Reisgids Wenen kopen met 2 stadswandelingen

Page 1

Deze gratis reisgids bevat onze volledig uitgewerkte wandeling door Wenen.

Bespaar jezelf uren opzoekingswerk en mis geen enkele bezienswaardigheid.

Koop nu de digitale (pdf – 60 blz A4) stadsgids met meer dan 47 beschreven bezienswaardigheden, boordevol praktische informatie, bijzondere plekjes, tips van locals + extra stadswandeling en inspiratie voor daguitstappen.

 Koop de volledige gids op shop.themediabay.be

2
© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be
© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 3

INLEIDING

Bij Wenen denk je allicht in de eerste plaats aan muziek en opera. Wenen is echter niet alleen een muziekstad. Het heeft tal van prachtige oude en moderne gebouwen, musea en talloze ontspanningsmogelijkheden. Ook het groen is in ruime mate aanwezig met de stadsparken.

Centraal gelegen in de binnenstad ligt de Stephansdom. Binnen wandelafstand vind je nog dermate veel bezienswaardigheden om minstens een aantal dagen nuttig door te brengen. Hierbij denken we aan de Hofburg, het MuseumsQuartier, de Spaanse Rijschool, het Kunsthistorisch Museum. Aan de rand van Wenen is er het Prater Park met het beroemde Reisenrad. Ietwat zuidelijker zijn er de Belvederepaleizen, de Jugendstilgebouwen van Otto Wagner, het HundertwasserHaus en natuurlijk het overweldigende kasteel Schönbrunn.

Misschien kom je naar Wenen om de meesterwerken van zijn beroemde muzikanten te beluisteren. Haydn, Mozart, Mahler, Beethoven, Schubert, Brahms, Strauss en nog vele andere hebben in deze hoofdstad van de muziek gewoond en gewerkt. Hun prachtige muziek kan je beluisteren in de al even mooie gebouwen zoals er zijn de Staatsoper, het Burgtheater, het Volkstheater, de Kammeroper en tal van andere historische plaatsen. Of je hoort en leest over hen in de naar hen genoemde musea.

Wenen is natuurlijk de stad van de Sachtertaart en de bijhorende koffiehuizen. Maar ook van de wijn, onder meer tijdens de Heurigen in de randstad. Wenen leeft ook 's nachts, de Bermudadreieck is 'the place to be' voor wie op zoek is naar een restaurant, café of dancing.

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 4

Kortingskaarten Wenen online kopen

De digitale kortingskaarten en toeristenpassen zorgen ervoor dat je geld kan besparen + de lange wachtrijen overslaan. Je hebt priority toegang, je mag de rijen voorbij steken en direct naar binnen gaan. Zo kan je meer zien en doen tijdens je bezoek aan Wenen.

Met de Vienna PASS krijg je toegang tot Schloss Schönbrunn en de Zoo, het enorme reuzenrad, de Spaanse Rijschool, het Albertina Museum en veel meer. Kinderen tot 6 jaar mogen gratis mee, deze kost € 87.

Boek je ticket hier online en bespaar

Met de Vienna digital Pass bezoek Schönbrunn en paleis Upper Belvedere + Vienna Hop-on Hop-off bus en 10% korting op andere attracties in Wenen in 1 handig digitaal ticket € 84.

Boek je ticket hier online en bespaar. Verken Wenen met gratis, onbeperkt gebruik van de metro, tram, trein en buslijnen binnen de stad voor € 17.

Boek hier je Wenen City Card en bespaar

Concert of opera in Wenen bijwonen?

Een concert of opera van Mozart, Strauss of Vivaldi in Wenen bijwonen? Bekijk hier de mogelijkheden en boek je tickets voordeling online. Nog meer info kan je vinden in onze blogpost (één tip, koop NOOIT tickets op straat voor een concert van Mozart).

Voorstelling van de Lipizzaner paarden bij de Spaanse rijschool

Laat je betoveren door de beroemde Lipizzaner paarden in hun adembenemende rijschool, de barokke Winter Riding School. De unieke sfeer van deze plek en de bijbehorende klassieke Weense muziek zullen deze ervaring onvergetelijk maken. Boek je tickets hier online.

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 5

Waar overnachten in Wenen?

Nog op zoek naar een hotel in Wenen? We hebben een lijstje gemaakt met onze favoriete verblijven in Wenen. Zo wordt kiezen alvast wat eenvoudiger.

Wenen in 3 dagen?

Met onze twee wandelingen verken je de twee belangrijkste stadsdelen. In deze reisgids vind je een uitvoerige beschrijving van de wandelingen en de bezienswaardigheden.

TIP 1: Rond de binnenstad van Wenen is er een kleine ring van iets meer dan vijf kilometer. Er is een tram die continu rondjes rijdt op die ring van 10.00 u ’s morgens tot 17u30. Ideaal voor een stadsbezoek zonder veel zelf te moeten bewegen of om vooraf een algemene indruk te bekomen. Met hoofdtelefoon krijg je uitleg in jouw gewenste taal, zelfs een op kindermaat gemaakte versie. Duur: ca. 25’. Info op www.wienerlinien.at

Er zijn heel goede busverbindingen in de stadskern en de omgeving. De verbindingen met de dorpen en steden op meer dan 30 km van Wenen is dan weer moeilijker, hiervoor neem je dan best de trein.

TIP 2: Onbeperkt 3 dagen rondtoeren op metro, tram en bus in Wenen kan met de vooraf gekochte Wenen City Card. Bovendien krijg je nog een pak kortingen in winkels, restaurants en vooral veel musea. Meer info en online kopen

TIP 3: tickets zijn vrij duur als je apart overal aankoopt, kies vooraf uit wat je wil bezoeken en ga voor combi-tickets. Een goede kaart is de Wenen Toeristenpas. Meer info en online boeken, zo bespaar je alvast geld uit + dien je niet alles afzonderlijk te boeken.

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 6

Van de luchthaven naar Wenen Centrum

Eenmaal aangekomen op het vliegveld van Wenen (Flughafen Wien-Schwechat), wil je natuurlijk zo snel mogelijk de stad intrekken of het hotel opzoeken. Waar je ook aankomt, er zijn verschillende opties om van de luchthaven naar het centrum van Wenen te reizen.

