Nieuws
106
Infrastructuur op orde Jaarlijks wijst het Europees Parlement twee culturele hoofdsteden aan, met als doel om aan alle lidstaten de diversiteit aan culturen te tonen. Voor 2018 is gekozen voor Valletta op Malta en voor Leeuwarden. De organisatie in Leeuwarden verwacht ongeveer 4 miljoen bezoeken. Bereikbaarheid is daarom een belangrijke vereiste. Hans Faber is namens de gemeente Leeuwarden facilitair verantwoordelijke voor de mobiliteit en infrastructuur. Hij werkt binnen het programma Leeuwarden Vrij-Baan al jarenlang nauw samen met Rinze Herrema, die namens Witteveen+Bos projectleider is voor een groot aantal infrastructurele werken binnen dit programma. ‘Leeuwarden als culturele hoofdstad is een mooie boost voor de stad en voor Fryslân. We zetten hiermee de hele provincie in de etalage en we verwachten dan ook veel bezoekers. Bereikbaarheid is dus van groot belang en we hebben een scherpe deadline,’ vertelt Hans Faber. ‘Voor een provinciehoofdstad was de bereikbaarheid beneden niveau. Wij werken inmiddels al jaren samen met Rinze en Witteveen+Bos aan de verbetering hiervan.’ Witteveen+Bos adviseerde de afgelopen jaren veelvuldig over de Friese bereikbaarheid binnen het programma Leeuwarden Vrij-Baan, een meerjarige samenwerking tussen de provincie Fryslân, gemeente Leeuwarden en Rijkswaterstaat waarin de bereikbaarheid van de regio in ongeveer veertig projecten wordt aangepakt. De ontwikkeling van het stationsgebied van Leeuwarden is daarvan een mooi voorbeeld: Witteveen+Bos ondersteunde bij de contractvoorbereiding, het uitvoeringsontwerp van de openbare ruimte en begeleidde de Europese niet-openbare aanbestedingsprocedure. Vervolg op pagina 3.
Fietsen door de heide In samenwerking met Maat-ontwerpers ontwerpt Witteveen+Bos een fietsbrug in het kader van het project Fietsen door de Heide. De brug in het Belgische Nationaal Park Hoge Kempen wordt ontworpen in opdracht van Toerisme Limburg vzw. De brug maakt onderdeel uit van de missing link tussen de fietsknooppunten 550 en 551. In het voorgestelde ontwerp kruist de fietsbrug de Weg naar Zutendaal. Doordat fietsers deze gevaarlijke weg niet hoeven over te steken, wordt de veiligheid gegarandeerd. Naast dit functionele aspect moet de brug aantrekkingskracht op fietsers uitoefenen. De iconische, monumentale houten fietsbrug wordt maar liefst 276 meter lang. Net als bij een houten spoorwegbrug of de vroegere mijngangen met houten stutten, wordt een fijnmazige structuur van balken en kolommen uitgezet. Dit geeft een knipoog naar het
verleden van de plek. Tussen de houten structuur stijgt de fietser geleidelijk tot een hoogte van 7 meter om vervolgens - na een afstand van 30 meter - terug te dalen. Binnen deze 30 meter, in de bocht tussen de twee rechte hellingen, ontstaat een vlakke zone met een uitgestrekt zicht op de heide. Dit unieke stukje natuur kan vanaf de fietssteiger maximaal beleefd worden. Witteveen+Bos is als hoofdaannemer verantwoordelijk voor het gehele ontwerpproces, van schetsontwerp tot vergunningen en de openbare aanbesteding. Tijdens dit ontwerpproces wordt intensief samengewerkt met Maatontwerpers omwille van het architecturale ambitieniveau. Tijdens de uitvoering zal Witteveen+Bos de werken volgen en controleren. Momenteel bevindt het project zich in de vergunningenfase. De bouw zal in de zomer van 2018 van start gaan. + bart.jansen@witteveenbos.com
