei en omgeving, en beslaat de winterperiode december 2016 tot en met februari 2017.

De eerste geoorde futen van dit jaar zaten op 18 februari al in het Molsbroek in Lokeren.

Overwinterende roerdompen waren regelmatig te bewonderen in de Reservaatzone Donkmeer in Berlare (min. 1 ex), Paardeweide-Oost in BerlareWichelen (1-2 ex), Groot Broek in Hamme (1 ex) en in het Molsbroek (min. 1 ex). Foeragerende kleine zilverreigers werden verschillende keren waargenomen langs de Stekense Vaart in Stekene (1 tot 3 ex) en in de Paardeweide-Oost (1 tot 2 ex), maar er waren ook eenmalige waarnemingen in Belsele, Grembergen, Hamme en Wichelen. De grote zilverreiger kon in verschillende gebieden gezien worden, met de grootste aantallen in januari en februari langs het Domeinbos DDS en Berlarebroek in Berlare (tot 10 ex), PaardeweideWest in Wichelen (tot 8 ex) en Groot Broek in Elversele (tot 5 ex).

Middelste bonte specht.

26

© Joris Everaert

In de Reservaatzone Donkmeer werden in januari tot 496 slobeenden geteld, een internationaal belangrijk aantal (meer dan 1% van de NW-Europese populatie). Op 1 december verscheen een grote zee-eend op de Nieuwdonk in Berlare. De vogel verbleef er nog tot 3 januari, en kreeg op 4 december ook tijdelijk het gezelschap van nog 6 soortgenoten. Op 16 januari zwom een mannetje grote zaagbek op de Oude Durme in Hamme.

Op 23 en 25 februari vloog telkens één rode wouw over Sint-Niklaas. Een blauwe kiekendief kon tijdens de winter eenmalig jagend opgemerkt worden in Stekene, in de Linie en bij Everslaar in Lokeren, en in het Molsbroek. De havik werd gezien in Berlare en Sinaai. Slechtvalken waren op verschillende plaatsen te bezichtigen. Broedkoppels van deze soort zijn aanwezig op de kerken in Lokeren en Sint-Niklaas (met webcam) maar nu ook op de kerk in Zele.

Eind februari was er massale trek van kraanvogels over België. Ook in onze regio waren er enkele waarnemingen. Op 27 februari vlogen ongeveer 100 vogels langs de E17 over Lokeren, maar ook 28 vogels over de Scheldebroeken in Berlare en 2 vogels over Zele. Op 28 februari werden nog 26 vogels opgemerkt over het Tielrodebroek in Temse. Opvliegende bokjes waren in december te zien in het Tielrodebroek (3 ex) en in januari en februari ook in de Buylaers meersen in Lokeren (1-2 ex). In de reservaatzone Nonnengoed van de Durmemeersen in Zele was er opnieuw een slaapplaats van wulp, met een maximum van 131 vogels in december. In het Molsbroek was er in januari ook een tijdelijke slaapplaats met maximaal 65 vogels.

Tijdens de jaarlijkse meeuwenslaapplaatstelling op 26 januari aan de Nieuwdonk, werden 20.600 kokmeeuwen, 3750 stormmeeuwen, 12 kleine mantelmeeuwen, 286 zilvermeeuwen, 1 geelpootmeeuw en 1 Pontische meeuw geteld.

Koppel slobeend.

Minstens één territoriale middelste bonte specht kon weer waargenomen worden in het Domeinbos DDS. De kleine bonte specht werd in verschillende grote bossen in de streek opgemerkt.

Een groep van 24 boomleeuweriken zat op 11 december op een akker langs de Fondatie in Sinaai. Een zingende vogel kon op 24 februari ook bewonderd worden in de Linie. In februari werden tot 62 waterpiepers geteld op de slaapplaats in het Molsbroek. De grootste groep kramsvogels in de streek, werd op 21 december waargenomen in Nieuwkerken-Waas (Sint-Niklaas).

De opvallende zang van de Cetti’s zanger was regelmatig te horen in de Paardeweide-

© Joris Everaert

Oost, Bergenmeersen, Klein Broek in Elversele, Lippensbroek in Hamme, Schorren van de Durme in Hamme, Tielrodebroek, Durmemeersen in Waasmunster, en in het Molsbroek.

