Be one with nature 1 2025

Witheet

IJsland

Siberische tijgers

terug in Kazachstan

Snelwegen en kraamkamers voor nieuw oceaanleven

‘No water, no life. No blue, no green.’

Sylvia Earl, mariene bioloog

© Judith van de Griendt

Tuimelaars met kalf

© Judith van de Griendt

Snelwegen en kraamkamers

Hoe een onzichtbaar web voor nieuw oceaanleven zorgt

Onder het oppervlak van zeeën en oceanen ligt een onzichtbaar web van snelwegen en kraamkamers. Het samenspel tussen deze verschillende gebieden zorgt ervoor dat zeedieren zich kunnen voortplanten. Maar onder druk van de mens is het systeem gaan haperen. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat onze oceanen weer gezond worden?

Jaap Backx

Als je op de wereldkaart vanaf Lissabon naar het westen kijkt, zie je midden in de Atlantische Oceaan enkele stipjes liggen. Het zijn de negen eilanden die samen de Azoren vormen. Het is een van de weinige plekken op aarde waar je zowel een walvishaai als een reuzenhaai kunt spotten. Ook zwemmen er hele potvisfamilies, zeeschildpadden, roggen, dolfijnen en zo’n 25 verschillende walvissoorten.

Dat de archipel een magneet is voor zeedieren, heeft te maken met de ligging: precies op een kruispunt van warme en koude oceaanstromingen. Daardoor is het water er heel voedselrijk. ‘De Azoren worden weleens de snackbar van de Atlantische Oceaan genoemd’, vertelt WWF-oceanenexpert Nathalie Houtman. ‘Dieren die enorme afstanden afleggen stoppen er om uit te rusten, aan te sterken of jongen te baren.’

Onzichtbaar web

Net als op land en in de lucht zijn ook onder het wateroppervlak dieren constant in beweging. Elk voor- en najaar steken tienduizenden walvissen, zeeschildpadden, haaien en dolfijnen de halve wereld over. Vaak reizen ze langs vaste routes, zogenaamde blue corridors. Bij migratie is timing alles. ‘Dieren moeten op het juiste moment op de juiste plek zijn om zich te kunnen

Amerikaanse pijlstaartrog

50

‘Oceanen produceren

procent van de zuurstof op aarde’

voortplanten’, zegt Nathalie Houtman. ‘Blue corridors verbinden de verschillende plekken waar dieren eten, paren en jongen krijgen. Het zijn een soort snelwegen, de levensaders van de oceanen. Het intact blijven van deze routes is essentieel voor de geboorte van nieuwe generaties zeedieren.’

In het onzichtbare onderwaterweb van de Atlantische Oceaan spelen de Azoren een sleutelrol. Houtman: ‘Daarom is het geweldig dat 30 procent van de wateren rondom de archipel recent is uitgeroepen tot beschermd gebied. Het gaat om een stuk oceaan van bijna 300.000 vierkante kilometer – groter dan het Verenigd Koninkrijk.’

Bultruggen

© Vladimir Miranda

‘Schildpadden keren na twintig jaar terug om te paren’

Kraamkamers

Voor de levenscyclus van migrerende soorten is een soepel samenspel tussen blue corridors en kraamkamers noodzakelijk. De snelwegen leiden naar de hotspots voor jong leven in de mangroves, koraalriffen, zeegrasvelden, schelpdierbanken en delta’s van ondiepe kustzones. ’s Werelds rijkste kraamkamer is de Koraaldriehoek – een stuk oceaan tussen Indonesië, Maleisië, de Filipijnen en de Salomonseilanden.

En ook in de Caribische Zee wordt veel nieuw zeeleven geboren. Met zijn stranden, mangrovebaaien, zeegrasvelden en koraalriffen is Bonaire een ideale omgeving voor groene zeeschildpadden. Het eiland vormt de schakel tussen de verschillende levensfases van de reptielen: schildpadden die hier uit het ei kruipen, keren twintig tot dertig jaar later terug om te paren en nesten te maken. ‘Het is fascinerend dat ze na zoveel tijd precies weten waar ze naartoe moeten,’ zegt Kaj Schut van Sea Turtle Conservation Bonaire.

Tijdens die lange periode tussen ei en volwassenheid is de wereld vaak ingrijpend veranderd. Ook op en rond Bonaire wordt de impact van de mens steeds groter. Er is meer plastic afval en rondslingerend vistuig en door het toerisme is het drukker op zee. Ook de bebouwing is flink toegenomen. ‘Als een vrouwtje na twintig jaar terugkeert om te paren, kan het gebeuren dat ze geen geschikte plek meer vindt voor haar nest’, zegt Kaj Schut. ‘Ook de gevolgen van klimaatverandering zijn voelbaar, met hevigere stormen en een stijgende zeespiegel.’

Gevangenisstraf

Bonaire is een relatief veilige haven voor zeeschildpadden. Mede dankzij het werk van Sea Turtle Conservation Bonaire worden ze in elke levensfase beschermd. ‘Als je bedenkt dat hier ruim dertig jaar geleden nog schildpadden werden gegeten, hebben we veel bereikt. Wie nu een nest verstoort of een schildpad vangt, kan een boete van ruim 500.000 euro krijgen of vier jaar gevangenisstraf. Maar die bescherming houdt wel op bij de landsgrens, terwijl zeeschildpadden

enorme afstanden afleggen tussen de gebieden waar ze geboren worden, opgroeien, paren en nesten. Vaak trekken ze van hier naar Nicaragua, en daar worden jaarlijks nog zo’n 6000 schildpadden gegeten.’

De mensen van Sea Turtle Conservation Bonaire zetten zich op verschillende manieren in om de zeeschildpadden te beschermen. ‘We doen wetenschappelijk onderzoek en via educatie en campagnes proberen we het gedrag van bewoners en toeristen positief te beïnvloeden. Soms zijn we een reddingsbrigade: dan verplaatsen we nesten die gevaar lopen of bevrijden schildpadden uit spooknetten of vislijnen.’

Buiten Bonaire is de organisatie actief met lobbywerk. ‘We werken samen met andere eilanden en landen om zeeschildpadden in het hele Caribisch gebied betere bescherming te bieden. Alleen door samen te werken, kun je migrerende dieren een stabiele toekomst bieden. Daarbij hebben we nog een lange weg te gaan, en telkens duiken er nieuwe bedreigingen op. Dat maakt ons werk behoorlijk uitdagend.’

Groene zeeschildpad

© Antonio Busiello / WWF-US

Grensoverschrijdend

Dat het beschermen van de oceanen complexer wordt, weet ook Nathalie Houtman. ‘Vroeger had één specifieke maatregel – zoals een verbod op jacht – een enorme impact. In de loop van de tijd zagen we soorten dan vaak herstellen. Zulke maatregelen helpen nog steeds, maar in deze geglobaliseerde wereld moet je aan meerdere knoppen tegelijk draaien.’

De pijler onder het beschermen van het oceaanleven is het VNBiodiversiteitsverdrag. Daarin is vastgelegd dat in 2030 minimaal 30 procent van het land en de oceanen beschermd moet zijn. Vervolgens is het de vraag: welke gebieden moeten voorrang krijgen? ‘We weten dat blue corridors en kraamkamers cruciaal zijn voor nieuwe generaties oceaandieren. Als we die qua bescherming goed op elkaar laten aansluiten, betekent dat veel winst. Daarom moeten we blijven onderzoeken welke routes dieren precies nemen en welke bedreigingen ze onderweg tegenkomen. Op die manier ga je knelpunten ontdekken en kun je slimme keuzes maken. Kraamkamers liggen vaak binnen de grenzen van één land, maar migratieroutes strekken zich uit over hele zeeën en oceanen. Dat vraagt om een combinatie van lokale monitoring en internationale samenwerking. Gelukkig zie je steeds vaker dat landen gezamenlijk beschermde gebieden uitroepen.’

Lange adem

De bescherming van onze oceanen is dus allesbehalve eenvoudig, maar stilstand is geen optie. Daarvoor is het biodiversiteitsverlies te groot. ‘Oceanen zijn op zoveel manieren belangrijk’, zegt Nathalie Houtman. ‘Ze produceren 50 procent van de zuurstof op aarde. Elke ademhaling hebben we dus mede te danken aan het leven in de oceanen. Daarnaast zijn ze essentieel voor ons voedsel, transport, energie en recreatie. Er staat nogal wat op het spel.’

Daarbij is het goed om te beseffen dat natuurbescherming om een lange adem vraagt. ‘Vroeger was ik WWF-Ranger en haalde ik geld op voor de bescherming van zeeschildpadden. Als je bedenkt dat die dieren minimaal twintig jaar nodig hebben om jongen te krijgen, begint het geld dat ik toen ophaalde nu pas echt vruchten af te werpen.’

Afgelopen jaar werkte Nathalie een tijd als onderzoeker op Bonaire. ‘De onderwaterwereld is daar nog steeds betoverend, hoewel mensen die al lang duiken vaak zeggen hoeveel pijn het doet om te zien wat allemaal is aangetast. En ja, er is veel verloren gegaan, maar we hebben nog heel veel om voor te vechten. De natuur is veerkrachtig – dat zie je aan de populaties van groene zeeschildpadden die zich door betere bescherming aan het herstellen zijn. Maar dan moet de natuur daar wel de tijd en ruimte voor krijgen.’ Bultrug met jong

Hoe staan de oceanen ervoor?

Het leven in de oceanen staat onder druk. De totale biodiversiteit is sinds 1970 met 56 procent afgenomen. 38 procent van de visbestanden is overbevist. Veel soorten walvissen, haaien en zeeschildpadden worden met uitsterven bedreigd. Daarnaast vervuilt jaarlijks 8 miljoen ton plastic het water. Ondertussen verdwijnen belangrijke kraamkamers als koraalriffen en mangroves in snel tempo – en die zijn cruciaal voor 25 procent van het zeeleven. Klimaatverandering versnelt de problemen: afgelopen jaren waren de warmste ooit gemeten als je kijkt naar oceaantemperaturen. Dat leidt tot verbleking van koralen, stijgende zeespiegels en verzuring van het water.

The Azorean government allowed this project under authorisation 02/ orac/24judithvandegriendt. Precautions are taken by professionals in order to avoid disturbing the animals. According to regional legislation, swimming with whales and other cetaceans that are not dolphins is forbidden

Kijken, lezen, doen

Tekst: Tessel in ‘t Veld

Op safari in Zeeland

De natuur beleven met de hele familie? Ga naar PiXLife Nature Xperience op de Brouwersdam in Zeeland. Binnen zijn er exposities, workshops en cursussen en kun je de dertig meter hoge toren beklimmen. Buiten krijg je bij excursies, expedities en safari’s de kans om zeldzame orchideeën te bewonderen, talloze vogelsoorten te spotten en zeehonden te fotograferen. Kijk voor meer info op pixlife.nl

Win

Meer fans, meer bomen

Natuur vormt een inspiratiebron voor hun muziek. Vandaar dat WWF-ambassadeurs Koen en Quinten van de band FRIDAY zich inzetten voor méér bomen. Voor elke nieuwe volger op hun socials planten ze een boom en voor elk verkocht concertkaartje nog één. Dus support je FRIDAY? Dan ga je ook voor meer bomen. instagram.com/abandcalledfriday

Natuurmysteries ontrafeld

STERKE

DOCHTER

Dochter van de Amazone vertelt het inspirerende verhaal van Nemonte Nenquimo. Zij is de eerste vrouwelijke leider van de Waorani, een volk dat leeft in het regenwoud van Ecuador. Als activist vecht ze voor het in stand houden van de Amazone-natuur en de leefwijze van de inheemse bevolking. ‘Ik kom je mijn verhaal vertellen, dat ook het verhaal is van mijn volk en het verhaal van het regenwoud.’ We mogen 10 boeken weggeven. Kans maken? Kijk op wwf.nl/winactie

Presentator Raïsha Zeegelaar gaat in de youtube-serie Maar Natuuurlijk op pad met een vraag over de Nederlandse natuur. Zo komt ze van alles te weten over vleesetende planten bij Westzaan, gaat ze op zoek naar de meest mysterieuze vogel van ons land én mag ze boeven vangen met een heuse ‘groene boa’. Bekijk de serie op youtube.com/@MaarNatuuurlijk

Liefdeslessen van dieren

Hoe gaat het er bij dieren aan toe in hun liefdesleven? Je hoort het in de podcast Beest in Bed van de makers van Quest-magazine. Bang om op die knappe man of vrouw af te stappen? Neem eens een voorbeeld aan de verleidelijke dansmoves van de blauwvoetgent. Zit je huwelijk in een dipje? Kijk hoe de prairiewoelmuis monogamie spannend houdt. Ecoloog Sterrin Smalbrugge en Quest-redacteur Vincent van Haaster nemen je mee op een liefdessafari. Luister ‘m in je favoriete podcastapp.

