De Kiem

Erkenningsnummer P702012

Afgiftekantoor Gent X

ZONDER MEER

JAARVERSLAG 2020 DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE KIEM VZW - JG. 28 NR. 2 APRIL, MEI, JUNI 2021

Voorwoord

VOLOP KANSEN …

In dit tijdschrift presenteren we het jaarverslag van het voorbije werkjaar.

Een bijzonder jaar.

Covid-19 of niet, we hebben in 2020 met ongeveer evenveel cliënten een behandelingstraject opgestart.

De Kiem heeft een duidelijke prestatieovereenkomst met de overheid.

We worden zowel voor de ambulante hulpverlening als voor het residentieel aanbod vergoed via een prestatieregeling. Een prijs per sessie ambulant en een prijs per dag/bed residentieel.

In het begin van de coronaperiode heeft de Vlaamse overheid een systeem uitgewerkt om op basis van de prestaties van 2019 een compenserend budget uit te keren indien een centrum door de opgelegde maatregelen de normale bezettingsnorm niet zou halen. Een zeer welkome ondersteuning voor alle centra onder Vlaamse bevoegdheid.

Residentieel hebben we vorig jaar toch terug een bezetting van 100% behaald.

We zijn erin geslaagd om ervoor te zorgen dat er geen uitbraak van covid-19 is geweest onder de bewoners waardoor de werking van de Onthaalafdeling en van de Therapeutische Gemeenschap min of meer gewoon is kunnen doorgaan. Het grootste probleem voor de bewoners was, naast de beperkende bezoekregeling, dat ze amper nog konden werken aan hun re-integratie. Lid worden van een sportclub, een opleiding volgen, deelnemen aan sociale activiteiten, niets was nog mogelijk.

In de ambulante centra zijn we in het begin van de epidemie massaal overgeschakeld op tele-consult en beeldbellen. Uiteindelijk hebben we ambulant toch nog een jaargemiddelde van 80% face-to-face gesprekken gehaald. Dat betekent dat we residentieel niet en

2

DE KIEM

ambulant wel voor ongeveer 14% van de prestaties hebben moeten beroep doen op de door de Vlaamse overheid voorziene compenserende budgetten.

Indien alle beeldbel-sessies en de telefonische gesprekken hadden meegeteld voor de prestaties, dan hadden we helemaal geen beroep moeten doen op deze compenserende budgetten.

De medewerkers van De Kiem hebben zich in dit moeilijke jaar zeer flexibel opgesteld en hun uiterste best gedaan om contact met cliënten te behouden.

In elke gemeente waar De Kiem een vestiging heeft proberen we samen met het gemeentebestuur en de andere zorgpartners, welzijnswerkers, scholen, justitie en politie werk te maken van een degelijk drugbeleid.

We proberen een aanbod te hebben voor iedereen die drugs gebruikt of een verslaving heeft ontwikkeld.

Het meest laagdrempelige aanbod betreft spuitenruil. Vooral in de steden Ronse en Geraardsbergen, waar er geen andere hulpverlening voor druggebruikers aanwezig is, is het spuitenruilproject van De Kiem bijzonder effectief. Op jaarbasis werden zo’n 19000 propere spuiten verstrekt aan injecterende gebruikers en maar liefst 24000 gebruikte spuiten terug ingezameld.

Naast het jaarverslag hebben we in dit tijdschrift aandacht voor de nieuwe projecten van het Europees Sociaal Fonds waar De Kiem aan deelneemt en aan de uitbreiding van het Tandem-team.

Tandem zorgt voor toeleiding van gedetineerden naar de hulpverlening. Heel wat cliënten vinden zo de weg naar De Kiem. Tandem is een project dat eerst succesvol werd ontwikkeld binnen de groep van de revalidatiecentra verslaafdenzorg en nu wordt toegepast voor de brede geestelijke gezondheidszorg.

Het recente Rec-path onderzoek is uitermate interessant. Het betreft een onderzoek naar herstel van een verslaving dat ruimer gaat dan enkel het klinisch (ziekte) herstel. Onder de term persoonlijk herstel wordt ook gekeken naar kwaliteit van leven en maatschappelijke participatie. Een onderzoek dat ook inzicht geeft in de lange termijneffecten van een hersteltraject.

Als laatste krijgen Jo en Joris het woord.

Jo volgde in De Kiem het ambulant behandelprogramma voor cocaïnegebruikers. Hij heeft nu goed zicht op zijn triggers en valkuilen en dat helpt hem om andere keuzes te maken. Joris volgde het residentieel programma te Gavere en heeft zijn leven volledig kunnen omgooien en ook de banden met zijn familie kunnen herstellen. Allebei klinken ze nu gelukkiger dan ooit. Mooi!

Ik hoop echt dat ik in mijn volgend voorwoord, na de zomer, kan vertellen dat de cliënten van De Kiem weer volop kansen krijgen om een nieuwe levenswijze uit te bouwen en dat de covid-19 pandemie daarin geen belemmerende factor meer is.

Dirk Vandevelde Directeur

Jaarverslag 2020

JAARVERSLAG 2020 2020 was geen gewoon jaar. Bijna een vol jaar zijn we geconfronteerd met noodzakelijke preventieve maatregelen en richtlijnen omwille van de corona-pandemie. Alle aandacht ging uit naar het beheersen van de risico’s voor medewerkers en cliënten en tegelijk proberen de werking zo goed als mogelijk te continueren. Daar zijn we met zijn allen zeer goed in geslaagd.

De bezetting in de residentiële afdeling was even goed als de voorgaande jaren en in de ambulante werking hebben de medewerkers zich zeer vlug aangepast om ‘van op afstand’ via telefoon en beeldbellen toch contact te blijven houden met hun cliënten en de begeleidingen verder te zetten. Met succes!

Ook de preventiewerkers hebben zich maximaal aangepast. Het aantal vroeginterventies heeft hier zeker niet onder geleden.

Naast het dagelijkse werk met bewoners en cliënten en het steeds weer afstemmen op de wisselende coronamaatregelen en -richtlijnen vanuit de overheid, kunnen we ook in 2020 een aantal bijzondere projecten en initiatieven vermelden.

Vooreerst was er de opstart van een nieuw ambulant centrum te Ninove. Op 1 september werd de officiële opening noodgedwongen ‘en petit comité’ georganiseerd met een enthousiast team van nieuwe, maar ervaren medewerkers in aanwezigheid van de burgemeester Tania De Jonghe van Ninove en de schepen van sociale zaken Veerle Cosyns.

Ook nieuw is een verruimd aanbod naar druggebruikende ouders met jonge kinderen, vanuit het ambulant centrum te Geraardsbergen, waarbij word ingezet op een meer intensieve ondersteuning van deze gezinnen en afstemming met alle betrokken diensten. Tot slot vermelden we hier nog dat De Kiem in het najaar voor het eerst in de gevangenis te Dendermonde aan de slag kon met een individueel terugvalpreventieaanbod.

Het geplande opendeurweekend met graduatie in juni werd afgelast, maar een kampweek met de bewonersgroep kon eind augustus gelukkig wel doorgaan.

Het corona-jaar was (ook) voor De Kiem een ware ‘game-changer’. Er wordt nu volop ingezet op blended care met naast face to face-gesprekken ook heel wat beeldbellen, wandelgesprekken,

Zoom- en Teams-vergaderingen, webinars allerhande en heel wat thuis- en telewerk. De snelle aankoop van extra smartphones en laptops en de nodige IT-ondersteuning heeft dit mee mogelijk gemaakt. Deze evolutie heeft zeker zijn meerwaarde voor de toekomst.

Door intensief overleg met de overheid én de sector en door de vele extra inspanningen van alle teams en de medewerking van cliënten en familie, zijn we dit moeilijke jaar uiteindelijk goed doorgekomen. We slaagden er ook in om de risico’s voor iedereen te beperken en een corona-uitbraak te voorkomen .

En dan de cijfers… Het behalen van de vooropgestelde bezettingscijfers was in 2020 allesbehalve evident. In de ambulante centra wordt de bezetting in het tweede kwartaal (na de uitbraak van de coronapandemie en gedurende de lockdown) quasi gehalveerd en daarna terug grotendeels heropgebouwd. We kloppen ambulant af op een bezetting op jaarbasis van 80% (tegenover 117 % in 2019) en residentieel wordt een bezetting van 99,93% gerealiseerd (102 % in 2019).

