بەڕێزان: ئەم گۆڤارە ،گۆڤاری هەموو مامۆستایان و پەروەردەكاران و خەمخۆرانی بواری پەروەردەو فێركردنە، بۆیە الپەڕەكانی وااڵیە بۆ نووسینی بە پێز ،لێكۆڵینەوەی پەروەردەیی بەدواداچوونى كێشەكان و دیاریكردنى چارەسەر ،ريپۆرتاژ بۆ هەر بوارێك سەرەنجام وا بكات پرۆسەكە كون و كەلەبەرەكانی پڕببێتەوەو مۆدێلێكی جوان و زانستیانەی تێدا بەرجەستە بێت ،چاوەڕوانی هەوڵ و بەرهەمەكانتانین، پێویستە بووترێ پەروەردە كاری هەموو الیەكی دەوێت ،ئینجا بەرەو كامیڵبوون دەچێت و ئامانجە بااڵكانی تێدا بەرهەڤ دەبێت.
Kurdistan Teachers Union ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
خاوەن ئیمتیاز
یەكێتی مامۆستایانی كوردستان
لەم ژمارەیەدا نمونەكانی پەروەردە وپێگەیاندنی مامۆستایان
www.mamostayan.com
سەرنوسەر
زمانی ستاندارد لەسەردەمی میرنشینی باباندا
ل15 ل21
عەبدلواحید محەمەد حاجی
abdulwahed.1956@yahoo.com
بەرێوەبەری نوسین
تەکنەلۆجیا چ کاریگەریەكی لەسەر ئاستی خوێندنی قوتابی ھەیە؟
ل24
بەرهەم مستەفا
barhammustafa43@yahoo.com
فێربوون ومومارەسەكردن وەك دووچەمكی گرێدراو لەپرۆسەی پەروەردەدا
ل27
سكرتێری نوسین وشیار حەمەد حاجی
wshyarhaji@yahoo.com
دەستەی نووسەران ئەحمەد صابر گەرمیانی
قوتابی چۆن روبەڕوی ئەنجامدانی تاقیكردنەوەكان ببێـتەوە!؟
ئۆتیزم چیە؟ نیشانەكانی..جۆرەكانی..
ahmadgarmyany@gmail.com
عەتا ئەحمەد رەمەزان mamosta ata550@gmail.com عیسا حوسێن عەزیز
دیزاین
سەركەوت سەردار محەمەد
پەیمانگەكانی وەرزشی..زۆرترین داواكاری وكەمترین وەرگرتن
جگەرگۆشەكەت بپارێزە لەبرنجی ژەهراوی!..
ل32 ل40 ل42 ل46
ناونیشان
بارەگای مەكتەبی سكرتاریەتی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان بەرامبەر وەزارەتی شەهیدان و كاروباری ئەنفالكراوان
تەلەفۆن ()2222541
تیراژ ( )3000دانە
بۆ پەیوەندیكردن و ناردنی بەرهەمەكانتان بۆ ئەم ئیمێالنە بنێرن . barhammustafa43@yahoo.com__wshyarhaji@yahoo.com
خەباتی نیشتمانی و نەتەوایەتی ..ئەولەویەتە!!..
سەرنوسەر ی��ەك��ێ��ت��ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی ك��وردس��ت��ان ل��ەدەس��ت��پ��ێ��ك��ی دام����ەزران����دن����ی����ەوە دووان�������ەی خ��ەب��ات��ی پ����ەروەردەی����ی وپیشەیی،هەروەها خەباتی نیشتیمانی ون���ەت���ەوای���ەت���ی پ��ێ��ك��ەوە گ���رێ���دراوە، راستگۆیانەش ب��ەو دوو ئاراستەیە كاری كردووە ،دیارە بەحوكمی روداو وپێشهاتەكانیش شێوازەكان گۆڕدراوە، وات��ە پێویستی قۆناغەكە ئەولەویەتی ئەودوو شێوازەی خەباتی كە لەپێشەوە ئ��ام��اژە پ��ێ��دراوە بەرجەستەكردووە، بەدڵنیاییەوە كاتێك گەلەكەمان ژیانی سیاسی ،كۆمەاڵیەتی ئاسایی ب��ووە، هەموو توانەكان بەئاراستەی پەرەپێدان بەپرۆسەی پەروەردەوبەدەستهێنانی مافە پیشەییەكان بووە ،هەركاتێكیش مەترسی هەبووە ،ئیتر ئاراستەكان بۆ خەباتی نەتەوایەتی ونیشتیمانی بووە، ل��ەژێ��ر رۆش��ن��ای��ی ئ��ەوه��ەل��وم��ەرج��ەی گەلەكەمان پێیدا تێپەڕدەبێت ،ئێستا خ��ەب��ات��ی نیشتیمانی ون��ەت��ەوای��ەت��ی.. ئ��ەول��ەوی��ەت��ە ،وات���ە ه��ەم��وو تواناكان ب���ەوئ���اراس���ت���ەی���ە ت����ەوزی����ف����ك����راوە، ل��ەم��ب��ارەی��ەوە یەكێتی مامۆستایانی كوردستان لەسەروبەندی روداوەكان بەدیاریكراوی لەوكاتەی پەیوەندیەكانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ حكومەتی ناوەندی توشی جۆرێك لەچەقبەستی ب���وو ،ب��ودج��ە وم��وچ��ەب��ڕا ،تواناكانی رێ���ك���خ���راوەی���ی خ���ۆی ب�����ەرەو ئ���ەوە چ����ڕك����ردەوە ل���ەرێ���گ���ەی پ��ەی��وەن��دی ئ��ۆرگ��ان��ی��ەك��ی��ەك��ان ل��ەگ��ەڵ رێ��ك��خ��راوە جیهانیەكان ،بۆئەوەی ناوەندەكانیان ێ ل���ەع���ێ���راق س��ی��اس��ەت��ێ��ك ت��ێ��ب��گ��ەی��ەن � دەگ��وزەرێ��ت پێچەوانەی ئیتیەكەكانی
()2
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
پێكەوە ژیانە ،مۆدیلێك لەژیانی سیاسی پیادە دەكرێت رێك دووبارەكردنەوەی دەس��ەاڵت��ە ن��ەخ��وازراوەك��ان��ی ب��ەر لە 2003یە،عێراق بەگشتی وكوردستان ب��ەت��ای��ب��ەت��ی ك��ەم��ی ن��ەدی��وە ت��ازۆرت��ر بكرێت ،بۆ ئەومەبەستە ودەرخستنی راس��ت��ی��ەك��ان ه��ەوڵ��ێ��ك��ی زۆری داوە وب��ەردەوام��ی��ش��ە ،بەپێویستی دەزان��م بەشێكی بخەمەڕوو: .1پێشكەشكردنی یاداشتێك بۆمەكتەبی هەرێمایەتی ئاسیا باسیفیكی یەكێتی مامۆستایانی جیهانی( )EIكەبارەگاكەی لەكۆالالمبورە. .2ئ��اراس��ت��ەك��ردن��ی رون��ك��ردن��ەوەی��ەك ل����ەس����ەر ج����ەری����ان����ی روداوەك����������ان وه��ەڕەش��ەك��ان��ی ح��ك��وم��ەت��ی ع��ێ��راق ب��ۆم��ەڵ��ب��ەن��دی گشتی مامۆستایانی ج��ی��ه��ان��ی()EIل��ەب��رۆك��س��ل ه��ەروەه��ا رێكخراوی كاری جیهانی(.)LIO .3ئاراستەكردنی رونكردنەوەی ئاماژە پ��ێ��ك��راو ل��ەخ��اڵ��ی دووەم ب��ۆه��ەری��ەك لەگەورەترین رێكخراوی مامۆستایانی ب��ەری��ت��ان��ی��ا( ،)NASUWTه��ەروەه��ا فیدراسیۆنی رێكخراوی فەرمانبەران وم��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی ئ���ەم���ەری���ك���ا()AFT پێویستە ب��وت��رێ ئ���ەودوو رێكخراوە ك��اری��گ��ەری زۆر گ���ەورەی���ان لەسەر بڕیاری سیاسی ئ��ەودوو واڵت��ە هەیە ل��ەب��ەر ئ��ەوەی()NASUWTس��ێ��س��ەد ه����ەزار ئ��ەن��دام��ی ه���ەی���ە)AFT(،ی���ش ی��ەك ملیۆن وش���ەش س��ەد ئەندامی هەیە ،ئەمەو هەموو رێكخراوەكانی هەرێمی عەرەبی وباكوری ئەفەریقیا ئاگاداركراونەتەوە. .4ل�������ەدوای پ���ەرەس���ەن���دن���ی هێرشی
گ���روپ���ە ت��ی��رۆری��س��ت��ی��ەك��ان��ی(داع��ش) هەڕەشەكانیان لەهەرێمی كوردستان وئ���اوارەب���وون ژم��ارەی��ەك��ی یەكجار زۆری هاواڵتیانی دەڤەرەكانی شەنگال ودەوروب���������ەری م��وس��ڵ ج��ارێ��ك��ی��ت��ر ی��ەك��ێ��ت��ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی ك��وردس��ت��ان ب�����ەوردی ت�����ەواوی ك��ارەس��ات��ەك��ان��ی خ��س��ت��ە ب���ەرچ���اوی رێ��ك��خ��راوەك��ان��ی ج���ی���ه���ان،ج���ێ���ی خ���ۆی���ەت���ی ئ���ام���اژە بەوەبدەین ،رێكخراوەكان هەڵوێستێكی زۆرب���اش���ی���ان ه���ەب���وو ب��ەش��ێ��وەی��ەك هەریەك لەیەكێتی مامۆستایانی جیهان ون��اس��وت��ی ب��ەری��ت��ان��ی وفیدراسیۆنی م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی ئ��ەم��ەری��ك��ا ن��ام��ەی پشتگیریان بۆیەكێتی مامۆستایانی كوردستان ولەورێگەیەشەوە بۆگەلی كوردستان ن��اردووە لەهەمانكاتیشدا بەڵێنی ئەوەیان داوە كەوا پاڵەپەستۆ بخەنە سەر حكومەتەكانیان هەروەها ن��اوەن��دی رێكخراوە فریاگوزاریەكان تاوەكو بەهەر شێوەیەك بێت هاوكاری ئەودەڤەرە كارەسات بارانە وهاواڵتیان بكەن ،بۆخۆشیان بڕیاری ئەوەیان داوە ك��ەوا ه��اوك��اری م���اددی مامۆستایان وقوتابیانی ئەوئاوارانە بكەن. دیارە یەكێتی مامۆستایانی كوردستان وەك رێكخراوێكی بەدیسپلین پەرە بەكاروچاالكیەكانی دەدات دەشزانێ لەم سەردەمە تەنها ئیمكانیاتە خودیەكان بەس نیە بۆبەرجەستەكردنی مافەكان، ب��ۆب��ەره��ەڤ��ك��ردن��ی ت��وان��ا جیهانیەكان رێ��ك��خ��راوەك��ان��ی��ش ب��ەگ��رن��گ لەقەڵەم دەدات ،ب��ۆ ئ��ەوه��ەم��وو كەناڵە گ��ەرم وگ����وڕەی ك���ردۆت���ەوە و ل��ەداه��ات��ودا زیاتریش دەكات.
هەواڵــــــــــــــــەكـــــان
وەفدی مەكتەبی سكرتاریەت بەشداری مەراسیمی یەكەم زەنگی دەستپێكردنی ساڵی نوێی خوێندن دەكات رۆژی چ���وارش���ەم���م���ەی رێ��ك��ەوت��ی 2014/9/10وەف��������دی ی��ەك��ێ��ت��ی مامۆستایانی كوردستان كەپێكهاتبوو ل����ەس����ەرۆك وج���ێ���گ���رو ژم����ارەی����ەك ل��ەئ��ەن��دام��ان��ی مەكتەبی سكرتاریەت ئامادەبوون لەمەراسیمی زەنگی یەكەم
رۆژی دەس��ت��پ��ێ��ك��ردن��ی س��اڵ��ی نوێی خوێندن 2015/2014لەقوتابخانەی ه��اوك��اری بنەڕەتی ل��ەش��اری هەولێر لێدرا،شایانی باسە ل��ەو مەراسیمەدا س���ەرۆك���ی ی��ەك��ێ��ت��ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی كوردستان بەیاوەری بەڕێز وەزیری
پ�������ەروەردەو ن��وێ��ن��ەری پ��ەرل��ەم��ان��ی كوردستان و ژمارەیەك لەراوێژكارو بەڕێوەبەرە گشتیەكانی وەزارەت و مامۆستایان وەك نەریتێكی سااڵنە یەكەم زەنگی دەستپێك لێدرا..
وەفدی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان سەردانی وەزارەتەكانی ئەوقاف وكاروباری ئایینی ،ئاوەدانكردنەوەونیشتەجێبوون،خوێندنی بااڵو توێژینەوەی زانستی دەكات ....
لەدرێژەی سەردان وبەسەركردنەوەكانی مەكتەبی سكرتاریەتی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان،رۆژی چوارشەممە رێككەوتی 2014/8/20وەفدی مەكتەبی سكرتاریەت ب���ەس���ەرۆك���ای���ەت���ی س����ەرۆك����ی ی��ەك��ێ��ت��ی مامۆستایان وجێگری سەرۆك و ژمارەیەك لەئەندامانی مەكتەبی سكرتاریەت سەرەتا سەردانی وەزارەت��ی ئەوقاف وكاروباری ئایینیان كرد ،بەمەبەستی پیرۆزباییكردن وهەماهەنگیكردنی زیاتر لەبواری پیشەیی وم��ام��ۆس��ت��ای��ان وپ����ەروەردەوە،ب����ەڕێ����ز وەزی���ری ئ��ەوق��اف دوای خۆشحاڵبوونی بەم سەردانەو ئامادەیی تەواوی نیشاندا لەپشتگیریكردنی یەكێتی مامۆستایان وهەوڵدان بۆ زیاتر پێشخستنی قوتابخانەكان وباشتركردنی ئەداو كاری مامۆستایان و پشتیوانیكردن لە داواو داخوازیەكانیان، وێ��ڕاە باسكردنی چەندین بابەتی گرنگ دەرب��ارەی بەرنامەو پالنەكانی داهاتووی
وەزارەت ویەكێتی مامۆستایان،پاشان وەف������دەك������ەس������ەردان������ی وەزارەت�����������ی ئ��اوەدان��ك��ردن��ەوەون��ی��ش��ت��ەج��ێ��ب��وون��ی��ان كرد،بەهەمان شێوە بەگەرمی پێشوازیكران وچەندین ت��ەوەر وباسی جیاجیا باسیان لێوەكرا لەهەماهەنگی ن��ێ��وان وەزارەت وی��ەك��ێ��ت��ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی ك��وردس��ت��ان ب��ەت��ای��ب��ەت��ی ل��ە ب����واری پشتیوانیكردنی وەزارەت ب��ۆ ه���اوك���اری وداب��ی��ن��ك��ردن��ی پارچە زەوی وپ���رۆژەی نیشتەجێبوون بۆمامۆستایان ودانانی پشكی مامۆستایان ل��ەوپ��ڕۆژان��ەی وەزارەت ك��ەل��ەداه��ات��وودا جێبەجێیان دەكات بە هەماهەنگی یەكێتی مامۆستایان هەروەها هەندێك پ��رۆژەی كۆمەك و ه���ەرەوەزی كە مامۆستایانی س��وودی ل��ێ��وەردەگ��رن .ه��ەروەه��ا هەمان رۆژ وەف���دەك���ە س���ەردان���ی وەزارەت�����ی خوێندنی ب��ااڵو ت��وێ��ژی��ن��ەوەی زانستیان ك��رد،ل��ەالی��ەن ب��ەڕێ��ز وەزی���ری خوێندنی
ب��ااڵ بەگەرمی پێشوازیكران ،وەفدەكەی (ی.م.ك) م��ەب��ەس��ت��ی س��ەردان��ەك��ەی��ان ب��ۆب��ەڕی��زی��ان رون����ك����ردەوە دەرب�����ارەی نازناوی زانستی مامۆستایان وكردنەوەی كۆلێژی ئێواران و كێشەی دەرچوانی پۆلی ( )12ەمی ئامادەیی خوێندنی ك��وردی لە كەركوك و دەڤەرەكانیتر بۆ مامۆستایان و ه���ەن���دێ���ك ت�������ەوەری گ��رن��گ��ی��دی��ك��ەی پەیوەست بەهەماهەنگی نێوان ه��ەردوو وەزارەت����ی پ����ەروەردەو خوێندنی ب��ااڵ و ه��ەوڵ��وێ��س��ت وه��اوك��اری��ك��ردن��ی یەكێتی مامۆستایانی جیهان لەكۆڕو كۆبوونەوە وكۆنفرانسەكان بەرامبەر بە مامۆستایانی هەرێمی كوردستان و پشتیوانی لە یەكێتی مامۆستایانی ك��وردس��ت��ان،ل��ەب��ەرام��ب��ەردا ل���ەم���ی���ان���ی ئ����ەوب����ەس����ەرك����ردن����ەوان����ەی وەزارەتەكاندا سەردانەكەیان بەرز نرخاند و رۆڵی یەكێتی مامۆستایانیشیان بەگرنگ وەسفكرد.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
()3
هەواڵــــــــــــــــەكـــــان
مەكتەبی سكرتاریەت سەردانی پەرلەمانی كوردستان دەكات رۆژی سێشەممەی رێكەوتی 2014/8/5وەفدی مەكتەبی سكرتاریەت كەپێكهاتبوو لەسەرۆك وجێگرانی سەرۆك وئەندامانی مەكتەبی سكرتاریەت س��ەردان��ی پەرلەمانی كوردستانیان كرد ،لەالیەن بەڕێز سەرۆكی پەرلەمانەوە بەگەرمی پێشوازیكران ،لەمیانەی س��ەردان��ەك��ەدا بەڕێز س��ەرۆك��ی پ��ەرل��ەم��ان ئ��ام��اژەی ب��ە پ��رش��ن��گ��داری خەبات ومێژوی یەكێتی مامۆستایان ك��رد كە ئ��ەو توێژە ئەرك وك��اری پیرۆزیان لە ئەستۆدایە وتەمسیلی مامۆستایان دەك���ەن ب��ەرام��ب��ەر ب��ەدەس��ەاڵت ،ب��ەو یەكڕیزیە دەت��وان��ن دەسكەوتی گرنگ وەدەستبێنن ،هەروەها پەیمانی ئەوەیدا كەدرێغی ناكەن لەپشتیوانیكردنی داوا وداخوازیەكانی مامۆستایان وپاراستنی ن��اوی پیرۆزی مامۆستا وپرس وراك���ردن وبەشداریكردنی ك��ارای یەكێتی مامۆستایانی كوردستان لەپرسە گرنگەكان كەپەیوەستن بەو رێكخراوە ل��ەپ��ەرل��ەم��ان��ی ك��وردس��ت��ان ،ه��ەروەه��ا ل��ەالی��ەن س��ەرۆك��ی یەكێتی مامۆستایانەوە كورتەیەك لە داواو داخوازیەكانی مامۆستایان خرانەروو بۆباشتربوونی ئەدای مامۆستایان وبواری پەروەردەو فێركردن و ئەو هەنگاوانەی كەیەكێتی مامۆستایان ب��ەن��ی��ازە ل��ە ئێستاو داه��ات��وودا ئەنجامیان ب��دات ،ئەمەوچەندین بابەتی هەنوكەیی ئەمڕۆی هەرێمی كوردستانیش خرانە بەرباس ولەكۆتاییدا ئەم دانیشتن و بەسەركردنەوە بەسەركەوتویی كۆتایی هات.
مەكتەبی سكرتاریەت سەردانی وەزارەتی كاروكاروباری كۆمەاڵیەتی دەكات
رۆژی سێشەممەی رێكەوتی 2014/8/5وەفدی مەكتەبی سكرتاریەت كەپێكهاتبوو ل��ەس��ەرۆك وجێگرانی س��ەرۆك وئەندامانی مەكتەبی سكرتاریەت س��ەردان��ی وەزارەت����ی ك��اروك��اروب��اری كۆمەاڵیەتیان كرد ،لەالیەن بەڕێز محەمەد قادر هاودیانی وەزیری كار بەگەرمی پێشوازیكران ،وەفدی مەكتەبی سكرتاریەت بەمەبەستی پیرۆزباییكردن و دەستبەكاربوونی وەزیری كار وهاوكاری یەكتر وهەماهەنگی زیاتری نێوان یەكێتی مامۆستایان و وەزارەت ،سەرەتا سەرۆكی یەكێتی مامۆستایان كورتەیەك لە كارو بەرنامە وچاالكیەكانی خستەروو، ب��ەڕێ��ز وەزی���ری ك��ار خۆشحاڵی خ��ۆی دەرب���ڕی ب��ۆ ئ��ەو س��ەردان��ە وئامادەبوونی خۆی نیشاندا بۆ هەموو هاوكاری و هەماهەنگیەك بۆ یەكێتی مامۆستایان و هاوكاریكردنی مامۆستایانی سەربە وەزارەتی كار وباسی لەرۆڵی مامۆستایان كرد لەمێژووی كورد وگەشەپێدانی كۆمەڵگە و رۆڵی یەكێتی مامۆستایان جێگەی شانازیە ،هەروەها باسی لەو بەرنامە چاكسازییانە كرد كە بۆداهاتوو خزمەت بە بواری تاكەكانی كۆمەڵگە دەكات لەماف ویاسا وبەرنامەكانی خاوەن پێداویستی تایبەت و بەتایبەتیش كاروباری كۆمەاڵیەتی ،هەروەها پەیمانیدا لە بەرنامەو كۆڕ وكۆبوونەوەكانی وەزارەت��ی كار كە پەیوەستن بە مامۆستایان و پ��ەروەردە نمایندەی یەكێتی مامۆستایان ئامادە دەبێت و رۆڵیان دەبێت ،لەكۆتاییدا ئەو دانیشتن وبەسەركردنەوانەی بەگرنگ وەسف كرد و وەفدی مەكتەبی سكرتاریەت بەگەرمی بەڕێكران.
()4
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
هەواڵــــــــــــــــەكـــــان
یەكێتی مامۆستایان بەشداری كۆبوونەوەیەكی گرنگ دەكات لەسەروبەندی جێبەجێكردنی سیستەمی ن���وێ���ی پ���������ەروەردە ب���������ەردەوام كێشە ل��ەن��م��رەك��ان وش���ێ���وازی ئ��ەزم��ون��ەك��ان��دا ه����ەب����ووە ،ب��ۆئ��ەوم��ەب��ەس��ت��ە ه��ەم��ی��ش��ە ئ��اڵ��وگ��ۆڕك��راوە ،ئەمساڵیش جارێكیتر ئ��ەوگ��رف��ت��ە س��ەری��ه��ەڵ��دای��ەوە ب��ەت��ای��ب��ەت لەبارەی هەژماركردن ونەكردنی نمرەی ق��ۆن��اغ��ەك��ان��ی( )10و( ،)11ل��ەم��ب��ارەی��ەوە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران بڕیاری پێكهێنانی لێژنەیەكی ب��ەس��ەرۆك��ای��ەت��ی بەڕێز قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان وهەریەك لەبەڕێزان وەزیری پ��ەروەردە وخوێندنی بااڵوپالندانان ولێژنەی پەروەردە وخوێندنی بااڵ لەپەرلەمان ووەزی��ری هەماهەنگكار ووتەبێژی حكومەتی هەرێم وس��ەرۆك وجێگری سەرۆكی یەكێتی مامۆستایان وراوێژكار وسكرتێری جێگری سەرۆكی حكومەت ،لەكۆبوونەوەیەكدا كە لەتەالری سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران رۆژی پێنجشەممەی رێ��ك��ك��ەوت��ی 2014/7/17
بەڕێوەچو ،بەوردی گفتوگۆ لەسەر نمرەی ئ���ەودوو قۆناغە وه��ەژم��ارك��ردن��ی��ان ك��را، رایەكان بەئاشكرا ئەوەیان پێوەدیاربوو كەهەموالیەك پاپەندن بەجێبەجێكردنی سیستەكە ،بەاڵم لەمەسەلەی ئەزمونەكاندا خ��ەوش هەیە دەب �ێ هەڵوێستەی لەسەر بكرێت ،سەرەنجام دوای دیراسەتكردنی چەندین بژاردە بڕیاری ئەوەدرا كەقوتابیان وخ���وێ���ن���ك���اران خ���ۆی���ان س��ەرپ��ش��ك��ب��ن لەهەڵبژاردنی تەنیا نمرەی قۆناغی()12
وەك��و بنەما ،ی��ان ك��ۆك��ردن��ەوەی نمرەی هەرسێ ق��ۆن��اغ()10و()11و( ،)12شیاوی ب��اس��ە یەكێتی م��ام��ۆس��ت��ای��ان كۆمەڵێك بابەتی گرنگی پەیوەست بەئەزمونەكانەوە خ��س��ت��ەڕو ه���ەرل���ەو ك���ۆب���وون���ەوەی���ەدا بەدەرفەت زان��را باس لەكێشەی موچەی مامۆستایانی دەڤ���ەری خانەقین بكرێت كەتائێستا بەشێكیان م��وچ��ەی مانگی ئ��ای��اری��ان وەرن��ەگ��رت��وە كەچی وەزارەت موچەی مانگی حوزەیران دەدات.
مەكتەبی سكرتاریەت سەردانی وەزارەتی كاروكاروباری شەهیدان و ئەنفالكراوان دەكات
رۆژی س���ێ���ش���ەم���م���ەی رێ���ك���ەوت���ی 2014/8/5وەف��������دی م��ەك��ت��ەب��ی سكرتاریەت كەپێكهاتبوو لەسەرۆك وج��ێ��گ��ران��ی س�����ەرۆك وئ��ەن��دام��ان��ی م��ەك��ت��ەب��ی س��ك��رت��اری��ەت س���ەردان���ی وەزارەت���ی ك��اروك��اروب��اری شەهیدان وئ��ەن��ف��ال��ك��راوان��ی��ان ك����رد ،ل��ەالی��ەن بەڕێز وەزی��ری ك��اروب��اری شەهیدان ب��ەگ��ەرم��ی پ��ێ��ش��وازی��ك��ران ،وەف���دی مەكتەبی س��ك��رت��اری��ەت بەمەبەستی پیرۆزباییكردن و دەستبەكاربوونیان وهاوكاری یەكتر وهەماهەنگی زیاتری نێوان یەكێتی مامۆستایان و وەزارەت، سەرەتا سەرۆكی یەكێتی مامۆستایان
كورتەیەك لەكارو بەرنامە وچاالكیەكانی خستەروو ،بەڕێز وەزیری كاروكاروباری ش��ەه��ی��دان خۆشحاڵی خ��ۆی دەرب���ڕی بۆ ئەو سەردانە وهەموو هاوكاریەك هەروەها داوای لە یەكێتی مامۆستایان كرد هەوڵبدرێت زیاتر لە پرۆگرامەكانی خ��وێ��ن��دن گرنگی ب��ە وان��ەك��ان��ی ئەنفال و جینۆساید و خ��ەب��ات��ی گ��ەل��ەك��ەك��ان بدرێت لە هۆشیاركردنەوەی وناساندنی نەوەكانی دوارۆژ لە سەروەریەكانی گەلەكەمان لە قوربانیدان و نەهامەتیەكان ،هەروەها زیاتر رۆڵبینینی رێكخراوەكان لە خزمەتكردنی مندااڵن و كەسوكاری
شەهید و ئەنفالكراوان ل��ە خوێندن و دام��ودەزگ��ەك��ان ،ه��ەروەه��ا باسی لەرۆڵی مامۆستایان كرد لەمێژووی بزاڤی رزگ��اری��خ��وازی وگەشەپێدانی كۆمەڵگە و بەرزنرخاندنی رۆڵی یەكێتی م��ام��ۆس��ت��ای��ان ك��ەج��ێ��گ��ەی ش��ان��ازی��ە، ه��ەروەه��ا ب��اس��ی ل��ەو بەرنامەكانی وەزارەت كرد كە بۆداهاتوو خزمەت دەك����ات ،ل��ەك��ۆت��ای��ی��دا ئ���ەو دانیشتن وبەسەركردنەوانەی بەگرنگ وەسف كرد و وەفدی مەكتەبی سكرتاریەت بەگەرمی بەڕێكران.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
()5
هەواڵــــــــــــــــەكـــــان
یەكێتی مامۆستایانی كوردستان سەردانی كەركوك دەكات.... لەدرێژەی بەسەركردنەوەكانی مەكتەبی س��ك��رت��اری��ەت��ی ی��ەك��ێ��ت��ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی كوردستان ،رۆژی دووشەممە رێككەوتی 2014/8/18س����ەردان����ی پ���ارێ���زگ���ای كەركوكیان ك��رد،س��ەرەت��ا س��ەردان��ی لقی كەركوكی(ی.م.ك) كرد ،پاشان سەردانی ب��ەڕێ��وەب��ەرای��ەت��ی خ��وێ��ن��دن��ی ك��وردی��ان ك��رد،ه��ەروەه��ا چ��اوی��ان ب��ەی��اری��دەدەری بەڕێوەبەری گشتی پەروەردەی كەركوك ك���ەوت،ك���ات���ژم���ێ���ر( )1ی دوای ن��ی��وەڕۆ س��ەردان��ی بەڕێزپارێزگاری كەركوكیان ك���رد ،ل��ەالی��ەن ب��ەڕێ��زی��ان��ەوە ب��ەگ��ەرم��ی پێشوازیكران ،وەفدەكەی(ی.م.ك) مەبەستی سەردانەكەیان بۆبەڕێزیان رون��ك��ردەوە كەبۆ لەنزیكەوە ئاگاداربوونەلەرەوشی پ��ەروەردە وخوێندن لەودەڤەرە هەروەها بۆپشتیوانی دانیشتوانی ئەوپارێزگایە ل��ەروب��ەڕوب��وون��ەوەی گروپی تیرۆرستی داعش،لەبەرامبەردا پارێزگاری كەركوك س���ەردان���ەك���ەی ب����ەرز ن��رخ��ان��د و رۆڵ��ی
یەكێتی مامۆستایانیشی بەگرنگ وەسفكرد ئ��ەوەش��ی ب��ەب��اش زان��ی مانگانە گفتوگۆ ب��ەئ��ام��ادەب��وون��ی بەرپرسانی پ���ەروەردە ویەكێتی مامۆستایان ل��ەس��ەر رەوش��ی پ���ەروەردە بۆچارەسەركردنی گرفتەكان ب��ك��رێ��ت،ه��ەر ل��ەدان��ی��ش��ت��ن��ەك��ەدا گفتوگۆ لەسەرخوێندن وزانكۆ و دەرچوانی ئەمساڵ كرا كەدەبێت چارەسەری گونجاویان بۆ بدۆزرێتەوە ،ئەمەو لەكۆتایی سەردانەكەدا بەگەرمیەوە بەرێكران.
شاندێكی یهكێتی مامۆستایانی كوردستان سهردانی وهزارهتی دارایی دهكهن ڕێ���ب���از م��ح �هم �هد ح��م�لان وهزی����ری دارایی و ئابووری حكومهتی ههرێمی ك��وردس��ت��ان ,ل �ه دی��وان��ی وهزارهت پ��ێ��ش��وازی ك���رد ل��� ه « ع��ب��دال��واح��د ح��م��د ح���اج���ی» س���هرۆك���ی یهكێتی مامۆستایانی كوردستان و شاندی یاوهری له دیدارێكدا شاندی میوان وێ��رای پیرۆزباییان له وهزیری نوێی دارایی ههرێم ب ه بۆنهی دهست بهكاربوونی، هیوایان خواست ل ه ئهرك و كارهكانیدا سهركهوتووبێت الی خ����ۆی����هو ه وهزی�������ری دارای�����ی ه �هرێ��م س��وپ��اس و پێزانینی خۆی بۆ شاندی میوان دووپاتكردهوه و ه ڕۆل��ی مامۆستایانی ل ه پ���هروهردهو فێركردن ب �هرز نرخاند ،گووتیشی: ئێمه ههموومان پ�هروهردهی دهستی مامۆستایانین خۆمان ب ه قهرزاریان دهزان����ی����ن ب���ۆی���ه م���اف���ی���ان ب��هس��هر ههموومانهوه ههیه كه ههرچی ل ه توانا دابێت خزمهتیان بكهین ه��اوك��ات ئ���ام���اژهی ب �ه ب��ارودۆخ��ی ئێستای ه��هرێ��م ك���ردو بهتایبهتی
()6
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
ل �ه ڕووی ق�هی��ران��ی دارای���ی و كهمی بهنزین و ڕۆل��ی هێزی پێشمهرگه ل ه هێلی بهرگری كردن دا بڕینی بودج ه
و موچهی فهرمانبهرانی حكومهتی ه �هرێ��م ل��هالی��هن حكومهتی ن��اوهن��د تهوهرێكی دیكهی دیدارهك ه بوو ل�� ه ك��ۆت��ای��ی��دا تیشكی خسته س�هر ه �هوڵ �هك��ان��ی ح��ك��وم�هت��ی ه �هرێ��م بۆ چارهسهركردنی ئهم قهیرانه هیوای خواست بهزووترین كات بارودۆخهك ه ئاسایی بێتهوهو تێیدا سهركهوتووبین
هەواڵــــــــــــــــەكـــــان
ی مامۆستایان كۆمهكی ئاواره مهسیحی و ئێزدییهكان دهكات یهكێت ئهمرۆ شهمم ه (9ی ئابی )2014لهالیهن ی ك��وردس��ت��ان ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان� ی�هك��ێ��ت� ی ئهو یهكێتی ه ی دهۆك بههاوكاری لق ی و كۆمهك گهیانده ئ��اوار ه ه��اوك��ار ی ی ك ه ئێستا له سنور مهسیحی و ئێزید پارێزگای دهۆگ گیرساونهتهوه. ی ئهحمهد گهرمیانی ،جێگری سهرۆك ی ك��وردس��ت��ان ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان� ی�هك��ێ��ت� ی ی راگ �هی��ان��د :بهمهبهست ب � ه خ �هن��دان � ی و ی ئ���اوار ه مهسیح بههاناوهچوون ی ی مامۆستایان ئێزیدییهكانی یهكێت ی كوردستان ب ه ههماههنگی لهگهڵ لق دهۆك ،كۆمهك و هاوكاریمان گهیاند ه ی ی پارێزگا ئهو ئاواران ه ك ه له سنوور دهۆك نیشتهجێكراون. ی ی ئ���هو ب���اروۆدخ��� ه وت��ی��ش �ی :ب �هه��ۆ
ی ك���وردس���ت���ان رووی ل���ه ه���هرێ���م��� ك��ردووه خێزانێكی زۆر ناوچهكانیان ی جێهێشتوو ه و پێویستیان بههاوكار
و بههاناوهچوون ههی ه ،ئێمهش وهك ی ی مامۆستایان ب ه باشمانزان یهكێت ی ی خۆمان ههڵسین و بهگوێره بهئهرك ی خۆمان هاوكارییان بكهین.. توانا
وەفدێكی مەكتەبی سكرتاریەت سەردانی لقی سلێمانی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان دەكات رۆژی سێشەممەی رێكەوتی 2014/9/9 وەف��دێ��ك��ی م��ەك��ت��ەب��ی س��ك��رت��اری��ەت كەپێكهاتبوو ل��ەس��ەرۆك و جێگری س��ەرۆك و ژم��ارەی��ەك لەئەندامانی م��ەك��ت��ەب��ی س��ك��رت��اری��ەت س��ەردان��ی لقی سلێمانی یەكێتی مامۆستایانی كوردستانیان كرد،لەالیەن سەرۆك و ژمارەیەك لەئەندامانی لق بەگەرمی پێشوازیكران،شایانی باسە دوای كۆبوونەوە لەگەڵ لقی مامۆستایان هاوڕێ لەگەڵ سەرۆكی لقی سلێمانی سەردانی دوو مامۆستای نەخۆشیان كرد و دواتر سەردانی مامۆستایانی ب��ەش��دارب��ووی خ��ول��ی بەهێزكردنی ق��وت��اب��ی و خ��وێ��ن��دك��اران ب���وون بۆ پ���ۆل���ەك���ان���ی( )12/11/10ك��ە ل��ەالی��ەن كۆمەڵێك ل��ە مامۆستایانی دڵسۆز وب��ەت��وان��ا خۆبەخشانە ئ��ەم خوالنە بەڕێوە دەبەن و ماوەی ( )8ساڵە ئەو خوالنە بەردەوامە و بێبەرامبەرە و نزیكەی( )9000نۆ هەزار خوێندكار لەو خوالنەدا سودمەند بوونەو بەشداریان ل��ەو خ��والن��ەدا ك���ردووە ،بۆ پێزانین ب��ە م��ان��دووب��وون��ی��ان دەستخۆشیان لێكراو خەاڵتی رێزلێنانیان پێبەخشرا،
هەر لەمیانەی ئەو سەردانەدا وەفدی مەكتەبی سكرتاریەت ب��ەش��داری لە كردنەوەی پێشانگەی شێوەكاریدا كرد
ك���ە( )125مامۆستای شێوەكار بە تابلۆ رەنگینەكانیان بەشداریان لەو پێشانگەیەدا كردبوو.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
()7
هەواڵــــــــــــــــەكـــــان
كۆبوونەوەی ئەنجومەنی تەنفیزی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان رۆژی پێنج شەممەی رێكەوتی 2014/9/4 لەسەنتەری رۆشنبیری زانكۆی سەالحەدین ب��ەئ��ام��ادەب��وون��ی س�����ەرۆك وج��ێ��گ��ران��ی سەرۆك وئەندامانی مەكتەبی سكرتاریەت وسەرۆكی لقەكان كۆبوونەوەی ئاسایی ئەنجومەنی تەنفیزی یەكێتی مامۆستایانی ك��وردس��ت��ان ئ��ەن��ج��ام��درا،دوای وەستانی چەند ساتێك لەسەر گیانی پاكی شەهیدان بەگشتی وبەتایبەت مامۆستایانی شەهید وشەهیدانی روبەڕوبوونەوەی تیرۆر،دواتر ل��ەالی��ەن س��ەرۆك��ی یەكێتی مامۆستایان كارنامەی كۆبوونەوەكە خرایەڕوو،شایانی باسە لەبەشێكی كۆبوونەوەكەدا بەڕێز د.پشتیوان ص��ادق وەزی���ری پ���ەروەردە ب���ەی���اوەری مامۆستا ك��ەوك��ەز حوسین راوێژكاری وەزارەتی پەروەردە ئامادەی ك���ۆب���وون���ەوەك���ەب���وون ،ل��ەدەس��ت��پ��ێ��ك��دا هەریەك لەئەندامانی ئەنجومەنی تەنفیزی بیروبۆچون وپێشنیار وكێشەوگرفتەكانیان س�����ەب�����ارەت ب����ەب����ارودۆخ����ی س���ن���وری لقەكانیان ل��ەروی پیشەیی وپەروەردەیی وئاراستەكانی بەرەوباشتركردنی پرۆسەی خستەڕوو،بەڕێز پەروەردەوخوێندنیان وەزیری پەروەردە لەالیەن خۆیەوە ئاماژەی ب����ەوەدا وج��ەخ��ت��ی ك����ردەوە كەپێویستە یەكێتی مامۆستایان پاڵپشتی سەرەكی وه��اوك��اری وەزارەت����ی پ����ەروەردە بكات لەهەموو روێكەوە وئ��ەو هەماهەنگیەش لەنێوان وەزارەت����ی پ����ەروەردەو یەكێتی مامۆستایان بەردەوام وتۆكمە وستراتیژی دەب���ێ���ت وێ������ڕای ئ������ەوەی ه��ەن��دێ��ك��ج��ار ب��ی��روب��ۆچ��ون��ی ج��ی��اوازی��ش لەنێوانماندا دێتەپێش ،هەروەها جەختی لەسەرئەوە ك�����ردەوە ل���ەم���اوەی ئ���ەو چ��وارس��اڵ��ەی كابینەی حكومەتدا پ��رۆژەك��ان��ی یەكێتی مامۆستایان جێگەی بایەخی وەزارەت دەبێت لەكارئاسانی وباشتربەڕێوەچونی كاروبارەكان لەروی پیشەیی وكارگێڕی وئەكادیمی وزانستیەوە ،هەروەها داوای ك��رد پێشنیارەكانی یەكێتی مامۆستایان ب�����ەردەوام ب��ەن��وس��راو وراپ�����ۆرت ب��ەرز بكەنەوە بۆ وەزارەت بۆدیراسەتكردن وتاوتوێكردنیان ،سەبارەت بەسیستەمی پەروەردەیی وئەرك وكارەكانی وەزارەت دووپ���ات���ی���ك���ردەوە ك��ە ل��ەه��ەوڵ��ەك��ان��ی��ان��دا ب��ەردەوام دەبن بۆباشتركردنی ژێرخانی پ��ەروەردەوف��ێ��رك��ردن ونەهێشتنی رۆتین وداب���ەزان���دن���ی زی���ات���ری دەس���ەاڵت���ەك���ان ب������ۆپ������ەروەردەك������ان وپ����ێ����داچ����ون����ەوە بەرێنماییەكان وس��ەرج��ەم جومگەكانی پەروەردەو فێركردن وگرێدانی كۆنفرانسی
()8
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
هەواڵــــــــــــــــەكـــــان پ�����ەروەردەی�����ی ،ل����ەب����ارەی دەس��ت��پ��ێ��ك��ی دەوام��ی��ش��ەوە رون��ی��ك��ردەوە ك��ە ل��ەروی س��ی��اس��ی��ەوە ب��اش��ت��رە دەوام نەوەستێت س���ەرب���اری ب��وون��ی كێشەوگرفتی زۆر لەبەردەم پرۆسەكەدا ودەوام نەكردنیش بەتایبەت لەهەلومەرجی ئێستای كەهەرێمی كوردستان پێیدا تێپەڕدەبێت دەرەنجامی ن��ەرێ��ن��ی زی���ات���رە ،ه���ەروەه���ا ئ���ام���اژەی بەهەندێك ئ��ام��ارك��رد ك��ەل��ەك��ۆی()7000 ه���ەزار قوتابخانە تەنها()750قوتابخانە ئ���اوارەی تێدا نیشتەجێكراوە،لەكۆتایی میوانداریكردن وبەشداربوونی بەڕێزیان ل���ەو دان��ی��ش��ت��ن وك���ۆب���وون���ەوەی���ەدا زۆر بابەتی تێدا باسكرا ودواتر لەكۆنگرەیەكی رۆژن��ام��ەوان��ی��دا پوختە راگەیەندراوێكی ه��اوب��ەش لەنێوان وەزی���ری پ���ەروەردەو سەرۆكی یەكێتی مامۆستایان راگەیەنرا. كۆبوونەوەی ئەنجومەنی تەنفیزی درێژەی بەتەواوكردنی كارنامەی كۆبوونەوەكەدا بەمشێوەیە راس��پ��اردەو پێشنیارەكانی گەاڵڵەكرد: .1ه��ەڵ��س��ەن��گ��ان��دن��ی ك����ارو چ��االك��ی��ەك��ان ل��ەم��اوەی( )3مانگی راب���ڕدوودا بەتایەبت ل��ەروی پەیوەندیەكانی دەرەوەی واڵت لەگەڵ رێكخراوە جیهانیەكان ،دوابەدوای پ��ەی��وەن��دی��ك��ردن��ی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان بە رێكخراوەكانی مامۆستایانی ج��ی��ه��ان��ی و ئ����اگ����ادارك����ردن����ەوەی����ان لە رەوش��ی ئێستای هەرێمی كوردستان بۆ پشتیوانیكردن و هاوكاریان وگەیاندنی پ��ەی��ام��ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی ك��وردس��ت��ان لە ئ���اوارەب���وون و ل��ێ��ق��ەوم��اوان��ی ون��اوچ��ەو دەڤ����ەرەك����ان����ی ه���ەرێ���م���ی ك���وردس���ت���ان وشارەكانی عیراق بەدەست شەڕانگێزی گروپە تیرۆریستیەكانی بەناودەوڵەتی ئ��ی��س�لام��ی(داع��ش) ودەستدرێژیەكانیان بۆسەر هەرێمی كوردستان ،رێكخراوی م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی ج��ی��ه��ان��ی()EIوی��ەك��ێ��ت��ی مامۆستایانی ئەمریكی()AFTو یەكێتی مامۆستایانی ب��ەری��ت��ان��ی()NASUWT وچ���ەن���دی���ن رێ���ك���خ���راوی ن��ێ��ودەوڵ��ەت��ی ئامادەیی خۆیان نیشانداوە بۆهاوكاری وپ��ش��ت��ی��وان��ی لەهەڵوێستەكانی یەكێتی م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی ك��وردس��ت��ان وگ��ەی��ان��دن��ی ئەوپەیامە بۆسەرۆكی رێكخراوی نەتەوە
ی��ەك��گ��رت��وەك��ان و رێكخراوەكانیدیكەی ج��ی��ه��ان��ی ب��ۆ ه��اوك��اری��ك��ردن��ی ه��ەرێ��م��ی كورستان. .2ب������ەردەوام������ب������وون ل���ەه���ەڵ���م���ەت���ی پ��ش��ت��ی��وان��ی��ك��ردن��ی ه���ێ���زی پ��ێ��ش��م��ەرگ��ە بەكۆكردنەوەی كۆمەك وهاوكاری وخوێن بەخشین وناونوسكردنی مامۆستایان وەك خۆبەخش وه��ەر ئەركێك كە بەمەكتەبی سكرتاریەت ولقەكانی یەكێتی مامۆستایان دەكرێت لەشەڕی روبەڕوبوونەوەی تیرۆر لەهەرێمی كوردستان. .3ب���ڕی���اری راگ��رت��ن��ی پ��ێ��دان��ی ناسنامەی مامۆستایان لەلقەكاندا ل��ە 2014/10/1 ت���ا س����ەرەت����ای س���اڵ���ی ت�����ازە و وەك ئامادەكاریەك بۆنوێكردنەوە ویەكخستنی ناسنامەی ئەندامان وەك ئامادەكاری بۆ سازدانی( )13ەمین كۆنگرە. .4ی��ەك��خ��س��ت��ن��ی راپ���ۆرت���ەك���ان���ی ل��ق��ەك��ان ب��ۆدی��راس��ەت��ك��ردن��ی ك��ێ��ش��ەو ئ��اری��ش��ەو گرفتەكان وهەڵسەنگاندنی دەستپێكی س���اڵ���ی ت������ازەی خ���وێ���ن���دن وگ��ەی��ان��دن��ی داواكاری وداخوازیەكانی مامۆستایان بۆ وەزارەتەكانی پەروەردە وخوێندنی بااڵو توێژینەوەی زانستی ولێژنەی پەروەردەو خوێندنی بااڵی پەرلەمانی كوردستان. .5دی���راس���ەت���ك���ردن���ی داواك���اری���ەك���ان���ی مامۆستایانی كۆلێژەكانی خوێندنی ئێواران ل��ەك��ردن��ەوەی كۆلێژ لەهەندێك شوێنی پێویست وهەوڵدان بۆكەمكردنەوەی بڕی پ���ارەی خوێندنیان وی���ان باشتركردنی شێوەی پێدانی. .6پەیمانگەی پ��ەرەپ��ێ��دان��ی مامۆستایان و ه��ەوڵ��دان ب��ۆ ك��ردن��ەوەی زی��ات��ری ئەو پەیمانگەیە ل��ە شوێنیتر وەك دەڤ���ەری
سۆران و پارێزگەی هەڵەبجەو كەركوك وناوچەكانیتر ك��ە بتوانرێت زۆرت��ری��ن مامۆستا تیایدا سودمەندبن. .7ب���ەدواداچ���ون���ی پ���رۆژەك���ان���ی یەكێتی م��ام��ۆس��ت��ای��ان ك��ەم��اوەی��ەك بەرلەئێستا پێشكەش بەوەزارەتی پ��ەروەردە كرابوو ل��ەس��ەر پ��رۆس��ەی دان���ان وئ���ەرك ومافی قوتابخانەكان،قوتابخانە ب��ەڕێ��وەب��ەری ئەهلیەكان،سەرپەرشتیاری پەروەردەیی، ن����اوچ����ە ج���ێ���ن���اك���ۆك وك���وردس���ت���ان���ی وئ����ازادك����راوەك����ان،ه����ەروەه����اپ����ڕۆژەی دەرم���اڵ���ەك���ان���ی پ��ی��ش��ەی��ی وه��ات��وچ��ۆی مامۆستایان. .8هەوڵدان وجەختكردن لەسەرداواكاری مامۆستایان لەپێدانی م��وچ��ەدا ل��ەدوای وەزارەتی پێشمەرگەو ناوخۆ ئەولەویەتبۆ وەزارەتی پەروەردە بێت. .9ب��ەدواداچ��ون��ی كێشەی مامۆستایانی هەڵگری بڕوانامەی ماجستێر وراستاندنی بڕوانامەكانیان وپێدانی نازناوی زانستی ب��ۆ ئ��ەو مامۆستایانەی ل��ەس��ەر میالكی وەزارەتی پەروەردەن. .10ه���ەوڵ���دان ب���ۆ وەرگ���رت���ن���ی پ��ارچ��ە زەوی و دروس��ت��ك��ردن��ی خ��ان��و وش��وق��ە ب���ۆ م��ام��ۆس��ت��ای��ان ل��ەس��ن��وری ل��ق��ەك��ان��ی یەكێتی مامۆستایان وهێنانی كۆمپانیا بۆ هەماهەنگی وهاوكاریكردنی پرۆژەكانی یەكێتی مامۆستایان لە ب��وارە جیاجیكان وەك پێشكەشكردنی خ��زم��ەت��گ��وزاری تەندروستی و گەشتیاری وئەو بوارانەی كە مامۆستایان تیایدا سودمەند دەبن. .11داواك������ردن������ی پ���ل���ەی دام���ەزران���دن���ی مامۆستایان لە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران بۆئەوەی میالكی پێویست دابین بكرێت.
