Kurzvorschau – Begägnigi u Gmüschter

CHRISTIAN BÄRTSCHI

& Begägnigi Gmüschter

Gschichte va bsundere Mentsche

Mit Illustrationen von Lucien Rod

Impressum

Alle Angaben in diesem Buch wurden vom Autor nach bestem Wissen und Gewissen erstellt und von ihm und vom Verlag mit Sorgfalt geprüft. Inhaltliche Fehler sind dennoch nicht auszuschliessen. Daher erfolgen alle Angaben ohne Gewähr. Weder Autor noch Verlag übernehmen Verantwortung für etwaige Unstimmigkeiten.

Alle Rechte vorbehalten, einschliesslich derjenigen des auszugsweisen Abdrucks und der elektronischen Wiedergabe.

© 2024, Weber Verlag AG, 3645 Thun / Gwatt

Weber Verlag AG

Idee und Texte: Christian Bärtschi

Verlagsleitung: Annette Weber-Hadorn

Projektleitung: Madeleine Hadorn

Illustrationen: Lucien Rod, www.lucienrod.tripod.com

Gestaltung Cover: Nina Ruosch

Gestaltung und Satz: Daniela Vacas

Lektorat: Toni Koller

Korrektorat: Madeleine Hadorn

Der Weber Verlag wird vom Bundesamt für Kultur mit einem Strukturbeitrag für die Jahre 2021–2025 unterstützt.

ISBN 978-3-03818-593-2

www.weberverlag.ch

Vorwort

Einmal mehr präsentiert Christian Bärtschi Erinnerungen aus seinem langen, vielfältig angeregten Leben. Neben einigen Schlaglichtern auf sein Aufwachsen in Adelboden liegt der Schwerpunkt diesmal anderswo: Christian Bärtschi stellt uns eine Reihe von Persönlichkeiten vor, die ihn als Erwachsenen beeindruckt haben. Darunter solche, denen er selber begegnet ist – etwa der Schriftsteller und Astrologe Alfred Fankhauser oder der Liedermacher Mani Matter. Weitere Geschichten handeln von Leuten, die der Autor nicht persönlich kannte, die aber seine unstillbare Neugier herausforderten. So erörtert er etwa das Wirken des Ökonomen Silvio Gesell oder des Berner Seminarlehrers Friedrich Eymann –Persönlichkeiten mit zeitgeschichtlicher Ausstrahlung, deren Gedankengut dem Mainstream ihrer Zeit oftmals zuwiderlief. Eine Haltung, die auch Christian Bärtschi nicht fremd ist.

Das Besondere am Buch «Begägnigi u Gmüschter»1 ist, dass uns diese Menschen in kernigem Dialekt geschildert werden: in Bärtschis Muttersprache Adelbodetütsch. Ohne die Sprache in allzu simple Sätze zu giessen, eröffnet er damit ein interessantes Spannungsfeld zwischen urtümlicher Ausdrucksweise und intellektuellem Nachdenken. Zur Auflockerung des Ganzen dienen ein Gedicht und die Illustrationen des Berner Malers und Kunsttherapeuten Lucien Rod.

1 Gmüschter: Übriggebliebenes, Zusammengewischtes

Christian Bärtschi, Lehrer, Psychologe und langjähriger Heimleiter in Bern, hat sich seinem Herkunftsort Adelboden in den letzten Jahrzehnten intensiver als zuvor zugewandt –sei es als Mitbegründer des Dorfarchivs, als Herausgeber der «Hiimatbriefe» oder als Mitautor ortsgeschichtlicher Bücher. Nicht zuletzt aber ist Bärtschi ein Verfechter der Adelbodner Mundart in ihrer schriftlichen Form, die er fernab von Whatsapp-üblichen Banalitäten hegt und pflegt. Das zeigt seine Arbeit an der Neuausgabe des «Adelbodmer Wörterbuech» von 2019. Und wir erleben es in diesem Buch. In seiner Schreibweise liest es sich leichter, als man denkt. Probieren Sie es aus!