Aantal aanmeldingen Aantal aanmeldingen 2016

2017

2018

2019

2020

Gent

285

277

288

324

349

Ronse/GB/N

275

312

338

394

352

Gevangenis

103

101

141

182

141

Drugpunten

148

120

192

241

248

Intro

242

255

249

254

238

Totaal

1053

1065

1208

1395

1395

Alle werkingen samen genomen zijn er exact even veel aanmeldingen geregistreerd in vergelijking met vorig jaar; namelijk 1395 aanmeldingen. Dit bevestigt de grote nood aan ondersteuning en behandeling voor deze doelgroep in dit moeilijke jaar en laat zich voelen in meer druk (telefoons) voor de onthaalmedewerkers en in langere wachtlijsten.

De cijfers van het nieuw ambulant centrum te Ninove worden voor dit jaarverslag samengevoegd met de cijfers van

3

u

Jaarverslag 2020

de afdelingen te Ronse en te Geraardsbergen. De alles behalve ideale omstandigheden om met een nieuwe werking te beginnen en de coronapandemie resulteren voor Ronse/Geraardsbergen/

Ninove (R/G/N) in een daling van de aanmeldingen. In de gevangeniswerking worden meer gedetineerden bereikt omdat we naast de lopende engagementen voor het eerst ook in de gevangenis van

Dendermonde actief kunnen zijn. In het residentieel programma starten 57 nieuwe bewoners hun behandelprogramma.

Aantal behandelingen Aantal behandelingen 2016

2017

2018

2019

2020

Gent

127

141

179

166

184

Ronse/GB/N

181

187

216

187

174

Gevangenis

96

101

131

141

141

Preventie

120

120

181

241

248

Residentieel

58

46

60

51

57

Totaal

582

556

767

786

804

Het aantal effectief opgestarte behandelingen (804 in 2020) blijft daardoor in stijgende lijn, net als vorige werkjaren.

Gemiddelde leeftijd & Percentage vrouwelijke cliënten Een analyse van de cliëntkenmerken leert ons dat de gemiddelde leeftijd van de cliënten in Gent en in Ronse/

Geraardsbergen/Ninove stabiliseert op respectievelijk 34 en 33 jaar. Residentieel daalt de gemiddelde leeftijd van 34

Gemiddelde leeftijd 2016

2017

2018

2019

2020

Gent

33

33

33

34

34

Ronse/GB/N

31

32

33

33

33

Residentieel

31

29

32

34

32

2016

2017

2018

2019

2020

Gent

17

10

14

21

12

Ronse/GB/N

18

17

21

27

23

Residentieel

20

26

19

19

35

Percentage vrouwelijke cliënten

4

DE KIEM

opnieuw naar 32 jaar, net als in 2018.

Het percentage vrouwelijke cliënten daalt in de ambulante centra en stijgt residentieel. Sinds 2019 registreren we ook hoeveel cliënten kinderen hebben.

In Gent is dit 46% in 2019 en 41% in 2020; in Ronse/Geraardsbergen(Ninove) is dit 43% in beide jaren en residentieel is dit 42% in 2019 en 38% in 2020.

Een analyse van de cliëntkenmerken leert ons dat de gemiddelde leeftijd van de cliënten in Gent en in Ronse/ Geraardsbergen/Ninove stabiliseert op respectievelijk 34 en 33 jaar. Residentieel daalt de gemiddelde leeftijd van 34 opnieuw naar 32 jaar, net als in 2018.

Het percentage vrouwelijke cliënten daalt in de ambulante centra en stijgt residentieel. Sinds 2019 registreren we ook hoeveel cliënten kinderen hebben.

In Gent is dit 46% in 2019 en 41% in 2020; in Ronse/Geraardsbergen(Ninove) is dit 43% in beide jaren en residentieel is dit 42% in 2019 en 38% in 2020.

Jaarverslag 2020

Voornaamste product andere 2% ketamine 2% mefedrone 2% XTC 1% alcohol 3%

mefedrone 1% methamfetamine 1%

ro ï

26

%

s 15 ine

%

amfetamines 17%

%

l 22 oho alc

tam mfe

a

co ca ïne

28

26%

%

cocaïne 31%

cannab is

medicatie 1%

ne

LSD 2%

1%

% l 16 ho

hero ïne

he

ketamine 4%

e3 ïn ro he

o alc

6%

GHB 1%

ca nn ab is 21 %

e

ïn ca co

% 31

am

fe ta m

in

es 19 %

cannabis 1%

Gent

Ronse / Geraardsbergen / Ninove

Residentieel

In het ambulante centrum te Gent wordt opnieuw cocaïne (31%) als voornaamste product vermeld met daarna cannabis (26%) en amfetamines (17%). In Ronse/Geraardsbergen/Ninove liggen deze cijfers grotendeels in dezelfde lijn

met vorig werkjaar, maar wordt cocaïne (28%) voor het eerst als voornaamste product vermeld, met daarna heroïne (26%), cannabis (21%) en amfetamines (15%). Residentieel blijft de top vier van voornaamste producten cocaïne

(31%), heroïne (21%), alcohol (22%) en amfetamines (19%). De scoring van het voornaamste product door cliënten blijft natuurlijk enigszins subjectief, omdat veel cliënten polydruggebruikers zijn en verschillende producten misbruiken.

Justitiële situatie invrijheidstelling op proef 2% ET 2%

4% VL V1 VI/

5% VI

%

10

Prob atie

% 22

ET 2%

ie

VO V

BEM 2%

at ob pr

n2 7%

1% V1 VO

DBK 2% ge e

10%

JRB 1%

h 16%

BIS 2% DBK 3%

16%

VOV 11% beh k in zaa 6% 1

ge e

n

27 %

ge en

ET 4%

proefzorg 16 %

VI 3%

pro bat ie

27 %

zaak in be

Gent

Ronse / Geraardsbergen / Ninove

In Gent heeft 27% van de aangemelde personen geen justitieel statuut. In Ronse/Geraardsbergen is dit 60% en residentieel 45%. Dit is een lichte stijging tegenover vorig werkjaar (met toen

respectievelijk 20, 53 en 43%). Ook hier dienen we te spreken van enigszins arbitraire cijfers, aangezien er vaak toch een onrechtstreekse druk of doorverwijzing speelt.

Residentieel

5

u

Jaarverslag 2020

Doorverwijzers (in %)

Justitie

57%

Gebruiker

16%

43%

24%

Medisch

7%

Gespecialiseerde drughulpverlening Omgeving (familie, vrienden,...)

9%

41%

15%

7%

9%

14%

Welzijn en GGZ

8%

Gent 18%

Ronse / Geraardsbergen Residentieel

6%

7%

TANDEM 0

20

In Gent wordt 57% van de cliënten doorverwezen vanuit justitie en in Ronse/ G’bergen/Ninove en residentieel komt de grootste groep op initiatief van de druggebruiker zelf of van zijn omgeving (respectievelijk 52% en 47%).

De Kiem bereikt in zijn verschillende afdelingen vnl. cliënten uit Oost-Vlaande-

10

60

80

100

ren. In het residentieel programma komt dit werkjaar 49% uit Oost-Vlaanderen, 25% uit West-Vlaanderen en 20% uit Antwerpen.

De Onthaalafdeling slaagt er in om 53% van de opgenomen bewoners te motiveren voor een verdere behandeling in de TG. De gemiddelde verblijfsduur in

120

deze afdeling is 31 dagen. In 2020 tellen we er 4 vangnetopnames voor de TG, 3 voor het halfweghuis en 1 bewoonster gedurende haar zwangerschap en haar moederschapsrust.

In de TG is de gemiddelde verblijfsduur 259 dagen. Het bewonersaantal in de TG schommelt in 2020 tussen 18 en 23.

Gevangeniswerking De Kiem is met zijn gevangeniswerking actief in het B.leave project in Ruiselede, met toegepaste terugvalpreventiesessies op de Drugvrije Afdeling in Brugge en in de gevangenis te Oudenaarde en met een kortdurende vorming in de gevangenis te Gent. Nieuw is (voor de eerste maal) een engagement in de gevangenis te Dendermonde in het najaar.

Het B.leave-project 2019-2020 in het penitentiair landbouwcentrum te Ruiselede werd (door corona) vroegtijdig afgerond in april, maar het nieuwe project 2020-2021 kon zoals gewoonlijk, in oktober van start gaan. Op jaarbasis werden in de gevangenis te Ruiselede 37 gedetineerden begeleid die allen deelnamen aan de groepsessies.

6

DE KIEM

Ook de Drugs de baas?!-vorming in de gevangenis te Gent in september kon zo goed als normaal doorgaan. Net als vorig werkjaar voor één groep van 10 gedetineerden, 11 sessies gedurende 4 weken.