Ondernemen met innovatie Met het speerpunt Innovatie wil Witteveen+Bos ondernemerschap een extra stimulans geven. Om nieuwe, relevante ideeën te ontwikkelen, deze snel om te zetten naar de markt en inzetbaar te maken voor onze medewerkers zijn wij in 2017 gestart met het Plus+ Innovatieprogramma. Binnen het programma zijn vijf Innovation Hubs ingericht. Elke hub heeft een innovatiedroom die is gekoppeld aan de Sustainable Development Goals van de UN. Met een eigen campagne zijn alle - bijna 1.100 - Witteveen+Bos’ers gevraagd om innovatieve ideeën in te zenden via het daartoe ingerichte online platform. De hubs en campagnes zijn: - smart cities: how can we predict and generate the perfect city? - smart deltas: how can we engineer, inspect and maintain our deltas affordable to all? - smart cycles: how can we identify, specify and develop sustainable closed cycles within our sector? - smart infra and mobility: how can we engineer resilient and adaptive infrastructure to empower communities? - smart company: how can we work as the engineering firm of the future? Door 170 teams - samen meer dan 400 Witteveen+Bos’ers - werden 170 innovatieplannen ingediend. Een hele opgave voor de jury, die uiteindelijk zestien innovaties heeft geselecteerd om verder te gaan in de acceleratorfase. Dit drie maanden durende programma bood de teams begeleiding, kennis en gelegenheid om de ideeën uit te werken.
De resultaten van de acceleratorfase zijn gepresenteerd tijdens onze medewerkersbijeenkomst in september 2017. Hier werd ook het winnende innovatieconcept bekendgemaakt: Fire Safety Engineering in Virtual Reality, een tool waarbij het mogelijk is om zowel voor infrastructuur als gebouwen als gebruiker in VR te ervaren hoe rook zich bij brand verspreidt en een evacuatie verloopt. Meer informatie over deze - inmiddels al in de praktijk toegepaste - tool is te vinden in onderstaand artikel. Alle teams van de zestien geselecteerde ideeën timmeren momenteel verder aan de weg van innovatie naar ondernemerschap: de business- en marketingplannen worden uitgewerkt en getoetst in contacten met onze klanten. Uiteindelijk is dat waar het om gaat: hoe kunnen onze ideeën een positieve bijdrage leveren aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken? Alhoewel nog niet afgerond kijken we terug op een zeer succesvol programma. De vele inzendingen, het niveau daarvan, de strakke planning, het enthousiasme, de energie, de inspiratie en de uitzonderlijke resultaten laten zien dat het gezamenlijk ontwikkelen van nieuwe ideeën in het DNA van Witteveen+Bos zit en altijd onderdeel zal blijven van ons ingenieurswerk. Of zoals jurylid Wouter Truffino van Holland ConTech het verwoordde: ‘Wat er de afgelopen zes maanden bij Witteveen+Bos heeft plaatsgevonden, vind ik echt uniek en daar mogen jullie ontzettend trots op zijn. Er zijn maar weinig partijen die kunnen wat jullie gedaan hebben. Jullie zijn waanzinnig goed om nieuwe dingen te bedenken waar andere mensen blij van worden. Het was heel inspirerend om dat allemaal van dichtbij mee te maken’. + communicatie@witteveenbos.com
Fire Safety Engineering in Virtual Reality Plus+ Innovatie is teamwork
Binnen het Plus+ Innovatieprogramma van Witteveen+Bos is het idee om de resultaten van fire safety engineering berekeningen te presenteren in een virtual reality omgeving uitgewerkt tot een concreet en innovatief product. Hiermee zijn in elk 3D-model van een tunnel, station of ander gebouw de berekeningsresultaten te visualiseren en is het mogelijk te analyseren en te ervaren hoe bij brand een evacuatie verloopt terwijl de rook zich verspreidt.
Witteveen+Bos Nieuws november 2017
FSE in VR wordt al in de praktijk toegepast, bijvoorbeeld in een metrostation in Brussel en ook de tunnels van de Oosterweelverbinding in Antwerpen zijn gemodelleerd. Maar er ligt nog een veel grotere markt open: FSE in VR draagt niet alleen bij aan een veiligere infrastructuur, maar kan zeker ook toegepast worden bij fire safety analyses van andere complexe typen gebouwen. Daarnaast biedt het een zeer realistische trainingsomgeving voor hulpdiensten en beheerorganisaties.