Vuurgoudhaantjes konden opgemerkt worden in Berlare, Lokeren, Waasmunster en Sint-Niklaas.

Op 10 en 11 december foerageerde een buidelmees in de Bergenmeersen.

Een grote verrassing deze winter was de waarneming van een zeldzame raaf op 12 februari aan de rand van het Berlarebroek.

Een appelvink kon op 28 januari bewonderd worden in Heirnisse bos in Sinaai en op 13 februari in Berlarebroek.

27

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Activiteitenkalender april - juli 2017 gratis wandeling in het molsbroek

Elke 1ste zondag van de maand Een ervaren Molsbroekgids neemt je mee op een boeiende wandeling rondom natuurreservaat het Molsbroek. Elke maand valt er wel iets nieuws te ontdekken.

Afspraak: om 14.30 uur aan het bezoekerscentrum Molsbroek.

Info: gratis. Graag een seintje vooraf indien je met een groep aanwezig zal zijn.

Contact: conservator André Verstraeten, 09 348 18 59 of 09 348 30 20.

ZONDAG 9 APRIL Weidevogeltocht in het Aubroek Vandaag kan je wandelend kennismaken met de bijzondere weidevogels langs de Schelde in Zele en Berlare.

Afspraak: 10 uur aan het Veerhuis, Waterhoek 25 in 9290 Berlare.

Meer info: Mathias Engelbeen, 0486 58 25 95 of mathiasengelbeen@gmail.com.

MAANDAG 17 APRIL Fietstocht langs Berlaarse natuurgebieden Meer info: op pagina 5 van dit tijdschrift.

ZATERDAG 22 APRIL

ZONDAG 23 APRIL Vogeldag - 50 jaar Eddy Gadeyne Meer info: eddygadeyne@hotmail.com.

Programma: www.vzwdurme.be.

MAANDAG 1 MEI Vroegochtendwandeling i.s.m. Davidsfonds Sinaai In het vroege ochtendlicht spitsen we onze oren, en ontdekken we in het stiltegebied de Fondatie van Boudelo heel wat vogels.

Afspraak: om 5 uur aan de kruising van de Weimanstraat en de Liniedreef in Sinaai.

Meer info: André Verstraeten, 09 348 18 59 of www.vzwdurme.be > activiteiten voor een kaart van de plaats van afspraak.

ZONDAG 7 MEI Ontbijt-met-bubbels wandeling We wandelen de lente in en maken in de vroege ochtend kennis met wat zingt en fladdert langs de boorden van het Donkmeer. Nadien volgt een heerlijk ontbijt met bubbels.

Afspraak: om 7 uur aan het bezoekerscentrum Donkmeer, Donklaan 119a, 9290 Berlare.

Meer info: Franki D’haese, 0496 57 26 23.

Prijs: 12 euro. Inschrijven verplicht.

Gastronomische Elvirawandeling Culinaire genieten tijdens en na een wandeling langs de mooiste plekjes van het Donkmeer.

Afspraak: 9 uur restaurant Elvira, Donklaan.

Meer info: restaurant Elvira, 09 367 06 82, info@restaurant-elvira.be. Inschrijven verplicht.

28

© Denis De Wolf

ZATERDAG 13 MEI

‘t uilenbos

Op bezoek bij de korfimker We gaan net over de grens in Nederland, op bezoek bij korfimker Huub Weterinck.

Afspraak: om 10 uur bij korfimker Huub.

Meer info: Lieve Hoefkens: 0474 81 87 26 of lievehoefkens@hotmail.com. Inschrijven verplicht!

ZATERDAG 13 MEI Nachtvlindernacht in de Buylaers i.s.m. Nachtvlinderwerkgroep en VVS Scheldeland ‘s Nachts slapen niet alle dieren. Integendeel, heel wat dieren, groot of klein worden dan pas wakker. Bij mooi weer kijken we bovendien naar de sterren en de maan door telescopen.

Afspraak: 21 uur in de Bleekmeersstraat, t.h.v. van de Vinderij (Bleekmeersstraat 17, Lokeren).

Meer info: martine.vanaudenhove@vzwdurme.be

WOENSDAG 17 MEI Bijenwandeling langs graslanden Afspraak: om 19.30 uur aan taverne ‘t Veerhuis (Waterhoek 25 in 9290 Berlare). Deelname is gratis.