Ben je nog op zoek naar vervoer van de luchthaven naar het centrum? Bekijk het aanbod en boek je vervoertickets naar het centrum van Wenen online!

Ben je met een paar vrienden of familie op vakantie in Wenen? Dan kan je beter een taxi huren, dat komt nog eens voordeliger uit! Bekijk de mogelijkheden voor privé transfers en boek direct.

Wenen is de belangrijkste luchthaven van Oostenrijk en is een van de 25 drukste luchthavens van Europa! De luchthaven is de thuisbasis voor de nationale luchtvaartmaatschappij Austrian Airlines, welke onderdeel is van de Lufthansa Group.

In totaal beschikt het vliegveld over twee landingsbanen en vier terminals. Terminal 1A staat los van het luchthavengebouw tegenover Terminal 1 en heeft alleen check-in faciliteiten. Terminals T1, T2 en T3 liggen naast elkaar en zijn onderling verbonden en dus makkelijk te bereiken.

De luchthaven is op zo’n 18 kilometer gelegen van het centrum maar je reist al snel en eenvoudig en voor niet al teveel geld met het openbaar vervoer naar de stad. Hieronder vind je alvast de verschillende mogelijkheden om naar het centrum te reizen uitgebreid uitgelegd!

Trein

Wil je graag met het openbaar vervoer naar het centrum reizen? Dat kan. In de luchthaven zit een treinstation gevestigd. Er zijn verschillende treinen die je van het vliegveld naar het centrum van de stad brengen. Hieronder vind je alvast de mogelijke opties:

De City Airport Train (CAT)

• De City Airport, ook wel CAT genoemd, is de snelste optie om te reizen naar het centrum van Wenen.

• Deze trein rijdt tussen de luchthaven en de binnenstad en heeft extra ruimte voor bagage. Bovendien is deze trein een stuk sneller ten opzichte van de S-bahn.

• De herkenbare groene trein brengt je al in 16 minuten naar hartje centrum (station Landstrasse/Wien mitte). Deze trein houdt nergens anders halt.

• De trein vertrekt ieder halfuur tussen 06.00 uur in de ochtend en middernacht.

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 7

• Op de terugweg kan je op het station Landstraße/Wien Mitte alvast inchecken voor je vlucht.

• Je kan een ticketje kopen bij kaartautomaten op de luchthaven. Een enkele reis kost je €11 en een retourticket is €19.

De S7 expres trein / S7 Schnellbahn

• Je kan ook de S7 Express trein nemen. Het verschil met de speciale CAT is dat deze in bepaalde stations halt houdt.

• Deze trein brengt je in een halfuurtje naar Landstraße/Wien Mitte en Praterstern/Wien Nord.

• Het is goed aangesloten op het overige openbaar vervoer, waarvoor het kaartje van de S7 ook geldig is.

• Deze treinen vertrekken om het halfuur en je kan je tickets verkrijgen bij de automaten bij de roltrap in de terminals.

• Vergeet je tickets niet te valideren bij aankoop, zodat je geen problemen aan boord krijgt!

Bus

De bus is ook een optie om naar het centrum van Wenen te geraken.

Vienna Airport Lines

• De Vienna Airport Lines is een express-bus van de luchthaven naar het centrum van Wenen.

• Er zijn drie verschillende buslijnen vanaf de luchthaven, naar Morzinplatz/Schwedenplatz, het treinstation Westbahnhof en Kagran.

• Over het algemeen doet de bus er iets langer over dan de City Airport Train, maar is het is wel een goedkopere optie.

• Deze bussen vertrekken overdag om het halfuur en een busrit naar Schwedenplatz duurt ruim 20 minuten.

• Je kan een ticketje aankopen bij het kantoor van Vienna Airport Lines op de luchthaven of bij de buschauffeur.

Wil je meer informatie? Check dan zeker ons blogartikel

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 8

STADSWANDELING 1: VAN STRAUSS TOT HOFBURG

Deze wandeling is een must voor iedere toerist. Je komt zowat langs alle belangrijke bezienswaardigheden van de binnenstad. We geven je ook de gelegenheid om een bezoek te brengen aan de Kaisersgruft, de Stephansdom, het stadspark en nog veel meer. Eindigen doe je aan de Hofburg, waar je rustig een halve dag of meer kan vertoeven. En uiteraard zijn we de originele Sachertaart niet vergeten.

Shopping

De Kärtnerstrasse is dé shoppingstraat bij uitstek en die loopt van de Staatsopera tot aan de Stephansdom. Er zijn uiteraard ook vele winkels te zien in de zijstraten van deze winkel/wandelstraat.

Enkele tips voor shopping

• In Wenen vind je goedkope winkels, maar ook heel exclusieve zaken. Twee mogelijkheden moet je zeker doen bij een citytrip naar Wenen: het Haas Haus en de Naschmarkt.

• Recht tegenover de Stephansdom ligt het moderne complex Haas Haus (mode, ook hotel en restaurant). Maar in de binnenstad zijn er ook nog andere plaatsen. Zo is er het Altes Rathaus met een winkelcomplex en ook Graben in de binnenstad.

• Aan de andere kant van de binnenring ligt de Mariahilferstrasse voor de goedkopere winkels. Boetiekjes kan je dan vinden in de omgeving van Spittelberg. Maar de Naschmarkt mag je zeker niet vergeten. Deze grote markt aan de Karlsplatz heeft naast het klassieke aanbod ook een Vlooienmarkt.

• De winkels zijn geopend van maandag tot vrijdag tussen 9 en 18 uur. Op zaterdag zijn de winkels alleen open in de voormiddag, behalve één zaterdag in de maand.