سهردان و هاوكاریكردن
رۆژی 2014/8\17بۆدووهمین جار وهك لقی گهرمیانی یهكیتی مامۆستایانی كوردستان بهدروشمی(پشتیوانیكردنی هێزی پێشمهرگه وئاسایش وپۆلیسی كوردستان كەئهركێكی نیشتمانی وئهخالقیه،سهردانی مرۆڤ ه خۆنهویستهكانمكرد لهبازگهی نهقشبهندی/جهلهوال ،تیایدا پهیامی مامۆستایانی گهرمیان بۆ پارێزهرانی كوردستان دووپاتكرایەوه.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()9( )2014
هەواڵــــــــــــــــەكـــــان
مەكتەبی سكرتاریەت سەردانی وەزارەتی پەروەردە دەكات رۆژی س���ێ���ش���ەم���م���ەی رێ���ك���ەوت���ی 2014/8/5وەف��������دی م��ەك��ت��ەب��ی سكرتاریەت كەپێكهاتبوو لەسەرۆك وج��ێ��گ��ران��ی س�����ەرۆك وئ��ەن��دام��ان��ی م��ەك��ت��ەب��ی س��ك��رت��اری��ەت س���ەردان���ی وەزارەت��ی پەروەردەیان كرد ،لەالیەن بەڕێز وەزی���ری پ���ەروەردە بەگەرمی پ��ێ��ش��وازی��ك��ران ،وەف�����دی م��ەك��ت��ەب��ی س��ك��رت��اری��ەت بەمەبەستی ه��اوك��اری یەكتر وهەماهەنگی زی��ات��ری نێوان یەكێتی مامۆستایان و وەزارەت و ب���ەدواداچ���وون���ی كێشەو گرفتەكانی مامۆستایان وئ��ەو بەرنامانەی كاری ل��ەس��ەر ك����راوە ب���ەدواداچ���وون���ی بۆ بكات بەتایبەتی كێشەی دەرچ��وان��ی كۆلێژی ك���راوە ك��ە چ��ارەس��ەرێ��ك لە هەژماركردنی بڕوانامەكانیان بكرێت ب���ە ب���ەرام���ب���ەرك���ردن���ی ی���اخ���ود خ��ول بینین ،ه��ەروەه��ا ب��ەرام��ب��ەرك��ردن و
پێدانی نازناوی زانستی بە دەرچوانی بڕوانامەكانی ماجستێر مامۆستایانی س��ەر میالكی وەزارەت����ی پ����ەروەردە، هەروەها تەوەری بەستنی كۆنفرانسی پ����ەروەردەی����ی و ك��ۆم��ەڵ��ێ��ك ب��اب��ەت��ی ه���ەن���ووك���ەی���ی ،ب���ەڕێ���زی���ان پ��ەی��م��ان��ی ئەوەیاندا كە سەرجەم ئ��ەو گرفت و
بابەتانە لەو نزیكانەدا چارەسەر بكات و هەماهەنگی ت���ەواو ل��ەگ��ەڵ یەكێتی مامۆستایان دەك���ات ،لەكۆتاییدا ئەو دانیشتن وبەسەركردنەوانەی بەگرنگ وەس����ف ك���رد و وەف�����دی م��ەك��ت��ەب��ی سكرتاریەت بەگەرمی بەڕێكران.
ئێكهتیا مامۆستایانی دهۆك هاریكاریا ئاوارهیێن ئێزدی ومهسیحی كرن رۆژا شهمبی رێكهفتی 2014/8/9ژالیێ ئێكهتیا مامۆستایێن كوردستانێ وب ههڤكاریا لقا دهۆك یا ئێكهتیا مامۆستایێن كوردستانێ هاریكاریێن خوگههاندن ه ئاوارهیێن ئێزدی ومهسیحی كۆ نوكه د ئاكنجی نه ل پارێزگهها دهۆك،ب مهرهما هایداربوونا رهوش��ا ئ��اوارهی��ان و ژ ئهگهرێ ئ��هوب��ارودۆخ��ێ ئ���اوارهی���ان ك��ۆ ن��وك� ه ب��هرهڤ ه�هرێ��م��ا ك��وردس��ت��ان��ێ هاتینه وخێزانێن زۆر بهرهڤ پارێزگهها دهۆك هاتینه م ه ب فهرزانی د ههوارا وان بهێن وخهمێن وان ههلگرین و وهكو ئهركهكێ مرۆڤایهتی م ه بفهرزانی لگورشیانێن خو هندهك هاریكاریا پێشكێشی وان بكهین .
()10
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
هەواڵــــــــــــــــەكـــــان
ئیمزاكردنی گرێبهستی بینای لقی سلێمانی(ی.م.ك) لهگهڵ كۆمپانیای خۆساز رێ����ك����ەوت����ی 2014\7\22لەمەكتەبی سكرتاریەتی یەكێتی مامۆستایان بە ئ��ام��ادەب��وون��ی س���ەرۆك و ئەندامانی م��ەك��ت��ەب��ی س��ك��رت��اری��ەت و س���ەرۆك و ئ��ەن��دام��ان��ی لقی سلێمانی یەكێتی م��ام��ۆس��ت��ای��ان ون��وێ��ن��ەری كۆمپانیا گرێبەستی نێوان کۆمپانیای خۆساز و یەکێتی مامۆستایانی كوردستان بۆ دروستکردنی باڵەخانەیەکی پێنج ن��ه��ۆم��ی م���ۆدێ���رن ل��ە ل��ق��ی سلێمانی ئیمزاكرا.
یەكێتی مامۆستایان و كۆلێژی كتابی زانكۆیی لێك تێگەیشتنێك واژۆ دەكەن
دوای دی��دار و ك��ۆب��وون��ەوە لەگەڵ راگر و دەستەی مامۆستایانی كۆلێژی كتابی زانكۆیی رێككەوتن لەسەر هاوكاریكردنی هەردووال بەمەبەستی خزمەتكردنی بواری زانستی و پەرەپێدان ،رۆژی چوارشەممە رێكەوتی 2014/9/24لە هۆتێل شیراتۆن ل��ە رێورەسمێكدا لێك گەیشتنێك واژۆ كرا ،بۆ ئەوەی لێرە ب��ەدواوە هەماهەنگی بكرێت لەمەڕ پەرەپێدانی بواری زانستی و پ��ەروەردەی��ی هەروەها ئاسانكاری بۆ وەرگ��رت��ن��ی مامۆستایان و خوێندكاران و قوتابیان ل��ە ب���وارە ج��ۆراوج��ۆرەك��ان ل��ەم��ی��ان��ەی رێ��ورەس��م��ی م��ۆرك��ردن��ەك��ە، ه��ەری��ەك ل��ە (د .ه��م��ام) راگ���ری كۆلێژ و
سەرۆكی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان ،وت���اری���ان پێشكەش ك���رد ئ��ام��ادەی��ی��ان دەربڕی هەرچیان پێ بكرێت درێغی ناكەن
لە خزمەتكردنی ئایندە و دوارۆژی الوان و ئارەزومەندانی خوێندن لەم واڵتە .
لقی رانیەی یەكێتی ماموستایانی كوردستان هاوكاری ئاوارەكانی حاجیاوا دەكات رێكەوتی 2014/8/18س��ت��اف��ی لقی راپ��ه ڕینی یه كێتی مامۆستایانی كوردستان كۆمه ڵێك هاوكاری گه یانده ئ��اواره كان له شاروچكه ی حاجیاوا كه له چه ند مزگه وتێك نیشته جێكراون ..هەروەها هەستان بە ئامادەكردنی نیوەڕۆخوانێك بۆ منداڵە ئاوارەكانی شەنگال ك��ە ل��ە قوتابخانەكانی ب��اخ��چ��ەی س��اوای��ان��ی شارۆچكەی قەالدزێ و مێخەك نیشتەجێكراون..
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()11( )2014
وەزارەتی پەروەردە لە نێوان نوێگەری و قەیرانی داراییدا بەڕێوەبەری نوسین وەزارەت���������ی پ���������ەروەردە ی��ەك��ێ��ك��ە لەوەزارەتە هەستیارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان وپەیوەندیەكی دانەبڕاو وكاریگەری لەگەڵ تاك بەتاكی كۆمەڵگەدا هەیە ،جا ئ��ەم پەیوندیە راس��ت��ەوخ��ۆ بێت ی��ا ن��اراس��ت��ەوخ��ۆ، ئ��ەم��ە وێ����ڕای ئ����ەوەی پ��ێ��وان��ەی��ەك��ە ب��ۆئ��اس��ت��ی گ���ەش���ەی ه���ەر واڵت��ی��ك لەبەرامبەریشدا وپێشكەوتنەكانی، ئاستی زانست وپەروەردەو فێركردن ه��ەم��ی��ش��ەپ��ێ��وی��س��ت��ی ب��ەن��وێ��گ��ەری و ت��ەك��ان��ی ج����دی ه��ەی��ە ت��ال��ەگ��ەڵ گ��ۆڕان��ك��اری��ەك��ان��ی ج��ی��ه��ان ب���ڕوات ودانەبڕێت ل��ەرەوڕەوەی بەردەوامی داه���ێ���ن���ان���ەك���ان وت����وان����ای ه��ەب��ێ��ت ك��ادری سەركەوتو بەگەل و واڵت ببەخشێت .هەڵبەتە وێ���ڕای ئ��ەوەی كەدەبێت دەسەاڵتی ك��وردی گرنگی ت��ەواو ب��دات بەم كەرتە ،لەبەرامبەر یشدا دووالی��ەن��ی س��ەرەك��ی وگرنگ ه��ۆك��اری پێشخستن وگەشەكردنی كەرتی پەروەردەن ،یەكەمیان :كەرتی پەروەردەپێویستی بەكەسانی خاوەن ئ��ەزم��ون وش���ارەزای���ی وك��ردن��ەوەی دەرگ�����ە ب�����ەروی گ��ەن��ج��ان��دا ه��ەی��ە ن���ەوەك بەكەسانێك بەمێشكێكی س���واو وب��ی��رك��ردن��ەوەی��ەك��ی قەتیس بووی سااڵنێك كەتازەگەری لەسەر دەستیان رون����ادات ،وات��ە هەیكەلی وەزارەت����ی پ����ەروەردە دەب��ێ��ت سەر ێ داب���ڕێ���ژرێ���ت���ەوە ،ئ��ەم��ەش ل���ەن���و مانای ئ��ەوە نیە هەركارێك پێشوتر ئ���ەن���ج���ام���دراب���ێ���ت ك����ەرەت����ی سفر بكرێت ،بەڵكو بەپێچەوانەوە دەبێت كارەكانی ئەوستافەی پێشو بەرز رابگیرێت،چونكە ئ��ەوەی لەسااڵنی راب��ردوو لەالیەن ستافی پێشوكراوە
()12
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
باش یان خراپ ئەوەندە لەهەگبەكەیدا هەبووە ،بڕوای ت��ەواوم وایە كەهیج تازەگەریەك رونادات كە لەرابردودا ئ���ەوراس���ت���ی���ەم���ان ب��ی��ن��ی،ئ��ەوەش��ی دەكرێت دووبارە جوانكاریەكی كاتیە لەرێنمایی وئەمە مانای بێبایەخكردنی هیالكی وم��ان��دووب��وون��ی خەڵكانێك ن��ی��ە ،ئ���ەوەن���دەی م��ەب��ەس��ت��م��ە بیڵێم ێ دەبێت رێگە بەئەقڵێكی كراوەو نو بدەین ،بۆجێبەجێكردنی ئەم خاڵەش ئەركی وەزیری پەروەردەیە بەوردی ل���ەم م��ەس��ەل��ە ب��ڕوان��ێ��ت و دوور ل��ەه��ەر م��وج��ام��ەل��ەی��ەك��ی شەخصی وحیزبی هەوڵبدات ئەوگۆڕانكارییە ل��ەن��او وەزارەت���ەك���ەی ئەنجام ب��دات ك��ەزی��ات��ر ل��ەن��ێ��و دی��وان��ی وەزارەت وبەڕێوەبەرە گشتیەكان و تادەگاتە راوێ��ژك��ارەك��ان،پ��ێ��وی��س��ت��ە خ��ەم��ی سەرەكی وەزارەت بێت ونەگەڕێتەوە بۆراگرتنی دڵی ئەم و رازیكردنی دڵی ئ��ەو..الی��ەن��ی دووەم��ی��ش :كەهۆكاری سەرخستنی ئ��ەم كاروانەیە الیەنی داراییە ،لەكابینەی پێشوداو لەغیابی ك��ێ��ش��ەی دارای���ی���دا ك��ەل��ەس��ات��ەك��ان��ی ك��ۆت��ای��ی��دا ئ��ەم ق��ەی��ران��ە دەرك����ەوت، ه��ەم��ی��ش��ە وەزی������ری پ�������ەروەردەو شارەزایان پێیان وابوو ئەو بودجەی ب��ۆ وەزارەت�����ی پ�����ەروەردە دان���راوە كەمە وپێویستە پەرلەمان وحكومەت ئ��ەم��ە ل���ەب���ەرچ���او ب��گ��رن وب��ودج��ە بەشێوەیەك زی��اد بكرێت تالەگەڵ خ��واس��ت��ەك��ان��ی پ�����ەروەردەو گرنگی وهەستیاری ئەم كەرتەدا بگونجێت، لەگەڵ ئەو كەموكوڕیانەی بوونیان هەیە چارەسەر بكرێن وچیتر هێندە س��ااڵن��ە دووب�����ارە ن��ەب��ن��ەوە .ب��ەاڵم بەداخەوە لەماوەی سااڵنی كابینەی
حەوتەم ئەم راستیە لەبەرچاو نەگیر ێ ا .ئێستاش ئ��ەرك��ی وەزی����ری نو وكابینەی هەشت لەگەڵ هەبوونی قەیرانی دارایی قورستربووە ،بەوەی ناتوانێت ئەوبەشەی بەالیەنی دارایی چارەسەردەبێت هەر لەچاپكردنی كتێب وكردنەوەی قوتابخانەوباشتركردنی ژی��ان��ی ك��ارم��ەن��دان وگۆڕینی میتۆد وداب��ی��ن��ك��ردن��ی پ��ێ��داوی��س��ت��ی��ەك��ان��ی ت��اق��ی��گ��ە وئ���اس���ان���ك���اری ب���ۆ ژی��ان��ی خوێندكاران وقوتابیانی گوندنشینان وجێبەجێكردنی ناوەرۆكی كۆنگرەی پ�����ەروەردەی�����ی ئ���ەگ���ەر ل��ەك��ات��ێ��ك��دا ب��ەس��ت��ر ا ت���ادەگ���ات���ە داب��ی��ن��ك��ردن��ی خولی بەهێزكردنی ئاستی زانستی مامۆستایان وباشتركردنی ژیانیان وك���ێ���ش���ەی ه���ەم���ی���ش���ەی���ی م��ی�لاك ودامەزراندن .هەربۆیە دەبێت ئەمەش خەمی وەزارەت بێت تاوەكو پەروەردە بەشێوەیەكی چەقبەستو نەمێنێتەوە وئەركی تەنیا دەركردنی رێنمایی بێت وكاریگەری نەبێت لەسەرپێشكەوتنی پەروەردە! لێرەدا وەزیری پەروەردە بۆئەوەی وەزارەتەكەی سەركەوتنی بەرچاوی پێوە دیار بێت كەئومێدی هەموالیەكە دەبێت ئ��ەو دووالی��ەن��ە ل��ەب��ەرچ��اوب��گ��رێ��ت ،ه��ی��چ ی���ەك ل��ەو دووالیەنەی ئاماژەم پێداوەپێشكەوتن لەكەرتی پ����ەروەردەدا بەدیناهێنێت ئەگەر الیەنێكیان فەرامۆش بكرێت، بڕیاروپێداچونەوەیەكی بۆئەمەش ب��وێ��ران��ەی گ��ەرەك��ە ت��اوەزارەت��ێ��ك��ی نمونەیی وەدی بێت ،دەنا وەزارەتی پەروەردە بەپشتكردنە ئەو دووالیەنە دەچێتە سوری متبوونەوە..
حكومەت بەمامۆستایان وپەروەردە و قوتابخانەكانەوە جوانە.. سكرتێری نوسین ئ��ەو هەلومەرجەی كەئەمڕۆ هاتۆتەپێش لەیەخەگیری ش��ەڕوش��ۆڕودڕن��دەی��ی دوژمنانی گەلەكەمان بەتایبەت لەالیەن ناوە بەدەكەی(داعش)ی بەناو ئیسالم بەرامبەر بەهەرێمی ك��وردس��ت��ان��ی ئ����اوەدان وژی����اری ونمونەی ئاشتی وپ��ێ��ك��ەوەژی��ان و رێزگرتنی م��ەزه��ەب وئایینە جیاجیاكان ،دی��ارە ئەوئارامی وپێشڤەچونانەی هەرێم ئەزمونێكە دەبێت زیاتر پێشكەوێت وپشتیوانی لێبكرێت، لەالیەكیتریشەوە ئەو شێوازە حكومڕانیەی حكومەتی عێراق سەلماندی كەهیچ جیاوازیەكی ئەوتۆی لەگەڵ حكومەتەكانی پێشوتری حكومڕانێتی عێراق نەبووە ونابێت ،لەبەر ئەوەی لەسەر هزروبیرو فەلسەفە كۆن و رزیوەكانی خۆیان بەردەوامن وبەهیچ شێوەیەك ناچنە ب��ەر سێبەر وژێ��رب��اری حوكمی دیموكراسی وئ��ازادی وع��ەدال��ەت��ی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی وپێشكەوتنی س��ەردەم��ی��ان��ە، سەلماندیان ك��ەت��ەن��ه��ادەت��وان��ن بەلۆژبكی ئاگروئاسن ێ وملمالنێی سیاسەتی دوژمنكارانە ونانبڕین وبەربەرەكان ورەگەزپەرستانە وبەبیری مەزهەبی وناوچەگەری درێژە بەمانەوەی دەس��ەاڵت وحكومیان بدەن..بەپێچەوانەوە حكومەت و واڵتانی دونیا ئەوانە بوونە هاوكار وپشتیوانی گ��ەل��ی ك��وردس��ت��ان ،ئ��ەوان��ەب��وون ك��ە لەدیموكراسیەت وب��ەه��ای ئ���ازادی وم���رۆڤ وم��رۆڤ��ای��ەت��ی��ان زان��ی هاتنە دەن��گ وب��ەك��ردار سەلماندیان مرۆڤدۆستن وبەرگریان لەهەرێمی كوردستان ك��رد..ئ��ەوەی مەبەست وكرۆكی بابەتەكەمە كەتیشكی بخەمەسەر ئەوەیە وپێویستی كرد بیوروژێنین چاندنی تۆوی ئینتیما وگیانی نیشتیمانپارێزی وهاواڵتیبوونە لەپرۆسەی پەروەردەو لەناخی تاكەكانی كۆمەڵگە زیاتر بچەسپێنین وبەهێزتری بكەین ،بۆئەوەی لەنەوەكانی ئێستاو دوارۆژمان دڵنیابین كەبەرەڤانی لەو خاك نیشتیمانە ئازیزەیان دەك��ەن..ئ��ەوەی ئەو پرۆسە گرنگەی پێگەیاندنی ئەوگیان وهەست وئاكاری فێربوونەی لەئەستۆدایە مامۆستایان وپەروەردەكارانن كەهەردوو ئەركی پیشەیی وفێركاری و پەروەردەیی لەالیەك وئەركی نیشتیمانی ونەتەوەیی لەالیەكیتر بەجێدەگەیەنن ،واتا ئەوئەرك وكارەپیرۆزەی كەمامۆستایان پیادەی دەكەن هیچی كەمترنیە لەبەرگریكردن وپشتیوانی وسەنگەر بەهێزكردنی پێشمەرگە وپاراستنی واری كوردستان،
مامۆستایانن رۆڵ��ەك��ان��م��ان ت��ەی��ار وئ��ام��ادە دەك���ەن بۆ ئەوگیانفیدایی وخۆبەقوربانكردنەیان بۆ رۆژێكی وەكو ئ��ەم��ڕۆ وب��ەرەن��گ��ارب��وون��ەوەی دوژم��ن��ان��ی گەلەكەمان.. لەالیەكیدیكەشەوە مامۆستایان وپەروەردەكاران سونبولی مانەوەی هەیبەتی حكومەت و وەزارەت��ی پ��ەروەردەن ولەهەمووكات وساتێكدا ه��ەر هەڵوێستیان مەردانەو جوامێرانە بووە ،دیارە لەرابردووشدا بەرامبەر بەرژێم سەری بەرزیان بۆموچە نەوی نەكرد لەئەمڕۆشدا هەمان هەڵوێست دووبارە بۆوە سەری بەرزیان بۆموچە نەوی نەكردەوە ،بەاڵم ئەمجارەیان بەرامبەر بەحكومەتەكەی خ��ۆی��ان حكومەتی ه��ەرێ��م كەهەلومەرجەكانی ئەوسا وئێستا زۆر ج��ی��اوازن ،دەبێت حكومەتی هەرێم ئەوە ل��ەب��ەرچ��او ب��گ��رێ��ت ودڵ���س���ۆزی وئ���ەم���ەك���داری خ��ۆی بۆتوێژی مامۆستایان بنوێنێت بۆئەوەی پەروەردەكاران ساردنەبنەوە ل��ەو گوڕوتینەیان لەگیانپێدانی روحی نیشتیمانپەروەری و واڵتپارێزیان وسڕینەوەی ئەوهەستە بەرزەیان كە لەوسۆنگەیەشەوە كاریگەری دەبێت لەسەر قوتابیان و نەوەكانی دوارۆژ..بەپێنەدانی( )3مانگ موچە وئاوڕنەدانەوە لەداوا وداخوازیەكانیان وهەژارتركردنیان ئەوەندەیدیكە ئ��ەو روح��ە پاكەیان دەمرێنێت و وای��ان لێدەكات كەتەنها بەئەركی پیشەییان هەڵسن والیەنەكەی دیكە فەرامۆش بكەن..حكومەت بەمامۆستایان وپەروەردە وقوتابخانەكانەوە جوانە ،بوونیان بوونی حكومەتە، گەشەسەندنیان گەشەسەندنی واڵتە ،پەراوێزخستنیان واتا راگرتنی رەوڕەوەی پێشكەوتن ونەشونماكردنە،ئێمەی مامۆستایان چاوەڕوانی زۆرتر وزیاتربووین لەحكومەت ك��ەچ��ی كەمترین وس��ادەت��ری��ن ه��ی��وام��ان ب���ەزۆر زان��را كەمافێكی سروشتی خۆمانە كەموچەكەیە..خۆ لەهەمو واڵتانی دونیاش حالەتی لەناكاو شەڕو شۆڕ وپەشێوی هاتۆتە ئ��اراوە كەچی ی��ەك تۆزقاڵ كاریگەری لەسەر بژێوی ژیانی مامۆستایان والیەنی پەروەردە نەبووە..بۆیە داوا دەكەین چیتر وانەكەن رۆژانی دژوار وتاڵی رابردوو دووبارە بێتەوە كە زگێك تێرو زگێك برسی بەڕێكەین، تەنها ئ��ەوەی داوای دەكەین رێ��ز لەماندوونەناسی و لەخۆبووردەیی وهەڵوێستەكانی مامۆستایان بگرن..
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
()13
10/6بۆ كرا بە جەژن ؟ گۆڤاری مامۆستا ئ��اش��ك��رای��ە ی��ەك��ێ��ت��ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی ك��وردس��ت��ان ل��ە رۆژی 1962/5/15 ل���ەس���ەر دەس���ت���ی ك��ۆم��ەڵ��ێ��ك ك��ەڵ��ە پەروەردەكار و دڵسۆز و خونەویست دام��ەزرا ،لەو ب��ەروارەوە تا هەنوكە ئ���ەم رێ��ك��خ��راوە پ��ێ ب��ەپ��ێ و س��ات ب��ەس��ات فاكتۆرێكی گرنگی بنیاتی پ����ەروەردەی����ی و نیشتمانی گەلی ك��وردس��ت��ان ب���ووە ،ب��ەج��ۆرێ��ك لەو ساتانەی پێویست بەپێشمەرگایەتی بووە ،پێشمەرگەبوون ،لەو ساتانەش منداڵ و نەوەكان پێویستیان بە ئەلف و ب��ێ��ی ك������وردەواری ب����ووە ،چ��رای روناكردنەوەی شەوە زەنگی تاریكی ب���وون ،ب��ۆ ئ��ەو مەبەستانە س��ەدان مامۆستا خوێنی خۆیان كردۆتە سور خەاڵت ،هەزارانیشیان میوانی كونج كەلە بەرە تاریكەكانی رژێمە گەل كوژە یەك لەدوای یەكەكانی عێراقی بوون، ئەمە بێجگە لە دەربەدەری و بێ ماڵ و حاڵی ،ئەو مێژووە پڕ لە سەروەریە مەگەر بكرێتە چەندین فلیمی سینمایی و دیكۆمنتاری ئینجا دەبێتە پانۆراما و بۆمان دەردەك��ەوێ��ت چی و چۆن ك������راوە؟ ئ����ەو دۆخ�����ە ح��ەم��اس��ەت خۆلقێنە تا راپەڕینە پڕ لەشكۆكەی ئاداری 1991بەردەوام بوو ،لەدوای راپەڕینشدا كە جارێكیتر مامۆستایان بوونە هاوسەنگەری سەرمەشقەكان ،دوژمنانی گەلیان توناو تون برد، خوێنی م��ام��ۆس��ت��ای شەهید بهرام جمیل و ه��اوڕێ��ك��ان��ی گ��ەواه��ی��دەری ئ��ەو راس��ت��ی��ەن ،ل���ەدوای ئ��ەو رۆژە پرشنگدارو مێژوییانە ل��ە دیرۆكی گ��ەل��ەك��ەم��ان ،یەكێتی مامۆستایان قۆناغی خەباتی نهێنی تێپەڕاند و كەوتە قۆناغی خەباتی جەماوەری و ب��ەش��داری��ك��ردن ل��ە بنیاتنانەوەی دامودەزگا پەروەردەیی و ئیداریەكان، مامۆستایان لەو ماوەیەدا بەرزترین نمونەی خۆراگریان تۆماركرد كە هیچ
()14
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
جیاوازیەكی لەگەڵ خەباتی شاخدا نەبوو كاتێك بەبێ موچە و سادەترین سەرەتاكانی ژیان ماوەیەكی درێژیان گوزەراند تەنها و تەنها لەبەر خاتری ئ��ەوەی كوردستان ئیتر لە ت��رس و تۆقدا رزگاری بێت ،بۆ ئەوەی باشتر و زانستیانەتر ئەو ئامانجە مسۆگەر ب���ك���ات ،دەس���ت���ی ب��ەه��ەن��گ��اوەك��ان��ی ب���ن���ی���ات���ن���ان���ەوەی ئ���ۆرگ���ان���ەك���ان���ی ك������رد ،دەس���پ���ێ���ك���ی ه���ەن���گ���اوەك���ان بەهەڵبژاردنێكی سەرتاسەری دەستی پێكرد كەلە 1992/4/30بەڕێوەچو پێویستە بوترێ ئەو هەڵبژاردنە پێش هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانیش ئەنجامدرا ،پاشان و لە 1992/10/6 – 4 نۆیەمین كۆنگرە بەڕێوبرا ،دیارە ئەو كۆنگرەیە گرنگیەكی زۆری هەبوو ب��ەو مانایەی یەكێتی مامۆستایان س��ەرل��ەن��وێ و بەفۆرمێكی ت���ازەوە ئۆرگانیزە كرایەوە كەسەرەتایەكی گرنگ ب��وو بۆ هەڵهێنانی هەنگاوی خ��ێ��را ل��ەم��ەڕ خ��واس��ت��ە پیشەیی و نیشتمانی و ن��ەت��ەوەی��ی��ەك��ان��دا ،لەو كۆنگرەیەدا بەلەبەرچاوگرتنی ئەم پالنەرانە-: -1سەركەوتنی نۆیەمین كۆنگرە لە 1992/10/6 -2ج����اڕدان����ی س��ی��س��ت��ەم��ی ف��ی��درال��ی لەالیەن پەرلەمانی كوردستانەوە لە بە 1992/10/4 ب�����ڕوای ئ��ەن��دام��ان��ی ك��ۆن��گ��رە ئ��ەو دوو ح��ەدەس��ە زۆر گرنگە دەهێنێ 10/6بكرێتە جەژنی مامۆستایانی ك���وردس���ت���ان ،ل���ەه���ەم���ان ك��ات��ی��ش��دا رۆژی 10/9ك���ە رۆژی شەهید بوونی مامۆستا( حسیب محمدامین س��ی��ام��ەن��س��وری) ب��وو ل��ە ب��ەرەك��ان��ی روبەڕوبوونەوە و بەرخودانیدا كرابە رۆژی شەهیدی یەكێتی مامۆستایان، بەپێویستی دەزان����م ئ��ام��اژە ب��ەوە ب����دەم رۆژی ()1992/10/5وش ك��ە رۆژی دام���ەرزان���دن���ی یەكێتی مامۆستایانی جیهانیە ( ،)EIبەبڕیاری
ی��ەك��ەم ك��ۆن��گ��رەی ئ���ەو رێ��ك��خ��راوە جیهانیە ئ��ەو رۆژە ك��رای��ە جەژنی مامۆستایانی جیهان ،دی���ارە ()EI ئێستا رێكخراوێكی س��ەرت��اس��ەری جیهانە و ل��ە ( )173دەوڵ���ەت ()30 ملیۆن ئەندامی هەیە ،لەچوارچێوەی ( )5كۆمیتەی هەرێمایەتی رێكخراون، م��ەڵ��ب��ەن��دی س��ەرەك��ی ل��ە بروكسلی پایتەختی بەلجیكایە ،كۆمیتەكانیش بریتین لە - : -1ئاسیاباسیفیك كە مەڵبەندەكەی لە كوالالمبورە . -2ب��اك��وری ئەفەریقا و رۆژه��ەاڵت��ی ن���اوەڕاس���ت ك��ە م��ەڵ��ب��ەن��دەك��ەی لە بەیروتە . -3رۆژه��ەاڵت��ی ئ��ەوروپ��ا و باكوری ئاسیا مەڵبەندەكەی لە ڤینایە . -4ئ���ەم���ەری���ك���ا م���ەڵ���ب���ەن���دەك���ەی لە ساوپالۆیە . -5ن��اوەڕاس��ت و باشوری ئەفەریقا مەڵبەندەكەی لە كیپ تاونە . تا هەنوكە ( )6كۆنگرەی بەستاوە ب��ڕی��اردراوە حەوتەمین كۆنگرە لە ئۆتاوەی پایتەختی كەنەدا ببەسترێت، جێگای شانازیە یەكێتی مامۆستایانی ك��وردس��ت��ان ل��ە س��اڵ��ی ( )2007ەوە ئ��ەن��دام��ی ك��ارای��ی ئ��ەو رێكخراوەیە و لە ئەیلولی ()2013ەوە نوێنەری (ی.م.ك) ئەندامی مەكتەبی تەنفیزی كۆمیتەی ئاسیا باسیفیكە ،ئ��ەوەی ماوەتەوە بلێم لە چەژن مامۆستایانی ك��وردس��ت��ان وج��ی��ه��ان��ی��دا جوانترین پیرۆزبایی بنێرین بۆ مامۆستایان ج��ی��ه��ان ب��ەگ��ش��ت��ی و ك��وردس��ت��ان بەتایبەتی هەروەها درود و ساڵویش بۆ گیانی پاكی مامۆستای شەهید و كۆچكردووەكان ،تەمەنی درێژیش بۆ خانەنشینەكان كە هیچ حەرفێك نیە بۆ قەرەبوكردنەوەی خۆ راگ��ری و ماندووبوون و بەخشندەییان.
پەرەپێدانی كلتوری خوێندنەوە لەقوتابخانەكاندا
كۆنفۆشیوس دەڵێ:گرنگ نیە پێتواب ێ چەند سەرقاڵی,پێویستە كاتێك بدۆزیەوە بۆخوێندنەوە ئەگینا خۆت دەدەیتە دەست نەزانینێك كەخۆت هەڵتبژاردووە.
پ.ی.د.هیمداد عەبدولقەهار محەمەد راگری كۆلێژی پەروەردەی بنەڕەتی /زانكۆی سەالحەدین
ویست وپەرۆشی بۆخوێندنەوە تەنها خولیانیە بەڵكو بۆتە نەریتێكی كلتوری خەڵك لەواڵتانی پێشكەوتوی وەكو ئەوروپاوئەمەریكای باكور ویابان وكۆریای باشور.ئەم كلتورەش لەقۆناغەكانی سەرەتای ژیانی منداڵەوە چەكەرە دەكات وپەرەدەستێنێ.خوێندنەوە بەهرەیەكی زمانیی زۆرگرنگە،چونكە چەندین سود بەتاك دەگەیەنێت،بۆنمونە لەقوتابخانەدا بەهرەی خوێندنەوە وادەك��ات ببیت بەكەسێكی سەركەوتو، چونكە زۆرب��ەی كاتەكانی قوتابخانە وسەركەوتن بەندە بەتوانای خوێندنەوە وتێگەیشتن،هەروەها خوێندنەوە هاندەرێكە بۆداهێنان ،چونكە داهێنان خ���ۆی ب��ری��ت��ی��ە ل��ەپ��ێ��ك��ەوە ب��ەس��ت��ن��ەوەی ب��ی��رۆك��ە وچەمكەكان،هەرچەند وردت��ر وزیاتر بخوێنینەوە هێندە زی��ات��ر بیرۆكەوچەمك دێتە مێشكمانەوە. ئەگەر سەیری واڵتی یابان بكەی كەتێیدا رێژەی خوێندنەوە زۆرب��ەرزە بۆیە لەسەرتاسەری دونیا بۆتە یەكێك لەواڵتە داهێنەرەكان،سەرەڕای ئەوەش خ��وێ��ن��دن��ەوە دەب��ێ��ت��ە ه��ۆی پ��ەرەپ��ێ��دان بەچەمكی لێبووردەیی وپێكەوەژیان وئاشتی ،چونكە بەهۆی خوێندنەوەی زۆر زیاتر لەكەسانیتر تێدەگەین وئ��اش��ن��ادەب��ی��ن ب����ەداب ون��ەری��ت وب����اوەڕ وئایین وچەندین شتیتر.بەاڵم ئەگەر سەیری كۆمەڵگەی كوردی بكەین دەبینین كلتوری خوێندنەوە لەتەمەنی زوی منداڵ زۆربەدەگمەن دەبینرێ ولەزۆر شوێندا هەربوونی نیە.هەرچەندە لێرە ولەوێ لەسەر ئاستی ێ خێزان وبنەماڵەدا خوێندنەوە تاك دەبینین لەهەند ه��ەی��ە ،ب��ەاڵم ب��ەت��ەواوی نەبۆتە كلتورونەریتێكی رۆژانە،هەروەها دەبیستین كەحكومەت جارجار ئەم ێ لەمیدیاكان ودوات��ر سست مەسەلەیە دەوروژێن دەبێتەوە بەهۆی ئەوهەموبەربەستانەی كەدێنەپێش وبەهۆی بوونی ئەولەویاتی تری ژیاریی بۆخەڵك. دەبینین قوتابخانەكانی سەر بەوەزارەتی پەروەردە كتێبخانەیان تێدانیە ومامۆستایانیش هەمووهەوڵێك دەدەن لەگەڵ ئەوكتێبانەی وەك پرۆگرام بۆیان دەستنیشانكراوە ،بۆیە قوتابیانیش تەنها خۆیان بەپرۆگرامەكانەوە خ��ەری��ك دەك���ەن وبۆچونێكی وای����ان الدروس�����ت ب���ووە ك��ەئ��ەوك��ت��ێ��ب��ان��ە ه��ەم��وو زانیارییەكی پێویستیان تێدایە.بەاڵم ئ��ەم كتێبانە نەك تەنها هەموو زانیارییەكی پێویستیان تێدانیە بەڵكو زۆركەموكوڕیان تێدایە وبەهیچ شێوەیەك ب��ەس نیە بۆدروستكردنی كەسێتی ئەوقوتابیانە وئامادەكردنیان بۆدونیای پراكتیكی.خۆ لەژیاندا تەنها ئەوشتانە نایەتەپێش كەلەنێو كتێبەكانی قوتابخانەدا هەن بەڵكو هەزارەها هەڵوێست وحاڵەتیتر هەیە كە لەدووتوێی ئەم كتێبانەدا شوێنیان نەبۆتەوە ،بۆیە پێویستە لەشوێنیتردا بخوێندرێنەوە وپێیان ئاشنابن. ئەگەر بیرێك لەرابردووی خۆمان بكەینەوە ورۆژانی قوتابخانە بێنینەوە ی��ادی خۆمان هەست دەكەین چەند پێویسیتمان بەخوێندنەوەی زیاترهەبووە وهەیە ومنداڵەكان ونەوەكانی دوای ئێمەش هەمان
پێداویستیان هەیە.هەرچەندە لەرۆژگاری ئەمڕۆماندا دەزگەكانی راگەیاندن وەك��و تەلەفزیۆن ورادی��ۆ هەندێك لەوكەلێنانەیان پڕكردۆتەوە بەاڵم ئەوانەش بەس نین. ێ تیشك بخەمە سەر پێداویستیەكانی لێرەدا دەمەو ێ باس پەرەپێدانی كلتوری خوێندنەوە ،من ج��ار لەئەگەرەكانی ف��ەراه��ەم ب��وون ون��ەب��وون��ی ناكەم لەكۆمەڵگەی ك��وردی��دا .بوونی كتێب وس��ەرچ��اوە وب��اب��ەت��ی ش��ی��او ب��ۆخ��وێ��ن��دن��ەوە ب��ەپ��ێ��ی ئ��اس��ت وت��ەم��ەن وب��وون��ی شوێنی ش��ی��او بۆخوێندنەوە. ێ پاش دابینكردنی ئەم دوو پێداویستیە ئێستادەب میكانیزمی ه��ان��دان داب��ن��رێ وپ��رۆگ��رام��ی خوێندن ێ هانی خوێندنەوە بدات(خوێندنەوە بەشێوەیەكب ب���ۆخ���ۆش���ی س����ەرەت����ا ن�����ەك ب���ۆت���اق���ی���ك���ردن���ەوە ێ رۆڵی بەدواداچون لەبیربكەین وهەڵسەنگاندن).ناب بۆمسۆگەركردنی سەركەوتنی ئەوپرۆژەیە ،هەر بۆئەم مەبەستەش هەماهەنگی نێوان وەزارەت ومامۆستایان ورێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی ورێ��ك��خ��راوەك��ان��ی جیهان زۆر پێویستە .لەگەڵ ئەوانەشدا دەزگەكانی راگەیاندن دەب �ێ رۆڵێكی تایبەت بگێڕن بۆزەقكردنەوەی سودەكانی كلتوری خوێندنەوە ورونكردنەوەی سود وكاریگەرییەكانی ئەم كلتورە لەسەر كەسێتی زانستی تاك وژیاریی ومتمانەبەخۆبوون وتێگەیشتن لەدونیای دەوربەر ودروستكردنی كەسێتی داهێنەر وچەندانیتر.شایانی باسە دابینكردنی هەر یەكێك لەم پێداویستیانەی س�����ەرەوە ب��ۆپ��ەرەپ��ێ��دان��ی ك��ل��ت��وری خ��وێ��ن��دن��ەوە روب����ەڕوی چەندین ب��ەرب��ەس��ت وگ��رف��ت دەب��ن��ەوە لەسەروی هەمویانەوە هەژاریی خێزان وكاركردن ب��ۆپ��ەرەپ��ێ��دان��ی نەریتی خوێندنەوە لەناوخێزان. سیستەمی پ���ەروەردە بەشێوەیەكی گشتی هانی خ��وێ��ن��دن��ەوەی ب���ەدەر ل��ەپ��رۆگ��رام��ەك��ان��ی خوێندن ن��ادەن وتەنانەت ئەوبەشە كەمەی بۆخوێندنەوە تەرخانكراوە لەسیستەمەكە بەشێوەیەكی گونجاو ێ وس����ودی لێنابینرێ .ب��ەرب��ەس��ت ب��ەك��ارن��اه��ێ��ن��ر وگرفتێكی بەرچاویتر بریتیە لەكەمیی كتێب وبابەتی خ��وێ��ن��دن��ەوە بەپێی ئاستی تێگەیشتن وتەمەنی قوتابیان وكەمیی س��ەرچ��اوە ب��ەزم��ان��ی زگماكی خوێنەر،نەبوونی پەیوەندی پتەو وتۆكمە لەنێوان خ��ێ��زان وق��وت��اب��خ��ان��ە ب��ۆت��ە كێشەیەكیتر ،چونكە ێ منداڵ پێش تەمەنی چونە قوتابخانە ئامادەنەكراب ێ چەسپاندنی كلتوری خوێندنەوە ئەستەمە بتوان سەركەوتوبێت.نەبوونی ستراتیژییەت ورێوشوێنی بەهێزكردنی كلتوری خوێندنەوە لەالیەن حكومەت وتەنانەت مامۆستایانیشەوە رێگرێكە ل��ەب��ەردەم چ��ەس��پ��ان��دن وپ��ەرەپ��ێ��دان��ی ئ���ەم ك��ل��ت��ورە،زۆرێ��ك لەمامۆستایان بۆچونێكی پۆزەتیڤیان نیە لەبارەی خوێندنەوە ،بۆیە كاتێكی وەهای بۆتەرخان ناكەن لەكاتی وانەوتنەوەدا تەنانەت رێگەكانی وانەوتنەوەی بابەتی خوێندنەوە بەباشی بەكارناهێنرێن ،جگە لەنەبوونی ژم��ارەی��ەك��ی زۆر وش��ی��اوی كتێبخانە ێ شوێن كارمەند وبەرپرسانی وهەندێجار لەهەند كتێبخانە هاندەرنین ،لەمبارەیەوە نەك ئاسانكاری دابین ناكەن بەڵكو دەبنەبەربەست،دوایین بەربەست بریتیە لەنەبوونی لێكۆڵینەوە لەم بوارە بۆدۆزینەوەی رێگەچارەی گونجاو. ێ چەند رێگەچارە وپێشنیارێك ئێستاش دەم���ەو ب���خ���ەم���ەڕو ك��ەه��ەم��وی��ان پ��ێ��ك��ەوە دەب���ت���ە ه��ۆی پەرەپێدانی كلتوری خوێندنەوە ومەرج نیە هەرهەمو ئەورێوشوێنانەش لەشەو ورۆژێكدا دابین بكرێن وجێبەجێ بن.بەاڵم هەریەكێك لەوانە هەنگاوێكە
بەرەو ئەوئامانجە بااڵیە وپێیەك نزیكمان دەكاتەوە ل��ەخ��اڵ��ی مەبەست.پێویستە ح��ك��وم��ەت زۆرت��ری��ن ژمارەی كتێبخانە دابین بكات لەشوێنە جیاجیاكانی واڵت وق��ەزا وناحیەكان بایەخی زۆر زیاتر بدات بەكتێبخانەی قوتابخانەكان ،هەروەها هەوڵی زۆر ێ بۆزیادكردن وپەرەپێدانی بابەتی خوێندنەوە بدر ل��ەپ��رۆگ��رام��ەك��ان��ی خ��وێ��ن��دن لەهەموناوەندەكانی خوێندن ودانانی میكانیزمی پێویست بۆ وتنەوەی ئەم بابەتە ومامەڵەكردنی وەك بابەتێكی هاوشانی بابەتەكانیتر.دروستكردنی كتێبخانەی زۆر بەس نیە چونكە دواتر پێویستە ئەم كتێبخانانە بەبابەتی شیاو ێ بەزمانی زگماكی بۆخوێندنەوە پڕبكرێنەوە ،تابكر قوتابیان بێت وپێویستیشە رەچاوی ئاستی جیاجیا ێ وبە بەردەوامی وتەمەن وئارەزو وخولیایان بكر ب��اب��ەت وكتێبی ت���ازە بخرێنە نێوكتێبخانەكان بۆئەوەی خوێنەر هەست بەنوێبوونەوە بكات.لەگەڵ ئەوەشدا بەپێی ئەزمون دەركەوتوە كەخوێندنەوەی ب��ەگ��روپ زۆرس����ودی ه��ەی��ە وس��ەرك��ەوت��وە وات��ا ێ یانە وگروپی لەناوەندەكانی خوێندندا هەوڵبدر بچوك بۆخوێندنەوە دروست بكرێ بۆخوێندنەوە ودواتریش هاوبەشیكردنی خوێندنەوەكان لەگەڵ یەكتری.پێویستە لەناوەندەكانی خوێندنەوەدا كاتێكی ێ لەخشتەی رۆژانە بۆخوێندنەوە دیاریكراو دابنر بۆئەوەی ببێتە ئەركی قوتابی وتادەگاتە ئەورادەیەی دەبێتە نەریتێك پاشانیش بەكلتورێك ،هەروەها دانانی كتێب بۆخوێندنەوە وچاوپێداخشاندنەوەی كتێب وەك بابەتێكی سەربەخۆ لەپرۆگرامی خوێندن،واتا داوا لەقوتابی بكرێ كتێبێك بخوێنێتەوە ودوات��ر پوختەكەی بخاتەرو وەك بابەتێك.لەم روە پێویستە رۆڵ��ی گرنگی دەزگەكانی راگەیاندن لەبیرنەكەین بۆقوڵتركردنەوەی ئەم بابەتە وزەقكردنەوەی سودە درێژخایەنەكانی وپیشاندانی الیەنە پۆزەتیڤەكان وكاریگەرییەكانی خوێندنەوە لەسەرتاك.ئەمەش ێ لەرێگەی ئامادەكردنی راپۆرت وبەرنامەی دەكر تایبەتی بۆخوێندنەوە وچاوپێكەوتن ودۆزینەوەی شێوازی جیاجیا بۆهاندانی خوێندنەوە. پ��ێ��وی��س��ت��ە ح��ك��وم��ەت ودارێ����ژەران����ی سیاسەتی پ��ەروەردەی��ی واڵت بیر لەوەبكەنەوە خوێندنەوە بكەن بەبەشێك لەژیانی رۆژانەی خەڵك.حكومەت ب��اش��ت��روای��ە بیر ل��ەپ��رۆگ��رام��ی خ��وێ��ن��دن بكاتەوە ودووبارە دایبڕێژێتەوە بەجۆرێك خوێندنەوە تێیدا بەشێكی جیانەكراوە بێت وقوتابخانەكان بەالیەنی كەم كتێبخانە وبابەتی شیاوی خوێندنەوە بەپێی تەمەنی تێدابێت،هەروەها پێویستە لەهەموشوێنێك كتێبخانە هەبێت وبابەتی خوێندنەوەی شیاوی تێدابێت بۆهەموتەمەنەكان.پێویستە بودجەی شایستە وگەورە بۆكلتوری خوێندنەوە تەرخان بكرێت ،ئەوە وەبەرهێنانێكە بۆئاییندە ونەوەكانی دواتر بەری ئەم رەنج وبودجەیە دەدورنەوە وسودی لێوەردەگرن. كلتوری خوێندنەوەپێكهاتەیەكی گرنگە بۆئەوەی ببین بەگەلێكی پێشكەوتو وداهێنەر».نرخ وتێچوی كتێبخانە هەرچەندبێت ئ��ەوا هیچ نیە ب��ەب��ەراورد لەگەڵ نرخی گەلێكی نەزان»،ئەگەر بمانەوێ كلتوری خوێندنەوە لەنێوكۆمەڵدا شۆربكەینەوەوسودی ب��ۆت��اك��ەك��ان ه��ەب�ێ دوات��ری��ش ب��ەق��ازان��ج��ی خەڵك بشكێتەوە ئەواپێویستە چەندنەوەیەكی خوێنەر بەرهەم بهێنین وابكەین خوێندنەوە ببێتە كلتور وەك بەشێك لەژیانی رۆژان���ەی ه��ەم��وو تاكێك. چ��ون��ك��ە»گ��ەل��ێ��ك��ی خ��وێ��ن��ەر وات���ە گ��ەل��ێ��ك��ی ب���راوە وپێشكەوتو».
