Wieper Magazine juni 2019 - Editie MLGK

EDITIE MEISE-LONDERZEEL, GRIMBERGEN & KAPELLE O/D BOS

JUNI 2019 ADVERTEREN? JAN MOENS: 0479/70 07 59 VOLGENDE VERSCHIJNING: 26 JUNI 2019

Focus

Worden we allemaal DOMMER? Gezond&wel

In geuren en kleuren: ALLES OVER JOUW SCHEETJES Travel to

Daarom word je WAGENZIEK Eropuit

Tips voor je eerste FIETSVAKANTIE Fact Check

Qué

6 Feiten en fabels OVER WATER DRINKEN

WAAROM DE ZEE BLAUW KLEURT EN BANANEN BRUIN

Superman

WWW.WIEPER.BE | JAARGANG 12 | NUMMER 122

Zo word je een WEERPROFEET

Centen

Plots werkloos of ziek?

ZO HOU JE GRATIS JE HUIS!

“De perfecte moord?

De kans is bijzonder klein dat de dader alle sporen kan vernietigen.ˮ

WETSDOKTER

DIONA D’HONDT

WELKOM

B e s t e l e z e r, Beste lezer,

Wanneer er een dokter aan te pas komt, is het meestal niet om iets te vieren. En al zeker niet bij een wetsdokter. Eén van hen, Diona d’Hondt, zagen we onlangs aan het werk in het VTM-programma Wetsdokters. Is een overlijden verdacht of is het zelfmoord? Het beantwoorden van deze cruciale vraag ligt in de handen van haar en een select aantal andere dokters. Wij wierpen een blik achter de schermen bij dit bijzondere beroep. Ook bijzonder is overigens het inzicht dat we er met ons allen niet langer op vooruitgaan. Intellectueel dan, want de bevolking wordt dommer. Zou het echt? Of ligt het antwoord elders? Een antwoord dat we ook willen op vragen zoals: waarom word je alleen als passagier

wagenziek, en niet als chauffeur? Of hoe kan je het weer voorspellen zonder smartphone of Frank Deboosere? Maar ook de eeuwige feiten en fabels over water drinken vragen om opheldering. Maar gelukkig, naast de talrijke vragen in dit nummer, liggen naar goede gewoonte weer evenveel antwoorden in het verschiet.

Veel leesplezier!

Jan Moens Opmerkingen of suggesties? jan@wieper.be

Interview .......................................................................................

04

Gezond&wel .....................................................................................

12

Focus ..................................................................................................

14

Travel to ...........................................................................................

16

Eropuit ..............................................................................................

18

Fact Check ..........................................................................................

20

Superman ..........................................................................................

24

kruiswoordraadsel ....................................................................

Qué? ...................................................................................................

26

Centen ...............................................................................................

30

++ Wetsdokter Diona D’Hondt

++ In geuren en kleuren: alles over jouw scheetjes ++ Worden we allemaal dommer? ++ Daarom word je wagenziek

++ Tips voor je eerste fietsvakantie

++ 6 Feiten en fabels over water drinken ++ Zo word je een weerprofeet

++ Waarom de zee blauw kleurt en bananen bruin ++ P lots werkloos of ziek? Zo hou je gratis je huis!

Verschijning: maandelijks Editie: Meise-Londerzeel, Grimbergen & Kapelle o/d Bos Andere editie: Klein-Brabant Totale oplage: 45 000 ex.

Juni 2019 Volgende verschijning: 26 juni 2

28

© Leen Van den Meutter

INHOUD

4 18 04 28

Aan huis bezorgd bij ieder gezin in de streek door Bpost Hebt u een exemplaartje gemist? Spreek uw postbode aan of meld het ons, dan doen wij het nodige.

© Coverfoto: Leen Van den Meutter Ontwerp en realistatie:

Om in Wieper Magazine te adverteren, contacteer Jan Moens / ++ 0479/700759 / janmoens@medijan.be.

Dasmusweg 5a / 1980 Zemst ++ info@wiepermagazine.be ++ www.wiepermagazine.be

WIEPER® is een uitgave van Wieper BVBA Verantwoordelijke uitgever: Jan Moens Wieper is niet verantwoordelijk voor de advertenties van haar adverteerders. Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

WIEPER PARTNER CONTENT

Wetsdokter Diona d’hondt

Toon haar een overleden lichaam en zij vertelt waaraan de persoon overleden is.

Ook wanneer iemand onverwacht tijdens een operatie overlijdt, pluist zij mee uit of er een medische fout is gebeurd. Dokter Diona D'Hondt – te zien in de VTM-reeks wetsdokters - ziet op regelmatige basis het resultaat van de grootste gruweldaden, en toch oefent ze naar eigen zeggen haar droomjob uit.

De schoonheid van wat ze doet schuilt hem volgens haar in de variatie: de ene dag zaagt ze een schedel open terwijl ze de andere dag ter plaatse een moord moet vaststellen. Dokter D’Hondt doet haar job nog steeds met evenveel passie.

Niet mis voor een voormalige Miss Antwerpen.

WIEPER: VANWAAR HET IDEE OM DEEL TE NEMEN AAN EEN MISSVERKIEZING?

DOKTER DIONA D’HONDT: “(Lacht) Dat was toen ik nog student was. Ik heb toen meegedaan aan Miss Antwerpen, omdat ik op sociaal vlak eerder verlegen en terughoudend ben en het als arts toch niet onbelangrijk is dat je contact kan leggen met mensen.

Tijdens de voorbereiding van een missverkiezing leer je gesprekken aanknopen met wildvreemden. Mijn tijd als Miss Antwerpen heeft me dus bepaalde communicatieve vaardigheden bijgebracht. Al heb ik me eerlijk gezegd ook vaak heel ongemakkelijk gevoeld.

Mijn deelname was heel impulsief, maar dan bevind je je plots in dat wereldje en moet je alles ook effectief ondergaan. Ik heb mijn finaleplaats voor Miss België afgestaan, omdat ik toen net in mijn stagejaar zat. De sociale verplichtingen die zo’n deelname met

zich meebracht kon ik niet combineren met een stage in de geneeskunde.”

WIEPER: WAT HOUDT UW JOB JUIST IN?

DR. DIONA D’HONDT: “Ik ben verbonden aan de dienst forensische geneeskunde van het Universitair Ziekenhuis Antwerpen en werk als wetsdokter voor het parket van Antwerpen, Dendermonde en Turnhout. Dat houdt in dat

"Ook een lijk kan een wind of boer laten.

Dat is de eerste keer wel schrikken." ik een verslag opstel van wat ik op het lichaam – van zowel levende als overleden personen – kan aflezen. Bij patiënten die in leven zijn,

gaat dat over de meest uiteenlopende zaken.

We zien bijvoorbeeld vaak mensen die hun rijbewijs kwijtspeelden omdat ze onder invloed van alcohol of drugs reden. Als wetsdokter ga je dan na of het al dan niet gaat over problematisch gebruik. Dat kunnen we te weten komen door een toxicologisch onderzoek uit te voeren op de haren, het bloed en de urine. We krijgen ook mensen over de vloer die naar ons doorverwezen werden door de onderzoeksrechter. Dat gaat meestal over personen die slagen en verwondingen opgelopen hebben. Wij controleren dan hoe ernstig hun letsels zijn zodat de rechter daar rekening mee kan houden bij het bepalen van de strafmaat. Hetzelfde doen we bij kinderen die mishandeld of seksueel misbruikt zijn. Bij overleden personen proberen we eerst aan de hand van een uitwendig onderzoek te achterhalen wat de doodsoorzaak is. Gaat het om een verdacht overlijden, dan doe ik nog diezelfde dag een autopsie. Geen enkele werkdag is dezelfde, maar het is net die variatie die me zo aantrok in de job. Ik wou niet in een hokje geduwd worden waarbij ik de hele dag dezelfde soort patiënten zie. Nu is mijn tijd heel afwisselend: van papierwerk tot ter plaatse gaan bij een verdacht overlijden en autopsies uitvoeren. In België zijn er slechts een tiental dokters die deze job uitoefenen.”

WIEPER: OM WELKE REDENEN MOETEN OVERLEDEN PERSONEN ALLEMAAL ONDERZOCHT WORDEN? DR. D’HONDT: “Wanneer er een lichaam gevonden wordt en de arts – die het overlijden vaststelt – vermoedt dat er geen natuurlijke doodsoorzaak is, gaan wij ter plaatse. Wij proberen dan te achterhalen wat er gebeurd is op basis van de omgeving en het verhaal dat het lichaam ons vertelt. Hier in Antwerpen hebben we de gewoonte om alle druggerelateerde overlijdens te onderzoeken. Op jonge personen wordt ook altijd een autopsie uitgevoerd.

Bij zelfmoord gaan we eveneens ter plaatse,

4

pagina 6

Wetsdokter

omdat het geen natuurlijke dood is en daarom altijd gekaderd wordt in een gerechtelijk onderzoek. Wanneer ter plaatse vastgesteld kan worden dat de persoon inderdaad zichzelf van het leven beroofde, en de dood dus niet in scène werd gezet, moeten we niets verder ondernemen en wordt de zaak snel afgehandeld. Enkel bij verdachte situaties moet er een groter onderzoek gebeuren. Om uit te maken of een zelfmoord verdacht is, worden er verschillende vragen gesteld: is er een afscheidsbrief en werd die in het geschrift van de overleden persoon geschreven? Kon het slachtoffer zelf de opgezette constructie maken? Is het huis slotvast? Zijn er blauwe plekken op het lichaam? Er zijn altijd wel bewijzen waaraan we kunnen zien of het om zelfdoding of moord ging.”

