read me Taniec anioła czy kod Sykstyny?
Więcej informacji na blogu poświęconym projektowi: http://projekt-gesty-syks tyna.blogspot.com/
Wiesław Gdowicz
W trakcie rozwią zywania jakiegoś problemu zdarza mi się odchodzić od główne j drogi po to, aby elementy kojarzone z tymi, które akurat teraz rozpatruję wziąć pod uwagę. Tak tworzone ścieżki boczne mogą rozrastać się przypominając potężne, rozgałęzione drzewo.
jednym z takich odgałęzień – średniowiecznej koncepcji przestrzeni gestów – pisałem w pierwszym numerze TAKE ME – przypominając postać dwunastowiecznego uczonego Hugona od Świętego Wiktora. Opat klasztoru Saint-Victor był przekonany o tym, że istnieje prosta relacja pomiędzy gestem, a tym, co ma on wyrażać – między widzialnym a niewidzialnym. Opracował dzieła służące nauce młodych zakonników, na temat relacji pomiędzy niewidzialnym duchem a widzialnym ciałem. Uświadamiał, że gest może być materialną, wizualną manifestacją niewidzialnego.
Ilustracja 1 Oddzielenie wód ponad sklepieniem od wód pod sklepieniem. Postacie młodzieńców – Ziemia, Ogień, Powietrze, Woda.
Takie myśli rodzą jakieś pragnienie poszukiwania źródła. Podążając tą drogą – analizując gesty w kontekście całej postaci
W sztuce renesansu przestrzegano zasady zgodności gramatycznej
człowieka – zwróciłem uwagę na freski wykonane przez Michała Anioła
rodzaju określonego pojęcia z jego przedstawieniem. Pojęcie rodzaju
w Kaplicy Sykstyńskiej. W tym artykule opiszę realizowany przez mnie
żeńskiego przedstawiane było przez postać kobiecą, a rodzaju męskiego
projekt, który podjąłem, by podążać za tym pragnieniem. Mam nadzieję,
przez postać męską. Pojęcie noc, po łacinie nox, jest rodzaju żeńskie-
że doprowadzi mnie on do źródła. Źródła gestu.
go. Michał Anioł przedstawił je – podobnie jak pozostałe postaci – jako mężczyznę. To oznacza, że młodzieńcy, którzy ilustrują epizody Obja-
PROJEKT SYKSTYNA
wienia, pośredniczą w Bożym Objawieniu, są więc aniołami. W teologii
Projekt Sykstyna zrodził się z przekonania, że jest możliwe połącze-
renesansu wszelkie moce duchowe są aniołami Boga. Rzeczy postrzega-
nie intuicji z racjonalną analizą. Nie próbuję w nim odpowiedzieć na
ne – sensibilia – przedstawiano za pomocą nagiej kobiety, moce czysto
konkretne pytania – raczej chodzi mi o to, by poprzez odmienny sposób
duchowe – intelligibilia – za pomocą nagiego mężczyzny.
patrzenia, wynikający z takiego połączenia, wnikać pod utarte schema-
Freski można podzielić na trzy grupy: pierwsza ukazuje stworzenie świata,
ty interpretacji.
druga – stworzenie człowieka i trzecia – sceny z życia Noego. Postaci mło-
Projekt realizuje się według sześciopunktowego planu. Główną ideę
dzieńców umieszczone są wokół pięciu mniejszych fresków:
projektu przedstawię na wybranym przykładzie czterech młodzieńców, którzy symbolizują cztery żywioły: ziemię, ogień, powietrze i wodę
1. Oddzielenie światła od ciemności. Noc, Poranek, Wieczór, Dzień.
i towarzyszą freskowi Oddzielenie wód ponad sklepieniem od wód pod
Noc jest obok poranka, wieczór obok dnia. Noc naprzeciw wieczoru, pora-
sklepieniem.
nek naprzeciw dnia.
A.
Ogień, Powietrze, Woda. Ziemia jest obok ognia, powietrze obok wody. Analiza teologiczna i historyczna treści namalowanych fresków w kontekście wybranej grupy postaci młodzieńców.
Z olbrzymiej liczby postaci na freskach w kaplicy, wybrałem grupę
Ziemia naprzeciw powietrza, ogień naprzeciw wody.
4. Stworzenie Adama. 5. Stworzenie Ewy. Sprawiedliwość, Męstwo, Roztropność, Mądrość.
młodzieńców namalowaną na sklepieniu. Znajdują się oni na zewnątrz
Sprawiedliwość obok męstwa, roztropność obok mądrości. Sprawiedli-
malowanych fresków – można powiedzieć – pomiędzy dwuwymiaro-
wość naprzeciw roztropności, męstwo naprzeciw mądrości.
Postaciami, które skupiły moją uwagę, są młodzieńcy trzymający za
6. Grzech pierworodny i wygnanie z raju. 7. Pijany Noe. Przy tym fresku młodzieńcy nie mają nazw.
pomocą chust iluzjonistyczne tonda z brązu, przedstawiające sceny
Nadałem im nazwy: młodzieniec 1, młodzieniec 2, młodzieniec 3, młodzie-
ze Starego Testamentu. Postaci młodzieńców Michał Anioł umieścił
niec 4.
wym światem fresków a trójwymiarowym światem obserwatora.
