9 minute read
Hoe doen zij het: Creativiteit als wapen
Tekst: Ernest Marx, beeld: Sicco van Grieken, Bregje Pontzen
Nynke Laverman
De melancholische liedjes van singer-songwriter, theatermaker en WWF-ambassadeur Nynke Laverman (44) gaan vaak over de relatie van de mens met de rest van de natuur.
‘Ik ben het allerliefst in de natuur. Nadat ik jaren geleden in Amsterdam aan de kleinkunstacademie afstudeerde, ben ik direct terugverhuisd naar Friesland om meer ruimte om me heen te hebben. Veel groen, bomen en weidse uitzichten doen me goed. Ik was daar niet bewust mee bezig in mijn muziek, totdat ik in 2007 op reis door Mongolië een maand met nomaden leefde. Ik voelde altijd al een fascinatie voor inheemse culturen, maar ik wist nooit waarom. Daar zag ik dat zij een wereldbeeld hebben dat haaks staat op dat van ons. Volgens hen is alles met alles verbonden. Die levensvisie houdt in dat, als je de natuur geweld aandoet, je jezelf geweld aandoet. Voor mij was dat een eyeopener en een keerpunt in mijn werk. Ik dacht: misschien heb ik wel de opdracht om dat gedachtegoed te vertalen in songs, om zo ons eigen wereldbeeld te bevragen.
Mijn nummers bevragen ons verhaal van economische groei
Is het zingen ondergeschikt aan het overbrengen van je boodschap?
‘Ik zie mezelf als verhalenverteller. Daarbij gebruik ik het allersterkste middel dat ik voorhanden heb: muziek en mijn stem. Zo omzeil ik het verstand en kom ik direct via de emotie binnen om troost te bieden en mensen hopelijk te inspireren. Mijn teksten gaan niet over problemen met het klimaat of biodiversiteit. Dat zijn slechts de symptomen die het gevolg zijn van de keuzes die we in onze cultuur hebben gemaakt, van het verhaal waarin wij geloven. Mijn nummers bevragen dat verhaal van economische groei, waarin wij losstaan van de natuur. We zijn gaan heersen over andere soorten en daaruit is een kapitalistisch systeem ontstaan waarin zoveel mogelijk spullen vergaren het hoogste doel lijkt in het leven. Zo maken we de aarde kapot en daarmee, zoals de nomaden zeggen, ook onszelf.’
Kees Dekkers
Kees Dekkers (29) bedacht en ontwierp de No Waste Chair. Deze transparante stoel van gerecycled acrylaat wordt gevuld, meestal met afval. Zo kun je het verhaal van een organisatie visualiseren en een gesprek op gang brengen.
‘Bezig zijn met duurzaamheid is me met de paplepel ingegoten. Mijn vader heeft ons huis eigenhandig verbouwd en klimaat- en energieneutraal gemaakt. Bij het klussen gebruikt hij het liefst spullen die al voorhanden zijn. Hij is erg van het recyclen, en ik ook. Ik koop vooral tweedehands zodat mijn voetafdruk zo klein mogelijk is. In mijn werk is recyclen ook een hoofdthema. Dat begon bijna vier jaar geleden op het Hout- en Meubileringscollege, waar mijn No Waste Chair mijn afstudeerproject werd.’
Kan iedereen een No Waste Chair kopen?
‘Vaak maken we ze in opdracht van bedrijven, in kleine oplagen van twee tot vier stuks. Door ze te vullen met afval van zo’n bedrijf, maken we een verhaal visueel. Als bezoekers zo’n stoel bijvoorbeeld in de lobby zien staan, weten ze meteen: hé, ze doen hier wat met duurzaamheid. Waarbij ze het verhaal direct in de stoel zien. Maar we maken ook stoelen over maatschappelijke thema’s, bijvoorbeeld sigarettenpeuken, lege verfspuitbussen en strandafval.