Een gelijkaardige vorming die voor het eerst gepland stond in de gevangenis te Dendermonde, werd uiteindelijk (vanwege corona) vervangen door een individueel begeleidingsaanbod. Zo werden in het najaar 32 gedetineerden aangemeld en gezien. Met 25 van hen konden we verschillende gesprekken voeren.

De toegepaste terugvalpreventie op de drugvrije afdeling van de gevangenis van Brugge en in Oudenaarde bleef zo

goed als mogelijk doorgaan. In Brugge werden 65 verschillende gedetineerden aangemeld en gezien. 48 ervan worden individueel begeleid en 26 in groep. In Oudenaarde worden 50 verschillende gedetineerden aangemeld en gezien. 22 ervan werden individueel begeleid en slechts 5 in groep (ten gevolge van coronarestricties).

Jaarverslag 2020

Spuitenruil Sinds mei 2015 bieden de Ambulante Centra van De Kiem in Ronse en Geraardsbergen spuitenruil aan in samenwerking met Spuitenruil Vlaanderen. In het Ambulant Centrum van Gent bieden we enkel aan bestaande cliënten spuitenruil aan.

Spuitenruil heeft tot doel besmettelijke aandoeningen en andere gezondheidsrisico’s te voorkomen, het besmettingsgevaar bij andere bevolkingsgroepen te voorkomen en het aanzetten tot meer zorg en hulpverlening via gerichte doorverwijzing.

In Ronse werden 2000 spuiten verdeeld en 1460 gerecupereerd. In Geraardsbergen wordt duidelijk het meest aan spuitenruil gedaan. Er werden 16580 spuiten verdeeld en 21595 spuiten gerecupereerd (een daling tegenover vorig werkjaar). In Gent werden 583 spuiten verdeeld en 1205 spuiten gerecupereerd bij bestaande cliënten.

Spuitenruil 2020

Ronse

Geraardsbergen

Gent

Totaal

Verstrekking

2000

16580

583

19163

Recuperatie

1460

21595

1205

24260

Contacten

23

37

11

71

Spuitenruil De Kiem Ambulant Ronse - Geraarsbergen - Gent 2016

2017

2018

2019

2020

Contacten

32

51

62

92

71

Verdeeld

2062

6975

6460

23688

19163

Recuperatie

4365

14650

11060

29830

24260

Return Rate

212%

210%

171%

126%

127%

Jaar

In de drie centra samen zijn 19163 spuiten verdeeld en 24260 spuiten gerecupereerd. Dit is in vergelijking met vorig werkjaren een daling, wel-

licht door de corona-omstandigheden te verklaren. De cijfers blijven echter bevestigen dat spuitenruil zinvol is en dat er vraag naar is.

Drugpunten De Kiem heeft vier Drugpunten, m.n. in de politiezones Wetteren-WichelenLaarne, Rhode-Schelde (de gemeenten Oosterzele, Melle, Merelbeke en Destelbergen), Assenede-Evergem en in de politiezone Regio Puyenbroeck (de gemeenten Lochristi, Wachtebeke, Moerbeke en Zelzate). Twee strategische doelstellingen staan bij deze diensten voorop: lokale preventie en vroeginterventie (informatie, advies en begeleiding), verder afgekort als VI. Drugpunt organiseert preventieactiviteiten op maat van verschillende doelgroepen en volgens hun behoeften: kinderen en jongeren in lager of secundair onderwijs, jongvolwassenen die een rijbewijs halen, jongeren die fuiven of op kamp gaan, ouders, ouderen en alle volwassen burgers… Hierbij wordt gebruikt gemaakt van bestaande of nieuw uitgedachte preventiepakketten of –campagnes en ook van eigen workshops op maat.

Ook de preventiewerkers hebben zich maximaal moeten aanpassen aan de corona-omstandigheden. Heel wat preventieactiviteiten vielen noodgedwongen weg. Het aantal vroeg-interventies viel echter niet terug.

Verwijzer

Aantal

Scholen / CLB

14

Politie

93

In 2020 worden in Drugpunt WetterenWichelen-Laarne 59 vroeginterventies gerealiseerd, in Rhode-Schelde betreft dit 54 begeleidingen en in AssenedeEvergem 59. In het Drugpunt Regio Puyenbroeck worden 76 vroeginterventies gerealiseerd. Alles samen betreft dit in een bijzonder corona-jaar 248 vroeginterventies (tegenover 241 in 2019).

Huisarts

10

Eigen initiatief

65

Familie / vrienden

17

OCMW / gemeente

21

Andere

28

De politie blijft in alle zones de belangrijkste doorverwijzer (37,5%). Velen melden zich ook aan op eigen initiatief (26 %), zijn doorgestuurd door de gemeente of door het OCMW (8,5 %) of door de school (5,6 %).

Totaal

248

Het belangrijkste product bij aanmel-

ding in de 4 politiezones blijft cannabis (45%), met daarna alcohol (20,5%) en vervolgens gamen (8%) en cocaïne (6,8%).

7

u

Jaarverslag 2020

Extra ondersteuning voor druggebruikende ouders Met financiële steun van Geraardsbergen heeft De Kiem een extra medewerker (halftijds) kunnen aanwerven om druggebruikende ouders extra te ondersteunen. De centrale doelstelling van de ‘verruimde’ begeleiding is om een betere omkadering te voorzien voor de ouder(s) en de kind(eren) door organisatie-overschrijdend te werken en op die manier de alertheid en de expertise bij een ruimer netwerk van hulpverleners te bevorderen.

In Geraardsbergen worden sinds 1 juni 2020 achttien gezinnen met kinderen

begeleid. Daarvan zijn er 13 gezinnen met 1 of meerdere kinderen beneden de leeftijd van 12 jaar. 10 gezinnen staan dagelijks zelf in voor de opvoeding van hun kinderen. Deze 10 gezinnen worden heel intensief opgevolgd via huisbezoeken, gesprekken in het centrum en video - en telefooncontacten.

Om de veiligheid van de kinderen zo goed als mogelijk te waarborgen en tegelijk de ouders te ondersteunen in hun opvoedingstaak, is de afstemming en coördinatie van deze zorgtrajecten en diensten van groot belang. In 2020

Ze gaven niet op, ondanks de harde regen tijdens de halve marathon op eigen terrein… Ook in dit moeilijke jaar bereikten 17 deelnemers in mei 2021 het einde van hun b.leave-programma te Ruiselede.

8

DE KIEM

werd met 20 diensten contact gelegd in functie van de lopende trajecten. Voornamelijk met Kind en Gezin, Huis van het kind, OCMW en thuisbegeleidingsdiensten wordt nu nauw samengewerkt.

Dirk Calle Beleidsmedewerker

Onderzoek

RECOVERY PATHWAYS (REC-PATH): EUROPEES ONDERZOEK NAAR HERSTELTRAJECTEN NA EEN VERSLAVING AAN ILLEGALE DRUGS

Inleiding Herstelondersteunend werken is sinds 2015 de doelstelling van het verslavingszorgbeleid in Vlaanderen, maar dit concept is tot op heden weinig onderbouwd met literatuur en onderzoek (Vanderplasschen & Vander Laenen, 2017). De herstelbeweging in de bredere geestelijke gezondheidszorg onderscheidt twee vormen van herstel: klinisch en persoonlijk herstel. De eerste vorm van herstel verwijst naar de afwezigheid van ziektesymptomen, terwijl de tweede de persoonlijke, doorleefde ervaringen en eigen krachten van personen centraal stelt en het leiden van een leven dat de moeite waard is. Vertaald naar mensen met verslavingsproblemen betekent dit dat herstel niet herleid kan worden tot abstinentie, maar naast controle verwerven over middelengebruik ook gaat over gezondheid, kwaliteit van leven en maatschappelijke participatie (Dekkers et al., 2020). Herstellen van een drugverslaving is wel degelijk mogelijk (en zelfs eerder regel dan uitzondering), ondanks een blijvende kwetsbaarheid en problemen die zich vaak uitstrekken over verschillende leefgebieden. De rol van therapeutische gemeenschappen in dit herstelproces is uitvoerig bestudeerd en ook over de werkzaamheid van andere vormen van ambulante en residentiële hulp is veel bekend, maar over zelfhulp en andere vormen van peer support weten we veel minder, laat staan over de impact van verscheidene ondersteuningsvormen tijdens iemands herstelproces. Het REC-PATH onderzoek had dan ook de bedoeling de impact van typische ondersteuningsvormen na te gaan tijdens

onderscheiden herstelfasen en om aan de hand van de doorleefde ervaringen van personen in herstel beter zicht te krijgen op hoe herstel verloopt. We maakten een onderscheid tussen vijf typische wegen naar herstel, in de wetenschap dat de meeste personen in herstel gebruik maken/maakten van meer dan één ondersteuningsvorm: 1) 12-stappen zelfhulpgroep; 2) andere vormen van zelfhulp (niet gebaseerd op het 12-stappen programma); 3) residentiële behandeling (detox, rehabilitatie- of TG-programma); 4) ambulante hulpverlening; en 5) ‘spontaan herstel’, zonder specifiek hulp of ondersteuning (Best et al., 2018).