Toni Koller

Toni Koller war Redaktor bei Radio SRF in Bern und stammt aus Adelboden. Er ist Mitautor etlicher Werke zur Geschichte seines Herkunftsorts sowie – zusammen mit Christian Bärtschi – des «Adelbodmer Wörterbuech».

Begägnigi

Wend bischt du mier begägnet?

Wend het di Blick mig priicht?

Hetts gschnyt denn oder grägnet

Wa du mig denn hescht griicht?

Isch nät der Himel blaua gsy

U rings hii d Blueme gschmeckt?

Allz söllti jitze muglig sy –Äs het mig usanft gweckt

Uf ds Mal isch d Müedi og verschwunde

O wen der Wääg het Löcher ghaa

Un iinischt meh han ig empfunde

Di Hand wollt ig nät meh la gah

U d Schue hii jitze minder trückt

Og d Lascht vam Hütti ischt verby

U ds Wyterluuffe isch mer gglückt

My Hiimat ischt jitz d Wyti gsy

Van Adelboden uf Argentinie

(Paul Wildi)

Va 1937 bis 1948 ischt är Pfarrer gsy z Adelbode: der Paul Wildi. Är ischt uverhürateta gsy; zäme mit syre Schweschter, der Erika, het är im Pfarrhuus im Schwand gläbt u di chirchligen Ufgaabe var Gmiind wahrgnoh: Sunntigspredig, Tuuffeni, Chinderlehr un Underwysig, Truuwigi u Beärdigunge, Chrankebsüech u was oppa nug vamene Seelehirt inere Gmiind erwartet würt.

1948 het är sig entschlosse, ä Ruef aaznäh, wa van Argentinie uus choe ischt. Di nüwgründeti Missionsgmiind «Iglesia Evangélica Suiza-Alemana» het ä tütschsprachiga Pfarrer gsuecht zum Ufbuw vamene chirchlige Zentrum mit Sitz z Buenos Aires. Äs het da fynechli ä Huuffe Schwyzer Familien u Tütschi ghabe. Nät all Lüt vam Adelbode hii gewüsst, wan das Buenos Aires ischt, mi het nume gurdahet, dass das Südamerika schüzlig wyt ewägg ischt. Aber og wes iima ggruwe het: Mi het ne müesse la zie, was het ma andersch wele. Dass ig speeter z Buenos Aires uf synner Spuure stosse, het ig denn niemals fur muglig ghabe.

1956 isch der Pfarrer Wildi zrugg i d Schwyz choe u het ä Pfarrstell im Waadtland aagnoe. 1972 het er daa us gsundhiitlige Gründ müesse zruggträtte. 1991 ischt sy Schweschter, wa z Adelbode bbliben ischt, gstorbe u 1993 og är, im Altershiim «La Résidence» z Bex im Waadtland.

I mag mig nug a Pfarrer Wildi bsine. Churz bevor är usgwandert ischt, han ig aagfangen, im Bode i d Schuel gaa. Nät oppa, dass wer zue ma i d Predig ggange wee, bhüetis nii, da ischt er de fur üüser Begriffa zweenig froma gsy. Aber oppa iis, we

ma öppis im Schwand z tüe ghabe het, ischt er iima begägnet: ä groessa, flotta Maa, mit Chrusle ol Löckene uf em Huut. U ging oppa mit der Pfyffen im Mulegge. Fur üüseriima ischt är ä Heer gsy. Ob är üüs Stündeler gachtet ol verachtet het, chan ig nät säge. U wie ischt er ächt bin de Näbenuus-Purelüt aachoe? A zwüü Sache mag ig mig nug erinnere. Im Ustig 1945 isch der Zweit Wäldchrieg z End ggange. Am 18. Meie, amene gwöendlige Wäärtig, hiin underiinisch d Chilchegloggi im Schwand aafaa lütte: Fride! D Schuelchind var ganze Gmiind syn i d Chilcha zunere Fridensfyr yglade worde, wan der Pfarrer Wildi gliitet het. Uf jeda Fall het drufhii ir Schuel my Schweschter imenen Ufsatz gschribe: «Der Pfarrer Wildi sagte auch, der Krieg sei nun zu Ende …» Un än anderi Gschicht isch denn in üüsne Kreise umhabbotte worde: Amene Wintersunntig higi der Pfarrer Wildi im Eselmoos dem Schispringe zueggugget. Due sygi äs Stündelimandli grad var Versammlig hiimchoe, u der Wildi hiigi zue ma gsiit: «Mache di Manne schööni Sprüng!» Due gäbi ma das Mändi zur Antwort: «Herr Pfarrer, wen de der Heiland zruggchunnt, de mache wier de nug vil schönderi Ggümp!» Ob di Episode stimmt ol nät – ig bi nät derby gsy …

