COLUMN HANS VAN WETERING

Journalist-schrijver Hans van Wetering is gefascineerd door het fenomeen tijd en de wereld van overmorgen. Een column over toekomstvisioenen, technologische (bokken)sprongen en dappere pogingen de tijd zelf te verslaan.

DROOM ZACHT

Wie zijn tanden verliest, vreest de ouderdom, wie naakt over straat gaat, verlangt terug naar de kindertijd en wie van een berg stort, is een burn-out nabij. Dromen interpreteren is al zolang mensen op aarde rondlopen een geliefd tijdverdrijf. Het zijn de goden die zich tot ons richten, was millennia lang het idee. Het zijn onze verdrongen verlangens die zich, in cryptische vorm, een weg naar buiten zoeken, meende Freud. Maar tot midden twintigste eeuw de Remslaap werd ontdekt, de periode dat we dromen -‘Rem’ verwijst naar Rapid Eye Movement vanwege de snelle oogbewegingen die deze slaapfase kenmerken- hadden we eigenlijk geen idee wat dromen waren, wat de functie ervan was, zoals we überhaupt in het duister tastten over wat er tijdens onze slaap allemaal in onze bovenkamers gebeurde. De Remslaap was een doorbraak, maar het is vooral de laatste paar jaar dat het slaap- en droomonderzoek een enorme vlucht heeft genomen, met dank aan de komst van neuroimaging technologie en machine-learning. Japanse onderzoekers slaagden er onlangs in om met deze technologie droombeelden te reconstrueren uit patronen van hersenactiviteit. Proefpersonen kregen eindeloze hoeveelheden plaatjes te zien van allerlei objecten (de ene groep) of scenes (de andere groep), zodat de kans dat ze daarvan zouden gaan dromen toenam. De patronen van hersenactiviteit die bij het kijken naar die plaatjes of scènes optraden werden gemeten. Vervolgens werd gekeken of diezelfde patronen terugkwamen tijdens de slaap. Dat bleek het geval. Het is een eerste geslaagde poging dromen uit te lezen. Het is ook de eerste keer dat het wetenschappers is gelukt om de droom van een proefpersoon actief te manipuleren. Best eng, als je erover nadenkt, een beetje autocratische heerser zou er opgewonden van worden. En niet alleen hij. Droomonderzoekers uit de hele wereld publiceerden vorig jaar een openbare brandbrief waarin ze waarschuwden voor manipulatie van dromen door grote bedrijven. Watch out, they’re coming for your dreams! luidde de noodkreet. Verschillende multinationals (onder andere Microsoft) werken inmiddels samen met droom-labs om te kijken hoe consumenten te paaien terwijl ze slapen. Die slimme speakers die inmiddels in honderden miljoenen slaapkamers staan zijn prima in staat om u ’s nachts met boodschappen te primen zonder dat u zich daarvan bewust bent. Dus als u binnenkort in de supermarkt plotseling met een megaverpakking Smarties of hondenvoer bij de kassa staat terwijl u eigenlijk helemaal niet van chocola houdt en, ook best raar, geen huisdieren heeft: toch maar even die slimme speakers in uw slaapkamer uitzetten. En het blijft niet bij het uitlezen van onze dromen alleen. Vorig jaar slaagden wetenschappers er voor het eerst in met iemand te communiceren terwijl diegene droomde. Preciezer: terwijl diegene een zogeheten ‘lucide droom’ doormaakte, een soort droom (die de helft van de mensen wel eens heeft) tijdens welke je je bewust bent van het feit dat je droomt. De proefpersonen –mensen die van nature veel lucide dromen hebben, maar ook ‘gewone’ slapers die een training kregen, want ja, je kunt het iemand leren- kregen in het slaaplab sommetjes te maken (5-2, 3+4 et cetera), die ze vervolgens met oogbewegingen moesten beantwoorden. Was de uitkomst drie, dan bewogen ze de ogen drie keer naar links, bij uitkomst vier vier keer enzovoort. Een rijke gedachtewisseling is het daarmee nog niet, maar toch, de teerling is geworpen. Bovendien bleek nog iets anders: de proefpersonen konden eenmaal wakker de sommen ook reproduceren. Oftewel: je kunt mensen tijdens hun slaap iets leren, lees: indoctrineren. De tijd dat die mysterieuze binnenwereld van ons was, en van ons alleen, een veilige burcht, is binnenkort voorgoed voorbij. En Freud is nergens meer te bekennen.