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
()15
یەكێتی مامۆستایانی كوردستان بەشداری كۆنفرانسی جیهانی (كوالێتی فێربوون) و(فێربوون بۆ هەموان) دەكات
ل��ەس��ەر داوای ی��ەك��ێ��ت��ی مامۆستایانی جیهانی( )EIكۆمیتەی ئیقلیمی ئاسیا و زەریای هیندی( باسیفیك)،بەڕێز مامۆستا( وشیار حەمەد حاجی) ئەندامی مەكتەبی س��ك��رت��اری��ەت وب��ەرپ��رس��ی راگ��ەی��ان��دن ب���ەش���داری ل��ەك��ۆن��ف��ران��س��ی هەرێمایەتی ل��ەژێ��ر ناونیشانی(كوالێتی ف��ێ��رب��وون)و( فێربوون ب��ۆه��ەم��وان)ك��رد ،كە ل��ەرۆژان��ی ل���ە(ك���واالالم���پ���ور)ی 2014/6/25-23 پایتەختی مالیزیابەڕێوەچو ،لەچوارچێوەی پرۆگرامی كۆنفرانسەكەدا بەوردی تیشك خرایە سەر: .1ئامانجەكانی فێربوون بۆهەموان. .2دووب�������ارە ئ��ەن��ج��ام��دان��ی هەڵمەتێكی س��ەرت��اس��ەری نیشتیمانی ویەكخستنی ب��ی��روب��اوەڕو بۆچونەكان بەیەكانگیری وی��ەك��دەن��گ��ی ه���ەروەه���ا دروس��ت��ك��ردن��ی كەمپینێك ب��ۆب��ەرگ��ری��ك��ردن ل��ەداخ��وازی وم��اف��ەك��ان��ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان وپ���رۆس���ەی فێربوون لەسەر ئاستی جیهانی. .3لێكۆڵینەوە لەدیراسەتكردنی ئامانجی ن��وێ(االه��داف) لەسەر ئاستی نیشتیمانی ب��ۆپ��رۆس��ەك��ان��ی ف��ێ��رب��وون ب��ۆه��ەم��وان وب���ەرزك���ردن���ەوەی ك��وال��ێ��ت��ی ف��ێ��رب��وون لەهەموو روێكەوە. .4ش��رۆڤ��ەك��ردن��ی ئالیەت وئ��ام��رازەك��ان��ی كوالێتی فێربوون و زەمینەخۆشكردن ب��ۆب��اش��ت��رب��وون��ی ژی��ن��گ��ەی ق��وت��اب��خ��ان��ەو ف��ێ��رب��وون وه����ەوڵ����دان ب���ۆدۆزی���ن���ەوە و دیراسەتكردنی ئامانج وبەدیلی نوێ. .5شەراكەت لەبواری پەروەردەو فێركردن ل��ەالی��ەن یەكێتی مامۆستایان وسەندیكا ورێكخراوەكانی كۆمەڵگەی م��ەدەن��ی و زیاتر ئەكتیفكردنی رۆڵ وچاالكیەكانیان لەوبوارەدا. .6ه������ەوڵ و دەس��ت��پ��ێ��ش��خ��ەری ت����ازەی رێكخراوەكانی مامۆستایان لەبوارەكانی كوالێتی فێربوون. .7ك��ێ��ش��ەو ئ��اری��ش��ەك��ان��ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان وپەروەردە ورێكخستنی ئەولەویاتەكان. .8هەڵمەتی پشتیوانی بۆجێبەجێكردنی
()16
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
كوالێتی فێربوون وكۆكردنەوەی زۆرترین دەن���گ ب��ەپ��ڕك��ردن��ەوەی ف��ۆم��ی راپ��رس��ی لەالیەن مامۆستایانەوە بۆپشتیوانیكردن، كە ل��ەس��ای��ت��ی()EIدان��راوە ،رێكخراوەكان لەرێگەی ئەندامانیەوە بەشداری تێدا بكەن لەسایتی گوگلی(.)TED .9شرۆڤەكردنی راپۆرتی ئەوچاالكیانەی كەیەكێتی مامۆستایان ئەنجامیان داوە یائەنجامی دەدەن ب���ەراپ���ۆرت وسیدی وڤیدیۆ هەوڵبدرێت بۆ()EIبنێردرێت. .10ئ���ەو چاالكیانەی كەئەنجام دەدرێ��ت ئەگەر پێویستی بەدەعم وپشتیوانی()EI هەبێت ئ���ەوان ئ��ام��ادە ه��اوك��اری ت��ەواو پێشكەش بكەن. .11داواك��را كەهەر رێكخراوێك پێشنیاری تازە بنێرێت بۆئامادەكاریەكانی بەستنی ك��ۆن��گ��رەی( )EIك��ە ئامانجی ت��ازە لەخۆ ب��گ��رێ��ت ب��ۆداڕش��ت��ن��ەوەی پ�لان��ی ت���ازەی فێربوون بۆهەموان وكوالێتی فێربوون .2030/2015 .12پ��ێ��وی��س��ت ج��ەخ��ت ل��ەس��ەر سیاسەتی پ�������ەروەردەی�������ی واڵت��������ان ب���ك���رێ���ت���ەوە بۆجێبەجێكردن وباشتربوونی كوالێتی ف���ێ���رب���وون وب���ەه���ێ���زك���ردن���ی ك��ۆن��ت��اك��ی رێكخراوەكانی مامۆستایان لەگەڵ حكومەت وئ��اس��ت��ی داب��ی��ن��ك��ردن��ی پێداویستیەكانی خ��وێ��ن��دن وف��ێ��رب��وون بۆجێبەجێكردنی ئامانجەكان .ه��ەروەه��ا لەرێگەی یەكێتی م���ام���ۆس���ت���ای���ان پ���رس���ی���ار وداواك��������اری وەزارەت���ەك���ان���ی پ��ەروەردەوخ��وێ��ن��دن��ی بااڵوپەرلەمانتاران بۆ( )EIبەرزبكرێتەوە
ب��ۆ ه��اوك��اری��ك��ردن��ی��ان ،ئ��ەوه��ەن��گ��اوەش ب��ۆپ��اڵ��پ��ش��ت��ی وب���ەه���ێ���زك���ردن���ی پ��ێ��گ��ەی مامۆستایانە بۆپاراستنی هێزودەسەاڵتی یەكێتی ورێكخراوەكانی مامۆستایانە. .13ب��اس��ی ئ��ام��ادەك��اری��ەك��ان��ی بەستنی كۆنگرەی مۆنتریال /ك��ەن��ەدا كەلە -28 2015/5/30دەب���ەس���ت���رێ���ت.ه���ەروەه���ا كۆنگرەی .2015/7/25 .14باڵوكردنەوەی هۆشیاری ورۆشنبیری زی��ات��ر ل��ەس��ەر ئ��ام��ان��ج��ەك��ان��ی كوالێتی فێربوون لەنێو مامۆستایان و پرۆسەكە بەگشتی و كاراكردنی بەشداری خێزان وكەسایەتیەكانی نێوكۆمەڵگە بۆپشتیوانی لەوهەڵمەتە. .15هەوڵدان بۆنەهێشتنی گەندەڵی وئەو دیاردانەی كەپەروەردە وفێربوون الوازتر دەكەنەوە. لەدرێژەی قسەو باسەكانی ئەو كۆنفرانسە باس لەبارەی گرنگترین ئەو گرفتانەكرا كە روب��ەروی پرۆسەی خوێندن وفێربوون دەب��ێ��ت��ەوە ،ه��ەروەه��ا ب��اس لەنارۆشنی سیاسەت وفەلسەفەی پ��ەروەردەی��ی كرا ك��ە وەك��و پێویست رێ��ب��از وپالنەكانیان بۆبەڕێوەچونی پرۆسەی پ��ەروەردە دیار ێ نیە وئامانجەكان وەك��و خ��ۆی جێبەج ناكرێن .شیاوی باسە لەئێستادا یەكێتی مامۆستایانی ج��ی��ه��ان��ی( )EIهەڵمەتێكی س��ەرت��اس��ەری جیهانی دەستپێكردووە ب��ۆ فەراهەمكردنی فێربوون بۆهەموان وب��ەك��وال��ێ��ت��ێ��ك��ی ب�����ەرز وب��ەی��ەك��س��ان��ی ودادپ���ەروەری .جێگەی وەبیرهێنانەوەیە یەكێتی مامۆستایانی جیهانی( )EIزیاتر ل���ە( )30سی ملیۆن ئەندامی مامۆستای هەیە لە( )173واڵتی جیهاندا ،تا ئێستا()6 كۆنگرەی بەستاوە ،كۆنگرەی داهاتوشی ل���ەك���ەن���ەدا دەب���ەس���ت���ێ���ت،ل���ەس���ەرەت���ای ساڵی()2014ەوە چەندین كۆنفرانس وۆرك شۆپی جیاجیای لەكۆمیتەی هەرێمەكانی بەڕێوەبردووە وبەردەوامیشە لەسەری وەك ئ��ام��ادەك��اری��ەك ب��ۆس��اڵ��ی( )2015تا هەڵمەتەكە بەترۆپكی دەگات.
زمانی ستاندارد لەسەردەمی میرنشینی باباندا س��ەرەت��اك��ان��ی دام���ەزران���دن���ی میرنشینی بابان دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ب��ۆس��ەدەی ش��ازدەه��ەم، چونكە م��ی��ر(پ��ی��رب��وداق) ،ك��ەن��ازن��اوی(ب��ەب��ە، ب��اب��ا) ب��وو(ب��اب��ان)ی��ش ل���ەوەوە وەرگ��ی��راوە، بەدامەزراندنی ئەم میرنشینە دادەنرێت(.)1 پیربوداق دیارترین كەسایەتی بابان بووە ل��ەس��ەرەت��ای سەرهەڵدانی میرنشینەكەدا، كەبەهۆی سەركەوتنە سەربازییەكانی لەالیەن ش��اع��ی��ران��ەوە ستایش ك���راوە ،توانیویەتی ێ ناوچە بەزەبری هێز فراوانی بكات و گەل وهەرێم لەالی باكور و رۆژهەاڵت وباشور و رۆژئاوا بخاتە سەر میرنشینەكەی ،لەوانە (زێ��وە) لەمیرنشینی س��ۆران وش���ارەزوری لەمیرنشینی ئ���ەردەالن وەرگ��رت��ۆت��ەوە(.)2 میرنشینی بابان چەند پایتەختێكی هەبووە كەبەپێی بارودۆخی سیاسی بۆهەر یەكێكیان گ��واس��ت��وی��ەت��ی��ەوە ،ل��ەوان��ە :م���اوەت وق��ەاڵی بەكراوا وقەاڵچواالن وسلێمانی ،كەبرایم پاشا لەساڵی ()1784دا دایمەزراند(.)3 دەك�������رێ س�����ەردەم�����ی ف����ەرم����ان����ڕەوای����ی ع���ەب���دول���ڕەح���م���ان پ������اش������ا()1813-1789 بەسەرەتایەكی ئاشكرای سەرهەڵدانی بیری سەربەخۆیی نیشتمانی ن��ەك ه��ەر لەسەر ئاستی میرنشینی بابان بەڵكو لەسەر ئاستی هەموو كوردستان دابنرێت(.)4بابانەكان زۆر بیریان ل��ەوە ك��ردۆت��ەوە كەپایتەختەكەیان لەقەاڵچۆالنەوە بۆشوێنێكیدی بگوێزنەوە، سەرەنجام بڕیاریاندا لەناوچەی مەڵكەندی ش��ارێ��ك��ی ن���وێ داب���م���ەزرێ���ن���ن ،ئ���ەوەب���وو لەساڵی( )1780لەسەردەمی ئیبراهیم پاشا دەستكرا بەدروستكردنی پایتەختی نوێی ب��اب��ان ودوای چ��وار س��ااڵ ت��ەواوب��وو ،ئەم پایتەختە نوێیە ناونرا سلێمانی(.)5سەبارەت ێ ب��ەن��اول��ێ��ن��ان��ی ش����اری س��ل��ێ��م��ان��ی ك��ۆم��ەڵ� بیروبۆچون هەن ،بەاڵم ئەوەی كەزۆرترین رێ���ی ت��ێ��دەچ �ێ ه���ەر ئ���ەوەی���ە ك��ەئ��ەم ن��اوە لەسەر ناوی میری پێشوو(سلێمان پاشای ب��اب��ان) دان��راب �ێ ،ئەویش ه��ەر لەبەرئەوەنا كەناودارترین میری بابان بوو تا ئێستاش كردەوەكانی لەدڵی خەڵكیدا زیندوون ،بەڵكو لەبەرئەوە كەپڕۆژەی بنیاتنان یەكێك بووە لەخەونەكانی ورەن��گ��دان��ەوەی كەسایەتی ئەوی پێوەدیارە(.)6 ئەوڕەحمان پاشای بابانیش یەكێك بوو لەمیرە ێ بەتواناكانی میرنشینی بابان ،ئەم میرە كات لەتاراوگە گەڕایەوە هەوڵیدا سلێمانی بكاتە ناوەندێكی روناكبیریی دی��ار ،ئەوڕەحمان پ��اش��ا شاعیر وف��ەرم��ان��ب��ەرەك��ان��ی ه��ان��دەدا بۆئەوەی واز لەشێوە زمانی گۆرانی بێنن وشێوە زمانی كرمانجی ناوەڕاست(شێوەی ب���اب���ان���ی) ب��ەك��ارب��ێ��ن��ن ،ه����ەر ل��ەئ��ەن��ج��ام��ی س��ورب��وون��ی ئ��ەوڕەح��م��ان پ��اش��ا (ش��ێ��وەی بابانی) گەشەی كرد وبەخێرایی بووە زمانی ئەدەبی وفەرمی(.)7ئەگەر نیازی سوربوونی ئەوڕەحمان پاشا بەپێكهێنانی دەوڵەتێكی ێ سەربەخۆی گەورە لەبەرچاو بگیرێ ،دەكر
ێ لەپاش مردنی سلێمان پاشا ئەحمەد بگوتر پاشا ( )1847 –1838ب��وو بەمیری بابان، بەپێی ئاماژەی سەرچاوەگەلێكی زۆر ئەحمەد پاشا یەكێك ب��ووە لەوكەسایەتیە ن��اودار وئازا ونیشتمانپەروەرانەی كەرۆڵی گرنگیان لەبزاڤی سەربەخۆیخوازی میرنشینی باباندا بینیوە( ،)8كردنی شێوە زمانی بابانی بەزمانی ئەدەبی ولەژێرچاودێری راستەوخۆی خۆیدا تەنیا هەوڵێكی الساییكەرەوانەی میرنشینی ئەردەالن نەبووە بەڵكو نیشانەی تێگەیشتن ب���ووە بۆگرنگی ه��ەب��وون��ی هارمۆنییەكی فەرهەنگی یەكڕەنگ لەرەعیەتەكەیدا ،ئەم ه��ارم��ۆن��ی��ەت��ەش ل��ەرێ��گ��ەی ب�ڵاوك��ردن��ەوەی ئەدەب وفەرهەنگەوە ،دۆزینەوەی زمانێكی یەكگرتوی رەسمی بوو یان بەرزكردنەوەی ش��ێ��وە زم��ان��ی ب��اب��ان��ی ب���وو ك��ەزۆری��ن��ەی ك��وردەك��ان��ی كوردستانی ب��اش��ور قسەیان پ��ێ��دەك��رد ب��ۆزم��ان��ێ��ك��ی ئ���ەدەب���ی ورەس��م��ی ك��ەب��ەالی زۆری���ن���ەی خ��ەڵ��ك��ەوە ئاشنابوو ن��ەك ه��ەر بەتەنیا الی چینە ئۆرستوكرات وه��ەڵ��ب��ژاردە رون��اك��ب��ی��رەك��ە(.)9ك��ەوات��ە ئەم میرنشینە ش��ێ��وەی ف��ەرم��ی میرنشینەكەی كرمانجی ناوەڕاست(شێوەی بابانی بوو)، ئ���ەم ش��ێ��وەی��ە دوات����ر ل��ەالی��ەن شاعیرانی سێكوچكەی بابان(نالی ،سالم ،كوردی) زیاتر پ��ەرەی پێدرا و ل��ەرۆژگ��اری ئەمڕۆكەماندا ب��ووە بناغەی كرمانجی ناوەڕاستی زمانی ك���وردی ،ك��ەزۆرب��ەی كوردەكانی(هەولێر، سلێمانی ،ده��ۆك) لەكوردستانی عێراق و زۆری خەڵكی كوردستانی ئێران پێیدەنوسن. دانیشتوانی ئ��ەم ش��ارە ت��ازەی��ەش زۆرب��ەی زۆریان لەقەاڵچۆالنەوە بەفەرمانی ئیبراهیم پاشا گوێزرابوونەوە بۆشاری سلێمانی(،)10 ب���ەش���ێ���وەی���ەك دەئ����اخ����اوت����ن ك���ەزم���ان���ی حاكمەكانیشیان ب��وو ،شێوەی(قەاڵچۆالن) شێوەی ئاخاوتنی شارباژێربوو ،كەرەنگە شێوەیەك بووبێت سەربەشێوەی(پشدەر)، شێوەی پشدەریش تاوێكیش بووبێ لەسەر دروستبوونی شێوەی موكری( ،)11كەئەمەش نهێنی ئ��ەو خزمایەتییەی ن��ێ��وان شێوەی م��وك��ری ل��ەك��وردس��ت��ان��ی ئ��ێ��ران وش��ێ��وەی سلێمانی لەكوردستانی عێراقە. دەرك����ەوت����ن����ی ش���اع���ی���ران���ی س��ێ��ك��وچ��ك��ەی ب��اب��ان(ن��ال��ی ،س��ال��م ،ك����وردی) ب���ووە ه��ۆی زیاتر پتەوكردنی بناغەی زمانی ستانداردی ك����وردی (ك��رم��ان��ج��ی ن���اوەڕاس���ت ،ش��ێ��وەی بابانی /سلێمانی) ،ب��ەج��ۆرێ تائەمڕۆشی ل��ەگ��ەڵ��داب �ێ ئ���ەم ش��ێ��وە زم��ان��ە م���اوەت���ەوە، س��ن��وری میرنشینی ب��اب��ان��ی ب��ڕی��وەوچ��ۆت��ە شوێنەكانیتر(شیعری ئەو بزوتنەوە ئەدەبییە ن��وێ��ی��ە ل��ەچ��وارچ��ێ��وەی میرنشینی ب��اب��ان دەرچوە بەناو هەرێمەكانی تری كوردستانی خ��وارو:ئ��ەردەالن(،س��ن��ە) وسۆران(هەولێر) وموكریان(مەهاباد) باڵوبۆوە)(.)12هەروەك ل��ەم ب����ارەوە ع��ی��زەددی��ن مستەفا رەس��واڵ دەڵێت(:ئەگەر لەروی ناوەڕۆكیشەوە گەلێك
د .نەریمان خۆشناو بەشی یەكەم دیمەنی لەئەدەبیاتی ئەمڕۆماندا نەمابێ، ئ���ەوا ف��ۆرم��ی ئ��ەدەب��ی��ی ئ���ەو قوتابخانەیە بەتایبەتی ئ��ەوزم��ان��ەی ك��ەئ��ەدەب��ی��ات��ەك��ەی پێدەنوسرێ ه��ەر ئ��ەو زمانە ت��ازە پتەوەیە كەئەو قوتابخانەیە كردبووی بەكەرەسەی دەربڕینی ناوەڕۆكەكەی وبەهۆی داڕشتنی فۆڕمی تایبەتی خ���ۆی)(.)13ئ���ەو گەشت و گ��ەڕان��ەی (ن��ال��ی)()14ب��ەن��او هەرێم وناوچە ج��ۆراوج��ۆرەك��ان��ی ك��وردس��ت��ان بەتایبەتی لەسەردەمی فەقێیەتیدا وایلێكردووە شیعر بەجۆرە زمانێكی ئەدەبی بنوسێ كە لەبنچینە وس���ت���ان���دارددا ل��ق��ە دی��ال��ێ��ك��ت��ەك��ەی(ب��اب��ان��ی) ب �ێ و ل���ەب���ارەی وش���ە وم��وف��رەدات��ی��ش��ەوە ێ بەوشەی شێوە زمانێكی موتوربەكراوب هەمەجۆری دیالێكت وبەشە دیالێكتەكانی تری زمانی كوردی بێ ،واتە شیعری بەجۆرە زمانێكی ئەدەبی دانا نەشێوەی شارەزوری ێ ونەشێوەی ئاخاوتنەكەی زاینگەی خۆی ب ن��او ش��اری سلێمانی ب �ێ ،بەڵكو ل��ەوس��اوە زمانی ئەدەبی لەزمانی ئاخاوتنی رۆژانەی خەڵكەكەی ئەوناوچەیە جوداكردەوە(.)15 ن��ال��ی ل��ەل��وت��ك��ەی گ��ەش��ەس��ەن��دن وروخ��ان��ی میرنشینی بابان لەژیاندابووە خۆی شاهێدی روداوەك��ان��ی میرنشینەكە ب��ووە ،بۆیە(نالی) ب��ەب��ۆن��ەی ك��ۆچ��ی دوای��ی(س��ل��ێ��م��ان پ��اش��ا)ی ب��اب��ان وهاتنەسەر تەختی(ئەحمەد پاشا) ی بابان پارچە شیعرێكی وتوە ،ئەم پارچە شیعرە بایەخێكی تایبەتی هەیە ،چونكە تاقە پارچە شیعرێكی نالییە كەئاماژە وئیشارەت بەمێژوی روداوێك بكات ،كەدەڵێت: تا فەلەك دەورەی نەدا صەد كەوكەبی ئاوا نەبوو كەوكەبەی میهری موبارەك گهلعەتی پەیدا نەبوو تا نەگریا ئاسمان و ،تەم واڵتی دانەگرت گواڵ چەمەن ئارا نەبوو ،هەم لێوی غونچە وا نەبوو تا چەمەن پیرا لەسەر ،ئەصڵی درەختی النەدا فەرعی تازە ،خوررەم و بەرز و بوڵەند بااڵ نەبوو تا (سولەیمانان) نەبوونە ص��ەدری تەختی ئاخیرەت (ئەحمەدی موختار)ی ئێمە شاهی تەخت ئارا نەبوو()16
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()17( )2014
كاتی كۆنفرانسێكی پەروەردەیی هاتووە ..... عەبدولواحید محەمەد حاجی چوارەمین كۆنگرەی پ��ەروەردەی��ی لە 2007/5 /26-22گ���رێ���دراوە ،تیایدا سیستەمێكی ت���ازەی ب��ڕی��اری ل��ێ��درا، لەچوارچێوەی سیستەمەكەدا كۆمەڵێك گ���ۆڕان���ك���اری ری��ش��ەی��ی ل��ەپ��ەی��ك��ەری پ���رۆس���ەی پ�������ەروەردە ئ��ەن��ج��ام��درا، ل���ەوات���ە داب��ەش��ك��ردن��ی ق��ۆن��اغ��ەك��ان��ی ب���ۆدوو ق��ۆن��اغ ب��ن��ەڕەت��ی وئ��ام��ادەی��ی، گۆڕینی پ��رۆگ��رام��ەك��ان ،گ��ۆڕان��ك��اری لەئەزمونەكان ،قوتابی وخوێندكارانیش كران بەخولوەگەڕی پەروەردەكردن، ئ��ەم��ەو چ��ەن��دی��ن گ��ۆڕان��ك��اری تریش لەوساوە ئەم سیستەمە كە كەوتۆتەكار، روبەڕوی كۆمەڵێك لەمپەریش بۆتەوە ه���ەر ل��ەپ��ەی��وەن��دی ن��ێ��وان مامۆستا وخ��وێ��ن��دك��ار ت��ادەگ��ات��ە ئ��ەزم��ون��ەك��ان وه��ەژم��ارك��ردن��ی ن��م��رەك��ان ه��ەروەه��ا ش��ێ��وازی ب��ەڕێ��وەچ��ون��ی قوناغەكانی تاهەنوكەش الی هەندێك مەعلوم نەبووە بنەڕەتی چی دەگەیێنێ ،پێویستە بوترێ گۆڕانكاری كردن لەپرۆسەی پەروەردە زۆرگ��رن��گ��ە چ��ون��ك��ە ه��ەل��وم��ەرج��ەك��ە وادەخ����وازێ ب��ەاڵم بەهۆی كۆمەڵێك هۆكارەوە كەرونكردنەوە وناوهێنانیان بەدواداچون وتێفكرینی زۆری دەوێت تاهەنوكە لەهەڵكشان وداكشاندایە ه���ەرچ���ەن���دە خ���ەری���ك���ە گ��ش��ت��ی��ەك��ان رون دەب��ێ��ت��ەوە ،ب���ەاڵم پێویستی بە پێداچونەوەیە ،سروشتی كاركردنیش وای��ە دەب��ێ ن��اوە ن��اوە بەسەروبەندی كارەكانت دابچیتەوە بۆیە زۆر گرنگە دوای زی��ات��ر ل��ەح��ەوت س��اڵ لەسەر بەڕێوەچونی كۆنگرەی پ��ەروەردەی��ی هەروەها گۆڕانی چوار وەزی��ر ،هاتنە پ��ێ��ش��ی چ��ەن��دی��ن دی���دوب���ۆچ���ون ،ه��او زەم��ان دراسەتی زۆر لەسەر كۆن و كەلەپەرەكانی نابێ ئەوەش لەبیر بكرێ سیاسەتیش دەوری تەئسیری خۆی ن��وان��دووە لەسەر بڕگە وبابەتەكانی سیستەمەكە بكرێت ،ه��ەم��وو ئەوانە ب���ەی���ەك���ەوە دەخ����وازێ����ت هەڵوێستە ل���ەس���ەر ك����ۆی پ���رۆس���ەك���ە ب��ك��رێ��ت، ئ���ەوەی ب��ەو مانایە نیە سیستەمەكە توشی چ��ەق بەستن بووبێتەوە ئیتر بیر لەشێوازێكیتر بكرێتەوە ،بەڵكو
()18
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
ئەو ف��راوان و ئامارەی كاركتەرەكان و پ���ێ���ش���ه���ات���ەك���ان وادەك���������ات ئ���ەو هەڵوێستەیە بكرێت ،باشترین هەنگاو ل��ەو ب��ارەی��ەوە بەستنی كۆنگرەیەكی تازەیە ،رەنگە ئەوەیان م��اوە وكاری زۆری بوێت بۆئەوەی سەركەوتوبێت ب���ەاڵم وەك���و هەنگاوێكی هەنوكەیی دەك��رێ��ت كۆنفرانسێكی پ��ەروەردەی��ی ببەسترێت من لەنزیكەوەش ئاگادارم ی��ەك��ێ��ت��ی م��ام��ۆس��ت��ان دووس���اڵ���ە ئ��ەو پ��رس��ە وپێویستی خستۆتە ب���ەردەم وەزارەت ،ب��ەدڵ��ن��ی��ای��ەوە بەستنی كۆنفرانسێكی ل��ەوش��ێ��وەی��ە بەشێك ل��ەو بابەتەكانی ل��ەم��اوەی راب���ردوودا جێگەی گەنگەشەبووە دەكرێت بخرێتە ب��ەرن��ام��ەك��ەی و بەپێی خواستەكان فۆرمەڵە بكرێتەوە ،بڕواشم وایە ئەم بابەتانە بۆ ئەم كۆنفرانسە زۆر گرنگە: .1رێكخستنەوەی ساڵی خوێندن: ل��ەوەت��ەی ئ��ەم سیستەمە پیادەكراوە گ��ەورەت��ری��ن كێشە ،س��اڵ��ی خوێندن ناكام بووە ،بەشێوەیەك لەهیچ ساڵێك رۆژەك����ان وك��ات��ژم��ێ��رەك��ان��ی خوێندن ب���ەراورد بەپرۆگرامەكان هاوسەنگ ن��ەب��ووە لەباشترین س��اڵ��دا ل���ە()130 رۆژ خ��وێ��ن��دن ت��ێ��پ��ەڕی ن���ەك���ردووە ك����ەدەب����ێ����ت( )200رۆژ ب��ێ��ت بەپێی كاتژمێرەكانیش( )500كاتژمێر نەبووە كەدەبێت( )900كاتژمێر بێت ،ئەو سااڵنە م���ردوی ب��ەردەس��ت��ی زۆر پشوەكان بوون ،بۆیە زۆر زەروریە ئەم بابەتە بەوردی بخرێتە بەرباس وبەشێوەیەك س��اڵ��ی خ��وێ��ن��دن داب��ڕێ��ژرێ��ت��ەوە جیا
لەهەموو وەزارەتەكانیتر ،دیارە ئەو راستیە بۆ وەزارەتی خوێندنی بااڵشە چونكە ئەوانیش لەنێو هەمان ریتمدان. .2پەیڕەوكردنی سزاوپاداشت: ئ���ەوەی تەشویقی نیوە م��ر ك��ردووە لەنێو مامۆستایان و تەنانەت قوابیان وخوێندكارانیش نەبوونی سزا وپاداشتە لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا زۆر كەم ئەوبنەمایە گرنگە پەیڕەوكراوە هەرگیز بەو كەسانە نەوتراوە كەئیمكانیەتیان لەئاستی پێویستدا ن��ەب��ووە ،تۆ باش نیت دەبێ بەخۆدا بچیەوە زۆر كەمیش دەستخوشی لەباشەكان كراوە ،گەلێك ج��اران لەسەرپەرشتیارەكانم بیستوە هەڵسەنگاندن سودێكی ئ��ەوت��ۆی نیە بەهەندیش وەرنەگیراوە ئیتر كردن یان نەكردن بۆچی باشە؟ ئەمە بۆچونی مامۆستانیشە كاتێك یەكێك خۆی دەكوژێت بۆئەوەی پرۆسەی پەروەردە ب���ەج���وان���ی ب�����ڕوات ب���ەڕێ���وە ك��ەچ��ی لەیەكێكیتر مامەڵەیەكی تەندروست ن���اك���ات ،ن��ە ئ���ەو پ��ێ��ی��دەوت��رێ باشت ك��ردووە نە ئەوەیتریش پێیدەوترێت تۆ خراپت ك��ردووە ئەمە ئ���ارەزوو و تەقویفی باش دەمرێنێ. .3ئەركەكانی سەرپەرشتیار: راس���ت���ە ئ��ێ��س��ت��ا ف��ۆرم��ێ��ك ه��ەی��ە بۆ رێكخستنی ئیشوكاری سەرپەرشتیاران ب���ەاڵم گ��رف��ت��ی��ان زۆر ب����ووەو بەپێی پێویستیش نەقشیان لەبەڕێوەچونی پرۆسەی پەروەردە نەبووە ،بۆیە دەبێت ئەوەش ببێتە تەوەرێك لەكۆنفرانسەكە بەتەواوی بخرێتە بەرباس وسەر لەنوێ
پەیكەرەكەی دابڕێژرێتەوە لەسەرەوە تادەگاتە خوارێ ،باشترین فۆرمەلەش ئەوەیە دەستەی سەرپەرشتیاری یا بكرێتەوە لەبەڕێوەبەرایەتیە گشتیەكان راس��ت��ەوخ��ۆ س��ەر ب�����ەوەزارەت بێت، ل��ەگ��ەڵ رێ��ك��خ��س��ت��ن��ەوەی ب��ەرن��ام��ەی كاریان. .4دەسكاریكردنی دەستەی كارگێڕی قوتابخانە وخوێندنگەكان: ت������اه������ەن������وك������ە ب��������ەه��������ۆی ئ�����ەو داب���ەش���ب���وون���ە س��ی��اس��ی��ەی ه��ەرێ��م ب��ەڕێ��وەب��ەرای��ەت��ی��ەگ��ش��ت��ی��ەك��ان��ی��ش دابەشبوون بگرە بنەمای سەرەكیش بۆدیاریكردنیان بنەمای سیاسی بووە، لەراستیدا ئەو بەرنامەیەی تاهەنوكە ك���اری پ��ێ��ك��راوە ب��اش ن��ەب��ووە ،ئ��ەوە بەو مانایە نیە هەموو سیاسیەك بۆ بەڕێوەبەری دەست نادات بەڵكو سیاسی هەیە دەتوانێ رۆڵی باش بگێڕێت ،زۆر گرنگە ئ��ەو پرسەش لەكۆنفرانسەكە باسی لێوە بكرێت باشترین بنەمای بۆدابڕێژرێت بڕواشم وایە پرۆژەكەی یەكێتی م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی ك��وردس��ت��ان، باشترین پرۆژەیە كەدەوڵەمەند بكرێت گرنگە دروشمی كەسی شیاو بۆشوێنی شیاوی پەیڕەوبكرێت. .5دام��������ەزران��������دن و گ���واس���ت���ن���ەوە هاوسەنگكردنی میالك: چەند ساڵێكە ن��اوەن��دەك��ان��ی خوێندن ب�����ەردەوام گ��رف��ت��ی هاوسەنگكردنی م���ی�ل�اك���ی���ان ه�����ەب�����ووە ،ب���ەج���ۆرێ���ك ناوەندێكی خوێندن میالكی كەم بووە هەشبووە میالكی زۆرب��ووە بێئەوەی كاركتەرێكی پ��ەروەردەی��ی توانیبێتی چ���ارەس���ەری ب��ك��ات ،گ��واس��ت��ن��ەوەش بەپێی پرەنسیپەكان نەكراوە بەردەوام واسیتە و واسیتەكاری وخزمایەتی و الیەنگری سیاسی دەوری هەبووە هەمیشەش م��ای��ەی ب��ێ��زاری بەشێكی زۆر لەمامۆستایان ب��ووە كە لەوەش ل��ەس��ەرەت��ای س��اڵ��ەوە تاكۆتایی ساڵ هەرهەبووە ،ئەمە لەكاتێكدا گواستنەوە كات و وادەی خۆی هەیە ،سەرباری ئەوانە دامەزراندنیش كێشەیەكیتر بووە لەبەر بەڕێوەچونی پرۆسەی پەروەردە هەرچەند ه��ەوڵ��دراوە پێڕەوی هەبێت بەاڵم جارێكیتر ئەو نەخۆشیە موزمنە دەور وتەئسیری هەبووە بەدرێژایی ساڵیش بەردەوام بووە ،بۆیە ئەم پرسە زۆر گرنگە بەپێی مەبادئیەكان ئەنجام بدرێت.
.6خولی بەرهەڤ كردن: وێڕای ئەوەی پرۆگرامەكانی خوێندن گ����ۆڕدراون ه��ەروەه��ا زانستەكانیش ب���ەش���ێ���وەی���ەك���ی گ��ش��ت��ی ه��ەم��ی��ش��ە لەهەڵكشاندان ،لەپاڵ ئەوەشدا تەكنیكی فێركردن بەردەوام برەوی پێدەدرێت، ناكرێت مامۆستاكانمان ه��ەر لەسەر ی���ەك دەق بمێننەوە ف��ێ��ری پ���رس و ئ��ەگ��ەری ت��ازە نەكرێن ،راستە خۆی هەیە ب��ەاڵم خ��ول��ەك��ان ل��ەب��ەر كورتی ماوەكانیان سودی ئەوتۆیان نەبووە، لەمامۆستایان بەوشێوەیە بەشێك باس لەخولەكان دەكەن رۆژی یەكەم یەكترناسینە رۆژی كۆتایی گ��ەردەن ئازاییە لەو نێوەندەدا تەنها دووەمیان لێ زۆر دەمێنێتەوە ئەوەشیان تەنها بۆناونیشانەكانە ،ب��ۆ ئ��ەو مەبەستە پێویستە خولی بەردەوام و درێژخایەن ه���ەب���ێ���ت ،دەك����رێ����ت ل��ەك��ۆن��ف��ران��س��ی پ��ەروەردەی��ی��دا بەرنامەیەكی زانستی جێگری بۆ فەراهەم بكرێت. .7خوێندنی پیشەیی: لەئێستادا خوێندنی پیشەیی لەهەرێمی ك���وردس���ت���ان ت��وش��ی چ����ەق ب��ەس��ت��ن ب��ووە ،لەبەر كۆمەڵێك هۆكار ،كۆنی پرۆگرامەكان،كۆنی ئامێر وهۆیەكانی فێركردن ،سەباری هەموو ئەمانەش خراپی ئ��ەدای وەزارەت���ە لەبەرامبەر ئەوخوێندنە ،تائێستا بەرنامەیەكی ئەوتۆ دانەڕێژراوە تاوەكو وا بكرێت خوێندنی پیشەیی رەواج���ی پێبدرێت راس��ت��ە ه��ەوڵ��ێ��ك ه��ەی��ە ب���ەاڵم بەپێی پێویست نیە ،بڕواشم وایە لەبنەڕەتدا بۆئەوە دەگەڕێتەوە سیاسەتی گشتی ح��ك��وم��ەت ه��ەڵ��ەی ت��ێ��دای��ە بەجۆرێك خوێندنی پیشەیی یەكسان نەكراوە ب���ەب���ازاڕ و زۆر ن��م��وزەج��ی ج���وان لەدەوروبەرماندا هەیە دەكرێ سودی لێوەببینین. .8تێگەیشتن لەگەڵ وەزارەتی خوێندنی بااڵ و توێژینەوەی زانستی: ئ��ەوەی بەرچاو دەكەوێت تێگەیشتنی زانستی وت���ەواو لەنێوان وەزارەت���ی پ������ەروەردە وخ��وێ��ن��دن��ی ب����ااڵدا نیە، ب��ەش��ێ��وەی��ەك ه��ەری��ەك��ە وب��ەج��ۆرێ��ك ب���ەڕێ���وەدەچ���ێ���ت ب��ێ��ئ��ەوەی ه��ەژم��ار بۆئەوە بكەن ئەو دوو وەزارەتە یەكتر ت���ەواو دەك���ەن دوج��اری��ش كەتاكە و جومگەكانی هەرێم تێر كاربردەكەن، ئ��ەوەی گرنگە هەماهەنگی ئ��ەو دوو وەزارەت�����ە دەب���ێ ه��اوت��ەری��ب��ی یەكتر
بێت ناكرێت پ��ەروەردە پرۆگرامەكانی بگۆڕێت كەچی وەزارەت���ی خوێندنی ب��ااڵ لەجێگەی خ��ۆی��دا بمێنێتەوە ،بۆ ئ��ەوم��ەب��ەس��ت��ە ب��ەپ��ێ��وی��س��ت��ی دەزان����م سەنتەرێكی ستراتیجی ب��ااڵ ه��ەردوو وەزارەت و وەزارەكانیتر بەیەكەوە ببەستێتەوە ،ل��ەوت��ارەك��ەی پێشومدا بەدرێژی باسم لەو سەنتەرە كردووە. .9یەكخستنی رێنماییەكان: ی��ەك��ێ��ك ل���ەو گ��رف��ت��ان��ەی ب�����ەردەوام روبەڕوی بەڕێوەبەرایەتی ناوەندەكانی خ��وێ��ن��دن ب���ۆت���ەوە ،زۆری وب���ۆری رێنماییەكان بووە ،بەتایبەت لەبارەی ئ��ەزم��ون��ەك��ان��ەوە ،ب��ەج��ۆرێ��ك وادەو كاتی دیاریكراو نەبووە زۆر جارلەناو ئەزمونكردندا رێنمایی تازە گشتێنراوە وای���ك���ردووە س��ەر ل��ەب��ەری ك��ارەك��ان ئ������اوەژو ب��ێ��ت��ەوە زۆر گ��رن��گ��ە ئ��ەو رێنماییانە بەوادەیەكی لەبار دەربكرێت ب��ۆئ��ەوەی ه��ەر ن��اوەن��دەو بەرنامەی كاری لەژێر رۆشناییدا رێكبخات. .10رێ��ك��خ��س��ت��ن��ی پ��ەی��وەن��دی ل��ەن��ێ��وان مامۆستایان وقوتابیان وخوێندكاران ودایكان وباوكان: سیستەمی پ���ەروەردە لەچەند دەیەی راب����ردوودا مامۆستا سەنترال بووە ب���ەاڵم لەسیستەمی ت����ازەدا قوتابی وخوێندكار بوونەتە سەنترال و دەبێ هەموو هەوڵەكان لەخزمەتیاندا بێت، ئەمە بەدحالیبوونی دروس��ت��ك��ردووە ل��ەن��ێ��وان الی��ەن��ە پ��ەی��وەن��دی��دارەك��ان ل��ەالی��ەك مامۆستا نیگەرانە ل��ەوەی دەسەاڵتەكانی كەمكراوەتەوە لەالیەكیتر قوتابیان وخ��وێ��ن��دك��اران سەربەست بوون كەئیتر هەمووشتێك لەخزمەتی ئ��ەوان��دای��ە ه��ەرچ��ی��ەك ب��ك��ەن رەوای���ە، دای��ك��ان وباوكانیش كاتێك ئ��ەوەی��ان بیست نابێت ت��ون��دوت��ی��ژی ب��ەرام��ب��ەر بەمنداڵەكانیان بەكاربهێنرێت بەشێكیان وای���ان ل��ێ��ك��دای��ەوە ئیتر منداڵەكانیان هەرچی بكەن ئ��ازادن تەنانەت ئەگەر ه��ەڵ��س��وك��ەوت��ێ��ك��ی ن��ەش��ی��اوی��ش بێت، لەراستیدا دەبوو لەوحاڵەتەدا هاوكاری مامۆستایان بۆ ئ��ەوەی نەهێڵن كاری ن���ەخ���وازراو روب�����دات ،ل��ەم��ب��ارەی��ەوە پێویستە بیر لەوە بكرێتەوە ئالیەتێك بدۆزرێتەوە بۆ رێكخستنی پەیوەندی لەنێوان ئەو سێ الیەنە زۆریش باشترە بەیاسا رێكبخرێت وات��ە بۆ هەریەك لەوانە ئەرك ومافەكانیان دیاری بكرێن.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()19( )2014
كۆنفرانسی وەزارەتی پەروەردە لە نێوان واقع و دروشمدا عەتا ئەحمەد جاف
كۆنگرەی پ��ەروەردەی��ی ساڵی 2007 وه��ات��ن��ە ك���ای���ەی س��ی��س��ت��ەم��ی ن��وێ��ی خوێندن هەنگاوێكی بوێرانە ونەوعی بوو بۆپرۆسەی پەروەردەوفێركردن لەهەرێمی ك��وردس��ت��ان ،تیڕوانینێكی نوێی دروستكرد الی پەروەردەكاران وكادرانی بواری پەروەردەوفێركردن سەبارەت بەژینگەی خوێندن وپرۆگرام وپ��ەی��وەن��دی نێوان مامۆستاوقوتابی وس����ەرپ����ەرش����ت����ی����ارو..ه����ت����د ،ب����ەاڵم زەم��ی��ن��ەس��ازی نەكردنێكی پێویست ل��ەب��ی��ن��ای خ��وێ��ن��دن��گ��ەوه��ۆك��ارەك��ان��ی فێركردن ونەبوونی خولی پێویست بۆ مامۆستاوسەرپەرشتیاروهەڵسوڕاوا نی پرۆسەی پەروەردەو قۆناغ بەندی نەكردن وچەند هۆكارێكیتری بابەتی وخ��ودی نەیهێشت ئەوهەنگاوە وەك پێویست سەركوتوبێت وب��ەره��ەم��ی خۆی بدات ،لەمانەش گرنگتر كەدەبوو ئەنجامبدرایە ح��ەوت س��اڵ تێپەڕیوە ب��ەس��ەر ك��ۆن��گ��رەی پ�����ەروەردەدا هیچ پ���ێ���داچ���ون���ەوەی���ەك ب���ەك���ەم���وك���وڕی وئاستەنگەكانی ئەم سیستەمەوپێشهاتە نوێكاندا نەكراوە.لەهەنگاوێكی نوێدا وەزارەت��ی پ��ەروەردە بڕیاری بەستنی
كۆنفرانسێكی پ����ەروەردەی����ی داوە، ئ���ەم ه��ەن��گ��اوە دەك���رێ���ت دەستپێكی پ���ێ���داچ���ون���ەوەی ك��ەم��وك��وڕی��ەك��ان��ی سیستەمی نوێی خوێندن بێت لەالیەك ولەالیەكیتر گەشەپێدانیشی بێت،بەاڵم ئ����ەم ت��م��وح��ە راوەس����ت����اوەت����ەس����ەر ب��ەرن��ام��ەوئ��ەج��ێ��ن��دای كۆنفرانسەكە، ئایاچەند ئامانجێكی هەنوكەیی خێرا دیاریكراوە كەئەمڕۆ پەروەردە پێوەی دەناڵێنێت؟ ئایا دیدێكی رۆش��ن هەیە بۆ كۆ نفر ا نسە كە و بڕ گە و با بە تە كا نی ؟ ئ����ای����اب����ەش����دارب����ووان وئ���ەن���دام���ان���ی ك����ۆن����ف����ران����س����ەك����ە ك���ەس���ان���ێ���ك���ی شارەزاوبەئەزمونن وتەنها ئامانجیان چارەسەری گرفتەكان وگەشەپێدانی كەرتی پەروەردەیە؟ ئایا بەرپرسەكانی پ��ەروەردە خۆیان بڕیاردەری كۆتایی دەبن(كەهەندێكیان خ��ۆی��ان بەشێكن ل��ەگ��رف��ت��ەك��ان ن���ەك چ���ارەس���ەر)ی���ان ب��ڕی��اری ك��ۆت��ای��ی الی ب��ەش��دارب��ووە بەئەزمونەكانە؟ ل��ێ��رەوە من پێموایە وبەگرنگی دەبینم كۆنفرانس رەچاوی ئەم خااڵنە بكات: ێ سود نەكات كەببێتە .1قەڵەباڵغی ب كۆنفرانسێكی تەشریفاتی میوانداری وپڕبكرێت لەخەڵكانی ناپەیوەندیدار ب��ەپ��رۆس��ەی پ�������ەروەردەوە وئ���ەرك وت��ەك��ل��ی��ف��ێ��ك��ی م�����اددی ب��خ��ەن��ە س��ەر وەزارەت وحكومەت لەم بارودۆخەدا. .2ئامانج دیاری بكرێت وسنوردار بێت، ئایا دەمانەوێت چیبكەین؟چی بەدەست بێنین؟ چونكە كورد وتەنی بەردی زل نیشانەی نەوەشاندنیەتی.
.3م�����ەرج ن��ی��ە گ��رف��ت��ەك��ان��ی پ��رۆس��ەی پ��ەروەردەوف��ێ��رك��ردن وچ��ارەس��ەری��ان س��ەرج��ەم ل��ەم كۆنفرانسەدا بخرێتە سەرمێزی گفتوگۆبەڵكو دەكرێت ئەمە هەنگاوێك بێت بۆبەستنی كۆنگرەی پەروەردەیی. .4بابەتەوچارەسەریەكان وهەنگاوەكان واق��ی��ع��ی وخ��ەی��اڵ��ی ن��ەب��ن و ل���ەروی جێبەجێكردن وئیمكاناتی م��ادی��ەوە بەشێوەیەك لەگەڵ بارودۆخی دارایی ئێستای هەرێم بگونجێت. بێگومان ت��ەوەری زۆرهەیە كەئەمڕۆ گرفتی پ��ەروەردەی��ە ،وەك(سیستەمی ك��ارگ��ێ��ڕی وزۆری رێ��ن��م��ای��ی��ەك��ان، ن��اڕێ��ك وپێكی داب��ەش��ب��وون��ی میالك، نەبوونی بینای شیاوپێویست ،نەبوونی هۆكاری فێركاری وتاقیگەیی ،زۆری پ��ش��وەك��ان وبێبەرنامەییان ،الوازی ك���ادرەك���ان���ی پ�������ەروەردە ب��ەت��ای��ب��ەت م��ام��ۆس��ت��اوس��ەرپ��ەرش��ت��ی��ار،ج��ی��اوازی پ��رۆگ��رام��ی زان��ك��ۆ وق��وت��اب��خ��ان��ەك��ان، گ��رف��ت وب��ێ��س��ەروب��ەری��ی خوێندنگە ئەهلیەكان وخوێندنگەكانی ئ��ێ��واران دەی������ان ت���ەوەری���ت���ر ه���ەی���ە ،ئ����ەوەی گرنگە ل��ێ��رەدا ئ��ام��اژەی پێبكرێت لەم كۆنفرانسەدا چەند تەوەروبابەتێكی گ��رن��گ وه��ەن��وك��ەی��ی ق��س��ەو وت��وێ��ژی ل���ەس���ەرب���ك���رێ���ت وه���ەن���گ���اوب���ن���رێ���ت بەرەوبەستنی كۆنگرەی پەروەردەیی وئەوەشمان لەیادنەچێت هەموئەمانە پێویستیان بەهەندێك گۆڕانكاری هەیە لەبەرپرسە بااڵكانی ن��او وەزارەت���ی پ��ەروەردەوب��ەڕێ��وەب��ەرای��ەت��ی��ەك��ان��ی پەروەردەی شارەكان..
كۆچی دوایی سەرۆكی لقی خانەقينى یەكێتی مامۆستایانی كوردستان رۆژی پێنج شەممەی رێكەوتی 2014/7/31مامۆستامحەممەد سەید م��راد قامیشەالنی س��ەرۆك��ی لقی خانەقینی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان وبەڕێوەبەری پێشوی پەروەردەی خانەقین ب��ەوەك��ال��ەت لەگوندی قامیشەالنی سەربەشاری خانەقین كۆچی دوایی كرد..لەپەروەردگار داواكارین جێگەی بەهەشت بێت وسێبووری كەسوكاریشی بداتەوە..هەزاران ساڵو لەگیانی پاكی قامیشەالنی ..انا لله وانا الیه راجعون..