Maar als je er niet genoeg van kan krijgen dan hebben we nog een verrassing. Het grootste shoppingcenter van Oostenrijk, Shopping Center Sud, bevindt zich net buiten Wenen (15 km), in Vösendorf. Het beslaat ongeveer 173.000 m² en heeft meer dan 300 winkels. De lengte van het gebouw is ongeveer 1km, heeft nog 1 verdiep extra, waardoor je er dus ongeveer 4 km over doet om langs alle winkels te wandelen. Het shoppingcenter is best bereikbaar met het openbaar vervoer: Metrobaan U6 tot eindhalte Siebenhirten en dan de gratis busshuttle (SCS) naar het winkelcenter. Ben je met de auto? Dan is dit het adres: SCS-Strasse, 2334 Vösendorf. Website: www.scs.at

TIP: Wil je liever een wandeling mét lokale gids maken langs alle highlights in het centrum? Boek je wandeling door Wenen hier online (je kan annuleren tot 24u van tevoren)

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 9

• Afstand: 10 km

• Beginpunt: metro Stadtpark - Johannesgasse

• Eindpunt: metro Stadtpark

• Reliëf: vlak

• Toegankelijk voor rolwagens: ja, we gaan langs verharde wegen

• Bewegwijzering: geen, zie beschrijving en routekaart

Je kan deze route ook wandelen met GPS, installeer de App Google maps op je smartphone en klik dan op deze link of scan de QR code rechts.

Zo kan je je smartphone als GPS gebruiken.

Ons startpunt is de metrohalte van het Stadtpark, uitgang Johannesgasse. Dit metrostation is van de hand van Otto Wagner, een kunstenaar-architect die lid was van de Wiener Secession, een Jugendstilbeweging. Verlaat het metrostation naar rechts en neem de 2de ingang van het park.

In het Stadtpark, het oudste park in Wenen want reeds ingehuldigd in 1862, vragen twee zaken vooral onze aandacht. Het brugje in Jugendstil over de Wien en de standbeelden van bekende en minder bekende componisten. Via een brugje kan je naar het andere deel van het park dat meer op kinderen is gericht. Je wandelt dan over de Wien, een zijarm van de Donau.

In dit park is het meeste meubilair en de verlichting in Weense Jugendstil met de signatuur van Otto Wagner, Friedrich Ohmann en Josef Hackofer. Het grote gebouw is het Kursalon in renaissance stijl. Vroeger een kuuroord, nu in gebruik als concertzaal. Je krijgt in dit park een veelvoud aan standbeelden te zien. Beroemde muzikanten zoals Johann Strauss, Franz Schubert, Robert Stolz, Anton Brückner en Franz Lehar hebben hier hun beeltenis. Vooral de ‘gouden’ Johan Strauss is immens populair. Het is van de hand van Edmund Hellmer. De koning van de wals speelt viool met een sierlijke boog achter hem. Volg de lijn op de routekaart hiernaast om zeker niets te missen.

 Stadtpark, Wenen // GPS: 48.202445, 16.379032

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 10
A
© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 11

Net voor het standbeeld van Lehar verlaten we rechts het park en ruilen we het groen voor de gebouwen van de binnenstad. We steken de ring (Parkring) over en wandelen naar links. We gaan de 1ste straat rechts, Himmelpfortgasse in. Zo komen we, op huisnummer 8, voorbij het Winterpaleis van Prins Eugen Von Savoye.

Aan het Winterpaleis werd ruim een kwarteeuw gebouwd (voltooid in 1724). Hier verbleef Prins Eugen Von Savoye tijdens de winter. In de zomermaanden resideerde hij in het Belvedere. Daarom maakt dit paleis ook deel uit van het Belvedere complex. Sedert 2017 is het echter in gebruik als kantoorruimte voor het Ministerie van Financiën. Het kan niet meer bezocht worden.

Prins Eugenius van Savoye (1663-1736) was behalve krijgsman (hij zorgde mee voor de overwinning op de Turken eind 17de eeuw) ook kunstliefhebber. Behalve het Winterpaleis liet hij ook de twee Belvedere paleizen bouwen (zie letter O).

 Winterpalais des Prinzen Eugen, Himmelpfortgasse 8, Wenen // GPS: 48.205521, 16.372941

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 12
Johan Strauss, Stadtpark - © Shutterstock
B

Keer op je stappen terug en ga aan het kruispunt rechtsaf op de Seilerstätte. We vervolgen de route langs de eerste straat rechts, de Annagasse. Vooraleer je afslaat kan je even de tijd nemen om het Haus der Musik te bezichtigen, deze bezienswaardigheid vind je aan je rechterhand net voorbij de Annagasse.

Haus der Musik is niet alleen voor de pure muziekliefhebber. Je ontdekt hier op een leuke interactieve manier wat tonen en melodieën zijn, in welke vormen ze bestaan. Je krijgt een antwoord op de vraag waarom eigenlijk zoveel bekende musici in Wenen woonden, werkten en zo mee de muziekgeschiedenis van Wenen hebben bepaald: Beethoven, Haydn, Mozart, Mahler, Strauss, Schubert. Er is ook het verhaal van het Philharmoniker Orkest. Uit heel grote muziekinstrumenten mag je proberen om er klanken uit te halen. Misschien wil je wel eens zelf een orkest dirigeren? Óók dat kan, hetzij virtueel. En er is een verdieping waar het gaat over hoe muziek ontstaat en wordt er in een glazen bol vooruitgekeken welke wegen de muziek kan inslaan in de toekomst Boek je tickets hier online voor het Haus der Musik

 Haus der Musik, Seilerstätte 30, Wenen // GPS: 48.203885, 16.373035 // www.hausdermusik.at

Wandel de Annagasse volledig uit. Bijna alle huizen zijn hier mooi, maar die op huisnummer 8 en 14 springen er toch wel uit.

Wanneer je de Annagasse uitkomt, sla rechtsaf in de Kärntner Strasse. Je bent overduidelijk in een winkelstraat aangekomen. Neem na een korte afstand de eerste straat links, de Marco-d’AvianoGasse, en je komt uit op de Neuer Markt.

Op de Neuer Markt bevindt zich links de eerder sobere Kapuzinerkirche. Ons interesseert vooral de Kaisergruft, de keizerlijke crypte, ook de Kapuzinergruft genoemd. Je kan ze bezichtigen (ingang naast de kerk). Op één graf na liggen hier in deze keizerlijke grafkelder bijna 150 familieleden van de Habsburgers begraven uit drie eeuwen geschiedenis (keizers, keizerinnen, aanverwante familieleden, aartshertogen). De uitzondering is de kist van gravin Fuchs, de oppasdame van keizerin Maria Theresia. Uit eerbied voor de goede zorgen tijdens haar opvoeding verleende de keizerin het recht aan de gravin om bij haar in de keizerlijke crypte te worden begraven.