Der Paul Wildi ischt 1909 z Bääre uf d Wäld choe. Nam Bsuech van de Grundschuele u dem Gymnasium het är 1928 ar Uni Bääre äs Studium aagfange: zeerscht als Student var Jurisprudenz, fur nan äs par Semeschtere an di theologischi Fakultät z wägsle. 1936 het er ds Staatsexame als Theolog abgliit, u na Vikariate z Rüeggisbärg u z Ursembach het är sig 1937 z Adelbode als Pfarrer la wähle. Als giischtig reega Mentsch, wa fur Kunscht, Sprachen u Musig (Wagner!) begiischteret isch gsy, het är ä nüwa Zuug i ds chilchlig Läbe van där Bärggmiind bbracht – Adelbode, wa scho denn fur synner vile frychilchlige Richtigi bekannt gsy ischt.

Der Pfarrer Wildi het zun däre Theologegeneration ghöert, wa vam Basler Theologieprofässer Karl Barth (1886–1968) prägt gsy ischt. Ds reformatorisch Motto «Allein durch den Glauben» ischt og fure Adelbodmer Pfarrer im Vordergrund gstande. Nät der individuell Heilswääg ischt im Zentrum gsy, vilmeh d Chilcha, d Gmiinschaft van de Glüübige. Aber andersch als bin de strenge Barthianer ischt fure Wildi og di rychhaltigi Kultur ä wichtiga Bestandtiil un ä Berycherig vam Läbe gsy. Sy Wäldoffehiit u synner briitgfächerete Inträsse het er uf verschidene Studieriise z Europa un usser Europa vertüüfft. Di Erfahrigi un Erläbnis syn den oppa og i synner Predigi ygflosse u hiin de mengisch di eender iifache Zuehörerine u Zuehörer fascht uberforderet.

Der Kobi Aellig het zun den eerschte Konfirmande vam Pfarrer Wildi im Adelbode ghöert. Är schilderet im Rückblick der Underwysigsunderricht als üsserscht aaschoulig u aaregend. Sy Underwysig sygi glychzitig än Yfüerig in di aabelendischi Kunscht- u Kulturgschicht gsy. Van dänen Ydrück zeri är ds ganz Läbe.2

Knappi zwenzg Jahr speeter het mys Argentinie-Projekt Form aagnoe. Isch es Zuefall gsy, dass wier z Buenos Aires uf d Spuure vam Pfarrer Wildi gstoesse sy? Ig ha mig nät meh möge bsine, dass är hie a Land ggangen ischt, wan är sig van Adelbode verabschidet het. Aber jeda Zuefall het ja sy Gschicht …

Äs ischt aafangs van de 1960er-Jahre gsy, wa wier z Buenos Aires sy aachoe, wyl wier nus fur ne Stell z Misiones, im Norde va Argentinie, entschlosse hii. Ir Evangelische Chilche

2 s. Jakob Aellig in: Hiimatbrief Nr. 54, S. 24 f.

z Buenos Aires hii wier ungsinet der Nachfolger vam Paul Wildi lehre bchene. Är, der Pfarrer Steinmann, hiigi sy Vorgänger nug guet bchennt u gschetzt. Der Wildi hiigi sig schüüchter fur di Diaspora-Gmiind ygsetzt. In däm Zämehang hii wer nug imene tütsche Antiquariat äs truckts Büechi vam ehemalige Adelbodmer Pfarrer gfunde. Äs ischt ä Vortragsreja gsy, wan der Wildi offembar fur sy Gmiind usgarbiitet het. Ds Thema isch di spanischi Renaissance-Dichtig «Don Quijote» vam Miguel de Cervantes (1547–1616) gsy – äs genials Wärk! Äs isch der berüemtischt Roman var spanische Literatur u sogar der erscht u wichtigscht i syren Art var Wäldliteratur. Der Titel, wan der Wildi syne Vorträg ggäh het, het ghiisse «Das christliche Zeugnis Don Quijotes». Ig chume speeter nog druuf zrugg.