1 uur voor

meer

natuur

Op 22 maart om 20.30 uur gaan overal ter wereld één uur de lichten uit. Met dit wereldwijde statement komen we op voor de natuur en onze planeet. Vorig jaar stonden er naar schatting 1,7 miljoen Nederlanders stil bij WWF-Earth Hour. Doe jij ook een uur je lichten uit? Op wwf.nl/earthhour zie je hoe je het extra leuk maakt.

Orang-oetangeheimen

In de Netflix-documentaire Secret Lives of Orangutans volg je een orang-oetanfamilie tijdens de ups en downs van het leven in de bomen. Centraal in de film staat de achtjarige Eden, die op het punt staat om aan het meest uitdagende moment van haar leven te beginnen. De stem in deze meeslepende film is van niemand minder dan David Attenborough.

De belangrijkste vragen van je leven

WWF-ambassadeur Harm Edens is in gesprek gegaan met 16 enthousiaste jonge denkers. Hoe kijken zij naar de toekomst? Wat doen zij voor een betere wereld? Waar zit hun hoop – en waar hun wanhoop? En wat zijn volgens hen de kansen rondom klimaatverandering?

Lees het in De belangrijkste vragen van je leven waar Harm ook zijn eigen ervaringen deelt in zijn strijd voor een betere wereld. Verkrijgbaar in alle boekhandels.

Hoe overleven we de mens?

Drie mensen zetten alles op alles om één diersoort – of zelfs een heel ecosysteem – te redden van de ondergang. Maar deze natuurbeschermers lopen tegen net zo veel obstakels op als de dieren waarvoor ze vechten. Jennifer Pettersson volgt ze twee jaar lang voor De weg van de dodo, een podcast over de opdracht om de natuur te redden van de mens. Te beluisteren in alle podcastapps.

Interview

Janouk Kelderman

Eerste levensbehoefte

Voor WWF-ambassadeur Janouk Kelderman is natuur veel meer dan af en toe lekker uitwaaien op het strand. Het is het fundament van haar leven en werk. ‘Ik ervaar elke dag dat natuur gezond is en me goed doet.’

Tekst: Fleur Baxmeier

Als kind speelde Janouk liever in de tuin achter haar huis dan dat ze op de bank een serie keek. ‘Natuur is een groot onderdeel van mijn leven, al vanaf het allervroegste begin. Ik ben er echt mee opgegroeid.’ Haar jeugd speelde zich af in Doetinchem, in de Achterhoek. Haar moeder werkte als juf en ging later aan de slag bij Natuur- en Milieueducatie. ‘Zij was echt van groen en buiten zijn. Op de basisschool waar ze lesgaf en waar ik ook op zat, hadden we een enorme speelplaats en een moestuin. Mijn oma had een vakantiehuisje in Zeeland waar we vaak naartoe gingen: lekker naar het strand, in weer en wind. Vakanties waren ook altijd gericht op natuur: wintersporten in de bergen of in de zomer naar het strand in Italië.’

Gierende banden

Voor Janouk was de aanwezigheid van natuur in haar leven een vanzelfsprekendheid waar ze zelden bij stilstond. ‘Pas toen ik met mijn vriend ons eerste eigen huisje in Amsterdam huurde, bese e ik hoe bijzonder het eigenlijk is’ vertelt ze. ‘Ineens woonde ik in de grote stad, waar natuur niet om de hoek ligt en je er echt naar op zoek moet gaan.’ Elke keer als ze terugging naar de Achterhoek, werd ze zich bewust van de ruimte en de vrijheid die ze als kind als vanzelfsprekend had ervaren. ‘Ik realiseerde me steeds meer dat ik dat echt nodig heb in mijn leven. Na zeven jaar in Amsterdam ben ik met gierende banden vertrokken naar een plek met meer groen. Om weer dat gevoel te krijgen wat ik vroeger had.’

Sluimerende dreiging

Janouk woont nu met vriend en zoon Bob (1) in een klein dorpje onder Haarlem, tegen de Waterleidingduinen aan. ‘Elk moment kan ik naar buiten, mezelf letterlijk even onderdompelen in het groen. Ze zeggen dat natuur goed doet en gezond voor je is. Dat ervaar ik elke dag en ik wil andere mensen graag bewust maken van dat gevoel.’ Haar drive wordt gevoed door een grote mate van bezorgdheid. Bijvoorbeeld over klimaatverandering, de stijgende zeespiegel, het smelten van de ijskappen. ‘Er is een dreiging die al jaren sluimert en langzaam groter wordt, maar vaak aan onze aandacht ontglipt omdat er wereldwijd ook andere dingen spelen. In mijn beleving krijgt deze problematiek niet genoeg aandacht en zouden we er eigenlijk elke dag Het Journaal mee moeten beginnen.’

Natuur om de hoek

De mediacarrière van Janouk begon bij RTL, als het personage Keet! in Telekids. ‘Dat was superleerzaam voor mij als artiest,’ vertelt ze. ‘Maar na een paar jaar merkte ik dat het beter bij me past om meer maatschappelijk verantwoorde programma’s te maken.’ Die ambitie bracht haar naar de NPO, waar ze programma’s ging maken met een focus op natuur en duurzaamheid. ‘Freek Vonk maakt heel goede en mooie natuurseries, maar ze gaan vaak

over exotische en grote dieren die de meeste kinderen waarschijnlijk nooit in het echt gaan zien. Wat ik mooi vind aan bijvoorbeeld SoortSafari, de app en youtube-serie die we met Het Klokhuis maken, is dat de focus ligt op de natuur om ons heen. We moedigen kinderen aan om gewoon in hun eigen straat op zoek te gaan. Je hoe niet naar de Veluwe of een bos ver weg.’

Niet perfect

In haar privéleven probeert Janouk zo groen mogelijk te leven. Zo eet ze al heel lang geen vlees en rijdt ze elektrisch. Maar ze benadrukt dat dé perfecte manier om duurzaam te leven niet bestaat. ‘Iemand doet wat hij of zij kan – en

‘Ik geloof dat er een generatie aankomt van wereldverbeteraars’

dat is prima. De wereld hee meer aan 10.000 mensen die hun best doen dan aan 100 mensen die alles helemaal goed doen.’ Zelf hee Janouk heel lang niet gevlogen, maar uiteindelijk kwam ze tot de conclusie dat ze dat niet de rest van haar leven kon volhouden. ‘Nu vlieg ik af en toe. Onder meer voor mijn werk, zoals voor de serie over oceanen voor Het Klokhuis. Die afweging maak ik, omdat ik hoop er bewustwording mee te creëren.’

Wel of geen kinderen

Janouk en haar vriend hebben zich afgevraagd of ze wel een kind op de wereld moesten zetten. Want: waar gaat dat heen met de planeet? ‘Totdat ik dacht: als ik een kind op de wereld zet, dan wil ik er een mensje van maken dat zich verwondert over natuurschoon en net zo graag buiten is als ik. Zodat hij uiteindelijk zelf goed voor de natuur gaat zorgen. Van de huidige generatie hoeven we niet veel meer te verwachten, maar ik geloof heel erg dat de generatie die eraan komt er eentje is van wereldverbeteraars en gamechangers. Tot nu toe lukt dat bij onze zoon Bob vrij aardig, in de zin dat hij meer dierengeluiden kan nadoen dan woordjes zeggen, haha.’

Bio 1991 Geboren in Doetinchem 2013 Rondt haar studie musicaltheater aan Fontys Hogeschool voor de Kunsten in Tilburg af 2014 Presenteert bij Telekids verschillende programma’s en maakt liedjes in de rol van Keet! 2017 Maakt haar debuut als presentatrice bij Het Klokhuis en is sindsdien te zien in verschillende programma’s, waaronder SoortSafari, Natuur de Luxe, WakuWaku en Zapp Your Planet 2020 Sluit zich aan als ambassadeur bij het Wereld Natuur Fonds 2021 Start met de wekelijkse Instagram-serie Duurzame Dinsdag 2022 Schrijft haar eerste kinderboek over duurzaamheid: Janouk zoekt een duurzame wereld 2023 Wordt moeder van zoontje Bob

© Tessel in ‘t Veld / WWF

Reportage

LANGE WEG NAAR HUIS

Vanuit een Nederlandse dierenopvang vliegen twee Siberische tijgers naar natuurreservaat Ili-Balkasj. Met hen keert deze diersoort na ruim zeventig jaar terug in Kazachstan. Dit is hun verhaal.

© Tessel in ‘t Veld / WWF

Tekst: Tessel in ‘t Veld

Kazachstan. Een land waar honderd jaar geleden nog tijgers in het wild leefden. Jaagden op prooien. Welpjes kregen. Maar ook een land waar door de jacht de afgelopen zeventig jaar geen tijger meer gezien is. Samen met de overheid en de lokale bevolking werkte WWF keihard om het dier weer te laten terugkeren. Een primeur, want het is de eerste keer dat tijgers worden geherintroduceerd in een land waar ze zijn uitgestorven. Het grote doel is voorkomen dat tijgers wereldwijd uitsterven. Overal waar dat kan en waar ze ooit leefden, kunnen dieren teruggebracht worden zodat de soort meer kansen op overleven heeft. Want er leven nog maar ongeveer 5500 tijgers in het wild.

Het reservaat Ili-Balkasj, met de enorme delta en moerassen van de Ili-rivier, is het gebied waar de tijgers 70 jaar geleden leefden.

Edelherten, zwijnen en wilde ezels

Meer dan zeven jaar werkte

WWF samen met bewoners en medewerkers van het reservaat IliBalkasj om het gebied in Kazachstan geschikt te maken voor tijgers. Wachtposten werden gebouwd. Rangers kregen trainingen en een uitrusting. Stukken rivierbos werden hersteld en het aantal wilde zwijnen –het belangrijkste prooidier van tijgers – nam toe. Ook Afghaanse edelherten en wilde ezels zijn naar het reservaat teruggebracht.

Gert Polet van WWF: ‘Een tijger ergens terugbrengen in het wild gaat niet zomaar. Daar gaat een hoop aan vooraf.’

Vertrouwen in de toekomst

Veel van dit werk is gedaan in samenwerking met de mensen die in vijf kleine dorpen ver buiten het reservaat wonen. Het was voor hen ook spannend: tijgers in de bush een paar uur rijden verderop. Maar er zijn hier ook altijd wolven geweest, dus je moest al goed opletten als je in de natuur was.

Als er in de toekomst toeristen op bezoek komen om een glimp van een tijger op te vangen, blijven ze in deze dorpen overnachten. Dat levert inkomsten op. Zo is het tijgerprogramma een symbool van verandering en nieuwe kansen. Dankzij subsidies van WWF hebben inwoners van de dorpen de mogelijkheid om te doen waar ze van houden: kleine bedrijfjes opzetten in Kazachse ambachten om zo banen te creëren in het dorp. Dit brengt vreugde en vertrouwen in de toekomst.

Nederlandse tijgers

Terwijl in Kazachstan hard werd gewerkt aan het klaarmaken van het gebied, werden in Nederland twee tijgers voorbereid op hun Kazachse avontuur. Toen in 2023 bleek dat er bij Stichting Leeuw in Anna Paulowna twee gezonde Siberische tijgers – een mannetje en een vrouwtje - leefden die geschikt waren voor voortplanting, kwam de herintroductie in een stroomversnelling. De medewerkers van Stichting Leeuw hebben de tijgers enorm goed verzorgd. Ze zijn getraind met een simulator om hun jachtinstinct te activeren. Ook kregen ze ‘krattraining’, die ervoor heeft gezorgd dat ze rustig vervoerd konden worden naar Kazachstan.

Historische grond

In speciale transportkisten reisden de tijgers per vrachtvliegtuig en helikopter naar hun nieuwe thuis. Op het moment dat de kratten opengingen en de tijgers na een lange tocht de eerste aarzelende stappen op de historische bodem zetten, kwam alles samen. Al die jaren van voorbereiding. Van bomen planten. Van papierwerk. Van samenwerken met de lokale bevolking.