Meer info: Jan Maertens, jan@rlsd.be of Michaël Crapoen, michael.crapoen@vzwdurme.be.

goed gegeten, goed geweten

ZATERDAG 20 MEI Sigma en NIP-fietstocht Een deel van de sigmagebieden is reeds ingericht en vormt nu een ware hotspot voor onze biodiversiteit. D.m.v. een fietstocht kunnen we deze gebieden ten volle ontdekken.

ZATERDAG 20 MEI

Afspraak: bezoekerscentrum Donkmeer, Donklaan 119a, Berlare.

Meer info: bij Guido Copers, 0496 34 78 27 of guido.copers@telenet.be.

Meebrengen: fiets.

Molsbroek op 6 poten

ZATERDAG 20 MEI

In het Molsbroek proberen we zoveel mogelijk insecten waar te nemen, te fotograferen en te noteren.

De natuurwereld voor kinderen

Afspraak: 11 uur in het bezoekerscentrum Molsbroek, Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren.

Programma: www.vzwdurme.be.

Inschrijvingen en meer info: willydeprins@ gmail.com of couckuyt.jurgen@telenet.be.

Voor kinderen vanaf 6 jaar en hun ouders.We gaan al lerend op stap door de natuur en bezoeken zelfs ‘de verborgen vijver’.

Afspraak: om 14 uur aan basisschool De Vinderij (Bleekmeersstraat 17, Lokeren).

Meer info: christophe.hillaert@telenet.be.

29

ZATERDAG 27 MEI

ZONDAG 25 JUNI

Fietstocht ‘Met respect kijken naar jonge vogels’

Wandeling in de Durmemeersen

In het gezelschap van vrijwilligers van Uilenwerkgroep Waasland en een erkend vogelringer fietsen we op landelijke wegen en passeren we langs plaatsen waar uilen en torenvalken broeden.

Gids Patrick De Brauwer neemt je mee langs de boorden van de Dume en het betoverend meersengebied op de grens van Zele en HammeSint-Anna dat door kunstschilder André Bogaert in tal van zijn kunstwerken werd vereeuwigd.

Maak kennis met deze verrassende natuurparels uit de streek.

Afspraak: om 14 uur aan de sporthal De Klavers, Sint-Andriesstraat 4 in 9111 Belsele.

Meer info: via Eddy De Taey, 0474 21 20 01 of eddy.detaey@uilenwerkgroepwaasland.be of via Marc Aerts, 0485 38 19 87 of marc.aerts@ uilenwerkgroepwaasland.be.

Afspraak: 14 uur aan de kerk van Zele-Durmen, 9240 Zele.

Meer info: bij Patrick De Brauwer, debrauwerpatrick@scarlet.be.

ZONDAG 28 MEI

ZONDAG 25 JUNI

Dag van het Park

Libellenwandeling

i.s.m. gemeente Berlare Het natuurrijke kasteelpark van Berlare een hele dag id kijker! Meer info volgt.

ZATERDAG 3 JUNI Week van het insect i.s.m. gemeente Berlare Vandaag ontdekken we de wondere en bijzonder boeiende wereld van de kriebelbeestjes.

ZATERDAG 24 JUNI Insecten- en dagvlinderwandeling Op de grens van Moerbeke en Eksaarde, Lokeren nemen we jullie mee op een prachtige wandeling langsheen de Zuidlede en gaan we op zoek naar dagvlinders en andere insecten.

Afspraak: 14 uur t.h.v. de wegel aan Tachterhuis in Moerbeke (Eksaardsedam 5, 9180 Moerbeke).

Meer info: thomas.vanlancker@vzwdurme.be of 09 348 30 20.

30

Vorig jaar werd in de Fondatie van Boudelo een recordaantal soorten libellen gespot, wel 30 verschillende soorten! Uniek voor het Waasland.

Afspraak: om 13 uur aan het pompgemaal op het einde van de Aartdreef, 9112 Sinaai.

Meer info: info@vzwdurme.be.

Opgelet: bij regenweer zijn er geen libellen te zien en gaat de wandeling niet door.

