Durme- en Scheldeland - 2019-1

Durme- en Scheldeland NR 1 I 2019 I JAARGANG 22 I DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE REGIONALE NATUURVERENIGING VZW DURME

2018, een Boerenjaar voor aankopen

Jubileumjaar 50 jaar vzw Durme

Primeur in OostVlaanderen

Colofon

Driemaandelijks tijdschrift van de regionale natuurvereniging vzw Durme.

Redactieraad: Thomas Van Lancker (hoofdredactie en opmaak).

Michaël Crapoen, Martzen Frans, Kristof Scheldeman, Martine Van Audenhove.

Met dank aan: Luc Claeye, Geert De Smet, Yannick De Spiegeleir, Joris Everaert, Sara Meersman, Stephanie Schelfout, Philippe Van de Velde, Daan Van Eenaeme, Rudi Van Onderbergen, André Verstraeten.

Taalkundig advies: Paule Bosch Secretariaat: Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren Tel: 09 348 30 20 info@vzwdurme.be www.vzwdurme.be Lidmaatschappen: 12 euro per kalenderjaar of 25 euro als steunend lid.

Leden die zich ook op ‘t Groene Waasland willen abonneren betalen 6 euro extra per kalenderjaar

Betalingen kunnen via onze bezoekerscentra of door overschrijving op BE52 0012 2999 0009 van vzw Durme met vermelding van naam en adres.

Gedrukt op milieuvriendelijk papier met plantaardige inkt.

De auteurs zijn verantwoordelijk voor hun publicaties.

Overnemen van artikels is toegelaten als je de bron vermeldt. Alle foto’s zijn auteursrechtelijk beschermd.

Bedankt voor jouw steun!

2

Cover:

50 jaar vzw Durme

Foto:

Vzw Durme

Inhoud

4

2018, een Boerenjaar voor aankopen

6

Jubileumjaar 50 jaar vzw Durme

8

Rubriek: interviews 50 jaar vzw Durme

10 Kraanwerken in Daknam en Eksaarde 12 Primeur in Oost-Vlaanderen: het staartblauwtje 14 Vleermuisnieuws 16 Struweeltjes 18 Waar heb jij al een uil gespot?

19 1969 - 2019 23 Kinderpagina 26 Vogelnieuws 28 Kalender januari - april 2019 31 Overzicht aankopen Boerenjaar 2018 Onze partners:

Vo o r w o o r d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Feest!

Beste vzw Durmeleden Dit tijdschrift valt iets vroeger in jullie brievenbus dan normaal gezien rond deze tijd van het jaar omdat er een feest op komst is!

Misschien leggen jullie nu welbewust of onbewust de link met de tijd van het jaar en het feit dat de traditionele feestdagen Kerstmis en Nieuwjaar weer voor de deur staan.

Maar, ook al wens ik jullie allemaal en jullie dierbaren alvast zeer fijne en gezellige feestdagen en een fantastisch 2019, dit voorwoord gaat over een heel andere feestelijke gebeurtenis.

Officieel is vzw Durme namelijk opgericht op 27 januari 1969 en dus bestaat de vereniging weldra 50 jaar! Zo'n gouden jubileum is natuurlijk een mijlpaal die we niet zomaar kunnen laten voorbijgaan.

Er zullen doorheen het hele jaar (als we feesten doen we het goed, we maken er dus ineens een jubileumjaar van) tal van jubileum-activiteiten georganiseerd worden en uiteraard zijn al onze leden en sympathisanten daarop welkom.We verwachten jullie dan ook massaal op één of meer van deze activiteiten.

Dag in dag uit zijn we met 9 medewerkers bezig om onze vereniging draaiende te houden, meer dan 400 hectare natuurreservaten te beheren en de talrijke groepen die onze reservaten bezoeken te begeleiden. We kijken dan vooral naar het heden en de toekomst, maar we staan stil bij hoe we zo ver geraakt zijn en wat er de voorbije 5 decennia allemaal gebeurd is. En dat is heel wat!

Er verandert veel op 50 jaar tijd, maar sommige dingen veranderen ook niet. Zo heeft de vereniging ondertussen een geweldig professioneel team medewerkers, maar de vrijwilligers, die aan de basis lagen van de vereniging, zijn er nog steeds en spelen nog altijd een belangrijke rol.

Onze leefomgeving staat nog steeds onder druk, maar de terminologie is veranderd: we spreken nu over “betonstop” als we het hebben over het stopzetten van het innemen van de vrije ruimte die ons nog rest. Natuurbescherming en natuurbehoud zijn nog even belangrijk als 50 jaar geleden.

De 50e verjaardag van vzw Durme is dan ook geen eindpunt, maar het begin van de volgende 50 jaar, waarin we ons zullen blijven inzetten voor het behoud van de natuur in ons aller Durme- en Scheldeland.

We hopen daarbij ook op jullie steun en inzet te kunnen blijven rekenen!

Vijftigwerf hoera voor vzw Durme!

Geert De Smet Voorzitter (°1969) 3

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

2018, een Boerenjaar voor aankopen Thomas Van Lancker Vzw Durme heeft een uitstekend jaar achter de rug op het vlak van de aankoop van nieuwe natuur in haar reservaten. Zo werd er in 2018 net geen 11 ha aangekocht, mooi verspreid over haar hele werkingsgebied.

Het is intussen van 2006 geleden dat vzw Durme nog eens de kaap van 10 ha per jaar kon ronden. Vooral de Fondatie van Boudelo in Sinaai en de Scheldebroeken in Berlare kenden een mooie groei. Daarnaast werden er nog aankopen verricht in de Durmemeersen in Zele en Hamme en binnen de Reservaatzone Donkmeer in Berlare. Een overzichtskaart van deze nieuwe aankopen vind je op pagina 31 van dit tijdschrift.

Zuidelijke bosgordel van de Moervaartvallei In het zuidelijke deel van de Moervaartvallei is vzw Durme vooral actief in de reservaten de Eenbes (Eksaarde-Moerbeke), de Linie (Eksaarde) en de Fondatie van Boudelo (Sinaai-Stekene). Daar beheert vzw Durme momenteel 160 ha bossen, ruigtes en graslanden en bouwt vzw Durme verder aan een aaneengesloten bosgordel van Puyenbroeck tot de Fondatie van Boudelo met het behoud van het kleinschalige mozaïeklandschap rond de Zuidlede, de Moervaart en de Stekense Vaart.

In de Fondatie van Boudelo werd er het voorbije jaar meer dan 3 ha maisakker aangekocht. Die akkers zullen omgevormd worden tot soortenrijke graslanden waardoor het originele karakter van dit valleigebonden reservaat kan worden hersteld. Die maisakkers dragen bij tot overbemesting in onze natuurreservaten; door hun pesticidegebruik zijn zij als het ware ecologische woestijnen waarin weinig tot geen soorten een thuis vinden. Het stelselmatig aankopen van die ‘woestijnen’ binnen onze natuurgebieden is dan ook een noodzakelijke, maar ook een kostelijke ingreep. De overige aankoopdossiers in de Fondatie van Boudelo zijn bossen die grenzen aan bestaande reservaatpercelen. Zij zullen een optimaler beheer krijgen in functie van de verschillende vleermuizensoorten die er voorkomen. Zo is het noodzakelijk dat er een bepaald percentage dood hout aanwezig is in onze bossen waar - naast vleermuizen - ook verschillende insecten, ongewervelden, vogels en paddenstoelen van kunnen profiteren.

De aangekochte maisakkers (zie inzet) zullen, door het stoppen van bemesting en pesticidengebruik, op termijn evolueren tot soortenrijke graslanden. © Vzw Durme

4

De valleigebieden van de Durme Langsheen de loop van de Durme in Lokeren, Zele, Waasmunster en Hamme beheert vzw Durme in totaal iets meer dan 180 ha rietvelden, hooilanden en ruigtes. In 2018 werd in het reservaat de Durmemeersen een wilgenstruweel en een grasland verworven. Het struweel lag midden in het open meersenlandschap en is ondertussen omgevormd tot een natte ruigte die meer aanleunt bij het historische karakter van de Durme. Het aangekochte grasland daarentegen zal zich kunnen ontwikkelen tot een bloemrijk hooiland waar de Durmevallei rijk aan was, en gelukkig nog steeds is binnen onze natuurreservaten.