Het zijn allemaal opzichtige monumentale praalgraven. De kist van Keizer Franz Joseph I (+ 1916) en zijn “Sissi”, de vermoorde keizerin Elisabeth (1898), worden nog steeds het drukst bezocht. Er worden nog bijna dagelijks bij het graf van Sissi bloemen neergelegd.

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 13
C D

Wie zich vooraf wil verdiepen in wie er begraven ligt, kan kijken op de zeer goede website

 Kaisergruft, Tegetthoffstraße 2, Wenen // GPS: 48.205679, 16.370164 // www.kaisergruft.at

Jong of oud, iedereen heeft wel eens door overlevering gehoord van Sissi. Dan denk je wellicht in eerste instantie aan de film (1955) of de trilogie Sissi (met Romy Schneider) die nog jaarlijks op vele tv-zenders worden herhaald. Maar wie was nu eigenlijk die Sissi? Misschien krijg je óók het idee dat ze een beetje prinses Diana avant la lettre was.

Elisabeth van Wittelsbach, haar echte naam, wordt op kerstavond 1837 geboren in Beieren (Duitsland) en stierf een tragische dood (10 september 1898). Zij was mooi en nog heel jong (16 jaar!) toen ze huwde met Frans Joseph I die toen 23 was. Ze hield van poëzie, van paarden, van reizen en zag haar leven veranderen door haar huwelijk. Sissi was hertogin en prinses van Beieren maar werd door haar huwelijk plots keizerin van Oostenrijk en vanaf 1867 koningin van Hongarije.

Sissi was een beetje eigenwijs, had lak aan protocol en etiquette. Ze wou geenszins zich opgesloten voelen in één van de paleizen, vandaar dat ze graag rondreisde. Samen met Frans Jozef I kreeg ze vier kinderen, maar haar rol als moeder werd haar ontnomen door de dominante houding van haar

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 14
Kapuzinerkirche - © Shutterstock

schoonmoeder. Sissi had rare gewoontes zoals het verbergen van haar gezicht achter een waaier. Ze hield eveneens eigenzinnige voedingsgewoontes aan wat leidde tot magerzucht. Ze had een eigen, wat nu heet, fitnessruimte. Haar band met Hongarije was nogal intens. De verhoudingen tussen Oostenrijk en Hongarije verliepen nogal stroef na de Hongaarse Revolutie (1848) maar Sissi slaagde erin om voor een verzoening te zorgen wat leidde tot de dubbele monarchie Oostenrijk-Hongarije in 1867. Ze werd er op handen gedragen.

Er kleefde ook veel tragedie aan haar leven. Als snel kreeg ze het waanidee helemaal niet mooi te zijn en verborg ze haar gelaat. Met haar man had ze een haat-liefde verhouding omwille van de bizarre ideeën van zijn opvoeding van de kinderen. Haar zoon Rudolf pleegde zelfmoord waardoor Sissi kampte met een depressie. Maar zeker hoe ze aan haar einde kwam was één brok tragedie. Op reis in Zwitserland werd ze wandelend aan het meer van Genève aangevallen door een anarchist Lucheni die haar dodelijk verwondde met een vijl.

Je vindt een standbeeld van Sissi in een uithoek van de Volksgarten, zie onze stadswandeling ‘Van Hofburg tot Museumkwartier’. Wie veel meer wil te weten komen over Sissi, moet beslist een bezoek brengen aan het Sissi museum in de Hofburg. Meer info op www.hofburg-wien.at

Na dit bezoek gaan we naar links om via de Plankengasse de Seilergasse te nemen. Op het eind van de Seilergasse zie je eerste Haas Haus, vooraleer we rechts gaan richting de Stephansdom.

Tegenover de Dom staat het Haas Haus dat op zijn minst gezegd een vrij abrupte stijlbreuk vormt tegenover de gotische pracht van de Dom. Opvallen doet het Haas Haus zeker met zijn ronde vormen, de opgesplitste gevel met marmer en glas. Je bent voor of tegen. Op de bovenste verdieping is een dakterras met een restaurant en bar van waar je het plein en de omgeving kan monsteren.

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 15
E
 Haas Haus, Goldschmiedgasse 3, Wenen // GPS: 48.208281, 16.371528

Hét symbool van Wenen is de gotische Stephansdom. De kathedraal ligt in het hart van de binnenstad. Ooit stond hier een romaanse kerk die door brand werd vernield.

Alleen de Heidentürme en het middelste portaal bleven wonderwel gespaard. Het huidig uitzicht dateert van de 15de-16de eeuw, alhoewel ... Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ze grotendeels verwoest maar in 1952 was ze reeds volledig heropgebouwd.

TIP Je haalt het meeste voordeel als je een combi-ticket neemt (twee torens, catacomben, schatkamer, crypte). Anders dreigt het een duur bezoek te worden als je overal afzonderlijk toegang betaalt.

De Südtoren is de dominante toren die boven alles uitsteekt. Hij is 136 meter hoog. Je ziet een massa pinakels. De toren beklimmen doe je via 343 treden. Boven een panoramabeeld van jewelste maar van achter het glas. De noordelijke toren (68 m) is nooit afgewerkt. Deze bevat de Pummerin, een klokje van maar liefst 21 ton en een doorsnede van iets meer dan 3 meter. Hier kan je naar de top via een lift en kan je in open lucht naar een panoramabeeld over Wenen kijken. Het dak is bijzonder door de veelkleurige bedekking. Als je naar de zuidwestelijke kant gaat kijken, herken je een dier.

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 16
Haas Haus - © Shutterstock
F

De belangrijkste bezienswaardigheden van het gotische interieur zijn het beroemde Wiener Neustädter Altar (15de eeuw, links apsiskapel), de preekstoel uit 1480 met ‘de Vensterkijker’ en enkele praalgraven van de Habsburgers. Je kan de graftombes zien van keizer Frederik III , o.a. dat van Eugène van Savoye. De catacomben bevatten urnen met stoffelijke resten van keizers. Een aantal van de belangrijkste kunstwerken zijn terug in de Dom te bezichtigen. Het belangrijkste is een portret van hertog Rudolf IV uit de 14de eeuw. Dit zou het oudste geschilderde portret in het Westen zijn. Mooi meegenomen, je kan de kathedraal tot 22.00 u bezoeken.