WIEPER: HOE VERLOOPT EEN AUTOPSIE IN HET MORTUARIUM?

DR. D’HONDT: “Die verloopt volgens een vast stramien: eerst onderzoeken we de achter­ kant van het lichaam, dan de schedel en vervolgens de voorkant. We maken onder andere de borstkas open met een kniptang en halen alle organen eruit. Die worden bekeken, beschreven en onder de microscoop onderzocht. Het is essentieel om altijd het volledige lichaam te onderzoeken, want er kunnen meerdere redenen zijn die tot de dood hebben geleid. Zodra alles onderzocht werd, wordt het lichaam weer netjes dichtgenaaid. De onderzoeksrechter beslist dan of het lichaam mag vrijgeven worden zodat het begraven kan

Diona d’hondt

worden. De gehele autopsie duurt ongeveer anderhalf tot twee uur, bij een complexe zaak kan dat langer duren. Nadien volgt uiteraard nog de verslaggeving en volgt er soms ook nog een onderzoek van de hersenen. Indien er sprake is van een hersentrauma worden de hersenen namelijk na het verwijderen uit de schedel eerst een zestal weken gefixeerd in sterk water. Op die manier worden bloedingen en letsels duidelijker zichtbaar. Dat zorgt er bovendien voor dat het weefsel hard wordt zodat het gemakkelijker te versnijden valt. Onze hersenen zijn anders veel zachter van textuur. Als je er meteen in zou snijden, gaat dat veel moeilijker. Wanneer de overledene lang in het ziekenhuis heeft gelegen, zit er vaak veel vocht in het hersenweefsel. Als je dat dan aanraakt, kan je het platduwen, wat evenmin wenselijk is bij een onderzoek.'

leefde, en dus ook gestorven is. Dat kan best confronterend zijn. Maar ook op fysiek vlak is een autopsie niet altijd even gemakkelijk.

Er zijn een aantal technieken om een dood lichaam om te draaien, maar sommige dingen blijven moeilijk. Bij het opensnijden van een schedel moet je bijvoorbeeld behoorlijk wat kracht uitoefenen. De zaag is bovendien tamelijk zwaar, waardoor ik een schedel

WIEPER: HOE MOEILIJK IS HET OM EEN SCHEDEL OPEN TE ZAGEN?

meestal in twee keer openzaag. Bij mijn mannelijke collega’s lukt dat vaak in een keer omdat ze meer kracht kunnen uitoefenen.

Maar iedereen heeft zo zijn trucjes en technieken om een autopsie vlotter te laten verlopen.”

DR. D’HONDT: “Fysiek of psychisch? (Lacht) Elke student geneeskunde komt tijdens zijn opleiding in contact met een overleden lichaam. Je leert dus relatief snel hoe je dat medisch benaderd. Al vergeet je natuurlijk nooit de allereerste keer dat je iemand op je onderzoekstafel krijgt. Wanneer het slachtoffer een leeftijdsgenoot is of als het om een kind gaat, raakt dat je natuurlijk altijd meer dan iemand waar je verder van af staat. Een lichaam ter plaatse zien is ook moeilijker dan in een mortuarium. Ter plaatse krijg je het hele verhaal mee. Je ziet dan hoe die persoon woonde,

"Ik heb de slachtoffers van de aanslagen in Zaventem geïdentificeerd. En ook Julie van Espen heb ik onderzocht.

Daarbij kan je niet anders dan geraakt zijn."

WIEPER: WAT IS UW TRUC OM MET DE GEUR VAN OVERLEDENEN OM TE GAAN?

DR. D’HONDT: “De geur van een dood lichaam hangt af van persoon tot persoon. Van de lichaamsgeur van onverzorgde personen tot een lichaam dat in ontbinding of verbrand is.

Dat zijn telkens andere geuren. Je moet daar tegen kunnen, anders kan je deze job niet uitoefenen. We krijgen dagelijks te maken met niet zo welriekende lijken, vooral in de zomer omdat de ontbinding dan sneller gebeurt. Het is niet zo dat ik daar immuun tegen word, jammer genoeg. Ik blijf het ruiken. Maar dat is gewoon kwestie van door te bijten. Mijn truc is om meteen zo dicht mogelijk bij het slachtoffer te staan en diep in te ademen. Daardoor geraakt je neus sneller verzadigd en ruik je het niet meer zo intensief. Een lijk kan trouwens ook een wind of boer laten. Dat gebeurt bijvoorbeeld wanneer we een lichaam op de buik leggen. Dat zorgt voor druk op de buik en als er dan lucht in de darmen of de maag zit, kan dat ontsnappen.

De eerste keer schrik je daar wel van, maar het is niets meer dan gassen die vrijkomen.”

WIEPER: HEEFT U SOMS LAST VAN UW MAAG WANNEER U EEN AUTOPSIE MOET UITVOEREN?

DR. D’HONDT: “Appetijtelijk is het allerminst wanneer ik de inhoud van iemands maag onderzoek, maar ik heb er doorgaans geen problemen mee. Onlangs heb ik het wel eens moeilijk gehad toen ik overdag spaghetti ontdekte in de maag van een slachtoffer. Als iemand kort na de maaltijd overlijdt, ziet de 6

pagina 8

"Hoe meer ik doe, hoe vaker ik denk: ‘Fuck, Amerika, het is hier veel te leuk!’"

Wetsdokter

voeding er namelijk nog relatief ‘vers’ uit.

Wanneer ik die avond thuiskwam, bleek er ook spaghetti op het menu te staan. Die maaltijd ging er toch minder vlot in dan anders.”

WIEPER: WELKE MISVERSTANDEN BESTAAN ER OVER UW JOB?

DR. D’HONDT: “In Amerikaanse series kunnen wetsdokters het tijdstip van overlijden heel nauwkeurig bepalen, maar dat is in realiteit niet mogelijk. We kunnen wel een marge geven

"In België zijn er slechts een tiental dokters die deze job uitoefenen.” van een aantal uren. De berekening gebeurt namelijk op basis van lichaamstemperatuur en lijkstijfheid, maar wanneer je tamelijk snel ter plaatse bent, kan het volgens die berekening lijken alsof die persoon nog in leven is. En dat terwijl jij bijvoorbeeld duidelijk ziet dat die dood is. We kunnen dus niet zeggen dat iemand om klokslag 12 uur is overleden. Het is enkel mogelijk om bijvoorbeeld te zeggen dat het tijdstip van overlijden ongeveer tussen 9 uur en 14 uur was.”

Diona d’hondt

WIEPER: BESTAAT DE PERFECTE MOORD?

DR. D’HONDT: “Het is alleszins niet evident, laat ik het zo zeggen. De kans is bijzonder klein dat de dader alle sporen kan vernietigen. Er zijn altijd details die over het hoofd worden gezien. Zo zijn er kleine sporen die je niet in de hand hebt. Hoesten bijvoorbeeld, of minuscule zweetpartikels, huidschilfers, haartjes.

De identificatie van een dader schuilt soms in de details, hoe klein die ook mogen zijn. Er zijn uiteraard dingen die je kan doen, maar die ga ik niet uit de doeken doen (lacht). Ik zou er in elk geval niet mee wegkomen net omdat men van mij verwacht dat ik weet wat wel en niet opgemerkt wordt.”

slachtoffers na de aanslagen in Zaventem. Dat blijft je bij natuurlijk. Ook Julie van Espen heb ik onderzocht. Daarbij kan je niet anders dan geraakt zijn door het verhaal. Ik woon ook in Antwerpen, fiets en loop veel. Het is geen vervan-mijn-bed-show.”

WIEPER: BEDANKT VOOR HET GESPREK!

WIEPER: HOE VOELT HET ALS EEN ZAAK IN DE MEDIA KOMT?

DR. D’HONDT: “Ik heb niet altijd de tijd om dat goed op te volgen, maar wanneer een zaak waaraan ik gewerkt heb voor Assisen verschijnt, probeer ik daar wel van op de hoogte te blijven. Al moet ik mijn geheugen dan wel wat opfrissen gezien het behoorlijk lang kan duren voor een moordzaak eindelijk berecht wordt. De ene zaak komt natuurlijk zwaarder binnen dan de andere. Zo heb ik het team in Leuven bijgestaan bij het identificeren van de

© Leen Van den Meutter

WIEPER PARTNER CONTENT

Gezond & Wel In geuren en kleuren: alles over jouw scheetjes Heb je je ooit al afgevraagd waarom jouw scheten lekkerder ruiken dan die van je partner, vrienden of kennissen? Wel, dat is eigenlijk de schuld van hun moeder.

Of toch gedeeltelijk. De geur van scheten wordt namelijk medebepaald door wat je allerliefste mama heeft gegeten voor ze van jou beviel. Samen met het leven schenkt zij jou dus ook jouw kenmerkende scheetjesgeur. Hoe dat precies komt en nog veel meer andere interessante verklaringen lees je hier.

Scheetje, protje of (wervel)wind Scheetjes, windjes of protjes hebben niet alleen ontelbaar veel benamingen, ze maken ook heel verschillende geluiden. De symfonie van je winderigheid is direct gerelateerd aan de hoeveelheid ingeslikt gas en het vermogen van je ingewanden om geconsumeerd voedsel in gas om te zetten. Daarnaast speelt ook de vorm van je sluitspier een grote rol in de manier waarop het uitgestoten gas – lees: jouw scheetje - zal klinken. Als je een strakgespannen sluitspier hebt zal die een ander geluid maken dan wanneer je over een meer ontspannen variant beschikt.