()20
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
نمونەكانی پەروەردە وپێگەیاندنی مامۆستایان ب����ێ����گ����وم����ان ف����ێ����رك����ار(م����ام����ۆس����ت����ا) ك���ائ���ی���ن���ێ���ك���ی دروس������ت������ك������راوە ن���ەك چ��اپ��ك��راو(ف��ۆت��ۆك��ۆپ��ی��ك��راو) ،دەرب����ارەی ئ����ەم وت����ەی����ەش زان������ای م��وس��ڵ��م��ان��ی عەرەبی(ئیبن خەلدون) جەختی زیاتری لەسەر كردۆتەوە كەوتویەتی فێركردن یەكێكە لەدروستكراوەكانی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی ،هەموكۆمەڵگەمرۆڤایەتییەكان ب��ەپ��ێ��ی ج�����ۆری ف���ەل���س���ەف���ەوب���اوەڕی خ�����ۆی پ�������������ەروەردەی ف���ێ���رك���اران���ی ك���ردووە ،هەربۆیە زۆرب��ەی دەوڵەتان گرنگیەكی زۆری��ان داوە بەپەروەردەی مامۆستایان وچەندین پەیمانگەوكۆلێژی ج����ۆراوج����ۆری����ان ب���ۆئ���ەم م��ەب��ەس��ت��ە دام��ەزران��دووەوب��ای��ەخ��ێ��ك��ی زۆریشیان داوە ب��ەپ��ەروەردەك��ردن��ی مامۆستایان، لەكاتێكدا نادڵنیایی ودوودڵ��ی��ەك هەیە ل��ەب��ەرام��ب��ەر دەرچ���وان���ی مامۆستایان لەكۆلێژەكاندا ،یەكێك لەوهۆكارانەش ك��ە زی��ات��رج��ەخ��ت��ی ل��ەس��ەردەك��رێ��ت��ەوە پ���ڕۆگ���رام���ی خ��وێ��ن��دن��ی��ان وب��ێ��ت��وان��ای��ی دام���ەزراوەك���ان���ە ب���ۆپ���ەروەردەك���ردن���ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان ب��ەم��ەب��ەس��ت��ی رۆی��ش��ت��ن لەگەڵ ئەوگەشەكردن وپێشكەوتنانەی كەلەسەردەمی نوێ رودەدەن.هەروەها دامەزراوەكانی پەروەردەی مامۆستایان هەتائەم ساتەش لەهەموو دەوڵەتانی جیهان نەیانتوانیوە لەهێنانی كەسانی پ��ێ��ش��ك��ەوت��و ب��ۆن��ێ��و پ��ڕۆگ��رام��ەك��ان��ی��ان س��ەرك��ەوت��ن بەدەستبهێنن ،بۆنمونە پ��ی��ش��ەزان��س��ت��ی��ەك��ان��ی وەك پزیشكی وئەندازیاری وتەكنیكی زانستی زیاتر سەرنجی كەسی سەركەوتو جیاوازەكان رادەكێشن ،بەاڵم ئەوانەی كەپەیوەندی ب��ەك��ۆل��ێ��ژی پ������ەروەردەوپ������ەروەردەی ب��ن��ەڕەت��ی��ەوەدەك��ەن ئاستی زی��رەك��ی و
وەرگرتنیان كەمترە. بێگومان پڕۆسەی پەروەردەوفێركردن ب��ن��چ��ی��ن��ەی ب������وژان������ەوەی ك���ۆم���ەڵ���ە، لێپرسراوێتی ئەم بوژانەوەیەش دەكەوێتە ێ س��ەرش��ان��ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان ،ب��ۆی��ە دەب � مامۆستایان لەروی ژیری وئامادەكردن وپێگەیاندنیانەوە بارودۆخێكی وای��ان بۆبڕەخسێنرێت كەببێتەمایەی كێشكردنی ب��اش��ت��ری��ن وب���ەت���وان���ات���ری���ن ك��ەس��ان��ی ن��اوك��ۆم��ەڵ ب��ۆئ��ەم پ��ی��ش��ەی��ە،ب��ۆئ��ەوەی باشترین كەسانی ناوكۆمەڵگەبن،دیارە ئەم لێپرسراویەتیەش داننانە بەگرنگی كرداری پەروەردەیی وپیرۆزیی پیشەی مامۆستایەتی وبایەخی دامودەزگەكانی پەروەردەوفێركردن لەكۆمەڵگەدا پێیان بگەیەنن. ئ��ەرك��ی دام����ودەزگ����ە وب��ەرپ��رس��ەك��ان��ە ك��ەم��ام��ۆس��ت��اب��ەب��اش��ی ئ���ام���ادەب���ك���ەن وب��ەچ��اك��ی��ش پ��ێ��ب��گ��ەی��ەن��ن ،دی����ارە ئ��ەم ئ���ەرك���ەش ب��ەپ��ل��ەی ی��ەك��ەم دەك��ەوێ��ت��ە س��ەرش��ان��ی پ��ەی��م��ان��گ��ەوك��ۆل��ێ��ژەك��ان��ی پەروەردەو پەروەردەی بنەڕەتی،بێگومان ێ بۆمامۆستا خۆش بكرێت پێویستە ر وهەمودەرگەیەكی داخراوی لێبكرێتەوە، ب���ۆئ���ەوەی پ��ەرەب��ەت��وان��اوب��ەه��رەك��ان��ی ب�������دات وئ����اس����ت����ی زان����س����ت����ی خ���ۆی بەرزبكاتەوەوبتوانێت بەتەواوی پەیامی ێ بكات. پیرۆزی مامۆستایەتی جێبەج ف��ێ��رك��ردن ئ��ەوپ��رۆس��ەی��ە ك��ەب��ەه��ۆی��ەوە م���ەع���ری���ف���ە ول���ێ���ه���ات���وی���ی خ��وێ��ن��دك��ار گەشەدەكات وه��ۆی ئەوگەشەكردنەش ب��ۆم��ام��ۆس��ت��ا دەگ����ەڕێ����ت����ەوە ،ل���ێ���رەدا گرنگی رۆڵ��ی مامۆستا وئامادەكردنی بۆجێبەجێكردنی چەمكی پ���ەروەردەو ف��ێ��رك��ردن دەردەك��ەوێ��ت،گ��رن��گ��ی��ەك��ەی، هۆشیاریەكی پێویست لەالیەن زۆرێك
هیوا غەفار عەلی بەشی یەكەم لە كۆمەڵگەكانەوە دروستبووە ،بەوەی كەدەتوانرێ لەرێگەی مامۆستایانەوە ئامانجە س��ت��رات��ی��ژی��ەك��ان بهێنرێتەدی ك���ەدەوڵ���ەت ل��ەپ��ێ��ن��اوی��دا ت��ێ��دەك��ۆش �ێ، مامۆستاش بەسەنتەری رۆشنكەرەوەی هزروشارستانی نەتەوە هەژمار دەكرێت. ئەگەر بمانەوێ پ���ەروەردەو فێربوون لەهەر واڵت ولەهەر شوێنێكدا بەرەوباشی ب��ب��ەی��ن پ��ێ��وی��س��ت��ە ب��ەرل��ەه��ەم��وش��ت��ێ��ك گ��رن��گ��ی ب��ەئ��ام��ادەك��ردن وپێگەیاندنی مامۆستابدەین ،چونكە مامۆستا بەردی بناغەوكۆڵەگەی پتەوی كرداری فێركردنە، هەرپێشنیارومەرج وتێبینی وبۆچونێك ب��ۆچ��اك��ك��ردن��ی ب�����اری م��ام��ۆس��ت��ای��ان نەخاتە ناوهاوكێشەكەوە،پێشنیارەكان بێسودوكەم بایەخ دەبن.لەم سەردەمەدا كەمەعریفەوزانیاری تیایدا بەخێرایی ب�ڵاودەب��ێ��ت��ەوەوب��اب��ەت��ی جیهانگیری ب����ەس����ەر ك�����ۆی دەوڵ�����ەت�����ان�����دا ب��اڵ��ی درێ��ژك��ردۆت��ەوە ،زیاتریش روانینەكان ئ��اڕاس��ت��ەی��ان ب���ەرەوپ���ەروەردە خستوە ب���ۆب���ەرەن���گ���ارب���وون���ەوەی گ��رف��ت��ەك��ان، بۆنمونە كێبڕكێكردن كە لەژێر سێبەری جیهانگیری پ��ێ��وەرای��ەت��ی ه��ات��ەك��ای��ەوە پێویستی بەسیستەمێكی پ��ەروەردەی��ی بەتواناهەیە بۆگەشەكردنی سامانی مادی ومرۆیی ن��ەت��ەوە ،لەكاتێكدا پ��ەروەردە ێ ئ��ەو ئامانجانە بپێكێ ئەگەر ن��ات��وان� دامەزراوە پەروەردەیەكانی مامۆستایان ب��ەئ��ەرك��ە نمونەیەكانیان هەڵنەستن، لێرەشدا ئەوە رون دەبێتەوە كەلێدوان وگفتوگۆكردن دەرب���ارەی پ��ەروەردەی م��ام��ۆس��ت��ای��ان پ��ەی��وەس��ت��ە ب��ەه��ەم��وو جولەیەكی چاكسازی پەروەردەییەوە.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
()21
چۆنیەتی گەشەپێدانی داهێنان الی مندااڵن لەم بەشەدا باسی رێگەكانی گەشەپێدانی بیركردنەوەی داهێنان الی منداڵ دەكەین ،كەئەمانەن: .1ژینگەی یاریكردن:پێویستە لەسەرمان ژینگەیەكی باش بۆ منداڵەكانمان بدۆزینەوە كەهاوكاریان بكات بۆ دۆزی��ن��ەوەی شوێنێك بۆ یاریكردن بەبێ هیچ ك��ۆت وبەربەستێك وترس لەتێكدانی شتومەكی ناوماڵ،ئەگەر لەماڵێكی داخراویشدابێت، ژورێكیان بۆئامادەبكەین بۆیاری وداهێنانەكانیان. .2خۆگونجاندن لەگەڵ بیركردنەوەیان:وەرگرتنی رای منداڵ نابێ بەكەم بزانین و دەبێ هەوڵی تێكەڵبوون و نزیكبوونەوە لەراكانیان بدەین تافێری لەدایكبوونی بیرو رایان بكەین،ئەمەش لەگرنگترین داهێنانەكانە،ئەمەش ئەوەناگەێنێ كەهەندێك لەبیر ێ توندوتیژی چاك وبۆچونەهەڵەكانیان بەنەرمی ولێزانینەوە وبەب بكەین،لەمبارەیەوە واپێویست دەكات بەڵگەوهۆكاری بەهێزمان پێبێت بۆ راستكردنەوەی بیرو را هەڵەكانیان. .3شیكاركردنی داهێنانەكان :بەهێزكردنی داهێنان لەالی مندااڵن پێویستی بەداهێنانی گەورەتر هەیە لەالی گەورەكاندا ،ئەمەش وامان لێدەكات چارەسەری پێشوەختمان البێت بۆئەوكێشانەی ك���ەرۆژان���ەرودەدەن وبیانكەین بەبەشێكی س��ەرەك��ی پەیڕەو وپ���ەروەردەك���ردن���ی منداڵەكانمان ،بۆداهێنانەكانمان دەبێت كاریگەربن وبەشداریان پێبكەین ،بەبێ هۆباسیان بكەین وهەلیان بۆ بڕەخسێنین بۆ بینینیان. .4ئامادەكردنی شیكاركراوەكان :كاتی تەواوبدە بەمنداڵەكەت بۆ ئەوەی هەموو تواناو داهێنان بۆشیكارەكان ئامادەبكات ،وای لێبكە بجوڵێت لەشتە گشتیەكان بۆبیروڕا سەرەكیەكان ،شیكاری ئامادەكراوی نەدەیتێ پێش پێدانی كات بۆشیكاركردنی ،هەندێك لەباوكان وادەزانن ئەگەر وەاڵمی ئامادەكراو بدەنە منداڵەكانیان هاوكاریان دەكات بۆگەشەكردنی بیریان،كەچی ئەمە پێچەوانەی راستیە،ئەمە توانای بیركرنەوەی لەشیكاركردنی نوێ دەكوژێ وتوانای بیركردنەوەشی لەشیكاركردن ناهێڵێت. .4رێگەكانی بیركردنەوە:چەسپاوی لەسەر رێگەكانی بیركردنەوە نەوەك لەسەر ئامانج ،گرنگ نیەپێشبڕكێیەكە ببەیتەوە ،یاخود یەكەم بیت،هێندەی ئەوەی هەڵساوی بەرێگەكانی بیركردنەوە بۆشیكاركردن ،ئەمەش سوپاسكردنی باسكردنی لەبەر چاوی خەڵك وپێدانی دیاری لەسەرشیكاركردنی راستدا. .5پێدانی ك��ات بۆجەربەزەیی(مغامەرە) بەمنداڵەكەت:بواری ئ���ەوە ب��ەم��ن��داڵ��ەك��ەت ب��دە ب��ۆ بەرهەڵستیكردن وج��ەرب��ەزەی��ی ێ لەگەڵ هاوڕێكانیدا،یان یاری لەرێگەی هەندێك یاری وكێبڕك ئەلكترۆنی،ئەمەش هاوكاری دەكات بۆپێشبینیكردنی لەرێگەی بیركردنەوەی نوێ ،گەلێك لە یاریەكان هانی دەدات بۆگەشەكردنی گیانی داهێنان وشیكاركردن،بەتایبەت یاری پێكەوەبەستن(میكانۆ) و رێكخستن. .6بەشداری لەخۆشیەكانیاندا :بیروهۆشی منداڵ بۆ ئەوەی پێش بكەوێت وگەشەبكات پێویستی بەتێكەاڵوی لەگەاڵ گەورەكاندا هەیە،كەسی تریش جگە ل��ەدای��ك وب���اوك دەت��وان��ێ��ت بەمكارە هەڵسێت،لەكاتی گەشەكردنی بیریاندا پێویستە دای��ك وباوك گرنگیان پێبدەن ،الت سەیرنەبێت هیچ گرنگی وسۆزێكیان بۆدایك وباوكیان نەبێت ئەگەر بەمنداڵی كرنگیان پێنەدرابێت،لەبەرئەوەی چۆن دایك وباوك مافیان بەسەر منداڵەكانیانەوە هەیەبەهەمان شێوە منداڵەكانیش مافیان بەسەر ئەوانەوە هەیە،كاتێك دایكان وباوكان بە راستگۆیی لەگەاڵ منداڵەكانیان تێكەاڵ دەبن هەست بەخۆشی وشادیەكی زۆر دەك��ەن وكەشێكی ئ��ارام وئاسودە دروست دەكەن هەتا وشەدەستەوەستانە لەبەردەم وێناكردنی
()22
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
و :ئەمیر ئەحمەد عبدالقادر ئەم خۆشیە. .6گ��ف��ت��وگ��ۆ ل��ەگ��ەاڵ ك���ردن و ئ��اوێ��ت��ەب��وون��ی��ان:ب��ەالی��ەن��ی ك��ەم وەكوچاالكی رۆژان��ە یەك كاتژمێر گفتوگۆیان لەگەڵدابكەیت، چۆنیەتی بەسەربردنی كاتەكانیان (لەباخچەی س��اوای��ان و لەگەاڵ مامۆستایان ولەگەاڵ هاوڕێكانی لەقوتابخانەوچاالكیەكانی م��اڵ��ەوەی��ان ل��ەگ��ەاڵ كەسەنزیكەكانی و ی��ان ل����ەدەرەوەی ماڵ لەگەاڵ برادەرانیداوكێشەكانیان وچۆنیەتی چارەسەركردنیان وپەیوەندیان لەگەاڵ مامۆستایانیادا ،بەمشێوەیە قسەكردن لەگەاڵ مندااڵندا سودی زۆرە ،لەم سودانەش: .1فێری بیركردنەوەی نوێی بكە.:مندااڵن وەك��و گ��ەورەك��ان مێشكیان پێنەگەیشتوەو قالبێكی دی��اری��ك��راوی وەر گرتوەو تاكوئێستامێشكیان تەواو نیە،لەبەر ئەوە قسەكردن لەگەڵیاندا گرنگە،چونكە گەشەیان پ��ێ��دەدات وپێشیان دەخ���ات ،ئەمەش بۆ گ��ەورەك��ان بەسودترە،چونكە شتی زۆری��ان لێ فێردەبیت لەبیركردنەوەی نوێ و لەو داهێنانانەی كەهەر بەبیرت دانەهاتبوو، لێیان فێردەبین مندااڵ چۆن بیردەكاتەوە ئەمەش سودی هەیە بۆشیكاركردن و زۆر لەپڕۆژەكانیان تێدەگەین. .2گ���ەش���ەك���ردن���ی س����ۆز وخ���ۆش���ەوی���س���ت���ی.:دی���اری���ك���ردن���ی ك��ات��ێ��ك ب��ۆق��س��ەك��ردن ل���ەگ���ەاڵ م���ن���دااڵن���داو دوور ل��ەك��اری رۆژانە(ئاوابكە،ئاوامەكە ،ئەمەنەنگیە،ئەمەهەڵەیە)ئەمەش هۆكاری سەرەكیە بۆ گەشەكردنی سۆز وخۆشەویستی ،زۆرپێویستە بۆچاندنی چاكەكاری وپێگەیاندنیان ،بەمەش لەگەاڵ گەشەكردنی سۆز وخۆشەویستی لەگەاڵ دایك وباوكیاندا زیاتر ئامادەدەبن بۆ وەرگرتن و ئاڕاستەكردنی ئەم چاكەكاریە ،جگە لەمانەهیچ رێگەیەكیترپێشبینی ناكرێت بۆگەشەكردنی بیروهۆشیان. .3ئاشكراكردنی بیرە ه��ەڵ��ەك��ان��ی��ان.:رۆژان��ە بیرەهەڵەكانیان ئاشكرابكە لەو ژینگەیەی تێیداتێكەڵبوونە،ئاسانی چاككردنی ئ��ەوب��ی��ران��ە ،ئ��ەگ��ەر ئ���ەم وت��وێ��ژان��ە ن��ەب��وون��ای��ەئ��ەم ه��ەاڵن��ە ئاشكرانەدەبوون وچارەسەر نەدەكران.
ترسی منداڵ لە قوتابخانە رەزوان عەبدولقادر
بێگومان پ��رس وب��اب��ەت��ی ت��رس��ی منداڵ لە قوتابخانە یەكێكە ل��ەو كێشەو گرفتە ب��اوان��ەی ك��ەوا زۆرب���ەی ك��ات روب��ەڕوی خ��ێ��زان��ەك��ان دەب��ێ��ت��ەوە .ل��ێ��رەوە گرنگە هەڵوەستەو لێكۆڵینەوە بكەین بۆ دۆزینەوە ودەستنیشانكردنی ف��اك��ت��ەرەك��ان��ی ئەم دیاردەیە وزیاتر تێگەیشتن لێی ئەوكاتە چ��ارەس��ەرەك��ان ئ��اس��ان دەب��ن وكێشەكە كۆتایی دێ��ت.دی��اردەی ترسانی مندااڵن بەگشتی شتێكی سروشتیە لەبەرئەوەی ت���رس���ان ه���ۆك���اری دوورك����ەوت����ن����ەوەو پارێزگاریكردنی منداڵە ل��ەك��ارەس��ات و روداو كەهەندێكجار روب��ەروی دەبێتەوە هەروەها ئەو ترسانە هیچ زیانێكی الوەكی نیە گەر بێتو لەسنوری دیاریكراو رەت ن����ەدات ،ب���ەاڵم گ���ەر زی��ات��رب��وو ئ��ەوك��ات شلەژان ودڵەڕاوكێ ونیگەرانی گەورە بۆ منداڵ دروست دەكات لەرێگەی ئەمەشدا كێشەوگرفتی دەرونی الی سەرهەڵدەدات تاوەكو دەبێتە گرێیەكی دەرونی لەناخیدا، لەوانەیە لەكاتی ش��ەودا بترسێت,هەیانە لەرەنگی رەش دەترسێ,هەندێكیتریش لەدەنگی گ��ەورە دەترسێت.بەاڵم ئەوەی الی ئ��ێ��م��ە گ��رن��گ��ە وپ��ێ��وی��س��ت��ە ت��رس��ان��ی منداڵە لەچونی بۆقوتابخانە ورۆڵی دایك وب��اوك��ە ب��ۆچ��ارەس��ەرك��ردن ونەهێشتنی ئەوترسە لەبیروهزری منداڵدا.دیاردەی ترسانی منداڵ لەقوتابخانە بەوە دادەنرێت دوورك����ەوت����ن����ەوەی م��ن��داڵ��ە ل��ەخ��وێ��ن��دن
ون��ێ��گ��ەران��ی��ش ل��ەم��اڵ��ەوە ،هەندێجاریش هەوڵی هێنانەوەی بیانو دەدات بۆئەوەی نەچێتە قوتابخانە تەنانەت دەگاتە رادەی گریان وهەاڵتن لەپێش دەرگەیی قوتابخانە وگەڕانەوە بۆماڵەوە.لێرەدا گرنگی رۆڵی دای��ك��ان وب��اوك��ان دەردەك���ەوێ���ت ب��ەوەی دەس��ت��ن��ی��ش��ان��ی ه��ۆك��ارەك��ان��ی ت��رس��ەك��ە ب��ك��ەن ،ب��ۆن��م��ون��ە ك��ەم��ت��ەرخ��ەم��ی م��ن��داڵ لەجێبەجێكردنی ئەركەكانی قوتابخانە ب��ەه��ۆی خەریكبوونی ب��ەی��اری��ك��ردن یان هەركارێكیتر .بۆیە ش��ل��ەژان وترسێكی گ���ەورە لەمێشكیدا دەخولێتەوە ب��ەوەی مامۆستاكەی بەیانی سزایەكی توندی ب����دات ،چ��ون��ك��ە پێشتر ئ��اگ��ادارك��راب��ۆوە ئ�����ەوەی ئ��ەرك��ەك��ان��ی ج��ێ��ب��ەج��ێ ن��ەك��ات س��زا دەدرێ��ت,ه��ەل��ب��ەت��ە چ��ارەس��ەرەك��ەش ل��ەدەس��ت خ��ێ��زان��ە ،چونكە ئ���ەوان رۆڵ��ی سەرپەرشتیكردن دەبینن لەكاروئەركەكانی منداڵ ودڵنیابوون لەوەی هەموو ئەركەكانی ب��ەرێ��ك��وپ��ێ��ك��ی ل��ەخ��وێ��ن��دن وخ��وێ��ن��دن��ەوە ونوسین بەجێگەیاندووە ,هاندانی بەردەوام كەوا قوتابخانە شوێنێكی خۆش وجێگەی فێربوونی زانست وزانیاری وپەروەردەیە ب��ۆم��ن��داڵ ,ج����ۆرە ترسێكیتر ك��ەم��ن��داڵ هەیەتی بەرامبەر قوتابخانە ئەویش رق لێبوونەوەیە بەهۆی رۆتینیاتی رۆژان��ە، وەك زوو ل��ەخ��ەو ه��ەڵ��س��ان,ك��ۆم��ەڵ��ێ��ك ئەرك وپابەندبوونی بەسەردا دەچەسپێت لەژیانی قوتابخانەدا,هەندێكیتریش لەوە
س��ەرچ��اوە دەگ��رێ��ت ك��ەوا خێزانەكانیان منداڵ بێبەش دەكەن لەیاریكردن وگەڕان بەبیانوی ب��وون��ی خوێندن بەتایبەتیش لەسەرەتای ساڵی نوێی خوێندن لەوكاتەی منداڵ ل��ەوەرزی هاوین وپشوو لەژیانی ی��اری��ك��ردن وگ���ەڕان وس��ەی��ران راه��ات��وە. ه��ەرب��ۆی��ە ل���ەس���ەر ه���ەم���وان پێویستە ه��اوك��اری یەكتربن بۆ چارەسەركردنی ئەو گرفت وكێشانەی كەدێنە رێی منداڵ. ه��ەروەه��ا قوتابخانەو مامۆستا گرنگە رەچ��اوی باری دەرون��ی منداڵەكان بكەن ل��ەرێ��گ��ەی وان���ەوت���ن���ەوە ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی سەرنجڕاكێش وخ��ۆش دوورك��ەوت��ن��ەوە لەتوڕەیی وترسان وهەڵچون بەپێی توانا زیاتر ئامۆژگاری ورێنمایی بكرێن بەنەرم ونیانی ودروس��ت��ك��ردن��ی كەشی كێبڕكێ لەنێوان منداڵەكاندا لەرێگەی پاداشتكردن وپ���ێ���دان���ی دی������اری ب���چ���وك ،ب���ۆئ���ەوەی خ��ۆش��ەوی��س��ت��ی م��ام��ۆس��ت��او ق��وت��اب��خ��ان��ە لەناخیاندا بچەسپێت,رێكخستنی كات ودانانی بەرنامەیەكی رێكوپێك بۆخوێندنی رۆژان�����ەو چ��اودێ��ری��ك��ردن��ی ئ��ەرك��ەك��ان��ی قوتابخانە وم��اڵ��ەوەی��ان ئ��ەرك��ی دای��ك��ان وباوكانە ,دووركەوتنەوە لەهەر هۆكارێك ب��ب��ێ��ت��ە م���ای���ەی ب��ری��ن��دارك��ردن��ی ه��ەس��ت وسۆزو كەسایەتی منداڵ وهەڕەشەكردنی ب��ەردەوام هەموو ئەوفاكتەرانە وادەك��ەن منداڵ رقی لەقوتابخانە ببێتەوەو بەردەوام لێیڕابكات.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()23( )2014
تەکنەلۆجیا چ کاریگەریەكی لەسەر ئاستی خوێندنی قوتابی ھەیە؟ توێژەرێکی کۆمەاڵیەتی :لەواڵتە پێشکەوتوەکاندا تەکنەلۆجیا بۆتە خێروبەرەکەت والی ئێمەش جگە لەخراپە ھیچ سودێکی بۆقوتابی نیە. بڵند ئیبراھیم
م��ام��وس��ت��ا س��ەب��اح ع��اب��د :تەکنەلۆجیا کاریگەری نێگەتیفی کردۆتەسەر ئاستی خوێندن ودەرونی قوتابی. م��ام��وس��ت��ا ح���ی���ک���م���ەت:ب���ەھۆی خ���راپ بەکارھێنانی تەکنەلۆجیا س��اڵ بەساڵ ئاستی خوێندنی قوتابی نزم دەبێتەوە. لەزۆربەی واڵتانی پێشکەوتوتەکنەلۆجیا ب���ۆئ���اس���ان���ک���اری وس������ود وەرگ����رت����ن ب��ەک��اردەھێ��ن��درێ��ت بەتایبەت ل��ەب��واری خ����وێ����ن����دن،ب����ەاڵم ب��������ەرای ب��ەش��ی��ک لەمامۆستایان وق��وت��اب��ی وت��وێ��ژەران��ی ک��ۆم��ەاڵی��ەت��ی ل��ەھەرێ��م��ی ک��وردس��ت��ان ت���اوەک���و ئێستا ب��ەش��ێ��وەی��ەک��ی خ��راپ ب��ەک��اردەھێ��ن��درێ��ت وک��اری��گ��ەری سلبی ھەب���ووە بۆئاستی خوێندنی قوتابیان وزیانی زیاتربووە لەسودەکەی.
« قوتابیەک :زۆربەی ھەرە زۆری قوتابیان ئەوەندە خولیای پێشکەوتن وتەکنەلۆجیای سەردەمن ئەوەندە خولیای خوێندنیان نین » ()24
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
سەرەتا ماموستا سەباح عابد ئەحمەد م��ام��ۆس��ت��ا ل��ەق��وت��اب��خ��ان��ەی ئ��ام��ادەی��ی ک����وڕان����ی دھۆک وت��ی،ت��ەک��ن��ەل��ۆج��ی��ا کاریگەری نێگەتیفی کردۆتەسەر ئاستی خ��وێ��ن��دن ودەرون�����ی ق��وت��اب��ی،ئ��ەم��ەش دەگ����ەڕێ����ت����ەوە ب����ۆئ����ەوەی ک���ە ب��اش ل��ێ��ی ت��ێ��ن��ەگ��ەی��ش��ت��ون،ب��ەت��ای��ب��ەت ت��ۆڕە ک��ۆم��ەاڵی��ەت��ی��ەک��ان ل���ەوان���ە فەیسبوک وتویتەر،بەاڵم فەیسبوک زیاتر،چونکە زۆر بەکاردەھێندرێت.ماموستا سەباح زیاتر رونیکردەوە،تەکنەلۆجیا بۆھاوکاری قوتابی وئاسانکاری بەکارناھێندرێت بەڵکو بۆمەبەستی خراپ بەکاردێت،بۆیە پێویستە کەرتی پەروەردە بەرۆڵی خۆی ھەڵسێت وپسپۆری شارەزاوکۆمەڵناس ودەرونناس زیاتربکات لەناو ناوەندەكانی خوێندن،بۆئەوەی قوتابی تەکنەلۆجیا بەشێوەیەکی تەندروست بەکاربھێنیت. پێرس محەمەد قوتابی بەشی راگەیاندن لەپەیمانگەی تەکنیکی ھەولێر رایگەیاند،بە شێوەیەکی گشتی پێشکەوتنی تەکنەلۆجیا لەھەر واڵتێکدا دەبێتە ھۆی سەرکەوتنی ئەم واڵتە لەگشت کایەکانی ژیانیداھەر چەندە کوردستان ل��ەروی تەکنەلۆجیا تارادەیەکی باش پێشکەوتنی بەخۆیەوە بینیوە،بەاڵم لەھەمانکاتیشدا ب��ەھۆی خێرابیە ی��ەک ل���ەدوای یەکەکانی ئەم تەکنەلۆجیایە وایکردوە زۆربەی تاکەکانی ئەم کوردستانە نەتوانن بەشێوەیەکی ت��ەن��دروس��ت ب��ەک��اری بێنن وچ��ەن��دی��ن
کێشە ب��ەدوای خۆیدا بھێنێت،بۆنمونە ئەگەر لەروی خوێندنەوە باسی بکەین دەبینین ک��اری��گ��ەری ت���ەواوی ک��ردۆت��ە سەرخوێندن وقوتابیان،چونکە زۆربەی ھەرە زۆری قوتابیان ئەوەندە خولیای پێشکەوتن وتەکنەلۆجیای س��ەردەم��ن ئەوەندە خولیای خوێندنیان نین،تەنانەت ئ��ام��ادەن زۆرب��ەی کاتەکانیان تەرخان بکەن بۆ تۆڕە کۆمەاڵیەتیەکان ومۆبایل وئ��ەن��ت��ەرن��ێ��ت وش��ت��ی��ت��ر ،ئ��ام��ادەن��ی��ن نیوئەوەندە بۆ خوێندنیان ئامادە بکەن، ھەربۆیە دەبێت ئێمە بیرلەوە بکەینەوە ل��ەس��ەرەت��ادا دەب��ێ��ت چ��ۆن کاتەکانمان دابەش بکەین بۆئەوەی بتوانین زۆرترین س��ود لەخوێندن وئ���ەم تەکنەلۆجیایە وەربگرین.هەروەها رونیشی ک��ردەوە، ئەم تەکنەلۆجیایە الیەنی باشیشی ھەیە ک��ەب��ۆت��ە ھۆی ک��ارئ��اس��ان��ی ت����ەواوھەم ب��ۆق��وت��اب��ی��ان ھەم���ی���ش ب���ۆپ���رۆس���ەی خوێندنیان،چونکە ئەگەر ئێستا لەگەل ج���اران م��ق��ارەن��ە بکەین دەبینین ئەم تەکنەلۆجیایە لەزۆربەی کایەکانی ژیان پێشکەوتنی باشی بەخۆیەوە بینیوە ھەم بۆتە کارئاسانی بۆئیشوکارەکانی رۆژانە ھەمیش بۆتە ھۆی کەمکردنەوەی کات. م���ام���وس���ت���ا ح��ی��ک��م��ەت ع���ەل���ی خ��ان��ۆ ل��ەم��ب��ارەی��ەوە وت��ی،ک��اری��گ��ەری زۆری ھەبووە والیەنی سلبی زیاترە لەالیەنی ئیجابی،چونکە ل��ەھەرێ��م��ی کوردستان قوتابیان زۆر بەخراپی بەکاریدەھێنن
هیمن صالح وئەوەندە بۆالیەنی باشی وسودمەندی بەکارناھێندرێت،ھەربۆیە ئەگەر تەماشا بکەین دەبینین ک��ەرێ��ژەی دەرچ��ون��ی قوتابیان س��اڵ بەساڵ کەمتردەبێتەوە وئاستی خوێندنیشیان نزمتردەبێتەوە، ئەمە بۆئەوە دەگەڕێتەوە قوتابی زۆربەی کاتەکانی بەتەکنەلۆجیا بەسەردەبات.
« ھێمن ساڵح :مۆبایل بۆتە ھۆکار بۆ ھەاڵتنی قوتابی لە خوێند » ھێ��م��ن س��اڵ��ح ت���وێ���ژەری ک��ۆم��ەاڵی��ەت��ی دەڵ��ێ��ت،ھەرھۆک��ارێ��ک��ی تەکنەلۆجیا چ مۆبایل یان ئەنتەرنێت بۆھەرھاواڵتیەکی ئاسایی دووالیەنی باش وخراپی ھەیە، ب��ەاڵم بۆقوتابی تەنیا دی��وە خراپەکەی ھەیە ،بۆیە ئەگەرسەیربکەین چ مۆبایل بێت یان ئەنتەرنێت تەنیا کاریگەری خراپی کردۆتە سەر ئاستی خوێندنی قوتابیان ولەناوبردنی ئەوکاتەی بەدەستیانەوەیە، مۆبایل بۆتە ھۆک��ار بۆھەاڵتنی قوتابی ل���ەخ���وێ���ن���دن وم�����اڵ�����ەوەی ل��ەرێ��گ��ەی ئەوپەیوەندیە تەلەفۆنیانەی کەھاوڕێیەکی پ��ێ��وەی دەک����ات وئ��ەن��ت��ەرن��ێ��ت��ی��ش بۆتە ھۆک��ارێ��ک ب��ۆئ��ەوەی قوتابی لەماڵەوە
پێرس محمد کاتەکانی خۆی بەفیرۆبدات ،لەبەرئەوە بۆقوتابی تەکنەلۆجیا تەنیا روە خراپەکەی ھەی�����ە ،ل���ەب���ەر درک���ک���ردن ب��ەوب��اب��ەت��ە ک��ۆم��ەڵ��گ��ە پ��ێ��ش��ک��ەوت��وەک��ان ل��ەرێ��گ��ەی یاساوشێوازی تایبەتەوە رێکیانخستوە، بۆنمونە مۆبایل تاوەکو تەمەنی١٨-١٦ ق��ەدەغ��ەی��ە،ب��ەن��ی��س��ب��ەت ئەنتەرنێتیش سانسۆرھەیە لەسەرتەواوی ئەوسایت وماڵپەرانەی کەھیچ زانیاریەکیان نیە بیدەن بەخوێنەروقوتابی ،واتە سایتەکان لەکاردەخرێن لەوناوەندانەی خوێندن ک���ەھەن ل��ەم��اڵ��ەوەش ب��اوک��ان ودای��ک��ان ب��ەش��ێ��وەی��ەک رێ��ن��م��ای��ی��ان دەک����ەن بۆ پ��ەروەردەی منداڵەکانیان کەدەزانن لەچ کاتێک وب��ۆ چ مەبەستێک ئەنتەرنێت ب��ەک��اربھێ��ن��ن.ھێ��م��ن س��اڵ��ح گوتیشی، ل��ەواڵت��ە پ��ێ��ش��ک��ەوت��وەک��ان تەکنەلۆجیا ب��ۆت��ە خ��ێ��روب��ەرەک��ەت والی ئێمەش جگە لەخراپە ھی��چ سودێکی بۆقوتابی نیە ،چونکە لەساڵێکدا قوتابی بابەتێکی زان��س��ت��ی ل��ەئ��ەن��ت��ەرن��ێ��ت ناخوێنێتەوە تەنانەت نازانێت ئەوکەنااڵنەی کەپێویستە ئەوبەکاریان بێنێ چیە ،تەنیا ل��ەدوای ئەوکەناڵ وسایتە زیانبەخشانەیە کەکات دەک���وژن وھی��چ دەرئەنجامێکیان نیە، لەبەرئەوە زۆرگرنگە کە لەناوەندەکانی خ��وێ��ن��دن��ی خ��ۆش��م��ان ج��گ��ە ل��ەزان��ک��ۆ ب��ەت��ەواوی م��ۆب��ای��ل ق��ەدەغ��ە بکرێت و بۆبەکارھێنانی ئەنتەرنێتیش ئەگەرھەبێت ل��ەن��اوەن��دی خ��وێ��ن��دن��ەک��ە ت��ەن��ی��ا چەند سایتێکی پێویست بکرێتەوە ک��ەئ��ەوە
مامۆستا حیكمەت ئەرکی وەزارەت��ی گواستنەوەوگەیاندن وپەروەردەوخوێندنی بااڵیە ئەو شێوازە رێک بخەن. ئەوتوێژەرە زیاترگوتی،پێشتر ئاستی خوێندنی قوتابی زۆر باشتربوو لەئێستا، بەاڵم ھەرسەردەمەوخەڵکی بەجۆرێکی دیکەن ،واتە نەوەی کۆن کە تەکنەلۆجیا نەبووە بۆسەردەمەکەی خۆیان زۆرباش وزیرەک بوون ،بۆنمونە خەڵکی جیلی کۆن ئەوانەی کەتەکنەلۆجیایان بەکارنەھێناوە ھەم����وی زم��ان��ی ئینگلیزی وع��ەرەب��ی وبیریان باشترە ،بەاڵم ئێستا خەڵکانێک وای دەب��ی��ن��ێ ک��ەدەب��ێ��ت ن����ەوەی ن��وێ کۆمپیوتەروئەنتەرنێت باش بەکاربێنێ، ل��ەراس��ت��ی��دا ب��ەک��ارھێ��ن��ان��ی تەکنەلۆجیا ھێندە گران نیە ئەوکاتە زۆرەی بوێت ھەروەکو فێربوونی ئۆتۆمبێلەودەرفەتی ف��ێ��رب��وون��ی زۆرە ،ئ��ەوەش��ی بیەوێت تاکە بەرنامەیەک پسپۆری لێپەیدابکات ئ��ەوە ئێستا چەندین کۆلێژی تایبەت بەتەکنەلۆجیا ھەن بۆفێربوون ،من وای دەبینم کەزۆرێک لەقوتابیان بۆمەبەستی ف��ێ��رب��وون ئ��ەن��ت��ەرن��ێ��ت وت��ەک��ن��ەل��ۆج��ی��ا ب��ەک��ارن��اھێ��ن��ن بەڵکو ب��ۆک��اری دیکەی بەکاردێنن ک��ەدواج��ار دەبینین ھیچیان بەدەستنەھێناوە ،جیلی ئەمڕۆ ئەگەر بەکارھێنەرێکی باشی تەکنەلۆجیا بێت بەاڵم لەئاستی فیکرو فەلسەفەدا بەتاڵە ئ���ەوەش م��رۆڤ��ی ب��ێ��ن��اوەڕۆک دروس��ت دەکات ودواج��ار کۆمەڵگە خاوەنی ھیچ داھێنانێک نابێت.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()25( )2014
بەسەركردنەوەی بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی دەوروبەر لەپارێزگەی هەولێر بەڕێوەبەری پەروەردەی دەوروبەر :كەمترین گرفت لەم پەروەردە هەیە ماوەی چەند ساڵێكە دام��ەزراوە ،سنوری ئەم بەڕێوەبەرایەتیە سێ ناحیەوچەند گەڕەكێكی شاری هەولێر لەخۆدەگرێت(،مامۆستا فەهمی سلێوە بابكە) بەڕێوەبەری ئەم پەروەردەیە ب���اس���ی ل���ەچ���ەن���د الی���ەن���ێ���ك ك����رد س���ەرەت���ا وت��ی:ئ��ەم ب��ەڕێ��وەب��ەرای��ەت��ی��ە ل�����ە2012/11/23 ێ ناحیەی دام�����ەزراوە ،س��ن��ورەك��ەی ه��ەر س� ع��ەی��ن��ك��اوە،ب��ەح��رك��ە ،ش��ەم��ام��ك،گ��ەڕەك��ەك��ان��ی ێ وس��ی ودووی پارك ش��ادی وب��ەه��اری ن��و لەخۆدەگرێت )175(،قوتابخانەی فەرمی و()13 قوتابخانەی ئەهلی لەخۆ دەگ��رێ��ت ،سەرەتا ( )155قوتابخانە ب���وو ،ب���ەاڵم ژم��ارەی��ەك��ی باش قوتابخانە لەسنورەكەمان زی��ادی كرد، ئامانج ل��ەك��ردن��ەوەی ئ��ەم بەڕێوەبەرایەتیە زی��ات��ر خ��زم��ەت��ك��ردن��ی ه��اواڵت��ی��ان��ە)4892 (، مامۆستاوفەرمانبەری هەیە ،هەروەها ژمارەی قوتابیەكان دەگاتە( )48500قوتابی. ل���ەب���ارەی گ��رف��ت��ەك��ان��ەوە م��ام��ۆس��ت��ا فەهمی دەڵ����ێ :گ��رف��ت��م��ان ك��ەم��ە ب���ەب���ەراورد ل��ەگ��ەڵ ێ كێشەمان لەقۆناغی پەروەردەكانیتر ،هەند بنەڕەتی هەیە ئەویش بەتایبەتی لەناوچەی شەمامك ن��زی��ك��ەی( )30گوند لەخۆدەگرێت قوتابخانەیان ه��ەی��ە ،ئ��ەوگ��ون��دان��ە ژم���ارەی ق��وت��اب��ی��ان ك��ەم��ەوپ��ێ��وی��س��ت��ی��ان ب��ەم��ام��ۆس��ت��ا ه��ەی��ە ئ��ەوی��ش زی��ات��ر پ��س��پ��ۆڕی ئینگلیزی و بیركاری ،بەاڵم بەشێوەی مامۆستای وانەبێژ چارەسەرمان كردووە ،بەڕێوەبەری پەروەردە ل��ەب��ارەی م��ۆڵ��ەت��ەوە دەڵ���ێ :پێویستە لەگەڵ وەزارەتی تەندروستی هەماهەنگیمان هەبێت، چونكە مامۆستا هەیە داوای مۆڵەتی پزیشكی دەك��ات ل��ە( )45رۆژ كەمتر وەرناگرێت ،بۆیە داوا دەكەم هەماهەنگی هەبێت ،جاری واهەیە گومانمان الدروس��ت دەبێت ،چونكە ئەوانەی داوای راپ��ۆرت��ی پزیشكی دەك��ەن ژم��ارەی��ان زۆربووە. مامۆستا عارف كەریم سەرپەرشتیاری یەكەم لەپەروەردەی دەوروبەر دەڵێ :ژمارەی ()51 سەرپەرشتیارمان هەیە ،ئەمساڵ دەرەج��ەی س��ەرپ��ەرش��ت��ی��اری ن��ەب��وو ،ل���ەب���ارەی گرفتی كەمی مامۆستا لەپسپۆڕی بیركاری گرفتمان هەبوو ئەویش لەرێی مامۆستای وانەبێژەوە چارەسەركرا ،جاری وا هەیە مامۆستا داوای
حاتەم مولود
()26
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
گواستنەوە دەكات بەاڵم بەپێی رێنماییەكان رێ��ی پێنادرێت، چ��ون��ك��ە ه���ەر م��ام��ۆس��ت��ای��ەك داوای گواستنەوە بكات دەبێت لەسەروی پێنچ ساڵ خزمەتی هەبێت.ئەوەی جێی خۆشحاڵیە ل����ەپ����ەروەردەی دەوروب�����ەر گرفتێكی وامان نیە كەشایەنی باسكردن بێت. م��ام��ۆس��ت��ا م�����ژدە م��ح��ەم��ەد س�������ەرپ�������ەرش�������ت�������ی�������اری ك��ارگ��ێ��ڕی دەڵ�����ێ :ژم����ارەی س��ەرپ��ەرش��ت��ی��اران��م��ان ()51 س�����ەرپ�����ەرش�����ت�����ی�����ارە ،ب��ۆ ه���ەر( )60مامۆستای پسپۆڕ سەرپەرشتیارێك هەیە ،جگە لەسەرپەرشتیارانی كارگێڕی، بەخۆشحاڵیەوە لەم بەڕێوەبەرایەتیە توانراوە بناغەیەكی باش لەسەرپەرشتیاری دابنرێت، تەنها سەرپەرشتیاری زیندەوەرزانیمان نیە، ێ س��ەب��ارەت بەكێشە ك��ەم��ی م��ی�لاك لەهەند پسپۆڕی كێشە هەیە. مامۆستاالیەقە عەلی سەرپەرشتیاری باخچەی ساوایان ،دەڵێ :سەبارەت بەگرفتی باخچەی ساوایان هەندێك لەباڵەخانەكان پێویستیان بەنۆژەنكردنەوەیە ،هەندێكیتر لەخانوی كرێدان، ل��ەس��ن��وری ئ��ەم پ����ەروەردەی����ە( )12باخچەی س��اوای��ان��ی ف��ەرم��ی هەیە ل��ەگ��ەڵ ( )2ئەهلی، هەندێ شوێن هەیە پێویستیان بەباخچەی ێ ساوایانە ،وەكو توڕەق وجوت كانیان وهەند شوێنیتر ،ساڵی راب��ردوو لەهەندێ قوتابخانە ب��اخ��چ��ەی س��اوای��ان��م��ان ك����ردەوە ،س��ەب��ارەت ب���ەژم���ارەی م��ام��ۆس��ت��ای��ان ل��ەه��ەن��دێ شوێن ێ شوێنیش مامۆستای تەواومان هەیە ولەهەند ژم���ارەی مامۆستا ك��ەم��ە ،ه��ەن��دێ مامۆستا هەیە كەدێنە باخچەی ساوایان بۆمەسلەحەتی خ��ۆی��ان دێ���ن ت��ام��ن��داڵ��ەك��ەی��ان گچكەیە ئ��ەوا ل��ەوێ دەبێت كەمنداڵەكەی گ��ەورەب��وو ئەوا دەچێتە قوتابخانەیەكیتر ،داواك��ارم خو زیاتر بۆمامۆستایان بكرێتەوە بەتایبەتی خولی زانستی دەرونناسی. مامۆستا حاتەم مەولود بەرپرسی خۆیەتی
مژدە محەمەد
الیەقە عەلی
دیمانە :سانا بڵباس وم���ی�ل�اك ،دەڵ�����ێ :س���ەب���ارەت ب��ەگ��رف��ت��ەك��ان ل��ەس��ەرەت��ای دام��ەزران��دن��ی ئ��ەم پ��ەروەردەی��ە گ���رف���ت���م���ان ه����ەب����وو ،چ���ون���ك���ە س��ی��س��ت��ەم��ی دام���ەزران���دن وەس��ت��ا ،ل��ەس��ەرەت��ادا كێشەی گەورەی بۆدروستكردین ،چونكە لەناودیوان فەرمانبەرمان نەبوو،بۆیە بەناچاری بەشێك لەفەرمانبەرانمان لەقوتابخانەكان گواستەوە بۆناو دیوانی پ���ەروەردە ،فەرمانبەر هەبوو ش��ارەزای��ی ك��ەم ب��وو ل��ەب��واری ك��ارگ��ێ��ڕی و كار ،دووەم لەدەوامی قوتابخانە راهاتبوون ێ مانگ پشوی هاوینەیان هەبوو كەلەناو كەس دی��وان نیەتی ،ب��ەاڵم ئێستا ل��ەروی میالكەوە ب��ەخ��ۆش��ح��اڵ��ی��ەوە ك��ێ��ش��ەی��ەك��ی وام����ان نیە، لەبارەی ئەو قوتابخانانەی تازە دام��ەزراون كێشەی كەمی پاسەوان وپاككەرەوەمان هەیە، قوتابخانە هەیە( )1200قوتابی لەخۆدەگرێت بەاڵم یەك پاسەوان وپاككەرەوەی نیە ،تەنانەت بەگرێبەستیش دام��ەزران��دن نیە بۆپاسەوان وب����ەردەس����ت ،س��اڵ��ی راب������ردوو ()14پ���ل���ەی دامەزراندن بۆفەرمانبەران هەبوو ،بەاڵم دواتر درا بەمامۆستایان ،ه��ەروەه��ا گرفتێكیترمان هەیە ئەویش كۆڵهەڵگر سااڵنە پارەیەكی زۆر خەرج دەكرێت تاكتێب لەكۆگا دێننە خوارەوە وبەسەر قوتابخانەكاندا دابەشی دەكەن.