De Schelde en haar oude meander het Donkmeer Op het grondgebied van Berlare beheert vzw Durme maar liefst 125 ha moerassen, bossen en graslanden in haar reservaten de Scheldebroeken en de Reservaatzone Donkmeer. Net als in de Durmevallei werd de vallei van de Schelde gekenmerkt door haar open meersenkarakter. Het behoud - en herstel waar nodig - van dit landschap wordt verdergezet in de Scheldebroeken waar vzw Durme niet minder dan 4 ha grasland kon aankopen.

De grutto komt in de Scheldebroeken (Berlare) nog tot broeden dankzij een aangepast maaibeheer van onze graslanden. © Eddy Copers

Die graslanden zullen, dankzij een aangepast maaibeheer, ontwikkelen tot soortenrijke dotterbloemgraslanden waar tal van planten en insecten leven en de grutto nog tot broeden komt. Daarnaast werd iets meer dan 1 ha bos aan de rand van het reservaat aangekocht dat we zullen ontwikkelen tot moerasbos. Dit bos zal fungeren als buffer tussen het reservaat en een drukke weg. Aan het Donkmeer in Berlare tot slot verwierven we dit jaar nog eens 1 ha grasland dat grenst aan onze bloemrijke hooilanden waar onder meer het zeldzame veenpluis vorig jaar opdook na meer dan 60 jaar afwezigheid.

Dit smaakt naar meer De honger om onze natuurreservaten langs Moervaart, Zuidlede, Durme, Donk en Schelde verder uit te breiden blijft groot. En maar goed ook, want veel van onze natuurreservaten zijn nog steeds sterk versnipperd of zijn nog steeds onderhevig aan randinvloeden waar wij als natuurvereniging minder vat op hebben. Denk maar aan verdroging (zowel door menselijke pompactiviteiten als door klimatologische invloeden), vermesting of verzuring. Door stelselmatig verder aan te kopen, kunnen wij die negatieve invloeden een halt toeroepen en verzekeren wij het natuurbehoud op die gronden voor een heel lange tijd.

Mag het voor jou net iets meer zijn?

Via jouw steun als lid draag jij je steentje bij en hopen we samen met jou ook volgend jaar vlot de kaap van 10 ha te ronden. Indien het voor jou in ons jubileumjaar 2019 net iets meer mag zijn, kan dat. Blijf lid en doe een gift voor één van onze natuurreservaten ... en wie weet breken we het ultieme record uit 2002 waarin vzw Durme maar liefst meer dan 16 ha op één jaar wist aan te kopen. Om te weten of we dat record van de tabellen kunnen vegen, moeten we echter nog een jaartje geduld uitoefenen. Alvast een fijn 2019!

Het lidgeld bedraagt nog steeds 12 euro per jaar (of 25 euro als steunend lid). Giften vanaf 40 euro zijn fiscaal aftrebaar. Overschrijven kan naar BE52 0012 2999 0009 met de mededeling ‘lidgeld’ en/of ‘gift’.

5

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Jubileumjaar 50 jaar vzw Durme Op 27 januari 2019 is het 50 jaar geleden dat natuurvereniging vzw Durme het levenslicht zag. Reden te meer om er een feestelijk jaar van te maken met tal van activiteiten in het teken van ons vijftigjarig bestaan.

Ererondes doorheen elk reservaat o.l.v. conservator(s) Om onze verschillende reservaten waar we de afgelopen 50 jaar werkzaam waren, in de kijker te zetten, organiseren we elke maand van ons feestjaar een ‘ereronde’ of jubileumwandeling doorheen een vzwDurmereservaat. Wie anders dan de conservator zelf is het best geplaatst om deze ererondes te gidsen, elk op zijn/haar eigen manier. Zo krijgen de bezoekers een unieke wandeling, activiteit of fietstocht voorgeschoteld van iemand die het reservaat door en door kent.

We beginnen onze ronde doorheen de verschillende reservaten op de dag dat vzw Durme exact 50 jaar bestaat, in de Fondatie van Boudelo in Sinaai. Op zondag 27 januari combineren we een tocht door de Fondatie van Boudelo met de officiële opening van de Kijktoren. Verder gaan we in maart in het Molsbroek op stap met conservator André Verstraeten die een unieke wandeling in het Lokers dialect geeft. In juli staat er een fietstocht van ongeveer 14 km in de Lokerse Moervaartmeersen op het programma.

Langs soms kleine wegen wordt er bij de verschillende percelen halt gehouden voor een woordje uitleg.

Dit is maar een greep uit het programma want er is natuurlijk meer, dus hou zeker ons website in de gaten (www.vzwdurme.be). Hieronder een overzicht van de al bevestigde ereronde-activiteiten.

27 januari 2019 10 maart 2019 Eind april 2019 17 of 18 mei 2019 6 juli 2019 25 augustus 2019 22 september 2019

6

Fondatie van Boudelo en opening kijktoren (Sinaai - Sint-Niklaas) Jo Vervaet en Tommy Vercauteren Molsbroek in’t dialect (Lokeren) André Verstraeten Eenbes (Eksaarde - Moerbeke) Daan Van Eenaeme Aubroek Scheldebroeken (Berlare) Jan Maertens Lokerse Moervaartmeersen fietstocht (Daknam - Eksaarde) Eric Everaert en Katy Beke Paardeweide-Oost visstandonderzoek (Berlare - Wichelen) Jan Maertens Linie (Eksaarde) Geert Braem en Bart Roels

Ontvangst stadhuis Zaterdag 2 februari worden we ontvangen op het stadhuis. De burgemeester en/of bevoegde schepen zal een woordje uitleg geven over onze vereniging. Ook zal het Gulden Boek van de stad Lokeren ondertekend worden. Het Stedelijk Gulden Boek is een prestigieus boek waar personen of verenigingen met grote verdienste voor de Stad vermeld worden.

Academische zitting en receptie In datzelfde weekend, op zondag 3 februari om 14.30 uur wordt in het Cultureel Centrum in Lokeren een academische zitting gehouden. Daarop zijn alle leden, sympathisanten en relaties officieel uitgenodigd en ontvangen we maximum 400 personen.

De stichters zullen er terugblikken op het leven van de vereniging, er zal een streepje muziek zijn, een voordracht met luchtige toets over wetenschap en natuur en er zullen heel wat prominente personen in de bloemetjes worden gezet. Zo verwachten we bioloog Dirk Draulans, Minister van Leefmilieu Joke Schauvliege, Minster van Staat en medeoprichtster Miet Smet en Vera Dua, voorzitster van de milieukoepel Bond Beter Leefmilieu. Een pak boeiende sprekers dus die hun licht laten schijnen over de werking van 50 jaar vzw Durme.

Aansluitend is er voor de aanwezigen een receptie; daarvoor verplaatsen we ons van het Cultureel Centrum naar de feestzaal van het Sint-Lodewijkscollege.

Fotoboek ’Een beeld van 50 jaar vzw Durme’ In die 50 jaar zijn er natuurlijk heel wat mooie momenten geweest. Sommige daarvan zijn op beeld vastgelegd. André Verstraeten verzamelde een pak foto’s uit het archief van vzw Durme en maakte aan de hand daarvan een prachtig fotoboek waarin je de hele evolutie van de vereniging kan volgen: een hebbeding voor iedereen die vzw Durme een warm hart toedraagt.

Rubriek 50 jaar in elk tijdschriftnummer In elk tijdschriftnummer van 2019 interviewen we één of meer mensen die een tijdlang meegedraaid hebben of nog steeds meedraaien in de vereniging.

We denken bijvoorbeeld aan Rudi Van Onderbergen, Marc Hebbelinck, Patrick De Brauwer, Karine Van Doorsselaer, André Verstraeten, de familie Vercauteren (Tommy en Rita), Albert & Angèle en de familie Everaert (Eric, Katy en Joris). Zij hebben tijdens de afgelopen 50 jaar de werking van dichtbij gevolgd en komen aan het woord in die speciale rubriek (zie pagina 8 en 9 in dit nummer).

© Yves Adams

7

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Rubriek: interviews 50 jaar vzw Durme

Op de barricaden voor propere lucht en zuiver water

Een verbrandingsoven en een hopeloos verouderd waterzuiveringsstation aan de rand van het Molsbroek in Lokeren. Het lijkt vandaag ondenkbaar, maar in de jaren negentig was het de trieste realiteit. Als voortrekker van de acties ‘SOS Durme’ en ‘Oven doven’ zorgde Karine Van Doorsselaer van vzw Durme mee voor de noodzakelijke ommekeer.