Het was een unieke kans om dit product binnen het Plus+ Innovatieprogramma te ontwikkelen. Ons team is trots dat we tot winnaar van dit programma zijn uitgeroepen. Innovatie is teamwork! + aryan.snel@witteveenbos.com
Puzzelen met infrastructuur Nauwe samenwerking in creatieve fase
Vervolg van pagina 1. Rinze Herrema: ‘Rondom de invalswegen is ook veel werk verricht. Leeuwarden is gebouwd op drie terpen en vroeger lag de Middelzee ernaast. De Friese wateren zijn prachtig, maar we moeten soms flink puzzelen om ze te integreren in de weginfrastructuur. Als ik nu terugkijk vind ik met name de puzzel rond de Drachtsterweg erg goed gelegd.’ Hans Faber vult aan: ‘Onze langgekoesterde wens kwam hier uit: we hebben de meest gewenste optie gerealiseerd, waarbij we het gebied eromheen ook enorm opgewaardeerd hebben. In die creatieve fase hebben we heel nauw samengewerkt.’ Ook de rotonde van het Europaplein in Leeuwarden is aangepakt, samen met nog een veertigtal andere infrastructurele projecten in en rondom Leeuwarden. In alle projecten binnen Leeuwarden Vrij-Baan is kunst een integraal onderdeel waarvoor ook budget is gereserveerd. Het is dan ook niet toevallig dat één van de nieuw gerealiseerde aquaducten vernoemd is naar M.C. Escher, die uit Leeuwarden kwam. Ook in het Margaretha Zelle Akwadukt, vernoemd naar Leeuwarder spionne Mata Hari, speelt kunst een belangrijke rol: haar
naam is in morsecode opgenomen in een tegeltableau in de wand van het aquaduct. Hans Faber licht hierover toe: ‘We hebben van alles meer gemaakt dan een civiele constructie op zichzelf. Kunst is een integraal onderdeel van elk project. En dat valt mooi op zijn plaats met Leeuwarden als culturele hoofdstad: op weg van en naar een evenement speelt cultuur en beleving al een prominente rol.’ De infrastructurele projecten kennen onderling veel samenhang, wat ervoor zorgt dat er vaak snel geschakeld moet worden. ‘Er werken veel verschillende partijen aan de bereikbaarheid, soms in concurrentie, maar altijd in harmonie,’ geeft Hans Faber aan. ‘Met elkaar wordt dan veel kennis opgebouwd.’ Rinze Herrema: ‘Daar hebben wij ook erg op gestuurd vanuit Witteveen+Bos. Continuïteit in personen is heel belangrijk: de collega’s die nu aan de projecten werken, kennen ze van a tot z. Daarnaast beschikken we over veel lokale kennis en kunnen we ook bouwen op de expertise van een netwerk van collega’s uit heel Nederland. Deze projecten zijn heel waardevol voor het Witteveen+Bos-kantoor in Heerenveen.’
LF2018 Tijdens Leeuwarden-Fryslân 2018, ofwel LF2018, worden grotere en kleine projecten georganiseerd, die voor zoveel mogelijk mensen toegankelijk moeten zijn. Het is een kans voor zowel de stad, als de provincie, als voor Nederland, om zich te presenteren aan Europa. Naast het hoofdprogramma met exposities, evenementen en tentoonstellingen is er ook een zogenaamd iepen mienskipprogramma (open gemeenschappen), met projecten geïnitieerd door bijvoorbeeld bedrijven, scholen, wijken, belangenorganisaties en musea. Witteveen+Bos sponsort LF2018: we zijn lid van Club2018, waarmee we LF2018 financieel ondersteunen, waar tegenover staat dat we worden opgenomen in het businessnetwerk en in de promotie rondom de projecten.