118
2. Trzeci i czwarty dzień stworzenia. 3. Oddzielenie wód ponad sklepieniem od wód pod sklepieniem. Ziemia,
wokół mniejszych fresków. Wokół każdego fresku znajdują się cztery postaci. Wszystkich postaci młodzieńców jest dwadzieścia.
8. Potop. 9. Ofiara Noego. Melancholik, Flegmatyk, Sangwinik, Choleryk.
C.
Rekonstrukcja postaci w studio fotogra ficznym.
Dokładna rekonstrukcja fotograficzna postaci młodzieńców. Nie fotografuję nagich postaci, ponieważ ich seksualność mogłaby
kierować widza na inne niż chcę tory. Fotografuję młodą kobietę, tak ubraną, aby istotne element y gestów były widoczne.
Przy projekcie współpracuje ze mną Agata, która jest wizualnym bohaterem projektu . Oprócz pozowania w sesjach
fotograficznych i wideo, jej zadaniem jest dokładne zapoznanie się z pozycją każdej postaci, próba określenia – na podstaw ie
analizy obrazu – stanu wewnętr znego postaci oraz wykonanie ciągłej sekwencji ruchu postaci według załączonego rysunku .
Ilustracja 3 Agata kopiująca żywioły.
Ilustracja 2 Postacie młodzieńców symbolizujących żywioły.
B.
D.
Analiza położenia każdego ciała w przestr zeni. Można grupować postaci w różny sposób. Jednym z tych, które
wybrałem to orientacja postaci w stosunku do układu odniesie
nia i grupowanie od zwrotu ciała od lewej strony do prawej. Ilustrac ja 4 Orientacja grup postaci w układzie odniesienia.
Analiza psychologiczna postaci.
Co i jak wyrażają postaci w takiej czy innej postawie i gestach. Jakiego rodza-
Melancholik jest obok flegma-
ju gesty i pozycje ciała wykonują mło-
tyka, sangwinik obok cholery-
dzieńcy? Czy te pozycje są ze sobą po-
ka. Melancholik naprzeciw san-
wiązane? Jakie niosą ze sobą znaczenie?
gwinika, flegmatyk naprzeciw
W jaki sposób Michał Anioł planował ge-
choleryka.
sty malowanych postaci?
Być może ma rację Hugon od św. Wiktora, że gesty są mani-
festacją niewidzialnej duszy. Cały proces wychowania mnichów był tak prowadzony, by kształtować duszę poprzez określone ruchy, ich zestaw i następstwo, czyli przez gesty. Tak ukształtowani mieli świadomość, że materialny gest niesie niematerialną treść. Wewnętrznie ukształtowana harmonia poprzez gest mówi o harmonii. Korzystając z zasady analogii – patrzę na Kaplicę Sykstyńską, w której niematerialna treść jest manifestowana w materii przedstawienia ikonicznego. To oznacza, że sposób przedstawienia postaci w jakimś sensie odzwierciedla niematerialną duszę autora. Kiedy zastanawiałem się nad tym, w jaki sposób Michał Anioł organizował sobie pracę z modelem lub modelami – to przyszło mi do głowy, że mógł mieć jakąś wizję poruszającej się w przestrzeni postaci. Ostatecznie młodzieńcy są obrazami aniołów, jak chciała renesansowa teologia, wizją jakiegoś ciągu zmiennych postaw i gestów rozciągniętych w czasie i przestrzeni. Poszczególne sekwencje wyjęte z tego ciągu mogłyby być przedstawionymi na sklepieniu młodzieńcami.
Czy gesty, które wykonują można ze sobą połączyć? Czy dwudziestu młodzieńców to obrazy z wizji Michała Anioła, gdy patrzył na puste jeszcze sklepienie Sykstyny? Czy widział taniec Anioła?
119
E.
Koncepc ja ruchu sekwencyjnego postaci tak, jakby
wykony wały ruch liniowy. Pogrupowane postaci tworzą ciąg
F.
Realizacja takiej koncepc ji w studio przez modelkę i zapis wideo. ruZaczynam od pozycji 12h i poruszam się w kierunku odwrotnym do A. chu wskazówek zegara. Oznaczenia odnoszą się do opisów w punkcie
zmian pozycji ciała, tak, jakby stanowiły instrukcję tańca.
Zapis pozycji w kole: 03w – 07m2 – 05mę – 03o – 09s – 01p – 07m4 – 09f – 05mą – 09ch – 01d – 01n – 05s – 07m3 – 09m – 03p – 05r – 01w – 07m1 – 03z03w
Ilustracja 5 Scenariusz filmu
120
Wiesław Gdowicz Profesor nadzwyczajny dr hab. sztuk pięknych – pracuje na stanowisku profesora w Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach. Prorektor ASP ds. Studentów i Badań Naukowych. Kierownik Zakładu Badań Wizualnych i Interakcji. Twórczość – drzeworyt sztorcowy, plakat, grafika użytkowa. Prace teoretyczne dotyczące teorii znaku, obrazowania procesów myślowych oraz przestrzeni abstrakcji.