De jongere generatie kent Karine vooral als het gezicht van de jaarlijkse quiz van vzw Durme. Haar verhaal bij de natuurvereniging begint echter eind jaren tachtig toen ze haar eerste stappen in de vrijwilligerswerking zette. Voor haar opleiding ecologie onderzocht ze de waterkwaliteit van de Durme. Die bleek bedroevend slecht: nergens anders was de rivierloop zo vervuild als in Lokeren. Er was dringend nood aan een nieuw waterzuiveringsstation.

De actie ‘SOS Durme’ verzette de bakens. “Na lang aandringen startten in 1995 de werken voor de bouw van een nieuw waterzuiveringsstation. ‘Binnen tien jaar proper water’ kopten de kranten toen. Toch zijn we er nog niet. Er zwemmen vandaag dan wel opnieuw vissen in de Durme en de waterkwaliteit is veel verbeterd, maar in de bodem zitten nog steeds zware metalen,” weet Karine.

In diezelfde jaren negentig zat Lokeren bovendien opgescheept met een verouderde verbrandingsoven die een grote impact had op de luchtkwaliteit. “Samen met het milieuactiecomité Bokslaar - Spoele voerden we actie tegen de plannen om de vergunning van de verbrandingsoven te vernieuwen.” Een ritje naar het containerpark en begrippen als sorteren en recycleren zijn vandaag ingeburgerd, maar waren toen onbekend. Het zou tot 1998 duren tot de oven volledig doofde.

“Gelukkig is er sindsdien heel wat veranderd met de komst van instanties als OVAM en Aquafin en de VLAREM-wetgeving”, zegt Karine.

Karine nam het voortouw bij verschillende milieu-acties en was in het verleden secretaris van onze vereniging en conservator van de Buylaers. © Yannick De Spiegeleir

Nadien nam Karine nog taken op bij vzw Durme als secretaris en conservator van de Buylaers. “Het opstellen van beheerplannen was echter niks voor mij. Wie zijn wij om te zeggen hoe de natuur zich moet gedragen,” lacht ze. Ook haar activiteiten als docent Productontwikkeling aan de Universiteit van Antwerpen eisten steeds meer tijd op.

Toch blijft Karine de vzw Durme een warm hart toedragen. Zo gaf ze in het recente verleden nog een lezing over duurzaam consumeren met tips en valkuilen. Een oefening die de komende jaren zal uitmonden in een boek over het onderwerp. “Leden van vzw Durme die vragen hebben over duurzaam consumeren kunnen ze mij stellen via kvdoors@skynet.be,” klinkt de oproep.

8

Yannick De Spiegeleir

Albert en Angele baten het mooiste terras van Lokeren uit Wie graag een koffie of een Dobbelken drinkt na een wandeling in het Molsbroek heeft hen vast al ontmoet. Sinds jaar en dag staan Albert Roels (76) en Angele Van Hende (70) met de glimlach klaar om wandelaars en fietsers te bedienen in het bezoekerscentrum.

Albert was betrokken bij de vzw Durme van bij de opstart 50 jaar geleden. “Samen met mijn neef ringde ik vogels en leerde ik André Verstraeten kennen.” Hij herinnert zich ook nog hoe hij in het stiltegebied van Sinaai als vrijwilliger weekendverblijven hielp afbreken om plaats te maken voor de natuur. “Er kwamen meer muizen dan gereedschap uit die kasten”, lacht hij. “Intussen kan vzw Durme een beroep doen op een vast team van werkkrachten die zich inzetten in het veld.” En als jonge snaak kwam Albert aan de hand van zijn vader wandelen in het Molsbroek. “Dan had ons moeder thuis even de handen vrij zonder de kinderen.”

Albert leerde ‘zijn Angele’ kennen in het uitgaansleven aan de Donk in Overmere (Berlare). Hoewel het koppel al jaren in Waasmunster woont, zijn ze nog altijd verknocht aan Berlare. “Net als in Lokeren is vzw Durme er ook in Berlare in geslaagd om natuurgebieden aan te kopen en te beheren,” weet Angele. Albert valt haar bij. “Zonder vzw Durme was er van de Buylaers nu geen sprake. De vereniging heeft ervoor gezorgd dat op bepaalde plaatsen natuur primeerde boven beton.”

Sinds Albert met pensioen is gegaan, zet het koppel zich ook vol overgave in voor de uitbating van het bezoekerscentrum. Al twintig jaar lang staan ze ten minste één keer per maand paraat om wandelaars en fietsers te voorzien van drank en versnaperingen. “Het terras van het bezoekerscentrum – met uitzicht op het Molsbroek – wordt wel eens het mooiste van Lokeren genoemd. Dat kunnen wij natuurlijk enkel beamen.

Bovendien zien we hier elk week nieuwe gezichten.Vaak ouders met kinderen die van de natuur komen genieten.”

Aan stoppen denken Albert en Angele nog niet. “Zolang we het kunnen, blijven we het bezoekerscentrum openhouden.”

Yannick De Spiegeleir

Al minstens 20 jaar lang staan Albert en Angele minstens een keer per maand paraat in het bezoekerscentrum Molsbroek.

© Yannick De Spiegeleir

9

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Kraanwerken in Daknam en Eksaarde Kristof Scheldeman Afgelopen zomer zijn opnieuw heel wat graafwerken uitgevoerd in onze reservaten. Naast de inrichtingswerken die in het kader van het Natuurinrichtingsproject Berlare Broek - Donkmeer (zie vorig Durmeen Scheldeland) aan het Donkmeer werden uitgevoerd, rukten eveneens graafmachines uit in de Lokerse Moervaartmeersen in Daknam en Eksaarde. Daar werden een aantal door de provincie Oost-Vlaanderen en de Vlaamse overheid goedgekeurde soortenbeschermingsprojecten in uitvoering gebracht. Gezien de extreem droge zomer waren de condities optimaal om in de laaggelegen, moerassige delen van dit reservaat met kranen, dumpers en tractoren aan de slag te gaan.

In Daknam werd een slotennetwerk hersteld.

© Vzw Durme

Het eerste, door de provincie Oost-Vlaanderen gesubsidieerde project, behelsde het slibruimen van een 330 meter groot slotennetwerk in een vochtig grasland in Daknam. De sloten herbergden tot 20 jaar geleden een biotoop dat rijk was aan waterplanten en onderwaterleven, maar dat was ondertussen sterk verland en nog nauwelijks waterhoudend.

Via deze ruimingswerken, waarbij het voedselrijke slib werd afgevoerd, is het de bedoeling om dit zoetwaterbiotoop (Europees habitattype 3150) te herstellen. Er wordt dan ook verwacht dat vrij snel waterplanten zoals kikkerbeet en fonteinkruidsoorten opnieuw in de geruimde sloten zullen groeien. Het is eveneens de bedoeling dat zeldzame libellen zoals vroege glazenmaker, variabele waterjuffer en glassnijder de weg naar het slotencomplex zullen vinden.

Het tweede inrichtingsproject werd voor 80 % gesubsidieerd door de Vlaamse Overheid (ANB) en bevindt zich ter hoogte van de Oude Vaartbeek in Eksaarde. Daar werd op een verruigd grasland een laag van 20 cm bodem afgegraven. Door deze afgraving komt het gebied dichter bij de grondwatertafel te liggen en krijgt het zodoende een meer moerassig karakter. Ook zal door de afgraving het fosfaatgehalte van de bodem, die het hoogst is aan de oppervlakte, afnemen. Daardoor zullen zeldzame planten die bij voedselarme bodemcondities beter groeien de kans krijgen om de nieuw gecreëerde moeraszone te koloniseren.

Een troef van dit project is eveneens dat de afgraafwerken uitgevoerd zijn in de paleogeul (vroegere loop) van de Durme. Bij dergelijke in het verleden reeds uitgevoerde graaf- of plagwerken bleek dat zeldzame planten, zoals mattenbies, grote boterbloem en golvend fonteinkruid plots kunnen opduiken in de heringerichte gebieden. Blijkbaar herbergen deze planten een langdurig kiemkrachtige zaadbank in de laaggelegen, venige bodem van de paleogeul. Door de afgraafwerken komt deze zaadbank opnieuw deels 'bloot' te liggen waardoor ze kan beginnen kiemen. Er wordt dan ook uitgekeken naar de volgende lente om te zien welke soorten allemaal zullen verschijnen in het nieuw gecreëerd moerasje (zie foto hieronder).