De Nederlandse tijgers gaan een leven in een groot omheind verblijf in het Ili-Balkasj Reservaat tegemoet. Hun nakomelingen krijgen de vrijheid en zullen de eerste wilde tijgers zijn in Kazachstan in ruim zeventig jaar. Wordt vervolgd!

‘Verandering is vaak tegen de stroom in roeien’

Column

Elke editie schrijft een natuurliefhebber over wat hem of haar bezighoudt op het gebied van natuur en milieu. Deze keer: Merijn Tinga, beter bekend als Plastic Soup Surfer.

Stroomopwaarts naar Parijs

Tussen de enorme granieten pijlers van de Tower Bridge in Londen begint mijn meest uitdagende expeditie tot nu toe: 900 kilometer op een zelfgemaakt windsurfboard. Ik reis van de Theems en het Kanaal via de Seine helemaal naar de Eiffeltoren in Parijs. Mijn doel? Aandacht vragen voor een bewezen oplossing tegen plasticvervuiling: statiegeld.

De Theems lijkt vanaf de wal een vriendelijke rivier, maar op de surfplank ben je heel klein tussen de enorme vrachtschepen. Vrijwel direct na de start word ik achtervolgd door de havendienst. Als ze me inhalen, en ik in de luwte van hun enorme werkboot verslagen wacht tot ze me van het water gaan halen, stapt de kapitein uit de stuurhut en roept: ‘We’ve got a message that there was a windsurfer!’ Hij wijst op mijn surfzeil, waarop met koeienletters London-Paris staat. Vervolgens kijkt hij naar de vastgesnoerde, waterdichte tassen, mijn vest met marifoon en gps en de punt van mijn surfplank die uit plastic flesjes bestaat. ‘But you obviously know what you are doing. Would you like some water or a chocolate bar?’

Veel spannender is de oversteek van het Kanaal: sterke stroming, douaneboten en de constante angst om in de ‘high speed shipping lanes’ te eindigen op de boeg van een Chinese tanker met containers vol My Little Pony’s. Maar het zwaarste deel is toch echt de Seine. Wie denkt dat Frankrijk synoniem is aan romantiek, is nog nooit tegen de stroom in naar Parijs gepeddeld. Twintig dagen en behoorlijk wat eelt later kom ik aan in Parijs.

Burgemeester Anne Hidalgo verwelkomt me. We zitten op klapstoeltjes naast de Seine. Het is twee weken voor het begin van de eerste wegwerpplasticvrije Olympische Spelen, waarover ze trots vertelt. Op mijn beurt laat ik haar zien hoe statiegeld in Nederland binnen zes maanden na invoering heeft geleid tot 80 procent minder zwerfflesjes en -blikjes op straat. Met haar hulp, en die van haar zoon, heb ik de dag erna een conferentie rond statiegeld georganiseerd met Franse voor- en tegenstanders.

Waar ik tijdens de expeditie het meeste oog voor heb, is de plastic vervuiling. Overal langs de oevers van de Seine word ik begeleid door een confetti van uiteengereten en onherkenbare plastic stukjes. De struiken hangen vol met plastic zakken. In dorpen en steden zie ik straten zoals ze er in Nederland vier jaar geleden uitzagen: overal zwerfblikjes, plastic flessen en overvolle prullenbakken. Het is gek hoe snel je bent vergeten hoe Nederland eruitzag vóór statiegeld op blik en plastic. En hoe snel de verandering de norm wordt. Op mijn reis van Londen naar Parijs heb ik opnieuw gezien dat verandering begint met actie. Verandering is vaak tegen de stroom in roeien en vraagt om een lange adem. Of dat nu een wetsvoorstel is, een lokale opruimactie of een gestoorde tocht van 900 kilometer op een surfboard. Frankrijk is nog niet klaar met mij. Deze zomer vervolg ik mijn tocht naar Frankrijks tweede grootste stad, Marseille. Omdat statiegeld werkt.

Hoe doen zij het

Creativiteit als wapen

Onze creativiteit is een van de beste wapens om gesprekken op gang te krijgen en anderen te inspireren. Vier mensen vertellen hoe zij via muziek, kunst en design verhalen vertellen die bijdragen aan een duurzamere wereld.

Tekst: Ernest Marx, beeld: beeld: Sicco van Grieken, Bregje Pontzen

De melancholische liedjes van singer-songwriter, theatermaker en WWFambassadeur Nynke Laverman (44) gaan vaak over de relatie van de mens met de rest van de natuur.

‘Ik ben het allerliefst in de natuur. Nadat ik jaren geleden in Amsterdam aan de kleinkunstacademie afstudeerde, ben ik direct terugverhuisd naar Friesland om meer ruimte om me heen te hebben. Veel groen, bomen en weidse uitzichten doen me goed. Ik was daar niet bewust mee bezig in mijn muziek, totdat ik in 2007 op reis door Mongolië een maand met nomaden leefde. Ik voelde altijd al een fascinatie voor inheemse culturen, maar ik wist nooit waarom. Daar zag ik dat zij een wereldbeeld hebben dat haaks staat op dat van ons. Volgens hen is alles met alles verbonden. Die levensvisie houdt in dat, als je de natuur geweld aandoet, je jezelf geweld aandoet. Voor mij was dat een eyeopener en een keerpunt in mijn werk. Ik dacht: misschien heb ik wel de opdracht om dat gedachtegoed te vertalen in songs, om zo ons eigen wereldbeeld te bevragen.’

Is het zingen ondergeschikt aan het overbrengen van je boodschap?

‘Ik zie mezelf als verhalenverteller. Daarbij gebruik ik het allersterkste middel dat ik voorhanden heb: muziek en mijn stem. Zo omzeil ik het verstand en kom ik direct via de emotie binnen om troost te bieden en mensen hopelijk te inspireren. Mijn teksten gaan niet over problemen met het klimaat of biodiversiteit. Dat zijn slechts de symptomen die het gevolg zijn van de keuzes die we in onze cultuur hebben gemaakt, van het verhaal waarin wij geloven. Mijn nummers bevragen dat verhaal van economische groei, waarin wij losstaan van de natuur. We zijn gaan heersen over andere soorten en daaruit is een kapitalistisch systeem ontstaan waarin zoveel mogelijk spullen vergaren het hoogste doel lijkt in het leven. Zo maken we de aarde kapot en daarmee, zoals de nomaden zeggen, ook onszelf.’

‘Mijn nummers bevragen ons verhaal van economische groei’

Kees Dekkers (29) bedacht en ontwierp de No Waste Chair. Deze transparante stoel van gerecycled acrylaat wordt gevuld, meestal met afval. Zo kun je het verhaal van een organisatie visualiseren en een gesprek op gang brengen.

‘Bezig zijn met duurzaamheid is me met de paplepel ingegoten. Mijn vader heeft ons huis eigenhandig verbouwd en klimaaten energieneutraal gemaakt. Bij het klussen gebruikt hij het liefst spullen die al voorhanden zijn. Hij is erg van het recyclen, en ik ook. Ik koop vooral tweedehands zodat mijn voetafdruk zo klein mogelijk is. In mijn werk is recyclen ook een hoofdthema. Dat begon bijna vier jaar geleden op het Hout- en Meubileringscollege, waar mijn No Waste Chair mijn afstudeerproject werd.’

Kan iedereen een No Waste Chair kopen?

‘Vaak maken we ze in opdracht van bedrijven, in kleine oplagen

‘Onze stoel jaagt gesprekken aan’

van twee tot vier stuks. Door ze te vullen met afval van zo’n bedrijf, maken we een verhaal visueel. Als bezoekers zo’n stoel bijvoorbeeld in de lobby zien staan, weten ze meteen: hé, ze doen hier wat met duurzaamheid. Waarbij ze het verhaal direct in de stoel zien. Maar we maken ook stoelen over maatschappelijke thema’s, bijvoorbeeld sigarettenpeuken, lege verfspuitbussen en strandafval.

Die stoelen in een bedrijfslobby lossen de afvalstroom natuurlijk niet op, maar wij zorgen er wel voor dat mensen die afvalstromen zien, erover gaan nadenken en misschien met een idee komen om afval te beperken. Onze stoel kan gesprekken aanjagen. Een mooi project vond ik de samenwerking met Natuurmonumenten, waarbij boswachters naar de Tweede Kamer gingen om een petitie aan te bieden. Op verzoek hebben we een stoel gevuld met de tienduizenden hartenkreten, een soort beterschapskaartjes voor de natuur. Dat is natuurlijk opvallender dan wanneer je gewoon een stapel papier overhandigt.’

‘Het is gênant hoe we met elektronisch afval omgaan’

Josette de Vroeg (44) maakt met haar bedrijf

NoWa sieraden van gerecycled goud en zilver uit oude mobiele telefoons. Ze wil graag mooie, tijdloze producten maken, maar het hoofddoel is om mensen te tonen hoeveel waarde afgedankte elektronica heeft.

‘NoWa staat voor no waste. Het idee ontstond tijdens mijn vorige baan bij Closing the Loop. Die organisatie koopt oude telefoons op in Afrika en andere opkomende markten en verscheept ze naar Europa. Hier worden ze gerecycled om de grondstoffen te hergebruiken, waaronder goud en zilver. Uit één ton mobiele telefoons haal je 35 keer meer goud dan uit één ton gouderts. Het delven van goud is vaak slecht voor de natuur, en de arbeidsomstandigheden zijn beroerd. Toch wordt er nog steeds meer goud uit de grond gehaald dan uit elektronisch afval. Zo zonde. Wij proberen de bewustwording bij mensen te vergroten. Als men zich realiseert welke waardevolle grondstoffen in oude producten zitten, motiveert dat hopelijk om beter te recyclen.’

Waar komt jouw drive vandaan om je hiervoor in te zetten?

‘Toen ik hiermee begon, had ik helemaal niks met sieraden. Ik ben geen goudsmid of zo. Inmiddels ontwerp ik wel zelf, samen met professionele ontwerpers. De sieraden laten we vakkundig maken in onze gieterij. Ik kan me niks leukers bedenken dan werk doen waarmee je goed doet. Een positieve impact maken, is ook gewoon nodig. Het is gênant hoe we nu met elektronisch afval omgaan. Ik vind het een uitdaging om bewustwording te creëren bij mensen die normaal niet zo met duurzaamheid bezig zijn. Ik probeer ze ook te activeren. Wie bij ons zijn eigen, oude mobieltjes inlevert, krijgt korting op onze sieraden. Daarnaast doen we veel aan educatie op scholen. We willen dat mensen meer oog krijgen voor recyclen.’

‘Ik heb een 23 meter hoog kunstwerk over biodiversiteit gemaakt’

Kunstenaar Rosalie de Graaf (25) maakte metershoge muurschilderingen in zeventien landen. Terugkerende thema’s in haar werk zijn klimaatverandering, natuur en duurzaamheid.

‘Tegenwoordig maak ik mijn streetart alleen nog in opdracht. Of mijn muurschilderingen over duurzaamheid gaan, is daarom sterk afhankelijk van wat mijn opdrachtgevers willen. Zij dragen het thema aan en vervolgens bepaal ik wat ik precies ga schilderen. Ik heb inmiddels wel driehonderd kunstwerken gemaakt en regelmatig zitten daar dieren en natuurtaferelen bij. Zo heb ik op een flat in Utrecht een 23 meter hoog kunstwerk over biodiversiteit gemaakt, in samenwerking met een bekend verfmerk. Ik heb het ontwerp gemaakt en veertig schilders hebben mij geholpen bij het inkleuren van de vakjes. Een ander heel bijzonder werk was een muurschildering die ik in mijn eentje in Oeganda maakte: een zes meter hoge olifant.’

Hoe belangrijk vind jij het dat jouw werk over duurzaamheid gaat?

‘Ik ben niet activistisch, maar het geeft wel extra voldoening als ik een kunstwerk maak waar een verhaal achter zit. Het is mooi als je mensen aan het denken kunt zetten. Streetart leent zich daar goed voor, omdat zoveel mensen deze in het openbaar kunnen zien. Mijn muurschilderingen gaan altijd over thema’s die een rol spelen in de betreffende gemeenschappen. Een mooi voorbeeld daarvan is het project Elephant Parade, waaraan ik heb meegewerkt. Over de hele wereld krijgen kunstenaars en bekende mensen een levensgroot standbeeld van een olifant toegewezen en dat mag je dan beschilderen. Lady Gaga heeft er bijvoorbeeld ook eentje gemaakt en ik mocht namens Nederland meedoen. Vervolgens worden die beschilderde olifanten wereldwijd tentoongesteld. Het geld dat daarmee wordt ingezameld, komt ten goede aan het behoud van olifanten. Mooi om daar deel van uit te mogen maken.’