Wil je monstransen, reliekkruisen, retabels, evangelieschriften, schilderijen met godsdienst als thema en andere religieuze voorwerpen zien, dan moet je de Domschatz bezoeken.

Wanneer je rond de Dom wandelt, neem je in de rechterhoek de Schulderstrassse naar rechts, waarna je de eerste straat rechts ingaat, de Domgasse. Volg de Domgasse mee naar links en je komt het Mozarthaus tegen aan je linkerkant.

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 17
 Stephansdom, Stephansplatz 3, Wenen // GPS: 48.208415, 16.373457 // www.stephanskirche.at Stephansdom - © Shutterstock

In het Mozarthaus woonde de componist Wolfgang Amadeus Mozart tussen 1784 en 1787. ‘De Bruiloft van Figaro’ componeerde hij er o.a. Op vier verdiepingen lees en kijk je naar wat Mozart tijdens deze periode in Wenen heeft gedaan, hoe hij leefde, met wie bevriend was enz. Mozart woonde tijdens zijn Weense periode (1781-1791) wel op meerdere adressen maar dit huis is het enige dat nog kan bezichtigd worden. In de Bösendorfer-Saal worden nog concerten opgevoerd. Koop je ticket voor het Mozarthaus hier online.

 Mozarthaus, Domgasse 5, Wenen // GPS: 48.208169, 16.374966 // www.mozarthausvienna.at

Keer op je stappen terug in de Domgasse, steek de Schulderstrasse over en ga de Strobelgasse in. Op het einde steek je opnieuw over en ga Essiggasse in, waarna je kort naar rechts gaat in de Bäckerstrasse en je de Windhaaggasse links inslaat. Ga rechtsaf in de Sonnenfelsgasse en je spot de Jesuitenkirche aan je linkerhand.

G H

Wil je dé mooiste kerk van Wenen zien? Stap dan zeker de Jesuitenkirche binnen, dagelijks geopend. De barok die je hier aantreft doet zowaar pijn aan de ogen. Gedraaide zuilen in roze en groen marmer, een koepel en plafond met fresco’s die je naar adem doet happen, een trompe l’oeil van Andrea Pozzo, misschien één der mooiste die je ooit in een leven zal zien. Overal schittering door de vergulde versieringen, de stijlvolle zitbanken, de preekstoel met paarlemoer bezet. Deze kerk móet je gewoon gezien hebben als je in Wenen bent. Locatie: Dr. Ignaz Seipel Platz.

 Jesuitenkirche, Doktor-Ignaz-Seipel-Platz 1, Wenen // GPS: 48.209044, 16.377674

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 18

Jesuitenkirche - © Shutterstock

Ga linksaf in de Bäckerstrasse en dan de eerste straat links, de Postgasse. Aan je rechterkant zal je de Dominikanerkirche zien verschijnen.

IOp een steenworp van de Jesuitenkirche vandaan staat de Dominikanerkirche St. Maria Rotunda die zeker niet moet onderdoen qua schoonheid. Het is de eerste versie niet meer, deze is gebouwd in de eerste helft van de 17de eeuw. Fresco’s overal waar je maar kijkt. Muren en zuilen zijn royaal versierd met stucwerk. Een preekstoel die, we durven het bijna niet te schrijven, wat potsierlijk overkomt. Het hoogaltaar bevat een schilderij van Leopold Kupelweiser.

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 19
 Dominikanerkirche St. Maria Rotunda, Postgasse 4, Wenen // GPS: 48.208776, 16.379219

Ga terug en wandel de Bäckerstrasse rechts in. Je wandelt opnieuw voorbij de Jesuitenkirche, maar blijf de Bäckerstrasse volgen. Blijf verder rechtdoor wandelen tot je op de Hoher Markt aankomt, het oudste plein van Wenen. In het verlengde hiervan hebben we het Altes Rathaus of oude stadhuis, dat nu een dienstverlenend en parochiaal centrum is. Op de Hoher Markt staat de Vermählungsbrunnen, een fontein uit 1729 , een pareltje uit de barokperiode. Op huisnummer 10 vind je een klok met jaquemarts uit 1913. Ben je hier op het middaguur, dan komen er figuurtjes tevoorschijn.

Weetje: Wenen heeft zo’n 50-tal monumentale fonteinen. Bovendien vind je nog eens bijna 1000 drinkfonteinen. Wie water zegt, zegt bruggen. Weet je dat in Wenen méér bruggen liggen dan in Venetië, toch de bruggenstad genoemd. Het zijn er meer dan 1700, niet enkel over de Donau maar eveneens over het Donaukanaal, de rivier de Wien en de bijna 300 bruggen die moesten gebouwd worden om de U-Bahn te kunnen aanleggen.

Vanaf de Hoher Markt wandelen we links de Tuchlauben in en blijven rechtdoor stappen. Zo komen we via de Kohlmarkt op de Michaelerplatz. Hier zie je links de Hofkirche of Michaelerkirche en rechts het beruchte ‘Haus ohne Brauen’, het bekritiseerde huis van architect en designer Adolf Loos dat nu als bank fungeert. Hier zie je ook de opgravingen van de vroegere Michaelerplatz. Je ziet ook de

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 20
Dominikanerkirche St. Maria Rotunda - © Shutterstock

prachtige hoofdingang van de Hofburg. Via de toegangspoort kom je aan de musea en het grote binnenplein. De Hofburg kan je rustig een halve dag bezig houden.

Mocht je de Hofburg bezoeken, geven we deze raad mee: de Keizerlijke appartementen mogen zeker niet op je programma ontbreken.

Het was de gewoonte dat bij elke nieuwe aanstelling van een keizer(in) de Hofburg, het paleizencomplex van de Habsburgers, een remake of uitbreiding onderging. De Hofburg is dan ook een verzameling van gebouwen. We stellen de belangrijkste voor. Verder zijn er nog tal van musea en een bibliotheek te bezichtigen.