© Vzw Durme

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Gezocht! Een hart voor de natuur in Berlare Heb jij een hart voor de natuur in de streek en geef je graag een woordje uitleg? Ben je geïnteresseerd in de flora en fauna rond het Donkmeer? Kom je graag met toeristen in contact? Heb je af en toe wat tijd vrij in het weekend en schrikt vrijwilligerswerk jou niet af? Dan word jij misschien wel onze nieuwe collega!

In april 2019 opent namelijk het splinternieuwe bezoekerscentrum aan de oever van het wondermooie Donkmeer.

Hiervoor zoekt vzw Durme enthousiaste vrijwilligers die het bezoekerscentrum in het weekend willen bemannen en de bezoekers verwelkomen en informeren.

Je krijgt een prachtige werkomgeving, verzekering en hopen waardering in de plaats. Daarnaast kan je ook een rol spelen in de verder ontwikkeling van het bezoekerscentrum.

Neem dan contact op met Michaël Crapoen via donk@vzwdurme.be of via 0479 39 60 78 (tijdens de kantooruren). We geven je een degelijke opleiding waarmee je nadien vol zelfvertrouwen aan de slag kan!

© Mimesis.architecten

Iets voor jou?

STEUN DE NATUUR IN ONZE STREEK EN DOE EEN GIFT Je helpt mee de natuur langsheen Durme, Moervaart, Donk en Schelde te beschermen met een gift. Op die manier help je om kwetsbare natuurgebieden aan te kopen en werk je mee aan de versterking van de biodiversiteit in en rond onze reservaten.

Doe een gift van minimaal 40 euro en ontvang een fiscaal attest.Via je belastingen recupereer je 45 % van jouw gift. Giften kunnen overgeschreven worden op rekeningnummer BE52 0012 2999 0009 met de vermelding van uw naam en de mededeling “Gift vzw Durme”.

11

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Primeur in Oost-Vlaanderen: het staartblauwtje Philippe Van de Velde en Stephanie Schelfhout Half augustus 2018 werden op twee verschillende locaties in het Waasland staartblauwtjes (Cupido argiades) gezien. Eén exemplaar werd waargenomen in de Roomkouter in Steendorp (Temse) en diezelfde dag duikt ook op de Ruiter (Waasmunster) een exemplaar op. Het staartblauwtje werd voordien in onze provincie amper éénmaal als zwerver gezien in de omgeving van Oudenaarde in 1943. Deze soort is dus meer dan 70 jaar niet meer gezien in Oost-Vlaanderen. Dat er op één dag op twee verschillende locaties exemplaren werden waargenomen, is dus wel een zeer uitzonderlijk toeval. Dit kan er echter op wijzen dat dit kleine blauwtje reeds meer aanwezig is, maar mogelijks over het hoofd wordt gezien.

Het staartblauwtje is echter wel aan een opmars bezig in onze contreien. Zo wordt de soort in 2010 in België opnieuw waargenomen in het uiterste zuiden, nl. de Gaume. Zachtjesaan zijn er tussen 2010 en eind 2016 ook waarnemingen noordelijker in de Ardennen. In 2011 werd het staartblauwtje waargenomen in Nederland (Zuid-Limburg) en in 2012 werd een ei-afzettend wijfje gezien op de Tiendeberg in Kanne (Belgische provincie Limburg). Tot eind 2016 zijn er geen opmerkelijke wijzigingen meer in het voorkomen van de soort. Maar het kan snel gaan in de insectenwereld want in 2017 wordt de soort steeds meer waargenomen in de regio Luik en Limburg en ook in Nederlands-Limburg.

Het staartblauwtje is een klein blauwtje. De mannetjes zijn blauw en de vrouwtjes donker van kleur. De onderzijde is blauwgrijs met twee oranjerode vlekjes aan de vleugelrand.

De naam slaat op de kleine staartjes aan de achtervleugels. Het vlindertje vertoeft graag op terreinen met veel vlinderbloemigen; moerasrolklaver en gewone rolklaver zijn de voornaamste waardplanten voor de rupsen. Op heideterreinen worden diverse soorten stekelbrem als waardplant gebruikt.

Vrouwtje staartblauwtje.

Mannetje staartblauwtje.

12

© flickr.com

© Wikimedia Commons

De biotoop van het staartblauwtje is vergelijkbaar met biotopen die geschikt zijn voor het algemene icarusblauwtje.

Qua biotoop is de soort dus niet zo kieskeurig. Beschutte of zuidgerichte gebiedjes met een warmer microklimaat en open plekjes die sneller opwarmen, komen zeker in aanmerking. In onze regio kunnen allerlei types bloemrijke graslanden geschikt zijn: drogere biotopen zoals braakliggende akkers, dijken en bermen, verlaten spoorwegterreinen en andere ruderale terreinen zoals oude fabrieksterreinen, maar eveneens vochtige graslanden in de meersengebieden.

De Roomkouter, een zuidelijk gerichte helling op de cuesta in de Scheldevallei in Temse, is een vroegere kleigroeve ontstaan op voormalig landbouwgebied. Na de stopzetting van de ontginning is het gebied sinds 2008 ingericht als natuurgebied. De biotoop bestaat uit een afwisselend landschap van bosjes, rietruigtes, een grote poel en grazige bloemrijke vegetaties die extensief begraasd worden.

Inzet: de Roomkouter in Temse bestaat uit een afwisselend landschap met o.a. een grazige bloemrijke vegetatie. © Philippe Van de Velde

Vrouwtje staartblauwtje in de Roomkouter. Het exempaar was afgesleten wat wijst in de richting van een trekkend exemplaar. © Philippe Van de Velde

Omdat ik mijn dochter naar een activiteit bracht in Temse, besloot ik de namiddag door te brengen in dit gebied. Het was een bewolkte dag, maar af en toe kwam de zon tevoorschijn. De doelsoort die ik die dag op het oog had, was de zuidelijke/gele luzernevlinder waarvan in de zomer 2018 enkele exemplaren in de regio werden gezien. Ik had al het geluk om een hooibeestje te spotten (een soort die nog maar enkele keren werd gezien opde Roomkouter) net als een aantal icarusblauwtjes en enkele andere soorten. Opeens zag ik tussen witte honingklaver en andere klavers een klein donker vlindertje met een blauwe glans vliegen. Nadat het vlindertje zich eenmaal had neergezet op een bloemhoofdje was er geen twijfel meer. Dit was een vrouwtje staartblauwtje. Na enkele spannende momenten toen het vlindertje telkens weer opvloog bleef ze rustig zitten om foto’s te maken. Het exemplaar was afgesleten en dat wijst in de richting van een trekkend exemplaar op zoek naar geschikte gebieden voor ei-afzet. Ik had niet verwacht, (laat staan durven denken) dat ik deze soort nu reeds zou zien in Oost-Vlaanderen en dan nog in regio Waasland.

Dezelfde dag werd er ook in Waasmunster-Ruiter een staartblauwtje waargenomen. Dit exemplaar werd foeragerend waargenomen op een ingezaaide bloemenweide van een halve hectare. Het contrast met het vorige landgebruik op deze locatie kan niet groter zijn. Waar een professionele serre stond die door de intensieve bloementeelt vrijwel geen plaats bood voor biodiversiteit, is er nu een grasland met o.a. wilde margriet, gewone rolklaver, grote kaardenbol, knoopkruid, wilde peen, slangenkruid en wilde cichorei. In een overwegend agrarisch gebied heeft deze nectarbron zonder twijfel een sterke aantrekkingskracht voor dagvlinders en vele andere insecten. Mogelijks was dit ook een zwervend exemplaar.

Het zou kunnen dat de klimaatverandering de voornaamste oorzaak is van de plotse en vrij snelle noordwaartse uitbreiding van deze soort want dergelijke geschikte biotopen zijn er altijd geweest. In het boek 'Dagvlinders in Vlaanderen' (uitgave 2013) wordt de komst van het staartblauwtje voorspeld: “Volgens de voorspellingsmodellen zou het klimaat in België ook in 2050 geschikt zijn voor het Staartblauwtje.” Het lijkt erop dat deze voorspelling veel eerder dan verwacht zal uitkomen.

Het is echter nog veel te vroeg om te spreken van een definitieve vestiging van de soort in regio Waasland.