U nug än andera Bezugspunkt zum Paul Wildi het sig in der argentinische Metropole ergää. Än Onkel va myre Frou – ä waschächta Bärner – ischt i junge Jahre nach Südamerika usgwanderet u het z Buenos Aires ä gueti Stell bir KLM, der niderlendische Fluggsellschaft, gfunde. Är het hie ä Familie ggründet, aber im Härzen ischt är ä Bärner bblibe. Wyl sig z Buenos Aires rächt vil Bärner nidergglaa hii, het ma sig iinischt im Maanet inere Würtschaft zum Zmittaag troffe, woby ds Bärnerfähndi uf em Tisch nät het törffe fehle … Ig han og ds int ol ds ander Mal törffen an däm Tisch sitze, bevors de wyter gäge Norde zueggangen ischt.– Offembar isch der Pfarrer Wildi während syre Pfarramtszyt o hie u da an där Mittagstafele derby gsy; uf jeda Fall het ma sig sysse bsune. Üsa Onkel het fründschaftlig mitma verchehrt, o wen ig mynner Zwyfel ha, ob är ä flyssiga Prediggenger gsy ischt. Aber ä Fründschaft mit em Wildi isch zstandchoe. Offembar het der Pfarrer gääre glachet u het sig og hie u da äs Gspässi erluubt. An iis Müschterli het sig üüsa Onkel gääre bsune: Als Pfarrer – ächt nug im Adelbode? – sigi der Wildi iis bim

Spaziere äme Froueli begägnet, wa gyng oppa synner Gottesdienschta bsuecht hiigi. Är hiigis ggrüesst, mit ma aafaa dorffe u fragis due zlescht: «U wie giits og öuem liebe Maa?» I däm Moment chömi ma i Sii, dass är ja das Mandli vur näs par Wuchi beärdiget hiigi. Är hiigi due prabiert, ds Beschta us däm Versprächer z mache u sägi hurtig (u truurig!): «Gälet, gyng uf em glyche Fridhoof!» D Hand i ds Füür haa wellt ig allerdings nät, dass sig di Gschicht äso zuetriit het …

Der Dichter Miguel de Cervantes het im 17. Jahrhundert, im «siglo de oro», im goldige Zytalter, z Spanie gläbt. Äs isch das ä Zyt gsy, waa Spanie ä kulturella u politischa Höhepunkt erläbt het. Der Cervantes allerdings het persönlig nät vil dervaa gmerkt. Är ischt als Sohn vamenen aarme Tokter ufgwagse. Als Erwagsena ischt är zeerscht iinischt Soldat gsy, het inere Schlacht di linggi Hand verloere, ischt ungfeligerwys i Gfangeschaft graate u het jahrelang als Sklav gläbt. Speeter ischt ma graate, umhi nach Spanie zruggzflüchte, wan är ghüratet u sig mit allerhand Beschäftigunge het prabiert uber Wasser z haa. Är het og aagfange schriftstellere, het oni groessa Erfolg Noväli, Gedicht u Drame gschribe. Eerscht äs par Jahr vur sym Tod, 1616, het är mit sym literarische Huptwärch aagfange, mit dem berüemte «Don Quijote de la Mancha». Äs het ursprünglig ä Satire söle gää uf di unzählige degenerierte u verlogene Ritterromane, wa bsunders im 16. Jahrhundert di literarischi Wäld – nät nume z Spanie –uberschwemmt hii. Aber äs ischt vil meh drus worde: iina van de genialschte Romane vam Aabeland, wan äs umfassends Bild van der damalige Gsellschaft u vam mentschlige Läbe uberhupt ziichnet het. Di tragisch-komische Aabetüür van däm «Ritter von der traurigen Gestalt», wa mit sym püürische u vorwitzige Waffetreger Sancho Pansa prabiert, äs