عارف كەریم
فێربوون ومومارەسەكردن وەك دووچەمكی گرێدراو لەپرۆسەی پەروەردەدا شاخەوان عەلی حەمەد ل��ەگ��ەی��ان��دن��ی پ��ەی��ام��ی پ��ەروەردەی��ی��دا دووش����ارێ����گ����ەی س����ەرەك����ی ه��ەی��ە ێ ب��ە ه��ۆی��ەوە پ��ەرە مامۆستا دەت��وان � ب��ەب��ەه��رەوت��وان��اك��ان��ی خ����ۆی ب���دات وحالەتەكە ب��ۆخ��وارەوە بەرەوناخی قوتابی شۆڕبكاتەوە ،ل��ەوەش��دا یەك ل��ەوك��ەن��ااڵن��ە ب��ەش��ێ��ك��ی ب��ۆخ��ۆی��ەت��ی ئ���ەوی���ت���ری���ش ب����ۆخ����ودی ق��وت��اب��ی��ان دەگەڕێتەوە ،ئەوانیش: .1ف��ێ��رب��وون:وەك��و چەمكێكی زانستی وپ��ەروەردەی��ی هەرچیەك بێ شتێكی تیۆرییە لەبنچینەدا تاقیكردنەوەی مومارەسەی خەڵكیترە بەرەو دەرەنجام ونیشاندانی واقیع وتێگەیشتن لەراستی شتەكان ،لەوەشدا مامۆستا شتەكان دەبیستێ ودەبینێ ودەیانخوێنێتەوە ول���ەڕێ���ی ئ��ەزم��ون��ی ئ���ەم وئ�����ەوەوە دەب��ێ��ت��ەوە خ���ودان ئ��ەزم��ون(ئ��ەزم��ون لەروی تیۆرییەوە). .2پ��ی��ادەك��ردن(م��وم��ارەس��ە):ه��ەرچ��ەن��د ل��ەدەس��ت��خ��س��ت��ن��ی ه���ەر ئ��ەزم��ون��ێ��ك��دا تاقیكردنەوەی هزر وزەی��ن وبیردانی ێ ئ���ەوەن���دە خ��ەڵ��ك��ی��ت��ر زی���ات���ر ب���زان��� زیاتر لەپیادەكردنی ئیشوكارەكاندا سەركەوتو دەبێت ،وەل��ێ پیادەكردن ب��ە تەنیا ول���ەوالوە فێربوون بەتەنیا بەهەریەك ل��ەم دووچەمكە مامۆستا پ���ێ���دەگ���ات وت����ێ����دەگ����ات،ج����ی����اوازی هەریەكەیان ل��ەوەدا بەرجەستەدەبێت ك��ەف��ێ��رب��وون ورۆش��ن��ب��ی��ری بەتەنها مامۆستای تیۆری لێدروست دەبێت كەلەپیادەكردنیدا م��ەرج نیە كەسێكی سەركەوتوی لێدەرچێ ،بەهەمان شێوە ب��ۆپ��ی��ادەك��ردن��ی��ش بەتەنها م���ەرج نیە مامۆستایەكی وای لێبەرهەم بێ بتوانێ ئیشوكارەكانی ب��ەت��ەواوی جێبەجێ ب��ك��ات ئ��ەگ��ەرن��ا ب��ۆی ه��ەی��ە رەفتەنی بەشێوەیەكی سنوردار ئیشوكارەكانی راپ����ەڕێ����ن����ێ����ت.ك����ەوات����ە ف���ێ���رب���وون وم��وم��ارەس��ەك��ردن وەك���و دوو روی دراوێكن بۆزامن ودەستنیشانكردنی
مامۆستای سەركەوتوو،بەواتایەكیدیكە كاتێك مامۆستا ب��ەك��ردەوە پ��ی��ادەی ئ���ی���ش���وك���ارەك���ان���ی دەك��������ات ئ����ەوا ل��ەس��ەرك��ەوت��ن ژێ��رك��ەوت��ن��ی خ��ۆی��ەوە ف��ێ��ردەب��ێ دەزان����ێ ه��ەم��وو ك��ردارێ��ك لەشتی ت��ی��ۆری سەخت ودژوارت����رە، ب��ۆن��م��ون��ە ئ���ەو ش��ت��ەی ب��ەپ��ێ��ن��ج دەق��ە دەیخوێنێتەوە رەنگە بەكردەوە لەروی م��وم��ارەس��ەوە ن��ەت��وان��ێ بەسەعاتێك جێبەجێی بكات ،لەوەشدا بڕوا ومتمانە بەخۆبوونی مامۆستا پێوەرێكی گرنگە ت��ا ل��ەدوم��اه��ی ئەنجامەكان نەترسێ ل��ەك��ات��ێ��ك��دا ك���ەس دەب��ێ��ت،خ��ۆئ��ەگ��ەر شەست لەسەدابوو ئەوە بۆئەو قۆناغە سەكەوتنی بەدەستهێناوە. مامۆستا لەشكست وسەرنەكەوتندادەبێ ه��ەوڵ بۆهەستانەوە ب��دات ولەالیەن س��ەرپ��ەرش��ت��ی��اری پ���ەروەردەی���ی���ەوە وەكو روانگەی ئاراستەكردن دەلوێ بەدواداچون بۆگرفت وئاستەنگەكانی بكات و لەنزیكەوە وێڕای دەست خستنە سەر زامی گرفت ودەستنیشانكردنی هەڵەكە ،بەشێنەیی رێنوێنی رێی راستی نیشان ب��دات وەك��و دۆستی رەخنەگر
لەپێش چاوی قوتابیان نەیشكێنێتەوە رەخنەی لێنەگرێ وه��اوڕێ ئاسا بەو روح��ی��ەت��ەوە ب��ی��دوێ��ن��ێ وه��اوك��ارب��ێ بەكڵۆجێ متمانە وب��اوەڕ بەخۆبوونی بۆبگەڕێنێتەوە. مرۆڤ هەمیشە پێویستی بەرۆشنبیری وفێربوونی زانستی ه��اوچ��ەرخ هەیە ت���ال���ەروی پ��ەی��داك��ردن��ی ئ��ەزم��ون��ەوە هەنگاو بۆپراكتیزەكردن وپیادەكردنی گواستنەوەی ئەوشتانە بكات كەفێریان ب��ووە ،ئ��ەوەش پەیامێكە دەبێ هەموو مامۆستایەك لەژیانی رۆژانەی خۆیدا بایەخی پێبدات ورەنگدانەوەی لەسەر رەف��ت��ار وه��ەڵ��س��وك��ەوەك��ان��ی جێبێڵێ، ئ���ەوەش پ��رۆس��ەی��ەك��ە بەهەماهەنگی س��ەرپ��ەرش��ی��ار ودەس��ت��ەی كارگێڕی قوتابخانە وناوەندەكانی رۆشنبیری ئامانجی راستەقینەی خ��ۆی دەپێكێ. ب��ۆ ئ���ەوەی مامۆستا ببێتە پێشەنگ ونمونەی كەسایەتیەكی سەركەوتوو دەب���ێ ش��ت فێربین وپ���ەرە بەئاستی رۆشنبیریمان بدەین تالەو هەگبەیەی دەستمان دەك��ەوێ بتوانین بەجوانی مومارەسەی پیشەكەمان بكەین.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()27( )2014
دیداری گۆڤاری مامۆستا لەگەڵ (مامۆستا سەالم حەسۆ بیرۆ) بەرپرسی كەرتی زاخۆی یەكێتی مامۆستایانی كوردستان پرۆفایلی بەرپرسی كەرتی زاخۆ (مامۆستا سەالم حەسۆ بیرۆ): ێ 1972ل گوندێ گوندك جەالل سەرب ژدایكبو قەزا زاخۆ ڤە هاتیە سەردونیای ێ وس ێ سالێن خواندنا خو یاسەرەتایی ل قوتابخانا(گوندك ج��ەالل) خواندیە،پشتی بویەرەكا دل تەزین ژ ئەگەرێ هێرشەكا لەشكەرێ رژێما ژناڤچوی بۆسەرگوندێ ناڤبری وشەهیدكرنا پتر ژ()20 بیست پێشمەرگە وخەلكێن گوندی وگرتنا چەندین كەسێن دی ژ الی��ێ هێزێن رژێمێ ڤە وراگرتنا خواندن ێ ل قوتابخانا گوندی وەك��و زوربەیا
دیمانە :گۆڤاری مامۆستا گ��ۆڤ��اری مامۆستا :ئێكەتیا مامۆستایێن ێ زاخۆ ساال چەندی كوردستانێ كەرت هاتیە دامەزراندن؟ ێ ێ رژێماعێراق ئەڤ ئاڤاهیە لسەردەم ی��ا ژن��اڤ��چ��وی هاتییە ئ��اڤ��اك��رن بویانا مامۆستایان (ن��ادی المعلمین)وپشتی ێ ێ زاخ���ۆ ی س��ەره��ل��دان��اپ��ی��رۆز ك��ەرت � ێ دەست ئێكەتیا مامۆستایێن كوردستان بكاروچاالكیێن خۆ كر ل ئەڤی ئاڤاهی ڤە. گ���ۆڤ���اری م��ام��ۆس��ت��ا :ك��ەن��گ �ێ مامۆستا ێ ئێكەتیا مامۆستایێن دبیتە ئەندام ێ وكەنگێ واز ژ ئەندامەتیا كوردستان ئێكەتیا مامۆستا دهینیت؟ ێ پێش س����ەب����ارەت ئ��ەڤ��ێ پ���رس���ی���ار ێ ێ ی بەستنا كۆنگرێ دوازدێ ( )12 ئێكەتیا مامۆستایێن كوردستانێ ل ێ ل هەولێرێ ئەندامبوون ( )2011/10/4
()28
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
خەلك ێ گوندێ ناڤ هاتی نەچار بوون گوندی ێ بكەن، بجه بهێلن وقەستا كومەلگەها تلكەبەر خواندنا یاسەرەتایی ل قوتابخانا تلكەبەر یاسەرەتایی بدوماهیك ئینایەوخواندنا یاناڤنجی ل قوتابخانا ناڤنجیا ب��ەدرخ��ان بدوماهیك ێ ئەڤ ێ قوتابخان ێ یە، ئینایە ،نوكە رێڤەبەر هەروەسا خواندنا یا ئامادەیی ل ئامادەیا زاخۆ ی��اك��وران بدوماهیك ئینایە ول ساالخواندن ێ 1991-1990ه���ات���ی���ە وەرگ��رت��ن ل زانكۆیامیسل كۆلێژا زانستی بەش ێ ماتماتیكێ وس��اال1994ێ ب سەركەفتیانە دەرچ��وی��ە ،س��اال 2003هاتیە
دامەزراندن وەكو مامۆستا لسەر میالك ێ رێڤەبەریا پ���ەروەردا زاخ��ۆ ل ئامادەیا تلكەبەر وپاشان ێ ئامادەیا ێ س�� ێ س��االن بویە رێ��ڤ��ەب��ەر ب��ۆم��او تلكەبەر ،پاشان هاتیە ڤەگوهاستن بۆقوتابخانا ب��ەدرخ��ان ی��اب��ن��ەڕەت��ی وەك���و رێ��ڤ��ەب��ەرێ ئەڤ ێ ێ ئەڤ ێ قوتابخان ێ قوتابخان ێ وتانوكە رێڤەبەر ی��ە ،ه��ەروەس��ا ل��دەم��ێ هەلبژاردنێن ئێكەتیا ێ مامۆستایێن ك��وردس��ت��ان��ێ ب��ۆك��ۆن��گ��رێ( )12 زۆرترین رێژا دەنگا بدەستخستینە ولسەر ئەڤی بنەمایی نوكە بەرپرسێ كەرتێ زاخۆ یائێكەتیا مامۆستایێن كوردستانێ یە.
دن���اڤ رێ��زێ��ن ئێكەتیا مامۆستایێن ێ كوردستانێدا ئیلزامی بوو ئانكولدەم یەكەم دام��ەزران��دن��ا مامۆستایی هاتە تۆماركرن وەك��و ئەندام ،بەلێ پشتی بەستنا كۆنگرێ ناڤ هاتی ئەڤ بریارە هاتە هەلوەشاندن ونوكە ئەندامبوون ێ رێ���ك���خ���راوا دن������اڤ رێ����زێ����ن ئ���ەڤ��� پ��ی��ش��ەی��دا(ی،م،ك) ئ��ارەزوم��ەن��دان��ەی��ە ێ ئازادە ببیتە ئەندام ئانكو مامۆستا ی ێ ببیتە ئەندام یان نە وئەومامۆستای ێ فۆرمەكا تایبەت داگریت وناسناما ئەڤ رێكخراوێ وەرگریت. ێ ئاریشەیەك یان گۆڤاری مامۆستا :دەم ێ گرفتەك دكەڤیتە درێ��ك��ا ئەندامەك ێ هەوەدا هوین ب چ شێوە سەرەدەری دگەلدا دكەن؟ پشتی دەستبكاربونامە وەكو دەستەكا نوی یائەڤی كەرتی مەكاركریە دگەل دوو رێڤەبەرێن پ��ەروەردا زاخۆ هەر دووم��ام��ۆس��ت��ای��ان( ئیحسان تۆفیق ون���ەزی���ر ی��وس��ف) م��ن دڤ��ێ��ت برێكا
ێ گ���وڤ���ارێ س��وپ��اس��ی��ا ه���ەردوو ئ��ەڤ � بەرێزان بكەم،چونكە هەر ئاریشەیەكا ێ د هاتیەپێش ب��ۆه��ەر مامۆستایەك ئەڤی ماوێ بوریدا هاریكاربوینە دگەل مەدا بۆچارەسەركرنا هەرئاریشەیەكا ه��ات��ی��ەپ��ێ��ش ب��ۆه��ەر م��ام��ۆس��ت��ای��ەك�ێ. هەروەسا زۆرجاران برێكا پەیوەندیێن م��ەی��ێ��ن ك��ەس��ات��ی دگ���ەل رێ��ڤ��ەب��ەرێ��ن دام��ودەزگ��ای��ێ��ن دیێن میری مەشیایە هاریكاریا ه��ن��دەك مامۆستایێن خو بكەین ژ ب��ۆ چ��ارەس��ەرك��رن��ا هندەك ئاریشێن وان و تێپەراندنا كارێن وان ل وان دامودەزگایێن میری. گۆڤاری مامۆستا :هەوە چ جۆرێن بزاڤ وچاالكیان دناڤ ئێكەتیا مامۆستایاندا ێ كەرتێ زاخۆ؟ هەنە لسنور ێ پشتی ێ پ��رس��ی��ار دەرب������ارەی ئ��ەڤ � ب��ەس��ت��ن��ا ك���ۆن���گ���رێ( )12ێ مەكتەبا س��ك��رت��اری��ەت�ێ ی��اس��ای��ەك دەك��ری��ە ب ێ و()33 ژم����ارا()1ل ( ) 2012/7/12 ێ هەنە بۆمامۆستایێن بوارێن هاریكاری ئەندام دناڤ رێزێن ئێكەتیا مامۆستایێن ێ كوردستانێدا برێكاسندوقا دەستەبەری وئ���ەڤ ب��ەرن��ام��ە ل گشت قوتابخانا ێ پیتڤی مامۆستا داخازیا هەیە ولدەم خو پێشكێشی مە دكەت ولدیڤ ئەڤی بەرنامی ئ��ەم هاریكاریا وان دكەین وتانوكە ژمارەكا زۆرا مامۆستایێن مە ێ رێكێ.هەروەسا سودمەندبووینە بڤ ێ ێ زاخ���ۆ بەشداری ئ��ەم وەك���و ك��ەرت � دهەموو هەلكەفتێن خوش وهەروەسا ی��ێ��ن ن���ەخ���وش ی��ێ��ن م��ام��ۆس��ت��ای��ان��دا دكەین ودیسان هەروەكی مە لسەری دای���ە دی��ارك��رن ه��ەر ئاریشەیەكا بۆ
ێ بێتە پێش ئەم ئامادەینە مامۆستایەك هاریكاریا وی بكەین لگور شیانان. ه��ەروەس��ا ه��ەم��وو ئ��ەو مامۆستایێن ێ د ڤستەڤالێن وەرزش���ی سەركەفت ێ وه��ون��ەری��دا هاتینە خ��ەالت��ك��رن ژالی� م��ە ڤ��ە ودی��س��ان ه��ن��دەك رێ��ڤ��ەب��ەرو مامۆستایێن هاتینە هەلسەنگاندن ب ێ مە پال نایاب هاتینە خەالتكرن ژ الی ڤ��ە،ه��ەروەس��ا مە وەك��و كەرتێ زاخۆ ێ یێ ئێكەتیا ماموستایێن كوردستان ب هەفكاری دگەل هندەك نڤێسینگەه وكۆمپانیاو هەفكاری دگەل تەلەڤزیونا چارچرا یامحەلی چەندین مامۆستایێن خانەنشین خەالتكرینەو سەربورا وان دبیاڤێ پ��ەروەردێ��دا هاتیە پەخشكرن برێكا ب��ەرن��ام��ەی��ەك��ی ت��ای��ب��ەت ژ بۆ سودوەرگرتنێ. گ��ۆڤ��اری مامۆستا :ڤەگواستنا ماموستا ێ بۆ قوتابخانەكادیتر ژ قوتابخانەك پەیوندی ب هەوەڤە هەیە؟ سەبارەت ڤەگوهاستنێ پشتی دوماهیا ێ و ت��ای��ب��ەت ه��ەی��ڤ��ا()6 س��اال خ��وان��دن � ێ بڤێت بێتە ڤەگواستن هەرمامۆستایەك ژ قوتابخانا خو بۆ قوتابخانەكادی دڤێت فورما ڤەگوهاستنێ پربكەت وپیشكێشی ێ قوتابخانا خو بكەت وپشتی رێڤەبەر ێ دیاركرنا بۆچونێن كارگێڕیا قوتابخان ئەڤ فورمە دێ ئێتە پیشكێشكرن بۆ ێ و مەوەكو ئێكەتیا لێژنا ڤەگوهاستن ێ نوێنەرێ خو مامۆستایێن كوردستان هەیە د ئەڤێ لێژنێداو پشتی بەرچاڤ وەرگرتنا ب��ەرژەوەن��دی��ا مامۆستایی وب��ەرژەوەن��دی��ا گشتی وب��ەرژەوەن��دی��ا ێ ڤە ێ ئەڤجا بریار ژالیێ لیژن قوتابخان دئێتەدان لسەر ڤەگواستنێ. گۆڤاری مامۆستا :بەهرا پتر گلەوگازندە وئاریشێن مامۆستا چنە؟ چونكە لسنورێ رێڤەبەریا پ��ەروەردا زاخ���ۆ م��ە كێمیامیالكی ه��ەی��ە و پتر
ژ( )700ڤ��االه��ی��ان هەنە ئ��ەڤ چەندە ب��ووی��ە ب��ارگ��ران��ی��ەك ب��ۆ مامۆستایێن مە و زۆرب��ەی��اوان هاتینە راسپاردن ژبەهرێن خۆ یێن یاسایی پتردبێژن ێ سەرەكی بۆ وئەڤە بوویە،هوكارەك ێ پەیدابونا گازندان ئەڤجا برێكا ئەڤ گوڤارێ داخازا خۆ دگەهینینە وەزارەتا ێ وس��ك��رت��اری��ەت��ا ئێكەتیا پ������ەروەرد ێ بزاڤا بكەن مامۆستایێن كوردستان ێ ژ بۆ پركرنا ئەڤان ڤاالهیان لسنور پ��ەروەردا مە.هەروەسا مامۆستا زۆر گ��ازن��دە ه��ەن��ە ل��س��ەر كێمیا موچەیی ێ گوڤارێ داخازێ ژ ئەڤجا برێكا ئەڤ ێ دكەین بەردەوام وەزارەتا پەروەرد ه���ەول وب��زاڤ��ا ب��ك��ەت ژب��ۆ زێ��دەك��رن��ا ێ مامۆستایان وهاوتابوونا وان موچ دگ��ەل موچێن مامۆستایێن وەالتێن پێشكەفتی داك��و مامۆستا تنێ هزرا ێ زانستی ل وەالتی وی ئەوبیت ئاست پێشبێخیت.هەروەسا زۆرگازندە هەنە ێ وتایبەت لسەر دەرمالێن هاتن وچون مامۆستایێن گوندوكومەلگەهێن دویر ژسەنتەرێن ق��ەزا زۆر گ��ازن��دە هەنە لسەر كێمیا ئەڤان دەرماالن. ێ گ��ۆڤ��اری مامۆستا :پەیڤا تە یادوماهی چیە بۆ مامۆستاو ئەندامێن ئێكەتیا مامۆستایان دگوڤارا مامۆستادا؟
ێ ژ گشت ێ گوڤارێ داخ��از برێكا ئەڤ مامۆستایێن بەرێزو ماندونەناس دكەم ێ بنسترا ئاڤاكرنا چونكە مامۆستا بەر هەر جڤاكەكێنە لەورا وەفاداربن ژبۆ گەل و وەالتێ خو وبەردەوام بزاڤا بكەن ێ ێ زانستی ژالیەك ژ بۆ بەرزكرنائاست ێ ڤەوبەرزكرنا هەستا نەتەوی ژالیەك دیڤە دن��اڤ جڤاكیدا بگشتی ول��دەڤ قوتابیان بتایبەتی ژ بۆ پاراستنا ئەڤان دەستكەفتان وبەرهەنگاربوونا ئەڤان هەرەشاو بویەرێن پشتی كەفتنا میسل ێ ێ كوردستان و ڤەگەراندنا كەركوكا دل وهەموو دەڤ��ەرێ��ن دیێن كوردستانی ێ ئ��ەوێ��ن گ���رێ���دای ب م����ادێ()140ی���� دەس��ت��ورێ عێراقا فیدرال ڤە بۆسەر ه��ەرێ��م��ا ك��وردس��ت��ان��ێ ،داك����و پێكڤە ێ ئارمانجا پیروز كاربكەین ژ بوئەو ئەوژی بدەستڤە ئینانا دوماهیك خەونا ێ مە وراگەهاندنا دەولەتا كوردی. گەل ێ گوڤارێ من دڤێت هەروەسا برێكا ئەڤ چەند پێشنیارەكا ئاراستەی وەزارەتا ێ وم��ەك��ت��ەب��ا سكرتاریەتا پ�����ەروەرد ئێكەتیا مامۆستایێن كوردستانێ بكەم: .1ب���ەردەوام مامۆستا بێنە شاندن بۆ ژ دەرڤ���ەی وەالت���ی ب��ۆ بەشداریكرن دخ�����والن�����دا ژب�����و م���ف���اوەرگ���رت���ن ژ سەربوورێن وەالتێن پێشكەفتی ژ بو ێ وبلندكرنا پێشڤەبرنا رەوشا خواندن ێ زانست وزانینێ. ئاست .2زۆرج��اران مامۆستا ژ بۆئەنجامدانا نەشتەرگەریێن مەزن ژ بۆ خوە یان ژ بۆ ئێك ژ ئەندامێن خێزاناخوە پیتڤی ێ دبن ئەڤجا باشە هاریكاریا هاریكاری ێ حكومەتێ ڤە ب وان بێتە كرن ژ الی دانا دەینان (قەرز). .3ساالنە مامۆستایێن سەركەفتی بێنە ێ خەالتكرن ژالیێ وەزارەت��ا پەروەرد ڤەو تایبەت مامۆستایێن رێژێن هەرە ێ باش بدەستڤە ئینن ل قوناغێن دوماهی دا.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
()29
وردبوونەوە لەچەند باسێكی ئەو پەرتوكانەی كە لە بارەی زمانی كوردیەوە نوسراون ل��ەڕاب��ردوودا میللەتی ك��ورد س��ەرەرای داگیركردنی خاكەكەیان وچەوساندنەویان وب�����وارن�����ەدان ب���ەن���وس���ەران ب���ۆئ���ەوەی زیاتر لەزمانی دایكیان وردب��ن��ەوە ،بەاڵم خۆشبەختانە هەندێك لەكەلەپیاوان گوێیان نەدایە ئەوئازارانەی كەبەسەریان هێناوە لەبەرامبەر ئەم هەموو ناخۆشیانەدا توانیانە خزمەتێكی زۆر بەزمانی كوردی بگەیەنن. ل��ەپ��ااڵ ئەمانەشدا هەندێك لەنوسەرانی بیانیش ت��وان��ی��وی��ان��ە خ��زم��ەت ب��ەزم��ان��ی گەلەكەمان بگەیەنن ،بەاڵم ئ��ەوەی زیاتر جێگەی خۆشبەختانەیە ئەوەیە كەلەناو ئەم ئازادیەی ئەمڕۆدا هەیە چەندین نوسەری بەتوانا هەڵكەوتونە كەبۆهەتاهەتایە ناو وخەباتی هەموالیەك بەگوێرەی قەبارەی كاركردنیان لەناو فەرهەنگی گەلەكەماندا دەگەشێتەوە. ئ���ەوەی ب��ەن��دەت��ان ل��ێ��رەوە دەی��خ��ات��ەروو چەند وردبوونەوەیەكن لەبارەی پەرتوكی هەندێك لەنوسەران ،ئەم وردبوونەوەش تەنها بۆسودبەخشینە بۆ رۆڵەی ئێستا و داهاتوی گەلەكەمان بۆئەوەی لەهەندێك الیەنی رێزمانی زمانی كوردی بەئاگابن. ئ��ەگ��ەر ئێمە ب��ەچ��اوێ��ك��ی زۆر وردەوە تەماشای نوسینی هەندێك لەنوسەران بكەین كەلەبارەی زمانی كوردی نوسیویانە واهەست دەكەین ئەم نوسراوانە پێویستی بەرونكردنەوە یا زیادكردن یاپێداچونەوە ی��ان گ��ۆڕان هەیە.لەم وت���ارەدا لەبەشێك لەپەرتوكی چوار لەنوسەران ورددەبینەوە، كەئەمانیش بریتین: .1نوسەر»رەشید كورد» لەپەرتوكەكەیدا ب��ەن��اوی(رێ��زم��ان��ا زم��ان �ێ ك�����وردی) ،كە لەساڵی 2008لەالیەن(ئیسماعیل تەها ش��اه��ی��ن) ل��ەالت��ی��ن��ی��ەوە ب��ۆپ��ی��ت��ی ئ��ارام��ی وەرگێڕاوە ،بەم شێوەیە پێناسەی جێنـاوی كەسـی دەكات(:ئەو بەرناڤێـن كو كەسـان پێش مە دكەن ،یان ژی راستاڕاست شونا ناڤێـن كەسان دگرن ،ژ وان رە»بەرناڤێن ك��ەس��ۆك»ت��ێ گ���وت���ن).ل���ەم پ��ێ��ن��اس��ەی��ەدا ك��ات��ێ��ك»رەش��ی��د ك����ورد» دەڵ��ێ��ت(:ش��ون��ا ن��اڤ��ێ��ن ك��ەس��ان دگ����رن) ،ن��م��ون��ە بۆئەمە وەك���و:وان رێزمانا ك��وردی خواند.لێرەدا ج��ێ��ن��اوی(وان) لەشوێنی ن��اوی كۆمەڵێك كەس بەكارهـاتوە ،وەكو ئەوەوایە بڵێین: ئ���ازاد وك��اوە..رێ��زم��ان��ا ك���وردی خ��وان��د. دەتوانین بڵێین دەبوایە نوسەر پێناسەكەی گشتگیرتر لێكردبا،چونكە جێنـاوی كەسـی تەنهـا شوێنی نـاوی كەسەكان(كۆمـەڵـە كەسێك) ناگـرێتەوە ،بەڵكو شوێنی ناوی
()30
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
تاكـە كەسێكیش دەگرێتەوە ،وەك��و :وی رێزمانـا ك��وردی خ��وان��د.وەك��و ئ��ەوەوای��ە بڵێین :ئ���ازاد رێ��زم��ان��ـ��ا ك���وردی خ��وان��د. بۆیە پێویست دەك��را نوسەر ئاماژەشی ب��ەوە بكردبایە كەجێناوی كەسی چۆن بۆكۆمەڵە كەس بەكاردێت ئەوهاش بۆتاكە كەسێكیش ب��ەك��اردێ��ت.ه��ەروەه��ا رەشید كورد»هەر لەپەرتوكەكەیدا بەناوی(رێزمانا زمانێ كورمانجی)،جێناوی كەسی لكاوی ك��رم��ان��ج��ی ژورو ب���ەم ش��ێ��وەی��ە دی���اری دەكات :بۆتاك(:م،ی،ە) ،بۆكۆ(:ن،ن،ن).ئەم ن��وس��ەرە بـۆكەسی سێیەمی ت��اك تەنهـا جێناوی (ە)ی دەستنیشان كردووە ،ئێمەش لەگەڵ بـۆچونی ئەوین كەئەم جێناوە لەم دیالێكتەدا ب��ەك��اردێ��ت ،ب��ەاڵم لەهەندێك دۆخ���دا لـەم دیالێكتەدا وارێ��ك��دەك��ەوێ��ت كەئـەم جێناوە بەدیارنەكەوێت ،بـۆنمونە، وەكو(:ئەو نڤست) ،لێرەدا جێناوی كەسی سێیەمی تاك بەدیار نـەكەوتوە ،چونكە كارەكە لـەروی كاتـەوە راب��ردووە ،بـۆیە مەبەستی ئێمە لێـرەدا ئەوەیە كەدەبوایـە نوسـەر ئاماژەی ب��ەوەش بكردبایە كەوا بـۆ(كەسی سێیەمی تاك) لەهەندێك دۆخدا، جێناوی لكاو بەدیار ناكەوێت. ».2ج���گ���ەرخ���وی���ن» ل��ـ��ەپ��ەرت��وك��ەك��ەی��دا بـەنـاوی(ئـاواو دەستورا زمانێ كوردی) ك���ەل���ەس���اڵ���ی 1961ل��ەچ��اپ��خ��ان��ەی ب��ەغ��دا چاپكراوە ،ئەم وشانە بۆجێناوی كەسی س��ەرب��ەخ��ۆی دۆخ���ی ت��ی��ان لەدیالێكتی ك��رم��ان��ج��ی ژورودا دی������اری دەك�����ات: دۆخ���ی ت��ی��ان ،ب��ـ��ۆت��ـ��اك(م��ن،ت��ە،وی��ـ وێ)، بـۆكـۆ(:مە،وە،وا )).ئەم نوسەرە لـەدەستەی دۆخ��ی(ت��ی��ان) بۆكەسی سێیەمی ك��ۆ(وا) ی ب��ەك��اره��ێ��ن��اوە ،ئ���ەم ج��ێ��ن��اوە تەنها لەهەندێك شێوەزاری كرمانجی ژورودا بەكاردێت ،بـۆیە ئێمـە ف��ۆرم��ی(وان)م��ان پێگونجاوترە كەدەبوایە لەشوێنی دانرابا، چونكە رێژەیـەكی زۆری كرمانجی ژورو فۆرمی(وان) بەكاردێنن،نەك(وا). ».3د.ئ���ی���ب���راه���ی���م رەم������ەزان زاخ���ۆی���ی» ل���ەپ���ەرت���وك���ەك���ەی���دا ب���ەن���اوی(رێ���زم���ان���ا ك��وردی) كەلەساڵی ،2009بەرگی یەكەم ل��ەچ��اپ��خ��ان��ەی ح��اج��ی ه��اش��م چ��اپ��ك��راوە. جێناوی كەسی بـۆدووجۆر دابەش دەكات: جێناوەكانی دووكار(:من،تە.)...جێناوەكانی سێكار(:ئەز،تو.)... كەموكـوڕیەك لـەدابەشكردنی جۆرەكانی ج��ێ��ن��اوی ك��ەس��ی ل��ەالی��ەن ئ��ەم ن��وس��ەرە دەب��ی��ن��رێ��ت ،ك��ەئ��ەم��ی��ش ئ���ەوەی���ە ك���ەوا جۆرەكانی جێناوی كەسی بـۆدووجۆر
نیهاد سیسۆ ستوونی دابەشی نەكردووە ،بەڵكو(جێناوی كەسی سەربەخۆ) ،لەژێر ناوی(جێناوی كەسی)، ب��ـ��ۆدووج��ۆر داب��ەش��ی ك����ردووە ،ك��ەوات��ە ئەم دابەشكردنەی ئەوكردوویەتی زیاتر بۆ(جێناوی كەسی سەربەخۆ) لەدەست دەدات ن��ەك بۆجێناوی ك��ەس��ی ،چونكە تەنهـا ئـەو وشانەی دی��اری��ك��ردووە كەوا بـۆ(جێناوی كەسی سەربەخـۆ) بەكاردێن، ئەوانەی بـۆ(جێناوی كەسی لكاو) بەكاردێن پشتگوێی خستوە. ».4پ�����ۆل ب���ێ���دار» ن��ـ��ـ��وس��ەرێ��ك��ی بیانیە، لەپەرتوكەكەیدا بەنـاوی(رێزمـانی كوردی)، ك��ەل��ەس��اڵ��ی 2009ل��ەالی��ەن» د.ن��ەج��ات��ی عەبدوڵاڵ» لەفەرەنسیەوە وەرگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی ،ئەم نوسەرەش هـیـچ جۆرێكی بۆجێنـاوی كەسی دەستنیشان ن��ەك��ردووە ،بـەڵكو راستەوخو لەبابەتی جێناو ئ��ەو وش��ان��ەی بۆ(جێناوی كەسی سەربەخۆ) بەكارهاتون لەژێر ناوی(جێناوە كەسییەكان) دەستنیشانیانكردووە،بەبێ ئەوەی ئەوە بخاتەڕوو كەجێناوی كەسی دەبنە دووج��ۆر ،وەكو:ئـ /جێناوی كەسی لكاو.ب /جێناوی كەسی سەربەخۆ ،بۆیە ئێمـە لەگەڵ بۆچونی ئ��ەودان��ی��ن ،چونكە جێناوی كەسی لەزمانی ك��وردی��دا دەبنە چەند جۆرێك ،هـەر جۆرێكیش دەبنـە چـەنـد دەستە ،یاخـود چەند جۆرێـك هەروەكـو ل��ـ��ەه��ەن��دێ زم��ـ��ان��ی دی���ك���ەی جیهانیش بەهەمـان شێـوەی زمانی ك��وردی دەبنە چەند جۆرێك ،بۆنمونە :لەزمانی عەرەبیدا جێناوی كەسی دەبنە دووجۆر(:الچمیر المنفصل ،الچمیر المتصل).
دیداری گۆڤاری مامۆستا لەگەڵ سەرۆكی لێژنەی پەورەردە و داكۆكی لەمافی مامۆستایان لەمەكتەبی سكرتاریەت گۆڤاری مامۆستا بەباشی زانی دیدارێك لەگەڵ بەڕێز مامۆستا ئەكبەر سەبیح ناسراو بە(ئەحمەد كەركوكی)ئەندامی م��ەك��ت��ەب��ی س��ك��رت��اری��ەت وب��ەرپ��رس��ی لێژنەی داكۆكیكردن لەمافی مامۆستایان ل��ەم��ەك��ت��ەب��ی س��ك��رت��اری��ەت س��ازب��ك��ات ب��ۆ تیشكخستنە س��ەر ك��اری لێژنەكە، ب��ەم��ش��ێ��وەی��ە ب���ەرن���ام���ەی ك����اری ئ��ەو لێژنەیەی خستەڕو: دوای تاوتوێكردنی پ��ڕۆژەی لێژنەكان مامۆستایانی لەكۆنگرەی()12یەكێتی كوردستان و بڕیار لەسەردانی لێژنەی داك��ۆك��ی زۆرت���ری���ن خ��اڵ��ی ب���ۆدان���راوە بەمەستی بەرنامەدارێژی بۆ چوارساڵی كاركردن ل��ەروی پ��ەروەردە وفێركردن وداك��ۆك��ی لەمافی مامۆستایان ،بۆیە ب���ەه���اوك���اری م��ەك��ت��ەب��ی س��ك��رت��اری��ەت خ��اڵ��ب��ەن��دی ب��ۆب��ڕگ��ەك��ان��ی ك��ارن��ام��ەك��ە وپ��ڕۆژەك��ان وداواك��اری��ەك��ان ئاراستەی دەزگەكانی پەیوەندیداركران،الی هەموان رون وئ��اش��ك��رای��ە ب��ەرەوپ��ێ��ش��ب��ردن��ی ك��ۆم��ەڵ��گ��ە ل���ەرێ���ی پ����ەروەردەی����ەك����ی تەندروست سەرچاوە دەگرێت ،بۆیە لەو ماوەیەدا توانرا كۆمەڵێ خاڵ لەكارنامە بچێتە بواری جێبەجێكردن ،لەوانە: .1ك����ردن����ەوەی ك��ۆل��ێ��ژی ئ���ێ���واران بۆ هەڵگرانی بڕوانامەی دبلۆم. .2گەڕانەوەی جیاوازی موچەی سنوری سلێمانی وهەولێر. .3گ������ەڕان������ەوەی ج����ی����اوازی م��وچ��ەی خانەنشینی سنوری هەولێر. .4داب��ی��ن��ك��ردن��ی ی��ەك��ەی نیشتەجێبوون ب��ۆم��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی س���ن���وری ه��ەول��ێ��ر وسلێمانی. .5دەی��������ان ل����ێ����دوان وچ��اوپ��ێ��ك��ەوت��ن ل��ەك��ەن��اڵ��ەك��ان��ی ئ��اس��م��ان��ی ورۆژن���ام���ە وس��ای��ت��ەك��ان ل��ەس��ەر كەموكوڕیەكانی پ��ڕۆس��ەی پ������ەروەردە وداك��ۆك��ی��ك��ردن لەمافی مامۆستایان. .6ب��ەش��داری دەی��ان لێژنەی لێكۆڵینەوە ل���ەوەزارەت���ی پ�����ەروەردە و لەسنوری پ������ەروەردەك������ان وب���ەرگ���ری���ك���ردن لە مامۆستایان. .7ب������واردان ب��ەه��ەڵ��گ��ران��ی ب��ڕوان��ام��ەی دبلۆم بۆبەشداری لەتاقیكردنەوەكانی سەرپەرشتیاران. .8پشتگیری دەیان داواكاری مامۆستایان
وبەرزكردنەوەی بەمەبەستی هاوكاری وچارەسەری وداكۆكی. .9دان��ان��ی پ��ارێ��زەر بۆ ب��ەرگ��ری لەمافی مامۆستایان لەكاتی پێویست. .10داك��ۆك��ی��ك��ردن ل��ەپ��ێ��دان��ی150.000 دینار بۆمامۆستایانی مۆڵەتی دایكایەتی وئەوانەی مۆڵەت دەیانگرێتەوە لەهەرێم. .11گ���رێ���ب���ەس���ت ل���ەگ���ەڵ ك��ۆم��پ��ان��ی��ای جیهان م��ۆت��ۆرس ب��ۆس��ەی��ارە بەقیست وبەنرخێكی گونجاو،كۆمپانیای گەشت وگ��وزار بۆتوركیا وبیمارستانی(وێست ئای) بۆچارەسەری چاو بەداشكانی%15 لەنەشتەرگەری. .12رێ��ك��ەوت��ن لەگەڵ كۆمپانیای ئاسیا وك����ۆڕەك ب��ەداش��ك��ان��دن ل��ەپ��ەی��وەن��دی تایبەت بەمامۆستایان. .13واژوك����������ردن ل���ەگ���ەڵ ك��ۆم��پ��ان��ی��ای نیشتەجێبوون بۆمامۆستایانی سنوری كەركوك وبەردەڕەش. .14رێ����زل����ێ����ن����ان ل���ەم���ام���ۆس���ت���ای���ان���ی خانەنشینبوو. .15داكۆكی لەكردنەوەی چوار پەیمانگەی راهێنان بۆهەڵگرانی بڕوانامەی دبلۆم وكۆلێژی كراوە لەكەركوك. .16چ������ارەس������ەرك������ردن������ی ك��ێ��ش��ەی م���وچ���ەی()126م���ام���ۆس���ت���ا ل��ەس��ن��وری خانەقین. ێ .17ب����ەدواداچ����ون ل��ەك��ێ��ش��ەی كۆمەڵ مامۆستای هەڵگری بڕوانامەی شەریعە لەسنوری لقی هەڵەبجە. كۆمەڵێ داواكاری وپێشنیار وپڕۆژەمان ئ��اراس��ت��ەی دەزگ���ەپ���ەروەردەی���ی���ەك���ان كردووە بۆچاككردنی بواری پەورەردە وفێركردن لەگەڵ مافی مامۆستا ،لەوانە: .1داواك������ردن لەئەنجومەنی وەزی���ران بۆدابینكردنی زەوی بۆمامۆستایان لەشاروشارۆچكەكان. .2پڕۆژەی دانانی بەڕێوەبەر ویاریدەدەر لەناوەندەكانی خوێندن. .3پ���ڕۆژەی پێدانی دەرم��اڵ��ەی پیشەیی بۆمامۆستایان. .4كێشەی هەڵگرانی بڕوانامەی ماستەر ل��ەوەزارەت��ی پ���ەروەردە بۆپێدانی پلەی زانستی. .5پڕۆژەی پاراستنی كەسایەتی مامۆستا. .6كێشەی خوێندنی ك���وردی لەناوچە دابڕێنراوەكان.
ئەحمەد كەركوكی .7پ��ێ��ش��ن��ی��ار دەرب���������ارەی پ��ش��وەك��ان ودامەزراندن وگواستنەوە ومیالك. .8پڕۆژە بۆسەرپەرشتیاران. .9دابینكردنی دڵنیایی تەندروستی. .10ب��ەس��ت��ن��ی ك��ۆن��گ��رەی پ���ەروەردەی���ی لەسەر پرۆسەی پەروەردە وفێركردن. .11ئاسانكاری بۆمامۆستایانی كەمئەندام ونەخۆشی درێژخایەن ودەرونی. .12ئەنجامدانی خ��ول بۆمامۆستایان لەناوەودەرەوەی واڵت. .13ج���ی���اك���ردن���ەوەی ت��اق��ی��ك��ردن��ەوەی پ��ەروەردەی ئیسالمی لەزمانی عەرەبی ودان��ان��ی سەرپەرشتیاری پسپۆر لەو بوارەوە. كۆمەڵێ پڕۆژەش لەبەرنامەی داهاتودایە بەپێی پێویست ك��اری لەسەردەكەین ت��اب��ت��وان��ی��ن ل��ەب��ەرن��ام��ەك��اری ك��ۆن��گ��رە جێبەجێی بكەین،داواش لەمامۆستایان دەك��ەی��ن هەرپێشنیار وپ��ڕۆژەی��ەك��ی��ان هەبێت دەت��وان��ن ل��ەرێ��ی لقەكانیانەوە راستەوخۆ ئاراستەی بەشی پەروەردە وداك��ۆك��ی��ك��ردن ل��ەم��اف��ی مامۆستایانی سكرتاریەت بكەن بۆزیاتر خزمەتكردنی م��ام��ۆس��ت��ای��ان وه��ەرم��ام��ۆس��ت��ای��ەك��ی��ش غەدری لێدەكرێت دەتوانێ سكااڵ بنوسێ ئێمە بەدواداچونی بۆدەكەین وناهێڵین مافی پێشێل بكرێت یان دەتوانن لەرێی ئەم ئیمێلەوە ئاراستەمان بكەن،هیوادارم ئ����ەم گ���ۆڤ���ارە ب��ب��ێ��ت��ە م��ی��ن��ب��ەرێ��ك بۆ ه����ۆش����ی����ارك����ردن����ەوە وچ�����اودێ�����ری ل��ەك��ەم��وك��ورت��ی پ��رۆس��ەی پ����ەروەردە وداكۆكیكردن لەمافی مامۆستایان.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
()31
قوتابی چۆن روبەڕوی ئەنجامدانی تاقیكردنەوەكان ببێـتەوە!؟ كەنعان مەجید بەڕێوەبەری قوتابخانەی یەریڤان /پەروەردەی خەبات
تاقیكردنەوە كۆتاییەكانی دەرفەتێكی ب��اش��ە ت��اوەك��و ق��وت��اب��ی ب��ەه��ۆی��ەوە داه��ات��وی��ەك��ی ب���اش ون��م��رەی��ەك��ی ب���اش دەس��ت��ەب��ەرب��ك��ات بەتایبەت لەپۆلەكانی12ی ئامادەیی وقۆناغی چوارەمی كۆلێژ ودەستەبەركردنی ئەنجامی ب��اش ل��ەم چەند ساڵەی دوای���������دا ج�����ی�����اوازە ل����ەس����ااڵن، پرسیارەكانی ئێستا قوڕسیەكانی پێشوی نەماوەوهەلی بەدەستهێنانی ئ���ەن���ج���ام وەك ج������اران س��ەخ��ت نیە ،بۆیە گرنگە قوتابی ئەوهەلە بقۆزێتەوەو زانستیانە پالنەكانی خ��ۆی داب��ن��ێ��ـ��ت ،پێویستە قوتابی ل��ەوم��اوەی��ەدا س��ەردان��ی كەسانی ش���ارەزاو ئ��ەزم��ون��دارب��ك��ات وس��ود لەتواناكانیان وەربگرێـت بەتایبەتی كەسانی ئەكادیمی پ��ەروەردەی��ی
()32
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
ودەرون����زان����ەك����ان ب����ۆئ����ەوەی بە دەرون��ێ��ك��ی ئ���ارام���ەوە روب����ەڕوی ئ��ەوك��ۆش��ش��ە ب��ب��ێ��ـ��ت��ەوەو رەن��ج��ی یەك ساڵەی خۆی بەفیڕۆ ن��ەدات، ئەوخاڵەی كەگرنگە قوتابی رەچاوی ب��ك��ات ئ��ەوی��ش پ��ەل��ەپ��ەل ن��ەك��ردن��ە لەخوێندن بەتایبەت چەند كاتژمێرێك بەر لەدەستپێكردنی تاقیكردنەوەكان زەرورە ق��وت��اب��ی دەرون����ی خ��ۆی ت��ێ��ك��ن��ەداو دان ب��ەخ��ۆی��داب��گ��رێ��ـ��ت تادەچێتە ه��ۆڵ��ی تاقیكردنەوەكە، چونكە ئەو پەلەپەلە هەرگیز نابێـتە م��ای��ەی س���ود ب��ۆق��وت��اب��ی وت��وش��ی راڕای����ی دەك����ات لەهەمانكاتیشدا ل���ەوك���ات���ەی ق���وت���اب���ی پ��رس��ی��اری بۆدادەنرێت ت��ەواوی پرسیارەكان بخوێنێـتەوەو لەمێشكەوە شیكاری بۆ بكات ئەگەرهاتو پرسیاری یەكەم سەخت ب��وو ئاساییە باپرسیاری سێیەم وەاڵم بداتەوە ،مەبەست لێرە ئەوەیە كاتەكانی خۆی بەفیڕۆنەدات ئ���ەوپ���رس���ی���ارەی ل���ەوەاڵم���ەك���ەدا بیركردنەوەی پێویستە بابیانخاتە دوات����ر پ��ێ��چ��ەوان��ەی ئ��ەم��ە قوتابی پ�لان��ەك��ان��ی ت��ێ��ك��دەچ��ێ وك��ۆن��ت��ڕۆڵ ل��ەدەس��ت دەدا ل��ەئ��ەن��ج��ام��دا س��ود
ل��ەك��ات��ەك��ەش وەرن��اگ��رێ��ـ��ت ،ئەگەر ل��ەه��ەرب��اب��ەت��ێ��ك��دا ق��وت��اب��ی هەستی كرد ئەنجامەكەی باش نابێت ئەوا گرنگە بەئاسایی وەریبگرێت ،چونكە دەرفەتی دیكەی لەبەردەمدا ماوە ك��ەخ��ول��ی دووەم�����ە و ه��ەوڵ��ب��دات لەبابەتەكانی دیكەدا ئەنجامەكانی باشتربن ،ه��ەروەه��ا پرسیاركردن بەشێكە لەوەاڵم و ئاسانكاری بۆی، بۆیە پێویستە ئەوپرسیارەی كەبۆتە مایەی سەرئێشە ولەواتەكەی ناگات داوا بكات ب��ۆی رونتر بكرێـتەوە، لەهەموشی گرنگتر ئەوەیە خێزانەكان ئاستی بیركردنەوەیان ب��اش بێـت ئەركی زۆریان لەئەستۆیە ،پێویستە رەچ����اوی دەرون����ی قوتابیەكەیان بكەن ولەوماوەیەدا سەردانەكانیان ك��ەم ب��ك��ەن��ەوە ونەهێلن كەسیش سەردانیان بكات ،چونكە چارەنوسی قوتابیەكەیان بەندە بەچەند رۆژێك، بۆیە پێموایە ئەگەر قوتابیان رەچاوی ئەوچەند خاڵە بكەن ئ��ەوا رەن��ج و ماندووبوونی خۆیان وخانەوادەیان ومامۆستاكانیش ب��ەف��ی��ڕۆ ن��ادەن داه���ات���وی���ان دڵ��خ��ۆش��ەك��ەرده��ب��ێ��ت بۆهەموالیەك.