De komende jaren gaan daarover duidelijkheid brengen, maar we hebben de laatste drie jaren vastgesteld dat een andere soort, nl. het kaasjeskruiddikkopje zich op korte tijd heeft gevestigd in onze regio en een ‘gewone’ soort is geworden. We zien natuurlijk graag nieuwe soorten komen in onze regio, maar er is ook een keerzijde: we verliezen ook soorten door dat wijzigende klimaat. Niet elke dagvlinder die bij ons voorkomt (of voorkwam), is gebaat bij warmere temperaturen. Zo vinden we de argusvlinder enkel nog in de kustregio met iets koelere temperatuurwaarden. Ook de kleine vos die het moet hebben van een koeler klimaat, is de voorbije zomer zelden waargenomen.

13

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Vleermuisnieuws Joris Everaert Begin 2014 werd de mopsvleermuis (Barbastella barbastellus) in de Rode Lijst van zoogdieren als uitgestorven verklaard in Vlaanderen. De laatste waarneming was toen al 13 jaar geleden in West-Vlaanderen. In augustus 2014 werd de soort echter door een toevallige batdetectoropname nabij de Durme in Waasmunster herontdekt. Dit was de start van een project van vzw Durme in samenwerking met de vleermuizenwerkgroep van Natuurpunt (en in 2015-2016 ook met financiĂŤle steun van de provincie Oost-Vlaanderen). Dankzij zenderonderzoek werden in 2015-2017 vijf kraamkolonies van de mopsvleermuis gevonden in Belsele, Sinaai, Wachtebeke en Moerbeke (zie o.m. Durme- en Scheldeland 2015-4 en 2016-4 en op www.wakona.be (werkgroepen-zoogdieren)). Kraamkolonies zijn zomerverblijfplaatsen van vrouwtjes waar de jongen worden geboren en grootgebracht.

Uit het onderzoek (ook met behulp van batdetectors) blijkt dat de mopsvleermuis in en rond de meeste boscomplexen van het Waasland aanwezig is (zie figuur), met een geschatte populatiegrootte van 100 tot 200 dieren.

Gekende verspreiding, vliegroutes en kraamkolonies van de mopsvleermuis. De grootte van de gele vierkanten geeft een indicatie van de grootte van de kolonies.

14

Omwille van heel wat waarnemingen ook vroeg in de avond in en rond het Stropersbos in Stekene, probeerden we in de zomer van 2018 ook daar een kraamkolonie van de mopsvleermuis te vinden. In de bossen ten westen van het Stropersbos werd vrij laat in de nacht van 14 juli een vrouwtje gevangen en tijdelijk voorzien van een zendertje. Buiten verwachting bleek dit vrouwtje in de reeds gekende kolonie te zitten van het Heidebos in Wachtebeke! Dit vrouwtje vloog in sommige nachten vanuit het Heidebos via een omweg in Nederland tot in de bossen van Stekene (zie lange vliegroute in het noordelijk deel van de figuur). Heen en terug legde ze dan ten minste 53 km af in één nacht!

In het najaar van 2018 werd de mopsvleermuis ook voor het eerst vastgesteld in het Molsbroek in Lokeren en langs de Durmemonding in Hamme. Dit zijn (quasi zeker allemaal) dieren uit de kolonie in Belsele, met ook een aanzienlijk verre vliegroute (zie figuur).

Na verdere analyse door een aantal buitenlandse experts, moeten we wel melden dat de berichte batdetector waarnemingen van de zeer zeldzame vale vleermuis (Myotis myotis) langs de Durmemonding in Hamme in 2015 en 2017 (zie Durme- en Scheldeland 2018-1), en opnieuw in 2018, toch niet met zekerheid deze soort betreft. De experts komen er niet uit over wat wij nu voorlopig noemen ‘Myotis durmensis’...

Boek over de Durme opnieuw te bekomen In november 2017 verscheen het boek 'De Durme van Tielt tot Tielrode. De meest gevarieerde Vlaamse rivier?'.

Het is uitgegeven door vzw Durme en geschreven door André Verstraeten, die hier meer dan 50 jaar veelzijdig actief was bij het uitvoeren van studie en inventarisaties, het uitbouwen van natuurreservaten en al zorgde van tal van publicaties over het landelijk erfgoed en de natuur.

In dit kijk- en leesboek staan hoofdstukken over de vorming van het landschap, de sporen van mens in de vallei, de evolutie van de verschillende deelgebieden, de historische gebruiken op en om de rivier, de rol in tal van oorlogen, de enorme (r)evolutie in het landschap na 1960, het merkwaardig bouwkundig erfgoed, de natuurreservaten, de recreatie, het toerisme, de natuureducatie en de Durme in de kunst.

Het boek kreeg een algemene brede waardering en was na enkele maanden uitverkocht.

Om aan de vraag verder te voldoen heeft vzw Durme nu gezorgd voor een tweede druk. Daarin zijn enkele aanvullingen opgenomen.

Het boek is nu dus terug te bekomen in het bezoekerscentrum Molsbroek tegen dezelfde prijs als de eerste druk: 45 euro.

15

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Struweeltjes Steenuilenkast voor de Eenbes, “wieuw” Als conservator ben je steeds op zoek naar manieren om je reservaat aantrekkelijker te maken voor soorten die het niet goed doen. De steenuil is daar een aaibaar voorbeeld van.

Steenuilen zijn vrij honkvast en hebben ook niet zeer veel nodig. Helaas is het zelfs voor soorten die niet veel nodig hebben, ook al niet meer zo makkelijk zich ergens te settelen. Een weiland met begrazing, enkele houtkanten en enkele knotbomen en deze diertjes zijn al blij. In de Eenbes en de directe omgeving is dit alles aanwezig dus waarom geen kast hangen?

Een jaar geleden had ik contact met Frank Schram, een trekker van Uilenwerkgroep Waasland. Frank kwam direct ter plaatse een kijkje nemen of de locatie wel geschikt was. Dat bleek dik in orde!

Jammergenoeg zijn de kasten beperkt verkrijgbaar en moesten we een jaartje wachten. Gelukkig gingen de leerlingen houtbewerking van het VTI in Lokeren aan de slag en slaagden erin enkele mooie kasten af te leveren aan de werkgroep.

Ziezo, we hebben een geschikte biotoop, een veilige kast, een uilenspecialist en een trappelende conservator. Nu nog een geschikte locatie om de kast op te hangen. Dat werd een stevige zomereik die een prachtig overzicht geeft over de Eenbes. Iets wat steenuilen zeker weten te waarderen. Een kast “with a view”. We zouden er bijna zelf in gaan wonen.

Een steenuilennestkast “with a view”.

© Daan Van Eenaeme

Hoeveel slaagkansen heeft zo’n kast? Wel, Frank wist te vertellen dat ongeveer 1/3 van hun steenuilkasten wordt bezet. Ook is het zo dat 90% van de hele Vlaamse kerkuilenpopulatie nestelt in zulke nestkasten. Zo zie je maar, die kasten hebben hun functie wel! Een dikke pluim voor de werking van deze werkgroepen! Uiteindelijk werd de kast keurig geïnstalleerd en nu is het wachten, wachten op de territoriale “wieuw”. Wordt met wat geluk vervolgd.

Daan Van Eenaeme

Frank plaatst de steenuilennestkast in de Eenbes.

16

© Daan Van Eenaeme

De nestkast is voorzien van een martersluis. Steenen boommarters hebben immers al geleerd dat het aangenaam is in zulke kasten te huizen en dat er af en toe ook wel eens een lekker hapje in zit! Zo is de kast ook direct beveiligd tegen andere vogels die de kast wel zouden durven overnemen zoals de kauw.

Halloween Op maandag 29 oktober stonden er 23 griezelig verklede kinderen op het terras van het bezoekerscentrum Molsbroek. Ze waren klaar voor een dagje griezelen, zeiden ze. Perfect! Want het was dan ook Halloween. Heksen Maja en Wendy, pater Martzen en vampier Martine stonden klaar om hun een supergriezelige dag te bezorgen!

In de voormiddag deden we een heuse freakshow met knoken, schedels, monsters en met een harige vogelspinnenhuid. We knutselden spookjes en monsterboekenwijzers. In de namiddag gingen we op tocht, aten we bloederige mensenvingers en speelden we bowling met pompoenen. We sloten af met een spinnenvieruurtje. Brrr… Het was enge, maar superfijne dag!

Martine Van Audenhove Een gedekte tafel dankzij Paloma!