DONDERDAG 6 JULI Schatten op zolder van het Molsbroek i.s.m. Toeristische Dienst Lokeren ‘Schatten op zolder’ in het bezoekerscentrum Molsbroek en aansluitend historische wandeling.

We staan o.a. stil bij de archeologische vondsten, fossielen en andere belangrijke geschiedkundige gebeurtenissen in het Molsbroek.

Afspraak: om 19 uur aan bezoekerscentrum Molsbroek (Molsbergenstraat 1, Lokeren).

Meer info: andre.verstraeten@scarlet.be.

Inschrijvingen: Infopunt Toerisme Lokeren via toerisme@lokeren.be.

SEPTEMBER - OKTOBER 2017 De grote zoogdierencursus – van muis tot edelhert i.s.m. Natuurpunt-CVN, vzw Durme en Wakona

In Vlaanderen, Wallonië en de Oostkantons leven heel wat zoogdieren en tijdens deze cursus willen we ze allemaal de revue laten passeren. Tijdens deze zoogdierencursus ‘full option’ combineren we theorie met de belangrijkste methoden om deze geheimzinnige dieren te inventariseren. We lichten dus niet alleen de soorten en hun levenswijze toe, maar we gaan ook vleermuizen beluisteren met een bat-detector, braakballen pluizen, muizen vangen met live-traps en spoorzoeken. Duik mee de nacht in en laat je onderdompelen in de wondere wereld van onze zoogdieren.

Lesgever theorie: Joeri Cortens (Natuurpunt CVN). Excursie begeleiders: Joeri Cortens en verschillende medewerkers van de Zoogdierenwerkgroep Waas, Durme & Schelde (Joris Everaert, Caroline Tas, Rika Van de Walle, Frans Van Havermaet, Philippe Cattelain, Steven Goossens, e.a.).

Wanneer: neem een kijkje op www.vzwdurme.be of www.wakona.be voor de verschillende data.

Inschrijven: Geert Van Damme, geert.vandamme@meerskant.org. Na bevestiging door Geert schrijf je het bedrag over op rekening BE84 0012 5672 8259 met mededeling: ‘Zoogdierencursus + naam’.

Plaats: De Schuur van Jeugd zonder Dak, Torrestraat 35, 9200 Sint-Gillis bij Dendermonde.

Prijs: leden vzw Durme en/of vzw Natuurpunt: 65 euro, niet-leden: 75 euro.

31

vzw Durme

regionale vereniging voor natuur- en milieubehoud

Het secretariaat is open: maandag t.e.m. woensdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 17 uur,

donderdag t.e.m. vrijdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 16 uur.

Bezoekerscentra Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren

Bezoekerscentrum Donkmeer Donklaan 123, 9290 Berlare

Gratis toegankelijk

Gratis toegankelijk

- 1 februari tot 31 mei: zon- en feestdag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 juni tot 15 sept: zaterdag en zondag van 14 tot 18 uur, dinsdag tot vrijdag van 13 tot 17 uur, - 16 september tot 31 oktober: zondag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 november tot 31 januari: zondag van 14 tot 17 uur, woensdag van 13 tot 17 uur.

- elke dag van 10 tot 12.30 uur en van 13.30 tot 17 uur.

- op aanvraag via donk@vzwdurme.be.

ZONDAG 9 APRIL

ZONDAG 7 MEI

Weidevogeltocht in het Aubroek

Ontbijt-met-bubbels wandeling

Vandaag kan je wandelend kennismaken met de bijzondere weidevogels langs de Schelde in Zele en Berlare.

We wandelen de lente in en maken in de vroege ochtend kennis met wat zingt en fladdert langs de boorden van het Donkmeer.

Afspraak: 10 uur aan het Veerhuis, Waterhoek 25 in 9290 Berlare.

Meer info: Mathias Engelbeen, 0486 58 25 95 of mathiasengelbeen@gmail.com.

Afspraak: 7 uur aan het (huidige) bezoekerscentrum Donkmeer, Donklaan 119a, 9290 Berlare.

Meer info: Franki D’haese, 0496 57 26 23.

Prijs: 12 euro. Inschrijven verplicht.

Durme- en Scheldeland Driemaandelijks tijdschrift van vzw Durme

V.U. vzw Durme Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren 2017 | jaargang 20 | nr 2 Afgiftekantoor Lokeren |

P003350