Het geluid is dus eigen aan je lichaam, en daar wil lang niet iedereen zich zomaar bij neerleggen. Er zijn namelijk mensen die zich zodanig storen aan hun typerende scheetgeluid dat ze hun anus laten opereren om hun winden beter te laten klinken. Die mensen willen doorgaans af van hun hoge, piepende scheetjes en dromen van gasontsnappingen met een lagere toon. Die droom kan in principe werkelijkheid worden door de anushuid te corrigeren. Dergelijke ingrepen worden weliswaar niet gedekt door de verzekeringen.

Hete scheet Naast het geluid is de hoeveelheid gas in jouw lichaam ook verantwoordelijk voor de hitte die jij voelt wanneer ze uit je anus ontsnapt. Dat heeft echter niets te maken met de werkelijke temperatuur: elke scheet is even warm. Het gevoel van warmte ontstaat wanneer de binnenste sluitspier een beetje opengaat om als het ware te ‘proeven’ van wat er in je rectum zit. Dat is een natuurlijke respons. Als er niet veel gas in zit, zal je lichaam dit langzaam laten ontsnappen waardoor je de hitte kan voelen. Maar als er veel gas in jouw darmen zit, zal het veel sneller ontsnappen waardoor je de warmte minder voelt.

Gas uit jouw mond of uit jouw kont Door veel frisdrank te drinken, kauwgom te eten of op te snoepjes te zuigen, slik je lucht in. Of het gas jouw lichaam verlaat in de vorm van een scheetje of een boer heeft te maken met de verdeling en de sterkte van de spieren in je maag.

Als je in een korte tijd een grote hoeveelheid bruishoudende drank naar binnen werkt, zal je lichaam zich zo snel mogelijk van die overvloed aan gassen ontdoen. De snelste weg is dan opwaarts in de vorm van een boer. Als je echter langzaam drinkt, kan het gas zich via je dunne 12

darm naar de dikke darm bewegen. Daar zal het fermenteren waarna het naar buiten komt als een – al dan niet stinkend - scheetje. Bruisende dranken zorgen dus voor meer scheetjes en zijn ook de oorzaak voor ‘accidentele ontsnappingen’.

“De droom van een ander scheetgeluid kan werkelijkheid worden door de anushuid te corrigeren.”

Ongewenste verrassingen Naast bruishoudende dranken brengen warme dranken zoals koffie of thee onopzettelijke scheetjes voort omdat je sluitspier ervan ontspant. Het is uiteraard niet aangenaam wanneer je onaangekondigd een hele ruimte vult met je persoonlijke scheetjesgeur. Maar het kán erger, zoals: onverwachte ontlasting in je onderbroek. Dat gebeurt wanneer een van je anuspieren je in de steek laat. Je hebt namelijk twee spieren die je ontlasting controleren: de interne en de externe spier. De interne spier is altijd actief en zorgt ervoor dat je zorgeloos op een stoel kan gaan zitten. De externe spier controleer je zelf. Dat is de spier die je bewust aanspant als je je nog even moet inhouden. Onverwachte ontlasting komt voor wanneer je interne spier instabiel is geworden. Een klein beetje druk in de anus kan er al voor zorgen dat de spier ontspant waardoor de ontlasting eruit kan glippen. Een andere oorzaak voor onaangename verrassingen kan toegeschreven worden aan aambeien.

Wanneer die groter zijn dan normaal kunnen gassen die per ongeluk ontsnappen het slijm dat aambeien produceren, meenemen naar buiten.

Daar zit een geurtje aan De geur van je windjes wordt bepaald door de hoeveelheid geabsorbeerde producten die ontstaan als je eten fermenteert in je dikke darm. Als er veel methaangas geabsorbeerd werd, zal het meer stinken. Desondanks ruiken je scheetjes toch niet identiek als die van iemand die exact hetzelfde heeft gegeten. Dat komt enerzijds omdat je specifieke lichaamsbouw een rol speelt. De manier waarop je lichaam tarwe- of melkproducten verteert, bepaalt of je stoelgang stinkt.

Als dat namelijk niet goed gebeurt, ontstaat er meer methaan en zuur waardoor de geur erger wordt. Anderzijds wordt de geur ook sterk bepaald door de specifieke bacteriën in je dikke darm. Die bacteriën erfde je van je moeder. Als baby word je namelijk geboren met een steriel darmkanaal. Bij de geboorte wordt dat geïnfecteerd met de bacteriën uit je moeder haar dikke darm aangezien er bij een bevalling een hoop ontlasting meekomt. Die beïnvloedt je scheetgeur voor de rest van je leven. Verder speelt ook de gasproductie in je dikke darm een grote rol.

De taak van de dikke darm is om de voedingsstoffen in etenswaren af te breken. Bij de afbraak van eiwitten, vetten en suikers produceert de dikke darm zwavel of methaan. Dat zijn de stinkende gassen die vrijkomen bij jouw scheetjes. Hoe sneller het eten dus verteerd wordt en je darmkanaal verlaat, hoe minder het zal stinken. Als het voedsel langer blijft zitten, zullen er namelijk meer gassen geproduceerd worden en zal het meer fermenteren in de dikke darm. Het hangt dus allemaal af van je persoonlijke interne doorvoer.

WIEPER PARTNER CONTENT

Focus Worden we allemaal dommer?

Er gaat geen week voorbij waarop we al niet eens twijfelen over de intelligentie van onze medemens. Op sommige momenten lijkt het alsof het brein van de westerse mens aftakelt. Terwijl het toch even de juiste richting leek uit te gaan. Bijna de hele twintigste eeuw steeg het IQ in ontwikkelde landen. Elk kind was slimmer dan zijn ouders, die weer slimmer waren dan hun ouders. Nu lijkt die trend op zijn retour. Wetenschappers kunnen er met hun steeds dommere hoofd niet bij.

In de jaren tachtig leek het net alsof de mensheid alsmaar slimmer werd. Die theorie hebben we te danken aan de Nieuw-Zeelandse James Flynn, een filosoof die een gigantisch pakket intelligentietestuitslagen uit Nederland in zijn postvakje kreeg. Zo'n dertig jaar besloegen die, en Flynn ontwaarde daar een onmiskenbare trend in: mensen werden slimmer, of toch op zijn minst in Nederland. Enig grasduinen in de scores van andere landen bevestigde het idee dat elke generatie de vragen van IQ-testen makkelijker invulde dan de generatie ervoor. Daardoor kon je toch wel drie punten per decennium bij het IQ optellen. Al eerder hadden onderzoekers iets in die richting gevonden, maar door Flynns analyse was het een keihard effect, iets dat later talloze keren bevestigd is. Het effect ging Flynns naam dragen. Makers van IQ-testen stellen die wel altijd bij zodat het gemiddelde aantal vragen dat een volk goed heeft, leidt tot een IQ van precies 100. Maar Flynn zag dat je in de 20ste eeuw steeds meer vragen juist moest hebben om die grens te behalen.

schien niet zozeer dat we slimmer zijn geworden, maar dat we met de jaren gewoon beter werden in het afleggen van IQ-testen. Al liggen de gouden jaren van de IQ-tests blijkbaar toch achter ons. Ook in andere landen werden al stagneringen en dalingen opgemerkt. In 2005 bleek uit onderzoek bij 500.000 jonge Deense mannen tussen 1959 en 2004 dat die hun beste IQ-prestaties eind jaren 90 hadden behaald. Daarna ging het langzaam terug naar het niveau van de jaren 80. Ook de Noren boeten al enkele decennia aan intelligentie in.

Het 'reverse Flynn-effect' wordt het genoemd.

En het is belangrijk om te weten hoe dat juist komt. Een daling in IQ slaat namelijk ook een

Vaste hand

deuk in de economische en wetenschappelijke vooruitgang. Zelfs politieke stabiliteit moet het volgens eerder onderzoek ontgelden als een samenleving minder slim wordt. Strikt genomen zegt zo'n studie alleen iets over het onderzochte land. En al is het onderzoek groot genoeg om harde conclusies te trekken voor dat land, het zegt dus niet veel over andere westerse samenlevingen. Wel weten we uit overzichtsstudies dat de wereldwijde stijging van het gemiddelde IQ op zijn minst afvlakt, en op sommige plekken inderdaad daalt.

Onderwerp je de gemiddelde persoon van begin twintigste eeuw aan de strengere norm van nu, dan scoort die slechts 70. Dat zouden we nu laagbegaafd noemen. Andersom: zou een gemiddeld hedendaags mens terugreizen naar 1918, dan zou hij een IQ van 130 scoren en dus gezien worden als hoogbegaafd. Flynn is vrij helder over de oorzaak. De wereld veranderde vorige eeuw nogal, en dat doet wat met je brein. Hij vergelijkt schietschijven waarop mensen oefenen. Ziet hij dat er halverwege de negentiende eeuw vaak maar één kogel in de roos zit, en in 1980 honderd, dan kan hij besluiten dat de wereldbewoner een heel wat vastere hand heeft gekregen, of anders wel betere ogen. Maar wat hij hierbij vergeet is dat het wapenarsenaal nogal is uitgebreid in diezelfde tijd. Het musket maakte plaats voor preciezere geweren, om zich uiteindelijk voorbijgestreefd te zien door het machinegeweer.