رەوشی پەروەردە و هەستی نیشتمانپەروەری
جەالل محەمەدەمین زێرینگر ئ��ازی��زان س���ەرچ���اوەی ب��ن��ەم��ای هەستی پەیوەندی تەواو وبەهێز بۆخۆبەختكردن وه�����اوك�����اری وپ����ارێ����زگ����اری ل��ێ��ك��ردن پەیوەستیەكی زۆر ق��وڵ��ی ه��ەی��ە لەگەڵ خۆشەویستی وئینتما ،ه��ەروەه��ا ئاینە ئاسمانیەكان زۆر بەپیرۆزیەزە ئاماژە بەخۆشەویستی نیشتمان ودای��ك وباوك و ك��ەس وخ��زم��ان دەكەن،خۆبەختكردن لەپێناویاندا بەشەهادەت هەژمار دەكات. خۆشەویستان ئ���ەوەی گ��رن��گ وبابەتی ب��اس��ی ئێمەیە ئ��ای��ا چ���ۆن س��ەرچ��اوەی ئەوخۆشەویستیە ب��دۆزی��ن��ەوە بۆئەوەی رەگ وری��ش��ەی خۆشەویستی وئینتما بچەسپێت ل��ەن��اخ��ی ت����ەواوی تاكەكانی كۆمەڵگەی هەرێمی ك��وردس��ت��ان .ئەگەر ئ����اوڕێ ل��ەم��ێ��ژوو ب��دەی��ن��ەوە زۆر رون وئ���اش���ك���رادەب���ێ���ت الم����ان دی�����ارە زم���ان پەیوەندی بەهێزو كاریگەری هەیە لەسەر سۆزوخۆشەویستی نەتەوەكان،بۆنمونە واڵت��ە داگیركەرەكانی پێشو هەوڵیانداوە بۆباڵوكردنەوە وجێگیركردنی زمانەكانیان لەنێو تاكەكانی كۆمەڵگەی ئەو واڵتانەی ك���ەداگ���ی���ری���ان دەك������ردن ئ�����ەوەش زۆر ب��ەزەق��ی دەبینرێت ل��ەواڵت��ان��ی ب��اش��وری ئ��ەف��ری��ق��ا ك��ەت��ائ��ێ��س��ت��اش خ��ەڵ��ك��ی ئ��ەو واڵتانە بەزمانی داگیركارانیان(فەرەنسا) ق���س���ەدەك���ەن وپ��ەی��وەن��دی��ەك��ان��ی��ان زۆر زی���ات���رە ل��ەگ��ەڵ ئ���ەو واڵت���ە ب���ەب���ەراورد بەواڵتانی دیكە.ئیمپراتۆریەتی عوسمانی ل��ەداگ��ی��رك��ردن��ی واڵت��ان��دا ه��ەم��ان رێگەی پ���ەی���ڕەو ك�����ردووە ب��ۆچ��ەس��پ��ان��دن��ی جێ وشوێنی ئەویش بەرەسمی كردنی زمانی ت��ورك��ی ل��ەدام��ودەزگ��ەك��ان��ی دەوڵ��ەت��ان��ی ژێ��ر دەس��ەاڵت��ی ئ��ەوس��ای تاكوئێستاش ك��اری��گ��ەری ئ��ەوس��ی��اس��ەت��ە ئ���اس���ەواری ماوە ل��ەزۆر جێگەدا ،واڵتی توركیا وەك كارتی فشار بەكاری دێنێت لەسیاسەتی ئێستایدا .لەرۆژگاری ئێستادا كاریگەری
زم��ان��ی خوێندن وگفتوگۆ بەشێوەیەكی بەرجەستەیی بەدیدەكرێت لەئاوارەكانی ناوچە كوردستانیەكان ،لەسااڵنی رابردوو لەترسی رژێمی دكتاتۆری وفاشی بەعسی نەفرەت لێكراوی گۆڕبەگۆڕ.هەنگاوی یەكەم لەو واڵتانەی كە پێشوازیان لەئاوارەكان دەك��رد خوێندن وفێربوونی زم��ان بووە. ئ��ەوەی جێگەی ئاماژەو زۆر پڕ بایەخە لەهەرێمی كوردستاندا نەوەك ئاوارەكان وم��ی��وان��ەك��ان��ی ل��ەه��ەرێ��م گیرساونەتەوە زمانی كوردی ناخوێنن بەلكو بەشێكی زۆر لەقوتابیانی خەڵكی هەرێم بەرێژەیەكی كەم زمانی كوردی دەخوێنن تاگەیشتۆتە ئەوەی قوتابی بەزمانی بێگانە قسە بكەن لەنێو م��اڵ��ەوەش ب��ەه��ۆی دوورك��ەت��ن��ەوە بەرادەیەكی یەكجار زۆر لەزمانی رەسەنی خۆیان.قوتابی وا هەیە لەدایك وباوكێكی ئ��ەم هەرێمەیە ب��ەرەگ��ەزو ن��ەت��ەوە تەنیا بۆرۆژێكیش دەرەوەی هەرێمی نەدیوە بەاڵم بەباشی كوردی نازانێت ،هەروەها تێبینی ئەوەدەكرێت قوتابخانەی وا هەیە لەبۆنەو ئاهەنگەكاندا چەند چركەیەك تەرخان ناكات بۆبەرزكردنەوەی ئااڵی ك��وردس��ت��ان لەكاتێكدا ت���ەواوی هەرێمی كوردستان وااڵی��ە بۆئەوالیەنانە ودەب��ێ قوتابی زمانی واڵتەكەیان بخوێنن .لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە خوێندن وفێربوونی زمانانی واڵتان بەتایبەتی زمانی واڵتانی دراوسێ زۆر بەپێویست دەزانین بۆبەرژەوەندی گشتی بەتایبەت ب��ۆب��وارەك��ان��ی ئابوری وگەشت وگ��وزارو بازرگانی وسەربازی وئاسایش. ئیمەی كورد خاوەنی سەدان هەزار شەهیدو دوچ��اری ه��ەزاران ماڵوێرانی ونەهامەتی بووینەتەوە لەپێناوی ب��وون وم��ان��ەوەی رەگەزوناسانامەكەمان وپێكهاتەكانی تریش لەنێو كومەڵگەكەمان بێبەش نین لەوئێش و ئ��ازارە ،جابۆیە پێویستە سیستەمێكی یەكگرتو بۆپەروەردە وخوێندن دابڕێژین بەزمانی زۆرینەوزمانی زانست ،هەروەها لەگەڵ رەچاوكردنی تایبەتمەندی زمانی پێكهاتەكانی نێوكۆمەڵگە بەجۆرێك ببێتە س��ەرچ��اوەی پەیوەندیەكی پتەوی بەهێز لەنێو گشت تاكەكانی كۆمەڵگە ،لەگەڵ جۆشدانی گیانی ئینتیمای نیشتمانپەروەری ب��ەم��ەب��ەس��ت��ی داب��ی��ن��ك��ردن وپ��اراس��ت��ن��ی ئایندەیەكی ئاسودە بۆهەموان لەهەرێمی كوردستانی خۆشەویست والنەی هیوای بەشەكانی دیكەی كوردستان. پرۆگرامی خوێندن ل��ەب��ارەی ناوەڕۆكی زانستی ئێستا پەسندە ،بەاڵم ئەوەی جێگەی سەرج وتێبینیە پەیڕەوكردنی خوێندن بەبێ
پالن وئەوهەموو جۆرە شێوازە خەریكە كۆمەڵگە بەرەولەتبوون وب��ێ ئینتیمایی دەب���ات ،چونكە خویندن ب��ە( )8هەشت ج��ۆرە زاراوە لەهەرێمێك كەدانیشتوانی لە( )4/5ملیۆن كەسە دەخوێندرێت ئایا دوارۆژی نەوەكان چۆن دەبێت ،گومان لەوەدانیە ئەگەر وابڕوات دەبێ چاوەڕێی دووجۆر زمانی تریش بكەین بۆخوێندن، هەمووالیەك دەزانین تائێستا ئەوهەرێمە ن��ەگ��ەی��ش��ت��ۆت��ە ك���ەن���اری ئ���ارام���ی ب���وون بەدەوڵەت وسنوری پارێزراو.سەرەرای ئ���ەوەی ئ��ام��اژەی ب��ۆك��را ئایا چاپكردنی كتێب بەوهەموو زمان وشێوازە چ جۆرە بارگرانی دارای��ی دەخاتە سەر بودجەی ه��ەرێ��م؟ بێجگە ل��ەو ه��ەم��وو گرفتانەی دێنە ئ���اراوە كاتی دان��ان��ی پرسیارەكان بۆئەزمونەكانی نیشتمانی وگشتی.لەگەڵ پیرۆزبایمان بەبۆنەی ساڵی2014بۆ گشت الی��ەك لەهەرێمی كوردستان بەتایبەتی شارەزاومامۆستاوبەرپرس وكارمەندانی پ����ەروەردەوف����ێ����رك����ردن ل����ەوەزارەت����ی پ������ەروەردە ،دەڵ��ێ��ی��ن ك��ات��ی ئ���ەوە ه��ات��وە گۆڕانكاری بكرێت لەوبوارە پڕبایەخەدا وبۆئەومەبەستە ئەو پێشنیارانە دەخەینە روو: .1خوێندنی ت��ەواوی بابەتەكانی زانستی ب��ەزم��ان��ی ئینگلیزی ،ب���ەاڵم ب��ەپ�لان��دان��ان وبەقۆناغ ،واتا سەرەتای دەسپێك لەقۆناغی باخچەی ساوایان وپۆلی یەكەمی بنەڕەتی ئینجا ساڵ بەساڵ ئەوسیستەمە پەیڕەو بكرێت لەگەڵ ئامادەكردنی مامۆستایان. .2خوێندنی بابەتەكانی ئەكادیمی بەزمانی كوردی لەهەموو قوتابخانەكانی بەهەمان پالنی خاڵی یەكەم. .3خوێندنی زمانی توركی لەوقوتابخانانەی بەقوتابخانەی توركمانی هەژمار دەكرێن لەتەك پرۆگرامی خوێندن. .4خوێندنی زمانی سریانی وئاینی مەسیحی بەزمانی سریانی لەتەك پرۆگرامەكانی خوێندن لەقوتابخانەكانی هەژمار دەكرێن بەسریانی. .5خ��وێ��ن��دن��ی زم��ان��ی ك�����وردی( )7حەفت بەشەوانەكانین لەحەفتەدا ،وات��ا لەبری زمانی عەرەبی. بەشەوانەكانی ع��ەرەب��ی زم��ان��ی ك��وردی بخوێنرێت لەوقوتابخانانەی برا عەرەبەكان روی ت��ێ��دەك��ەن ل���ەس���ەرەت���ای هاتنیان بۆهەرێم جا لەهەر قۆناغێك بن بۆئەوەی فێری زمانی كوردی بن ودواتر بگەڕێنەوە بۆسیستەمی خوێندنی گشتی.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()33( )2014
دیداری گۆڤاری مامۆستا لەگەڵ مامۆستا فوئاد لەتیف رەشید بەرزنجی هەموو كاتێك ئاستی وانەی هونەر دەكەوێتە سەر مامۆستاكەی چەند گرنگی پێدەدات ئەندێشەو ئازاری نەتەوەكەم لەتابلۆكانمدا رەنگیداوەتەوە مامۆستافوئاد لەتیف رەشید بەرزنجی ساڵی 1970لەدایكبووە،لەساڵی 1997تائێستا لەبواری پ��ەروەردەدا كاردەكات ،خوێندكاربووەپێشانگای تایبەتی كردۆتەوە،مامۆستایەكی سەركەوتوی هونەربووە لەخوێندنگەكانی سلێمانیدا وانەی گوتۆتەوە.لەزۆربەی پێشانگە هاوبەشەكانی پۆستەرو باڵوكراوەكانی چاالكی قوتابخانەو خوێندنگەكانی پەروەردەی سلێمانیدا پلەی نایابی بەدەستهێناوە،بەتایبەتی لەسااڵنی2005بۆ ،2011ناوبراو مامۆستای خوێندنگەی(گۆیژە)ی بنەڕەتی كوڕانە و وانەی(هونەر)لەقۆناغی( )9-7دەڵێتەوە ،لەدیدارێكدا گۆڤاری مامۆستا بەمشێوەیە بەچەند پرسیارێك دواندمان:
سازدانی /ئەنوەر ئەبوبەكر محەمەد ه��ون��ەری شێوەكاری هیچی كەمترنیە ل��ەه��ون��ەرەك��ان��ی��ت��ر ك��ەدەب��ن��ە ه��ۆك��اری گەیاندنی خواست ومەبەستەكانی تاك، چ��ون��ك��ە م���رۆڤ دەت��وان��ێ��ت ئ��ەوش��وێ��ن وج��ێ��گ��ەی��ان��ەی كەپێیناگات بەئاسانی لەرێگەی وێنەیەك ی��ان پۆستەرێكەوە م��ەب��ەس��ت��ەك��ان��ی خ���ۆی بگەیەنێت،جگە ل���ەوەش ه��ون��ەری ش��ێ��وەك��اری كاتێك ت��ێ��ك��ەڵ دەب��ێ��ت ب���ەرەن���گ ورەن��گ��ەك��ان دەجوڵێنێت لەناویەكتریدا خۆی بۆخۆی ش��ێ��وەی��ەك��ە ل��ەم��وزی��ك،چ��ون��ك��ە هێندە ئ��ارام��ی��ت پ��ێ��دەب��ەخ��ش��ێ��ت ب��ەت��ەواوەت��ی تەسەالی دڵ دەدات ،جگە ل��ەوەی هەر رەنگێك بۆخۆی ماناو وات��ای بەخۆی هەیە ،بۆیە هەركەسێك هەوڵی ئەوەیدا كار لەگەڵ رەنگدا بكات بێگومان كەسێكە تایبەتمەندیەكانی جیاوازترە لەوكەسانەی ش��ارەزای هونەر ورەن��گ نین.هونەری ش���ێ���وەك���اری الی م���ن ئ��اوێ��ن��ەی��ەك��ە دەت��وان��ی خۆتی تیا ببینیتەوە ،هیوام وای��ە ئ��ەوان��ەی كەناتوانن بەفڵچەرەنگ گ���ۆڤ���اری م��ام��ۆس��ت��ا :ه��ون��ەر الی ت��ۆ چی دەگەیەنێت؟ ه���ون���ەر ب��ەگ��ش��ت��ی الی م���ن ج��وان��ی��ە ل��ەس��روش��ت��ی م����رۆڤ وم��رۆڤ��ای��ەت��ی��دا، ه���ون���ەر ه����ۆك����ارە ب��ۆش��ارس��ت��ان��ی��ەت وپ��ێ��ش��ك��ەوت��ن��ی ك���ۆم���ەڵ وش��ون��اس��ی ن��ەت��ەوەك��ان ب��ەی��ەك��ت��ری ،ه��ەروەه��ا من وابیردەكەمەوە كەهونەر(تەعویزە) واتە مرۆڤ هەموو ئەوشتانەی كە لەژیانیدا پێیناگات وناتوانێت بەدەستی بێنێت یان لەكۆمەڵگەدا زۆرجار ئەومەبەستە لەگەڵ دابونەریتدا ناگونجێت مرۆڤ دەتوانێت لەرێگەی هونەرەكەیەوە بیگەیەنێت ،یان بابڵێم لەرێگەی هونەری شێوەكاریەوە ئ��ەوم��ەب��ەس��ت ون��ی��ازان��ەی ل��ەدەرون��ی��دا كۆبۆتەوە لەورێگەیەوە باڵوی بكاتەوەو
()34
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
بیگەیەنێت. گۆڤاری مامۆستا :سەرەتای كاری هونەریت ب��ۆك��ەی دەگ��ەڕێ��ت��ەوە وك���ێ ه��ان��دەری سەرەكیت بووە؟ لەپۆلی یەكەمی بنەڕەتی لەساڵی1981 خ��ول��ی��ای ه��ون��ەری ش��ێ��وەك��اری ب��ووم بەهۆی نزیكی وخزمایەتیم لەگەڵ بەڕێز( ئاكۆ غەریب) كەیەكێكە لەشێوەكارانی كوردستان خولیای رەنگ كەوتە هۆش وبیرمەوە ،دواتر لەساڵی 1982بەدیداری خۆشنووس و وێنەكێش(خالید زامدار) ئاشنابووم كەهانیدام زی��ات��ر خولیای هونەری شێوەكاری بم. گ��ۆڤ��اری م��ام��ۆس��ت��ا :ت��ۆ ت��اچ��ەن��د توانیوتە لەرێگەی هونەری شێوەكاریەوە ئەوەی مەبەستتە بێنیتەدی؟
بەكاربهێنن هەوڵبدەن لەرەنگ تێبگەن. ه��ون��ەر س��روش��ت��ێ��ك��ی ن��اس��ك وج��وان��ە ئارامی دەبەخشێت بەوكەسەی كاری تێدا دەكات جگە لەبینەرەكەشی،چونكە كاتێك كەسێك لەوێنەیەكی شێوەكاری دەڕوانێت سەدان خەیاڵ وبیركردنەوەی لەالدروست دەبێت. گ��ۆڤ��اری مامۆستا :بیستومانە دەڵ��ێ��ن تۆ قوتابی بوویت كەپێشانگەی تایبەتیت كردۆتەوە ،ئەمە لەكوێ وكەی؟ ل��ەس��اڵ��ی 1985ق��وت��اب��ی پ��ۆل��ی سێیەمی ناوەندی بووم لەقوتابخانەی(بەرزنجە) ی�����ەك�����ەم پ���ێ���ش���ان���گ���ەی ت���ای���ب���ەت���ی���م لەشارۆچكەی(بەرزنجە) كردەوە،بێجگە لەوەش لەچەند پێشانگایەكی هاوبەشدا بەشداربووم. گ���ۆڤ���اری م��ام��ۆس��ت��ا :ه��ەوێ��ن��ی تابلۆكانت گوزارشت لەچیدەكەن؟
من زیاتر حەز بەكاری مۆنتیڤ دەكەم جگە ل���ەوەی ل��ەپ��ۆس��ت��ەردا خولیایەكی ت��ای��ب��ەت��ی��م ه��ەی��ە ،ئ��ەن��دێ��ش��ەو ئ����ازاری ن��ەت��ەوەك��ەم وای��ل��ێ��ك��ردووم ك��ەزۆرج��ار ل��ەك��ارەك��ان��م��دا رەن��گ��ب��دات��ەوە ،بێجگە ل��ەوان��ەش عەشقی ج��وان��ی سروشتم، چونكە هەمیشە سروشت بەگەورەترین مامۆستا دەزانم چ بۆشیعر،چ بۆهونەری ش���ێ���وەك���اری،ه���ەر ل���ەگ���ەڵ ه���ون���ەری ش��ێ��وەك��اری��دا خ��ول��ی��ای شیعرونوسین ب��ەش��ێ��ك��ی��ت��ری ژی����ان����م ب�����ووە،ب�����ەاڵم بەهۆی ئ��ەرك وم��ان��دووب��وون��ەوە خۆم ب��ەك��ەم��ت��ەرخ��ەم دەزان���م ل��ەك��ارەك��ان��م��دا، ئ����ەوەی ك��ەم��ای��ەی خ��ۆش��ح��اڵ��ی��ە بۆمن م��اوەی()7س��اڵ خوێندكارم پ���ەروەردە ك��ردووە لەهونەربەگشتی وشێوەكاری بەتایبەت ،كەئێستا دەبینم خوێندكارەكانم لەئاستی زۆر ب���ەرزدان لەپەیمانگەی هونەرەجوانەكان خۆشحاڵم. گۆڤاری مامۆستا :چۆن قوتابیەكانت فێری وێنەكێشان كردووە؟ ه��ەم��ی��ش��ە ب���ەش���ێ���وەی���ەك���ی ك���ردەی���ی لەپۆلدا لەگەڵ خوێندكارەكاندا وێنەم ك��ێ��ش��اوە،س��ەرەت��اك��ان��ی وێنەكێشانم بۆخوێندكار رونكردۆتەوە،جگە لەوەی گ��رن��گ��ی زۆرم ب��ە(س��ت��ی الی���ڤ) دەدا، بۆئەوەی خوێندكار بەئاسانی پەی بەرێت بەسێبەرو رون��اك��ی ،ه��ەروەه��ا كێشانی وێنەی سروشت لەسەر تەختەڕەشی پۆلدا بەتەباشیری رەنگاوڕەنگ لەگەڵ خەڵوزم بەكارهێناوە ،جگە لەگرنگیدان بەئاستی بینین ودووری ونزیكی. گۆڤاری مامۆستا :گرنگیدان بەوانەی(هونەر) ل��ەق��وت��اب��خ��ان��ەو خ��وێ��ن��دن��گ��اك��ان��دا ك��زە، هۆكاری ئەمە بۆچی دەگەڕێنیتەوە؟ ه��ۆك��ارەك��ەی دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ب��ۆئ��ەوەی
كە لەخوێندنگەكاندا وانەكانیتر زۆرن، كاتی وانەوتنەوە كەمە ،بۆیە زۆرج��ار ك��اردەك��ات��ە س��ەر ب��واری ه��ون��ەر ،بەاڵم ل��ەگ��ەڵ ئ��ەوەش��دا(ت��ەش��ی رێ��س ئەگەر ت��ەش��ی رێ���س ب��ێ��ت ب����ەزۆر شتیتریش تەشی دەڕێسێت)ئەگینا هەمووكاتێك ئاستی وان���ەی ه��ون��ەر دەك��ەوێ��ت��ە سەر مامۆستاكەی چەند گرنگی پێدەدات. گۆڤاری مامۆستا :بەرای ئێوە چی بكرێت باشە بۆئەوەی گرنگی بەوانەی هونەر بدرێت وبەرەوپێشەوە بچێت؟ بەرای من داڕشتنی پرۆگرامێكی رێكوپێك بۆسەرجەم قۆناغەكانی خوێندن هەتا دەگاتە ئامادەیی،چونكە هونەر بەگشتی هیچ كەمترنیە ل��ەوان��ەك��ان��ی��ت��ر ل��ەروی ت��ی��ۆری وپراكتیكیەوە ،ئ��ەگ��ەر گرنگی زیاتری نەبێت.
پەروەردە لەرێگەی یاری پ�������ەروەردەك�������ردن�������ی م�����ن�����دااڵن و ق��وت��اب��ی��ان ك��ە ئ��ەرك��ێ��ك��ە ل��ەخ��ێ��زان��ەوە دەستپێدەكات،كارێكی ئاسان نیە بەڵكو پ�لان��ی ت��ۆك��م��ەی پێویستە ،ب��ەداخ��ەوە زۆربەی زۆری باوكان ودایكان ناتوانن بەشێوازێكی رێك و پێك و زانستیانە منداڵەكانیان پ���ەروەردە بكەن .ئەگەر چی لەمنداڵیدا دەتوانی لەرێگەی یاری وخۆشی منداڵ ئاراستەو پ��ەروەردەی بكەیت .یاری تۆپێن وراك��ردن وكاری دەستی وهونەر ومۆزیك،ئەوانە هەموی یاریین ب��ەاڵم ئەتوانی منداڵ ئاراستە بكەیت و وزەی لەشی بەشێوەیەكی
زان����س����ت����ی دەرب����خ����ات،ك����ەپ����رۆس����ەی گ��ەش��ەس��ەن��دن ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی زان��س��ت��ی بەرێوە دەچێت وگۆڕانكاریش لەجەستەو بیروهۆشی رودەدات .زۆرب��ەی باوكان و دای��ك��ان ب��ۆئ��ەوەی منداڵەكانیان لەماڵ نەچنە دەرەوە خەریكی یاری كۆمپیوتەر وپلەی ستێیشنیان دەكەن،كەئەم یارییانە ئ��ەگ��ەر س��ەی��ری بكەیت كوشتن وبڕین ودزی وجۆرەها جۆری كردەوەی دزێوی تێدایە،ئەو یارییانە نامەن ئاراستەی بیرو هۆشی ئەو مندااڵنە دەچن و لەوێوە السایی ئ��ەم یارییانە دەستپێدەكات و زۆرج��ار ت��اوان��ی گ����ەورەی ل��ێ��دەك��ەوێ��ت��ەوە،ئ��ەگ��ەر
سوهەیل تاهیر عەبدولاڵ ب��اوك ودای��ك دەڵێن تائێستا شتی وا روینەداوە،بابزانێت ئەوە كارێكی هەڵەیە و ئ��ەگ��ەر ل��ەن��او ماڵی ئ��ەو روی��ن��ەداوە ب��ەالم باش بزانێـت رودان��ی كارەسات رێ��ژەی��ی��ە،ل��ەوان��ەی��ە ئ��ەم��رۆ رون����ادات وكاتێكیتر رودەدات ی��ان كاریگەری دەبێـت لەسەر كەسایەتی منداڵەكەت .
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()35( )2014
دیمانەیەك لەگەڵ مامۆستای هونەرمەند رێزان فەرەج رێ���������زان ف���������ەرەج ی���ەك���ێ���ك���ە ل���ەو هونەرمەندانەی سااڵنێكە لەنێو بواری درام����او ش��ان��ۆدا ك���اردەك���ات ،ب��ەك��ارە جوانەكانی توانیویەتی سەرنجی بینەر ب���ۆالی خ���ۆی رابكێشێت ئ���ەو ئێستا ب��ەڕێ��وەب��ەری یەكێك لەباخچەكانی ساوایانە لەشاری سلێمانی ،بۆیە چەند پرسیارێكمان ئاراستەكرد: دیمانە :هێمن خەلیل گ��ۆڤ��اری مامۆستا :ب��ەڕێ��زت��ان دەرچ��وی بەشی شێوەكارین بەاڵم لەبواری شانۆ ودرامادا كاردەكەن هۆكارەكەی چیە؟ هەر لەسەرەتای كردنەوەی پەیمانگەی ه��ون��ەرەج��وان��ەك��ان��ی سلێمانی ح��ەزم كرد لەبەشی شانۆ وەربگیرێم ،بەاڵم لەشێوەكاری وەرگیرام ،ئەوەی راستی ێ خوێندكاری پەیمانگە بووم بێت كات پەیوەندی خۆشەویستیم لەگەڵ ئەحمەد رەئوف هەبوو كەئێستا هاوسەرمە.ئەو خوێندكاری پەیمانگەبوو لەبەشی شانۆ بەهۆی كاری سیاسیەوە دەستگیركرا لەالیەن رژێمی بەعسەوە و بۆماوەی بیست ساڵ حوكمدرا حەزم كرد درێژە بەخولیاكەی ئەو بدەم ،بۆیە لەپاڵ كاری ش��ێ��وەك��اری ك���اری شانۆشم ئ��ەك��رد. ئەوەبوو درێژەم بەبواری شانۆدا تائەم كاتە. گۆڤاری مامۆستا :ئاشنایەتی ئێوە لەگەڵ هونەرمەند حاجی مەكی(عەلیە فەندی ) بۆكەی دەگەڕێتەوە؟ سەردەمانێك لەكەناڵی گەلی كوردستان رەم���ەزان���ان ئەڵقەمان ت��ۆم��ار دەك��رد وابزانم ساڵی 2002بوو لەو دیمەنانەدا لەگەڵ هونەرمەند حاجی مەكی نواندنم ك��رد ب��ۆم��اوەی چەند ساڵێك ،یەكەم كاری هونەریم لە(شەوانی رەمەزان ) ێ نواندن بوو.لەراستیدا هونەرمەند كات ئەكات ئەگەر ب��ەرام��ب��ەرەك��ەی ئ��ەدای باش بوو ،ئەگەر ئەكتەری بەرامبەرت ب��ەت��وان��اب��وو ب��ەت��ەئ��ك��ی��د ن��وان��دن��ەك��ەت بەهێز ئەبێت ،بەپێچەوانەشەوە ئەگەر توانای نەبوو لەئاستی نواندنی تۆش دادەبەزێنێت ،سەبارەت بەدرامای(قاقا)
()36
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
كەلەمانگی رەمەزانی پیرۆز ئەودرامایە لەكەناڵی كوردسات نمایش دەكرێت س��اڵ بەساڵ ج��ی��اوازی تێدا دەكرێت ل���ەك���ۆم���ەڵ���ێ���ك روەوە،چ ل�����ەروی دەرهێنانەوە ،چ ل��ەروی نواندنەوە یا لەبواری دەق وتێكست وكوالێتیەوە، ساڵ بەساڵ (قاقا) جوانتر دەبێت . گۆڤاری مامۆستا :راتان لەبارەی پەیام و زمانی كۆمیدیاوە چیە؟ كۆمیدیا زمانێكە هەموو میللەتانی دونیا تێیدەگەن ،كۆمیدیا زۆر زوتر لەدەرگەی م��ااڵن دەدات ،كۆمیدیا هەموو كەس بینەرتە ،بەهەموو ئەكتەرێكیش كۆمیدا ئەنجام نادرێت ،چونكە لە تراژیدیا زۆر قورسترە. گ��ۆڤ��اری م��ام��ۆس��ت��ا :ل��ەب��ارەی ج��ی��اوازی
كۆمیدیا لەسااڵنی حەفتاكانی سەدەی رابردوو بەبەراورد لەگەڵ ئێستا چۆن دەبینن؟ زروفی سااڵنی حەفتاكان جیاواز بوو لەزروفی ئێستا ،ئەوسا كۆمیدیا زۆر ك��ەم ب��وو ئەتوانرا بەپەنجەی دەست بژمێردرێت ،ك��اری زۆر ج��وان ك��را، بەاڵم من كۆمیدیای ئەمڕۆ بەشایستەتر دەزان��م (ئەو كارە كۆمیدیانە ناڵیم كە لەبازار بەسی دی دەفرۆشرێت مەبەستم ئەو كارە شایستەو ئەكادیمیانەیە كاری كۆمیدیای بۆدەكریت .هەر پرۆژەیەكی هونەری كەكاری تێدا بكەم پێش وەخت دەق��ەك��ە دەخ��وێ��ن��م��ەوە پ��اش��ان ئەبێت لەستافی ك��ارەك��ە رازی ب��م وئاستی توانای دەرهێنەر بزانم ئینجا كاردەكەم
رێ ز
زا ن ف ە رەج
وتر ل ە د ەرگە
و ئەوكارەم الپەسەند دەبێت. گۆڤاری مامۆستا :دوا پرۆژەی هونەریتان چیە؟ دوا پ��ڕۆژەی هونەریم ،دوو پڕۆژەی
ه��ون��ەری ل��ەب��ەرن��ام��ەم��دای��ە ب��ۆ دوای م��ان��گ��ی رەم�����ەزان ،ش��ان��ۆگ��ەری��ەك و درامایەكی كۆمیدی تازەیە.من زۆر سوپاسی گ��ۆڤ��اری مامۆستا دەك��ەم
ی
:
كۆمی د ی ا زۆ
ما اڵ ن د ەدا
ر
ت
بۆ ئەو دیمانەیە و بەسەركردنەوەی م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی ه��ون��ەرم��ەن��د ،ه��ی��وای سەركەوتنتان بۆ دەخوازم.
ئەو كچە مامۆستایەی شوی نەكرد
و :شنۆ یەحیا /شوارێ
م��ام��ۆس��ت��ای��ەك��ی ق��ش��ت��ی��ل��ە وج����وان و روخ������ۆش ل��ەق��وت��اب��خ��ان��ەی��ەك��دا دەس��ت��ەخ��وش��ك��ەك��ان��ی لێی دەپ��رس��ن داخ�������وا ب����ۆب����ەو ه����ەم����وو ج���وان���ی وخنجیالنەییەوە تائێستا شوی(مێرد) ن��ەك��ردووە؟دەڵ�ێ :ژنێك هەبوو پێنج كچی هەبوو ،مێردەكەی هەڕەشەی لێدەكات ئەگەر ئەمجارەش كچی ببێت فڕێیبدا ،كەچی بۆنەگبەتی دیسان هەر كچی دەبێت. پ��ی��اوەك��ە ك��چ��ەك��ە دەب�����ات ودوای ب��ان��گ��ی خ���ەوت���ن���ان ل���ەب���ەردەرگ���ەی مزگەوتێی بەجێیدێڵێ.بۆنوێژی بەیانی كەدەچێتەوە مزگەوتەكە سەیردەكا
منداڵەكە ه��ەر لەوێیە وك��ەس هەڵی نەگرتۆتەوە.دەیهێنێتەوە ماڵێ ،حەوت رۆژان لەسەریەك ئەومنداڵە دەباتە ێ وبەرەبەیانان كەدەچێتەوە مزگەوت سەیردەكا ه��ەر لەوێیە ،دایكەكەش ێ ق���ورئ���ان���ی ل��ەس��ەر ه���ەم���وو دەم����� ێ پیاوەكە وەڕس دەگێڕێ.تاوای لێد ێ وماندوودەبێ ودەستی لێهەڵدەگر ودایكەكەی پێی شاد دەبێتەوە ،دوای ئ��ەوە دایكەكە دی��س��ان��ەوە دووگ��ی��ان ێ ت��رس ول��ەرز دەب��ێ��ت��ەوە ،سەرلەنو دای��دەگ��رێ��ت��ەوە ،ب���ەاڵم ئەمجارەیان كوڕی دەبێ،لەوكاتەدا كچە گەورەكە ێ دەم����رێ ،ك��وڕێ��ك��ی دی��ك��ەش��ی دەب � ئ��ەم��ج��ارەش ئ��ەوك��چ��ەی دوای كچە گەورەكەی دەمرێ ،هەروا بەمجۆرە هەردووگیان دەبێتەوە تاپێنج كوڕی دەبێت وبەدوای كوڕەكانیشدا هەر پێنج كچەكانی یەك بەدوای یەكدا دەمرن. تەنیا كچی شەشەمیان كەباوكەكە دەیویست فڕێیدا دەمێنێتەوە،پاشان دایكەكەشیان مرد..كچ ومنداڵەكانیش گەورەبوون.
ێ دەزان��ن مامۆستایەكە گوتی ئ��ەر ئەوكچەی باوكەكە دەیویست فڕێیی ێ ب���وو؟ئ���ەوە م��ن ب��ووم.ه��ەر ب���دا ك � ب��ۆی��ەش ش���وم ن���ەك���ردووە ،چونكە باوكم پیربووە وكەس نیە چاودێری ب��ك��ات وئ���اگ���ای ل��ێ��ی ب�ێ.ئ��ێ��س��ت��اش شوفێروخزمەتكارێكم ب��ۆراگ��رت��وە وبراكانیشم جارجارە دێن وسەرێكی لێدەدەن هەیانە مانگی جارێك هەیانە بەدوومانگ جارێك ،بەاڵم باوكەكەم ه��ەم��ی��ش��ە دەگ��ری��ێ��ت ل��ەپ��ەش��ی��م��ان��ی ئەوكارەی لەگەاڵ منی كردووە. سەرچاوە googe
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
()37
هونەرەكانی بەڕێوەبردنـــی پۆل ب��ەڕێ��وەب��ردن��ـ��ـ��ی پ��ۆل یەكێكە ل��ەرەگ��ەزە گرنگەكانی ب��واری فێربوون لەرێگـــەی رێكخستن ،رێنماییكردن ،چـاودێریكردن، ه��ـ��ەڵ��س��ەن��گ��ان��دن ،ب����ەدواداچ����ون ،پێدانی چ���االك���ی ،پ��ەی��وەن��دی��ك��ردن وگ��ەی��ان��دن��ی بابەت بەفێرخوازان ،پەروەردەكردنیان وف��ەراه��ەم��ك��ردن��ی پ���رۆس���ەی ف��ێ��رك��ردن وف��ێ��رب��وون بەباشترین شێوە.دەتوانین بڵێـــین ئ��ەوم��ام��ۆس��ت��ای��ەی كەنەتوانێت پ��ۆل��ەك��ەی ب��ەڕێ��وەب��ەرێ��ت ئ��ەوا ئەستەمە ف���ێ���رب���وون���ی���ش الی ف���ێ���رخ���ـ���ـ���وازان ب��ەرج��ەس��ت��ەب��ێ��ت.ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی رون��ت��ر بڵێـــین مامۆستا دەبێت»هونەرمەند»بێت لەبەڕێوەبردنی پۆلدا ب��ۆئ��ەوەی بتوانێت ژینگەیەك وكەشێكی پڕسۆز وكۆمەاڵیەتی ف��ەراه��ەم بكات كەهانی ف��ێ��رخ��واز ب��دات بۆفێربوون.پێش ئەوەی باسی هونەرەكان بكەین بەپێویستی دەزان��م تیشك بخەمە س��ەر ش��ێ��وازەك��ان��ی ب��ەڕێ��وەب��ردن��ی پۆل كەشێوازی دیكتاتۆری(ترس وتۆقاندن وچ���اوس���ورك���ردن���ەوە...ه���ت���د) وش��ێ��وازی دی���م���وك���راس���ی(ه���ان���دان وه���اوڕێ���ی���ەت���ی وپ���ەی���وەن���دی ب���اش ..ه���ت���د) دەگ��رێ��ت��ەوە كەرەچاوكردن وگرتنەبەری هەركام لەم ش��ێ��وازان��ە ك���اردان���ەوەی ئیجابی وسلبی دەبێت لەسەر پرۆسەكە بەگشتی وخودی ف��ێ��رخ��واز ب��ەت��ای��ب��ەت��ی .مامۆستایانیش دەبێت شارەزا وئاشنابن بەهـــونەرەكانی بەڕێوەبردنی پ��ۆل ،ه��ەوڵ��دەدەم لەچەند خاڵێكدا باسیان بكەم ،كەئەوانیش بریتین لە: پ�ل�ان���دان���ان وخ���ۆئ���ام���ادەك���ردن���ی پێشوەختەی فێركار ،كەهۆكارێكی باش دەبێت لەگەیاندنی بابەتەكە بەشێوەیەكی چڕو لەماوەیەكی كورتتدا ,هەروەها یارمەتیدەر دەب��ێ��ت لەدروستكردنی هێزێكی پاڵنەر لەناخی فێرخوازدا ومتمانە بەخۆبوونی زی���اددەك���ات ،چونكە قوتابیان هەمیشە مامۆستا بە»سونبول»ی خۆیان دەزانن
()38
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
ودەیانەوێت وەكو ئەوبن. پاراستنی ئ��ارام��ی ن��اوپ��ۆل ،لەوشەیئارامی مەبەستم لە»بێدەنگی» یەك نیە كەجریوەی چۆلەكەش نەیێت بەڵكو مامۆستا دەب��ێ��ت ژینگەیەك وكەشوهەوایەكی وا بڕەخسێنێت كەفێرخوازان بەشدارپێبكات لەچاالكیەكاندا ،بەاڵم ئارامی پۆل لەدەست نەدات كەبۆپرۆسەی فێركردن وفێربوون پێویستە. س��ەرن��ج راكێشانی فێرخواز ،مامۆستادەبێت هەمیشە سەرنجی فێرخواز بۆالی خ��ۆی رابكێشێت لەكاتی وان��ەوت��ن��ەوەدا ێ جابەپێشكەشكردنی بابەت وشێوازی نو بێت یان بەبەكارهێنانی جوڵەی جەستەیی ك��ەه��اوك��اردەب��ێ��ت ل��ەراك��ێ��ش��ان��ی ئاگایی ف��ێ��رخ��واز ،چونكە ل��ەوان��ەی��ە هەندێكجار فێرخواز ئاگای لەوانەكە نەمێنێت وبیری ب����ڕوات ب��ەالی��ەك��ی��ت��ردا ،ب���ەاڵم مامۆستا دەت��وان��ێ��ت ب��ەج��وڵ��ەی ن��اوپ��ۆل فێرخواز وری��ا بكاتەوە وسەرنجیان ب��ۆالی خۆی رابكێشێت. رەچ��اوك��ردن��ـ��ـ��ی ج��ی��اوازی تاكەكەسینێوان فێرخوازان ،بێگــومان نابێت ئەوە ل��ەی��ادب��ك��ەی��ن ك��ەخ��وێ��ن��دك��اران ه��ەم��وی��ان ی��ەك��س��ان��ن ل���ەئ���ەرك وم�����اف وچ���االك���ی وبەشداری پێكردندا ،هەروەك شارەزایانی بواری پەروەردە وفێربوون لەواڵتی فنلەندا دەڵـــێن»:یەكسانی لەنێوان فێرخوازاندا كلیلی س��ەرك��ەوت��ن��ی پ����ەروەردەی����ە ل��ەم واڵت��ە»،ب��ەاڵم نابێت ئ��ەوەش لەیادبكەین كەهەریەك لەم فێرخوازانە لەژینگەیەكی جیاوازی خێزانیەوە هاتون وگەورەبوون كەهۆكاردەبن لەدروستكردنی جیاوازی لەئاستی ئاگایی ودەرف��ەت��ی فێربوونیان. ب��ۆی��ە رەچ���اوك���ردن���ی ئ���ەم ج��ی��اوازی��ی��ە پێویستە ،بەاڵم بەمەرجێك نەگاتە رادەیەك كەچینایەتی لەناوخوێندكاراندا دروست بكات. -رێزگرتن لەبۆچونی فێرخواز ،یەكێكیتر
م .فوئاد محەمەد/گەرمیان ل���ەه���ون���ەرەك���ان���ی ب���ەڕێ���وەب���ردن���ی پ��ۆل بەشێوەیەكی سەركەوتوو ئەوەیە كەرێز لەبۆچــونی ق��وت��اب��ی��ان بگیرێت.لەخاڵی پێشودا باسی»جیاوازی تاكەكەسی»یمان كرد كەپەیوەندی بەم خاڵەوە هەیە واتە نابێت لەكاتی بیستنی هەر وەاڵمێكی هەڵە، فێرخواز بشكێنرێتەوە و بەگرژی وەاڵم بدرێنەوە ،بەڵكو دەبێت رەچاوی جیاوازی ئەم تاكە لەگەڵ یەكێكیتردا بكرێت و رێز لەوەاڵمەكەی بگیرێت ،چونكە لەكۆتاییدا وروژان��دن الی فێرخواز دروس��ت دەكات ودەرف��ەت��ی پ��ێ��دەدات ب��ۆئ��ەوەی جارێكیتر هەڵسێتەوە. ێ ئاراستەكردنی وانەكە بۆهەموان بەب رەچاوكردنی جیاوازی نێوانیان لەئاستی فێربووندا ،بۆنمونە گەر لەپۆلێكدا چەند فێرخوازێكی ئاستبەرز هەبوون ئەوا نابێت مامۆستا ب��ەش��ێ��وەی��ەك وان��ەك��ە بڵێتەوە كەتەنها ئ��ەوان تێی بگەن بەڵكو پێویستە ب��ەش��ێ��وەی��ەك ب��اب��ەت��ەك��ە رون ب��ك��ات��ەوە كەهەموان تێی بگەن وفێربن. رەچ��اوك��ردن��ی پ��اداش��ت وس���زا ،ئەمەشیەكێكیترە لەهونەرەكانی بەڕێوەبردنی پ��ۆل ب��ەش��ێ��وەی ك��ارام��ە و س��ەرك��ەوت��و. پاداشتكردن وخەاڵت پێدان پاڵنەرێكی باش الی فێرخواز دروست دەكات وبەردەوامی پێدەبەخشێت لەسەركەوتنەكانی.بێگومان لەرەچاوكردنی س��زا مەبەستمان سزای جەستەیی ودەرونی نیە ،بەڵكو بێبەشبوونی فێرخواز لەخەاڵت ودیاری وپاداشت خۆی لەخۆیدا جۆرێكە لەسزادان.
سەرپەشتیارو بەڕێوەبەر..دوو كاركتەری تەواوكەر فەتحی عەباس/سەرپەشتیاری كارگێڕی پەروەردەی ناوەند/هەولێر
ك��اری ب��ەڕێ��وەب��ردن وسەرپەشتیاری تەواوكەری یەكترن ،ئەمڕۆهەركەسێك لەهەرپلەو پایەك دابێت ،ئەگەركەسێك س��ەرپ��ەرش��ت��ی ك����ارەك����ەی ن��ەك��ردو ئاگاداری نەكردەوە لەكەموكوڕیەكان كارەكان بەناڕێكی ونا نیزامی دەڕوات بەڕێوە ،ب��ەاڵم رەنگە ئ��ەوە بۆهەموو ك���ارك���ت���ەرێ���ك وەك ی����ەك ن��ەب��ێ��ت، خەڵكانێك هەن بەویژدانەوە كاردەكەن پێویستیان بەسەرپەشتیارو چاودێرنیە. بەاڵم ئەمجۆرە كەسانە لەفەرمانگەو دەزگ��ەك��ان��دا ژم��ارەی��ان كەمە ،ئ��ەوەی ئێمە زیاتر دەمانەوێت باسی بكەین ئەركی سەرپەشتیارە لەقوتابخانەكان، سااڵنە بەگوێرەی ئەو خشتەیەی بۆیان دیاری دەكرێت سەردانی قوتابخانەكان دەك����ەن ،ه���ەر ل��ەس��ەردان��ی ی��ەك��ەم��دا هەندێكیان دەبن بەدۆستی بەڕێوەبەر وهەندێكیشیان دەبن بەنەیار .جا ئەگەر دۆستێكی رەخنەگربێت زۆرباشترە ل��ەوەی دۆستێكی چاولێپۆشكەربێت، دەب�����ێ�����ت ب����ەه����ەم����وو ش���ێ���وەی���ەك
سەرپەشتیار بۆهەموو كارێكی باشی ب���ەڕێ���وەب���ەر دەس��ت��خ��ۆش��ی لێبكات وبۆهەركارێكی نەگونجاو ئامۆژگاری بكات ورێنوێنی بكات تاوەكو كارەكان ب��ەب��اش��ی ئ��ەن��ج��ام ب����دات ،ب��ۆی��ە هەتا بكرێت سەرپەشتیاران دەبێت پشویان درێ����ژ ب��ێ��ت ل���ەگ���ەڵ دروس��ت��ب��وون��ی هەركێشەیەك ل��ەن��او قوتابخانەكان، چونكە بۆهەموو كێشەیەك چارەسەر هەیە ،دیارە كاریگەری ملمالنێی نێوان سەرپەرشتیار وبەڕێوەبەر كاردەكاتە سەرپرۆسەی پ���ەروەردەو فێركردن، ل��ەك��ۆت��ای��ی��دا ئ���ەوەی زی��ان��ی پێدەگات قوتابیە وئ��ەو زەرەرم��ەن��دی یەكەمە، سەرپەرشتیارپێویستە مەیدانی بێت سەردانی پۆل وگەڕان لەناو قوتابخانەو گوێبگرێت لەمامۆستایان وكارمەندانی قوتابخانەش ب��ەس��ەرب��ك��ات��ەوە ،هەیە س��ااڵن��ە تەنها میوانی ب��ەڕێ��وەب��ەرەو ل���ەژوری ب��ەڕێ��وەب��ەر زیاتر شوێنیتر نابینێت ،لەكاتێكدا دونیایەك ناعەدالەتی وك���اری دوور لەرێنمایی دەك��رێ��ت. ب��ۆ دەوڵ��ەم��ەن��دك��ردن��ی ئ���ەو ب��اب��ەت��ە سەرپەرشتیاری كارگیڕی كەسەردانی قوتابخانەدەكات ب��ەرپ��رس��ە لەهەمو بوارەكانی كەلەناو قوتابخانە رودەدات لەدەرگای قوتابخانەوە تا بچوكترین شت لەناوقوتابخانە بەتایبەتی پاك
وخاوێنی ،ناو ئاودەستەكان ،شوێنی ئ��اوخ��واردن��ەوەی قوتابیان ،كافتریای قوتابخانە(فروشگە) ،بەاڵم لەهەمانكاتدا دەب�����ێ ب����ەڕێ����وەب����ەری ق��وت��اب��خ��ان��ە راستگۆبێ لەگەڵ سەرپەرشتیار وهیج شتێكی لێنەشارێتەو ب��ەڕاش��ك��اوان��ە هەموی لەگەڵ باس بكات لەهەمانكاتدا دەب�������ێ ری�������زی س���ەرپ���ەرش���ت���ی���ار ب��گ��رێ ل��ەب��ەر ئ���ەوە زۆرج����ار كیشە دروستبووە لەنێوان سەرپەرشتیاران وبەڕێوەبەری قوتابخانە لەسەرئەوەی ك��ات��ێ��ك س��ەرپ��ەرش��ت��ی��ار س���ەردان���ی قوتابخانەدەكات یەكسەر بۆشوێنی ب��ەڕێ��وەب��ەر دەڕوات(م���ەب���ەس���ت���م بۆ سەركورسی بەڕێوەبەر) بێ ئەوەی خۆی بناسێنێ ،لێرەدا كێشە رودەدات، نمونەم زۆرە و زۆر لەبەڕێوەبەرەكان لەم هەڵسوكەوتەی سەرپەرشتیاران ن��اڕازی��ن ودێ���ن رەخ��ن��ەدەگ��رن ل��ەالی سەرپەرشتیاری یەكەم ،بەپێچەوانەوە س����ەرپ����ەرش����ت����ی����اران ه��ەن��دێ��ك��ج��ار رەخ��ن��ە دەگ����رن ل��ەب��ەڕێ��وەب��ەرەك��ان ب��ۆچ��ارەس��ەرك��ردن��ی ئ���ەو كێشانە، پێویستە رێ��زگ��رت��ن ه��ەب��ێ ل��ەن��ێ��وان ه���������ەردووال ب�����ۆئ�����ەوەی پ���رۆس���ەی پەروەردە وفێركردن لەسەر رێڕەوی راست ودروست بڕوات وقوتابیانیش زەرەرمەند نەبن ،لەبەرئەوەی هەردووال وەكو ئەڵقەیەك یەكترتەواودەكەن.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
()39
ئۆتیزم چیە؟ نیشانەكانی..جۆرەكانی.. عصام عصمت یونس سەرپەرشتیاری كارگێڕی/ب.پ.ناوەند /هەولێر
ئۆتیزم (خودتەنیایی) Autismوەك هەر زاراوەیەكیتر چەندین پێناسەی هەیە ئەمەش بەهۆی زیادبوونی رێژەی ئ��ەم حالەتە لەهەموو دون��ی��ا بەهۆی گرنگیدانی زیاتری زانایان بەم حالەتە، بۆیە هەركەسەو بەپێی بیروبۆچونی خ��ۆی پێناسەی ك��ردووە(.وش��ەی��ەك��ی یۆنانیە بەمانای داب��ڕان وگۆشەگیری دێت) د.حەسەن 2009ل(.158بریتیە لەتێكچونێكی ئ��اڵ��ۆز لەپێشكەوتندا لەسێ ساڵی یەكەمی تەمەنی منداڵ دەردەك���ەوێ���ت لەئەنجامی تێكچونی فەرمانەكانی مێشك ودەم���ارەك���ان ) االحمد 2005ل .13كۆمەڵەی ئەمریكی ئۆتیزم 1999بەمشێوەیە پێناسەی ئ��ۆت��ی��زم دەك��ات(:ب��ری��ت��ی��ە لەتێكچونی گەشە كە لەسێ ساڵی یەكەمی تەمەنی م��ن��داڵ��دا دەردەك��ەوێ��ت,ل��ەئ��ەن��ج��ام��ی تێكچونە دەمارییەكاندا كەكاردەكاتە سەر فەرمانەكانی مێشك لەئەنجامدا كاردەكاتە سەر زۆر الیەنی گەشەو دەب���ێ���ت���ە ه����ۆی ك���ەم���ی پ���ەی���وەن���دی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی وزارەك������ی ئ��ەم��ان��ەش وادەك�����ەن ك��ەك��اری��گ��ەری گ��ەورەی��ان هەبێت ل��ەس��ەر گ��ەش��ەك��ردن��ی الیەنی ك��ۆم��ەاڵی��ەت��ی ت���اك .ل��ەئ��ەن��ج��ام��ی ئ��ەو پێناسانە دەتوانین بەمشێوەیە پێناسەی ئ��ۆت��ی��زم ب��ك��ەی��ن:ب��ری��ت��ی��ە لەتێكچونی گ��ەش��ەی ه��ەم��ەالی��ەن��ە ك��ەك��اردەك��ات��ە س���ەرك���اروف���ەرم���ان وچ��االك��ی��ەك��ان��ی ێ ساڵی یەكەمی تەمەنی مێشك,لەس م��ن��داڵ��دا دەردەك���ەوێ���ت لەسێ ب��واری سەركیدا كێشە بۆمنداڵ دروستدەكات. ێ بوارەش بریتین لە: ئەوس .1ن���ەب���وون ی���ان الوازی پ��ەی��وەن��دی زارەكی ونازارەكی. .2ن���ەب���وون ی���ان الوازی پ��ەی��وەن��دی كۆمەاڵیەتی.