Keizerlijke appartementen

Je zou hier meteen veel praal en luxe verwachten, maar dat is niet zo. Keizer Frans Jozef koos voor eenvoud en hij was de laatste die hier verbleef. De ingang tot de keizerlijke appartementen bevindt zich aan de Michaelerplatz. Een bezoek wordt meestal gecombineerd met dat aan het “Sissi Museum” en de “Silberkammer”.

Schatzkammer

Het is letterlijk de schatkamer van de Habsburgers. Ze lokt heel veel bezoekers omdat men hier de fabelachtige rijkdom van de Habsburgers kan zien. Deze rijkdom bestaat o.a. uit de kronen van het Heilige Romeinse Rijk, de Keizerlijke kroon van Rudolf II die bewerkt is met diamanten, parels en een enorme robijn en ook de schat van de Orde van het Gulden Vlies (of de Bourgondische erfenis). Boek hier tickets om de schatkamer te bezoeken

Burgkapelle

Deze keizerlijke burchtkapel is nu de locatie van de beroemde Wiener Sängerknaben. Daardoor geniet ze een grote bekendheid. Het koor vindt zijn origine bij de Habsburgers. Als ze niet op tournee zijn, kun je hen hier beluisteren tijdens de hoogmis op zondagmorgen.

Spaanse Rijschool

Deze ligt aan de Reitschulgasse en is een onderdeel van de Hofburg. Ook dit instituut gaat terug tot de tijd van de Habsburgers. Sierlijke witte Lippizanerpaarden voeren allerlei soorten dansen uit op de tonen van de muziek en dit onder het strakke gezag van de mooi uitgedoste ruiters. Het mooiste moment om de galavoorstelling bij te wonen is op zondag. Tijdens de week zijn de repetities ook opengesteld voor het publiek. Opgelet: de Spaanse Rijschool is maar een paar maanden per jaar actief. Boek hier een ticket voor deze bijzondere voorstelling.

 Hofburg, Wenen // GPS: 48.205672, 16.364770 // www.spanische-reitschule.com

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 21
J

Met je gezicht naar de Hofburg toegangspoort stap je nu naar links, richting Josephplatz, waar je helemaal omringd wordt door witgekleurde statige gebouwen. Wandel aan de linkerkant van de weg, zo mis je niet het zicht op de stallen met de beroemde Lipizzaners. Met een beetje geluk staan de staldeuren open en zie je de paarden. Wat verder kom je langs de Augustinerkirche met op het plein het protserige standbeeld van Jozef II, afgebeeld als een Romeinse keizer. Achter het standbeeld helemaal links bevindt zich de keizerlijke bibliotheek met de schitterende Prunksaal van barokbouwmeester Fischer von Erlach en zijn zoon. In de Augustijnenkerk trouwde Franz Joseph met zijn Sissi en ook hun zoon Rudolf met de Belgische prinses Stéphanie. In de Loretokapel is het ‘herzgruft’ waar de urnen met het hart van Habsburgers staan.

We vervolgen onze weg langs het Albertinamuseum, ook al een voormalig paleis van de Habsburgers. De meningen over de dakconstructie vóór het paleis zijn verdeeld. Hier vind je één van de mooiste verzamelingen aan grafische kunst die je in Europa kan bekijken. Bijna 1 miljoen gravures en zo’n 60 000 tekeningen … je zal ze vast niet allemaal in detail kunnen bekijken. Veel van wat aan impressionisme en avant-garde wordt getoond, komt uit de privéverzameling van het Zwitserse echtpaar Batliner. Hier hangt werk van Picasso, Monet, Matisse, Miró, Magritte e.a. Boven op het terras van het museum heb je een mooi uitzicht op

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 22
Hofburg - © Shutterstock
K

de Staatsoper en de ingang van de Burggarten. Boek je tickets hier online of koop een Vienna Pass met toegang tot het museum en nog veel meer.

 Albertina, Albertinaplatz 1, Wenen // GPS: 48.204706, 16.368188 // www.albertina.at

Achter het Albertinamuseum bevindt zich de Burggarten.

De Burggarten was de voormalige privétuin van de keizerlijke familie. De tuin lijkt zeer natuurlijk en is rustgevend. In de zomer is het een populaire plek voor zonnekloppers en lanterfanters. We gaan de tuin in en blijven aan de linkerzijde ervan. Je komt langs het standbeeld van Franz Joseph I. Als je iets verder de uitgang neemt sta je bij het standbeeld van Goethe. Ga terug de tuin in en ga maar naar daar waar veel mensen samenklitten voor het standbeeld van Mozart.

 Burggarten, Josefsplatz 1, Wenen // GPS: 48.204293, 16.365686

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 23
Albertina - © Shutterstock
L

Neem nog even de tijd voor een wandeling en ga eens binnen in het Palmenhuis aan de andere kant van het park. Het in Jugendstil opgericht gebouw, eerder een serre, herbergt een vlindertuin en een café.

Vanop het Albertinaplein wandel je links naar de Staatsoper door de Philharmonikerstrasse. Links van je zie je het hotel Sacher waar je de gelijknamige originele taart kan eten. Onze ervaring hiermee? Duur, druk en ze smaakt niet beter dan in de meeste hotels en restaurants. Meer info op www.sacher.com

Zoals de meeste gebouwen langs de ring dateert de Staatsoper uit de tweede helft van de 19de eeuw. Officieel ingehuldigd door keizer Franz Joseph. Het is niet alleen een machtig gebouw, het is ook dé plaats van de Weense opera. Het is hier dat de leden van de Wiener Philharmoniker hun opleiding krijgen. Heel wat bekende dirigenten en directeurs hebben er geschiedenis geschreven: o.a. Gustav Mahler, Richard Straus en recenter Herbert von Karajan, Leonard Bernstein. Van september tot juni vindt hier dagelijks een opvoering plaats, goed voor zo’n 60-tal verschillende voorstellingen. Je gaat hier niet zomaar in vrijetijdskleding naar een voorstelling. Het interieur werd bijna volledig vernietigd op het einde van de Tweede Wereldoorlog. Na een restauratie werd in 1955 de opera plechtig heropend. De opera biedt een ideale geluidsweergave wat technisch veeleisende opvoeringen ten goede komt. De Staatsoper kan bezocht worden met een rondleiding.. Dan zie je de eretrap, de gehoorzaal, de Schwind foyer, de Gobelinsaal enz. Zou je een voorstelling willen bijwonen, dan moet je wel maanden vooraf een ticket reserveren.