Natuurlijk gaat jan modaal dan vaker raakschieten. En dat heeft niets te maken met een vastere hand. Het Flynn-effect toont dus mis14

“Ook de Noren boeten al enkele decennia aan intelligentie in.

Het zogenaamde 'reverse Flynn-effect'.”

Migranten De oorzaak? Voorlopig wijst het megaonderzoek slechts uit wat die níet is. Zo heeft de daling niets te maken met het feit dat laagopgeleide mensen gemiddeld meer kinderen krijgen. Dat zag het Noorse duo doordat die daling ook standhield binnen families zelf. Als zoon minder slim is dan vader, terwijl ze voor een groot deel dezelfde genen hebben, dan kun je niet volhouden dat de landelijke daling door grote laagopgeleide gezinnen komt.

Ooit vond men dat zo logisch dat het wel waar

moest zijn. Net voor de Tweede Wereldoorlog gold de gedachte van geboortebeperking voor de minder slimmen zelfs als progressief (tot Adolf Hitler met het concept 'goede genen' aan de haal ging). Inmiddels is er nog een klein doch luidruchtig groepje wetenschappers dat claimt dat de westerse samenleving dommer wordt doordat laagopgeleiden meer kinderen krijgen. Zij denken ook dat de komst van migranten - die niet minder slim zijn maar wel minder gewend aan westerse IQ-testen - de score omlaaghaalt. Het is naïef om zo'n groot aandeel van iemands IQ aan zijn genen toe te schrijven zonder rekening te houden met het effect dat de omgeving heeft. Een klein verschil in aanleg bij de geboorte geeft iemand al net iets meer kans om een hoger opleidingsniveau te volgen, waardoor die weer meer gestimuleerd wordt en zo uiteindelijk weer hoger scoort op testen. Intelligentie is behoorlijk vloeibaar. Die ligt niet bij de geboorte vast.

IQ-testen De vraag is ook of intelligentietesten nog wel meten wat ze moeten meten? In een veelgebruikt onderdeel van IQ-testen moeten deelnemers blokjes draaien om ze ergens in te laten passen. Die test moet je ruimtelijk inzicht meten, maar toevallig is een hele generatie opgegroeid met Tetris, wat goed overeenkomt met wat gevraagd wordt in de IQ-test. Dan meet zo'n test dus niet meer hoe goed iemands intrinsieke ruimtelijke aanleg is, maar hoe lang hij geoefend heeft met Tetris.

Een bewezen verklaring voor het dalende IQ is er nog niet. Alles wijst wel op de omgeving van de mens, maar of dat nu aan veranderend onderwijs, sociale media-gebruik of algemene gezondheid ligt, moet nog verder onderzocht worden. Het goede nieuws is dat we de dalende trend ook kunnen omkeren van zodra we de oorzaak kennen. Want zo onschuldig is het niet dat we allemaal een beetje dommer worden. Enkele IQ-punten lager zou weldegelijk een effect hebben. Als een hele generatie iets minder scoort, zullen die mensen ook kleine foutjes maken op het werk, net iets minder efficiënt zijn, ... En dan zal ons dat als samenleving dus best wat geld kosten.

Travel to Daarom word je wagenziek Sommige mensen worden al misselijk als ze nog maar denken plaats te nemen in de passagierszetel van een auto. Al zeker wanneer het gaat over haarspeldbochten of een roekeloze chauffeur, laat staan een combinatie van beide. Anderen zijn dan weer immuun voor die klachten en kunnen probleemloos uren aan een stuk lezen terwijl de auto de ene bocht na de anderen neemt. Maar wat ligt aan de oorzaak van de mysterieuze ziekte kinetosis, beter bekend als ‘reisziekte’?

Wetenschappers kunnen jammer genoeg niet bevestigen waarom de ene persoon wel aan kinetosis leidt en de andere niet. Wat ze wel weten is dat vrouwen en migrainepatiënten een veel grotere kans hebben om wagen- of zeeziek te worden. Maar waarom en wat de aandoening veroorzaakt is vooralsnog onbekend. Algemeen wordt aangenomen dat het te maken heeft met een fout signaal dat aan je hersenen wordt gegeven over het al dan niet in beweging zijn van het lichaam. Wanneer je beweegt, neem je dat waar op verschillende manieren.

Je ziet het met je ogen en je voelt het met de evenwichtsorganen in je oren. Klopt wat je ziet met wat je voelt? Dan is er niets aan de hand. Maar past het niet met elkaar, dan kan je behoorlijk misselijk worden. Het gebeurt extra snel als je bijvoorbeeld een boek leest onderweg: het boek ligt stil op je schoot, maar de auto beweegt. Daarom helpt het om naar buiten te kijken. Dan ziet je lichaam dat je in beweging bent. Dat is ook de reden waarom de bestuurder van een auto zelden ziek wordt.

Logisch, want – als je het goed doet - ben je geconcentreerd op de weg en zie je waar de auto naartoe gaat. Maar het is vooral ook omdat de chauffeur kan voorspellen hóé de auto zal gaan bewegen. Als bestuurder weet je dat je gaat schakelen, dat je gaat optrekken en dat je zo meteen aan het stuur zal draaien om een bocht te nemen. Die voorkennis mis je als passagier, zelfs al zit je voorin.

we. Maar als je automobilisten vraagt wat ze straks allemaal hopen te doen tijdens een rit in een zelfrijdende auto, dan blijkt dat ze dromen van werken, boeken lezen, films kijken en computerspelletjes spelen. Vooral dat laatste is vragen om problemen, want dat kan nu al cybersickness veroorzaken, wat een vorm is van bewegingsziekte. Je ziet een computerwereld alsof je er zelf doorheen loopt, terwijl je stilzit op je stoel. Wat gebeurt er als je dat in de auto doet? Dan combineer je beide bewegingsziektes. Het is het grootste conflict tussen de informatie uit je ogen en evenwichtsorganen dat je je maar bedenken kan.

Zelfrijdende auto’s

Tussen je oren

Voor autofabrikanten was het lange tijd niet zo interessant om onderzoek te doen naar wagenziekte. De meeste mensen die een wagen kopen zitten namelijk zelf achter het stuur en worden daardoor niet ziek. Maar als je mensen vraagt of ze als passagier wel eens wagenziek zijn geweest, dan zal twee derde bevestigen. De helft daarvan moest zelfs overgeven van de misselijkheid. Dat is geen onbelangrijke informatie, want als het aan autofabrikanten ligt, zijn we straks bijna allemaal passagier in een – al dan niet eigen - zelfrijdende auto.

Als negen van de tien inzittenden zich straks laten rijden, zullen de percentages voor wagenziekte en overgeven zo’n zestig en dertig procent zijn. Wat nefast zou kunnen zijn voor het succes van zelfrijdende auto’s. Naar buiten kijken helpt tegen wagenziekte, zoveel weten

Is er iets te doen tegen wagenziekte? Van medicatie die nu te verkrijgen is, worden heel wat mensen namelijk slaperig. Dat is dus geen optie als chauffeur of wanneer je onderling afwisselt bij een lange rit. Ook voor passagiers is die bijwerking niet ideaal. Want de medicatie verdwijnt niet zomaar uit je bloed, en dat is niet wenselijk wanneer je nadien nog aan het werk moet. Beeldschermen kunnen wel soelaas bieden, maar alleen als ze beelden laten zien van camera’s voorop de auto. Zo kan je zien welke bewegingen je kan verwachten. Als je dat slim aanpakt, kan het zelfs beter helpen dan medicatie. Vooral voor kinderen kan het een oplossing zijn, gezien zij doorgaans tegen de achterkant van een stoel aankijken. En met een beetje pech is het raam aan de zijkant tijdens de zomermaanden ook nog afgeplakt

16

“De chauffeur wordt zelden ziek, vooral omdat hij kan voorspellen hóé de auto zal gaan bewegen.”

met zonneschermen. Een autozitje kan helpen, al plaats je iemand met wagenziekte nog beter in het midden van de achterbank. Op die manier kan die probleemloos tussen de stoelen door naar buiten kijken. Twee decennia geleden hadden auto’s massaal rubberbandjes aan de bumper hangen. Die moesten een geheimzinnige lading laten wegvloeien zodat de inzittenden niet ziek werden. Maar er is geen enkel oorzakelijk verband waarom dat zou werken. Tegenwoordig bestaan ook polsbandjes met een drukpunt dat op je huid duwt.

Onderzoekers zijn er echter nog niet uit of dat helpt. Wat ze wel weten is dat bij reisziekte ook een psychische factor meespeelt. Op voorhand aan je kinderen zeggen dat ze wel weer ziek zullen worden, werkt de bewegingsziekte dus alleen maar in de hand. Zeg liever dat het hen deze keer vast niet overkomt, omdat de speciale polsbandjes die je voor hen kocht de misselijkheid zullen voorkomen.

Oud en jong Oud worden is dan weer een geweldige remedie tegen bewegingsziekte. Of net heel jong blijven. Baby’s zijn namelijk immuun voor bewegingsziektes. Pas als ze gaan staan en lopen kunnen ze misselijk worden van bewegingen.

Kinderen worden dan weer sneller ziek in de auto, omdat ze nog niet veel ervaring hebben met bewegingen. Vermoedelijk hebben we er een soort geheugen voor. Naarmate je meer meegemaakt hebt, word je er minder snel onpasselijk van. Groeien maakt het lastig om te wennen, want door groei verandert je lichaam steeds. Ben je eenmaal uitgegroeid, dan word je stilaan minder gevoelig voor bewegingen. Gevolg: ouderen hebben er tot vier keer minder last van dan twintigers. Wat ook bewezen helpt, is gember. Het maakt niet uit in welke vorm: van gemberthee tot koekjes of kauwgom. Hoe gember voorkomt dat je misselijk wordt, is daarentegen niet bekend. Waar iedereen hoe dan ook bij gebaat is, is een rustige rijstijl. En ook fabrikanten kunnen hun zelfrijdende auto’s best niet te sportief maken.

