thee
voor twee?
1
DEL Voor HAoNk de o r waa ting boer goeesft in he
Bron: Casestudy te downloaden op www.oxfamwereldwinkels.be/theeketen Illustraties: Marijn Dionys
2 THEE
“Liever drie dagen zonder eten dan een dag zonder thee” Chinees gezegde
Kleinschalige theeproducenten in het Zuiden zijn de meest benadeelde schakel in de theeketen. Nochtans zijn zij de leveranciers van theeblaadjes voor de thee die in het Noorden gretig afname kent. Handel met het rijke Noorden zou een hefboom voor ontwikkeling moeten zijn voor de theeboeren in Afrika en Azië. Maar dat is het niet.
3
Thee, niet zomaar een struik met blaadjes Theestruiken groeien op zekere hoogte in warme en vochtige streken en worden zowel geteeld in kleinschalige theetuinen als op grote plantages. Thee wordt gemaakt van de blaadjes van de theestruik. Afhankelijk van de verwerking spreken we van witte, groene, rode, gele of zwarte thee. Door de theeblaadjes in contact te brengen met de zuurstof in de lucht gaan ze oxideren. Hoe langer het oxidatieproces doorgaat, hoe donkerder de thee. Witte thee is zo goed als niet geoxideerd, zwarte thee is volledig geoxideerd. De productie van thee is een erg arbeidsintensief proces. Zowel in de theetuinen als op de plantages is er veel werk om de struiken te snoeien en tussen de struiken te wieden. Voor thee van hoge kwaliteit plukken theeboeren de theeknop en de twee bovenste blaadjes. Voor thee van lagere kwaliteit, voor in theebuiltjes bijvoorbeeld, plukken ze ook het derde en vierde blad. De bovenste blaadjes plukken is hard werken, maar altijd een garantie op kwaliteit. Theestruiken blijven het hele jaar door groeien en produceren constant nieuwe knoppen en topblaadjes. Theeboeren kunnen dus het hele jaar thee plukken, wat hen mogelijk een permanent inkomen geeft. 4 THEE
De klok tikt Eens de theeblaadjes geplukt zijn, gaat de klok tikken. Binnen de vijf tot zeven uur na het plukken, moeten de blaadjes een eerste verwerking ondergaan. Deze race tegen de tijd speelt in het nadeel van de boeren. Zij beschikken zelden over eigen middelen om de thee te verwerken en moeten dus op zoek naar een verwerker. Door de sterke concentratie op de theemarkt vinden ze vaak maar ĂŠĂŠn verwerkingsfabriek in een uitgestrekt gebied. Boeren zijn overgeleverd aan de prijzen en de voorwaarden die deze fabriek hen oplegt. Als ze bij gebrek aan vervoer of door de slechte wegen niet zelf bij de fabriek raken, zijn ze bovendien overgeleverd aan opkopers die nog lagere prijzen bieden.
5
Blijven zitten met de thee en wachten op andere kopers heeft geen zin, want na zeven uur zijn de blaadjes niet meer bruikbaar. De concentratie op de markt, het feit dat er weinig kopers zijn voor veel verkopers, geeft de boeren geen keuze. Verwerkingsfabrieken zijn een eerste kritieke schakel in de theeketen: hun diensten zijn voor kleine boeren cruciaal om toegang te krijgen tot de markt, maar vaak niet vlot toegankelijk.
Plantage-arbeiders zijn niet beter af Theestruiken groeien in kleinschalige theetuinen, maar worden ook aangeplant op grote theeplantages. We schatten dat er 13 miljoen mensen in de theesector aan het werk zijn. Ongeveer vier miljoen van hen werken op grootschalige theeplantages. Samen met de kleinschalige theeproducenten vormen zij de zwakste schakel in de keten. Ook zij hebben geen keuze of onderhandelingsmacht. Als zij niet willen werken voor het lage loon en onder de slechte arbeidsomstandigheden die de plantage hen biedt, staan er honderden andere arbeiders te wachten om hun job over te nemen. Er zijn immers arbeidskrachten genoeg. Lonen maken meer dan de helft van de totale plantagekost uit. Het is dus het eerste waarop de bedrijven die de plantages bezitten, proberen te besparen.
6 THEE
Kopen en verkopen van thee Kleinschalige theeboeren produceren zestig procent van de thee die wereldwijd geconsumeerd wordt. De andere veertig procent komt van grootschalige plantages. Drie miljoen kleinschalige producenten zijn volledig afhankelijk van hun theeproductie en hebben geen andere bron van inkomsten. Meer dan de helft van de thee die geproduceerd wordt, wordt in het land van herkomst geconsumeerd.