Een recente representatieve steekproef in de Verenigde Staten (Kelly et al., 2017) toonde aan dat ongeveer 10% van de volwassen bevolking een probleem heeft gehad met alcohol of andere drugs. De meest opvallende vaststelling uit dit onderzoek was dat lang niet iedereen (27%) een beroep deed op professionele hulp in functie van z’n herstel. Ongeveer de helft van de respondenten deed helemaal geen beroep op externe hulp, terwijl ruim 55% hulp van zelfhulpgroepen zoals AA en NA inschakelde. Hoewel deze cijfers veel zeggen over de manier waarop de verslavingszorg in de VS is georganiseerd, tonen ze ook aan dat slechts een fractie van alle personen met een verslavingsprobleem op een bepaald moment in beeld is bij de professionele zorg. Het goede nieuws uit deze en andere herstelonderzoeken is echter dat minstens 50% van alle personen die ooit problemen ervaarden met alcohol of drugs uiteindelijk tot herstel

komen (Vanderplasschen et al., 2021).

Men maakt hierbij een onderscheid tussen drie herstelfasen: vroeg/pril herstel (<1 jaar), volgehouden herstel (1-5 jaar) en stabiel herstel (> 5 jaar).

Het onderzoek Het REC-PATH onderzoek liep van oktober 2017 tot september 2020 en bestond uit verschillende deelstudies: een grootschalige online survey, een follow-up onderzoek bij >350 personen over een periode van 12-24 maanden, diepte-interviews met een select aantal deelnemers (n=90) en een Photovoice-project met 8 vrouwen in herstel (zie figuur 1). Daarnaast maakten we een analyse van het herstel- en drugsbeleid in de drie landen. Voor België (Vlaanderen) werd het onderzoek geleid door Wouter Vanderplasschen van de Vakgroep Orthopedagogiek (UGent), in samenwerking met Freya Vander Laenen en Charlotte Colman van de Vakgroep Criminologie, Strafrecht en Sociaal Recht. Jessica De Maeyer (EQUALITY// ResearchCollective, HOGENT) leidde het Photovoice project en was nauw betrokken bij het kwalitatieve onderzoeksluik. Voor de rekrutering van respondenten maakten we gebruik van de Life in Recovery (LiR) survey, die bestaat uit vragen over de leef- en werksituatie, middelengebruik, wegen naar en tijd in herstel, en sterktes en barrières tijdens de verslavings- en herstelperiode (Vanderplasschen et al., 2021).

Verschillende partnerorganisaties en herstelnetwerken engageerden zich om respondenten te rekruteren. Via aankondigingen op sociale media

9

u

Onderzoek

Policy analysis

Life in recovery (LiR) survey (n = 722)

In-depth interviews (n = 3 x 30)

Outcomes Study at Baseline (OSB) (n = 367)

Outcomes Study at Follow-up (OSF) (12 months, n = 311)

Covid Follow-up (24 months, n = 258)

Photovoice project with women in BE (n = 8)

Figuur 1 | Overzicht van het REC-PATH onderzoek en de verschillende deelstudies (Best et al., 2018)

(Facebook, Twitter), nieuwsbrieven, aankondigingen, flyers en posters werd het onderzoek bekend gemaakt.

We richtten ons in deze studie op “iedereen die minstens 3 maanden in herstel was van een probleem met illegale drugs of gestopt/geminderd was met problematisch middelengebruik”.

Potentiële deelnemers die aan de inclusiecriteria beantwoordden, konden de survey invullen via de project website (https://www.rec-path.co.uk/). Het onderzoek werd voornamelijk online ingevuld, maar sommige respondenten beantwoordden de vragenlijst op papier, omdat ze dit makkelijker vonden of geen internettoegang hadden. In totaal namen 722 personen in herstel deel aan de LiR onderzoek tussen januari en juni 2018, waarvan 411 deelnemers de vragenlijst in het Nederlands invulden: 230 in Nederland en 181 Vlaanderen.

In wat volgt staan we stil bij de bevindingen uit de Life in Recovery survey en het Photovoice project.

De ‘Life in Recovery’ survey De resultaten van deze grootschalige bevraging van personen in herstel van een verslaving aan illegale drugs wijzen er in de eerste plaats op dat herstel mogelijk is, zelfs na een jarenlange

10

DE KIEM

verslaving en problemen met verschillende middelen (alcohol, cannabis, cocaïne, amfetamines). Dit onderzoek toont ook aan dat het herstelproces zich op verschillende leefgebieden afspeelt (middelengebruik, huisvesting, werk/ dagbesteding, criminele betrokkenheid), waarbij vooruitgang op één leefgebied niet noodzakelijk gepaard gaat met winst op andere leefgebieden.

In het algemeen wijzen de resultaten erop dat personen in langdurig, stabiel herstel (>5 jaar) vaker een dagbesteding hebben, minder huisvestingsproblemen ervaren en minder betrokken zijn bij criminaliteit dan personen die minder lang in herstel zijn. Het valt op dat abstinentiecijfers het laagst liggen bij personen in stabiel herstel en dat zij ook het vaakst (32.1%) aangeven alcohol te hebben gedronken tijdens de afgelopen maand. Dit geeft aan dat (stabiel) herstel niet noodzakelijk gepaard hoeft te gaan met geheelonthouding en dat sociaal/gecontroleerd drinken of gebruik mogelijk is bij personen die reeds meer dan 5 jaar in herstel zijn.

Verder stellen we vast dat personen in volgehouden herstel (1-5 jaar) het minst recent middelengebruik rapporteren, wat laat vermoeden dat personen in deze fase zeer omzichtig omgaan met hun middelengebruik.

De resultaten tonen duidelijk aan dat personen in herstel er op verschillende

leefgebieden op vooruit gaan in vergelijking met de periode dat ze problemen hadden met illegale drugs (Martinelli et al., 2020). De vraag stelt zich of dit een gevolg is van hun herstel of – omgekeerd – dat hun verbeterde situatie op het vlak van relaties, gezondheid, werk, financiën en maatschappelijke participatie bijdragen aan herstel. In alle geval hangt het aantal herstelsterktes en -barrières samen met de herstelfase waarin iemand zich bevindt: personen in stabiel herstel hebben meer herstelsterktes dan personen in volgehouden of pril herstel, wat suggereert dat herstel een geleidelijk, maar niet-lineair proces is waarbij herstelsterktes toenemen en herstelbarrières afnemen. Anderzijds lijkt de aanwezigheid van herstelbarrières (bv. psychische problemen of schulden hebben) niet samen te hangen met minder kansen op herstel.

Het moet duidelijk zijn dat herstelbelemmerende factoren niet van de ene dag op de andere verdwijnen eens men in herstel is. De ondersteuningsnoden van personen in herstel evolueren en herstel blijft een fragiel proces dat snel kan omslaan, zelfs lang nadat herstel is ingezet. Het belang van zorgcontinuïteit kan daarom niet genoeg benadrukt worden, of dit nu is door na een intensieve, residentiële behandeling ambulant begeleiding of begeleid wonen te voorzien of door te participeren in AA- of NA-bi-

Onderzoek

jeenkomsten. In vergelijking met bv.

Nederland worden zelfhulpgroepen in Vlaanderen onderbenut, wat te maken heeft met de geringe beschikbaarheid, bekendheid en geschiktheid van hun aanbod voor personen in herstel van een drugverslaving. Ons onderzoek toont in alle geval aan dat het herstelondersteunend werken over het algemeen nog beter uitgebouwd moet worden, waarbij de stem van personen met doorleefde ervaringen en ervaringsdeskundigen de richting mee moeten bepalen.

Photovoice-project Situering In deze deelstudie werd specifiek stilgestaan bij de impact van gender op het hersteltraject van vrouwen. Voorgaand onderzoek toont immers aan dat er een aantal fundamentele verschillen zijn tussen mannen en vrouwen in trajecten naar herstel. Zo zijn er een aantal genderspecifieke risicofactoren verbonden aan het druggebruik van vrouwen (bv. vrouwen rapporteren vaker depressies, lichamelijke gezondheidsproblemen en trauma veroorzaakt door seksueel misbruik). Praktijk en beleid benaderen problematisch druggebruik typisch als een standaard ‘mannelijk’ probleem, waardoor vrouwelijke drugsgebruikers over het hoofd worden gezien en letterlijk ‘onzichtbaar’ blijven in de verslavingszorg. Ook herstelkapitaal - interne en externe hulpbronnen die nodig zijn om herstel te initiëren of te bevorderen – blijkt een gender-gerelateerd concept

te zijn. Zo ervaren vrouwen vaker specifieke barrières om toegang te krijgen tot alcohol- en drughulpverlening, zoals een gebrek aan kinderopvang, vervoersproblemen, diensten die niet aan hun behoeften voldoen en een veroordelende houding van het personeel.