Läbe nan de Regle var vergangene Ritterschaft z läbe, giit iima nug hüt under d Hutt, u ds Läse van däm Roman fesslet nug in üüser Zyt. Derby sinen ig oppa an di sprichwörtlig gwordene Szene vam Kampf mit de Windmüline, ol sy trüuwi (platonischi) Liebi zu syre Härzenskönigin, der Puretächter Dulcinea va Toboso.

Offembar isch der Pfarrer Wildi faszinert gsy van däm spanische Roman. Ydrücklig schilderet är im Vorwort va syre literarische Studie d Bedütig, wan das Wärk fur ine het, di Gschicht vam gspässige Ritter Don Quijote u sym püürlige Begliiter, dem Sancho Pansa: «Eines mögen mir meine Leser vor allem verzeihen: Dass mich eine derart törichte Liebe zu diesem Toren (…) ergriffen hat, dass ich mich ab und zu fast identisch sehe mit ihm.»3

Dä spanisch Renaissance-Roman het ne äso packt, dass er Verglycha suecht ir Wäldliteratur. Derby stosst är ufe Jeremias Gotthelf (1797–1854) un ufe russisch Schriftsteller Fjodor Dostojewskij (181–1882). Der Gotthelf schribt synner Menschhiitsdichtige in der liberal-demokratischen Aera var Schwyz vam 19. Jahrhundert. So het zum Byschpiil sy Roman «Anne Bäbi Jowäger» ä Kampfschrift söle sy gäge ds medizinisch u giischtiga Kurpfuschertum im Kanton Bääre. Aber äs ischt wyt meh worde als daas: äs umfassends Sittegmäld us däre Zyt. U der Dostojewskij het synner groesse psychologische Romane underem Druck var Zareherrschft u dem drohende Atheismus gschribe, wan är als Gfahr fur di weschtligi Kultur am Horizont het gseh ufstyge. Grad sy Roman «Der Idiot» het thematisch mengi Parallele mit dem «Don Quijote».

3 s. S. 7

Was der Theolog Wildi aber an däm Buech bsunders fesslet, isch d Fraag nam chrischtlige Ghalt. Un är würt fündig. Äs begägne ima Gedanke, wan us der Bärgpredig chönnte stame. Der Don Quijote ischt würklig iina van de giischtlig Arme, wa nen aber ds Himelrych versproche würt. Drum füelt är sig, og wen är var ganze Wäld verlachet würt wäge syre truurige Gstalt («Ritter von der traurigen Gestalt»), als ä Gottesstrytter, ä Strytter fur Grächtigkiit u Fride. Äs isch drum og d Fraag naa Gott u Mentsch, wa ds igetliga Thema vam Buech ischt.

In de Psalme stiit dä Spruch: Der Stii, wa d Buwlüt verworfe hii, isch zum Eggstii worde 4. Besser chönnti ma ds Läbe u d Mission vam Don Quijote oppa nät charakterisiere.

4 Psalm 118,22

Der Fank u d Stärne …

(Alfred Fankhauser)

Fur ne äs bitzi z chergge, hiigene Kolege oppa gfragt: U de, wie giits de Stärne? Un der Fank (nät verlägna): Ig gluube guet, imel dä z Muri rentiert …

Astrologie – äs Wort, wan ig chum bchennt ha, wan ig 1955 i ds Lehrerseminar Muristalde z Bääre yträtte bi. U wen igs bchennt hetti, su hette mig mynner iigete Lüt gwarnet dervor: äs ghöeri id Rubrik va Magie u Zuubery, un ä glüübiga Mentsch söli sig dadrand d Fingera nät verbrene!