Jouw creativiteit inzetten voor

duurzaamheid? 4 tips van kenners

‘Denk in mogelijkheden’

Josette de Vroeg

‘Als je een duurzame boodschap wil overbrengen, is de creatieve sector daarvoor bij uitstek geschikt. Mijn tip is om in mogelijkheden te denken en je niet blind te staren op wat er allemaal niet kan. Uiteindelijk moet je het gewoon doen. In de creatieve sector is bijna geen idee te gek. In mijn geval ben ik heel blij dat ik voor sieraden heb gekozen om mijn verhaal te vertellen. Je koopt een sieraad vaak op een speciaal moment, of je krijgt het cadeau. Elke keer dat je ernaar kijkt word je even aan dat emotionele moment herinnerd. En hopelijk ook aan de achterliggende groene boodschap.’

‘Maak iets tofs van oude spullen’

Kees Dekkers

‘Duurzaamheid en creativiteit kun je fantastisch combineren in je eigen leefomgeving. Kijk welke oude spullen je nog hebt en bedenk wat je ermee kunt. De mogelijkheden zijn eindeloos. Kijk bij de kringloop, bij de sloop of in je eigen schuur: waar kun je misschien nog iets tofs van maken? Je kunt bijvoorbeeld van bijna alle objecten wel een grappige lamp maken en die elektra is echt niet ingewikkeld. Zoek maar op YouTube: het is niet veel meer dan twee draadjes verbinden. Als mensen zeggen dat ze iets niet kunnen, dan willen ze het gewoon niet.’

‘Zoek elkaar op’

Nynke Laverman

‘Als jij jouw zorgen over het klimaat creatief wil uiten, is het belangrijk om gelijkgestemden te vinden. Zoek elkaar op! Je zorgen delen en het erover hebben kan een eerste stap zijn. Als je elke dag alleen naar het nieuws kijkt, denk je misschien: er gebeurt weinig en de politiek gaat een kant op waar ik moedeloos van word. Ik denk dat in het putje van de machteloosheid het grootste gevaar schuilt. Zoek binnen jouw interessegebied mensen op waarbij je je kunt aansluiten. De plaatselijke pluktuin kan al een startpunt zijn. Samen met gelijkgestemden kun je creatieve manieren vinden om een olievlek te worden.’

‘Gebruik social media’

Rosalie de Graaf

‘Maak gebruik van het feit dat de wereld door internet piepklein is geworden. Als jij creatief bezig bent en wil dat jouw verhaal over duurzaamheid of welk ander thema dan ook een breder publiek krijgt, zijn sociale media cruciaal. Dat is zo’n krachtig medium. Als tip zou ik dus vooral mensen willen aansporen om hun creatieve werk en ideeën online te delen. Dat is wat ik zelf ook volop doe. Ik maak foto’s en filmpjes van al mijn mooiste streetart en zet dat op YouTube, Instagram, Facebook en TikTok. Zelfs als plaatselijk kunstenaar kun je zo een miljoenenpubliek bereiken.’

Groen doen

Vernieuwende ideeën en initiatieven om de wereld beter achter te laten

Tekst: Jaap Backx

Dokter aan boord?

Een congres aan de andere kant van de wereld? Voor veel artsen is dat heel normaal. Nog wel, want een groeiende groep medici vindt die verre reizen niet meer van deze tijd. De zorgsector draagt 7,3 procent bij aan de Nederlandse CO₂-uitstoot, en volgens de kritische artsen en hoogleraren zijn vluchten een makkelijke manier om de footprint te verkleinen. Bovendien is een congres op een ander continent vaak niet per se nodig om de zorg te verbeteren. Je kunt een bijeenkomst ook digitaal volgen of je dichter bij huis bijscholen, bijvoorbeeld in Europa en dan per trein reizen.

Doe eens wild

Je eigen tuin vol wilde planten, verschillende insecten en ander leven. Het kan, want zelfs een bescheiden stukje groen is om te toveren tot een oase waar duizenden soorten leven. Voorwaarde is wel dat je bewust keuzes maakt. Bijvoorbeeld voor inheemse planten, rommelhoekjes met dode takken en een vijver zonder vissen. Wanneer er meerdere van dit type tuinen bij elkaar in de buurt liggen, ontstaat een groen netwerk. Aangezien Nederland 5,5 miljoen tuinen telt, kunnen we met z’n allen een gigantisch nieuw natuurgebied creëren. Zoek je inspiratie? Kijk dan op streektuinen.nl.

En verder:

Van snack naar impact

Meer groen, minder gif

Mode van eigen bodem

Van snack naar impact

Liefdeloze plakjes kaas in plastic en een broodje kroket. Bedrijfsrestaurants staan nou niet bekend als gezond en duurzaam. Gelukkig waait er een nieuwe wind. Zo werkt WWF samen met Sodexo, waardoor in honderd bedrijfsrestaurants gerechten worden geserveerd die minder impact hebben op natuur en klimaat. Een ander voorbeeld is Join Program. In de centrale keuken van dit cateringconcept bereiden koks en diëtisten gezonde gerechten met verse seizoensingrediënten. Via een app kun je vooraf laten weten wat je wilt, waardoor er nauwelijks voedselverspilling is. Ook leuk: elk gerecht heeft een vegetarische en een vlees- en visvariant. Zo kunnen mensen proeven, vergelijken en praten over hun eetkeuzes.

Meer groen, minder gif

Nu de lente in de lucht hangt, gaan de groene vingers kriebelen. Het lokale tuincentrum is vaak de plek om planten in te slaan. Maar wist je dat de meeste van die tuinplanten bewerkt zijn met bestrijdingsmiddelen? En dat de resten van die pesticidecocktails dodelijk zijn voor rupsen, sprinkhanen en vlinders? Pesticide

Action Network Netherlands (PAN-NL) kwam met schokkende onderzoekscijfers: zo’n 80 procent van de tuinplanten bevat meerdere gifstoffen. Voor PAN-NL reden om een campagne te beginnen. Het doel: 70 procent gifvrije planten in tuincentra in 2030. Wil je niet wachten? Ga dan naar biologische kwekers. Online kun je onder meer terecht bij de tuinvergroeners van Sprinklr.

Slopen en bouwen

De bouwsector blijft hopeloos achter bij de Parijse klimaatdoelen. Terwijl er genoeg te doen is, want alleen al de productie van bouwmaterialen zorgt voor 11 procent van de totale CO2uitstoot wereldwijd. De mensen achter Gideons Tribe willen de verduurzaming versnellen. De club telt zo’n drieduizend friskijkers en dwarsdenkers die de conservatieve sector van binnenuit in beweging willen krijgen. En dat is volgens voorzitter Norbert Schotte een flinke klus. ‘We moeten toe naar een radicaal andere manier van ontwerpen, denken, onderhouden, samenwerken en financieren. Afbraak en opbouw dus. Slopen en bouwen.’

Werkende dieren, verenigt u

De miljoenen kippen, koeien en varkens in Nederlandse stallen kun je zien als uitgebuite arbeiders, vindt Marjolein de Rooij. Daarom richtte ze de Vakbond voor Dieren op. ‘Iemand moet voor ze opkomen. Als dat niet gebeurt, wint het financiële belang van de boer altijd.’ De stichting zoekt naar manieren om dieren meer arbeidsrechten te geven. ‘Dieren zijn vaak prima in staat om aan te geven wat ze willen en vooral ook wat ze niet willen’, aldus De Rooij. Daarnaast is er veel bestaand wetenschappelijk onderzoek op dit gebied. Samen met een aantal boeren van Caring Farmers werkt de dierenvakbond aan verbeteringen die direct in de werkomgeving kunnen worden doorgevoerd.

MODE VAN EIGEN BODEM

Kledingontwerper Joline Jolink verhuisde van Rotterdam naar een boerderij in het Overijsselse Welsum. Daar begon ze haar fashion farm. ‘Als ontwerper zie ik het als mijn verantwoordelijkheid om na te denken over wat ik de wereld in stuur’, vertelt ze. ‘Moet ik nog wel grondstoffen onttrekken aan de aarde?’ Tegenwoordig werkt ze vooral met biologisch afbreekbare materialen zoals Nederlands linnen, lokale wol en verfstoffen van eigen bodem. Een van haar creaties is een trui gekleurd met wede, een plant uit haar eigen moestuin.

Reportage Tekst en

ALS DE STORM KOMT

Wie denkt aan de Filipijnen, denkt aan zee. De archipel bestaat uit 7641 eilanden en het water is dus altijd in de buurt. De zee zorgt voor voedsel, inkomsten uit visserij en toeristen bezoeken graag de paradijselijke stranden. Maar het leven aan de Filipijnse kust wordt steeds gevaarlijker.

Betonnen muren helpen steeds minder goed tegen de kracht van de zee tijdens tyfoons.

De Filipijnen stonden in 2024 voor de derde keer op een rij op de eerste plek in de WorldRiskIndex. Dat is een rapport waarin het risico op natuurrampen en de negatieve gevolgen van klimaatverandering voor 193 landen wordt ingeschat.

Naast aardbevingen teisteren tyfoons het Aziatische land: gemiddeld zijn het er meer dan twintig per jaar. Voorheen waren deze tropische stormen enigszins voorspelbaar, maar ze lijken vaker, langer en heviger toe te slaan. De 26 letters van het alfabet zijn niet langer voldoende om alle tyfoons per jaar in de Filipijnen een naam te geven.

Spannende evacuatie

Filipijnse vissers, zeewierkwekers, schippers en tourgidsen wonen dicht bij hun werk. Er is helaas weinig dat deze kustbewoners, hun gezinnen, dieren, boten en huizen kan beschermen wanneer een tyfoon de kracht van de zee aanwakkert. Sommige gezinnen worden tijdens een storm naar stenen gebouwen geëvacueerd. Deze zijn vaak

veiliger dan de houten huizen met daken van golfplaten, waarin veel kustbewoners wonen. ‘Het schuilen was heel spannend en eng’, zegt een kind dat een evacuatie meemaakte. ‘De storm maakte veel herrie, iedereen was bang.’

Betonnen zeeweringen en mangrovebossen zijn vaak de enige obstakels die tussen de mensen en de krachtige zee staan. Maar de betonnen zeeweringen zijn kostbaar, ook om te repareren. Mangrovebossen zijn van nature aanwezig en blijken goede golfbrekers. Ze hebben al vaak voorkomen dat dorpen door de sterke golven zijn verzwolgen. Helaas zijn mangroves op veel plekken verdwenen. Mensen kappen de kustbomen voor hout om op te koken of om op de plek van de mangroves hotels of andere infrastructuur te bouwen.

Veel kinderen hebben in hun jonge leven al vaak moeten schuilen in scholen en andere gebouwen, omdat het in hun huis direct aan zee te gevaarlijk was. De toren van de haven heeft de vorige tyfoon niet goed doorstaan en is scheefgezakt.

Daken worden regelmatig door de tyfoons beschadigd.

Beschermende bomen

Een van de hevigste tyfoons van de afgelopen jaren was Rai in 2021, ook wel bekend als de supertyfoon Odette. ‘Die storm heeft de betonnen zeewering in ons dorp zwaar beschadigd’, vertelt Lanie Blancada, dorpshoofd van Salvacion op het eiland Siargao. ‘Maar gelukkig hadden we mangroves die ons beschermden. Onze huizen staan in het mangrovebos, op ongeveer een halve kilometer van de open zee. Ze hadden wel schade aan de daken door de harde wind, maar waren nog grotendeels intact. In een naburig dorp, dat niet in het mangrovebos ligt, waren de huizen volledig weggespoeld.’

Belangrijke lessen

Veel kustbewoners weten dat mangroves levens redden en willen graag meer bescherming, herstel van de bossen, en eventuele andere natuurlijke oplossingen die hen beschermen tegen de negatieve gevolgen van klimaatverandering. WWF en het Rode Kruis hebben de handen ineengeslagen om te werken aan natuurlijke oplossingen in de meest kwetsbare regio’s op de Filipijnen. Samen met de bewoners maken we plannen voor de bescherming van hun kust. De lessen die geleerd worden zijn relevant voor de hele regio. Hopelijk kunnen ze in de toekomst grotere gebieden in deze kwetsbare archipel veiliger en klimaatbestendiger maken.