7
De rest wordt geÍxporteerd naar consumerende landen die zelf geen thee produceren. De totale consumptie van thee blijft stijgen, vooral door de snelle inkomensgroei in opkomende landen zoals China en India. Naast de producerende en consumerende landen zijn er ook landen en regio’s die de thee enkel verhandelen. Ze voeren op grote schaal thee in, ook al wordt die nauwelijks in eigen land geconsumeerd. Zij kopen thee in bulk, blenden en verpakken de thee en voeren deze als afgewerkt product weer uit. De Unilever-fabriek in Vorst exporteert bijvoorbeeld 95% van haar productie naar landen binnen Europa, maar ook naar Dubai, AustraliÍ en Hong Kong.
Handel in thee, een speelveld vol hindernissen Machtsconcentratie, enkelen tegen velen De hele theesector wordt gedomineerd door een aantal grote spelers dat in bijna elk stadium van de keten terugkomt. Sommigen onder hen hebben zelfs hun eigen plantages en verwerkingsfabrieken in de producerende landen. De thee gaat dus geen moment uit hun handen. Tegenover deze paar grote spelers staat een groot aantal theeproducenten dat geen 8 THEE
onderhandelingsmacht heeft. Ze hebben geen keuze: verkopen aan de prijzen en voorwaarden die de grote spelers bieden, ofwel niets verkopen. De macht in de keten is zeer oneerlijk verdeeld! Zeventig procent van de thee wereldwijd wordt verkocht via een veilingsysteem. Deze theeveilingen geven niet altijd de garantie op eerlijke 9
concurrentie. In theorie zijn deze veilingen een plaats waar verkopers en kopers met elkaar onderhandelen en tot een voor beiden gunstige overeenkomst komen. In de praktijk komen kopers en verkopers zelden met elkaar in contact. Door de lokale overheid erkende theemakelaars proeven en kopen de theeloten van de theeproducenten en verkopen deze door aan geregistreerde opkopers. In de meeste veilinghuizen wordt de verkoop gedomineerd door slechts een beperkt aantal opkopers. Het registreren van nieuwe kopers wordt structureel afgeremd, namelijk: eens ze hun theeloten gekocht hebben, moeten ze op zoek naar partners om de thee te verwerken en verpakken. In de praktijk zijn dit dezelfde grote spelers waartegen ze in de veiling opgeboden hebben. Wanneer de grote spelers ook nog eens informeel onderlinge afspraken beginnen te maken en hun koopgedrag op elkaar afstemmen verdwijnt elke garantie op gezonde concurrentie die de producenten een correcte prijs zou kunnen bezorgen.
10 THEE
Theestruiken in het Zuiden, theebuiltjes in het Noorden Niet alle markten zijn even toegankelijk voor de theeproducenten. Verschillende landen hanteren verschillende tarieven om thee te importeren. Producerende markten heffen vaak tarieven om hun eigen markt te beschermen. Om de Europese Unie binnen te komen zijn de tarieven laag, omdat Europa zelf geen theeproducent is, maar thee in Europa wel een gegeerd product is. Exporteren naar Europa zou dus kansen moeten bieden voor de producenten in het Zuiden. Maar om toch munt te slaan uit de theeketen maakt de Europese invoerwetgeving een onderscheid tussen thee verpakt in kleine of grote verpakkingen. Thee in bulk, grote verpakkingen, komt zonder invoertarief de EU binnen, terwijl op verpakkingen van minder dan drie kilo wel een tarief geheven wordt. Dit remt theeproducenten in het Zuiden af om te investeren in verpakkingsmachines en dwingt 11
hen om voornamelijk in bulk te exporteren. Ook missen ze hier kansen om lokaal werkgelegenheid te creëren. Het mengen, smaak geven en verpakken van thee gebeurt bijgevolg voornamelijk in het Noorden. Dit zijn ook de meest winstgevende stappen in het productieproces. Indien theeboeren hun thee, na verwerking in een theefabriek, weer zelf in handen zouden kunnen krijgen en zelf zouden kunnen mengen en verpakken, zouden zij een stuk sterker staan in hun onderhandelingspositie ten opzichte van de kopers. Thee verpakt en geëxporteerd onder een merknaam kan immers tot zes keer meer opbrengen dan thee geëxporteerd in bulk. Voor verwerkte en verpakte thee zijn er meer kopers te vinden. Bovendien is de producent niet meer zo hard gebonden aan de tijd als hij zelf de thee kan verwerken.