Om onze gevederde vrienden tijdens het winterhalfjaar een pootje te helpen richten we in het Molsbroek en in de Linie in Eksaarde al heel wat jaren een voederplaats in. Mezenbolletjes, zonnebloempitten, pinda’s en ander lekkers hangt en ligt er te wachten op de fladderende vliegeraars. Als bezoeker kan je dit schouwspel dagelijks vanop de eerste rij meemaken dankzij een kijkwand of ‘gluurmuur’ die we rond deze plekken hebben geplaatst.

Onze vogels blijken ware smulpapen, want quasi dagelijks dient de voorraad aangevuld te worden, en dit kost ons een aardige stuiver. Daarom zochten en vonden we steun bij zaden- en voederbedrijf Paloma in Waasmunster. Dit bedrijf heeft onder andere een uitgebreid aanbod aan zaden, en we vonden hen bereid om een aanzienlijke hoeveelheid strooizaden te schenken! Op die manier zullen onze zaadetertjes deze winter alvast geen honger lijden.

Welkom Wim, Martzen en Temmam bij vzw Durme.

© Vzw Durme

Drie nieuwe gezichten bij vzw Durme

Sedert begin augustus versterkt Temmam onze terreinploeg.Temmam is afkomstig uit Zuid-Irak en kwam drie jaar geleden als politiek vluchteling in België terecht. In Irak was hij aan de slag als journalist voor de nationale televisie. Temmam is iemand die vooruit wil in het leven en zich heel goed geïntegreerd heeft. We staan er versteld van hoe goed hij reeds de Nederlandse taal spreekt en vlot onze manier van werken overneemt. Bovenal is Temmam een sociale kerel waarmee het aangenaam werken is en die kranig standhoudt tijdens het soms zware terreinwerk. Welkom Temmam.

Ondertussen weten sommigen onder jullie dat collega Sarah bevallen is van een dochtertje Lotta.

Tijdens haar moederschapsrust versterkt Martzen ons team! Martzen is 24 jaar en begaan met alles wat met natuur en vereniging te maken heeft. Hij was tot voor kort heel actief in de chiro (zelfs op gewestelijk niveau) en houdt van sport en uitgaan met vrienden. Hij is werkelijk van alle markten thuis, niets is hem te veel gevraagd! We zijn dan ook heel blij dat hij er is. Welkom Martzen!

Vanaf 1 november werkt Wim halftijds bij vzw Durme. Wim is is dol op de prachtige natuur van het Molsbroek! Hij is een handige harry die elk klusje binnen of buiten het bezoekerscentrum Molsbroek met het grootste gemak de baas kan!

Alles mogen we hem vragen, hij doet het met een glimlach. We zijn dan ook hier erg blij met de hulp!

Welkom, Wim! Kristof Scheldeman en Martine Van Audenhove 17

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Waar heb jij al een uil gespot?

Uilenwerkgroep zoekt geschikte locaties voor nestkasten

Bij de lokale afdeling Zele-Berlare-Wichelen van vzw Durme werd dit najaar een uilenwerkgroep opgestart om de wilde uilen in de streek van Zele, Berlare en Wichelen in kaart te brengen én te beschermen. De kerkuil en de steenuil vormen daarbij de doelsoorten, maar ook de bosuil en de ransuil komen hier voor.

Door verstedelijking en versnippering van het landschap is er een tekort aan kwalitatieve broedlocaties voor steenuilen en kerkuilen. Ze kunnen dus best wat hulp gebruiken. Een taak die de kersverse uilenwerkgroep graag op zich neemt. “Ons doel is om de resterende geschikte broedplaatsen te vrijwaren en daarnaast ook nieuwe broedgelegenheden aan te bieden,” legt Luc Claeye van de werkgroep uit. “Dit doen we door op verschillende locaties in de buurt speciale nestkasten te plaatsen. Die locaties worden bepaald door waarnemingen en getuigenissen van diverse grondeigenaars.” Heb je zelf één van deze uilensoorten gespot, of weet je een nest zijn? Geef het door aan de werkgroep.

-

21 tot 23 cm bruin-wit gespikkeld verenkleed ronde kop met opvallende witte strepen boven de grote heldergele ogen kort staartje lage golvende vlucht

© Joris Everaert

-

Steenuil.

Steenuil (Athene noctua)

Kerkuil.

© Sam De Taey

Steenuilen verblijven het jaar rond grotendeels in hetzelfde gebied. Hun biotoop moet dus van voldoende kwaliteit zijn om er ook in de winterperiode voldoende voedsel te vinden. Daarom vind je hen het vaakst in hoogstamboomgaarden en weilanden in de buurt van knotwilgen en oude schuren. Hun nest maken ze graag in boomholtes of soms zelfs in konijnenholen. Overdag zitten ze vaak te zonnen op takken, palen en daken van schuren. Jagen doen ze bij voorkeur in de vroege ochtend en van zonsondergang tot middernacht.

Kerkuil (Tyto alba) - 38 cm - goudbruine bovendelen en witte, licht gestippelde onderzijde - grote kop met donkere ogen en hartvormige ‘gezichtssluier’ Kerkuilen zijn meer mediageniek en daardoor ook beter bekend bij de mensen.

Ze vestigen zich ook vaak in hun buurt. Omdat kerkuilen meesterlijke muizenvangers zijn, zijn ze graag geziene gasten. Ze vangen ze door ’s nachts over akkers en weiden te vliegen.Voor hun nest verkiezen ze een zo ruim en donker mogelijke locatie zoals kerktorens, schuren, zolders in boerderijen en donkere nissen onder een dak. Als je veel uitwerpselen en braakballen terugvindt, kan dit wijzen op de aanwezigheid van een kerkuil. Eens dat hij een geschikt plekje gevonden heeft, is hij honkvast!

Weet je uilen zitten bij jou in de buurt of wens je meer info?

Laat het ons weten per mail via luc.claeye60@gmail.com of telefonisch via 052 44 66 44.

18

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

1969 - 2019

50 jaar vzw Durme 50 jaar regionale natuur- en milieuzorg een feestjaar

EEN MOMENT OM TERUG TE DENKEN AAN de ruime en brede maatschappelijke kijk ontwikkeld in zoveel activiteiten

het opgebouwde natuurbeheer in onze reservaten

de natuureducatie van niets tot een overvolle kalender en nu met dagelijkse invloed op een breed publiek

de natuur- en milieu-acties in het algemeen belang, met wisselende steun of tegenkanting van politici en particulieren

de inzet van zo velen, vrijwilligers en personeel, die zich goed voelen in hun groep of hun afdeling waarin onderling vertrouwen en respect voor andermans werk een vaste basis vormen

de constructieve samenwerking met overheidsdiensten, de gemeentebesturen, het provinciebestuur, het Vlaamse Gewest, in talrijke regionale projecten met als uitschieter het Sigmaplan, het grootste natuurontwikkelingsproject in volle uitvoering in onze regio de integratie van de vereniging in de totale milieubeweging met als ideaal: eenheid in verscheidenheid het geleverde bewijs dat in zoveel concrete situaties natuur- en milieuzorg efficiënt worden gediend door een vereniging actief in een regio op mensenmaat, gedragen door mensen verweven met de eigen streek, en met verantwoorde steun van de overheid.

OOK EEN MOMENT OM TE DROMEN OVER de toekomstige uitbreiding en het goede beheer van onze reservaten

de noodzaak steeds attent te blijven als weer zoveel natuur- en milieuverloedering dreigt de toenemende belangstelling van de bevolking en zeker van de jeugd het nog stijgend aantal vrijwilligers en de duidelijke generatie-aflossing

de verantwoordelijkheid van personeel en vrijwilligers om het ideologische en materiële patrimonium verder uit te bouwen en goed te beheren

André Verstraeten

19

B e h o u d

20

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Gezellig griezelen tijdens de Halloween-kindercursus van maandag 29 oktober

© Vzw Durme

4 STW van Edugo Lochristi op stap in het Molsbroek voor een begeleide herfstwandeling.

© Vzw Durme

Honderden geïnteresseerden tijdens de Week van het Bos in het Kasteelpark in Berlare.

© Chris Bracke

Duizenden meeuwen waren op de afspraak (8 december) op hun slaapplaats aan de Nieuwdonk in Berlare.

© Pierre Deseyn

Veel geïntereseerden tijdens de boeiende werfwandeling in de Hemelse Rij in Berlare.Vzw Durme en VLM vormden hier een uitstekend gidsduo.