Zeewier wordt geoogst voor voedsel.

Tyfoons lijken vaker, langer en heviger toe te slaan

WWF en Rode Kruis werken samen met de lokale bewoners aan oplossingen die in hun dorpen en regio’s het meest nodig en effectief zijn.

De stelling

Tekst: Paul Q de Vries

‘Demonstreren heeft geen zin’

De straat opgaan voor het klimaat, snelwegen blokkeren, petities indienen. Protestacties zijn een manier om je stem te laten horen. Maar hebben ze ook zin? Is demonstreren een goede manier om verandering in gang te zetten?

Martine Doppen

Campaigner bij Reclame Fossielvrij, klimaat- en mensenrechtenactivist en voormalig jongerenorganizer bij Milieudefensie

‘Demonstreren heeft zeker zin. Je doet het ook voor jezelf, om te leren, om met andere mensen in aanraking te komen. Je komt erachter dat je niet alleen staat. Soms is het doel heel groot, zoals alle kolenmijnen sluiten. Dat lukt je niet met één demonstratie, maar je verschuift wel het raam der mogelijkheden. Na de demonstratie wordt erover gepraat in de media, de Tweede Kamer en bij de koffieautomaat. Dat brengt je dichter bij het doel. Soms ziet een volgende generatie bepaalde veranderingen pas, want sommige onderwerpen kunnen heel lang sudderen. Het is alsof we nu een ondergronds mycelium creëren en nog niet weten wanneer de paddenstoel boven de grond komt. Ook als het met demonstreren niet lukt, als politici bijvoorbeeld weigeren zich te committeren aan maximaal 1,5 graad opwarming, dan nog zijn we nu al de gemeenschap aan het bouwen die straks gezamenlijk de gevolgen het hoofd moet bieden. Om een goede demonstratie te organiseren, moet je zorgen dat het doel duidelijk is: wat willen we van wie? Deel dat met de actievoerders, maar maak het kader niet zo strak dat mensen hun eigen verhaal er niet meer in kwijt kunnen. Je bent een goede organisator als je nieuwe leiders laat opstaan, die zelf ook weer nieuwe leiders laten opstaan.’

Jacquelien van Stekelenburg

Hoogleraar Sociale Verandering en Conflict aan de Vrije Universiteit Amsterdam

‘Burgers hebben twee manieren om invloed te krijgen: via de politieke arena – vooral door te stemmen – en via de straat, door te demonstreren. Of het effectief is, hangt af van welk doel je hebt met een protestactie. Wil je de publieke opinie veranderen? Of het systeem overhoop gooien? Meestal gaat het om het beïnvloeden van de autoriteiten en het creëren van bewustzijn. Daarin spelen de media een rol en het nieuws halen is dus vaak belangrijk. Er wordt de laatste tijd weer veel gedemonstreerd en

‘Het aantal demonstraties is met 311 procent toegenomen’

‘Demonstreren doe je ook voor jezelf’

geprotesteerd. Uit cijfers blijkt dat tussen 2015 en 2023 het aantal demonstraties met 311 procent is toegenomen. Veel mensen hebben in hun scholieren- en studententijd leren demonstreren en doen dat nog steeds. Of we de straat opgaan, is een wisselwerking tussen hoe sterk het morele kompas van iemand uitslaat en of er effectieve organisaties zijn om protest te mobiliseren. Sociale media hebben dat veel gemakkelijker gemaakt. Organisatoren van demonstraties moeten daarbij altijd goed nadenken over de strategie en hoever je kunt gaan. Het zou bijvoorbeeld kunnen dat je veel sympathie bij het publiek verliest als je kunstwerken gaat besmeuren met tomatensoep. Veel activisten realiseren zich dat terdege.’

Reinder Rustema

Communicatiewetenschapper en oprichter en eindredacteur van Petities.nl

‘Petities.nl is opgericht om contact mogelijk te maken tussen grote groepen mensen en beslissers op centrale posities. Het recht om petities in te dienen staat in de Grondwet, en deze website faciliteert dat. Natuurlijk heeft dat zin. Bestuurders horen en weten ook niet alles, en als je niets doet weet je zeker dat er niets verandert. Er wordt weleens cynisch gezegd dat online petities invullen leunstoelactivisme is, maar je treedt met naam en toenaam met een standpunt naar buiten. Dat is niet niks. Ik raad mensen aan om petities altijd fysiek te overhandigen, dan heeft het bestuur er een gezicht bij gezien. Met een half A4’tje met argumenten

‘Online petities zijn geen leunstoelactivisme’

en duizenden handtekeningen online ben je al snel een knooppunt van actie en verandering. Ook als het om natuur en milieu gaat. We zien petities over klimaat, natuurgebieden, de wolf. Soms lijkt het wel of elke boom die gekapt dreigt te worden een eigen petitie heeft. Het belangrijkst is dat het politieke midden in beweging komt, niet de extreme flanken aan de linker- en rechterkant met hun bekende opinies. Als de zwijgende meerderheid van zich laat horen, maak je de meeste kans op verandering.’

Nanke Verloo

‘Zonder samenwerken sta je in het niets te schreeuwen’

Universitair docent Stedelijke Politiek en Planologie aan de Universiteit van Amsterdam

‘Demonstreren is heel zinvol, maar niet elke demonstratie is zinvol. Denk aan Occupy Wall Street. Heeft dat ooit tot concreet resultaat geleid? Veel demonstraties zijn vooral ergens tegen, zoals de macht van het geld of ongelijkheid. Maar waar ben je precies vóór?

Een demonstratie heeft niet veel zin als er geen constructief gesprek met beleidsmakers op volgt. Eerst moet je iets op de agenda zetten en daarna moet je samenwerken. Anders sta je in het niets te schreeuwen. De overgang naar die fase is lastig, omdat veel demonstranten zich juist willen onderscheiden van de beleidsmakers. En die beleidsmakers zien ook een kloof gapen tussen hen en de activisten. Organisaties moeten daarom goed kiezen welke mensen ze naar voren schuiven. Greenpeace doet dat al. Die organisatie bestaat uit een deel activisme en een deel directe beleidsbeïnvloeding. Je ziet soms dat activisten te snel willen. Als de samenleving er nog niet klaar voor is, krijg je een terugslag: regeringen die klimaatbeleid weer terugdraaien. Het zou efficiënt zijn als klimaatactivisten dan minder hard gaan duwen en wat pragmatischer zijn. Maar dat is natuurlijk bijna niet mogelijk als je vol vuur demonstreert, en weet dat het wat klimaat betreft al vijf voor twaalf geweest is.’

Geef ook je mening op wwf.nl/stelling

Groene bril

Tekst Marjolein Bezemer

Tijd voor een repareerrevolutie

Wat is het probleem?

Nederlanders kopen gemiddeld 46 kledingstukken per jaar en gooien er veertig weg. Kies je een telefoonabonnement waarbij je elke twee jaar een nieuwe smartphone kunt uitzoeken? De oude belandt vaak in de la als de accu niet meer goed werkt. Waar het vroeger volstrekt normaal was om zuinig met je spullen om te gaan en ze te repareren, is het nu vaak makkelijker en goedkoper om iets nieuws te kopen. Maar grondstoffen worden schaarser en de afvalberg groeit. Daarom is het tijd voor een repareerrevolutie.

Tijd voor een repareerrevolutie

Hoe erg is het?

Elke Nederlander mikt per jaar 17,7 kilo aan kleding, schoenen en ander textiel weg. Plus 22,1 kilo aan elektronische apparaten. Slechts een deel hiervan wordt gerecycled. De rest belandt op de afvalhoop of in de verbrandingsoven. Het leidt volgens het Europees Parlement tot 35 miljoen ton afval per jaar in EU-landen. Alleen al het weggooien van kleding kost jaarlijks per persoon 400 m2 landoppervlakte, 9 m3 water, 391 kilo grondstoffen en 270 kilo CO2-uitstoot. Daarnaast kunnen afgedankte kleding en weggegooide apparaten schadelijke stoffen bevatten die het milieu vervuilen.

Tijd voor een repareerrevolutie

Hoe kan het ook?

Door spullen een tweede leven te geven, bespaar je grondstoffen, energie, CO2uitstoot en geld. Met een nieuwe wet die het recht op reparatie waarborgt, wil de EU het voor consumenten makkelijker en goedkoper maken om spullen te repareren. Fabrikanten worden verplicht om goedkope reparatiediensten aan te bieden, ook als de garantie is verlopen. Valt de reparatie binnen de garantieperiode? Dan wordt de garantie met een jaar verlengd. Ook komt er een online platform waardoor Europese reparatiebedrijven beter vindbaar worden en moeten fabrikanten betaalbare reserveonderdelen en gereedschap aanbieden om producten te kunnen repareren. De repareerbeweging komt ook op gang bij ondernemers en consumenten. Verschillende merken, zoals Patagonia, Nudie Jeans, Decathlon en Bever, hebben zelf al stappen gezet om reparaties te normaliseren. Zij herstellen jouw jas of tent als die kapot gaat. Ook kopen mensen steeds vaker een refurbished smartphone of laptop. Dat is een tweedehands apparaat dat na een opknapbeurt weer prima een ronde mee kan gaan. Uit consumentenonderzoek blijkt dat de refurbished markt de afgelopen jaren fors groeide, mede door de lage prijs en de (nog altijd) hoge kwaliteit van de producten.

Conophytum, ook wel ‘levende steentjes’ genoemd © Michel VIARD

Waarom stropers ook op planten jagen

Criminele bendes verdienen

miljarden aan de illegale handel in planten. Door het stropen van kostbare en bedreigde soorten, worden hele ecosystemen bedreigd. Willen we er wat aan doen? Dan moeten we van onze plantblindheid af.

Bij wildlife crime denken we vooral aan dieren. Zangvogels die gesmokkeld worden in wc-rolletjes, zeldzame hagedissen in een koffer met een geheim compartiment, tropische vissen in plastic flessen. Afgelopen november liep een smokkelaar tegen de lamp die driehonderd vogelspinnen aan zijn lichaam had vastgebonden. En dan is er natuurlijk nog de handel in ivoor, huiden, tijgerbotten, hoorns van neushoorns en schubben van schubdieren.

Een stuk minder bekend is dat onder wildlife crime ook de illegale handel in planten valt. Zo betalen verzamelaars grof geld voor vetplanten uit de Succulenten-Karoo, een

woestijnachtig gebied in Zuid-Afrika en Namibië dat bekendstaat om zijn bijzondere plantensoorten. Recent hebben criminelen de intensiteit van het stropen van deze vetplanten – net als bij dieren is het illegaal oogsten van planten gewoon stropen – flink verhoogd. Volgens het South African National Biodiversity Institute zijn alleen de laatste drie jaar al ongeveer 1,5 miljoen planten uit het gebied weggehaald. Volgens het instituut heeft de coronacrisis het probleem verergerd. Veel mensen zijn in die periode, waarin ze niet naar buiten konden, planten gaan verzamelen –geïnspireerd door ‘plant influencers’ op social media.

Miljardenbusiness

Er is een levendige handel – vaak deels legaal, deels illegaal –in bijvoorbeeld orchideeën, vleesetende planten, cactussen, boomvarens, jatamansi-kruiden, Arabische gom, baobabs en geneeskrachtige planten zoals duivelsklauw. En natuurlijk in hout, zoals teak, mahonie, ceder, rozenhout en vele andere soorten. Vaak is illegale houthandel de enige vorm van wildlife crime met betrekking tot planten die het nieuws haalt.

Wildlife crime is big business, vergelijkbaar met internationale drugs- en wapenhandel. Naar schatting verdienen criminelen jaarlijks rond de 20 miljard euro met de illegale handel in planten en dieren. Hoeveel daarvan dieren

In beslag genomen doos met gesmokkelde planten

© Britse grensbewaking

‘Follow the money: traceer de opbrengsten en pak het geld af’

betreft en hoeveel planten, is niet te zeggen. ‘Waarschijnlijk onderschatten we het aandeel van plantensoorten’, zegt Colman O’Criodain, een botanist die zich bij WWF al meer dan dertig jaar bezighoudt met de handel in wildlife. ‘Ik schat dat zeker de helft van de handel uit planten bestaat. Palmvarens zijn qua opbrengst vergelijkbaar met de hoorns van neushoorns. Of neem agarhout uit Zuidoost-Azië, dat ontstaat wanneer bomen worden geïnfecteerd met een bepaalde schimmel. De hars die de boom daarop aanmaakt, wordt gebruikt in parfums en wierookstokjes en zou een geneeskrachtige werking hebben. In poedervorm is agarhout qua prijs te vergelijken met heroïne.’