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 24
 Staatsoper, Opernring 2, Wenen // GPS: 48.203195, 16.369709 // www.wiener-staatsoper.at M

TIP: Ga ook eens de metro in en breng een bezoekje aan het Vienna Opera toilet, je betaalt iets meer voor een toiletbezoek maar het toilet is in operastijl ingericht en je kan er genieten van wat operamuziek.

Na Sacher ga je rechts naar de drukke baan toe. Je stapt de ringweg over en komt zo in het Resselpark terecht via de Karlsplatz. Stap het park in en begeef je links naar de Karlskirche.

Voor vele bezoekers is de Karlskirche de mooiste kerk van Wenen. Het is het topwerk van de beroemde barokarchitect Johann Bernhard Fischer von Erlach (en zijn zoon die het bouwwerk voltooide). Er is aan gebouwd tussen 1716 en 1737. Er was net een pestepidemie geëindigd. Keizer Karl VI had beloofd een kerk te laten bouwen als die mensenramp maar vlug zou ophouden. Zo geschiedde.

TIP: Op zoek nara een speciale en bijzondere beleving? Wat dacht je van een klassiek concert van Mozart of Vilvadi in de Karlskirche? Boek je plekjes hier online.

Als je ervoor staat, denk je dat je even in Rome bent. De kerk heeft heel wat stijlen maar toch lijkt alles mooi één geheel. De groene koepel is barok, de hoofdingang met Corinthische zuilen heeft wat van een Romeinse tempel. De twee rijzige gedraaide zuilen doen denken aan de Trajanuszuil in Rome. Ze bevatten reliëfs met het leven van de pestheilige Carolus Borromeus

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 25
Staatsoper - © Shutterstock
N

erop uitgebeeld. Hij is de heilige aan wie de kerk gewijd is. Ook het barokke interieur is écht wel indrukwekkend. Met een glazen lift kun je tot boven in de ovale koepel en kun je daar in detail de prachtige fresco’s bewonderen van Rottmayr.

 Karlskirche, Karlsplatz, Wenen // GPS: 48.198264, 16.371831

Ben je een liefhebber van barokarchitectuur? Dan raden we aan in de binnenstad ook de Peterskirche (GPS: 48.209426, 16.370023) te gaan bezoeken. Ze is ontworpen door de concurrent en collega Lukas von Hildebrandt. De kerk is zeker ook een van de vele barokparels die het keizerlijke Wenen aanzien hebben gegeven.

Stap na je bezoek aan de Karlskirche, met je rug naar de kerk, naar rechts en ga onder het Wiener museum (Symphonikerstrasse) door naar de Brucknerstrasse. Op het eind kom je op een groot plein terecht, de Schwarzenbergplatz met een monumentale fontein en het Russisch herdenkingsmonument. Het zijn immers de Russen of beter het Rode Leger die Wenen hebben bevrijd in 1945. Aan een kant van het plein staat het Schwarzenberg paleis dat niet toegankelijk is. Daarachter ligt dan het Belvederepaleis. De ingang bereik je door de linkse straat: de Rennweg in te gaan (zie kaart).

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 26
Karlskirche - © Shutterstock

Het Belvederepark is één van de mooiste parken van Wenen. Vijvers, watervallen en de vele romantische hoekjes laten je hier volledig tot rust komen. Zeker eens tot naar het hoogste punt stappen voor een knap uitzicht op het paleizencomplex en de contouren van de stad. Er staan twee paleizen in, parels van barok: Oberes en Unteres. Bedenk hierbij dat het Unteres-paleis het woongedeelte was en het Oberes-paleis gebruikt werd voor allerhande recepties en officiële plechtigheden. Beide paleizen zijn gescheiden door een grote tuin in Franse stijl. Ontwerp van Johann Lukas von Hildebrandt.

Het paleizencomplex werd gebouwd in opdracht van prins Eugen van Savoye, (zie ook Winterpaleis) tijdens de eerste helft van de 18de eeuw. Doet het kasteel je denken aan Versailles? Geen toeval, want de kastelen van Versailles stonden model. Na zijn dood (1736) namen de Habsburgers er hun intrek. Wie er ook heeft gewoond is aartshertog Franz-Ferdinand van 1894 tot 1914. Hij werd op 28 juni vermoord in Sarajevo, een aanslag die ertoe leidde dat Oostenrijk de oorlog verklaarde aan Servië, wat de kiem was voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.

Vooral het Oberes Belvedere is interessant, temeer omdat het prachtige gebouw in een aantal zalen topwerken toont aan schilderijen en beeldhouwwerken uit Oostenrijk. Retabels, portretten, stillevens, landschappen, mythologie, … Je ziet er kunst uit de middeleeuwen, renaissance, barok, impressionisme, realisme, , romantiek, Sezessionsstil, biedermeierstijl, ... alles passeert de revue. ‘De Kus’ en ‘Judith’ van Gustav Klimt en ‘De dood en het meisje’ van Egon Schiele van zijn enkele bekende werken. Ook is er een zaal met werken van Franse impressionisten (Degas, Monet, Renoir, e.a.).

In een balzaal vol marmer zijn belangrijke pagina's uit de Oostenrijkse geschiedenis geschreven. In 1955 werd er het Staatsverdrag van Oostenrijk ondertekend en hierdoor werd de neutraliteit van dit land vastgelegd.

In het Unteres Belvedere worden tijdelijke tentoonstellingen gebracht en zie je ook kunst uit de collectie van het Oberes Belvedere maar waarvoor daar geen plaats meer is om die te tonen. Je kan tegelijk genieten van de fraaie zalen: Prunkstall, spiegel- en marmerzaal.

Wil je graag Slot Belvedere bezoeken? Boek je entreetickets hier online

 Belvedere, Prinz Eugen-Straße 27, Wenen // GPS: 48.191489, 16.380921 // www.belvedere.at

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 27
O

Naast het Belvederecomplex kan je een aangename wandeling maken in de Botanischer Garten.