Bovendien krijgen vrouwen vaker te maken met maatschappelijke oordelen over ‘afwijkend gedrag’. Zo wordt het gebruik van illegale middelen door vrouwen gezien als 'dubbel afwijkend', omdat het de 'normale' vrouwelijkheid tart in tegenstelling tot het drugsgebruik van mannen, wat eerder gezien wordt als een cultureel passende uitdrukking van mannelijkheid, met heel wat stigmatisering en discriminatie tot gevolg.

Sommige van deze negatieve opvattingen over vrouwelijk druggebruik worden geïnternaliseerd, maar vrouwen vinden ook manieren om de negatieve opvattingen over vrouwen/moeders als drugsgebruikers te betwisten, te weerstaan en ​​ opnieuw te definiëren.

Tegelijkertijd zijn er aanwijzingen dat de overeenkomsten tussen vrouwen en mannen die drugs gebruiken - in termen van hun complexe levensproblemen en kwetsbaarheden - vaak groter zijn dan de verschillen tussen mannen en vrouwen.

Indien we willen nadenken over hoe we herstelprocessen van vrouwen kunnen ondersteunen, is het belangrijk om aandacht te hebben voor de eigenheid ervan. Het Photovoice-project vertrok bijgevolg van volgende centrale onderzoeksvraag:

Hoe ervaren vrouwen hun hersteltrajecten en op welke manieren belemmert of ondersteunt hun persoonlijk, sociaal en maatschappelijk kapitaal hun herstelproces?

Photovoice als onderzoeksmethode Photovoice is een onderzoeksmethode die groot belang hecht aan verhalen, participatie, gemeenschap en sociale actie. Deze manier van werken is ontstaan vanuit de vaststelling dat sommige verhalen van mensen zelden gehoord worden in de samenleving.

De reden hiervoor is dat men moeilijk toegang krijgt tot sommige groepen/ gemeenschappen én dat sommige groepen vaak worden uitgesloten van het sociale, culturele, politieke en maatschappelijke leven.

Aan de hand van fotografie brachten acht vrouwen in dit project hun dagelijkse leven en herstelproces in beeld.

Door de deelnemers van het project een camera aan te reiken, nodigden we hen uit hun persoonlijke ervaringen te visualiseren en moedigden we hen aan om te reflecteren over hun identiteit en positie in de samenleving. Er werd bijzondere aandacht gegeven aan de betekenis van ‘vrouw zijn’ en de samenhang met andere aspecten van hun identiteit. De deelnemers maakten foto's en deelden deze foto's en de daarbij horende verhalen tijdens verschillende groepsbijeenkomsten, wat resulteerde in een kritische dialoog.

Daarnaast waren deelnemers ook actief betrokken bij de analyse van de onderzoeksresultaten en de valorisatie van het project.

Resultaten We identificeerden vier thema's (identiteit, onderscheid verslaving-het echte leven, verbondenheid, toekomstperspectief) als bouwstenen voor het initiëren en behouden van herstel.

Mezelf (her)opbouwen Eén van de terugkerende thema's in de verhalen van de deelnemers was het belang van identiteit en ‘het (her)

11 u

Onderzoek

opbouwen van jezelf’. Het sluit aan bij het gevoel dat het leven opnieuw begint, nadat je zoveel hebt gemist tijdens de periode van actief drugsgebruik/verslaving. Uit de verhalen van de deelnemers blijkt dat opnieuw op zoek gaan naar jezelf niet vanzelfsprekend is en sterk wordt beïnvloed door eigenwaarde, sociaaleconomische positie en hedendaagse schoonheidsidealen.

“Ik sprak met de begeleiding over mijn angst om aan te komen, en in zekere zin waren ze ondersteunend en samen keken we hoe we hiermee om konden gaan. Maar tegelijkertijd kreeg ik nooit de boodschap dat het ok of zelfs maar goed was om aan te komen”.

De deelnemende vrouwen geven aan dat er een ideaalbeeld van vrouwen lijkt te bestaan ​​dat gecentreerd is rond de idee om leven te geven en voor dat leven te zorgen. Op deze manier wordt vrouwelijkheid gedefinieerd in relatie tot ‘een vrouw als moeder’, zelfs indien vrouwen geen kinderen hebben. Tegelijkertijd worden drugsgebruik en/of verslaving als iets destructiefs gezien.

Als gevolg hiervan worden vrouwen die drugs gebruiken, vaak gezien als een ‘(ex)verslaafde’ en ‘slechte’ vrouw, die niet in staat is om haar verantwoordelijkheden als vrouw of moeder op te nemen.

Hun verhalen laten zien hoe sociale verwachtingen ten aanzien van vrouwen en schoonheid van invloed zijn op hun eigen herstelproces en hoe deze schoonheidsidealen vaak impliciet herbevestigd worden in de hulp- en dienstverlening.

“Misschien schamen vrouwen zich meer en sneller. Maar ik denk dat een gebruikende vrouw anders wordt ervaren dan een gebruikende man. Het was iets dat constant bij mij hoorde: 'wat zouden anderen ervan denken'?”.

Een specifiek onderwerp voor sommige vrouwen in relatie tot dit thema is de betekenis van je lichaamsgewicht en hoe dit aansluit bij heersende schoonheidsidealen, zoals geïllustreerd in foto 1.

Ontrafelen wat eigen is aan het leven

Opnieuw verbinding maken

Een belangrijk onderdeel van herstel is het ontwarren van wat deel uitmaakt van het gewone leven en wat verband houdt met de dynamiek van verslaving en het vinden van een balans daartussen. Het werd duidelijk dat het vormen van dit evenwicht intrinsiek verbonden is met de complexiteit van het delen van je verhaal, de ‘structuur van kleine dingen’ en de verwachtingen om een​​ ‘goede’ vrouw te zijn.

Een uitdaging tijdens de hersteltrajecten van de meeste deelnemers is het (opnieuw) connecteren met betekenisvolle anderen. Hierbij ervaren

Een interessant onderwerp dat door de deelnemers werd aangekaart, is hoe de ‘perfecte’ ander wordt gezien. Wanneer de deelnemers echter verhalen beginnen te delen over hun dagelijkse worstelingen met andere personen zonder verslavingsproblematiek, wordt duidelijk dat de meeste mensen worstelen met soortgelijke problemen en dat deze

12

inherent zijn aan het dagelijks leven.

De vrouwen erkennen eveneens het belang van ‘structuur’ in hun herstelproces, maar dit brengt ook gevoelens van stress met zich mee en de druk om constant alert te zijn op het behouden van deze structuur in hun dagelijks leven.

DE KIEM

ze een spanning tussen het onthullen van kwetsbaarheden en persoonlijke ervaringen of deze eerder voor zichzelf te houden, bij het opnieuw contact leggen met familie en vrienden. Deze complexiteit wordt geïllustreerd door de onvoorwaardelijke connectie met huisdieren, als een symbolische betekenis over hoe ze graag contact zouden maken met anderen.

“Uilen hebben me altijd gefascineerd en op de een of andere manier ben ik verbonden met deze dieren. Ze zijn erg alert, zien en horen alles. Zwijgend vliegen ze door de schemering of de nacht”.

De vrouwen ervaren dat de gangbare ideeën over verslaving vaak gebaseerd zijn op het benadrukken van de individuele verantwoordelijkheid en het beschuldigen van degenen die kampen met een afhankelijkheid van middelen. Ze delen de ervaring dat er meer op vrouwen dan op mannen wordt neergekeken met betrekking tot druggebruik en verslaving. Er zijn onduidelijke verwachtingen en er is een oordeel over vrouwen in herstel.

Van een vrouw wordt verwacht dat ze zwanger wordt en kinderen krijgt, terwijl moeders in herstel extra onder de loep worden genomen, wat resulteert in een onmogelijke positie om aan deze verwachtingen te voldoen.