Tenzij ze die ook kunnen voorzien van een zelfreinigend interieur natuurlijk.

Erop uit Tips voor je eerste fietsvakantie Zin in een weekendje weg, een midweek eropuit of een echt uitgebreide vakantie? Waarom niet met de fiets? Fietsvakanties zijn een unieke manier om een land écht goed te ontdekken. Fiets elke dag een aantal kilometers, bezichtig ondertussen de mooiste plekken en geniet van een welverdiende rust in een aangenaam hotel. Fietsreizen zijn geschikt voor iedereen en dus echt niet alleen voor de extreem fitten of dapperen onder ons. WIEPER geeft je een handvol tips om je eerste fietsreis zo succesvol mogelijk te maken.

1. Kies je bestemming Stel jezelf een aantal vragen, zoals: stad of wildernis? Gemakkelijk of hard doortrappen?

Warm of koud? Zodra je daar een antwoord op hebt, kan je op basis van dat verlanglijstje een vertrekpunt en bestemming bepalen. Je kan ergens heen vliegen en terug naar huis fietsen, of een route kiezen op basis van een passie, bijvoorbeeld je door de wijngaarden van Zuid-Frankrijk heen proeven of de Underground Railroad-route fietsen van Ohio naar Ontario. Als je beperkt bent in tijd, zorg je er best voor dat je reis eindigt op een vliegveld, zodat je gemakkelijk naar huis kan. Wees ook niet te streng voor jezelf tijdens de route, geniet van je vrijheid en laat jezelf gerust een beetje verdwalen onderweg. Dat is tenslotte langzaam rijden op zijn best.

“Kan je thuis 90 kilometer op een dag fietsen, beperk dat op reis dan eerder tot 65 kilometer.”

2. Stippel je route op voorhand uit Het is handig als je vooraf je route bepaalt. Bij het uitstippelen moet je wel een aantal zaken in de gaten houden. Hou er rekening mee dat het gewicht van de bagage, de beklimmingen en meerdere dagen achtereen fysiek bezig zijn, het fietsen zwaarder maakt dan als je gewoon thuis op pad gaat. Las af en toe een rustdag in en beperk je afstanden per dag.

Kan je thuis ongeveer 90 kilometer op een dag fietsen, beperk dat op reis dan eerder tot 65 kilometer.

3. Uitrusting Kies een uitrusting die bij je bestemming past.

Als je in Vlaanderen fietst, zijn de eisen voor je uitrusting redelijk laag. Zonder versnellingen lukt het desnoods ook wel en in het ergste geval ben je zo weer thuis. Naarmate je verder weg gaat, heb je een betere fiets met meer versnellingen en een betrouwbare uitrusting nodig. Zo zijn goede stevige lichtgewicht fietstassen zeker niet overbodig. Op vlak van je bagage is er niets vervelender dan je koffer uitpakken en merken dat je meer dan de helft 18

niet gedragen hebt. Zeker op fietsvakantie, want alles dat je inpakt, sleur je de hele reis mee. Of je nu voor drie dagen of drie maand gaat, je draagt wellicht gedurende de dag een gemakkelijke fietsoutfit. Was kleding in riviertjes, op een camping of in de wasbak in de toiletruimte van een tankstation, hang het aan je bagage en laat het aan de lucht drogen terwijl je verder fietst. Houd regenkleding bij de hand bovenin je bagage, als het weer plots omslaat kun je deze snel uit je tas pakken.

in Normandië, en vul je zadeltassen met stokbrood en Franse kaas voordat je verder rijdt door de felgele koolzaadvelden.

4. Test je fiets Net als bij het kiezen van je bagage, is het soort fiets waarop je rijdt ook afhankelijk van de route, je voorkeur en je budget. Er zijn meerdere modellen specifiek gericht op lange tochten – algemeen bekend als langeafstandstoerfietsen – die speciaal ontworpen zijn om veel gewicht te kunnen dragen en op alle soorten ondergrond te rijden. Zorg er in elk geval voor dat je je fiets kent, dat die in orde staat en je er al een aantal kilometers mee hebt gereden voor je reis. En zorg er minstens voor dat je weet hoe je een lekke band repareert of een binnenband vervangt.

5. Ga op proefvakantie Heb je een lange vakantie gepland? Als je nog nooit in de bergen of onverharde wegen hebt gefietst, ga je best op korte proefvakantie naar de Ardennen om je vaardigheden te testen. Oefen in afdalingen met remmen en bochten: remmen doe je op het einde van het rechte stuk, de bocht ga je in zonder te remmen. En gebruik tijdens een afdaling beide remmen even sterk.

Bornholm, Denemarken Op het eiland vind je meer dan 250km aan fietspaden die langs prachtige zandstranden van de kust of door velden vol wilde bloemen lopen. De meeste fietspaden zijn bovendien van de wegen gescheiden, waardoor je zonder zorgen kan genieten van de prachtige omgeving. Neem de ferry vanuit Køge (Denemarken) of Ystad (Zweden) naar het grootste plaatsje Rønne, en ervaar hoe het is om te leven op deze idyllische plek in de Oostzee.

Allez, rouler!

Zodra je alle tips in acht hebt genomen, kan je met een gerust hart aanzetten. Wij geven graag nog 3 magnifieke tochten door het Europees landschap mee.

Londen – Parijs Ideale route voor wie voor het eerst een lange fietstocht maakt. Fiets voor de klassieke versie Londen uit via het zuiden van de stad en vervolgens door het glooiende heuvellandschap van Kent en Sussex, alvorens de ferry naar Dieppe te nemen. Over die route doe je ongeveer vier uur. Geniet van je welverdiende nachtrust in een traditioneel vakantiehuisje

De Lofoten-eilanden, Noorwegen Jouw volgende bestemming indien je op zoek bent naar blauwgroen water, enorme bergen en rustige vissersdorpjes. Bovendien kan je hier in de zomer 24 uur per dag met daglicht fietsen door een van de mooiste landschappen van heel Scandinavië. Neem de ferry in Bodø naar de punt van de archipel in Moskenes, en begin je tocht over de weg naar het vasteland.

Je slaapt in eeuwenoude vissershuisjes, met de bergtoppen op de achtergrond.

Fact check 6 Feiten en fabels over water drinken Dat water drinken gezond is, weten we allemaal. Maar bestaat er zoiets als te veel water drinken? En hoeveel hebben we precies nodig om ons lichaam gehydrateerd te houden? Met de zomermaanden in het vooruitzicht is het belangrijk te weten hoeveel jouw lichaam nodig heeft. En of kraanwater je wel dezelfde kwaliteit biedt als fleswater bijvoorbeeld. Wederom zocht WIEPER het antwoord op al je prangende (water)vragen.

1. “Je moet minstens 1,5 liter water per dag drinken”

FABEL

Een gezonde volwassene verliest dagelijks ongeveer 1 l vocht door te zweten, de ademhaling en de stoelgang, plus een variabele hoeveelheid via de urine. Dat vocht moet aangevuld worden via voeding en drank om de vochtbalans in evenwicht te houden. Via onze voeding en het normale metabolisme krijgen we ongeveer 1 l vocht per dag binnen, afhankelijk van het soort en de hoeveelheid voedsel en van het energieverbruik. De rest moet via dranken worden aangeleverd. De urineproductie per dag bepaalt dus de minimale hoeveelheid die een mens dagelijks moet drinken. Onder normale omstandigheden is per 24 u ongeveer 500 ml vocht nodig opdat onze nieren voldoende urine kunnen produceren om alle afvalstoffen te kunnen verwijderen. Alle urine die méér geproduceerd wordt, scheidt men uit als ‘vrij water’.

Onder normale omstandigheden zou het voor een gezonde volwassene kunnen volstaan om 0,5 l per dag te drinken. Alles wat je meer drinkt, wordt gewoon uitgescheiden.

Bovendien is het een fabeltje dat we enkel water zouden moeten drinken om onze vochtbalans in evenwicht te houden. In tegenstelling tot wat dikwijls beweerd wordt, tellen alle drinkbare stoffen mee, dus ook koffie, thee, kruidenthee, melkproducten, fruit- en groentesappen, soep, frisdrank, … Dat koffie of

“Voor de prijs van één flesje bron- of mineraalwater van 2 euro kan je al zeker 500 liter kraanwater drinken.”

20

thee de urineproductie opdrijven, waardoor we meer vocht zouden verliezen, is eveneens onjuist. Cafeïne zorgt voor een snellere, maar niet voor méér uitscheiding van vocht. Het drinken van een kop koffie heeft dus precies hetzelfde effect als het drinken van een glas water, tenminste wat de vochtvoorziening betreft. Alcohol heeft dan weer wél een diuretisch of vochtafdrijvend effect, tenminste als we meerdere glazen hebben gedronken. Wat frisdranken, fruitsappen, melkproducten enz. betreft, moeten we er natuurlijk wel rekening mee houden dat ze naast water ook energie (caloriën) bevatten. Dat kan misschien minder gewenst zijn in het kader van gewichtscontrole. Maar wat de vochtvoorziening betreft, zijn ze evenwaardig aan water. Het is wel aangewezen om dorst zoveel mogelijk te voorkomen. Dorst ontstaat namelijk pas als er een tekort is van 1,5 liter vocht en het lichaam begint uit te drogen. Voor uw gezondheid is het beter die situatie voor te blijven. Signalen van uitdroging zijn onder andere vermoeidheid, hoofdpijn en een gebrek aan eetlust.