Na het bezoek aan het Belvederepaleis wandel je terug naar het Russisch herdenkingsmonument. Stap rechtdoor de Schwarzenbergstrasse in, iets verder ga je rechts de Lothringerstrasse in. Op het eind van de straat kom je terug aan het metrostation Stadtpark terecht waar je deze wandeling startte.

De Habsburgers

Op bezoek in Wenen is het nostalgie gevoel sterk aanwezig. Dat kan bijna niet anders met de nog vele zichtbare uitingen van het verleden via architectuur, interieur, cultuur, …

Véél van die zichtbare rijkdom is te danken aan de Habsburgers, een familiegeslacht van oorspronkelijk Duitse graven uit Aargau. Niet alleen trouwens in Oostenrijk lieten ze hun macht gelden maar ook in Hongarije, Bohemen, Spanje en Portugal, de Nederlanden (1482-1581) en Toscane. Dus kunnen we er niet onderuit om iets mee te geven over deze machtige dynastie. Enkel om maar te schetsen wat voor belang ze hadden in het Oostenrijk van vroeger. Je zal tijdens je verkenning van Wenen beslist nog véél meer gelegenheden krijgen in musea om je verder te verdiepen in het rijk en heerschap van de Habsburgers.

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 28
Belvedere - © Shutterstock

De grondlegging gebeurt met de kroning van Rudolf I tot Rooms-Duitse koning in 1273. Met uitgekiende huwelijken en allianties met andere vorstenhuizen, regeerders, invloedrijke personen zouden ze hun macht en rijkdom alsmaar uitbreiden. Deze dynastie doorstond oorlogen, epidemieën (pest o.a.). Zes eeuwen lang zouden de Habsburgers regeren over Oostenrijk en er een machtig en welvarend land van maken.

Hoogtepunt van hun heerschap situeert zich in de 18de eeuw. De Hofburg is de exponent van hun grote rijkdom. Heel wat markante gebouwen die je vandaag nog kan bewonderen en bezoeken zijn dan opgericht: Burgtheater, Prater, Schönbrunn, Belvedere, Karskirche, e.a. Het is ook dan dat Wenen de leidersrol als dé muziekstad wereldwijd naar zich toetrekt met componisten als Haydn, Mozart o.a.

Zelfs Napoleon kunnen ze tot een aftocht dwingen. De regeerperiode van Franz Josef I en Sissi zorgde aanvankelijk voor voorspoed. Ook de bevolking nam in recordtempo toe, ruim 2 miljoen inwoners in het begin van de 20ste eeuw.

Maar met de aanslag in Sarajevo op Frans Ferdinand (28 juni 1914), de neef van Frans Josef en als kroonprins voorzien als zijn opvolger, was het vonnis van de Habsburgers dán eigenlijk al geveld. Er werd de oorlog verklaard aan Servië wat uiteindelijk zou uitmonden in het ontbranden van de Eerste Wereldoorlog. Karel I is de laatste keizer tussen 1916 en 1918. Op 1919 is de monarchie verleden tijd en wordt Oostenrijk een democratische republiek. Met de Anschluss van 1938 (Hitler beval Oostenrijk te annexeren tot het Duitse Rijk) volgt een gedwongen historische gebeurtenis. Pas in 1955 zouden de laatste geallieerden Wenen verlaten.

Zijn er nog Habsburgers? De zoon van Karel I was Otto van Habsburg-Lotharingen. Hij zou tussen 1979 en 1999 als CSU-parlementariër zetelen in het Europees parlement. Na zijn dood in 2011 is Karel van Habsburg-Lotharingen het hoofd van het Huis Habsburg.

Met de Vienna PASS krijg je toegang tot Schloss Schönbrunn en de Zoo, het enorme reuzenrad, de Spaanse Rijschool, het Albertina Museum en veel meer. Kinderen tot 6 jaar mogen gratis mee, deze kost € 79.

Boek je ticket hier online en bespaar

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 29
© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 30

Bespaar in Wenen, koop online je kortingskaarten

Met de Vienna PASS krijg je toegang tot Schloss Schönbrunn en de Zoo, het enorme reuzenrad, de Spaanse Rijschool, het Albertina Museum en veel meer. Kinderen tot 6 jaar mogen gratis mee, deze kost € 79.

Boek je ticket hier online en bespaar.

Met de Vienna digital Pass bezoek Schönbrunn en paleis Upper Belvedere + Vienna Hop-on Hop-off bus en 10% korting op andere attracties in Wenen in 1 handig digitaal ticket voor € 84.

Boek je ticket hier online en bespaar.

Verken Wenen met gratis, onbeperkt gebruik van de metro, tram, trein en buslijnen binnen de stad voor € 17

Boek hier je Wenen City Card en bespaar.

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 31

Deze gratis reisgids bevat onze volledig uitgewerkte wandeling door Wenen.

Bespaar jezelf uren opzoekingswerk en mis geen enkele bezienswaardigheid.

Koop nu de digitale (pdf – 60 blz A4) stadsgids met meer dan 47 beschreven bezienswaardigheden, boordevol praktische informatie, bijzondere plekjes, tips van locals + extra stadswandeling en inspiratie voor daguitstappen.

 Koop de volledige gids op shop.themediabay.be

© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 32

DISCLAIMER

We krijgen onze informatie van betrouwbare en zorgvuldig geselecteerde bronnen. Niettegenstaande kunnen we niet verantwoordelijk worden gehouden voor mogelijk niet-accurate informatie noch voor het gebruik van deze informatie en mogelijke negatieve gevolgen. We waarderen het als je opmerkingen, toevoegingen of fouten aan ons zou kunnen doorgeven via info@themediabay.be. Ontdek meer reisgidsen op www.reisroutes.be en www.reisroutes.nl.

Alle kaarten © OpenStreetMap.org

Adverteren in deze reisgids?

Neem contact op met The Media Bay via info@themediabay.be

Laatste update: februari 2023

© Alle rechten voorbehouden. Deze reisgids is een uitgave van The Media Bay. Niets van deze uitgave mag vermenigvuldigd worden zonder uitdrukkelijke toestemming van de uitgever.

op shop.themediabay.be 33
© Koop de volledige gids
© Koop de volledige gids op shop.themediabay.be 34

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.