+ rinze.herrema@witteveenbos.com
OP WEG NAAR LEEFBARE MEGASTEDEN Eind oktober 2017 ondertekende Witteveen+Bos samen met andere Nederlandse partijen in de waterinfrastructuursector een Memorandum of Understanding tijdens de Amsterdam International Water Week. De ondertekenaars beloven zich hiermee in te zetten voor het leefbaarder maken van megasteden wereldwijd, met speciale aandacht voor inwoners van sloppenwijken. De partijen bundelen hun krachten in de Human Cities Coalition (HCC), die zich inzet voor de verwezenlijking van Duurzaam Ontwikkelingsdoel 11 van de Verenigde Naties: maak steden en menselijke nederzettingen inclusief, veilig, veerkrachtig en duurzaam. HCC wil dit onder meer bereiken door de laagste inkomensgroepen betere toegang te geven tot basisvoorzieningen. Een van de speerpunten is de Roadmap for Human Cities, een stappenplan om inwoners van sloppenwijken te betrekken bij grote (water)infrastructurele projecten in hun regio. De samenwerkende partijen beginnen de komende achttien maanden met het uitwisselen van kennis en expertise zonder concurrentieoogmerk. Zij willen een voortrekkersrol vervullen door nauwe samenwerking en afstemming tussen spelers in de Nederlandse en de wereldwijde infrastructuursector, samen met lokale overheden en gemeenschappen. Tijdens de Amsterdam International Water Week in 2019 rapporteren de ondertekenaars over hun voortgang en kondigen ze vervolgstappen aan. + diederik.bel@witteveenbos.com
Witteveen+Bos Nieuws december 2017
LEVENDE HUNZEBEEK Vanaf oktober 2017 werken Witteveen+Bos, Het Groninger Landschap en MD Landschapsarchitecten samen aan de planvorming en het ontwerp van de hermeandering van de Hunzebeek bij de Hunzeboord in de stad Groningen. De samenwerking is een mooi resultaat, dat is voortgekomen uit de stagescriptie van Ingo van Lohuizen. Van Lohuizen deed afgelopen zomer tijdens zijn stage bij Witteveen+Bos een eerste aanzet tot samenwerking met de stakeholders gemeente Groningen, waterschap Noorderzijlvest en Het Groninger Landschap. Hij deed onderzoek naar de technische haalbaarheid van een stromende Hunzebeek van Drenthe tot aan het Wad en door de stad Groningen. De laatste twintig jaar zijn grote delen van de Hunze weer hermeanderd volgens de Hunzevisie 2030 van Het Groninger Landschap en partners. Groningen-stad is echter de ontbrekende schakel in deze visie. De voorgenomen samenwerking is voor Witteveen+Bos een mooi resultaat, voortkomend uit de kansen die wij studenten bieden. Op dit moment geeft Fulco Ernst, eveneens als stagiair, hier vervolg aan met een onderzoek naar klimaatadaptatie en de wijze waarop de herinrichting van de Hunze hierin een bijdrage kan leveren voor de stad.
Sanering Klinkenbergerplas afgerond
+ engbert.van.der.weide@witteveenbos.com
Met de instemming van de Omgevingsdienst WestHolland met het evaluatierapport is de sanering van de Klinkenbergerplas in Oegstgeest afgerond. Hiermee wordt een saneringstraject van zestien jaar afgesloten. Het noordelijke deel van de Klinkenbergerplas, plaatselijk bekend als de ‘kleine plas’, is in het verleden gebruikt als stortplaats voor puin. De chemische en fysische verontreinigingen maakten een afdekking met een leeflaag noodzakelijk. De provincie ZuidHolland gaf opdracht tot het uitvoeren van deze sanering in combinatie met een herinrichting, zodat het gebied geschikt wordt voor extensieve recreatie, zoals wandelen, honden uitlaten en vogels kijken.