Maar ook: 1% uitdroging = 10% minder kracht, 2% uitdroging = 20% minder kracht.

2. Flessenwater is beter dan kraantjeswater

FABEL

De kwaliteit van het Belgische kraanwater is een van de beste ter wereld.

Het water wordt gezuiverd, zodat de smaak zo neutraal mogelijk is. Dat gebeurt met de modernste technieken. Er komt bijvoorbeeld al lang geen chloor meer aan te pas, een middel dat in veel andere landen wel nog wordt gebruikt. De keuze tussen kraan of fles is dus simpelweg een kwestie van persoonlijke voorkeur. Overigens is kraanwater flink wat goedkoper dan flessenwater. In Vlaanderen kost 1000 liter kraanwater ongeveer 4,30 euro. Voor de prijs van één flesje bron- of mineraalwater van 2 euro kan je dus al zeker 500 liter kraanwater drinken. De smaak van kraanwater kan per regio verschillen. Dat heeft onder andere te maken met de ‘hardheid’ - de hoeveelheid calcium en magnesium - in het water. Hard water is daarentegen niet ongezond. Sterker nog, calcium en magnesium zijn van belang voor sterke botten.

“Dat koffie of thee de urineproductie opdrijven, waardoor we meer vocht zouden verliezen, is fout.”

Vandaar dat zacht kraanwater juist vaak ‘harder’ wordt gemaakt. In een aantal gevallen is kraantjeswater trouwens zelfs gezonder dan flessenwater, dat soms bijvoorbeeld te veel mineralen bevat. Dat blijkt uit onderzoek door Test-Aankoop waarbij op 44 plaatsen in het land stalen van leidingwater werden geanalyseerd op de aanwezigheid van nitraten, pesticiden, lood en hormonen. Bovendien vergt het bottelen van water een zware belasting voor het milieu. De flessen uit glas en pet vereisen immers veel grondstoffen en energie om ze te fabriceren en te hergebruiken.

3. Bronwater is niet hetzelfde als mineraalwater

FEIT

Een belangrijk verschil tussen mineraalwater en bronwater is dat bronwater moet voldoen aan dezelfde kwaliteitseisen als kraanwater. Dat betekent dat het wordt gezuiverd. Bij mineraalwater gebeurt dat juist niet. Daarvoor gelden dan ook andere eisen. Zo mag mineraalwater meer of minder van bepaalde mineralen bevatten dan bronwater. Die mineralen zorgen voor een speciale smaak of eigenschappen. Verder is het zo dat mineraalwater gebotteld moet worden bij de bron, terwijl bronwater – verwarrend genoeg – nog vervoerd mag worden voordat het in de fles gaat. De bronnen voor mineraal- en bronwater dienen te zijn erkend door de overheid.

4. Te veel water drinken kan het lichaam vergiftigen

FEIT

Als je in een korte tijd te veel water of een isotone sportdrank drinkt, kan je een zogenaamde watervergiftiging krijgen omdat je te weinig zout (natrium) in je bloed hebt. Wanneer je tijdens een inspanning zweet, gaat er bovendien natrium verloren.

De nieren kunnen het extra vocht dat je dan opneemt niet snel genoeg afvoeren. Omdat het vocht ergens moet blijven, stroomt het pagina 22

WIEPER PARTNER CONTENT

Fact check één keer per dag met een sopje uit te spoelen.

Als je water lang in de open lucht laat staan, kan het overigens wel ‘bederven’. Dat wil zeggen dat er bacteriën van buitenaf in komen.

Het advies is dan ook om geen water te drinken dat meer dan twaalf uur oud is.

6. Water drinken helpt om af te vallen

naar de lichaamscellen. Die raken overvol en zwellen op. Dat leidt ertoe dat ze hun werk niet meer goed kunnen doen of zelfs kapotgaan. Er is dan sprake van watervergiftiging.

In het ergste geval raken organen zo beschadigd dat ze ermee ophouden en de persoon in kwestie overlijdt. Hoeveel water te veel is, verschilt van persoon tot persoon. Maar meestal moet je daar al meer dan 10 liter per dag voor drinken. Dan raken de elektrolyten zo verdund dat het gevaarlijk wordt. Per dag vier liter of meer drinken, wat mensen die streng diëten nog wel eens doen, is nooit verstandig.

Zorg er in ieder geval voor dat je je vochtinname goed over de dag verspreidt. Dat geldt óók bij 1,5 liter per dag. Extra vaak plassen als je veel drinkt helpt niet, daardoor gaan de nieren niet sneller werken. Watervergiftiging kan optreden bij langdurige inspanningen.

Uit een analyse van een aantal grote maratons blijkt bijvoorbeeld dat 10 tot 20 procent van de deelnemers te veel water dronk en met hyponatriëmie kampte. In triatlons en ultramaratons kan dat zelfs oplopen tot meer dan de helft van de deelnemers. Maar ook druggebruikers die hun verhoogde dorstgevoel willen compenseren - na het gebruik van XTC bijvoorbeeld - kunnen een watervergiftiging door een natriumtekort oplopen. Bij XTCgebruikers dreigt bovendien nog een tweede probleem, aangezien er door XTC namelijk meer antidiuretisch hormoon (ADH) vrijkomt, waardoor je minder moet plassen. Daardoor blijft er meer water in het lichaam. Wanneer je dan extra gaat drinken om het dorstgevoel te compenseren, kan de hoeveelheid water te groot worden in verhouding tot de natrium22

“In een aantal gevallen is kraantjeswater zelfs gezonder dan flessenwater, dat soms te veel mineralen bevat.” voorraad in het lichaam. Watervergiftiging door een natriumtekort komt verder voor bij heel strenge diëten, gecombineerd met veel water drinken. Bij baby's wordt soms een watervergiftiging gezien als zij bij diarree onjuist bereide rehydratiedranken krijgen waarin te weinig mineralen zijn opgelost.

5. Het hergebruiken van een waterflesje is ongezond

FABEL

Uit onderzoek van frisdrankfabrikanten blijkt dat 85% van de vrouwen en 65% van de mannen hun waterflesjes opnieuw opvult. De helft van de vrouwen doet dat zelfs meer dan zes keer. Het is lekker gemakkelijk, goedkoop en ook nog eens milieuvriendelijk. Maar is het ook gezond? Dat onderzocht het Nederlandse tv-programma Kassa. Het oordeel: hergebruik is niet echt fris, maar voor de gezondheid kan het geen kwaad. Weliswaar komen er elke keer als je een slokje neemt bacteriën in het flesje, maar die zitten bijvoorbeeld ook tussen je tanden.

Uiteindelijk zijn het je eigen bacteriën, daar word je niet ziek van. Ze kunnen er hoogstens voor zorgen dat het water wat minder lekker smaakt. Alleen al om die reden is het toch prettig om een gebruikt waterflesje minstens

FABEL

Er doen tal van verhalen de ronde over water drinken en afvallen. Sommige mensen menen dat het drinken van een paar liter extra water per dag bijdraagt aan een snel gewichtsverlies. Anderen beweren dat je vooral niet (of juist wel) rond de maaltijd moet drinken. Weer anderen zeggen dat het drinken van lauw of warm water de spijsvertering versnelt. Maar voor geen enkele van deze uitspraken is ooit wetenschappelijk bewijs gevonden. Sterker nog, uit Japans onderzoek uit 2008 is juist gebleken dat extra water drinken helemaal geen zin heeft als je wil afvallen. Bij de duizend vrouwen die voor het onderzoek werden gevolgd, bleek geen enkel verband te bestaan tussen hun lichaamsgewicht of tailleomvang en de hoeveelheid water die ze dronken. Overigens helpt water natuurlijk wél om af te vallen als je het drinkt in plaats van calorierijke dranken als frisdrank, wijn of bier. Een andere beautyclaim is dat veel water drinken voor een betere huid zorgt.

Maar ook dat is een fabeltje. Water hydrateert de huid niet van binnenuit, zoals vaak wordt beweerd. Daarvoor passeert het water in het lichaam te snel om effect te hebben.

Een goede antizonnebrandcrème helpt veel beter om de huid jong en gezond te houden en rimpels te voorkomen.

“1% uitdroging = 10% minder kracht, 2% uitdroging = 20% minder kracht.”

Superman Zo word je een weerprofeet Op een mooie zondag vertoef je ergens in een groene oase. Jouw telefoon heeft het begeven, de bewoonde wereld is kilometers ver weg en er is niemand in de buurt. Plots werpt de vraag zich op hoelang je nog van dat heerlijke isolement kan genieten voordat je een schuilplaats tegen de regen moet zoeken. Dit artikel leert jou hoe je het weer helemaal zelf kan voorspellen. Of toch met een beetje hulp, want de lucht, de dieren en de planten spreken.