© Chris Bracke

De Grote Vzw Durme-quiz begin december was een groot succes! De winnaar was dit jaar ‘Discobar Fralo’.

© Vzw Durme

21

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Imkerscursus 2019

Imkerswerkgroep vzw Durme

Deze beginnerscursus imkeren start op 1 maart 2019. Er zijn 7 theorielessen en 5 praktijkmomenten. De lessen worden gegeven door verschillende lesgevers.

1/3: 15/3: 22/3: 30/3: 5/4: 26/4: 27/4: 4/5: 10/5: 11/5: 17/5: 24/5: Afspraak:

Les De bij I Les De Bij II Les Bijenziekten Praktijk Les Bijenproducten Les seizoenshandelingen & wetgeving Praktijk Praktijk Les Drachtplanten Praktijk Les Transitie Praktijk

- de lessen gaan door op vrijdag van 19u30 tot 22u in het bezoekerscentrum Molsbroek.

- de praktijk gaat door op zaterdag voor- of namiddag (behalve de laatste praktijkles).

Prijs: 100 euro voor vzw Durme leden, 120 euro voor niet-leden te storten op BE52 0012 2999 0009.

Meer info: martine.vanaudenhove@vzwdurme.be of bel 09 348 30 20.

22

Pas op! Deze pagina’s zijn voorbehouden voor kinderen!

De snoek De snoek is een vis die in zoet water leeft (dus niet in de zee). Het is een echte roofvis: hij ligt roerloos tussen de waterplanten en wacht geduldig zijn prooien op. Komt er een vis voorbij, dan schiet hij uit de planten en pakt zijn prooi met zijn bek. Deze staat vol met scherpe tanden: ontsnappen is niet mogelijk! Hij slaat ook een jong eendje of een rat als voedsel niet af.

Een snoek kan groot worden. De vrouwtjes worden soms langer dan 1 meter. Zijn lichaam is langwerpig en bezit een grote snavelachtige bek. De kleur van de snoek varieert van groenbruin tot grijsbruin met goudkleurige stippen, vlekken of strepen op de flanken. De buik is geelwit. Zijn rugvin bevindt zich achteraan zijn lichaam.

Waar vind je mij?

“Heeft een snoek vijanden?”

Ja, naast de mens - die graag op hem vist - vormen ook reigers, aalscholvers of visarenden een bedreiging.

23

Kun jij onderstaande snoeken de juiste kleur geven?

Wist je dat?

24

*

Een volwassen snoek er niet mee in zit om een jong snoekje te verorberen?

*

Hij liefst in helder water leeft omdat hij voornamelijk jaagt op het zicht?

*

Een snoek 25 jaar kan worden?

*

Een vrouwtjessnoek maar liefst 300.000 eitjes kan produceren?

*

Een snoek meer dan 600 tanden heeft?

25

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Vogelnieuws: overwinterende zaagbekken Joris Everaert In de Durme en Waasland regio (exclusief de Waaslandhaven) kunnen we drie soorten zaagbekken tegenkomen, de grote zaagbek (Mergus merganser), de middelste zaagbek (Mergus serrator) en het nonnetje (Mergellus albellus). Vroeger werd het nonnetje ook tot het geslacht van de andere zaagbekken (Mergus) gerekend maar de soort bleek fylogenetisch gezien nauwer verwant met soorten uit het geslacht van de brilduikers (Bucephala) waardoor ze haar eigen geslacht (Mergellus) verkreeg.

Zaagbekken behoren tot de familie van de Anatidae (zwanen, ganzen en eenden). Het zijn uitstekende duikers die onder water achter hun prooi aanzwemmen en vaak ook in groep jagen. Ze zijn gespecialiseerd op vis maar vangen ook ongewervelde dieren zoals waterinsecten. Dankzij de getande snavel (tandachtige lamellen op de snijranden) kunnen zaagbekken gemakkelijk gladde visjes vangen. Ze nestelen in holtes van bomen in de buurt van meren en waterlopen in het noorden van ScandinaviĂŤ en Rusland. In het najaar trekken ze naar meer zuidelijk gelegen overwinteringsgebieden. Een aanzienlijk deel van de populatie overwintert in Nederland.

De middelste zaagbek is een zeldzame verschijning in de regio (vooral enkele waarnemingen tijdens de voorjaarstrek).

Het is meer een kustvogel. Hieronder ga ik wat dieper in op onze echt typische wintergasten, de grote zaagbek en het nonnetje.

Nonnetje (man). Š Joris Everaert

Het mannelijke nonnetje heeft een opvallend wit-zwart verenkleed met zwart master rond het oog, vrouwtjes zijn minder opvallend met een grijsbruine rug en roestbruin op het bovenste gedeelte van de kop.

De mannetjes van de grote zaagbek hebben een zwarte kop met groenachtige glans, een zwarte rug en op de flanken en onderaan wit, vrouwtjes hebben meer grijze kleuren en een bruine kop.

Nonnetjes worden in de Durme en Waasland (exclusief de Waaslandhaven) regio vooral waargenomen op de Hamputten in Waasmunster. Ze foerageren daar dan vooral tussen de kuifeenden en tafeleenden.

Grote zaagbekken worden ook regelmatig op andere waterplassen in de regio gezien, bijvoorbeeld aan de Oude Durme in Waasmunster/ Hamme en aan het Donkmeer in Berlare. De grote zaagbek blijkt in vergelijking met het nonnetje vaak kortstondiger te verblijven.

26

In de regio zien we vooral hogere aantallen grote zaagbekken en nonnetjes tijdens strenge winters, vooral bij ijsvorming in Nederland en andere noordelijk gelegen landen. In de figuur (zie pagina hiernaast) is deze relatie duidelijk te zien; tijdens de strenge winters van 1978-79, 1995-96, 1996-97, 2002-03, 2009-10 en 2011-12 werden in de regio opmerkelijk meer grote zaagbekken en nonnetjes gezien dan in andere winters.

Door het steeds minder vaak voorkomen van strenge winters is er een dalende trend te zien. In de laatste vier winters zijn er slechts enkele waarnemingen van 1 tot 2 ex in de regio.

Grote zaagbek (man).

Š Joris Everaert

In de rest van Vlaanderen zien we een gelijkaardige relatie, hoewel de Vlaamse aantallen in die laatste vier winters vrij gelijkaardig zijn gebleven met de winter ervoor. Mogelijk is het zeer lage aantal in onze regio tijdens de laatste 4 winters deels ook te wijten aan recente verstoring door de aanwezigheid van vissersbootjes op de Hamputten.

Ook in Nederland schommelen de getelde aantallen hevig, maar ze nemen wel af op de lange termijn. Dit komt doordat meer vogels blijven overwinteren in Noordoost-Europa als gevolg van de gemiddeld zachtere winters. Maar ook factoren in Nederland spelen mee. Zo is de stand van spiering, een belangrijke prooivis, in het IJsselmeergebied sterk afgenomen sinds 1990. Overbevissing speelt daarin een belangrijke rol.

Maximumaantal waargenomen nonnetjes en grote zaagbekken (wintermaxima) in de Durme en Waasland (excl. de Waaslandhaven) regio sinds de winter van 1976-77 (=1977), in vergelijking met het aantal koudedagen per winter in Nederland (bron: KNMI). Het koudedagen getal is een maat voor de koude in het tijdvak van 1 november van het voorafgaande jaar tot en met 31 maart van het genoemde jaar. Het wordt verkregen door over dit tijdvak alle etmaalgemiddelde temperaturen beneden het vriespunt te sommeren met weglating van het minteken. De aantallen grote zaagbekken en nonnetjes in de periode tot 1989 zijn mogelijk gedeeltelijk onvolledig.

27

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Activiteitenkalender januari - april 2019 ZONDAG 6 JANUARI

ZATERDAG 9 FEBRUARI

Maandwandeling: Schatten op Zolder

Beheerwerkdag in de Scheldebroeken

Een historische wandeling onder begeleiding van Wendy Rotthier.

Vandaag steken we de handen uit de mouwen in de Scheldebroeken.

Afspraak: 14.30 uur aan het bezoekerscentrum Molsbroek.

Meer info: gratis, graag een seintje vooraf indien je met een groep aanwezig zal zijn (09 348 30 20).

Afspraak: om 9.30 uur aan taverne Het Veerhuis (Waterhoek 25, 9290 Berlare).