Toekomstperspectief De verhalen van de deelnemers laten zien dat een belangrijk onderdeel van

Onderzoek

door hedendaagse opvattingen en verwachtingen over schoonheid, verslaving, vrouw- en moederschap. De bevindingen tonen eveneens de sterke verwevenheid van gender met sociaaleconomische status, leeftijd en maatschappelijke waarden en verwachtingen. De ‘sociale’ aard van herstel is dan ook niet vrij van de invloed of reproductie van specifieke sociale constructies zoals geslacht en verdient extra aandacht binnen de hulpen dienstverlening en in het beleid.

Meer weten?

herstel bestaat uit het hebben van toekomstperspectief en over de nodige ondersteuningsbronnen beschikken om dit op te bouwen. Het soort omgeving waarin de vrouwen leefden en opgroeiden, bepaalde sterk de toekomstperspectieven die ze voor ogen hielden.

Dit hing onder meer samen met de beschikbaarheid van materiële middelen, maar daarnaast beïnvloedde de concrete omgeving waar ze woonden de mogelijkheden om verbinding te maken met diverse sociale, culturele of economische contexten.

“Je denkt dat wat de mensen om je heen hebben, zoals een normaal leven, een huis en een auto, dat het gewoon niet voor jou is… Pas na mijn behandeling begreep ik dat een warme thuis en kansen om te groeien ook in het echte leven bestaan”.

De gesprekken met de deelnemers over de toekomst leggen opnieuw specifieke verwachtingen ten aanzien van hun vrouw- en moederschap bloot. De deelnemers ervaren dat men verwacht dat ze als vrouw in de toekomst kinderen krijgen. Tegelijkertijd ondervonden sommige deelnemers dat moeders in herstel met wantrouwen bekeken worden. Bovendien zijn sommige van de deelnemers bang om moeder te worden uit angst om te falen of omdat dit te veel zou zijn in relatie tot hun eigen leven.

Voor sommigen voelde dit nogmaals als een onmogelijke positie om in te zitten.

Conclusie Deze Photovoice-studie illustreert de complexe, gerelateerde dynamieken die de herstelprocessen van vrouwen beïnvloeden en die gevormd worden

Samen met de vrouwen die deelnamen aan dit project werd een website ontwikkeld waar jullie een inzage krijgen in hun beelden en verhalen rond herstel: photovoicingrecoverypathways.com Daarnaast wordt samen met het Museum Dr. Guislain gewerkt aan een reizende tentoonstelling die in het najaar doorheen Vlaanderen zal reizen.

Het artikel “Herstel na een verslaving aan illegale drugs : resultaten van de Life in Recovery survey in Nederland en Vlaanderen” werd onlangs gepubliceerd in het nieuwe Vlaams-Nederlands Tijdschrift Verslaving & Herstel en is te downloaden op de website van de uitgever Gompel & Svacina.

Prof. dr. Wouter Vanderplasschen, hoofddocent en vakgroepvoorzitter Orthopedagogiek, Onderzoeksgroep Herstel & verslaving, Universiteit Gent Dr. Jessica De Maeyer, Coördinator EQUALITY//ResearchCollective en docent opleiding orthopedagogie HOGENT Tijs Van Steenberghe, senior researcher EQUALITY//ResearchCollective en verbonden aan de opleiding sociaal werk HOGENT Lore Bellaert, doctoraatsstudente en onderzoekster Vakgroep orthopedagogiek, Onderzoeksgroep Herstel & verslaving, Universiteit Gent Bovenstaand artikel kan je op onze website raadplegen met de bronvermeldingen. www.dekiem.be

13

ESF-projecten

ARBEIDSKANSEN VOOR KWETSBARE JONGEREN VERSTERKEN In 2021 en 2022 participeren de ambulante afdelingen van De Kiem van Ronse, Geraardsbergen en Ninove in vernieuwende projecten van Vlaanderen en het Europees Sociaal Fonds , zoals ‘Op stap, samen naar werk’, ‘Jongeren, Werk en Welzijn’, ‘Jongeren in Actie’ en ‘Jongleer’.

Deze projecten zijn opgezet om maatschappelijke uitdagingen op de arbeidsmarkt aan te gaan en de kloof tot de arbeidsmarkt voor jongeren (18-30 jaar) te verkleinen. De Kiem zet - in samenwerking met de VDAB, het OCMW en andere outreachende partners - extra in op het versterken van de positie van de jongvolwassenen in de arbeidsmarkt.

Door met verschillende partners samen te werken worden (kwetsbare) jongeren op verschillende levensdomeinen begeleid en ondersteund. Deze jongeren blijven tot op heden veelal onzichtbaar. De drempels naar hulpverlening (zowel op materieel, psychisch, medisch, sociaal en cultureel vlak) en de arbeidsmarkt zijn voor hen vaak te groot. Wanneer een afhankelijkheidsproblematiek de kansen op het nemen van deze drempels te groot maakt kan De Kiem ingeschakeld worden. Binnen het project staat De Kiem in voor de begeleiding van jongvolwassenen indien er een drugprobleem aanwezig is. Welke partners betrokken worden, wordt bepaald per casus. Er wordt een begeleiding op maat uitgewerkt. Samen

14

DE KIEM

met de jongvolwassene wordt gepoogd zoveel mogelijk stappen als haalbaar te zetten richting tewerkstelling. Dit gebeurt steeds in samenspraak met en op het tempo van de jongvolwassene. Er is nood aan een integrale aanpak om samen met de jongvolwassen en andere betrokken partners aan de slag te gaan. Deze aanpak wordt verder doorgetrokken binnen de ambulante begeleidingen van De Kiem. Het sluit aan bij de herstelgerichte zorg en vermaatschappelijking van de zorg die wij aanbieden. Door de brug te slaan tussen onze organisatie en andere partners wordt efficiënt ingezet op zowel het klinisch herstel, het functioneel herstel, het maatschappelijk herstel en het persoonlijk herstel van onze cliënten.

De projecten situeren zich nog in opstartfase wat ons de tijd geeft om het partnerschap actief te benutten en te leren kennen. Vanuit De Kiem nemen we het initiatief om langs te gaan bij de verschillende partners. Dit om elkaar en elkaars werking beter te leren kennen, wat het doorverwijzen en samenwerken positief zal beïnvloeden. Gedurende deze contactmomenten kwam o.a. de

drempel om in gesprek te gaan over drug- en alcoholgebruik die de partners ervaren ter sprake. Vanuit onze expertise wordt hierover meer informatie gegeven op het tweewekelijks overleg. Er zijn namelijk heel wat dagelijkse aanleidingen om hierover met jongvolwassenen in gesprek te gaan. Hoe meer middelengebruik ter sprake gebracht wordt als een ‘normaal’ onderwerp, hoe makkelijker het bespreekbaar zal zijn als er zich daadwerkelijk problemen voordoen, alsook hoe sneller en efficiënter er kan doorverwezen worden. Het partnerschap beoogt de knelpunten in de dienstverlening, zoals geen afstemming en te weinig of onnodige doorverwijzingen, voor jongvolwassenen te verminderen. De samenwerking laat toe om de sterktes van alle instanties optimaal te benutten.

Jo Thienpont, verantwoordelijke ambulante diensten en Laura Heylens, ambulant begeleider

ESF-projecten

Overzicht van de projecten

Naam / Regio

Partners

“Op stap, samen naar werk”

CAW

Regio Ronse, Kluisbergen en Maarkedal Goedgekeurd voor 0.3 VTE

De Kiem Grijkoort Kopa Mentor vzw Samenlevingsopbouw Sociaal Huis VDAB VZW Amon VZW Lejo

“JOWW (Jongeren, Werk en Welzijn)” Regio Oudenaarde, Gavere, Zwalm, Hoorebeke, Kruisem en Wortegem-Petegem Goedgekeurd voor 0.5 VTE

CAW De Kiem Lokale overheden Mentor vzw VDAB VZW Amon VZW Apart

“JIA (Jongeren in actie)” Regio Ninove, Geraardsbergen en Denderleeuw Goedgekeurd voor 0.5 VTE

CAW Copact De Kiem Mentor vzw OCMC Ninove Stad Denderleeuw Stad Geeraardsbergen VZW Apart VZW Uit de Marge

15

Gevangeniswerk

EEN GROTE ERKENNING VOOR TANDEM TANDEM, toeleiding en aanmelding na detentie en meer, wil gedetineerden met een probleem inzake geestelijke gezondheid toeleiden naar het zorgaanbod na detentie.

Ook voor TANDEM is het jaar 2020 een opmerkelijk jaar geweest.

Omwille van de coronapandemie en nationaal afgekondigde lockdown in maart ’20 diende TANDEM zich opnieuw uit te vinden. Het team diende een enorme flexibiliteit aan de dag te leggen om te gaan kijken hoe we het best onze cliënten konden bereiken en hoe we onze dienstverlening zo optimaal konden laten verlopen. Gedurende het hele jaar hebben we verschillende malen onze werking moeten herzien.