Laat de bloemen jouw tolk zijn Zeg het met bloemen of laat de bloemen zelf eens spreken. Ze kunnen namelijk perfect het weer interpreteren. Vooral het madeliefje blijkt een geweldige tolk te zijn. Eén enkele blik en je weet of je je was buiten of binnen moet ophangen. Is er regen of zelfs een onweersbui op komst, dan gaan de madeliefjes dicht. Sommigen laten hun bloemetje hangen, zodat er echt geen druppeltje in valt. Bij mooi weer blijft de bloem openstaan. Dat gedrag ontstaat doordat de boven- en onderkant van een bloemblaadje niet in hetzelfde tempo groeien; de bovenkant groeit bij hogere temperaturen sneller dan de onderkant. Bij zonneschijn zal de bloem zich openstellen om te kunnen groeien. Donkere regenwolken brengen van tevoren afkoeling mee waardoor de bloem terug zal sluiten zodat de onderkant beter groeit. Dat alles gebeurt echter alleen overdag, want ‘s avonds sluiten madeliefjes zich altijd, net als veel andere bloemsoorten.

Kring om de zon brengt regen in de ton De kleur van de zon heeft veel te vertellen.

Een geliefd voorspeller is de avondzon. Als die mooi roodgloeiend ondergaat, is het een teken dat het morgenochtend mooi zonnig zal zijn.

Vlakke, vanuit het westen door de atmosfeer vallende zonnestralen stuiten dan namelijk op langzaam wegdrijvende wolken in het oosten. En omdat het slechte weer in onze streken meestal uit het westen komt, betekent een grotendeels onbewolkt westen goed weer voor de komende uren. Ochtenrood is daarentegen een voorbode van slecht weer. De ochtendzon gaat namelijk op in het oosten, waar de lucht in dat geval nog helder is. De gloeiend rode stalen worden dan opgevangen door wolken die uit het westen komen. Die wolken zullen snel samenpakken waarna de hemel dicht zal trekken. Hierbij is de windrichting wel cruciaal: als de wind niet uit het westen, maar uit het zuiden of oosten waait, vertelt de avond- of morgenzon ons niets. De hoofdrolspelers zijn eigenlijk de wolken. Want of het weer naar onze maatstaven goed of slecht wordt, hangt af van het feit of er wolken zijn, en van de regenlading die ze meevoeren. Wanneer er een lagedrukgebied ontstaat, wordt de 24

lucht letterlijk dunner (alsof je een band laat leeglopen). Het water dat erin zit, kan in die verdunde lucht niet meer helemaal oplossen en wordt zichtbaar in de vorm van wolken.

Krekelgeluid De volgende keer dat er zich een ongepaste stilte voordoet en je daardoor het geluid van krekels hoort, kan je uitpakken met een interessant weetje: de buitentemperatuur. Hiervoor moet je wel heel goed kunnen luisteren en snel kunnen tellen. Tel het aantal tjirpen dat een krekel in 14 seconden maakt, tel daar 8 bij op, vermenigvuldig die uitkomst met 5 en deel dat door 9. De uitkomst is de temperatuur in graden Celsius. Hoe warmer het wordt, hoe meer krekels tjirpen. De methode schijnt een nauwkeurigheid te hebben van ongeveer twee graden.

De ratten verlaten het zinkende schip

“Een hond zal naar aanloop van onweer beginnen blaffen of nerveus overkomen.”

Wat een hondenweer Die vreselijke onweersbuien zijn niet enkel naar hen vernoemd, zij zijn ook echte weerkenners. Honden kunnen een barometrische drukval en een verschuiving in het statisch elektrisch veld aanvoelen. Beiden zijn indicaties van onweer. Door de verandering van de luchtdruk verandert de manier waarop geuren zich verplaatsten. De statische ophoping voelen ze in hun vacht. Een hond zal naar aanloop van het onweer beginnen blaffen of nerveus overkomen. Op wandel met de viervoeter zal je merken dat hij raar gaat doen lang voor jij iets van de luchtveranderingen opmerkt.

In mei leggen alle vogels een ei Vogels weten niet enkel perfect wanneer zij moeten broeden, ook de weersomstandigheden kunnen zij geweldig goed inschatten. In een poging om energie te besparen tijdens het vliegen, hebben vogels de neiging zich in ijlere luchtstroken te begeven die minder weerstand bieden. Bij goed weer bevindt die ijlere lucht zich hoog aan de hemel door de hogere luchtdruk. Wanneer de luchtdruk daalt zullen de vogels zich mee naar beneden verplaatsen en moet jij je voorbereiden op een heuse onweersbui.

De ratten verlaten niet enkel het zinkende schip, maar maken zich ook meteen uit de voeten wanneer ze een aardbeving voelen aankomen. Aardbevingen worden namelijk veroorzaakt door schuivende platen in de aardkorst.

Daar waar de platen elkaar ontmoeten, bouwt zich spanning op. Als die groot genoeg is, persen de platen zich over elkaar heen. Dat veroorzaakt seismische golven die aan het aardoppervlak bevingen aanrichten. Hierbij gaan de primaire golven bijna twee keer zo snel als de secundaire golven die de meeste schade aanrichten. De primaire golven zijn voor mensen niet voelbaar en alleen te registeren met apparatuur. Dieren die erg gevoelig zijn voor trillingen, zoals ratten, merken die primaire golven op en maken zich uit de voeten. Ze doen dat niet zozeer omdat ze weten dat die schadelijke secundaire golven er aan komen, maar vanwege hun instinctief vluchtgedrag.

Wanneer je een horde ratten voorbij ziet snellen, is het dus echt tijd om een schuilplaats te zoeken. Of je vragen te stellen over de kwaliteit van je woonplaats.

Qué?

Waarom de zee blauw kleurt en bananen bruin Het is juni en de zon laat zich eindelijk op regelmatige basis zien. Soms net iets té veel waardoor onze tere huid al eens durft te verbranden. Maar kan ons grootste orgaan eigenlijk verzadigd geraken of blijven we bruinen? En over beschadigde huid gesproken: hoe schadelijk is een tattoo écht? We zullen het misschien niet meteen toegeven, maar het zijn dingen die we ons allemaal wel al hebben afgevraagd. Gelukkig, wanneer dokter Google niet meteen kan antwoorden, schiet WIEPER te hulp.

Word je alsmaar bruiner of kan je huid verzadigd geraken?

Mensen hebben een bepaald type huidcellen, die melanocyten genoemd worden. Onder invloed van de zon maken die bruingekleurde pigmentkorrels aan. Die beschermen de huid in eerste instantie tegen de schadelijke UVstraling, tegelijkertijd veroorzaken ze de zonnige teint waar velen zo dol op zijn. Het zijn die pigmentcellen en -korrels die bepalen hoe bruin iemand uiteindelijk kan worden. Het aantal pigmentcellen van een donkere of lichte huid is op zich gelijk. Maar er is wel een verschil in hoe groot de cellen kunnen worden

bruin kleurtje op de kromme vrucht. De grote vraag is: hoe kunnen die twee stoffen met elkaar in aanraking komen als ze allebei netjes in een eigen vakje zitten? Dat komt doordat de banaan in je tas tegen je boeken of tegen een broodtrommel aandrukt. Zo beschadigt het membraan omheen de compartimenten en kan de inhoud zich met elkaar vermengen.

Uiteindelijk zal op de fruitschaal hetzelfde gebeuren. Daar gaat het membraan alleen niet lekken door een ‘botsing’, maar door veroudering. Zuurstof is voor dat proces trouwens onontbeerlijk. Als de tas en de fruitschaal zuurstofvrije omgevingen waren, dan zou een banaan prachtig geel blijven.

“Er is een verschil in de hoeveelheid pigmentkorrels die je pigmentcellen kunnen bevatten. Dat heeft invloed op hoe bruin je kan worden.” en dus ook in de hoeveelheid pigmentkorrels die ze kunnen bevatten. Dat heeft invloed op hoe bruin je kan worden. Op een gegeven moment zijn de pigmentcellen namelijk vol.

Daardoor bereikt het bruinen een maximum en stopt dit. De huidcellen van een donkere huid raken minder snel verzadigd dan de cellen van een ultralichte huid. Die laatsten zullen net snel vol zitten. Daardoor zal een roodharige nooit het kleurtje van een Afrikaan kunnen kweken, al ligt die dag in, dag uit te bakken.

Waarom wordt een banaan in een tas sneller bruin dan op een fruitschaal?

Er zit een behoorlijk chemisch verhaal achter dat bruine kleurtje. Een banaan bevat het enzym polyfenoloxidase, dat zich in een eigen ‘compartiment’ bevindt. In andere compartimenten kunnen zogenoemde fenolen zitten, chemische componenten die in veel planten verantwoordelijk zijn voor de kleur. Als de fenolen in aanraking komen met polyfenoloxidase, zorgt een chemische reactie voor een 28

Hoe schadelijk is een tattoo voor je lichaam?

Je zou natuurlijk heel flauw kunnen zeggen dat elke tattoo schadelijk is omdat je iets niet-eigen van buiten inbrengt in je lichaam.

Toch geeft een tatoeage in de meeste gevallen geen klachten, behalve als daar een duidelijke reden voor is. Denk daarbij aan een huidziekte, infectie, aangeboren hartziekten of een zwangerschap. Het grootste risico bij het zetten van een tatoeage is een infectie, veroorzaakt door een bacterie of een virus.

Ook allergieën komen voor. Dat kan direct na het plaatsen zijn, maar soms ook pas na 25 jaar. Uit onderzoek blijkt dat rode inkt vaker een allergische reactie teweegbrengt dan andere kleuren. Welke stof in de rode inkt die reactie precies veroorzaakt, is niet duidelijk.

En we moeten evenmin bang zijn voor stoffen die kankerverwekkend zijn. Het is mogelijk dat sommige inkten stoffen bevatten die mogelijk kankerverwekkend zijn, maar er zijn momenteel geen klinische onderzoeken die een relatie leggen tussen tatoeages en huidkanker.