Bedreigd met uitsterven

Sierplanten voor verzamelaars, planten met aromatische of medicinale werking

en hout – het zijn de drie categorieën van handel in planten die O’Criodain onderscheidt. Het belangrijkste instrument om die handel te reguleren, is de Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES). ‘Naast dieren staan er ook plantensoorten in dit internationale verdrag. Voor sommige planten is handel deels of helemaal verboden, voor andere is een speciale vergunning nodig.’

CITES richt zich op bedreigde planten en niet-duurzame praktijken rondom de oogst en winning. Sommige soorten lopen het gevaar uit te sterven, wat gevolgen heeft voor hele ecosystemen. De vetplanten in de eerder genoemde Succulenten-Karoo zijn bijvoorbeeld essentieel om bodemerosie tegen te gaan. De gevolgen kunnen dus verstrekkend zijn. ‘Als uit een bepaald

stuk bos de bomen die het meest opleveren zijn verdwenen, is het hele bos economisch gezien minder waard’, zegt O’Criodain. ‘Er is dan nog maar weinig stimulans om zo’n bos te behouden, waardoor het eerder zal worden gekapt. Bovendien schaadt de illegale handel de lokale bevolking in de betreffende streken. Met een gereguleerde, duurzame winning van plantensoorten heb je een structurele bron van inkomen. Nu lijkt het meer op plunderen en zijn de gevolgen rampzalig, ook in sociaaleconomisch opzicht.’

Gebrekkige handhaving

Neem het eiland Madagaskar. ‘Na een periode van instabiliteit in 2007 en 2008 is de illegale houtkap daar enorm toegenomen’, zegt O’Criodain. ‘Met name van rozenhout, een verzamelnaam voor meerdere geurige

Levende rotscactus

© Garey Nored

houtsoorten. Corrupte elites hebben er de hand in. Arme boeren worden ingehuurd om te kappen, waardoor ze niet meer op het land werken om voedsel te verbouwen. De aanwezigheid van tijdelijke arbeidskrachten met geld in hun zak leidt vaak tot prostitutie en alcoholisme.’

Corruptie en gebrekkige handhaving is een terugkerend probleem bij wildlife crime. ‘Het heeft vaak niet de hoogste aandacht bij douane en politie die moeten toezien op smokkel’, zegt O’Criodain. ‘Als een partij drugs of wapens in beslag wordt genomen, is dat vaak het gevolg van voorafgaand onderzoek. Als er een partij dieren of planten wordt onderschept, is dat vaak het gevolg van steekproefsgewijze inspecties. Dat geeft aan dat wildlife crime nog steeds geen topprioriteit heeft.’

Plantblindheid

Bij de handel in planten geldt dat nog meer dan bij dieren. Handhavers, beleidsmakers, politici, het grote publiek en zelfs natuurorganisaties –volgens O’Criodain lijden we aan een vorm van plantblindheid. ‘Als we het over biodiversiteit hebben, gaat het bijna altijd over dieren. Planten zijn dat groene spul op de achtergrond. Ik begrijp het wel; in mensenogen valt fauna altijd meer op dan flora. We lopen minder snel warm voor planten en bomen en dat staat effectieve bescherming in de weg. CITES heeft al sinds 1987 een Animal Committee met experts die adviseren over diersoorten, maar het kreeg pas tien jaar daarna een Plants Committee. Planten lopen altijd een stap achter.’

WWF is over de hele wereld actief om illegale en niet-duurzame handel in planten te bestrijden. ‘De Verenigde Staten zijn over het algemeen een trouw CITES-supporter, ook omdat de verdragsregels lijken op hun eigen wetgeving. In China is de coöperatie wisselend, onze lokale afdeling richt zich daar nu sterk op rozenhout. In Madagaskar gaat onze aandacht vooral naar het ontbreken van serieus overheidsbeleid. En in Latijns-Amerika

hebben we hard gewerkt om Dipteryx-bomen, een groep bomen die waardevol hout oplevert, onder CITESbescherming te krijgen.’

Follow the money

Daarbij moeten we niet de illusie koesteren dat de handel volledig stopgezet kan worden. ‘Het gaat erom de criminele verdienmodellen zo veel mogelijk te verstoren. Zo zie je dat de smokkel van illegaal hout uit Afrika een stuk minder plaatsvindt via de havens van Zanzibar, Mombasa en Dar es Salaam. De criminele netwerken proberen nu uit te wijken naar havens aan de westkust. Dat betekent dat je het moeilijker en kostbaarder voor ze gemaakt hebt. Verder geldt ook hier: follow the money. Traceer de opbrengsten, leg beslag op bezittingen, pak het geld af. Daar gaan we het op de volgende CITES-conferentie over hebben.’

Illegale rozenhoutkap in Madagaskar © Chris Maluszynski / WWF Madagascar

‘Arme boeren worden ingehuurd om te kappen, waardoor ze niet meer op het land werken om voedsel te verbouwen’

En onze plantblindheid, wat kunnen we daaraan doen? ‘We moeten de mensen elke keer weer informeren. Als ik een webinar of een lezing geef, begin ik altijd met planten. Of het nu gaat om onze voedselvoorziening, erosie, klimaatadaptatie of alle andere zaken die ons ecosysteem beïnvloeden: de rol van planten is niet te overschatten. Ik raad mensen altijd aan te kijken naar de documentaires van David Attenborough die specifiek over planten gaan. Samenwerken, voortplanten, overlevingsstrategieën – al de dingen die dieren doen, doen planten ook. Ze zijn net zo charismatisch, op hun eigen manier.’

Rozenhout

© Chris Maluszynski / WWF Madagascar

De voetafdruk van... Hoe scoren Nederlanders op de vier thema’s die samen onze ecologische voetafdruk bepalen?

Tekst: Ernest Marx

Fransien (48) werkt als projectmanager en woont met haar vrouw en twee jonge kinderen in een tussenwoning in Groningen. Ze gaan binnenkort verhuizen en Fransien wil voor hun nieuwe inrichting het liefst kwaliteitsmeubels kopen, maar dan wel pre-loved.

Wonen

‘Binnenkort krijgen we de sleutel van ons nieuwe huis. Hoewel het een goed energielabel heeft, willen we kijken of we de vloeren en het dak nog beter kunnen isoleren. Er liggen wel al zonnepanelen, net zoals bij onze huidige tussenwoning. Ik ben zelf opgevoed met het idee dat we de aarde in bruikleen hebben en hem netjes moeten achterlaten. Dat wil ik mijn kinderen ook meegeven. We gaan als gezin bewust om met energie. We leven comfortabel en zorgen dat het ’s winters niet te koud wordt, maar we hebben ’s avonds wel dekentjes op de bank. Op de bovenverdieping stoken we niet en in de slaapkamers is het dus lekker fris. Even ventileren is belangrijk, maar verder houden we de ramen en deuren dicht. Zo houd je in de winter de warmte binnen en in de zomer de hitte buiten.’

Voeding

Lifestyle

‘Ik koop nooit veel spullen. Maar nu we binnenkort gaan verhuizen, willen we bijvoorbeeld wel een nieuwe bank. Die moet van goede kwaliteit zijn, maar wel tweedehands, oftewel: pre-loved. Dat heeft mijn voorkeur. Ik geef liever wat meer geld uit aan gebruikte kwaliteitsspullen dan dat ik goedkopere spullen nieuw koop. Zo doe ik dat ook met kleding. Ik koop via Vinted bijvoorbeeld een merkblouse voor 20 euro die in de winkel 130 euro kost. Tegen de tijd dat ik erop ben uitgekeken, kan ik hem weer doorverkopen voor 15 euro. Zo kun je uiteindelijk met merkkleding toch goedkoper uit zijn. Bovendien ontstaat er geen extra afval.’

‘We hebben de aarde in bruikleen’

‘Een paar jaar geleden wilde ik gezonder gaan leven en besloot ik om vegan te worden. Ik heb dat vier jaar volgehouden. Ik ben daar uiteindelijk vanaf gestapt en ben nu vegetariër. De voornaamste reden was dat het beter past binnen mijn gezinsleven. Als niet iedereen vegan eet, moet je altijd twee keer koken. Ik heb ook geleerd dat het voor je directe omgeving niet zo leuk is als je te fanatiek bent in je idealisme. Mijn gezin is inmiddels meer naar de vegetarische hoek opgeschoven, dus we liggen nu beter op één lijn. Verder drink ik graag gemberthee. Nadeel is dat gember van ver moet komen. Net als bananen, waarvan ik houd. Als het moet, kun je altijd nog groenere stappen zetten, maar dat wil je niet altijd. Je moet een balans vinden.’

Vervoer & vakantie

‘Wij rijden nu in een benzineauto, maar elektrisch staat op ons verlanglijstje. We verdiepen ons nu in wat er zoal mogelijk is met een elektrische deelauto, met meerdere mensen in onze buurt. De auto gebruik ik vooral voor familiebezoekjes met het gezin. Daarvoor moeten we meestal naar het midden van het land en dat is vanuit Groningen toch al gauw twee uur rijden. Verder heb ik niet dagelijks een auto nodig. Ik heb net een fietskarretje gekocht om de weekboodschappen te doen en mijn woon-werkverkeer is ook altijd op de fiets. Qua vakanties zijn wij geen grote vervuilers. De laatste twaalf jaar heb ik twee keer gevlogen en onze zomervakanties brengen we doorgaans door op het mooie Ameland. Dat is voor ons een uurtje met de auto. Daarna stap je op de boot en begint je vakantie direct. Heerlijk.’

2,4 aardbollen

De testuitslag van Fransien bedraagt 4,08 hectare. Als iedereen zou leven zoals zij, hebben we 2,4 aardbollen nodig. De gemiddelde Nederlander heeft een voetafdruk die neerkomt op 3,3 aardbollen. Fransien: ‘Op zich is het mooi dat mijn score beter is dan die van de gemiddelde Nederlander, maar daarmee redden we de aarde niet. Als mensheid hebben we nu eenmaal te veel impact op de aarde. Daar kan ik als individu niets aan veranderen, ongeacht wat ik doe om mijn voetafdruk te verkleinen. Met die gedachte worstel ik weleens.’

De gemiddelde Amerikaan scoort 4,8 aardbollen.

De gemiddelde Keniaan 0,6 aardbol.

Benieuwd naar jouw voetafdruk? Doe de test op wwf.nl/voetafdruk

‘ALS HET BOS STERFT, STERVEN WIJ OOK’

‘ALS HET BOS STERFT, STERVEN WIJ OOK’

In de oeroude jungle van Suriname leeft de Saamakabevolking van alles wat de natuur te bieden heeft. Maar hun leefgebied is in gevaar. Tiamba Afonsoewa, Merougia Jozuazoon en Noris Bannafoo strijden voor de toekomst van hun thuis.

Merougia, Tiamba en Noris

‘Ik hoor helemaal geen vogels hier!’ zegt Merougia Jozuazoon, terwijl hij met zijn vrienden naar het WWF-kantoor in Zeist loopt. ‘Als ik aan de Surinaamse jungle denk, dan zie ik vogels, bomen, dieren en vruchten. Er is daar zoveel te zien, te horen en te ruiken. Dat is echt een groot verschil met Nederland.’

Tiamba Afonsoewa (27), Merougia Jozuazoon (29) en Noris Bannafoo (37) zijn in verschillende dorpen opgegroeid, die qua cultuur en levenswijze van elkaar afwijken. Het ene dorp is meer afhankelijk van de rivier, het andere leeft van alles wat het bos te bieden heeft. ‘Vorig jaar rustte ik aan de oever van de rivier en ik voelde me zo rijk’, vertelt Noris. ‘Het bos zit vol prachtige dieren, zoals de tapir, de jaguar en de pakira. Wij leven van de natuur. We eten de vruchten. We bouwen huizen van de bomen. We eten de vissen. We halen zelfs medicijnen uit de natuur. Van jongs af aan leren we bijvoorbeeld welke bladeren je nodig hebt, als je griep hebt.’

