Kansei
Pomiędzy wrażeniem a wytworem prof. ASP dr hab. Wiesław Gdowicz projektant, grafik, artysta, profesor nadzwyczajny Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach kierownik Zakładu Badań Wizualnych i Interakcji na Wydziale Projektowym ASP w Katowicach
1. Rozwój produktów można podzielić na dwie grupy: te, których cechy są dokładnie określane przez producenta i te, których cechy określają konsumenci. Metoda Kansei Engineering pozwala na uchwycenie i analizę Kansei konsumenta. Po raz pierwszy termin „Kansei” pojawia się w literaturze w 1921 roku, ale jego upowszechnienie rozpoczęło się w roku 1984 za sprawą dwóch publikacji: „The Reform of Kansei” Kamei Hideo (1983) i „Goodbye mass – How to read Kansei age?” Fujioka Wakao (1984). Pojęcie „Kansei” oraz „Kansei Engineering” w społeczności projektantów zostało upowszechnione przez twórczość naukową i działalność projektową dr Mitsuo Nagamachi oraz Kenichi Yamamoto, prezesa Mazda Automotive Corporation. Pojęcie „Kansei Engineering” zostało zaprezentowane przez wspomnianych autorów w trakcie wykładu na amerykańskim Uniwersytecie Michgan w roku 1986. Twórca tej metody dr Mitsuo Nagamachi, pracownik Instytutu Nauki na Uniwersytecie Kiusiu, od 1970 roku jest zaangażowany w jej rozwój zarówno w sferze teorii jak praktycznego stosowania w produkcji. Termin „Kansei” oznacza psychologiczne uczucie potrzeby w umyśle użytkownika. Przed zakupem danego produktu kupujący już „ma” w umyśle tą rzecz, ale zbudowaną z cech, o których marzy. Słowa „prosty”, „dobrze zrobiony”, „świetna linia nadwozia” czy „daje poczucie wolności” to słowa wyrażające Kansei, a rzecz zrobiona według tych oczekiwań to produkt odpowiadający wyobrażeniu kupującego. Kansei Engineering natomiast można tłumaczyć jako „inżynieria emocji”. Nagamachi opracował wiele produktów według metody Kansei Engineering. Sam wspomina między innymi o modyfikacji produkowanych w Japonii lodówek dwudrzwiowych. W dziale rozwoju jednej z fabryk sprzętu AGD powołano zespół projektowy, którego zadaniem było przeprojektowanie lodówki. Analiza zachowania użytkowniczek, rejestrowana na wideo, doprowadziła do określenia głównego problemu eksploatacji sprzętu - umieszczenie w dolnej części lodówki półki na warzywa powodowało trzy krotnie częstsze jej używanie niż pozostałe półki (skutek - nadmierne obciążenie pleców osób badanych). Zespół kierowany przez Nagamachiego zaproponował zmianę pozycji półek. Zamrażarkę umieszczono na dole lodówki, a półki do warzyw w górnej części, tak by wyjmowanie produktów odbywało się w pozycji wyprostowanej. To rozwiązanie zmieniło styl produkowanych w Japonii lodówek dwudrzwiowych.
21
Warto wspomnieć o pracy Nagamachiego dla kosmetycznej firmy Milbon. Opracowując nowy produkt szamponu leczniczego utworzono zespół w skład, którego od samego początku włączono wszystkich menedżerów. Wykonano badania w wybranych salonach kosmetycznych oraz przeprowadzono wywiady z dużą grupą kobiet odnośnie pielęgnacji włosów i problemów z tym związanych. W trakcie wywiadów dużo kobiet zgłaszało potrzebę posiadania zestawu w skład, którego wchodziłyby również perfumy. Dane z analizy Kansei pozwoliły na przygotowanie próbek sześciuset różnych materiałów badawczych, które testowano na manekinie z użyciem ludzkich włosów. Przygotowano zestaw sześćdziesięciu dwóch różnych pojemników i opakowań i stosując pięciopunktową skalę różnicowania semantycznego określono ostateczny rezultat. Firma wyprodukowała zestaw złożony z szamponu i perfum w podobnych opakowaniach. Również firmy takie jak Mazda (samochód Mazda Mx 5), Sharp (elektronika), Wacoal (tekstylia), Milbon (kosmetyki) czy Nestle (żywność), zaprojektowały udane produkty dzięki tej metodzie. Kansei Engineering stosowany w projektowaniu przemysłowym jest wspomagany przez program komputerowy ułatwiający pracę projektanta. 2. Projektanci określający kształt nowego produktu układają listę potrzeb i życzeń docelowego użytkownika uwzględniając nie tylko techniczne i funkcjonalne jego cechy, ale również estetyczne czy emocjonalne. Projektowanie biorące pod uwagę metody Kansei Engineering skupia się na analizie zachowania użytkowników (również osobiste uwarunkowania czy kulturowe podstawy), podczas postrzegania obrazów czy produktów. Przedmioty mogą być obserwowane w izolacji lub z uwzględnieniem otoczenia w jakim występują, mogą być dotykane, słuchane czy smakowane. Termin „Kansei” związany z kulturą japońską, tłumaczony na język angielski jako „sensitivity, sensitiveness, sense” przekazuje bardziej jego ideę niż dokładne znaczenie słowa „Kansei”, które odnosi się do emocjonalnego sposobu odbierania wszelkiego rodzaju bodźców informacyjnych. To znaczenie wydaje się być podobne do angielskiej idei „experience design”. „Kansei” funkcjonuje obok pojęcia „Chisei”, odnoszącego się do wiedzy i rozumowego poznania świata. Łączy je wspólne źródło - są wywołane przez bodźce zmysłowe odwzorowane z obu perspektyw. „Kansei” buduje przywiązanie, uczucia i emocje, które z kolei prowadzą do twórczych zdolności; „Chisei” to rozumowanie oparte na logice, zdolności pojmowania i zrozumieniu, które następnie stają się wiedzą.