Waarom is de zee blauw (en die van ons vooral grijs)?

De zee weerkaatst zonlicht. Doordat water blauw licht beter weerkaatst dan rood of groen licht, zien we water als blauw. Tenminste: meestal. Want plankton en andere levensvormen kunnen blauw licht opvangen, zodat er minder naar onze ogen weerkaatst wordt.

De zee krijgt dan een groene kleur. En als er in de branding een hoop zand wordt meegesleurd met het water, dan kleurt de zee grijs.

Het zuiden van de Grote Oceaan zou volgens experts het blauwst en het zuiverst zijn.

Hoe kan de zon branden als er geen zuurstof in de ruimte is?

Zonder zuurstof dooft een vlam. Maar de zon brandt al miljarden jaren, terwijl in de ruimte bijna geen zuurstof is. Het is er wel, maar in extreem lage concentraties in vergelijking met hier op aarde. Hoe dat kan? De zon is geen vuurbal, ze brandt ook niet zoals het vlammetje van een kaars. De zon ‘brandt’ dankzij kernfusie. Binnenin onze ster zijn de dichtheid van de elementen waaruit de zon bestaat en de temperatuur zodanig hoog dat atoomkernen er samensmelten tot nieuwe kernen: kernfusie dus. Waterstof wordt daarbij omgezet tot helium. Dat proces levert een gigantische hoeveelheid energie op. Die zorgt dan weer voor de warmte en het licht die het leven hier op aarde mogelijk maken. Maar dat is dus geen brand zoals wij die kennen.

Centen

Bruno Baudewyns

Plots werkloos of ziek?

Zo hou je gratis je huis!

De maandelijkse afbetaling van jouw hypothecaire lening kan zwaar zijn wanneer je plots werkloos wordt of langdurig ziek valt. Wat slechts weinigen weten is dat de Vlaamse overheid een volledig gratis (!) verzekering voorziet die jou als kredietnemer beschermt tegen het verlies van je enige woning wanneer je afbetalingsproblemen hebt. Zoals gewoonlijk legt bank- en verzekeringsexpert Bruno Baudewyns ons uit wat die verzekering inhoudt en vooral: hoe je ze krijgt.

WIEPER: WAT HOUDT DE VERZEKERING GEWAAR­ BORGD WONEN IN? BRUNO BAUDEWYNS: “Het is een volledig gratis verzekering die mensen helpt als ze door onvrijwillige werkloosheid of langdurige arbeidsongeschiktheid het financieel moeilijk krijgen om hun hypothecaire lening af te betalen. De Vlaamse overheid stortte volgens het jongste jaarverslag van 2017 iets meer dan 9 miljoen euro aan premies voor die verzekering.

Voor kredietnemers zijn er enkel maar voor­ delen aan verbonden. Het werkt als volgt: bij inkomensverlies neemt jouw verzekeraar een van de aflossingen van jouw hypothecaire leningen over na een wachttijd van drie maanden

voor een maximumduur van drie jaar. Het bedrag van de aflossingen is beperkt tot 500 euro.

Als de lening echter wordt aangegaan voor het bouwen van een woning met een energiepeil lager dan of gelijk aan E70 kan het bedrag opgetrokken worden tot 600 euro per maand.

Indien je beroep wil doen op de verzekering nadat je je werk bent verloren, is de maximum-

"Het doel van de verzekering is kredietnemers beschermen tegen het verlies van hun eigen woning." duur van de tegemoetkomen beperkt tot achttien opeenvolgende maanden. Daarna moet je minstens drie maanden gewerkt hebben om opnieuw recht te hebben op de verzekering. Als verzekerde ben je in totaal tien jaar verzekerd tegen inkomens 30

verlies of tot het moment dat je niet meer in de woning woont waarvoor je het had afgesloten.

Voor zelfstandigen ligt het anders: zij kunnen zich met de verzekering voorlopig enkel indekken tegen het risico op arbeidsongeschiktheid of de stopzetting van hun zelfstandige activiteiten.

WIEPER: WAT MOET JE DOEN OM DIE VERZE­KE­ RING TE KRIJGEN? BAUDEWYNS: “Het enige dat je moet doen is op tijd een aanvraag indienen. Als je een hypothecaire lening aangaat moet je binnen de twaalf maanden na de eerste kapitaal­ opname een aanvraag indienen bij de Vlaamse overheid om een verzekering gewaarborgd wonen af te sluiten. Wie te laat is om de

verzekering aan te vragen, heeft de boot onherroepelijk gemist. En dat is zonde, want doorgaans wordt 80 tot 90 procent van de aanvragen goedgekeurd. Naast het tijdig indienen van de aanvraag, zijn er uiteraard nog enkele voorwaarden waaraan je moet voldoen. Zo moeten de kredietnemers beschikken over een stabiele bron van inkomsten en mogen ze geen tweede woning of het vruchtgebruik van een andere woning hebben. De basisdoelstelling blijft tenslotte dat de verzekering kredietnemers beschermt tegen het verlies van hun enige woning wanneer ze niet meer in staat zijn die af te betalen door onvrijwillige werkloosheid of arbeidsongeschiktheid. Daarnaast moet je minstens 50.000 euro hebben geleend bij de bank om een woning te kopen of te bouwen of ten minste 25.000 euro geleend hebben om renovatiewerken uit te voeren. De waarde van jouw woning mag ook niet hoger geschat worden dan 320.000 euro. Dat geldt wel enkel voor de eerste lening want voor

een herfinanciering van jouw lening kan je geen aanvraag indienen.”

WIEPER: HOE KOMT HET DAT NIET IEDEREEN ZICH DEZE VERZEKERING AANSCHAFT? BAUDEWYNS: “Omdat deze waarschijnlijk niet bekend genoeg is bij het grote publiek.

Die verzekering bestaat nochtans al sinds 1998 en tien jaar geleden werd ze nog toegankelijker gemaakt doordat de inkomensgrenzen af­

“Het enige dat je moet doen is op tijd een aanvraag indienen.” geschaft werden en daardoor nog meer mensen in aanmerking komen. Toch is slechts 40% verzekerd van alle mensen die een banklening aangingen voor de aankoop van een woning én aan alle voorwaarden voldoen. Bij leningen voor nieuwbouw is de verzekering voor gewaarborgd wonen bekender. Daarbij heeft 70% van de kredietnemers die aan de voorwaarden voldoen de verzekering. Er zijn al campagnes gevoerd om kredietverleners en notarissen aan te moedigen hun klanten te informeren over de voordelen, maar toch dienen nog veel te weinig mensen een aanvraag in. Dat komt mogelijk omdat het initiatief van de burgers zelf moet komen. Je kan die verzekering namelijk pas aanvragen als jouw akte is verleden. Wanneer mensen bezig zijn met verbouwen of verhuizen, verliezen zij dat vaak uit het oog. Bovendien merk ik uit ervaring dat mensen zich niet graag bezighouden met hun geldzaken, ook al kunnen ze daar profijt uithalen. Het zou beter zijn als iedereen die aan de voorwaarden voldoet die verzekering automatisch krijgt zonder dat ze daar een formulier voor moeten invullen.

Als verzekeringstussenpersoon verdien ik hier niets aan, maar dat houdt mij niet tegen om mijn klanten op hoogte te brengen van een bescherming die zij gratis en voor niets kunnen krijgen. Het kan voor iedereen een wereld van verschil maken.”

WIEPER: BEDANKT VOOR HET GESPREK!

Voor hypothecair en fiscaal advies of bij andere financiële vragen kan u steeds terecht bij Bruno Baudewyns, spaar- en beleggingsspecialist Baudewijns & Co Hoogstraat 35/A, 1861 Meise, 02 270 00 17

enjoy your

TIMEOUT.

JUMA Tuinset bestaande uit tafel 220x100cm frame alu charcoal mat + lichtgrijs glas + 6 stapelbare armstoelen MALI frame alu charcoal mat + tex. zilvergrijs, ook verkrijgbaar in alu wit mat. PROMOPRIJS €1.349.

PROMOPRIJS

€ 1.349

NIEUWE COLLECTIE 2019

VIRGINIA Loungeset bestaande uit 2-zit met zijtafel links + hoektafel teak + 2-zit met zijtafel rechts + salontafel met blad teak, incl. kussens in Sunbrella Cast Slate.

PROMOPRIJS €2.599 i.p.v. €3.796

PROMOPRIJS

€ 2.599 Lounge bestaande uit 2-zit arm rechts, hoekelement, 2-zit arm links met kussens in all weather uitvoering, excl. salontafel. PROMOPRIJS €2.079.

GRATIS STOEL *BIJ AANKOOP 5 STOELEN

GRATIS ACCESSOIRES *T.W.V. 5% VAN UW AANKOOP

-20% OP TUINSETS *BIJ AANKOOP VAN EEN VOLLEDIG SET

FOLDER MET NOG MEER ACTIES EN PROMOTIES NU ONLINE !

*20% korting en gratis stoel enkel geldig op tal van geselecteerde sets en stoelen in de winkel. Gratis accessoires bij uw aankoop vanaf €500, in de vorm van een waardebon. Promosets niet cumuleerbaar met andere acties.

O U T D O O R

TEMSE Hoogkamerstraat 333 | 9140 Temse | T 03 771 15 51 | info.temse@verberckmoes.be | www.verberckmoes.be Elke dag open van 10u tot 18u | Zon- en feestdagen van 13u tot 18u | Gesloten op dinsdag