()40
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
.3رەف��ت��اری دووب��ارەك��ردن��ەوە وی��ەك رێچكەیی. ێ نیشانەی ئەوسێ خاڵەی سەرەوە س س���ەرەك���ی م��ن��داڵ��ی ئ��ۆت��ی��زم��ە ،ب��ەاڵم لەهەمانكاتدا چەندین نیشانەیتر هەیە كە لەمنداڵێكەوە بۆ منداڵێكیتر جیاوازە. نیشانەكانی ئ��ۆت��ی��زم :زان��ای��ان چەند ن��ی��ش��ان��ەی��ەك��ی س���ەرەك���ی���ان دان�����اوە ب��ۆج��ی��اك��ردن��ەوەی م��ن��داڵ��ی ئ��ۆت��ی��زم ل���ەم���ن���دااڵن���ی ئ���اس���ای���ی.ه���ەرچ���ەن���دە دەس��ت��ن��ی��ش��ان��ك��ردن��ی ئ��ەرك��ێ��ك��ی زۆر قورسە وابەئاسانی ناكرێت بریاری ئەوە بدرێت كەمنداڵە ئۆتیزمی هەیە، چونكە زۆر حالەتیتر هەیە كەرەنگە نیشانەكانی ل��ەگ��ەڵ ئ��ۆت��ی��زم لەیەك ب��چ��ن ب��ەت��ای��ب��ەت��ی ح���ال���ەت���ی()ADHD یان حالەتی تێكچونی گەشەی گشتی دیاری نەكراوە كەزۆربەی نیشانەكانی ل��ەئ��ۆت��ی��زم دەچ��ێ��ت،ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی گشتی نیشانەكانی ئۆتیزم ل���ەدوای تەمەنی 18مانگی دەردەكەوێت ،بەاڵم ێ ساڵی بەرونی زی��ات��ر لەتەمەنی س� ودەردەكەن.ئەم گرفتانە لەسێ بواری سەرەكیدا رودەدات: ی���ەك���ەم:گ���ف���ت���وگ���ۆ(ئ���اخ���اوت���ن) وات���ە ێ پ��ەی��وەن��دی م��ن��داڵ��ی ئ��ۆت��ی��زم ن��ات��وان � ل��ەرێ��گ��ەی ق���س���ەك���ردن���ەوە دروس���ت ب���ك���ات وب���ەق���س���ەك���ردن گ���وزارش���ت لەپێداویستیەكانی خۆی بكات. دووەم:پەیوەندی كۆمەاڵیەتی :منداڵی ئۆتیزم ناتوانێت پەیوەندی كۆمەاڵیەتی ل��ەگ��ەڵ ه��اوت��ەم��ەن��ی خ��ۆی��دا دروس��ت ب��ك��ات ،ن��م��ون��ە ك��ەی��اری��ەك��ی ب��ەگ��روپ دەك��رێ��ت هەرمنداڵێك ب��ۆخ��ۆی ی��اری دەكات بێئەوەی بەشداری هاورێكانی بكات ی��ان وەاڵم��دان��ەوەی نیە لەكاتی بانگكردن بەناوی خۆیەوە. لەبواری سێیەم:هەڵسوكەوت(گرفت رەف����ت����اردا) ل���ێ���رەدا م��ن��داڵ��ی ئ��ۆت��ی��زم ب���ەب���ەردەوام���ی رەف���ت���ارێ���ك ئ��ەن��ج��ام دەدات ئەم رەفتارەش چ یاریكردنێكی ن��ادروس��ت بێت ی��اخ��ود خ��والن��ەوەی ج��ول��ەی��ەك��ی دووب�����ارە ی���ان دووب����ارە ك���ردن���ەوەی وش���ەی���ەك ل��ەس��ەری��ەك بۆماوەیەكی زۆركورت وهەندێجاریش بۆماوەیەكی زۆر. هۆكاری ئۆتیزم :هەر نەخۆشیەك یان
هەرحالەتیكی دەرونی یان كۆمەاڵیەتی ێ هۆكارنیە ،بێگومان ئۆتیزمیش وەك ب هەمو ئەوحالەتانە كۆمەڵێك هۆكارو فاكتەری هەیە كەكار دەكاتە سەری، بریتین لەو هۆكارانەی خوارەوە: .1ه����ۆك����اری ب���ۆم���اوەی���ی:م���ەب���ەس���ت ل��ەب��ۆم��اوەی��ی ئ��ەوەی��ە ك��ە ل��ەخ��ێ��زان��دا كەسێك یان زیاتر لەكەسێك هەڵگری جۆرە جیناتێكن كەكەموكورتی تێدایە ولەكاتی گواستنەوەی بۆنەوەكانیتر ئەگەری توشبون بۆنەوەكانیتر زیاد دەكات. ێ ڤایرۆس .2توشبوونی منداڵ بەهەند لەكاتی بوونیدا یا لەسكی دایكی :ئەم ڤ��ای��رۆس��ە توشی دای��ك دەب��ێ��ت وەك سورێژە. .2ب��ەك��اره��ێ��ن��ان��ی دەرم������ان ل��ەك��ات��ی دووگ����ی����ان����ی����دا :وەك دەرم����ان����ی بوورانەوە(الصرع). .3كەمی رێژەی فیتامینەكان بەتایبەت ترشی فۆلیك وفیتامینەكانی(ب،أ,ه,ج) وئاسن وه��ەروەه��ا كەمی ئۆكسجین لەكات وساتی لەدایكبوونی منداڵەكە. ج���ۆرەك���ان���ی ئ��ۆت��ی��زم :ب���ەه���ۆی پێك نەچونی نیشانەكانی ئۆتیزم ل��ەالی م��ن��دااڵن��ی توشبوو بەئۆتیزم یاخود بوونی جیاوازی لەنێوان منداڵێكەوە بۆمنداڵێكیتر ،بۆیە جۆرەكانی ئۆتیزم ی��ەك ج��ۆرن��ی��ە بەڵكو زان��ای��ان بەپێی ل��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن��ەوەك��ان چ��ەن��دی��ن ج��ۆری��ان دەستنیشانكردووە: .1تەنگژەی خودتەنیایی. .2تەنگژەی ریت. .3ئەسپیرجەر. .4تەنگژەی پاشەكشەی گەشەی منداڵ. .5ت��ەن��گ��ژەی گ��ەش��ەی گشتی دی��اری نەكراو.
ئاوازدانهری سرودی خوای ه وهتهن ئاواکهی کێیه؟ س��روده نیشتمانی و نهتهوهیییهکان بهمهبستی خۆشهویستیی خ���اک و واڵت ،رۆڵێکی کاریگهریانله جۆش و خرۆشدانی جهماوهرداههبووه. له ههمان کاتدا ،هۆکارێکیش بووه بۆ ب�هرزک��ردن�هوهی ئاستی هۆشیاری و ب�هرزک��ردن�هوهی ورهی پێشمهرگ ه ل ه کاتی ههڵمهتبردن بۆ سهر دوژمنان. ب���ۆی��� ه ش���اع���ی���ران ،گ��ۆران��ی��ب��ێ��ژان و م��وزی��ک��ژهن��ان ئ �هم الی�هن�هی��ان بهههند وهرگرتووه. سروودهکان ل ه ههموو شۆڕشهکاندا رۆڵێکی گرنگیان بینیو ه و باشترین ب��هڵ��گ��هش س���روودهک���ان���ی (ن��اس��ری رهزازی) و( شوان پهروهر)بوون ،ل ه راپهڕینی بههاری( )1991دا. سروودی (خوای ه وهتهن ئاواکهی) ل ه نووسینی شاعیری گهورهی گهلهکهمان ئهحمهد ه �هردی( ،ههردیی شاعیر)ه،
بهاڵم ئاوازهکهی هی کێیه؟ ئ����اوازدان����هری ئ���هم س����رووده ب�هرێ��ز (موتهلیب شێخ محهممهدی) خهڵکی کوردستانی رۆژه�هاڵت��ه ،که ل ه ساڵی ( )1926ل � ه م��ه��اب��اددا ل �هدای��ک ب��ووه. (ش��ێ��خ م���هح���هم���هدی) ل�� ه س��هردهم��ی کۆماری کوردستان ل ه مههاباد رۆلێکی بهرچاوی له بهڕێوهبردنی رۆژنامهی (کوردستان)دا ههبووه. محهمهدی پهیوهندیهکی بههێزی ل ه گهڵ شاعیر و نووسهراندا ههبووه و خاوهنی چهندین بههر ه بووه ،یهکێک ل �هو بههرانه ئ��اوازدان�هرێ��ک��ی بهتوانا ب��ووه .ل ه کاتی دان��ان��ی ئ�هم ئ���اوازهدا، دهچێته الی پێشهوا و پێی دهڵێت« :ئهم ئ��اوازهم دان��اوه و بهدهنگی محهمهدی م��ام��ل��ێ ت���ۆم���اری دهک������هم» ،ئ �هوی��ش دهسخۆشی لێدهکات و پێی دهڵێت: «پێم باشه ل� ه گ �هڵ ک��ۆرس��دا تۆمار
نووسینی :کامهران حاجی ئهلیاس بکرێت ».ئهویش تێبینییهکهی جێبهجێ دهکات و ل ه دوای باڵوبوونهوهی ئهم سروودهدا زایهڵهیهکی زۆری پهیداکرد، بهجۆرێک تاوهکو ئێستاس به یهکێک ل �هو س��روودان � ه دهژم��ێ��ردرێ��ت ،که به نهمری ماوهتهوه
چلەی ماتەمینی مامۆستای نووسەر(جەالل مەحمود عەلی) بەڕێوەدەچێت فۆتۆ وئامادەكردنی /ئەنوەر شارباژێڕی ب��ەئ��ام��ادەب��وون��ی ژم��ارەی��ەك��ی ب��ەرچ��او ل����ەم����ام����ۆس����ت����ای����ان ودام�������ودەزگ�������ە ح��ك��وم��ی وح���زب���ی���ەك���ان و وەف��دێ��ك��ی ل��ق��ی سلێمانی ی��ەك��ێ��ت��ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان ون��وس��ەران ورۆشنبیران وكەسوكارو رۆژی2014/7/17 بنەماڵەوهاوڕێیانی ك��ات��ژم��ێ��ر()5ی ئ��ێ��وارە ل��ەه��ۆڵ��ی(ت��ەوار) لەسلێمانی یەكێتی ن��وس��ەران��ی ك��ورد/ لقی سلێمانی لەمەراسیمێكی پڕشكۆ وشایستەدا چلەی ماتەمینی بۆمامۆستا ونوسەری بەتوانا(جەالل مەحمود عەلی) رێكخست. لەمەراسیمەكەدا وتاری یەكێتی نوسەران ل���ەالی���ەن ب��ەڕێ��ز(ع��ەب��دول��ق��ادرس��ەع��ی��د س��ەرچ��ن��اری)ی��ەوەخ��وێ��ن��درای��ەوە،دوات��ر م��ام��ۆس��ت��ا(دڵ��ش��اد م��ەج��ی��د) س��ەرۆك��ی ل��ق��ی سلێمانی ی��ەك��ێ��ت��ی م��ام��ۆس��ت��ای��ان وت������اری م��ام��ۆس��ت��ای��ان��ی خ���وێ���ن���دەوە وئاماژەی بەوەكرد كە(جەالل مەحمود) مامۆستایەكی بەئەزمون ونوسەرێكی دێرین وروناكبیرێكی كوردبووە وماوەی ()64س��اڵ��ی ت��ەواو بەنوسین وبەرهەمە بەپێزەكانی خزمەتی بە وشەی رەسەن وپ���ی���رۆزی ك���ورد ك����ردووە ،س��ەرۆك��ی ل��ق��ی س��ل��ێ��م��ان��ی ئ���ام���اژەش���ی ب�����ەوەدا كەمامۆستا(جەالل) پ��ەروەردەك��ارێ��ك��ی
ل��ێ��ه��ات��و وچ��ی��رۆك��ن��وس و وەرگ��ێ��ڕێ��ك��ی بەتوانابووە،لەژیانی پ��ەروەردەی��ی خۆیدا وەك هاوڕێ مامەڵەی لەگەڵ خوێندكارەكانی ك��������ردووە ،خ��وێ��ن��دك��اری��ش��ی ك�����ردووە بەتەوەر لەپۆلدا كەپێش()7ساڵ لەمەوبەر سیستەمی پ��ەروەردەی��ی ئەوهەنگاوەی ن����اوە ل��ەك��وردس��ت��ان،م��ام��ۆس��ت��ا(دڵ��ش��اد) لەكۆتایی وتارەكەیدا پێشنیاری ئەوەیكرد كەلیژنەیەكی چاالك وئەكتیڤ دیاری بكرێت بۆكۆكردنەوەی كەسایەتیە ناودارەكانی ش����اری سلێمانی ب���ۆئ���ەوەی س��ەرج��ەم توێژەكان بەسەر بكاتەوەوشوێنێك تەرخان بكرێت بۆكارەكانیان و پەلە بكرێت لەم كارە.دواتر بروسكەی ماتەمینی چەندالیەن ورێكخراوێك خوێندرایەوە،ئینجا فیلمێكی دیكۆمێنتاری لەسەر ژیانی مامۆستای خوالێخۆشبوو پێشكەشكرا.بەخوێندنەوەی وت���اری بنەماڵە ل��ەالی��ەن خ��ات��وو(ب��ەه��ار) ی ك��چ��ی��ەوە ك��ۆت��ای��ی ب��ەم��ەراس��ی��م��ەك��ە ه��ات.م��اوەت��ەوە بڵێین مامۆستا(جەالل) ساڵی( )1932لەسلێمانی لەدایكبووە و()31 س��اڵ خزمەتی ب���ەپ���ەروەردە وفێركردن ك�����ردووە وخ���اوەن���ی ه��ەرپ��ێ��ن��ج ب��ەرگ��ی كتێبی(ئەلمونجید)ی گەورەیە كە()11ساڵ لەگەڵیدا خەریك بووە ،هەروەها خاوەنی ه��ەر()3ب��ەرگ��ی كتێبی(ئیدیۆم لەزمانی كوردیدا)ە.
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()41( )2014
پەیمانگەكانی وەرزشی..زۆرترین داواكاری وكەمترین وەرگرتن دیار بەكر ب��ەب��ڕی��ارێ��ك��ی وەزارەت�����ی پ����ەروەردە ل�����ەس�����اڵ�����ی 2006ك������ۆم������ەڵ������ێ������ك پ��ەی��م��ان��گ��ەی پ������ەروەردەی وەرزش���ی ل��ەش��اروش��ارۆچ��ك��ەك��ان��ی ك��وردس��ت��ان ك��ران��ەوە،ئ��ەم��ەش هەنگاوێكی چاك بوو بۆپەروەردەكرن ودروستكردنی كادیری وەرزشی بۆئەوەی ئەوبۆشایی وكەمی مامۆستایانی وەرزش هەیە لەقوتابخانەكان پڕبكرێتەوە،هەمومان ئاگادارین وانەی وەرزش یەكێك لەو وان��ان��ەی��ە ك���ەوا ق��وت��اب��ی زۆر ح��ەزی لێدەكات،جگە لەوەش ئێمە میللەتێكین ێ دەگرن یەكەم منداڵەكانمان هەركەپ ه��اوڕێ��ی��ان تۆپە،بۆیە زۆر پێویستە م���ام���ۆس���ت���ای وەرزش ل���ەه���ەم���وو قوتابخانەیەك هەبێت ،قوتابی ئەو رۆژەی وانەی وەرزشی ه�����ەی�����ە ل���ەه���ەم���و رۆژەك����ان����ی����ت����ر زوت�����ر ل��ەخ��ەو هەڵدەستێت
()42
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
ب���ۆق���وت���اب���خ���ان���ە ج���ل���وب���ەرگ���ەك���ان���ی وەرزش�������ی ه���ەرل���ەب���ەی���ان���ی زوەوە بەدایكی ئ��ام��ادەدەك��ات،زۆر پەرۆشە تاكاتی وان��ەی وەرزش دێت،تەنانەت لەمامۆستاكانیتر م��ام��ۆس��ت��اك��ەش��ی خۆشتردەوێت،مامۆستایانی وەرزش جگە ل��ەوەی دەت��وان��ن قوتابیان فێرە وەرزش بكەن بەشێوەیەكی زانستی ل��ەه��ەم��ان��ك��ات��دا دەت����وان����ن رۆڵ��ێ��ك��ی كاریگەر بنوێنن لەناوقوتابخانەكان چ ل��ەرێ��ن��م��ای��ك��ردن��ی ق��وت��اب��ی��ان بۆ پ��اك وخاوێنی ونەهێشتنی الس��اری لەقوتابخانە،جاری واهەبووە قوتابیەكی السار بەكارگێڕی قوتابخانەو هەموو مامۆستایان كۆنترۆل نەكراوە بەاڵم مامۆستای وەرزش ب��ەه��ۆی وان��ەی وەرزشەوە ئەم قوتابیەی لەخۆی نزیك ك��ردۆت��ەوە وای لێكردووە ك��ەوا هیچ گرفتێكی نەمێنێت لەناو قوتابخانە،زۆر ب��ەی ك��ارگ��ێ��ڕی ق��وت��اب��خ��ان��ەك��ان پەنا ب��ۆم��ام��ۆس��ت��ای وەرزش دەب����ەن بۆ ئەوقوتابیانەی كۆنتڕۆل ناكرێن،بەاڵم ێ قوتابخانە وانەی بەداخەوە لەهەند ێ خراوە بەهۆی وەرزش تەواو پشتگو نەبوونی مامۆستای پسپۆڕ یاخود پێدانی وان��ەك��ە بەمامۆستایەكیتر ك��ەوا هیچ لەئەلف وبێی وەرزش نازانێ . لێرەوە من
دەم����ەوێ����ت ب���اس���ی ئ����ەو پ��ەی��م��ان��گ��ە وەرزشیانە بكەم كەوا قوتابی لەپۆلی نۆیەمی بنەڕەتیەوە داواكاری پێشكەش دەك��ەن،ئ��ەم��ەش هەلێكی چاكە بۆئەو ق��وت��اب��ی��ان��ەی ك�����ەوا وەرزش����ەوان����ن زۆرب��ەی��ان ناتوانن قۆناغی ئامادەیی ت��ەواو بكەن ئەگەر لەپۆلی نۆیەمەوە دەرچ������ون ل��ەب��ەرس��ەرق��اڵ��ب��وون��ی��ان ب��ەچ��االك��ی وەرزش��ی��ەوە لەتەمەنێكی چ�����اك وگ����ون����ج����اوە،ب����ەاڵم ئ�����ەوەی ج��ێ��گ��ەی ه��ەڵ��وەس��ت��ە ل��ەس��ەرك��ردن��ە زۆری داواك����اری وك��ەم��ی وەرگرتنە ل��ەم پەیمانگەیانە نمونە لەشارێكی وەك���و ه��ەول��ێ��ر،چ��ەن��د ه���ەزار قوتابی داواپێشكەش دەكەن بەاڵم تەنها (-40 )50ق��وت��اب��ی وەردەگ��ی��رێ��ت كەئەمەش بەڕاستی لەئاست ئەوهەموداواكاریانەدا نیە،لەالیەكیتر زۆربەی ئەم پەیمانگەیانە ب��اڵ��ەخ��ان��ەی ت��ای��ب��ەت ب��ەخ��ۆی��ان نیە، ب��ۆی��ە م��ن وەك���و پێشنیار داواك����ارم ك���ەوا ئ��ەم پەیمانگەیانە باڵەخانەی تایبەت بەخۆیانیان بۆدروست بكرێت كەتەواوی یارییە وەرزشییەكانی تێدا لەخۆ بگرێت وژم��ارەی وەرگرتن لەو پەیمانگەیانە زیاد بكرێن بۆئەوەی ببێتە دەزگەیەك بۆدروستكردن وپێگەیاندنی ك����ادی����ری وەرزش��������ی ل��ەه��ەرێ��م��ی كوردستان. ب��ەڕێ��وەب��ەری قوتابخانەی هەڤااڵنی بنەڕەتی تێكەاڵو
بەرەو هۆشیاری وەرزشیی بەركۆڵێك بۆ سەرەتای سەرهەڵدانی بزاڤی وەرزشیی لەمێژودا ل���ەگ���ەڵ دەرك���ەوت���ن���ی گ��زن��گ��ی خ����ۆری ش��ارس��ت��ان��ی��ەت، وەرزشخوازی بووە یەكێك لەپێداویستیە سەرەكیەكانی م��رۆڤ ،بەو پێیەی راوەش��ك��اری وتیرهاوێژی وراك��ردن وزۆرج��ۆری دیكەی یارییە وەرزشییەكان ل��ەالی مرۆڤە ك��ۆن��ەك��ان زۆر پێویست ب���ووە ب��ۆب��ەرگ��ری ل��ەخ��ۆك��ردن وملمالنێ لەپێناو مانەوە .هەر چەندە مرۆڤەكان سوارچاكی مەیدانەكان وخ��اوەن ب��ازوی بەهێزو توانای جەستەییان پتەوتر بوو بێ ،ژیانیان باشترو پارێزراوتر بووە لەهەموو ئەو مەترسیانەی روبەڕویان بۆتەوە.وەك مێژو تۆماری ك���ردووە ك��ە وێ��ن��ەو شێوە هەڵكۆڵیوەكانی س��ەر تابلۆو ت��اش��ەب��ەردەك��ان كەتیایدا پێشبڕكێی راك���ردن ورم��ب��ازی وخۆهەڵدانی تێدا بەدیدەكرێ ،سەلمێنەری ئەوەن كەمرۆڤە كۆنەكان خۆڕسكانە وەرزشیان كردووە تاوەكو هێز وتوانای جەستەیی وئەقڵی بەدەستبێنن .شارەزایانی بواری مێژو پێیانوایە زۆر ئەستەمەو ناكرێ الپەڕەكانی مێژوی وەرزش هەڵدەیتەوە بەبێ گەڕانەوە بۆسەروەریەكانی مێژوی كۆنی یۆنانیەكان .ئەو مێژونوسانە لەسەر ئەوباوەڕەن كەوێڕای هەموو ئەو گۆڕانكاریانەی بەسەر ژینگەو ژیاندا هاتوە كەچی هێشتا شوێنەواری مێژوی یارییەكانی ئۆلۆمپیاد، رەسەنایەتی خۆی پاراستوە وەك گەورەترین ڤیستیڤاڵی وەرزش����ی .گ��ەر لەنوسینەكانی ه��ۆم��ی��رۆس وردب��ی��ن��ەوە دەربارەی پێشبڕكێی نێوان پاڵەوانانی گریكەكان دەبینین نوسینەكان بەجۆرێك لەجۆرەكان لەشێوەی راپۆرتەهەواڵی وەرزشی دەچێت.بەو پێودانگە دەتوانین بڵێین هۆمیرۆس یەكەمین كەس بووە راپۆرتی وەرزشی نوسیوە.مەعلومە الی هەموان كەخەڵكی ئەسینای پایتەختی یۆنان پێگەیەكی تایبەتیان هەبووە لەمێژوی وەرزش بەهۆی گرنگیدانی الوان��ی ئەو واڵتە بەمەشق وراهێنانی جەستەیی ،لەپێناو پتەوی جەستەو پەیداكردنی هێزو توانا تاوەكو سودی لێببینن لەشەڕوشۆڕو جەنگەكان ،جگە لەمەش لەڕاوشكاری وپێویستیەكانی دیكەی ژیانیان .لەبیرتان نەچێ هەندێ لەومەشق وراهێنانەی گریكەكان تائەمڕۆشی لەگەڵدا بێ وەك وەرزش تەماشا دەك��رێ��ت ،ل��ەوان��ە ی��اری گۆڕەپان ورمبازی وپشت لەزەویدان. هەموو ئ��ەو س��ەرچ��اوە مێژوییانەی تائێستا بەردەستن ئەوە دەسەلمێنن كەیۆنانیە كۆنەكان گەورەترین ڤیستیڤاڵی وەرزش��ی��ی��ان داه��ێ��ن��اوە ل��ەم��ێ��ژوو ئ��ەوی��ش یارییەكانی ئۆلۆمپیادە ،رونتر ل��ەوە مێژوی یارییەكانی ئۆلۆمپیاد ب��ۆه��اوی��ن��ی(776پ.ز) دەگ��ەڕێ��ت��ەوە ئ��ەو ك��ات��ەی ئاهەنگی شكۆداری بۆ زیۆسی گەورە خوداوەندی خاوەن پێگەی گریكەكان بەڕێوە دەچوو .ئەو ئاهەنگە تاساڵی( 776پ.ز) تەنها قوربانی وچەند رێوڕەسمێكی ئایینی ئەنجام دەدرا، بەاڵم كەشی ئاهەنگەكان بەو شێوازەی جاران نەمایەوەو گ���ۆڕان���ی ب��ەس��ەر داه���ات.ئ���ەوەب���وو ل���ەس���اڵ���ی(776پ.ز) هەڵسوڕێنەرانی ئاهەنگەكە بڕگەی پێشبڕكێی راكردنی
عەلی قادر ماوە كورتیان زیادكرد بۆئاهەنگەكە.لەو ساڵەدا پاڵەوانی پێشبڕكێیەكە پاڵەوانێك بوو بەناوی كۆرۆباس،ئەو ناوە ئ��ەم��ڕۆ س��ەردەس��ت��ەی لیستی ن��اوی پاڵەوانانی جیهانی وەرزشی گرتووە.ئەو پێشبڕكێیەی ئەوساكە بەسەرەتای مێژوی وەرزشیی دێتە هەژمار ،بەاڵم یارییە وەرزشیەكانی ئەمڕۆ لەروی هەیكەلی گشتی وەرزشیی زۆرجیاوازە. وەك لەسەرچاوە مێژوییەكان ئاماژەی پێكراوە لەكۆنەوە بەر لەوەی مێژوو بنوسرێتەوە واباو بووە لەپێشبڕكێیە وەرزشیەكان تەنها یەك پاڵەوان هەڵدەبژێردرا ،پلەی دووەم وسێیەم هیچ واتایەكی نەدەگەیاند ،هەروەها خەاڵت ودیاری تەنها بۆیەكەمەكان بوو لەشێوەی تاج دەخرایە سەری براوەكە.هاوكات لەگەڵ بەرەوپێشچونی زەمان وزیادبوونی ژمارەی پێشبڕكێكاران بەپێویست زانرا پێگەی براوەكان بۆ یەكەم ودووەم وسێیەم دابنرێت.بەاڵم تۆماری ژمارەی پێوانەیی نەبوو وەكو كەئەمڕۆ لەبۆنە وەرزشیەكاندا هەیە. لەودەمەوە وەرزش گەشەونما دەك��ات بەپێی بنەماكانی گەشەی هزرو بیری مرۆڤ ویاساو رێساكانی(مەبەست لەیاساو رێسا نەریتی باو لەوسەردەمە) ،لەو نێوەندەشدا ناوبژیوانان خ��اوەن دەس��ەاڵت��ی رەهابوونە لەسەپاندنی سزای سەخت ودژوار بەسەر ئەوانەی یاساو رێساكان پێشێل كردووە.سزاكان جۆراوجۆرو جیاواز بوون ،هەبوو س��وك ب��وو ،هەشبوو بەبڕی پ��ارەو پ��ول یاخود كوتان بەقامچی ،بەاڵم سزای قامچی لەالی یۆنانیە كۆنەكان زۆر خۆش نەبوو ،چونكە قامچی بۆ كۆیلەكان بەكاردەهات. بۆیە ب��ەرەوای��ان ن��ەدەزان��ی قامچی لەسزای پاڵەوانەكان بەكاربهێنن ،ئیدی سزاكان پەیڕەو دەكرا بەپێی قەبارەی سەرپێچی لەیاساو رێساكان.لەسەرپێچیەكانی ئەوسەردەمە كەزۆر باوبوو ،بەزاندنی سنوری یاسای یارییەكان بووە لەالی یاریزان یان بەرتیلدان(رەشوە) بووە بەناوبژیوانان لەپێناو ب��ردن��ەوە .پ��ارەو پولی سزاكانیش دەبەخشرایە پەرستگەی خوداوەند(زیۆس) ك���ەدەروازەی پەرستگەكە بەگەورەیی نوسرا بوو »:بیسەلمێنە بۆخەڵك كەتۆ براوەیت وسەردەكەویت بەخێرایی قاچەكانت وبەزەبری بازوت ،نەك بەپارەو پول.)»..ئەوە بەشێك بوو لەمێژوی سەرهەڵدانی وەرزش بەر لەنوسینەوەی مێژوی ڤیستیڤاڵی ئۆلۆمپیادی وەرزش��ی��ی وت��ۆم��ارك��ردن��ی��ان ب��ەو ئومێدەی توانیبێتمان خزمەتێك بەبزاڤی وەرزشیی بكەین لەكوردستان. *مامۆستای پەروەردەی وەرزشی لەقوتابخانەی خابوری بنەڕەتی ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
()43
رێگەكانی فێركردن لەپەروەردەدا چەندین رێگەی فێركردن لەپەروەردەدا هەیە،پرۆسەی فێربوون خوێندكار پەرەپێدەدات وبەهێزی دەكات.بۆبەدەستهێنانی ئامانجی فێركردن مامۆستا پێویستە رێگە وشێوازە كاریگەرەكانی فێركردن بگیرێتەبەر.مامۆستا بژاردەی زۆری لەبەردەستدایە بۆهەڵبژاردنی تەكنیكی فێركردنە ج��ی��اوازەك��ان ك��ەئ��ام��ادەك��راوە بەشێوەیەكی تایبەتی بۆ پرۆسەی فێركردن وفێربوون.نوسینی پالنی وانە شتێكی زۆرگرنگە(هەرچەندە پێدەچێت تاكوئێستا خۆم لەقەرەی نەداوە،بەاڵم نوسین وهەبوونی گرنگە ،نەنوسینی ودواتر بیانو بۆهێنانەوە بۆی پێموابێت لەخەمساردی مامۆستایانە ،پێویستە مامۆستایان پالنیان هەبێت پێش ئ���ەوەی هەرستراتیژییەكی فێركردن لەپۆلدا پەیڕەوبكات.شێوە ورێگەی فێركردن دەبێت لەسەر بنەما وستانداردێكی دڵنیایی ودانپێدراو بێت بەپێی ژینگە ودانانی ئامانجەكانی فێربوون.خوێندكاران جیاوازن لەوەاڵمی ش��ێ��واز ورێ��گ��ە ج��ی��اوازەك��ان��ی ف��ێ��رك��ردن،ه��ەروەه��ا خوێندكاران شێوازی تایبەت بەخۆیان هەیە بۆپێشاندانی زانیاری فێركراو وتێگەیشتنی ت���ەواو لەزانیارییەكان،كەواتە یارمەتیدانی ئەم پرۆسەی پیشاندانی زانیارییە مامۆستایانن ،پێویستە تەكنیكێك پیادە بكەن كەیارمەتی خوێندكاران بدات بۆبرەودان بەزانیاریەكان وزی��ادب��وون��ی تێگەیشتنیان،چەندین تەكنیك هەیە بۆفێركردنی خوێندكاران ومندااڵن ،وەكو پرسیاركردن،نمونە،هاوكاریكردن. شێواز ورێگە تایبەتیەكان:سەبارەت بەگرنگی پەروەردە ئاگادارین كەواتە فێربوونی شێواز ورێگەی فێركردن گرنگە،دەبێت سەرەتا سەرنجی خوێندكار رابكێشین ئ��ەوك��ات ئامادەیە بۆ زانیاری وەرگرتنەكە،بۆیە چەند شێواز ورێگەیەكی فێركردن دەخەینەرو: پرسیاركردن:تاقیكردنەوە وپرسیاركردن هەمیشە واناسراوە دەبێتە رێگەیەكی كاریگەرە بەهۆی سروشتی كاریگەربوونیەوە. پرسیارەكان لەالیەنی مامۆستاوە ئاراستە دەكرێت بۆ زانینی ئەوەی خوێندكاران چی فێربوونە لەگفتوگۆ و وانەكانی پێشوتر، هەروەهایارمەتیدەرە بۆ بڕیاردانیان.پرسیاركردنی خوێندكار لەمامۆستا گ��وم��ان وهەڵەتێگەیشتن ناهێڵێت و تێگەیشتنیان لەبابەتەكە بەهێزتر دەكات،حەزی پرسیاركردن الیان دروست دەب��ێ��ت ودڵ��خ��ۆش��ی��ان دەك���ات ب��ەو پرسیاركردنەیان.مامۆستا پێویستە ئەمە بەرێگەیەكی ئەرێنی هانبدات لەبەرئەوەی بیری رەخنەگرتن الی خوێندكار پەرەپێدەدات.تاقیكردنەوە جیاوازە لەپرسیاركردن لەیەك الیەنەوە،تاقیكردنەوە ئەنجامدەدرێت لەبەرئەوەی هەڵسەنگاندنی زانست وزانیاری وانەكانی پێشوتر وشتە فێركراوەكانی پێش ئێستا كەپێیان دراوە دەوروژێنێت. شیكردنەوە:هەندێكجار ئەزمونەكان دەتوانن هاوبەشی وهاوكاری ب��ك��ەن وەك���و بەشێكی زان���ی���اری ك��ەدەت��وان��ن ك��ارب��ك��ەن وەك��و سەرچاوەیەكی نیگا(وەحی) بۆخوێندكارەكان كاتێك ئەم رێگایە دەگرینە بەر ،مامۆستاكە باشتر وایە پێشەكیەك وپوختەیەكی ت��ەواو ج��وان پێشكەش بكات،تەنها بۆدڵنیابوون كەزانیاریەكە تایبەتە بەخوێندكاران.شیكردنەوەكەش دەبێت گونجاو وكۆك بێت لەگەڵ چەند نمونەیەكی گونجاو بۆباشتر تێگەیشتنی خوێندكاران. دەب��ێ��ت ه��ەروەك��و گفتوگۆیەك بێت ل��ەس��ەر بابەتێكی تایبەت كە بۆسەرتاپا پۆلەكە بێت.شیكردنەوەكەش دەتوانرێت لەگەڵ پرۆسەی وێنەپێشانداندا رێكبخرێت بۆئەوەی كاریگەرتر بێت و كاریگەریەكی درێژخایەنی هەبێت لەسەر خوێندكاران. وێنەپێشاندان:وێنەپێشاندان جۆرێكە لەیارمەتی بینین بۆفێركردن هەروەكو فێربوون.راستیەكی ئاشكرا وبەناوبانگ هەیە كەمێشكی مرۆڤ زیاتر وباشتر تێگەیشتنی وەردەگرێت كاتێك یارمەتی بینین ئاسانكاری شیكردنەوە ورونكردنەوە دەكات.ئەم رێگە وشێوازە ل��ەس��ەر س��ێ بنەما ك��اردەك��ات(ب��ی��ن��ی��ن ،لەبیرنەچونەوە،وێنەی
()44
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
وەرگێڕان و ئامادەكردنی:پشتیوان عەلی دەق��اودەق)،خ��وێ��ن��دك��اران زی��ات��ر فێری شتەكان دەب��ن بەهۆی بینین وداواك���ردن���ی ب��ەه��ۆی الس��ای��ی��ك��ردن��ەوە ب��ەپ��ێ��ی ك���ات و دووب��ارەك��ردن��ەوەی��ان،ه��ەروەه��ا ئ��ەوە ن��اس��راوە وەك��و رەفتاری بەهێز.ئەم جۆری فێركردنە رۆڵێكی گرنگ دەگێڕێت لەپرۆسەی فێركردندا بەتایبەتی لەكاتی تافی الوێتیدا،هەروەها دەتوانێت روبدات لەهەر قۆناغێكی ژیانیدا،ئەمە یارمەتی خوێندكاران دەدات بۆبینینی شتەكان پاشان گریمانەكان چارەسەر دەكەن. بەیارمەتی فێركردنی پێشاندان خوێندكاران دەرفەت وبواریان دەبێت بۆگەڕان بۆچەند الیەنێكی جۆراوجۆر و تێگەیشتنی تیۆرەكە لەبیری جیاوازەوە.پێشاندان شیكردنەوەیەكی هەنگاو بەهەنگاوی درێژخایەنە لەگەڵ هۆكار وگرنگیەكانیدا بۆباشتر تێگەیشتنی خوێندكاران.تێگەیشتنی خوێندكار بەهێز دەكات بەهۆی پراكتیكی داواكردنی زانیاری وپەرەپێدانی كارامەیی وشارەزاییەكان.ئەوان توانای ناساندن و رێكخستنی بابەتەكەیان بەرێگەیەكی زۆر كاریگەرتر بۆ رون دەبێتەوە.تاقیكردنەوەی پراكتیكی رێگەیەكی زۆر گرنگە بەكاردەهێنرێت بۆخستنەڕوی بابەتەكە. هاوكاریكردن:كاركردن وخوێندن بەتیم وگروپ فۆرمێكی نوێی هاوكاریكردنە.خوێندكاران فێردەكرێن بەگروپ بخوێنن وكاربكەن كەوادەكات پرۆسەی فێركردنەكە ئاسانتر بێت بۆمامۆستاكە. ئەم شێوەی فێركردنە پەرە بەهەستی بەرپرسیارێتی كاركردن لەنێوان خوێندكاران دەدات.ف��ێ��ردەب��ن ه��ەوڵ وكۆششی زیاتر دەدەن بۆگەڕان بۆ بابەتەكە وداواكردنی تەكنیكە كاریگەرەكان بۆگەیشتن بەئەنجامەكەی.ئەمە ئارامگریان فێردەكات وبرەو بەتواناكانی ش��ی��ك��ردن��ەوەی رەخ��ن��ەگ��ران��ە بەبابەتەكە دەدات. ب����واردەدات����ە خ��وی��ن��دك��اران ب��ۆچ��ارەس��ەرك��ردن��ی كێشەكان بەگفتوگۆیەكی تەندروستانە وهەماهەنگیكردن.ئەمە ئەوەیە كەپێی دەڵێین»گفتوگۆی بەگروپ»خوێندكار چ��االك دەك��ات وهێزی پێدەبەخشێت بۆنواندن وكردەوە ئەنجامدان لەتیم دا،ئەمە یەكێكە لەرێگە هەرە باشە راستەوخۆكانی فێركردن. ئ��ەم تەكنیكانە ب��ۆ پ����ەروەردە ج��ی��اوازی��ەك��ی كەمە لەشێوە و رێگە وتیۆریەكانیتر.پەروەردە كەدەناسێنرێت بەخوێندكاران لەسەر بنەمای بەهێزی والوازیان.مامۆستایان داوای پێویستیە تایبەتیەكانی خوێندكاران دەك��ەن وەك��و گۆڕین لەپرۆگرامە ئاسایەكانی فێركردندا.بەكارهێنانی یارمەتی ودەستگرتنی ئەرێنیانە كەرێگە بەخوێندكاران بدەیت بەشداری بكەن لەپرۆسەی فێربووندا. چوار جۆری پیادە دەكرێت لەپەروەردەی تایبەتیدا ئەوانەش،ناوەڕۆك ،گ��ش��ت��ی،ج��ی��اك��اری،دەره��اوێ��ش��ت��ن.ج��گ��ە ل��ەم رێ��گ��ەوش��ێ��وازان��ەی كەباسمان لێوەكرد،لەم رۆژگ��ارەدا چەندین شێوازیتریش هەن كەپیادە دەكرێن و هەڵبژێردراون بۆ بەخشینی پ���ەروەردەی كوالێتی،شێوازەكان :وەك��و نواندن،چیرۆك ،یاری،سیمینار و وت��ارەك��ان،چ��االك��ی وئ��ەرك��ی ماڵەوە،كۆنفرانسەكان،گفتوگۆی بەگروپ،گەشتی پەروەردەیی،فیلمی دۆكیۆمێنتاری،كۆمپیوتەر،ئ ەنتەرنێت.ئەم شێوازە تازانە پانتایی فێركردن وتێگەیشتن زیاد دەكات،هەروەها توانای خوێندكاران بەهێزتر دەكات بۆگەڕان وبیركردنەوەی ژیرانە س��ەب��ارەت بەكێشەكان وئەكتیفكردنی پرۆسەی وەرگرتنی زانیاری و بەشداربوونی كارایان لە وانەكانی خوێندندا.
پشوی مامۆستا
بكركاكۆ
خەاڵتكردنی قوتابیە یەكەمەكان ئەركێكی نیشتمانیە پ��ەروەردە رۆڵێكی گرنگ دەگێڕێ لەپێگەیاندنی مرۆڤ وبەیەكەیەكی بنچینەییش دادەن��رێ��ت لەپێویستیەكانی كۆمەڵگەی شارستانی وپێشكەوتو،پەروەردە بەومانایەی كەهەموهەوڵێك لەپێناو دابینكردنی پێویستیەكانی سەرلەنوێ هەڵسانەوە وبوژانەوەی كۆمەڵگەی كوردەواری وپێگەیاندنی ن��ەوەی��ەك��ی ت��ەی��ارك��راو بەبیروباوەڕێكی بەتین بۆخۆشویستنی نیشتمان وگەلەكەی ودواڕۆژی ئ��ەو حكومەتەی ك��ەوا ئێستا لەكوردستاندا هەیە.بۆیە پرۆسەی پ��ەروەردە وفێركردن كارێكی ئێجگار پیرۆز وگرنگە،لەواڵتان زاناكان لەهەوڵ وكۆشش ولێكۆڵینەوەی ب��ەردەوام��دان بۆدۆزینەوەی چاكترین رێگە وباشترین شێواز بۆئەنجامدانی ئەم كارە گرنگە،چونكە پەروەردە وفێركردن بەردی بنیاتنانی پاشەڕۆژی ئەم واڵت وگەلەیە وئەركەكەشی دەكەوێتە سەرشانی هەمووالیەكمان بەگشتی پەروەردەكاران بەتایبەتی،هەرئەمانەشن كەبەرپرسیارێتی ئ��ەم دواڕۆژەی���ان دەكەوێتە ئەستۆ س���ەرەڕای هەموو بارودۆخێك.ئەگەر تەماشای وتەی زۆربەی سەركردەكانی واڵتان بكەین هەركەكورسی سەرۆكایەتیان وەرگرتوە یەكەم پەیامیان یاخود كاریان گرنگیدان بووە بەپرۆسەی پ��ەروەردە،ئ��ەوەت��ا(م��ان��دێ�لا)دەڵ��ێ��ت:پ��ەروەردە بەهێزترین چەكە بۆ گۆڕانی كۆمەڵگە(،غاندی)توانی گۆڕانكاری تەواو بكات لەهیندستان ل��ەپ��ەروەردەوە دەستیپێكرد،جارێك پرسیارێكیان لەسەرۆكی كۆچكردووی فەرەنسا(فرانسوا م����ی����ت����ران)ك����رد س�����ەب�����ارەت ب�����ەرۆڵ�����ی پ���������ەروەردە ێ واڵتێكی پێشكەوتو وف��ێ��رك��ردن،گ��وت��ی:ئ��ەگ��ەرب��م��ان��ەو وپەروەردەیەكی تەندروستمان هەبێت دەبێت لەباخچەی ساوایانەوە دەستپێبكەین. بۆیە زۆر زەرورە بۆئێمەش گرنگی بەپرۆسەی پەروەردە وف��ێ��رك��ردن ب��دەی��ن،ك��ەس��ان��ی دڵ��س��ۆزو نیشتمانپەروەر لەپۆستەكانی پ��ەروەردە دابنرێت ،نەوەك وەكو ئیمتیاز ودیاریەك ئەم پۆستانە وەربگیرێن.خەاڵتكرنی قوتابیە یەكەمەكان لەالیەن سەرۆكایەتی حكومەتەوە جێگەی دەستخۆشیەومن بەئەركێكی نیشتمانی دەزان���م ،ئەوە م��ان��ای ئ���ەوە دەگ��ەی��ەن��ێ��ت س��ەرۆك��ی ح��ك��وم��ەت چەندە پ��ەرۆش��ی پ��رۆس��ەی پ����ەروەردە وفێركردنە لەهەرێمی كوردستان،لێرەوە دەڵێم نابێت رۆڵی بارزانی نەمریش ل��ەی��اد بكرێت ل��ەش��ۆڕش��ی ئەیلولی م��ەزن��ەوە ت��اوەك��و ش��ۆڕش��ی گ��واڵن،ل��ەن��او ئ��ەش��ك��ەوت وپ��ەن��ا ش��اخ��ەك��ان لێنگەڕا میللەتەكەمان دوابكەوێت لەپرۆسەی پەروەردەو فێركردن ،مامۆستایانی ش��ۆڕش لەژێر رەحمەتی تۆپ وتەیارە درێژەیان بەپەیامەپیرۆزەكەیاندا.