Z Bääre isch es nät vil andersch gsy. Mi het zwar gyng oppa in de Heftlene u Zytige d Rubrik «Horoskope» gseh, mi het si gläse u sig luschtig gmacht druber. Öpper het wele wüsse, ir

Astrologie u Horoskopie wele ma ä Zämehang zwüschen de Stärne u dem mentschlige Schicksal gseh. Aber das sygi nüt als mittelalterliga Abergluube, wa kinerlei Bedüttig fur üüs ufklärti Mentsche vam zwenzgischte Jahrhundert hiigi.

Mit däne Erklärigsversüech han ig mig aber nät chöne zfride gää. Ig ha mig scho gyng fur Psychologie ginteressiert u ha gmiint z spüre, dass es juscht ir Astrologie um söttigi Fraage giit – Fraage im Zämehang mit dem mentschlige Schicksal. Aber wär chönnti mer da ächt wyterhälfe? Di miischte hii nume ds Huut gschüttlet u gmiint, äs lohni sig nät, däre Sach nahizgah. Numen ii Koleg varen obere Klass het gwüsst: Äs gäbi z Bäären än Astrolog Fankhuser, dä chönnti mer sicher wyterhälfe. Schliesslig sygi dä og dure Muristaldesemer ggange, allerdings vor meh als föfzg Jahre …

Äs ischt due zumene Telefongspräch mit dem Alfred Fankhauser – nät z verwägsle mit dem damalge Seminardiräkter, wa der glych Name triit het – choe. Är ischt am Telefon eender mutza gsy; offembar het er söttig Aarüef eender gschoche. Wan er due aber my Name – Bärtschi – ghöert het, ischt är früntliger worde: «Aber nät oppa iina us em Adelbode?», het er gfragt. U wan er due vernoh het, das ig «iina van däne» bi, het er gsiit: «Su chemet ir nääschte Zyt by mer verby», un är het mer Ort, Datum u Zyt aaggää … Är, än aalta ydrückliga Maa, het inere 1-Zimmer-Wohnig ar Bälpstrass gläbt. Sys Zimmer ischt volls va Pflanze gsy. Uberall voli Büechergsteel, un an de Wende syn äs par Zyt ghanget, wa jedes än anderi Stund aaggää het (u allpott het iis gschlage!). Är het jitz gnauer wele wüsse, waan ig härchömi un ob ig oppa dem Alfred Bärtschi, dem Adelbodebuechschryber us em Chaltacker, verwandt sygi. U wan ig das bejaht ha, het er gsiit, är sygi äbe mit dem Bärtschi im Seminar gsy, ir glyche Klass. U dä sygi äs Läbe lang sy Fründ bblibe … Vil speeter han ig in de Tagebüechere vam Alfred Bärtschi gyng oppa vamene «Fank» gläse, un äs ischt mer sogar ä

Schrift vam Adelbodebuechschryber i d Fingera choe mit dem

Titel: «Erinnerungen eines Klassengenossen». U da schrybt är:

«Als Fanki am 27. April 1906 mit zwanzig anderen Jünglingen zum vierjährigen Lehrerausbildungskurs in das Evangelische Seminar auf dem Muristalden eintrat, war er ‹eines Hauptes länger denn alles Volk›5. Sein sehniger Bauernleib steckte in einem braven Halbleingewand über einem steif gestärkten Hemd … Er kam vom Buchholterberg herunter. Sein Vater arbeitete dort als Käser … Ein lettischer oder polnischer Käsereigehilfe muss Verständnis und Sehnsucht für die Ferne und Weite in ihm mächtig geweckt haben …»6

5 1. Samuel, 10, 23

6 Alfred Bärtschi: Alfred Fankhauser, Erinnerungen eines Klassengenossen, Privatarchiv Ch.B.

Ä churzgfassti Wärk-Biografie vam Alfred Fankhauser:

Der Fankhuser gilt als Schriftsteller, Dichter u Astrolog. Geboren ischt är 1890 z Gysenstein bi Konolfinge. 1916: Ytritt i ds Lehrerseminar Muristalde. Scho zur Seminarzyt chan är –uf Aaregig va sym Tütschlehrer Howald – inzelni va syne Gedichte veröffentlige. 1910 würt är patentiert u würkt jitz als Schuelmiischter im Emetaal. Ab 1916 studiert är ar Uni Bääre wyter, würt Sekundarlehrer, u namene Psychologieu Gschichtsstudium würd är zum Dr. phil. promoviert. De schaffet är als Journalist, under anderem bir «Bärner Tagwacht», un als frija Schriftsteller. Hie chunnt är i Kontakt mit der sozialistische Bewegig. Das chan är i syne speetere Tätigkiite nät verlügne. Sys literarisch Schaffe faat 1917 z grächtem aa. Zwüsche 1917 u de 1950er-Jahre erschyne zahlrychi Wärch: meh als äs Totze schwergwichtigi Romane (u. a. «Der Gotteskranke»7, «Die Brüder der Flamme»8, «Der Messias»9, «Denn sie werden das Erdreich besitzen»10) u Novälle. Ds Thema va syne Wärken ischt äs Sozials: d Armuet var Landbevölkerig, ds Sektewäse, d Sinnsuechi. Aber og fur ds Theater het är Stück gschribe, ir Mundart un uf Hochtütsch –Wärk, wa bis hüt ufgfüert wärde, oppa «Der Chrützwäg»11 (1917) un anderi. Der renommiert Germanist u Literaturkritiker Charles Linsmayer schrybt i sym Büechli «Literaturszene Schweiz»12, ds Wärk vam Fankhuser sygi bis hüt van der schwyzerische Kritik «noch nicht richtig rezipiert» worde. 1924 lehrt der Fankhuser bimene Ufenthalt im Tessin der Maler Robert Schürch (1895–1941) bchene, wa ma Aastoss git,

7 Der Gotteskranke, München 1921

8 Die Brüder der Flamme, Zürich 1925

9 Der Messias, Zürich 1940

10 Denn sie werden das Erdreich besitzen, Zürich 1947

11 Der Chrützwäg, 1917; Neubearbeitung Volksverlag Elgg 1953

12 Charles Linsmayer, Literaturszene Schweiz, Zürich 1989

sig mit der Astrologie z beschäftige. Di «königlichi Wüsseschaft» het ne packt u ds ganz Läbe nät meh losglaa. In de Sibezgerjahre het är mier bekennt, syt vierzg Jahre sygi ki Taag vergange, wan är sig nät mit emen astrologische Problem beschäftiget hiigi. Sy Uffassig van ere kosmischsymbolische Astrologie het er i vier vilbeachtete u nes parmal nüw ufgliite Lehrbüechere dokumentiert13.

Aber zrugg zun üüsem Gspräch. Wan der Fankhuser uber my Härkunft u Verwandtschaft im Bild gsy ischt, het är aagfange va siig z erzele. Är het ja um mynner Frage gwüsst u dass mig sys Verhältnis zun de Stärne bsunders interessiert. Är het sig zruggbsune, wien är zun däre hüt verachtete Wüsseschaft cho ischt: «Im Summer 1924 hii mig im Tessin Fründe zum Maler Robert Schürch mitgnoh, zume absytige Grübler u Sonderling. Während ämen aagregte Gspräch het der Maler sig zue mer ddrejt u gsiit: Offembar syt ier äs Novemberchind? Ig ha müesse zuegää, dass das gstume het. De het är äs abgriffnigs Zahlembüechi use me Regal fürha gnoe, het drind bbletteret u gsiit: Oppa afangs November hiit er Geburtstaag – Suna im Skorpion u vermuetlig mit eme Zwillingsaszendent. Oppa am Aaben am Sibni syt er afangs November uf d Wäld choe. – Das het allz zuetroffe; ig bin am 4. November 1890 gebore worden, u d Geburtszyt ischt og ungfähr richtig gsy … Ig bi nät usem Stune usa choe: Wie het dä Schürch, wa mig va Hut u Haar nät bchennt u mig hüt z erschtmal gseht, das allz chöne wüsse? Das Erläbnis u d Fraagi derzue hii mer nät Rueh glaa – u drum han ig denn aagfange, mig mit der