Het hele TANDEM-team heeft de switch van live gesprekken naar online en te-

lefonische gesprekken en vice versa verschillende keren moeten maken.

Gezien het TANDEM-team praktisch even veel mensen heeft bereikt als voorgaande werkjaren leggen we met een grote fierheid huidige jaarcijfers aan jullie voor.

Daarnaast kregen we in 2020 ook de boodschap van de Vlaamse minister voor Welzijn en Gezondheid, Wouter Beke, dat onze jaarlijkse financiering vanaf september ’20 verdubbeld wordt. Deze financiering is gegarandeerd tot en met 31 december 2022, met een mogelijkheid tot verlenging.

Deze verruiming van de middelen wordt ervaren als een grote erkenning voor het werk dat TANDEM doet. Het deed erg veel deugd om deze te krijgen, net op een moment waarin van iedereen verwacht werd om nog een tandje bij te steken om aan de enorme werkdruk te kunnen voldoen. Bij deze willen we zeker de Vlaamse overheid bedanken voor het vertrouwen dat ze in ons stelt, maar daarnaast wil ik ook het hele team bedanken voor de geleverde prestaties in deze uitzonderlijke omstandigheden: een echt TOP TEAM!

Cijfergegevens voor de periode 1 januari 2020 tot en met 31 december 2020: Individuele activiteiten Vanuit Lopende vanuit werkjaar 2020 voorgaande werkjaren

16

Totaal in 2020

Totaal in 2019

1086

1154

Aanmeldingen

1086

Aantal opgestarte dossiers

503

309

812

924

Aantal gesprekken

1234

948

2182

2046

Aantal doorverwijzers

89

76

165

240

DVW ambulant

55

29

84

125

DVW residentieel

33

46

79

107

DVW Intern gevangenis

1

1

2

8

Follow-up: toegekomen

70

61

131

138

Follow-up: nog in de gevangenis op 31.12.2020 of info opgevraagd

2

9

11

Lopende naar 2021

118

65

183

Op de wachtlijst op 31.12.2020

257

DE KIEM

257

Gevangeniswerk

TANDEM is werkzaam in de 17 Vlaamse gevangenissen, inclusief de nederlandstalige gedetineerden binnen de Brusselse gevangenissen. In het totaal kreeg TANDEM over alle gevangenissen heen 1086 aanvragen in 2020. We zien een lichte daling in vergelijking met het voorgaande werkjaar (-6%).

We vermoeden dat de lockdown hier zeker mee te maken heeft, gezien ook de verschillende diensten binnen de gevangenis op die momenten minder in de gevangenis aanwezig waren. In evenredigheid hiermee werden ook

een 7% minder dossiers opgestart. We zien wel dat TANDEM meer gesprekken deed dan het voorgaande jaar, namelijk 6% meer. TANDEM heeft in de lockdown periode (half maart 2020 tot half juni 2020 en november tot december 2020) vooral met telefonische screenings gewerkt (via het gratis nummer: 0800/64.005), waardoor we niet geconfronteerd werden met grote wachttijden binnen de gevangenis om mensen te kunnen oproepen. We zien wel duidelijk dat mensen doorverwijzen naar de bestaande hulpverlening

zonder de persoon ooit gezien te hebben moeilijker is dan doorverwijzingen na een live/webex (online) gesprek, wat duidelijk zichtbaar is in onze cijfergegevens. We zien wel dat de kwaliteit van de doorverwijzingen zelf verbeterd is. In 2019 kwamen ongeveer 78% van de cliënten toe, gedurende het werkjaar 2020 is dit gestegen naar 85%.

Binnen de groepssessies zien we een duidelijke daling. Wat vrij logisch is, gezien er een 9-tal maanden geen groepssessies mochten doorgaan:

Groep sessies Aantal sessies 2020

Aantal deelnemers 2020

Gevangenis Gent

2 sessies

25

Gevangenis

1 sessie

9

Gevangenis

1 sessie

8

4 sessies

42

Totaal

Aantal sessies 2019

Aantal deelnemers 2019

10

98

Toekenning extra middelen vanuit de overheid: De doelstelling van de extra middelen is 2-ledig: enerzijds het wegwerken van de wachtlijsten, anderzijds de Brug Binnen Buiten verbeteren.

Tot op heden bestond het TANDEMteam uit 3.5 VTE. Met de extra middelen zullen de permanentie-uren uitgebreid worden en hiervoor werden 3 VTE extra aangeworven.

In eerste instantie kregen de huidige teamleden die halftijds werkzaam zijn op TANDEM de kans om voltijds bij TAN-

DEM te starten. Twee van de huidige teamleden namen de beslissing om voltijds aan de slag te gaan bij TANDEM: Kimberly Michiels en Anniek Vanbriel.

Daarnaast werden ook 2 nieuwe mensen aangeworven. Beiden gaan van start op 4.01.2021, waardoor TANDEM vanaf dan zal bemand worden met 6.5 VTE.

Kaat Vanthuyne, teamverantwoordelijke TANDEM

Gezien de volledige uitbreiding van het team pas daadwerkelijk van start gaat vanaf 4.01.2021 zullen we pas in de cijfergegevens van 2021 het effect van de extra middelen kunnen zien.

17

Cliënt aan het woord

IK BEN JO EN IK BEN VERSLAAFD Een statement dat mij bijzonder veel moeite kostte om het voor de eerste keer uit te spreken. Ik ben een genieter, een fijnproever: dat ging me veel beter af…

Niettegenstaande mijn leven ongeveer aan diggelen lag en ik in de touwen hing, was ik er na een korte behandeling met wisselend succes, in Antwerpen, nog redelijk van overtuigd dat mijn probleem eerder miniem was.

Zelfs mijn gebruikersvrienden duidden mij er nochtans dikwijls op dat het veel beter zou zijn mijn Colombiaanse gewoontes wat te minderen.

Mijn vrouw was kwaad, de kinderen waren kwaad, ik zag mijn niet gebruikende vrienden niet meer. Ik sloot mij van alle niet-gebruikers af en ik deed mijn werk nog amper voor 20%. Ik werd wakker op plaatsen die ik niet kende, ik viel bewusteloos bij vrienden en ik belandde enkele keren in het ziekenhuis met hartritmestoornissen door overdosis. Een zware tol voor een fijnproevende levensgenieter. Het moest dus anders!

Tijdens mijn afkickperiode te Antwerpen, keek ik uit naar alternatieven in Gent en vond deze bij De Kiem. Ik stapte in het cocaïneprogramma. Een programma dat de verslaafde inzicht in zijn ziekte moet verschaffen en tegelijk het niet-gebruiken, aangetoond door speekseltesten gedurende een half jaar, beloont. Het programma is er voor zij die willen stoppen of minderen met gebruiken. Vooral dat minderen met gebruik sprak me aan; ik mocht nog snuiven, zonder mij gefaald te voelen. Vreemd, maar het gaf mij kracht om net niet te gebruiken. Het programma voorzag ook

18

DE KIEM

waardebonnen bij het afleggen van negatieve speekseltesten. Hoewel ik niet behoeftig ben en niet uit was op beloningen, werkte dit wel. Cokeverslaafden zijn er om een of andere reden gevoelig aan. Ik voelde mij als een hond die een koekje ging krijgen bij goed gedrag.

Na enkele maanden cleantijd stortte ik in een depressie en werd gekweld door extreme angsten. Ik dacht dat ik nooit nog plezier zou kunnen beleven zonder coke. Ik liet me 10 weken opnemen in het ‘zothuis’ en kwam herboren terug. Het was dat of hervallen. Vanaf dan ging ik mij veel intensiever en diepgaander toeleggen op de oefeningen die ik met Kristel deed. De functie analyse verschafte mij het inzicht in het waarom en met welke korte- en langetermijngevolgen ik gebruikte. De oefening rond het ontdekken van triggers maakte dat ik echt stilstond bij triggers en dat ik begon te begrijpen dat triggers tot gebruik en gebruik tot triggers leidden. Bijvoorbeeld, de zeep in het toilet van mijn stamcafé was een grote trigger gezien ik veel op dat toilet gebruikte.

Het was bijzonder moeilijk om niet te gaan gebruiken bij het ruiken van dergelijke zeep. De plaatsen waar ik gebruikte deden mij instant craving krijgen. Het is een helse opdracht geweest om mijn brein die associatie (zoveel mogelijk) te laten loslaten. De oefening met het cirkeldiagram kwam initieel wat kinderachtig over. De bedoeling was een schema te maken van

wie (mens of dier) het dichtst bij jou stonden. Toen ik recent de oefening herdeed, zag die er compleet anders uit. De personen het dichtst bij mij waren weer hoofdzakelijk de mensen met wie ik banden heb omwille van wie ze zijn, maar niet omwille van wat ze door hun neus jagen. Gedurende een jaar deden we veel oefeningen, de ene al wat plezanter dan de andere, maar ik deed ze omdat Kristel me dat vroeg en omdat ik haar geloofde als ze me zei dat het me goed zou doen.