Tiamba zet de woorden kracht bij: ‘Wij zijn de natuur en de natuur is ons. Als het bos sterft, sterven wij ook.’

‘Multinationals eigenen zich zomaar een deel

van de jungle toe’

Vrijgevochten

Het drietal is in Nederland om hun verhaal te vertellen en met de overheid en verschillende NGO’s te praten. ‘We willen graag dat Nederland zich inzet voor de bescherming van de grondrechten van ons volk. Voor het behoud van de bossen en tegen de milieuvervuiling’, vertelt Merougia. Dat verhaal gaat ver terug. Hun tot slaaf gemaakte voorouders vochten zich meer dan 260 jaar geleden vrij en vluchtten naar de jungle. Sindsdien wonen er zes stammen in de bossen, waaronder de Saamaka. In die tijd is er een vredesverdrag getekend tussen de inheemse bevolking en het koloniale bestuur. Iedereen die iets in de jungle wil, moet sindsdien toestemming vragen aan een van de stammen. Maar dat is nooit gebeurd.

Multinationals

Grote multinationals die bomen kappen of goud winnen verjaagden de inheemse bevolking vaak. Zo’n twintig jaar geleden is door een internationale rechter bepaald dat de Surinaamse regering een wet moet opstellen om de rechten van de inheemse volken te erkennen, maar dat wordt steeds uitgesteld. De jongeren hopen dat de Nederlandse regering daar iets aan kan doen. ‘Nog steeds zijn er multinationals die zich zomaar een deel van de jungle toe-eigenen’, vertelt Noris. ‘Ze maken een weg en kappen de bomen voor hun eigen gewin. Dieren hebben minder leefgebied en lopen vervolgens de dorpen in. En de grote graaf- en zaagmachines lekken vaak olie. Die sijpelt de grond in, waardoor het vervolgens in onze eigen geteelde gewassen terechtkomt. We strijden ervoor dat daar verandering in komt.’

‘Sommige mensen uit de stad hebben het idee dat wij het gebied voor onszelf willen houden’, vervolgt Merougia. ‘Dat is niet zo. Mensen mogen er echt wel komen werken, maar wij willen het bos beschermen. Ze moeten dus wel met ons onderhandelen.’

Spread the word

De jongeren hebben zich aangesloten bij de Vereniging van Saamaka Gemeenschappen (VSG), een organisatie die zich sinds 1996 inzet voor de Surinaamse jungle. Tiamba: ‘Veel jeugd leeft in de stad en weet niets af van de plek waar wij wonen. Er wordt verteld dat je een beter leven hebt in de stad, dat daar meer geld te verdienen valt. Dat is echt niet zo. Ons doel is om jongeren uit te leggen dat het belangrijk is om de natuur te beschermen.’ Merougia vult aan: ‘Ik hoop dat ik mijn hele leven lang in het regenwoud kan wonen. Dat het bos over vijftig jaar nog altijd is zoals het nu is. Iedereen kan zich inzetten voor het oerwoud. Het is niet alleen belangrijk voor ons voortbestaan, maar voor de hele wereld. Denk na over hoe jij de aarde wil achterlaten. Als je dat besef hebt, dan ga je met passie aan de slag voor een gezonde wereld. En spread the word. Vertel ons verhaal aan iedereen. Samen staan we sterk.’

© Vereniging van Saamaka Gemeenschappen

Weg met wegwerpmesjes

Vroeger alles beter? Als het op scheermesjes aankomt misschien wel. De safety razor is terug van weggeweest. Met dit herbruikbare scheermesje van rvs kun je gedag zeggen tegen plastic wegwerpvarianten. Nu ook verkrijgbaar in een chique, roségouden variant.

€ 18,95 bamboozy.nl

Shopping

Tekst: Audrey Oey

Cool shirt

Optutten is kinderspel

Vind jouw kind het leuk om zich op te maken? Probeer dan eens de speelmake-up van het Nederlandse merk Ivy & Loulou. Verkrijgbaar in kleuren als Lollypop Pink en Fairydust Gold. Volledig gifvrij, met de vingers aan te brengen en geschikt voor alle huidtypen.

vanaf € 7,99 ivyandloulou.com

WWF heeft er een nieuwe fashionpartner bij: het populaire Nederlandse T-shirtmerk Okimono. Samen lanceren we verschillende shirts, elk met een bedreigd dier erop. De eerste in de reeks is No Time To Waste en vraagt aandacht voor de ijsbeer en onze smeltende ijskappen.

€ 42,95 wwf.nl/okimono

Kweken op wol

Op zoek naar een natuurvriendelijk alternatief voor die niet te recyclen plastic plantenpotjes? Maak kennis met Wool Pots. Deze kweekzakjes zijn gemaakt van afgedankte schapenwol. 100 procent natuurlijk, biologisch afbreekbaar en ideaal voor planten, bloemen en groenten.

€ 9 ecomondo.nl

Steentje bijdragen

Je tuin vergroenen wordt nog leuker met de tegels van Flip the City. Wip er een stoeptegel uit en leg er een tegel gemaakt van eendenkroos voor terug. In twee tot vier weken ontkiemen de zaadjes van de 35 verschillende bij- en vlindervriendelijke planten en bloemen al.

€ 10,00

letsflipthecity.nl

5 voor de prijs van 1

Met Wild Duo krijg je maar liefst vijf spellen in één doos! Je speelt ze met zijn tweeën en bij elk spel staat een ander dier centraal. Afhankelijk van je vaardigheden kan een potje vijf minuten of een half uur duren. Geschikt voor kinderen en volwassenen.

€ 39,95 wwf.nl/wildduo

FIETSLAMPJES OP ZONNE-ENERGIE

Met de fietslampjes van het Nederlandse merk LITTA heb je nooit meer batterijen nodig. De waterdichte lichtjes werken op zonne-energie en zelfs in de winter laden ze op. Is dat even handig! En dan belooft LITTA ook nog eens dat ze diefstalbestendig zijn.

vanaf € 12 litta.nl

Kunstig kaartje

Verjaardag of jubileum in aantocht? Of zomaar een kaartje sturen? Met deze prachtige set van acht aquareltekeningen wordt het een feestje. WWF kreeg de dierenkaarten gedoneerd van uitgeverij ZintenZ. Hierdoor gaat een nog groter deel van de opbrengst naar natuurbescherming!

€ 8,95 wwf.nl/kaarten

Witheet IJsland

Krakende gletsjers bovenop kokende vulkanen. Stomende geisers in een besneeuwd landschap. Hitte en kou liggen in IJsland heel dicht bij elkaar. Het resultaat is een landschap vol contrasten. Een land van ijs en vuur.

Tekst: Ellen de Wolf

IJsland is een land in beweging. Letterlijk. Het eiland is 16 miljoen jaar geleden ontstaan door vulkaanuitbarstingen op de oceaanbodem en ligt op twee continentale aardplaten. Die gaan langzaam – zo’n 2 centimeter per jaar – uit elkaar. Oftewel: het land is nog steeds in de maak. IJsland heeft nog altijd te maken met vulkanische activiteit en lavastromen. De scheuren in de aarde die door de constante beweging ontstaan, worden opgevuld door magma dat naar de oppervlakte komt.

Wat nog meer beweegt, zijn de gletsjers, jökulls op z’n IJslands. Meer dan 10 procent van IJsland is ermee bedekt. Een gletsjer is een bewegende ijsmassa, een soort bevroren rivier die ontstaat als er in de winter meer sneeuw valt dan er in de zomer smelt. In de loop van (honderden) jaren wordt de sneeuw samengeperst tot dikke ijsmassa’s. Gletsjers kruipen krakend vooruit, als een heel trage rivier. Er zijn in IJsland veel gletsjers die bovenop actieve vulkanen liggen. Als een vulkaan uitbarst, smelt dat gletsjerijs zo snel dat er verwoestende rivieren ontstaan.

De waterval van Litlanesfoss in de Hengifoss-rivier. De zeshoekige zuilen bestaan uit gestolde lava.

© Wild Wonders of Europe / Orsolya Haarberg / WWF

Vruchtbare wateren

De combinatie van koude en warme zeestromen en het vele daglicht in de zomer veroorzaakt een explosie van leven rondom IJsland. Het voedselrijke water zit boordevol plankton en krill. Dit trekt walvissen en vissen aan, die op hun beurt weer zeehonden en talloze vogels lokken. Deze dieren komen om te eten, te broeden en hun jongen groot te brengen. Het is dan ook onbegrijpelijk dat IJsland de jacht op walvissen nog toestaat.

60 procent van de wereldpopulatie papegaaiduikers leeft op IJsland. Ze broeden langs de kust en leven voornamelijk op zee. Met hun grote snavels kunnen ze veel vis tegelijk opduiken.

Rechtsboven: Een kolonie janvan-genten broedt op de klippen van het Langanes-schiereiland. Behalve in de broedtijd brengen deze vogels hun leven op volle zee door, waar ze scholen vis achterna vliegen en deze in duikvlucht vangen.

Rechtonder: Een school Atlantische kabeljauw in een kelpbos. Om de vissen in staat te stellen om te paaien, mag er twee weken per jaar niet gevist worden.

Grijze zeehonden © Wild Wonders of Europe / Laurent Geslin / WWF

© Bill Boswell

© Alexander Mustard / WWF-UK

© Wild Wonders of Europe / Orsolya Haarberg / WWF

Overlevingstactieken

Dieren die in poolstreken leven, hebben overlevingstactieken die ze helpen de ijzige winter door te komen. Zo zetten walvissen, zeehonden en walrussen hun voedsel deels om in een dikke onderhuidse speklaag die ze warm houdt. Bij volwassen walvissen kan deze speklaag in een jaar tijd met 20 centimeter toenemen tot een totale dikte van wel 50 centimeter. De sneeuwuil heeft isolerende beenwarmers van veren, net als de sneeuwhoender. Zo kunnen ze urenlang op bevroren grond naar voedsel zoeken.

De poolvos is een van de weinige landzoogdieren die in de winter in het verre noorden kan overleven. Zijn dichte vacht biedt isolatie tot wel 40 graden vorst. ‘s Zomers wordt de vacht bruin voor een betere camouflage bij het jagen. Poolvossen werpen hun jongen in een onderaardse burcht die van de ene generatie op de andere overgaat. Sommige burchten zijn meer dan een eeuw oud.

Poolvos © Wild Wonders of Europe / Orsolya Haarberg / WWF

Sneeuwuil © Don Getty

Impact

Wat hebben we bereikt? En welke ontwikkelingen verdienen onze serieuze aandacht?

Tekst: Audrey Oey

Limburgse natuurkracht

Bijna twee jaar geleden begon het project Natuurkracht in Zuid-Limburg. Na de vernietigende overstromingen in 2021 keek WWF-NL samen met vier andere natuurorganisaties hoe meer natuur kan bijdragen aan minder wateroverlast en droogte in het stroomgebied van de Geul en de Gulp. Dankzij een bijdrage van 1 miljoen euro van de Nationale Postcode Loterij konden we afgelopen jaren 10.000 vierkante meter nieuwe natuur realiseren. 5000 vrijwilligers hebben geholpen bij het verwijderen van drainages, het vergroenen van tuinen en het planten van 10.000 bomen en struiken.

742

NIEUWE SOORTEN

In de regenwouden van tropisch Afrika zijn een ongelooflijke 742 nieuwe dier- en plantensoorten ontdekt. Tien jaar lang deden honderden wetenschappers onderzoek naar levensvormen in het Congobekken. Daar ontdekten ze onder meer een nieuwe aap, een lucht ademende meerval en een blinde slang. Ook zagen ze vondsten zijn nieuwe soorten orchideeën, koffie, vleermuizen, bosadders, kameleons, klauwkikkers, cobra’s, krokodillen, libellen, elektrische vissen, kikkers, muizen en spinnen. Benieuwd wat er nog meer is ontdekt? Je leest het in het WWF-rapport New Life in the Congo Basin: a Decade of Species Discoveries.