Meer info: jan.maertens1@telenet.be of Mathias Engelbeen, 0486 58 25 950.

VRIJDAG 25 JANUARI

ZONDAG 17 FEBRUARI

Nieuwjaarsreceptie afdeling Zele-Berlare-Wichelen

Maandwandeling Landschapsvorming

Gezellige avond in woord en beeld met een terugblik op de voorbije activiteiten en de plannen voor 2019. Jan Maertens geeft een boeiende presentatie, en wie wint de Groene Paling 2019?

Dirk Lippens vertelt ons meer over de landschapsvorming van het Molsbroek.

Afspraak: om 20 uur in café De Wandeling, Zandstraat 35, 9290 Berlare. © Eddy Copers Meer info: donk@vzwdurme.be.

ZONDAG 27 JANUARI

28

Afspraak: 14.30 uur aan het bezoekerscentrum Molsbroek.

Meer info: gratis, graag een seintje vooraf indien je met een groep aanwezig zal zijn (09 348 30 20).

ZONDAG 24 FEBRUARI

Opening Kijktoren + ereronde Fondatie

Winterborrelwandeling in de Reservaatzone Donkmeer

Vandaag bestaat vzw Durme exact 50 jaar en dat vieren we met een een ereronde doorheen de Fondatie van Boudelo. Aansluitend wordt de Kijktoren feestelijk geopend en is hij toegankelijk voor het grote publiek.

Gids Pierre neemt ons op sleeptouw voor een boeiende wandeling doorspekt met leuke weetjes.

Halverwege wacht een opkikker, en op het einde wachten ons in het bezoekerscentrum Donkmeer lekkere pannenkoeken en warme drankjes.

Afspraak: samenkomst om 9.30 uur aan het Fondatieschuurtje.

Meer info: martzen.frans@vzwdurme.be.

ZATERDAG 2 FEBRUARI

Prijs: 5 euro (leden) en 6 euro (niet-leden).

Inschrijvingen en info: donk@vzwdurme.be of 0479 39 60 78 (Michaël).

Vertrek: 14.30 uur aan het museum Donkmeer (Donklaan 123, 9290 Berlare).

Wanten breien met natuurlijke, lokale wol

VRIJDAG 1 MAART

Afspraak: 14 uur tot 16.00 uur in het bezoekerscentrum Molsbroek.

Meer info: maja.decock@vzwdurme.be.

Start Imkerscursus Meer info: martine.vanaudenhove@vzwdurme.be.

ZONDAG 3 MAART

ZONDAG 10 MAART

Maandwandeling Beverwandeling

Molsbroek in’t dialect – ereronde Molsbroek

Marieke Coussens neemt ons mee op beverwandeling in het Molsbroek.

André Verstraeten gidst ons in het Lokers diaclect door het Molsbroek ter ere van het 50-jarig bestaan van vzw Durme.

Afspraak: 14.30 uur aan het bezoekerscentrum Molsbroek.

Meer info: gratis, graag een seintje vooraf indien je met een groep aanwezig zal zijn (09 348 30 20).

Afspraak: bezoekerscentrum Molsbroek.

Meer info: André Verstraeten, 09 348 18 59.

VRIJDAG 8 MAART

ZATERDAG 16 MAART

Nacht van de Pad

"Soamen tegoare de lente tegemoet"

De padden zijn wakker! In de schemer strompelen ze geeuwend uit hun winterbed. Op de Nacht van de Pad maken we kennis met de wondere wereld van de pad en andere amfibieën.

Gezellig samenzijn voor alle leden van de afdeling Lokeren-Moerbeke-Stekene in het bezoekerscentrum Molsbroek.

Afspraak: 19 uur aan Costa Zele, Dijkstraat Zele.

Meer info: Bob Van Lembergen, 0477 97 18 09.

Afspraak: 19 uur bezoekerscentrum Molsbroek.

Meer info: bij Caroline (caroline.tas@gmail.com) of bij Geert (g.braem@telenet.be).

‘t uilenbos

ZONDAG 10 MAART Molsbroek in’t dialect – ereronde Molsbroek André Verstraeten gidst ons in het Lokers diaclect door het Molsbroek ter ene van het 50 jarig bestaan.

Geniet in alle luxe en comfort, met de producten van DMG

Afspraak: bezoekerscentrum Molsbroek. www.demaesschalckgoethals.be Meer info: André Verstraeten, 09 348 18 59. tel: 09/348.54.30

goed gegeten, goed geweten Eksaardsedam 42 9180 Moerbeke-Waas Tel: 0491 04 21 95

29

ZONDAG 24 MAART

WOENSDAG 20 MAART

Ridderwandeling in de Eendenkooi

Visdiefvlotjes bouwen/herstellen

Wandeling naar de eendenkooi: wat was die eigenlijk en waarvoor diende zij? Hoe komen bomen aan hun naam en waarom staan die zo stevig in de grond? Danken sommige planten hun naam aan een ridder? Hebben hier ooit kaboutertjes en elfjes rondgezworven? Je komt het allemaal te weten tijdens de wandeling van ridder Nico! Een spannend avontuur voor kinderen tussen 6 en 12. Ouders en grootouders natuurlijk ook van harte welkom.

Deze namiddag brengen we enkele aanpassingen aan de succesvolle visdiefvlotjes aan.

Afspraak: 14 uur aan het ‘Brugsken’ Donklaan (thv nr. 73). Einde voorzien rond 15.30 uur.

Meer info: Nico Cougé, couge@telenet.be of 0474 97 60 41.

Afspraak: 13.30 uur in het bezoekerscentrum Donkmeer (Donklaan 119a).

Meer info: Michaël Crapoen, donk@vzwdurme.be.

ZONDAG 7 APRIL Maandwandeling Vogels Afspraak: 14.30 uur aan het bezoekerscentrum Molsbroek.

Meer info: gratis, 09 348 30 20.

Alle info: www.oost-vlaanderen.be/natuurstudiedag mark.alderweireldt@oost-vlaanderen.be Inschrijven kan vanaf begin januari 30

B e h o u d

|

S t u d i e

|

B e h e e r

|

E d u c a t i e

|

A c t u e e l

|

K a l e n d e r

Overzicht aankopen Boerenjaar 2018 Hieronder vind je een overzicht van alle nieuwe gronden die vzw Durme heeft kunnen aankopen binnen haar werkingsgebied in 2018. In totaal gaat het over net geen 11 ha verspreidt over Sint-Niklaas, Zele, Hamme en Berlare. Het is trouwens van 2006 geleden dat vzw Durme nog eens de kaap van meer dan 10 ha per jaar kon halen. Het absolute record uit 2002 - waarin vzw Durme maar liefst meer dan 16 ha kocht - blijft hiermee overeind. Benieuwd of dit na het jubileumjaar 2019 ook nog zo zal zijn. Meer info rond deze aankopen in het Boerenjaar 2018 vind je op pagina 4 en 5 in dit tijdschrift. Tot volgend jaar!

31

Vzw Durme

REGIONALE VERENIGING VOOR NATUUR- EN MILIEUBEHEER

Het secretariaat is open: maandag t.e.m. woensdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 17 uur, donderdag t.e.m. vrijdag: van 8 tot 12 uur en van 13 tot 16 uur.

Bezoekerscentra

Bezoekerscentrum Molsbroek Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren

Bezoekerscentrum Donkmeer Donklaan 123, 9290 Berlare

Gratis toegankelijk

Gratis toegankelijk

- 1 februari tot 31 mei: zon- en feestdag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 juni tot 15 sep: zaterdag en zondag van 14 tot 18 uur, dinsdag tot vrijdag van 13 tot 17 uur, - 16 september tot 31 oktober: zondag van 14 tot 18 uur, woensdag van 13 tot 17 uur, - 1 november tot 31 januari: zondag van 14 tot 17 uur, woensdag van 13 tot 17 uur.

- elke dag van 10 uur tot 12.30 uur en van 13.30 uur tot 17 uur.

- op aanvraag via donk@vzwdurme.be

50 jaar vzw Durme!

Niet meer van de jongste, maar actiever dan ooit in de strijd voor meer natuur

Š Lou Roelandt

Durme- en Scheldeland Driemaandelijks tijdschrift van vzw Durme

P003350

V.U. vzw Durme Molsbergenstraat 1, 9160 Lokeren 2019 I jaargang 22 I nr 1 Afgiftekantoor Lokeren 1