Onze stoel jaagt gesprekken aan
Die stoelen in een bedrijfslobby lossen de afvalstroom natuurlijk niet op, maar wij zorgen er wel voor dat mensen die afvalstromen zien, erover gaan nadenken en misschien met een idee komen om afval te beperken. Onze stoel kan gesprekken aanjagen. Een mooi project vond ik de samenwerking met Natuurmonumenten, waarbij boswachters naar de Tweede Kamer gingen om een petitie aan te bieden. Op verzoek hebben we een stoel gevuld met de tienduizenden hartenkreten, een soort beterschapskaartjes voor de natuur. Dat is natuurlijk opvallender dan wanneer je gewoon een stapel papier overhandigt.’
Josette de Vroeg
Josette de Vroeg (44) maakt met haar bedrijf NoWa sieraden van gerecycled goud en zilver uit oude mobiele telefoons. Ze wil graag mooie, tijdloze producten maken, maar het hoofddoel is om mensen te tonen hoeveel waarde afgedankte elektronica heeft.
‘NoWa staat voor no waste. Het idee ontstond tijdens mijn vorige baan bij Closing the Loop. Die organisatie koopt oude telefoons op in Afrika en andere opkomende markten en verscheept ze naar Europa. Hier worden ze gerecycled om de grondstoffen te hergebruiken, waaronder goud en zilver. Uit één ton mobiele telefoons haal je 35 keer meer goud dan uit één ton gouderts. Het delven van goud is vaak slecht voor de natuur, en de arbeidsomstandigheden zijn beroerd. Toch wordt er nog steeds meer goud uit de grond gehaald dan uit elektronisch afval. Zo zonde. Wij proberen de bewustwording bij mensen te vergroten. Als men zich realiseert welke waardevolle grondstoffen in oude producten zitten, motiveert dat hopelijk om beter te recyclen.’
Het is gênant hoe we met elektronisch afval omgaan
Waar komt jouw drive vandaan om je hiervoor in te zetten?
‘Toen ik hiermee begon, had ik helemaal niks met sieraden. Ik ben geen goudsmid of zo. Inmiddels ontwerp ik wel zelf, samen met professionele ontwerpers. De sieraden laten we vakkundig maken in onze gieterij. Ik kan me niks leukers bedenken dan werk doen waarmee je goed doet. Een positieve impact maken, is ook gewoon nodig. Het is gênant hoe we nu met elektronisch afval omgaan. Ik vind het een uitdaging om bewustwording te creëren bij mensen die normaal niet zo met duurzaamheid bezig zijn. Ik probeer ze ook te activeren. Wie bij ons zijn eigen, oude mobieltjes inlevert, krijgt korting op onze sieraden. Daarnaast doen we veel aan educatie op scholen. We willen dat mensen meer oog krijgen voor recyclen.’
Rosalie de Graaf
Kunstenaar Rosalie de Graaf (25) maakte metershoge muurschilderingen in zeventien landen. Terugkerende thema’s in haar werk zijn klimaatverandering, natuur en duurzaamheid.
‘Tegenwoordig maak ik mijn streetart alleen nog in opdracht. Of mijn muurschilderingen over duurzaamheid gaan, is daarom sterk afhankelijk van wat mijn opdrachtgevers willen. Zij dragen het thema aan en vervolgens bepaal ik wat ik precies ga schilderen. Ik heb inmiddels wel driehonderd kunstwerken gemaakt en regelmatig zitten daar dieren en natuurtaferelen bij. Zo heb ik op een flat in Utrecht een 23 meter hoog kunstwerk over biodiversiteit gemaakt, in samenwerking met een bekend verfmerk. Ik heb het ontwerp gemaakt en veertig schilders hebben mij geholpen bij het inkleuren van de vakjes. Een ander heel bijzonder werk was een muurschildering die ik in mijn eentje in Oeganda maakte: een zes meter hoge olifant.’
Hoe belangrijk vind jij het dat jouw werk over duurzaamheid gaat?