Veilig, veiliger, veiligste thee Thee drinken moet veilig zijn. Je moet zeker zijn dat het drankje voldoet aan alle voorwaarden van de voedselveiligheid. Dat spreekt voor zich. Wereldwijd zijn de normen voor voedselveiligheid gelijkgesteld in de ‘Codex Alimentarius’. Maar dit zijn richtlijnen. Individuele landen mogen de voorwaarden opgenomen in de Codex verstrengen voor hun eigen markt. 12 THEE
Voor thee speelt vooral de limiet op toegelaten resten ongewenste stoffen, de zogenaamde MRL of Maximale Residu Limiet, een rol. Importerende landen passen deze waarden strenger toe als het hen uitkomt. Zo blijkt uit onderzoek dat sommige landen de limiet voor
13
residu tot 500 keer hoger leggen dan de richtlijnen die we terug vinden in de Codex. Bovendien veranderen en verscherpen de eisen constant. Om de MRL in hun thee te bewijzen zijn producenten afhankelijk van externe laboratoria. Dit brengt niet alleen extra kosten met zich mee, maar op de koop toe zijn de laboratoria in de producerende landen niet altijd erkend door de importerende landen. Dit maakt het voor de producenten nog duurder en dus moeilijker om een certificaat te behalen, en dus te kunnen exporteren naar die markt.
Wij kunnen beter, zij kunnen niet volgen Het garanderen van voedselveiligheid is noodzakelijk. Maar het kan ook leiden tot een grotere concentratie in de markt. We zien namelijk dat grote bedrijven fors investeren in machines en processen om de voedselveiligheid niet alleen te garanderen, maar ook te verhogen. Het ontwikkelen van steeds betere machines om voedsel te bewerken en te verpakken kan een concurrentiestrategie zijn die enkel in het voordeel speelt van bedrijven die het kapitaal hebben om te blijven investeren in meer en beter. Bedrijven die het tempo en de grootte van de investeringen niet kunnen volgen,
14 THEE
worden overgenomen. Bovendien dwingen deze grote bedrijven de overheid om te volgen in hun, vaak hele strenge, veiligheidsvoorwaarden met strengere voorwaarden voor alle spelers op de markt. Ook bij thee zien we deze evolutie zich voltrekken.
15
•
kiezen voor duurzaamheid = Kiezen voor kleinschaligheid Naast alle handelsbelemmeringen waarmee de kleinschalige theeproducenten geconfronteerd worden, zien we nog een onrustwekkende evolutie in de theesector. Zoals eerder verteld, wordt thee zowel geteeld in kleinschalige theetuinen als op grootschalige plantages. We zien dat grote bedrijven
16 THEE
meer en meer eigen plantages opstarten in het Zuiden. Om die plantages aan te leggen moet er bos sneuvelen. Die ontbossing leidt meestal tot toenemende erosie en een vermindering van de biodiversiteit. De jonge aanplanten houden geen water tegen, wat erosie vrij spel geeft. Bovendien gaat de rijkdom van de bodem op termijn verloren als er enkel theeplanten aangeplant worden.
17
De monocultuur op plantages vraagt om overmatig gebruik van gevaarlijke bestrijdingsmiddelen die bijdragen tot water- en bodemvervuiling. Vooral watervervuiling is een groot probleem omdat de pesticides in de warme en vochtige theeregio’s makkelijk wegspoelen van de plantages en in de waterlopen terecht komen, wat gezondheidsrisico’s met zich meebrengt. Tegenover de monocultuur op de grote plantages, staan de biodiverse kleinschalige theetuinen waar thee geteeld wordt in combinatie met andere voedsel- en boomgewassen of de initiatieven waar thee geproduceerd wordt in haar oorspronkelijke bosomgeving zodat de natuurlijke functies van bodem, waterhuishouding en biodiversiteit in stand blijven. Een diverse teelt in de theetuinen leidt bovendien tot een kleinere afhankelijkheid van de productie van thee en een meer divers inkomen voor de theeboeren. Een beleid gericht op het belasten van grootschalige theeplantages ten voordele van kleinschalige alternatieven zou niet alleen kleine producenten vooruit helpen, maar ook een eerste stap zijn in het ernstig nemen van de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen, die door overheden wereldwijd terecht hevig gepromoot worden.
19
Benieuwd naar OxfamWereldwinkels’ antwoord op de oneerlijke spelregels in de theehandel? Wil je meer weten of zelf iets dóen? Kijk op
oxfamwereldwinkels.be/ theeketen
20 THEE
ed. oww: OK16 - 269 • art. nr.: 08790 • Verantw. uitgever: Tom Wouters, Ververijstraat 15, 9000 Gent.
MEER WETEN?