De afdekking - zowel op het land als onder water - heeft plaatsgevonden met hergebruik van baggerspecie en grond vanuit de regio. Hierdoor kon de sanering en herinrichting met gesloten beurs plaatsvinden. Binnen de sanering is 900.000 m3 grond en baggerspecie aangebracht en daarnaast is een zichtwal gerealiseerd onder het Besluit bodemkwaliteit. Witteveen+Bos hield namens de provincie toezicht op de milieukundige aspecten tijdens de uitvoering en verzorgde daarnaast diverse evaluaties. Het gebied is door de provincie overgedragen aan de gemeente Teylingen en maakt nu integraal onderdeel uit van het recreatiegebied Klinkenbergerplas. + bjent.van.den.enden@witteveenbos.com
Blauwe Aders en droge voeten Tracéverkenningen en bepaling voorkeursalternatief In de zomer van 2014 zorgde intensieve neerslag in grote delen van Tilburg voor ernstige wateroverlast op straat en in huizen. Ook konden ambulances het ziekenhuis niet meer bereiken en waren deze genoodzaakt naar andere ziekenhuizen uit te wijken. De oude gemengde rioolstelsels hadden de maximale capaciteit meer dan bereikt. Om de kans op herhaling te verkleinen wordt op grote schaal het hemelwater afgekoppeld van de gemengde riolering door de aanleg van zogenaamde Blauwe Aders. Dit is een fors hemelwaterafvoerstelsel onder de hoofdinfrastructuur. Witteveen+Bos heeft in opdracht van de gemeente Tilburg vier tracéverkenningen uitgevoerd en een voorkeursalternatief bepaald. De Blauwe Ader Midden Brabantweg-Hasseltstraat is hiervan het resultaat. Voor deze Blauwe Ader hebben we vervolgens de engineering uitgevoerd, een geïntegreerd (UAV-gc) contract opgesteld, de aanbesteding ondersteund en
de uitvoering begeleid. Dit najaar was de Blauwe Ader Midden Brabantweg-Hasseltstraat gereed. Het tracé is 3,2 kilometer lang en uitgevoerd met vier gesloten frontboringen met een uitwendige diameter van 2,0 en 2,2 meter. Het nieuwe eindgemaal pompt het hemelwater op naar de rwzi. Over vijftien jaar zal het eindgemaal eenvoudig omgebouwd worden, zodat alleen de first flush naar de rwzi gepompt wordt. De overige grote hoeveelheden hemelwater wateren dan af in een groen waterpark. Bijzonder in dit project is de grote ontwerpvrijheid die geboden is middels twee optionele bouwkuipen in het tracé. Aannemerscombinatie Van der Ven/ K-Boringen heeft met extra lange boringen deze twee bouwkuipen bespaard en creëerde daardoor minder hinder in het centrum en voor omwonenden. Hiermee zijn de voordelen van de geïntegreerde contractvorm volledig benut.
GEÏNTEGREERD INFORMATIESYSTEEM
+ osco.nijkamp@witteveenbos.com
Beelden: Van der Ven/K-Boringen
Ongeveer 80 % van de inwoners van Singapore woont in huizen van de Singapore Housing & Development Board (HDB), de door de overheid gestuurde organisatie die alle sociale woningbouw ontwikkelt. Witteveen+Bos ontwikkelt samen met de Nanyang Technological University een Smart Integrated Construction System (SICS) voor HDB: een slimme bouwmethode met een hoge mate van digitalisering en automatisering om de productiviteit van de bouwprojecten te verhogen. Binnen dit project is Witteveen+Bos verantwoordelijk voor de ontwikkeling van een geïntegreerd bouwinformatiesysteem. Dit is een platform waarop alle informatie binnen een bouwproject op een slimme manier verzameld en gedeeld wordt, zoals 3D-BIMmodellen, documentatie, informatie voor contractmanagement en de bouwvoortgang. Het platform geeft alle betrokkenen toegang tot de meest recente informatie, voorkomt verlies van informatie en zorgt voor een beter verloop van het bouwproces. + jordy.vos@witteveenbos.com
Witteveen+Bos Nieuws december 2017
Renovatie kantoor Witteveen+Bos De renovatie van ons kantoor aan de Leeuwenbrug in Deventer zit in een bijzondere fase. De staalconstructie voor de nieuwe ontmoetingsruimten aan de achterkant van het gebouw is geplaatst, de ruwe betonnen vloer is gestort, maar wind en regen hebben nog vrij spel. Maar slechts twee meter verderop ligt de vloerbedekking al en is de afbouw in volle gang. De binnenwanden worden geplaatst, alleen nog bureaus plaatsen en we kunnen weer werken, zo lijkt het. De combinatie van deze werkzaamheden is voor de aannemer niet eenvoudig. Het klimaat is voor hem een zorg, want de vloerbedekking moet wel droog blijven. De aan- en afvoer van materiaal zorgt ook voor hoofdbrekens, want de