13 Astrologie als kosmische Psychologie, Bern 1927; Das wahre Gesicht der Astrologie, Zürich 1932; Magie. Versuch einer astrologischen Lebensdeutung, Zürich 1934; Horoskopie, Zürich 1939

Astrologie z beschäftige. U das het mig bis hüt nät losgglaa … Aber jitz wees Zyt, dass wer üüs mit dym Horoskop abgäbe. Derzue bruchen ig di Geburtstaag, der Geburtsort u di gnaui Geburtszyt …» Di gnaui Geburtszyt han ig nät gwüsst; ig bi ame Mejetaag im Wintertaal uf d Wäld choe –ä Husgeburt – un äs sygi zmitts im Vurmittaag gsy … Der Fankhuser het jitz Tabäli fürhagnoe, het aafaa rächne u de uf eme vorddruckte Formular ghimnisvoli Symbol ziichnet. Das sygen di sogenannte Planete. Ganz exakt wärdi di Ziichnig nät stime, wil di gnaui Geburtsstund fehli … Aber är trückt mer di fertigi Ziichnig i d Hand: «Voilà, das bisch du!», het er gsiit. Ig han das Blatt us em Jahr 1957, mys eerscht Horoskop, gyng nug bi myne Papiere u hüetes wien äs Heiligtum!

Ig ha dennzumale mit däre Ziichnig nät vil chönen aafaa. Der Fank het mer zwar äs par Hiiwysa ggää, wan ig aber nume zum Tiil verstande ha. Fur näs Horoskop z machen u z begryffe, bruchis äben äs lengs Studium – mindestens so leng wien äs Universitätsstudium! U dermit chöni ig hüt aafaa, wen ig weli. Är het mer due o nug gsiit: Äs Horoskop sygi wien ä Spiegel va sig sälber. Mi gseji drind, was fur Mugligkiite ma hiigi, was fur Stercheni u Schwecheni. Un an iim sälber ligis schliesslig, wie ma mit däne «Pfund» umgangi, ob ma si nutzi ol sig ire nät achti. Wyter het er mig druuf hiigwise, dass ds Horoskop äs Mässinstument var Zytqualität sygi. Mit der Uhr mässi ma Zytquantität u mit dem Horoskop Zytqualität. Öppis derva hiigi sig ir Spraach erhalte, so zum Bischpiil im Wort «Hochzyt», was aadütti, dass ma sig under «Hochzyt» ä bsunders wärtvoli Zyt vorzstele hiigi. Aber og im Wunsch «ä gueta Taag» ol «ä gueta Aabe» verstecki sig nug äs Wüsse um d Qualität var Zyt!

Äs ischt nug mengs zur Spraach choe an däm Namittaag. Ds Miischta derva han ig nät verstande, aber ig ha gwüsst: Das Gspräch mit dem Astrolog Fankhuser würt fur mig Folge haa – wien äs Saamechore, wa d Zuekunft i sig triit u wa fur mig va Bedüttig ischt! Uf jeda Fall han ig mig nan äs par Stunde van däm bsundere Maa verabschidet – un är het mer versproche, ig törffi de no meh by ma aachlopfe!

D Astrologie het o mig nät meh losglaa. Ig ha gläse, gstudiert, ha bi vilne Lütte d Geburtsdate erfragt. U ha glehrt, sälber Horoskop z ziichne. Bir Düttig han ig wääger menga Bock gschosse, wan ig mig derfür speeter gschemt ha. Aber gyng umhi han ig a d Bälpstrass törffe ga Raat riiche. Uber Jahrzähnte ischt äsoe öppis wien ä Fründschaft zwüschem aalte, wyse Maa u mier Aafänger entstande. Un ii bsundera Höhepunkt han ig erläbt, wan der Fankhuser mig u my Frou aagfragt het, ob wier wurde bi syre föfte (!) Hürat Truwzüge sy! Wier hiin da natürlig gääre zuegsiit u hii derby ä bsundera Julitaag erläbt. Di Ehe het allerdings nume grad knapp drüü Jahr dduret; am 22. Februar 1983 isch der Alfred Fankhuser churz na sym 82. Geburtstaag gstorbe.