Natuur als oplossing

De manier waarop we in Nederland onze rivieren beheren, moet op de schop. De bodemerosie is op sommige plekken enorm. Het gevolg: instabiele sluisdrempels, toenemende droogte en meer gevaar voor schepen. De overheid werkt aan een nieuw beleidsplan en WWF kreeg het voor elkaar dat samenwerken met natuur daarin wordt opgenomen als hoofdoplossing. Zo gaat er gewerkt worden met meerdere geulen binnen de rivierstroom in plaats van betonnen oevers die de natuur beschadigen. Waar natuurlijke oplossingen precies worden ingezet, wordt komend jaar uitgewerkt in het beleidsplan.

Waar je van houdt, bescherm je

Daarom brengt WWF kinderen graag liefde voor de natuur bij. Afgelopen september deden we dat in samenwerking met Albert Heijn en Freek Vonk. Kinderen kregen dierenkaartjes bij de boodschappen en ontdekten zo hoe bijzonder het dierenrijk is en hoe belangrijk het is dat we de natuur goed beschermen. Maar liefst 65 miljoen kaartjes werden weggegeven. Daarnaast bereikten we 65.000 kinderen met ons speciaal voor deze actie ontwikkelde gratis lespakket.

© Siebe Swart

Harige boomadder

© Jean-François Trape

Puppy power

Comeback

van de steur

Wist je dat de Europese steur zeldzamer is dan de reuzenpanda? In het wild leven nog geen duizend volwassen exemplaren. Om deze bijzondere trekvis terug te brengen naar Nederlandse wateren werden anderhalf jaar geleden 29 steurtjes uitgezet in de Biesbosch. Hierdoor zwom de steur voor het eerst in zeventig jaar weer rond in Nederland. De gezenderde dieren gaven waardevolle informatie over hun overlevingskansen en migratieroutes. Afgelopen augustus was de volgende stap in de herintroductie van dit dier: 250 jonge steuren zijn uitgezet in de

De populatie sneeuwluipaarden in Mongolië is met zo’n duizend volwassen dieren in het wild stabiel. Mede dankzij WWF-NL is hun bergachtige leefgebied beter beschermd. Daarbij krijgen we hulp van herderfamilies, die zich inzetten voor de bescherming van dit bijzondere dier. Die samenwerking is bijzonder, want in het Darvi-gebied heeft 80 procent van de herders ooit vee verloren door sneeuwluipaarden of wolven. Om conflicten tussen wilde roofdieren en herders te voorkomen, besloten we het oude gebruik van waakhonden in ere te herstellen. WWF gaf zestien Tibetaanse mastiff-puppy’s aan acht families.

Waarom we meer

groen nodig hebben

De balans tussen groene recreatiegebieden en het aantal Nederlanders is zoek, concluderen WWF en de ANWB in een gezamenlijk onderzoek. Sinds 1900 is de groene ruimte per inwoner met maar liefst 80 procent verminderd. Dat zorgt voor problemen: planten en dieren worden verstoord en in het groen zwerft steeds meer afval rond. De verwachting is dat er voor 2030 behoefte is aan 27.000 hectare extra groen. Gelukkig zijn er kansen om dat voor elkaar te krijgen, bijvoorbeeld in het rivierengebied. In het nieuwe onderzoek Recreatie in het Rivierengebied: handreiking en kansenkaart wijzen WWF en de ANWB op honderd plekken waar kansen liggen voor meer groen.

Top of flop?

De VN-klimaattop in Azerbeidzjan van afgelopen november is voor veel mensen op een grote teleurstelling uitgelopen. Volgens experts is er jaarlijks 1000 miljard dollar nodig om armere landen te beschermen tegen de gevolgen van de klimaatcrisis. Ontwikkelingslanden hoopten op 500 miljard, maar moeten het uiteindelijk doen met 300 miljard. Dit bedrag gaat vanaf 2035 elk jaar in een klimaatschadefonds. ‘Het gebrek aan urgentie dat de wereldleiders in Bakoe lieten zien, is frustrerend’, aldus WWF-NL. ‘EU-landen en andere grote historische vervuilers blijven aarzelen en weigeren verantwoordelijkheid te nemen door hun portemonnee te trekken.’

Walvissen in de knel

Een kwart van alle walvissoorten op aarde is afhankelijk van het Noordpoolgebied. Helaas zijn de gevolgen van de klimaatcrisis hier groot: het gebied warmt vier keer sneller op dan elke andere plek op aarde. Ook is er steeds meer menselijke activiteit bij de Noordpool, zoals scheepvaart. Oftewel: walvissen zitten flink in de problemen. Om de zeereuzen beter te beschermen, bracht WWF de migratieroutes van Arctische walvissen in kaart. Dankzij het rapport Arctic Blue Corridors kunnen we de reisroutes van walvissen over scheepvaartroutes heen leggen. Daardoor wordt duidelijk waar de knelpunten zitten en op welke plekken onmiddellijke actie nodig is.

white whale

WWF-Netherlands

Vincent Kneefel

© Dibakar Roy

De diepzee wordt (nog) geen industriegebied

Noorwegen laat diepzeemijnbouw vooralsnog varen. Het land was van plan om begin 2025 vergunningen te geven aan bedrijven die kostbare metalen en mineralen uit de zeebodem willen halen. Hierbij wordt de grond omgeploegd door grote machines. Aangezien we weinig van het diepzeeleven weten, kan dit heel schadelijk zijn. Daarom moeten we wegblijven van diepzeemijnbouw totdat we meer weten. Dat vindt de Noorse groene politieke partij SV gelukkig ook. Tijdens de onderhandelingen over de regeringsbegroting voorkwam de partij dat de eerste ronde van vergunningsaanvragen doorgaat.

Slecht nieuws voor de wolf

Begin december stemde de EU voor het verlagen van de status van ‘strikt beschermd’ naar ‘beschermd’. Hierdoor wordt het makkelijker om onder bepaalde omstandigheden op wolven te jagen. Dat kan de groepsstructuur van de dieren verstoren, waardoor er meer probleemgedrag ontstaat. EU-voorzitter Ursula von der Leyen vindt dat lokale autoriteiten meer flexibiliteit moeten krijgen in het beheren van roedels. WWF is fel tegen en roept op alleen individuele probleemgevallen aan te pakken en in te zetten op een geïntegreerde aanpak om conflicten te verminderen. Dit is mogelijk onder de huidige beschermingsstatus. Voordat de wet definitief kan worden veranderd, moet overigens later nog een keer gestemd worden.

Koken zonder kappen

In het Chinese Liangshan-gebergte leeft zowel de reuzenpanda als de Yi-gemeenschap. Deze mensen hebben een traditionele levensstijl en koken nog op hout. Naast veel ongezonde rook in huis veroorzaakt de houtkap die hiervoor nodig is ernstige versnippering en achteruitgang van het leefgebied van de panda. Daarom investeerde WWF de afgelopen jaren in 2639 energiezuinige fornuizen voor de bevolking. Het uiteindelijke doel is 5000 fornuizen. Deze actie zorgt ervoor dat de komende tien jaar ruim 10.000 hectare aan pandaleefgebied niet verdwijnt. Tegelijkertijd voorkomen we de uitstoot van 904.000 ton CO2.

Veel praten, weinig doen

Het is de internationale gemeenschap niet gelukt een verdrag te sluiten om plasticvervuiling tegen te gaan. Tot grote teleurstelling van WWF en de 2,2 miljoen mensen die hun handtekening hebben gezet onder de oproep voor een stevig akkoord. Meer dan 170 landen zaten aan de onderhandelingstafel in Zuid-Korea. De meeste landen zijn ambitieus, maar voor een akkoord moeten alle landen het eens zijn. Plastic producerende landen verzetten zich. ‘Meer dan duizend dagen geleden beloofden regeringen een verdrag op te stellen. Sindsdien zijn er vijf onderhandelingen geweest en in die tijd is 800 miljoen ton plastic geproduceerd. 30 miljoen ton hiervan kwam in onze oceanen terecht’, aldus Eirik Lindebjerg, Global Plastics Policy Lead van WWF.

© WWF-Sweden / Ola Jennersten

© Nick Garbutt / naturepl.com / WWF

Het klimaat verandert en toch kun je er iets aan doen. Meespelen met de Postcode Loterij bijvoorbeeld. Naast kans maken op prijzen, steun je ook goede doelen. Zoals het Wereld Natuur Fonds. Na de zware regen en overstromingen in Zuid-Limburg krijgen zij € 2 miljoen voor ‘Natuurkracht!’. Een project dat het Geul- en Gulpdal 10.000 m2 nieuwe natuur oplevert om regen- en rivierwater beter op te vangen. En daar hebben alle Postcode Loterij-deelnemers in Nederland aan bijgedragen. Mooi toch? Dat is de kracht van samen, dat is The Power of Postcodes.

Zweedse puzzel

Breng de letters uit de genummerde vakjes over naar de gelijkgenummerde vakjes

oplossingsbalk.

HEN

BORSTBEEN

ONVERPAKTE LADING MUZIEKINSTRUMENT

Maak 10x kans op Dahlia bollentas

Zweedse puzzel

Win !

Deze vrolijke Dahlia-tas van Natural Bulbs bevat 3 laagblijvende open halskraag dahlia’s. Die staan erom bekend als een magneet op bijen te werken. Volledig biologisch geteeld, dus verantwoord voor bijen en vlinders!

Breng de letters uit de genummerde vakjes over naar de gelijkgenummerde vakjes van de oplossingsbalk.

JAPANSE RIJSTDRANK

ROOFVOGEL

VAN DE MOND RIV. IN ITALIË

BORSTBEEN

MENGD

JAPANSE RIJSTDRANK DEEL VAN DE MOND RIV. IN ITALIË

ONVERPAKTE LADING MUZIEKINSTRUMENT

VAN EEN ROOFDIER

ARTIKEL

BOVEN SPORTARTIKEL IEDEREEN

ROOFVOGEL WINDSTOOT

Zweedse puzzel

Breng de letters uit de genummerde vakjes over naar de gelijkgenummerde vakjes van de oplossingsbalk.

Geef de oplossing voor 1 april 2025 door op wwf.nl/puzzel

Colofon

Be one with nature Nr. 1 2025

Uitgave van Wereld Natuur Fonds wwf.nl - info@wwf.nl 0800-1962 (gratis)

Wijzigingen in adres of e-mail: wwf.nl/gegevenswijzigen

Concept & Redactie

Wereld Natuur Fonds, Zeist

Redactie: Anita van der Aa (hoofdredacteur), Sabine Bos, Annemiek Heuvelmans, Sanne Messnig, Audrey Oey, Ellen de Wolf, Maarten Spaans, Tessel in ‘t Veld

Vormgeving: Alexander Kahrel Met medewerking van: Jaap Backx (eindredactie), Bouwien Jansen (correctie)

Druk

Roularta Printing

Digitaal

Als WWF-donateur dit magazine liever digitaal lezen? wwf.nl/digitaalmagazine

Volg ons op social media wereldnatuurfonds wereldnatuurfonds wereldnatuurfonds WWF-Netherlands wwf_nederland

Zelf geld inzamelen? wwf.nl/start-je-eigen-actie

Gift geven?

NL31RABO0300000030, t.n.v. Wereld Natuur Fonds te Zeist of wwf.nl/gift

Vrijwilliger worden? wwf.nl/vrijwilliger

Artikelen uit Be one with nature mogen uitsluitend na schriftelijke toestemming vooraf van het Wereld Natuur Fonds te Zeist en met bronvermelding worden overgenomen. Het panda-logo is een beschermd beeldmerk.

WWF-Rangers: Ontdek

Donateurs ontvangen het magazine 3x per jaar. wwf.nl/donateur

Heb je het magazine uit? Geef het door en maak er iemand anders blij mee

alles over wilde dieren en

natuur

Jong geleerd is oud gedaan. WWF-Rangers is hét jeugdprogramma voor kinderen die meer willen weten over natuur en wilde dieren, wwf.nl/aanmeldenranger

3 t/m 6 jaar

WWF YOUTH

Een community voor en door jongeren. Met als doel: jongeren samenbrengen, informeren en uiteindelijk inspireren tot een duurzame lifestyle.

Nieuwsgierig?

Follow / Like / Join us wwf.nl/youth

7 t/m 12 jaar

Dit magazine is speciaal voor jou. Omdat we dankzij jouw steun goed werk kunnen blijven doen!

Het volgende nummer verschijnt in juni 2025

Daar

De bergduivel is een hagedis die leeft in woestijnen in Australië.

De zandhagedis komt voor in duin- en heidegebieden in Nederland.

© Sander Meertins

, 3700 AA Zeist