belangrijkste aanvoerroute gaat via de net aangebrachte vloer. En de binnenwanden vergen veel materiaal, dat grotendeels handmatig naar binnen wordt gesjouwd. Het dak was ook een punt van zorg. Vanwege een grote brand bij een toeleverancier werd het isolatiemateriaal veel later geleverd dan gepland. Dus werd de dakbedekking vernieuwd terwijl één verdieping eronder de afbouw in een vergevorderd stadium was. Het is gelukkig droog gebleven. Deze lastige fase - met gemiddeld per dag circa zestig mensen actief op de bouwplaats - loopt alleen goed als er echt wordt samengewerkt. De resultaten laten zien dat dit wel goed zit. + jaap.de.koning@witteveenbos.com
DUURZAAMHEID Bij de grootste eigen verbouwing in de geschiedenis van Witteveen+Bos speelt duurzaamheid een prominente rol. Er is een bewuste keuze gemaakt om ons kantoor aan de Leeuwenbrug te renoveren, zodat we enerzijds leegstand helpen voorkomen en anderzijds aandacht kunnen besteden aan alle onderwerpen die voor ons belangrijk zijn. De combinatie Van Wijnen/Van Dorp is een regionale speler, waardoor er relatief weinig reistijd is. Daarnaast waarderen we hun duurzame maatregelen tijdens de bouw, zoals zonnepanelen op de daken van de bouwketen. Maar waar we als bedrijf echt mee vooroplopen is de plaatsing van het TripleAqua-systeem. Uniek aan dit klimaatsysteem is dat de luchtwarmtepomp de restwarmte en restkoude opslaat, zodat het op een ander moment kan worden ingezet in plaats van dat ze ongebruikt afgevoerd worden. Voor dit systeem zijn drie in plaats van vier leidingen nodig: toevoer warm water, toevoer koud water en een retourleiding. Ook dit leidt tot kostenbesparing. Verder wordt het water gekoeld met het natuurlijke koudemiddel Propæne, dat in tegenstelling tot synthetische koudemiddelen het broeikaseffect niet versterkt.
Oplossingen fileleed rond Kortrijk In opdracht van het Vlaamse Agentschap Wegen en Verkeer werkt Witteveen+Bos met partner TML aan het verbeteren van de verkeersknooppunten bij Kortrijk. In de huidige situatie ontstaan op diverse locaties in de omgeving van Kortrijk files. Dit heeft een aantal oorzaken. Zo zijn de knooppunten Kortrijk-Zuid, Kortrijk-Oost en Aalbeke door het onvolledig sluiten van de ring R8 niet optimaal vormgegeven. Verder zijn in de omgeving van
Kortrijk diverse netwerkontwikkelingen en ruimtelijke ontwikkelingen voorzien. Verwacht wordt dat hierdoor de verkeersdruk zal toenemen en dat de knooppunten de verkeersstromen niet meer kunnen verwerken. Het Agentschap Wegen en Verkeer wil als wegbeheerder deze problemen voorkomen door onderzoek te doen naar de invloed van de netwerkontwikkelingen en ruimtelijke ontwikkelingen op de verkeersstromen. Witteveen+Bos en TML ontwerpen de voorkeursalternatieven. In de eerste fase
analyseren we de bestaande verkeerstoestand en bekijken we de haalbaarheid van verschillende scenario’s. Begin 2018 starten we met het schetsontwerp dat moet leiden tot een inschatting van het ruimtebeslag voor de aanpassing of uitbreiding. Parallel maken we een overzicht van mogelijk versnelde, kleine verkeerskundige ingrepen die het fileleed op korte termijn al kunnen verlichten. + kristof.myncke@witteveenbos.com
Witteveen+Bos Nieuws december 2017
RAAMOVEREENKOMST MILIEUPROJECTEN
Integraal land- en watermanagement In opdracht van de African Development Bank werkt Witteveen+Bos aan een project voor integraal land- en watermanagement in het stroomgebied van de rivier Songwe. In het stroomgebied op de grens tussen Malawi en Tanzania leven ongeveer 400.000 mensen. Er liggen daarnaast belangrijke landbouwgebieden en bossen. Het land- en waterbeheer in het stroomgebied staat onder druk door onder andere bevolkingsgroei, milieuvervuiling en klimaatverandering.