پەروەردە ژیانە ژیانیش پەروەردەیە عەبدوڵال محەمەد مستەفا پ���ەروەردە چ��ی��ە؟پ��ەروەردەك��ردن بەكردار چۆن ئەنجام دەدرێ��ت؟ بەچ رێگایەك دەگەینە بەرزترین ئاست لەپەروەردەكردندا؟ كەواتە چۆن پ��ەروەردە بخوێنین وچۆن بیڵێینەوە؟ ئایا لەپەروەردەكردندا پشت بەچ بنەمایەك ببەستین و لەبەر رۆشنایی چ بیردۆزێكدا خۆی دەبینێتەوە؟ بۆ وەاڵمدانەوەی ئەوپرسیارە گرنگانە پێویست دەكات بگەڕێینەوە بۆسەرەتاكانی پەیدابوونی پەروەردە كەیۆنانیە كۆنەكان خزمەتكارەكانیان تەرخانكرد بۆپارێزگاریكردن لەمنداڵەكانیان دواتر بەخێوكردنیان و وردە وردە كۆكردنەوەی مندااڵن لەشوێنی تایبەت وفێركردنیان ودروستكردنی قوتابخانە تاگەیشتن بەسەردەمی ێ تەكنۆلۆجیا وئەنتەرنێت ،زانایان وپ��ەروەردەك��اران هەوڵێكی ب سنوریان داوە لەگرنگیدان بەپرۆسەی پ��ەروەردە ،بەاڵم هەریەكەو بەپێی بیروبۆچون وزانیاری وهەرچۆنی بەالیەوە دروس��ت بووە كاری لەسەركردووە،سوكرات زانستی دەرونی بەهەنگاوی یەكەم دەزان��ی بۆفێربوون لەبەرئەوەی مرۆڤـ بەرلەوەی ل��ەدەوروب��ەری شارەزابێت دەبێ خۆی بناسێت وتوانای هۆشی وجەستەیی خۆی ێ پێویستە مرۆڤــ بزانێ.پزیشك وفەیلەسوفی عەرەبی ئیبن سینا دەڵ لەناسینی خۆیەوە دەستپێبكات،چونكە لەهەموو شتێك لێی نزیكترە وباشترینە بۆئەو گرنگترینیانە بۆپاراستنی خۆی.بستالۆزی پێیوایە لێكۆڵینەوە لەپەروەردە بەندە بەگەشەی هۆشی منداڵ ،بۆیە پێویستە پشت بەتاقیكردنەوە ببەسترێت كەدەبێتە هۆكار بۆپێشخستنی منداڵ وچاككردنی تواناكانی ،باشترین شت بۆ ئەومەبەستە خۆشەویستی وكاركردن وپەیوەندییە كۆمەاڵیەتیەكانە بۆگەشەسەندنی تواناكانی. ێ بۆگەشەی ژیری مندااڵن، بیاجە یاری ونمایش بەتەواوكەر دەزان هەر لەرێگەی یاریش ئەتوانن شتەكان بناسن ولێكیان جیابكەنەوە كەئەوەش فێربوونی بیرۆكەكانە.گومان ل��ەوەدا نیە ك��ەپ��ەروەردە كارێكی ئاڵۆزە وئامانجەكانی هەمەجۆرن ،ئەگەر بڵێین فێركردنە لەراستیدا فێركردن بەشێكە ل��ەپ��ەروەردە ه��ەروەه��ا راهێنان نیە بەڵكو راهێنان تەنها رویەكی پەروەردەیە ،كردەیەكی تەلقینیش نیە هەروەكو گەوران بۆ بچوكەكان ئەنجامی دەدەن وتەنها تێبینیش نیە ێ كە بچوكەكان هەستی پێبكەن بۆالساییكردنەوەی گەوران لەهەند كاروشێوازی ئاخاوتندا.لەسەدەكانی نۆزدە وبیستەمدا بەبۆچونی زۆربەی پەروەردەكاران پەروەردە بریتیبوو لەئامادەكردن بۆ ژیان وزیاتر لەسەر ئەوتەوەرە كاریان دەكرد ،كەچی لەراستیدا ئەگەر ب��ەوردی ئ��ەو بیردۆزەیە شیبكەینەوە ئامادەكردن بۆژیان تەنها ئامانجێكە لەئامانجەكانی پەروەردەی راستەقینە ،كەواتە پەروەردە ێ ێ بەمەرج بریتیە لەوژیانەی راستەوخۆ لەناو قوتابخانەدا دەگوزەر هەڵقواڵوی ژیانی كۆمەڵگە بێت هەروەكو جۆن دێوی دەڵێ:پەروەردە ژیانە نەوەك ئامادەكردن بۆژیان ،چونكە ئەو پەروەردەیەی لەژیان وبۆژیان نەبێ پەروەردەكار بەردەوام نابێ ،پەروەردە راستەوخۆ ل��ەژی��ان��ەوە ئەكرێت و مامۆستاش ئەكتەرێكە ژی��ان لەبەرچاوی قوتابی بەشێوەیەكی دروست ئەگوزەرێنێ بۆئەوەی چۆن جوتیار بەرهەمەكانی پەروەردە دەكات تاكو پێبگات بەرەكەی زۆر بێت ئاوا قوتابیش پەرە بەهۆشی بدرێت بۆپێگەیشتنی ودرككردن بەشتەكان وجیاكاری لەنێوان ب��اش وخ��راپ��دا ،كەواتە پ���ەروەردە پێگەیاندنە وپەرەپێدانی هۆشە بەشێوازێكی دروست. *بەڕێوەبەری قوتابخانەی بیتوێنی بنەڕەتی تێكەاڵو
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()45( )2014
جگەرگۆشەكەت بپارێزە لەبرنجی ژەهراوی!.. سیستەمی خ���ۆراك بایەخێكی زۆری هەیە لەژیانی مرۆڤی هاوچەرخدا ,هەر بۆیە ناوەندەكانی ژی��اری وم��ەدەن��ی و ت��ەن��دروس��ت��ی گرنگی پ��ێ��دەدەن لەژێر دروش��م��ی(ع��ەق��ڵ��ی ب���اش ل��ەج��ەس��ت��ەی تەندروستی باشدایە)لەپێناو پێگەیاندنی نەوەیەكی خ��اوەن داهێنان وئەفراندن, دی����ارە برنجیش یەكێكە ل��ەوخ��ۆراك��ە سەرەكیانەی زۆر بەكاردێت وبەشێوەی ج��ۆراوج��ۆر و جیاواز ئامادە دەكرێت ب��ۆخ��واردن وجۆرێك لەتام و چێژێكی تایبەتی خۆی هەیە ,بەاڵم ئەوەی جێی سەرنجە وێ���ڕای سوكی هەرسكردنی ئ��ەم خۆراكە وچەندین س��ودی دیكەی ئەندامی ,بەاڵم زۆر زوو ژەهراوی دەبێت. ئەگەر ئاگاداری خۆمان نەبین ورەچاوی رێنماییەكانی تەندروستی نەكەین لەكاتی ئ��ام��ادەك��ردن وخ��واردن��ی��دا ,بەتایبەتی مندااڵن كەزۆر ناسكن! زۆر جار دەبینین كاتێ منداڵێك توشی سكچون و رشانەوە دەبێ كەدەگەیێنرێتە نەخۆشخانە ،هەركە پ��زی��ش��ك ل��ەدای��ك��ی دەپ��رس��ێ چ ج��ۆرە خواردنێكت پ��ێ��داوە؟ئ��ەوی��ش ل��ەوەاڵم��دا دەڵ���ێ دك��ت��ۆر گ��ی��ان شتێكی ئ��ەوت��ۆی ن����ەخ����واردووە ت��ەن��ه��ا ه��ەن��دێ برنجی پاشماوەی نیوەڕۆم پێداوە ,یاخود ئەو ئافرەتانەی فەرمانبەرن لەفەرمانگەكانی میری شەوانە برنجەكە لێدەنێن و دوای ن��ی��وەڕۆ وب��ۆ رۆژی دوات���ر ك��ە لەكار گەڕایەوە گەرمی دەكاتەوە وخانەوادەو منداڵەكانی دەیخۆن.بەكارهێنانی برنج ب��ەم شێوەیە ئ��ەگ��ەری ژەهراویبوونی هەیە ,چونكە كەشوهەوایەكەی لەبارە ب��ۆژەه��راوی��ب��وون ,ئ��ەوژەه��راوی��ب��وون��ە ب����ەزۆری ل���ەو واڵت��ان��ە دەب��ی��ن��رێ��ت كە بەرێژەیەكی ب��ەرز برنج بەكار دەهێنن وخ��ۆراك��ی س��ەرەك��ی��ان��ە وەك واڵت��ان��ی
()46
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
رۆژه�����ەاڵت�����ی ئ��اس��ی��ا(چ��ی��ن،م��ال��ی��زی��ا، هیندستان) وبەشێكی زۆری كیشوەری ئ��ەم��ری��ك��ا ,ه��ۆی ژەه��راوی��ب��وون��ەك��ەش��ی دەگەڕێتەوە بۆبەكتریایەكی شێوە باریكی ملولەیی درێ��ژ ك��ە ن��اس��راوە ب��ەن��اوی» سراوس سیلۆس» كەیەكەمجار لەساڵی ( )1906دۆزرای���ەوە ,سەرەتا باوەڕیان واب����وو ك��ەئ��ەو ب��ەك��ت��ری��ای��ە ب��ێ زی��ان��ە, ب���ەاڵم دوای پ��ەن��ج��ا س���اڵ لەئەنجامی ت��وێ��ژی��ن��ەوەول��ێ��ك��ۆڵ��ی��ن��ەوەی چ��ڕوپ��ڕدا ش����ارەزای����ان ب��ۆی��ان دەرك������ەوت پێگە ومۆڵگەی سەرهەڵدانی ئ��ەو بەكتریایە خاك وخۆڵ وژینگەی لەباری گەشەكردنی دەنكە برنجە بەهۆیەوە م��رۆڤ توشی ژه��راوی��ب��وون دەك����ات ،ئ���ەوەش دوای سوڕی ژیانی ئەو بەكتریایە كە(12ــ )24 كاتژمێر دەخایەنێت.ئینجا نیشانەكانی نەخۆشی دەردەكەوێت وەك رشانەوەو سكچون وتای بەرز وهاوشێوەی ئەمانە. لێكۆڵینەوەو توێژینەوە تازەكان ئەوەیان رون��ك��ردۆت��ەوە ك��ەب��ەر لەلێنانی برنج شوشتنەوەی بەخێواوك وهێشتنەوەی بۆماوەیەك لەناو خێواوكەكە بەكتریاكە ل��ەن��اودەب��ات ون��ای��ەڵ��ێ��ت گ��ەش��ە ب��ك��ات، هەروەها لەبەشێكی دیكەی لێكۆڵینەوەكە ئ��ام��اژە ب���ەوەك���راوە ك��ەئ��ەو بەكتریایە ل����ەك����ەش����وه����ەوای وش�����ك وگ����ەرم����دا ب��ەش��ێ��وەی��ەك��ی زۆرخ���ێ���را ب��ەس��پ��ۆرم گەشە دەكات.لەراپۆرتێكی رێكخراوی تەندروستی جیهانیدا هاتوە :ناوەندی گەشەكردنی ئەو بەكتریایە برنجە ،بەاڵم جاری واش هەیە لەهەندێ جۆری دیكەی خۆراكیش گەشە دەك��ات ،وەك گۆشت وئەو خۆراكانەی لەئامادەكردنیاندا برنج بەكار دێت.ئەو رێكخراوە نێودەوڵەتیە بەداتا چەند روداوێكی ژەهراویبوونی برنجی ب�ڵاوك��ردۆت��ەوە كەهەندێكیان
بەفرین عەبدوڵاڵ ئیسماعیل ژەهراویبوونەكە بەكۆمەڵ ب��ووە ،وەك ئ���ەوەی ل��ەوی�لای��ەت��ی ڤێرجینیای واڵت��ە یەكگرتوەكانی ئەمریكا لەساڵی 1994 روی���دا لەڤیستیڤاڵێك بەبۆنەی رۆژی جیهانی مندااڵن ،كەتیاتیدا ژمارەیەكی زۆر مندال توشی ژەهراویبوون هاتن. دوای لێكۆڵینەوە دەرك�����ەوت ك��ەئ��ەو كۆمەڵەیەی سەرپەرشتی ڤیستیڤاڵەكیان دەك����رد خ��واردن��ێ��ك��ی��ان ب��ۆم��ن��داڵ��ەك��ان ئ���ام���ادەك���ردب���وو ،ب��رن��ج��ەك��ەی ش��ەوی پێشتر لێنرا ب��وو ،رۆژی پاشتر دوای ڤیستیڤاڵەكە جارێكیتر گ��ەرم كرابۆوە تاوەكو خواردنەكە بەگەرمی پێشكەش بەمنداڵەكان بكەن.لەئەنجامی مانەوەی برنجەكە ب��ۆم��اوەی��ەك��ی زۆر بەكتریا گەشەی تێدا كردبوو ببووە هۆی ژهراوی بوون ،هەروەها لەروداوێكی هاوشێوەدا لەكوردستانیش لەساڵی 1997لەسۆران لەئاهەنگێكی بوك گواستنەوە خەڵكێكی زۆر توشی ژەهراویبوون هاتن ،دوای لێكۆڵینەوە یەكەی چاودێری تەندروستی رون���ی���ك���ردەوە ك��ەخ��واردن��ەك��ە ل��ەش��ەو ئامادەكرا بوو ،پاشان بەمەبەستی ئاهەنگ چ��وب��وون��ە دەرەوەو خ��واردن��ەك��ەی��ان ژەه����راوی ب��ب��وو ،ب���ەاڵم خۆشبەختانە ژەه���راوی���ب���وون���ەك���ە ك���ۆن���ت���رۆل ك���راو زیانی نەبوو.لەمبارەیەوە ش��ارەزای��ان وت��وێ��ژەران هەمیشە لەخەمی ئ��ەوەدان رێنمایی ت��ەن��دروس��ت ب��دەن بەخانمان كەخۆبەدوور بگرن لەو شتانەی دەبنە ه��ۆی ژەه��راوی��ب��وون ،بۆیە ئامۆژگاری بۆتۆ دایكی شیرینم پاشماوەی خۆراك بەكارمەهێنن لەپێناو پاراستنی منداڵە ئێسك سوكەكان.
هۆنراوە بۆ مندااڵن كانی هەمزەیی/هەلەبجەی شەهید
كەشتی نووسینی :زارا ئه حمه د جاف /ڕانیه
مامۆستا تۆ ئەو كەسەی بۆ بەرزی گەل هەوڵ ئەدەی بە جرای روناكی بیرت فێری زانستمان ئەكەی ئێمەی منداڵ تا مردن بەو ئەركەت مەمنون ئەكەی ئەوەی كاری خراب بێ تۆ لێمانی دوور ئەخەی هەموو منداڵی دنیاش ێ بەش ناكەی لە رەنجت ب ئافەرین ئەی مامۆستام رێی راستیمان نیشان ئەدەی بۆیە ئەلێین بە یەك دەنگ ێ ئەیدەی بژی بۆ هەول سوپاس بۆ تۆ مامۆستا چاوەرێی پاداشت ناكەی
له نێو که شتی ژیانین وه ک و په پووله جوانین دێین و ده چین له سه رئاو به باران و به هه تاو له قواڵیی ده ریاکان میوانی شه پۆله کان له گه ڵ باڵداروو ماسی له ئاودا یه کمان ناسی وا بووین به هاوڕێی ئاسمان هه میشه واین له سه یران!!...
مامۆستا
پەروەردەو فێركردنێكی تەندروست وەرزێر عەبدوڵال س��ی��س��ت��ەم��ی پ����������ەروەردەو ف��ێ��رك��ردن ب��ەگ��رن��گ��ت��ری��ن ت�����ەوەرە س��ەرەك��ی��ەك��ان��ی كرداری گەشەی ئابورییو كۆمەاڵیەتیو رام���ی���اریودادەن���رێ���ت ،چ��ون��ك��ە گرنگی بەئامادەكردنی رەگ��ەزی مرۆیی دەدات كە بەئامرازی گەشەپێدانو ئامانجەكانی دەژم��ێ��ردرێ��ن ،بۆیە پێویستە پ���ەروەردە بەشێوەیەكی دروس���ت ئاڕاستە بكرێت بۆئەوەی ئەم سیستەمە بەشداری بكات لەپێشخستنی ب���ارو الی��ەن��ەك��ان��ی ژیانی كۆمەڵگەو كەرتەكانی ئابوری واڵت ،ئەو گۆڕانكاریانەی بەسەر جیهانی پێشكەوتو ت����ازە پ��ێ��گ��ەی��ش��ت��وان روی������داوە ب��ەه��ۆی سەركەوتنی سیستەمی پەروەردەییەوە بووە .پ��ەروەردە ئاشنابوونە بەتواناكانی م���رۆڤ ه��ەر ب��ۆی��ە گرنگی ف��راوان��ی ئەم ب����وارە ه��ەم��وم��ان وەك ت���اكو خ��ێ��زانو كۆمەڵگە بەرپرسیارین لەئاڕاستەكردنو سەرخستنی .لێرەدا بەپێویستی دەزانین لەم الیەنەوە كۆمەڵێك رێنماییو پێشنیار پ��ێ��ش��ك��ەش ب��ەالی��ەن��ە پ��ەی��وەن��دی��دارەك��ان بەپرۆسەی پ��ەروەردەو فێركردن بكەین، كەبریتین لە: .1زی��ادك��ردن��ی وان��ەی دەرون���یو رێنمایی
پ���ەروەردەی���ی ل��ەق��ۆن��اغ��ە ج��ی��اوازەك��ان��ی خوێندندا. .2ب�ڵاوك��ردن��ەوەی هۆشیاری رۆشنبیری ب���ەت���ای���ب���ەت���ی ه����ۆش����ی����اری ی���اس���ای���ی لەخوێندنگەكاندا بۆبەڕەێوبەر ،مامۆستا، خوێندكار ،لەرێگەی ك��ردن��ەوەی خولی جیاجیا بەتایبەتی خولی هونەری گفتوگۆو بەڕێوەبردنی ملمالنێ. .3پ��ارت��ە سیاسیەكانو زان��ای��ان��ی ئاینیو رێ��ك��خ��راوەك��ان��ی ك��ۆم��ەڵ��گ��ەی م��ەدەن��ی ودەزگ����ەك����ان����ی راگ����ەی����ان����دن ب��ەه��ەم��و ج���ۆرەك���ان���ی���ەوە ل��ەئ��اس��ت دەس�����ەاڵتو بەرپرسیاریەتی خۆیاندا ه��ەوڵ��ب��دەن بۆ ئ��اش��ت �یو پ��ێ��ك��ەوە ژی����انو پێشكەوتنی پەروەردە بەرنامەیان هەبێت. .4چاكسازیو نوێكردنەوەی پرۆگرامەكانی خ��وێ��ن��دن بەتایبەتی ل��ەوان��ەك��ان��ی(زم��ان��ی عەرەبی ،زمانی ئینگلیزی ،جوگرافیا ،مێژوو، فەلسەفە) ب��ەج��ۆرێ��ك كەپرۆگرامەكانی پ���ەی���وەن���دی ب��ەژی��ان��ی رۆژان�����ە ه��ەب��ێ��ت، زیادكردنی وانەی دەرونناسیو رۆشنبیری یاسایی. .-5دروس��ت��ك��ردن��ی خ��وێ��ن��دن��گ��ەی ن��وێو ب��اش��ت��رك��ردن��ی ب����اری ئ���اب���وری وژی��ان��ی مامۆستاو قوتابی.
.6دان��ان��ی بەڕێوەبەرو ی��اری��دەدەر لەسەر بنەمای لێهاتوییوشارەزاییودابینكردنی ی��ارم��ەت��ی م���ادی ل���ەالی���ەن وەزارەت������ەوە بۆخوێندكارە هەژارەكان. .7رێ��گ��ەگ��رت��ن ل��ەدەس��ت��ێ��وەردان��ی حزبی لەبواری پەروەردە بەتایبەتی خوێندنگەكان، دان��انوچ��ەس��پ��ان��دن��ی ی��اس��ای��ەك��ی تایبەت ل��ەس��ەر ئ��ەوان��ەی ت��ون��دوت��ی��ژی ئەنوێنن لەخوێندنگەكاندا كەهەردو توێژی قوتابیو مامۆستا بگرێتەوە. .8پ��ی��ادەك��ردن��ی ی��اس��اك��ان��ی پ�����ەروەردەو پ��رۆگ��رام��ەك��ان��ی خ��وێ��ن��دن ل��ەس��ەرەت��ای ساڵەوە ،چونكە گۆڕانكاری لەنیوەی ساڵدا دەبێتە هۆی توندوتیژییو سەرلێشێواوی خوێندكارو مامۆستا. .9دروس��ت��ك��ردن��ی ب��زوت��ن��ەوەی راپ��رس��ی لەسەرجەم پرسە پەروەردەییەكان لەنێوان خوێندكارومامۆستایان و رۆشنبیراندا. .10ئ��ەن��ج��ام��دان��ی پێشبڕكێی زان��س��ت�یو ك���ردن���ەوەی پێشانگەی س��ااڵن��ەی كتێب بۆخوێندكاران. .11دامەزراندنی راگەیاندنێكی مەنهەجی تایبەت سەبارەت بە پەروەردەو فێركردن، وەك(رۆژنامەوگۆڤار ،رادیۆوتەلەفزێون).
ژمارە ( )8ئەیلول ساڵی ()2014
()47
في هذا العدد ......
المعلم
Kurdistan Teachers Union العدد ( )8ايلول سنة ()2014
مجلة شهرية تصدرها سكرتارية اتحاد معلمي كوردستان صاحب االمتياز اتحاد معلمي كوردستان www.mamostayan.com
رئيس التحرير عبدالواحد محمد حاجى
abdulwahed.1956@yahoo.com
مدير التحرير برهم مصطفى
barhammustafa43@yahoo.com
سكرتير التحرير وشيار حمد حاجي
wshyarhaji@yahoo.com
هيئه التحرير احمد صابر كرمياني ahmadgarmyany@gmail.com
عطا احمد رمضان
mamosta ata550@gmail.com
عيسى حسين عزيز
التصميم سركوت سردار محمد العنوان اتحاد معلمي كردستان مكتب السكرتارية قرب وزارة الشهداء و شؤون المؤنفلين تلفون ()2222541
()48
العدد ( )8ايلول سنة ()2014
كيف نجعل الطالب يحب المدرسة ؟
مهارة االستماع في اللغة العربية
ماذا نقول عن تعليم المسائي
ص49 ص50 ص51
كيف نجعل الطالب يحب المدرسة ؟ ان ای متابع بعمق إل��ى ح��ال طالبنا يرى بوضوح عدم وجود رغبة لديهم بالذهاب للمدرسة وال يوجد رابط حب ومودة بين المدرسة وبين الطالب. وقد وصل الحال المتردي بين الطالب والمدرسة إلى اعتبار قسم من الطالب ان ال��ذه��اب ل��ل��م��درس��ة ك��اب��وس يرقد على صدورهم وتجدهم بغاية البهجة وال���س���رور ع��ن��دم��ا ت��أت��ي ال��ع��ط��ل��ة وال يرغبون بان تنتهي مطلقا وهنا عندما أقول المدرسة اقصد أيضا الكوادر التعليمية وحتى الطالب مجتمعين ان أردنا ان نرتقي بمستوى العالقة بين الطالب والمدرسة نحو األفضل فهذا يتطلب العمل علی ثالثة محاور: المحور األول :األهل هناك مهام يقتضي على األهل القيام بها تجاه أبنائهم منذ نعومة أظافرهم ومن شأن هذا المهام أن ترسم مالمح الود والمحبة األول��ى بين الطفل والمدرسة ومن تلك المهام : -1التحدث دوما مع الطفل عن المدرسة وفوائدها في محاولة لترغيب الطفل بها ولزرع الشغف في قلبه لدخول المدرسة -2رس��م ص���ورة جميلة للطفل عن المدرسة ولكن ال يجب ان تكون صورة مبالغة فيها فعندما يواجه الطالب واقع المدرسة ويلتمس الفرق بين مايعلم عنها وبين ماشاهد منها سيتأثر نفسيا كثيرا -3االبتعاد عن تهديد الطالب بمعلمه: م��ث�لا ك���أن ي��ق��ول األه����ل ل��ل��ط��ف��ل (ان استمريت ب��إث��ارة المشاكل في البيت سأخبر معلمك وه��و سيعاقبك ) هذا االمر يزرع الخوف والرهبة في نفسية الطفل تجاه معلمه حينها يرفض الذهاب الى المدرسة ويكرهها خوفا من العقاب المحور الثاني :الكادر التعليمي يتحمل الكادر التعليمي الجزء األكبر من كره الطالب للمدرسة وبما انه يتحمل الجزء األكبر من ه��ذا االم��ر فعليه ان يتحمل القسم األكبر من الحلول لهذه المشكلة من خالل قيامه بعدة خطوات منها : -1ب��ن��اء راب����ط ال��ث��ق��ة وال���م���ودة بين المدرسين واإلداري��ي��ن من جهة وبين الطالب من جهة ثانية -2االبتعاد عن فكرة الحاكم والمحكوم
أو القائد والرعية وإحالل فكرة المربي األب والمتربي االبن -3تعامل الكادر التعليمي مع أي طالب على انه ابنه وان يهتم ألم��ره ويكون خير مساعد ل��ه ف��ي مشاكله وعندما يتعامل الكادر التعليمي مع الطالب على انه ابن تتغير الكثير من القواعد التعاملية بينهما نحو األفضل -4احترام الطالب مهما ظهرت منهم اإلس����اءة وع���دم ت��وج��ي��ه االه��ان��ة لهم وخاصة أمام الزمالء -5التقرب من الطالب بصورة كبيرة تجعل كل م��درس يفهم طبيعة طالبه بشكل واض���ح وي��ت��ع��ام��ل معهم على أساسها -6وض���ع ن��ظ��ام ت��دري��س��ي يتناسب مع رغبات الطالب ويراعي حاجاتهم وخاصة عند تقسيم الحصص التدريسية اليومية فال نضع حصص صعبة متتالية وف���ي ي���وم واح���د ب��ل ي��ج��ب ان تكون الحصص متنوعة وتضم أنشطة متنوعة منشطة للطالب ذهنيا وجسديا -7إعداد الكثير من األنشطة المدرسية والتخطيط للرحالت المدرسية الترفيهية بين فترة وأخرى -8ت��وف��ي��ر حصص ح��واري��ة ونقاشية حول مواضيع عامة غير ملزمة الحفظ م��ن ال��ط�لاب وتتضمن ط��رح إب��داع��ات الطالب المتنوعة في كافة المجاالت -9تكريم للطالب المتفوقين والجيدين والتشجيع المستمر للطالب من ذوي ال��م��س��ت��وى ال��وس��ط��ي وب�����ذل ال��ج��ه��د المضاعف لالرتقاء بمستوى الطالب الضعفاء -10ال���ت���واص���ل ال��م��س��ت��م��ر م���ع األه���ل واطالعهم المستمر على احوال أبنائهم -11وضع مسابقات مدرسية للطالب كافة ك��ان يكون هناك مثال مسابقة الطالب المثالي األسبوعية ،ويوضع للطالب المثالي صفات معينة من تتوفر فيه بدرجات جيدة ينال الجائزة وهكذا ....... -12وض�����ع م���س���اب���ق���ات ري��اض��ي��ة ومهرجانات م��درس��ي��ة للطالب كافة وع��دم اهمال دروس الرياضة والفنية والنشيد المحور الثالث :الوزارة ال��وزارة تتحمل بعض المسؤولية عن
سعيد مولود حسين مشرف تربوي /مركز اربيل البعد بين الطالب والمدرسة ويمكنها القيام بعدة خطوات لتحسين الوضع ومنها : -1التجديد والتحديث المستمر بالمناهج التربوية وجعلها أكثر تشويقا للطالب واألخ��ذ بعين االعتبار مستوى الطالب عند وض��ع المناهج مثال :ال توضع م��ادة الرياضيات بطريقة صعبة جدا يصعب على البعض فهمها بل األفضل جعلها لينة وعالية بنفس الوقت تناسب المستويات المتفاوتة للطالب -2وض��ع ج��وائ��ز تشجيعية للطالب المتفوقين وال ت��ك��ون سنوية ب��ل كل شهرين مثال -3المتابعة المستمرة ألحوال الكوادر التعليمية وم��راق��ب��ة أدائ��ه��ا ومعاقبة المهملين منهم ومكافئة المجدين اللذين ينجزون عملهم على أحسن صورة -4توفير بعثات للمعلمين والمشرفيين لمدة قصيرة للخارج لالطالع واالستفادة من تجارب البلدان األخرى .
العدد ( )8ايلول سنة ()2014
()49
مهارة االستماع في اللغة العربية لم يعد تعليم اللغة العربية لغير الناطقين بها يقوم على تقسيم اللغة الى فروع مثل ال��ق��راءة واألدب واإلم�ل�اء والنحو والصرف...الخ .أما االتجاه السائد في األون��ة األخ��ي��رة فهو يتجه نحو تعليم ال��ل��غ��ات م��ن خ�ل�ال م��ف��ه��وم ال��م��ه��ارات اللغوية .فتعليم أي لغة ال بد من أربع مهارات رئيسة ,وهي (االستماع والكالم وال��ق��راءة وال��ك��ت��اب��ة) .وك��ل م��ه��ارة من ال��م��ه��ارات السالفة ال��ذك��ر تكمن تحت مضلتها مجموعة من المهارات الفرعية التي ال بد أن تتوافر في أي كتاب لتعليم اللغة .ومن المفضل والمستحسن أن ال تقدم مهارتين مختلفتين في آن واحد, فعلى سبيل المثال حينما ندربه على تكوين جمل وعبارات جديدة يجب أن يكون الكلمات التي تتكون منها الجمل كلمات مألوفة لدى الطالب ,فعكس ذلك يؤدي الى حصول حالة من االرباك اذا كان الكلمات غير معروفة لدى الطالب فمعنى هذا هو يتعلم مهارتين مختلفتين في آن واحد وهوتعلم المفردات الجديدة وتكوين الجمل والتراكيب النحوية, فالطالب اليعرف هذه المفردات هل هي اسم ,أو فعل ,أو مذكر أو مؤنث...الخ هذا يؤدي الى صعوبة التعلم .ويكون الطالب عاجزا عن حل هذه التدريبات وبالتالي عدم تحقيق األهداف المطلوبة من هذه المهارات. ت��ع��د م��ه��ارة االس��ت��م��اع م��ن ال��م��ه��ارات االس��اس��ي��ة والمقدمة على غيرها من المهارات اللغوية في أغلب المدارس اللغوية والنفسية في تعلم اللغات ,ولعل السبب في ذلك راجع الى أمور متعددة منها أن الطفل أول ما يتعلم اللغة من ح��ول��ه ه��و ع��ن ط��ري��ق ال��س��م��اع وح��ل الشفرات الصوتية .وقبل الخوض في مهارة االستماع ال بد من أن نميز بين مصطلحين قد يبدوا قريبا من بعضهما هما السماع واالستماع .فالمراد بالسماع هو عملية تعتمد على فسيولوجية االذن و أمكانيتها على إلتقاط الذبذبات الصوتية من أي مصدر كان دون األهتمام بها. على سبيل المثال نحن نسمع حديث جانبي بين أصدقائنا أو من المسجل أو الراديو...الخ دون أن نولي أي اهتمام يذكر لما يقولونه ,فلربما نفهم مفردة من بين عشرة مفردات لكن ال نفهم مطلق
()50
العدد ( )8ايلول سنة ()2014
الحديث .أما االستماع فالمراد به إنها عملية أعقد من السماع فالمستمع يعطي أهتماما أكثر وينتبه بشكل مقصود لما يقوله المتكلم وما تتلقاه أذنه من أصوات. وال��ف��رق بين المصطلحين م��ن حيث تفكيك الشفرات الصوتية فإن السماع ال يفكك الشفرات الصوتية في الدماغ بعكس االستماع الذي يفكك الشفرات الصوتية .فهذا يعني أن المهارة التي نتعلمه في المدرسة هي االستماع وليس السماع؛ ألن السماع مرتبط بالصحة الفسيولوجية لألذن وتولد مع االنسان, والفرد قادر على سماع أي لغة كانت؛ ألن الفهم غير ض��روري أما االستماع فهي مهارة مكتسبة من قبل االنسان؛ لذا فالذي يهمنا هنا هو االستماع ولهذه المهارة مجموعة من األهداف البد من تحقيقها من أجل فهم مايلقى على الطالب من اللغة منها-: -1ال��ق��درة على فهم ما يلقى عليه في حدود المفردات المعروفة لديه. -2تمييز بين األصوات المختلفة وخاصة المتقاربة ال��م��خ��ارج منها مثل (ز-ذ, ص-س) وغيرها. -3القدرة على متابعة الحديث. -4إلتقاط األفكار الرئيسة والثانوية. -5ال��ت��ف��ري��ق ب��ي��ن ال��ح��رك��ات الطويلة والقصيرة. -6التعرف الى اداب االصغاء. -7معرفة قصد المتحدث من خالل نبرة والتنغيم. ل��درس فهم المسموع يجب أن تكون المادة اللغوية التي يتم أختيارها مادة لغوية طبيعية بمعنى آخ��ر قريبة من موضوع حيوي تحدث كثيرا في الحياة مثال استماع ال��ى محاضرة أو تعرف الى شخص معين أو برنامج رياضي, لكن األه��م من ذلك أن ال تكون مادة فهم المسموع ط��وي�لا وب��األخ��ص في المراحل األولى من عملية تعلم اللغة .وال يستحسن كون المادة اللغوية على شكل جمل وع��ب��ارات لغوية ألن ذل��ك بعيد عن الواقعية فالناس حينما يتحدثون ال يتحدثون بجمل وعبارات متقاطعة وإنما ع��ادة يكون من خ�لال موضوع معين وفي الغالب يكون أكثر من جملة .فهذا ال يساعد الطالب في استخالص األفكار ومتابعة الحديث وغيرها من األم��ور.
مريوان اسماعيل جميل على المعلم اختيار نص لغوي قصير وفي ح��دود المفردات ال��ذي أخذها أو ربما يكون النص مفروض على المعلم من خالل كتاب منهجي للمدرسة ومن أجل تدريس م��ادة فهم المسموع نتبع الخطوات األتية: -1جذب انتباه الطالب لما يسمعون إليه وما الهدف المرجو من هذا الدرس ,وما محتواه لكي تكون ل��دى الطالب فكرة عامة ع��ن النص والمفضل أن تكون هذه األسئلة قريبة من حاجات الطالب؛ لتساعد على اثارة انتباههم. -2نطلب من الطالب االنتباه واالستماع جيدا الى النص. -3ق��راءة النص من قبل شريط مسجل أو المعلم بشكل طبيعي دون اسراع أو ابطاء. -4تكرار االستماع إذا علمنا بأن الطالب لم يستوعبوا المادة جيدا. -5نوجه اسئلة بسيطة يتعلق بالموضوع لكن بشرط ان اليتطلب اجابتها جهدا من الطالب او بعبارة اخرة ان تكون االسئلة سطحية حتى نتأكد م��ن ان الطالب استمعوا الى النص جيدا ويحبذ ان تكون االسئلة من بداية ووسط ونهاية النص. -6وبعد ذلك نوجههم الى فتح الكتب وحل التمرينات. -7نستخدم التغذية الراجعة لمعرفة ال��ط�لاب بنتيجة أجوبتهم ,ونساعدة ال��ط�لاب ف��ي االج��وب��ة التي يحتاج الى عبارات طويلة. -8نكرر االستماع الى النص اذا علمنا بأن الطالب نسوا بعض التفاصيل للنص. -9بعد االنتهاء من التدريبات نطلب منهم قراءة نص فهم المسموع الموجود في اخر الكتاب أو نعطيهم اذا لم يوجد في الكتاب ,والتعرف بانفسهم على النص أكثر. ماجستير علم اللغة التطبيقي – تعليم اللغة العربية للناطقين بغيرها
ماذا نقول عن تعليم المسائي فرهاد قادر اومر هل مناسبة الكتابة عن تعليم المسائي في مجتمع مجردمحاولة لكتابة الفكر التربوي والتعليمي في مقال نظري؟ كال ،طبعا ان مسألة تعليم ليست مسألة سهلة لكي تكتب كلمات حسب مزاج أشخاص ،بل انها اعقد مسائل تواجه االنسانية برمتها ،لقد نزلت االدي��ان كلها وجوهر رسالتها التعليم.. وثارت ثورات اكثرها تريد تطوير مفهوم تعليم ،وما يهمنا من كل هذا ان التعليم اضحى حقا مقررا من حقوق المواطنة واحد الضمانات االساسية للمواطن كما قال الكبارو العظماء« :من علمني حرفا، ملكني عبدا» أو» الشعب التي التعتز بعلم علمائها تفرض الضياع على نفسها.. وبقدر ما نتنكر لمالمحها ومقوماتها تدفع بكيانها الى الفشل والتهاوي وتبدو لغيرها ضعيفة تافهة» ..ومن خالل هذه الكلمات مضيئة والمعة التي تحمل من المعاني الكبيرة ،احتل التعليم االولوية في العالم وعماد نهضتها وأملها في المستقبل بحكم االعتبارات التنموية واذا كان لنا ان نسلم بان عملية التنمية التقوم اال على قاعدة من المواطنين وعلى وعيهم ومعرفتهم، ف��إن التعليم هو ال��ذي يقرر في االصل نوعية وثقافة الجماهير ويسهم في تكوين مالمحها .وتعد التعليم المسائي للكبارو دورات محو االمية في كوردستان نوع من التعليم في اطار عملية تربوية تثقيفية ومستمرة من منطلق ان التعليم الذي يقتصر على مجرد تعليم القراءة والكتابة اليمثل الهدف األساسي من هذه العملية، اذ ان هذه العملية ما هي اال مرحلة من م��راح��ل تعليم الكبار ف��ي اط��ار التربية المستمرة ووسيلة من وسائلها ،أو بمعنى اخر ان التعليم المسائي للكبار أومحو االمية ليس هو الهدف في حد ذاته ،لكن
الهدف هو ما يمكن ان تنتجه هذه العملية كناتج ثابت ،فهو ليس نشاط يقام لمرة واحدة ،بل هو فعل مكثف ومستمر للقضاء على ظاهرة االمية اوال ثم لتبتدي حلقات جديدة لمواصلة مسيرة التقدم ،والقول بان التعليم مطلب اساسي من مطالب التنمية االجتماعية واالقتصادية والسياسية ،اذا راعينا ان تحقيق مثل تلك التنمية اليتم فقط عبر مراحل التعليم بل هي مرحلة لتربية اشمل واعمق.لذا جاء قرار حكومة اقليم كوردستان باعطاء اللجنة المشرفة على التعليم غير النظامي صالحية فتح ال��م��دارس لمحو االم��ي��ة وتعليم الكبار واالستعانة بالمنظمات المدنية والدولية ك(اليونيسيف ،اليونسكو) لسد احتياجات تنفيذ المرحلة األولى والثانية والثالثة في كوردستان .ختاما نقول ،اذا كنا بتجربتنا في ميدان التعليم غير النظامي سنحقق القضاء على مشكلة االمية ،فان امامنا في االعوام القادمة مهمة التقل صعوبة ،مهمة تعليمية وتربوية لمجموع ابناء مجتمعنا لفك العزلة التربوية والثقافية التي تعاني منها الفرد الكوردي عن العالم ..ولالنصاف نقول ثمة اسباب تاريخية ادت الى ذلك، في مقدمتها حرص انظمة الحاكمة المحتلة لكوردستان على اقامة هذا الجدار الحاجز بيننا وبين العالم ،ولكننا اذا طرحنا السؤال اآلن فلن نجد مايبرر الستمرار تلك العزلة. ان اقامة جسر تربوي بيننا وبين العالم ه��و مسئولية أساسية لكل مؤسساتنا التربوية ،وذلك يعتمد على وضع رسم سياسة تعليمية متطورة التي تتناسب مع حجم موقعنا وامكانيتنا للوصول بالتعليم الى هدف ينبغي الوصول اليه ..وبعد كل ذلك نستطيع ان نقول االن ننظر الى الغد بالتفاؤل ،وليكن عملنا من اجل المستقبل لمجتمع خال من االمية.
قصة لالطفال ثالثة اصدقاء علي حمه رشيد برزنجي في قديم الزمان ك��ان هناك طفل يعيش مع عائلته في قرية بعيدة عن المدينة،يسمى سمير..في احد االيام ذه��ب سمير وح���ده ال��ى البستان ليقطف بعض الفواكه و يجلب معه الى البيت.عندما وصل الى البستان وجد عصفورا و هو يبكي بصوت حزين .سأل سمير العصفور:لماذا ت��ب��ك��ي اي��ه��ا ال��ع��ص��ف��ور؟ ف��أج��اب العصفور :أبكي لصديقتي الحمامة آلنها ص��ارت يومين و ليس لها أي خبر! قال سمير :أيها العصفور الجميل أذه��ب أآلن و أح��اول أن أجدها أينما كانت .وقال العصفور: و أن��ا أذه��ب معك .ذه��ب سمير و طار العصفور فوقه ،فجأة ظهرت الحمامة فوق الشجرة،و عندما رأى سمير الحمامة تسلق فوق الشجرة وجد الحمامة ربطت ساقيها بخيط وهي ال تستطيع أن تتحرك و تطير. عندما وصل سمير اليها فتح الخيط م��ن ساقيها وط���ارت ب��س��رور الى صديقها العصفور الحبيب.بعد ذلك ن��زل سمير من الشجرة و وصل الى البستان ليقطف بعض الفواكه ،وأثناء عمله وهو يغني: الحمامة و العصفور بفرح وسرور هما أجمل صديقان يعيشان في البستان عاد الصديقان اليه و شكرا سميرا لهذه المساعدة ...و بعد ذلك صار ثالثتهم,
العدد ( )8ايلول سنة ()2014
()51
On Thursday, September 9, 2014 KTU implementation committee held its 9th meeting which took place in University of Salahaddin Presidency Cultural Center in presence of his Excellency minister of education and his advisors. In the meeting, we put the lights on the new academic year of 20142015- and after a very long conversation we agreed on the following: 1.Requesting the KRG government and human organizations to manage accommodation (camps) to the refugees whom stay in the schools as soon as possible. There are about 700 schools full of refugees so far. 2.Requesting the KRG government to manage a budget to renovate the schools that became a living place for refugees lately. 3.Helping the victims of terrorism in our case about 4,000 teachers and 100,000 students. 4.Managing salary which’s been delayed for months due to the current situation of KRG. 5.Honoring two years of service instead of one for the current year to the teachers for being very kind against the period of non-payment and continuing to give education. 6.Requesting the KRG government to announce the new vacancies for teachers and fill the required proficiencies. In the meeting his Excellency pointed out the following: •119,000 teachers are employed currently. •6,740 school units exist. •1,700,000 students enrolled in schools. •Rate of uneducated people is %15 In conclusion, in a press conference the above mentioned points have been lighted and a decision was made to aware International Organizations about the current hazard. Implementation Committee of KTU Septermber 4 2014
Number (8) september year (2014( )52(
Preamble 1. We, Ministers of Education, high-level government officials and representatives of civil society organizations, teachers› organizations, United Nations (UN) agencies, development partners, and members of academia and the private sector, gathered in Bangkok, Thailand at the Asia-Pacific Regional Education Conference from 6 to 8 August 2014. We thank the Ministry of Education of Thailand for hosting this important event. 2. Having taken stock of the progress made in the region in achieving the six Education for All (EFA) goals, having examined the remaining challenges, and having reflected on future priorities and strategies for the Asia-Pacific region to achieve the emerging post-2015 education agenda, we adopt the present statement. Our deliberations were built on the national EFA reviews, the Muscat Agreement adopted at the Global Education for All Meeting (Muscat, Oman, 1214- May 2014), and the Outcome Document of the UN General Assembly Open Working Group for Sustainable Development Goals. 3. We fully endorse the vision, principles and targets laid out in the Muscat Agreement, noting that the overarching goal to ‚ensure equitable and inclusive quality education and lifelong learning for all by 2030› reflects the aspiration of the region for education and development. Asia-Pacific Perspectives on the Post-2015 Education Agenda 4. We reaffirm that education is a fundamental human right for all children, young people and adults, and an essential condition for peace and inclusive and sustainable development. We also reiterate the importance of education in promoting human rights, human development, gender equality, a culture of peace and non-violence, global citizenship, and appreciation of cultural diversity. We agree that education is essential to inclusive growth, as well as happiness, wellbeing and prosperity for all in Asia and the Pacific. 5. Since the birth of the EFA movement 25 years ago in Jomtien, Thailand, the Asia-Pacific region has made remarkable progress towards achieving the EFA agenda. Investment and overall progress in education have contributed to rapid economic growth and social transformation. At the same time, we recognize that the agenda remains unfinished. This is the impetus for an expanded vision of Education for All and for meeting persisting and emerging challenges, including demographic changes, migration, climate change, environmental degradation and the technological divide. Regional Priority Action Areas 6. Lifelong learning for all Equitable and inclusive access to quality learning should be ensured for all - children, youth and adults - at all levels of education, from early childhood care and education (ECCE) to tertiary education, in both formal and non-formal settings. ECCE plays a crucial role in building strong foundations for learning and development. We strongly recommend the provision of 12 years of free and compulsory education for all by 2030. While every effort should be made to ensure that all children have access to quality learning opportunities in school, alternative learning pathways should also be supported and recognized. Given persistent low levels of adult literacy in some parts of the region, in particular among women, we are determined to ensure functional literacy for all from the perspective of lifelong learning. 7. Equity and equality We commit ourselves to addressing all forms of marginalization, as well as disparities and inequalities, especially gender inequality, in access to education and learning processes and outcomes, including in conflict and crisis situations. The needs of people with disabilities should be addressed at all levels of education. Focused and effective actions including reform must be taken to make education pluralistic, to remove barriers to equal opportunities and to level the playing field for those who are disadvantaged and/or marginalized. 8. Skills and competencies for life and work In light of socio-economic and demographic transformations, not least of which are shifting labour markets, all learners should acquire relevant skills including technical and vocational skills for decent work and entrepreneurship. In addition, they should acquire skills and competencies that allow them to be more creative and innovative, to think critically, to communicate effectively, to solve problems independently, and to be able to adapt to and assimilate change. Such knowledge, skills, values and attitudes should be developed so as to enable all children, youth and adults to enjoy secure lives, participate actively and responsibly in their communities, embrace diversity, live and work together harmoniously, and contribute to peaceful and sustainable development through Global Citizenship Education (GCE) and Education for Sustainable Development (ESD). 9. Quality and teachers Quality learning is a priority for the region and teachers are central to quality learning. Efforts must be made at all levels and in all educational settings to ensure that all learners are taught by qualified, professionally-trained, motivated, committed and well-supported teachers who use appropriate pedagogical approaches. Quality in education will be supported also by learning environments that are safe, healthy, gender-sensitive, inclusive and conducive to learning, mother tongue-based multilingual education, and comprehensive monitoring and quality assurance systems. 10. Information and communication technologies (ICTs) for education The effective and responsible use of ICTs in education is crucial to enable learners and teachers to adequately respond to the world of change. We will develop and utilize innovative educational platforms that improve access to education, in particular in remote areas, enhance the quality of learning that is responsive to diverse needs at all levels, and strengthen education management. We will ensure that ICTs are fully utilized to achieve the post-2015 education agenda. 11. Governance and financing We are determined to establish legal and policy frameworks that promote accountability and transparency, and enhance the participation of all stakeholders at all levels of the system. Government is the primary duty bearer for efficient, equitable and sustainable financing of education, but funding can also be drawn from multiple sources, and there should be an enhanced focus on innovative financing strategies that do not burden the poor and that support quality public education. Public investment should help address the equitable distribution of resources across education sub-sectors and geographic locations, and targeted programmes to support marginalized groups. We strongly recomme nd reaching the internationally recognized benchmarks of 6 percent of gross domestic product and/or 20 percent of total public expenditure for education. While emphasizing that strong domestic financing is the key to success, we also recommend wider development partners to increase and better target their aid to education including official development assistance (ODA). We ask that international financing mechanisms, Global Partnership for Education (GPE) in particular, support the implementation of the post-2015 education agenda according to the needs and priorities of the respective countries. Towards the World Education Forum 2015 12. We request UNESCO, along with UNICEF and with the support of the other EFA co-convening agencies, civil society, and other international and regional partners, to continue leading the coordination of the development of the post-2015 education agenda, and the development of the corresponding Framework for Action. We further recommend that UNESCO continue to lead, coordinate and provide technical support for the implementation and monitoring of the future education agenda. 13. We pledge to promote the future education agenda in the upcoming intergovernmental negotiations. We will also work to ensure that the outcomes of the UNESCO World Conference on Education for Sustainable Development to be held in Nagoya, Aichi, Japan, on 1012- November 2014, are taken into account in the future education agenda. We will ensure that the education goal and targets of the global post-2015 development agenda to be adopted by the UN Summit in September 2015 are fully aligned with the education agenda that will be adopted at the World Education Forum to be held in Incheon, Republic of Korea on 1922- May 2015. To this end, we will actively participate in future consultations, and will facilitate and coordinate the debates in our respective countries.
)53(
Number (8) september year (2014(
Dear colleague, I would like to inform you that I have authorised a bank transfer of the equivalent of 10,000 USD to KTU. This contribution from EI’s Solidarity Fund is to allow KTU to provide immediate humanitarian assistance to the teachers and students, and their families, who have been the victims of the current armed conflict. For the purpose of testing out the feasibility of bank transactions from Brussels, an initial transfer of 2,000 USD has been made using the bank details which you communicated to Huda Khoury. Please acknowledge receipt of the funds as soon as possible after you have received them, so that we may proceed with the transfer of the balance amount. I would be most grateful if you would also provide from time to time a narrative and financial report regarding the use of the funds, whether to provide shelter, food or medical treatment to the victims or to purchase school supplies for education to resume in areas of conflict. Such reporting is required not only for accounting and auditing purposes, but also to help EI inform its affiliates which contributed to the fund that their donations have made a difference and helped colleagues. I hope EI’s solidarity contribution will be appreciated. Please do not hesitate to update me on the situation of your members and to inform me of any development affecting the delivery of education. Sincerely yours, Fred van Leeuwen General Secretary Education International
Dear Colleagues in (AFT) Greetings, Thank you for your letter of solidarity.In fact, America has an effective influence on the course of events in the world. As you know, a lot of terror and genocide hit our people in Kurdistan by the tyranny regime of Saddam. But, alas, currently, we face a stout terror by a barbarous group of (ISIS/ Daish) . So, your letter will motive us for more struggle to ensure our legitimate right within the framework of international legitimacy. Our Union looks forward for more cooperation and professional work. Therefore, I and on the behalf of all my colleagues in Kurdistan Teachers Union, do reiterate my thanks and appreciate your cooperation in advance. Regards. ABDULWAHID M. HAJi President of Kurdistan Teachers Union 2014/ 8 / 8
Number (8) september year (2014( )54(
)55(
Number (8) september year (2014(
Letter From Asia Basfic Chief Coordinator
Dear Mr. Abdulwahed, Thank you for providing updates on the current situation in Iraq and Kurdistan. The situation is very sad and we all are very concerned about the plights of displaced peoples, teachers and students. It is very disheartening to know that the branches of KTU are also undergoing severe troubles and there have been constant attacks on minority groups. Kidnapping of women as war booty is a very serious issue as well. We in EI sincerely appreciate KTU’s efforts in providing assistance to its members from the branches that are undergoing severe problems and pledge our support for KTU. I will forward your letter to the EI Headquarters and to the Trade Union and Human Rights Unit to the attention of Ms. Haldis Holst, the Deputy General Secretary of EI for a possible assistance. In Solidarity. Yours sincerely, Shashi Bala Singh Chief Coordinator Education International Asia Pacific Region DearShashi This is a report about the situation in general Iraq and in the province of Kurdistan, especially for science and work in order to contribute to help the refugees. With thanks Dear Mr. Wahid, Thank you for acknowledging the e-mail. With best regards,
letter From kurdistan Teachers Union To Education Internacional and( nasuwt) .. (AFT) .. (Asia basfic) Region Greetings, Initially, Id` like to inform you about the events after the dictator regime fall in 2003. The whole Iraqi people, the Kurds, Arabs, Turkmen, Christians and all the other minorities started to build a civil state based on equality, justice, human right and peaceful coexist; so, the permanent constitution was passed and voted on by majority of the Iraqis. Based on the articles of the constitution, several elections were performed for the legislative boards in the country. But due to some faults committed intentionally by the politicians, the experiment came to paralysis and standstill. This availed the path for the terroristic groups in Baghdad, the capital, and the western region to practice their evil activities. This led thousands of citizens, including teachers and students, to flee . The events developed very dramatically after July, 9th 2014 when terror became a real fear for the Iraqis generally and the citizens of the governorates of Ninaveh, Salahaddion and Diyalain particular. Those displaced people, including hundreds of teachers and students. The branches of Teachers Union of Nineveh and Salahaddin sufferfrom great troubles and severe living. They need support , financial and moral aids. The terroristic groups (ISIS/Daish) aggression did not cease at that catastrophe, but they started invading the Christian, Ezidi regions in the suburbs of Nineveh governorate. They assassinated abundant of them on the basis of religion and nationality and kidnapped many women of them as war booty. This repulsive action led thousands of them to flee and leave their homes. In fact, this is a human catastrophe. The branch of Teachers` Union in Ninevah was fully destroyed ; only the board could escape and save themselves from those savages. Currently, the secretariat bureau of Kurdistan Teachers Union offer help to the aggrieved members of those branches but the catastrophe is too great and the numbers of the displaced is too huge for us to offer them the necessary aid. Therefore, we demand from you: 1.To spend your efforts to inform the world human organizations about this disaster. 2.To offer help to those displaced people at the time when the studying season is about to start and thousandstudents are in need of schools and teaching requirements. 3.The Kurdistan Regional Government and the local human organizations are incapable of affording all required aid for education process without international help. 4.To invite a delegation of our teachers to the effective and decision makers on the world events to explain the size of the disaster to them , that hit all the Iraqis and the Christians, Ezidis, Shabak and Kakean particularly . Finally, I`d like to confirm that this disaster exceeded all customs and we can safely say it is a real genocide. I do appreciate in advance your kind aid to those displaced people. Regards. ABDULWAHID M. HAJI President of Kurdistan Teachers Union Erbil/ 092014-08-
Number (8) september year (2014(
)56(