‘Ik ben niet activistisch, maar het geeft wel extra voldoening als ik een kunstwerk maak waar een verhaal achter zit. Het is mooi als je mensen aan het denken kunt zetten. Streetart leent zich daar goed voor, omdat zoveel mensen deze in het openbaar kunnen zien. Mijn muurschilderingen gaan altijd over thema’s die een rol spelen in de betreffende gemeenschappen. Een mooi voorbeeld daarvan is het project Elephant Parade, waaraan ik heb meegewerkt. Over de hele wereld krijgen kunstenaars en bekende mensen een levensgroot standbeeld van een olifant toegewezen en dat mag je dan beschilderen. Lady Gaga heeft er bijvoorbeeld ook eentje gemaakt en ik mocht namens Nederland meedoen. Vervolgens worden die beschilderde olifanten wereldwijd tentoongesteld. Het geld dat daarmee wordt ingezameld, komt ten goede aan het behoud van olifanten. Mooi om daar deel van uit te mogen maken.’
Jouw creativiteit inzetten voor duurzaamheid? 4 tips van kenners
Josette de Vroeg: 'Denk in mogelijkheden'
‘Als je een duurzame boodschap wil overbrengen, is de creatieve sector daarvoor bij uitstek geschikt. Mijn tip is om in mogelijkheden te denken en je niet blind te staren op wat er allemaal niet kan. Uiteindelijk moet je het gewoon doen. In de creatieve sector is bijna geen idee te gek. In mijn geval ben ik heel blij dat ik voor sieraden heb gekozen om mijn verhaal te vertellen. Je koopt een sieraad vaak op een speciaal moment, of je krijgt het cadeau. Elke keer dat je ernaar kijkt word je even aan dat emotionele moment herinnerd. En hopelijk ook aan de achterliggende groene boodschap.’
Kees Dekkers: 'Maak iets tofs van oude spullen'
‘Duurzaamheid en creativiteit kun je fantastisch combineren in je eigen leefomgeving. Kijk welke oude spullen je nog hebt en bedenk wat je ermee kunt. De mogelijkheden zijn eindeloos. Kijk bij de kringloop, bij de sloop of in je eigen schuur: waar kun je misschien nog iets tofs van maken? Je kunt bijvoorbeeld van bijna alle objecten wel een grappige lamp maken en die elektra is echt niet ingewikkeld. Zoek maar op YouTube: het is niet veel meer dan twee draadjes verbinden. Als mensen zeggen dat ze iets niet kunnen, dan willen ze het gewoon niet.’
Nynke Laverman: ‘Zoek elkaar op’
‘Als jij jouw zorgen over het klimaat creatief wil uiten, is het belangrijk om gelijkgestemden te vinden. Zoek elkaar op! Je zorgen delen en het erover hebben kan een eerste stap zijn. Als je elke dag alleen naar het nieuws kijkt, denk je misschien: er gebeurt weinig en de politiek gaat een kant op waar ik moedeloos van word. Ik denk dat in het putje van de machteloosheid het grootste gevaar schuilt. Zoek binnen jouw interessegebied mensen op waarbij je je kunt aansluiten. De plaatselijke pluktuin kan al een startpunt zijn. Samen met gelijkgestemden kun je creatieve manieren vinden om een olievlek te worden.’
Rosalie de Graaf: ‘Gebruik social media’
‘Maak gebruik van het feit dat de wereld door internet piepklein is geworden. Als jij creatief bezig bent en wil dat jouw verhaal over duurzaamheid of welk ander thema dan ook een breder publiek krijgt, zijn sociale media cruciaal. Dat is zo’n krachtig medium. Als tip zou ik dus vooral mensen willen aansporen om hun creatieve werk en ideeën online te delen. Dat is wat ik zelf ook volop doe. Ik maak foto’s en filmpjes van al mijn mooiste streetart en zet dat op YouTube, Instagram, Facebook en TikTok. Zelfs als plaatselijk kunstenaar kun je zo een miljoenenpubliek bereiken.’