Het was zeer moeilijk om me als controlefreak te laten gaan in sommige oefeningen. In elk geval: het hielp.

We zijn ondertussen 17 maanden verder en ik ben nog altijd clean. De ene dag is het moeilijker dan de andere, wilskracht is het belangrijkste ingrediënt om te slagen. Veel dank aan De Kiem en massa’s dank aan de immer sympathieke Kristel.

Jo

Bewoner Familie aan het woord

ZOVEEL TOOLS, ZOVEEL KANSEN… Laat ik mezelf eerst kort even voorstellen. Ik ben Joris en in mei wordt ik 34 jaar. In 2018-2019 deed ik mijn programma in de therapeutische gemeenschap (TG) en na een verblijf in het halfweghuis ging ik op 1 januari 2020 alleen wonen.

Toen ik de vraag kreeg of ik iets wou schrijven voor het tijdschrift van De Kiem, voelde ik mij direct wat zenuwachtig worden en durfde ik niet meteen ja te zeggen. Maar tegelijk vond ik het ook wel een eer en leuk dat ik dit mag en kan doen. De verhalen die ik las terwijl ik zelf nog in de TG zat, vond ik heel mooi en inspirerend en gaven mij ook moed om verder te zetten en te zien dat het echt kan. Dus hier gaan we!

Ik ga proberen jullie een beetje zicht te geven op wie ik was voor en na De Kiem zonder te veel in detail te gaan, want dit zou ons te ver leiden. Ik ben op mijn 14 jaar begonnen met drugs en dit was in mijn ogen super leuk. Ik wist wel wat de gevaren waren maar ik dacht: “Dit gebeurt niet met mij”.

Tegen dat ik 16 jaar was voelde ik al een afhankelijkheid van verschillende soorten drugs. Ik was aan het puberen en vond heel moeilijk mijn plaats in de maatschappij. Wat ik toen nog niet besefte is dat ik ook heel moeilijk met druk en spanningen om kon gaan en dat het mij niet lukte om mij te uiten en op een goede manier op te komen voor mijzelf. Ik kom uit een goede thuis, maar door mijn gebruik sloot ik mij meer en meer af. Op mijn 19 jaar heb ik mijn eerste kennismaking gehad met de hulpverlening waar ik dan tot mijn 30 jaar overal binnen en buiten ben geweest. Soms lukte het mij om een langere tijd clean te blijven, maar soms was het 3 dagen later alweer prijs, waardoor mijn zelfvertrouwen ook steeds zakte.

In het begin van mijn verslaving ben ik altijd blijven werken, maar dat was werken om mijn verslaving te onderhouden en gebruiken om te kunnen gaan werken. Na 10 jaar zo te leven verloor ik ook die moed. Ik had een laag zelfbeeld gekregen en wou niet meer onder de mensen komen. Mijn waarden en normen waren weg en ook het contact met mijn familie was volledig weg. We hebben elkaar zo’n 4 jaar niet gezien of gehoord. De paar goede cleane vrienden die ik had was ik ook kwijt gespeeld door te liegen en mijn gebruik op de eerste plaats te zetten. Ik belandde in de criminaliteit en uiteindelijk ook in de gevangenis.

Daar zijn mijn ogen echt open gegaan en wist ik van dag 1 dat dit niet meer kon en dat ik moest veranderen. Ik wist ook dat een korte opname niets meer voor mij was. Ik kende De Kiem al van vroeger en wist dat het daar ging moeten gebeuren. Ik besefte ook dat het mij bloed, zweet en veel tranen ging kosten.

Eenmaal ik aankwam in De Kiem ben ik er direct ingevlogen. Ik wist maar al te goed dat ik het deze keer moest doen door mijzelf echt kenbaar te maken en niet door gewoon te doen wat er van mij verwacht werd en mij sterk te houden, zoals in mijn vorige programma’s. En ook, wat heel belangrijk was voor mij, door het niet allemaal op een ander te steken of op de maatschappij, maar naar mijzelf te kijken en mijn verantwoordelijkheid op te nemen. Ik wou niets laten liggen en zou door mijn schaamte en

schuldgevoel gaan en de confrontatie met mijzelf en anderen aangaan, ook naar familie en vrienden. Ik kan dit nu allemaal heel goed zeggen, maar dit komt niet enkel door mijzelf. Ik weet dit nu zo goed omdat ik zicht heb gekregen op mijzelf in De Kiem door de feedback en confrontatie van mijn medebewoners en begeleiding en te leren wat echte vriendschappen zijn.

Ook door familiewerking heb ik terug een mooi contact met mijn ouders. Ik voel zelfs een contact dat ik nog nooit eerder heb ervaren met hen waar ik nu zo dankbaar voor ben. De Kiem heeft mij zoveel tools aangereikt om terug om te gaan met tegenslagen, te kunnen genieten van kleine dingen en hoe je omgaat met conflicten, spanningen en eerlijk blijft met jezelf en anderen. Ik heb daar telkens opnieuw kansen gekregen van mensen, maar ook van de maatschappij waarop ik zo lang kwaad ben geweest en die ik tekort heb gedaan. Ik krijg nu immers de kans om opnieuw te studeren en met mijn eigen ervaringen aan de slag te gaan. Ik kan nog zo veel vertellen,… maar laat ik het hier bij houden.

Enkel nog dit: een dikke dank u wel aan iedereen van De Kiem en aan mijn medebewoners en mijn cleane vrienden van toen. En zeker ook dankjewel aan mijn ouders en mijn zus met haar gezin, omdat ze mij altijd hebben blijven steunen en kansen hebben gegeven. Alleen had ik dit niet gekund of toch alleszins niet vol gehouden.

Joris

19

ERVAREN IN HERSTEL De Kiem biedt hulp aan personen die problemen ervaren door het gebruik van drugs en aan mensen uit hun omgeving.

Het residentiële luik van het programma te Gavere omvat een onthaal­afdeling, een therapeutische gemeenschap (T.G.), een woonhuis voor moeders / vaders met kinderen en verschillende halfweghuizen.

Het ambulante luik omvat ambulante centra te Gent, Ronse, Geraardsbergen en Ninove, een gevangeniswerking en vier regionale preventiediensten.

Colofon

Adressen

Redactie

Contactadres voor opname of begeleiding

Eindredactie en Directie Dirk Vandevelde

Fotografie Els Buysse en Photovoice-project RecPath

Vormgeving dotplus

Abonnement Abonnementen kosten 15,- euro voor vier nummers, te storten op rekeningnummer BIC GEBABEBB / IBAN BE 270012 1652 3173 van v.z.w. De Kiem, 9890 Gavere.

Voor giften vanaf 40,00 euro kan u een attest voor fiscale vrijstelling bekomen.

Contactadres voor Administratie – Directie

(elke werkdag te bereiken van 8u30 tot 17u00)

(sociale dienst, familiebegeleiding, stages)

Ambulant Centrum Gent Kortrijksesteenweg 185, 9000 Gent Tel. 09/245.38.98 Fax 09/245.41.71 ambulant.gent@dekiem.be

Vluchtenboerstraat 7A 9890 Gavere Tel. 09/389.66.66 Fax 09/384.83.07 admin@dekiem.be

Ambulant Centrum Ronse Oswald Ponettestraat 31 9600 Ronse Tel. 055/21.87.00 ambulant.ronse@dekiem.be

Stages ambulante werkingen anne.dekkers@dekiem.be Stages residentiële werkingen dirk.calle@dekiem.be

Ambulant Centrum Geraardsbergen Abdijstraat 2, 9500 Geraardsbergen Tel. 055/21.87.00 ambulant.geraardsbergen@dekiem.be Ambulant Centrum Ninove Brusselsesteenweg 3 9400 Ninove Tel. 054/33.31.65 ambulant.ninove@dekiem.be

V.U. Dirk Vandevelde – Vluchtenboerstraat 7A, 9890 Gavere

Dirk Calle, Jo Thienpont, Dirk Vandevelde

ZONDER MEER

Inhoud 2 Voorwoord 3 Jaarverslag De Kiem 2020 9 Recovery Pathways (REC-PATH) 14 ESF-projecten 16 Jaarverslag TANDEM 2020 18 Cliënt aan het woord 19 Bewoner aan het woord