Proces Kansei łączy w sobie działania związane z emocjami, wrażliwością, uczuciami, doświadczeniem i intuicją oraz oddziaływaniem między nimi. Narzędziami Kansei są wszystkie zmysły (wzrok, słuch, zapach, dotyk, równowaga, rozpoznawanie itp.) i prawdopodobnie inne czynniki wewnętrzne (osobowość, nastrój, doświadczenie itp.). Wynik Kansei jest rezultatem procesu Kansei czyli wspomnianych działań i ich interakcji i ma charakter psychologiczny. Można powiedzieć, że wynik Kansei „postrzega” środowisko jakościowo i jest syntezą jakości zmysłowych. 3. Kansei to rodzaj specyficznego oddziaływania w pewnym kontekście otoczenia. Spacer po lesie w pierwsze dni wiosny przywołuje Kansei takie jak; pięknie, ładnie, zdumiewające czy zachwycające itp. To jednak tylko niewielki fragment całego doświadczenia. Można czuć się zadowolonym, że zima się skończyła, a drzewa ponownie puszczają liście. Można też czuć radość z tej chwili i patrzeć z nadzieją w przyszłość. To wszystko może zakończyć się nieokreślonym poczuciem szczęścia. Rozumienie tej „złożoności sytuacji” umożliwia hierarchiczność myślenia i wzajemna zależność pomiędzy stopniami Kansei. Niektórzy badacze podkreślają, że bez właściwie odwzorowanej struktury Kansei bardzo trudno jest zrozumieć nieuświadomione procesy. Początkowe proste Kansei tworzą większe Kansei, a te z kolei są tworzywem dla ogólnych słów Kansei. Pierwszy stopień Kansei jest zbiorem wielu słów, określających ulotne wrażenia, które pojawiają się spontanicznie i które są budulcem dla wyższego stopnia. Ten z kolei podsumowuje się w jednym lub kilku ogólnych słowach Kansei. Analiza zachowań badanych, hierarchizacja słów Kansei, testy różnicowania semantycznego, poszukiwanie pola semantycznego, analiza mimiki twarzy i gestów ciała, wywiady czy testy psychologiczne to narzędzia służące odkryciu powiązań pomiędzy wrażeniami, a fizycznymi cechami poznawanego przedmiotu. Są wystarczające, by pokazać odcienie Kansei, ale nie oddają całości tego doświadczenia. Metoda wielokrotnych sprzężeń zwrotnych ułatwia nie tylko bieżącą korektę przekształcanych informacji, ale również ma wpływ na ostateczny rezultat już w trakcie procesu projektowego. W począwszy od lat siedemdziesiątych XX wieku, gdy zaczęto stosować Kansei Engineering, zmieniło się życie ludzi, którzy chcą obecnie mieć produkty odpowiadające swoim potrzebom i wymaganiom. Oczekują nie tylko produktów wysokiej jakości, lecz takich, które odpowiadają ich hierarchii wartości. Wszyscy ludzie, od dzieci po osoby starsze, pragną poprawy jakości swojego życia. Nagamachi przekonuje, że konsekwentne wprowadzanie w proces projektowania i produkcji metodologii Kansei jest odpowiedzią na te pragnienia. wgdowiczpublikacje.wordpress.com/2016/01/11/kansei-pomiedzy-wrazeniem-a-wytworem/
Ilustracja 1
Efekt Kansei i Chisei
Źródło: własne