Het project van Witteveen+Bos richt zich op het ontwikkelen van de ‘Songwe River Basin Commission’, het verbeteren van landbeheer, het opzetten van een waarschuwingssysteem voor overstromingen en het opzetten van een informatiesysteem. Samenwerking met beide landen en lokale stakeholders speelt hierbij een centrale rol. + leon.valkenburg@witteveenbos.com
In oktober 2017 ondertekenden Kadam Environmental Consultants (KEC) en Witteveen+Bos een raamovereenkomst voor milieuprojecten in India. KEC richt zich op milieutechnische diensten en heeft in India een breed netwerk met opdrachtgevers in de industriesector en overheid. De ondertekening van de overeenkomsten markeerde tevens de start van de eerste twee opdrachten aan Witteveen+Bos binnen de raamovereenkomst: technische advisering in bodemsaneringsprojecten van twee verfpigmentproducenten in de Vadodara-regio. We zijn ervan overtuigd dat de overeenkomst zal leiden tot een mooi samenwerkingsverband tussen Kadam en Witteveen+Bos en kansen op de snel groeiende Indiase markt. + bjent.van.der.enden@witteveenbos.com
Watervraagstukken Golfregio Samen zoeken naar duurzame oplossingen
Witteveen+Bos was op 2 november 2017 gastheer voor een delegatie van directieleden en managers van waterbedrijven uit de Golfregio. Deze delegatie nam op uitnodiging van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland deel aan een programma met onder andere Aquatech Amsterdam en presentaties van verschillende bedrijven die actief zijn in de Golfregio, waaronder Witteveen+Bos. Tijdens een werklunch zijn actuele, prangende watervraagstukken in de Golfregio behandeld: verlagen van Non-Reve-
nue Water, vergroten van hergebruik van water en vergroten van de duurzaamheid van de gehele waterketen. Onze kennis en ervaring bleek goed aan te sluiten bij de uitdagingen waar de delegatie een antwoord op zoekt. Dit geeft een verdere impuls aan uitbreiding van de dienstverlening vanuit het Witteveen+Bos-kantoor in Dubai, met onderwerpen als het 1-STEP® filter, waterhergebruik, energie uit afvalwater en duurzame ondergrondse watervoorraden.
Om te voldoen aan de strengere eisen en rekening houdend met de maatschappelijke weerstand tegen organische microverontreinigingen en medicijnresten in water, maken veel waterschappen plannen voor een kosteneffectieve kwaliteitsverbetering van effluent. De bouw van een 1-STEP® filter, inmiddels al jarenlang succesvol functionerend bij Waternet, is dan een snel en eenvoudig te realiseren oplossing. Wereldwijd werken Witteveen+Bos, Nijhuis Industries en Cabot Norit Activated Carbon, destijds samen met Waternet en TU Delft de ontwikkelaars van het innovatieve 1-STEP® filter, ook weer samen aan een succesvolle implementatie.
Voor de London Cycling Campaign heeft Witteveen+Bos onlangs een ontwerp opgeleverd voor het aanbrengen van fietspaden op de London Boulevard. De London Cycling Campaign gebruikt deze ontwerpen in hun campagne om de fietsinfrastructuur verder te verbeteren. Voor het ontwerp en de VR-simulatie werkten de Witteveen+Bos-kantoren in Londen en Nederland samen. De ontwerpen zijn ontwikkeld in 3D en met behulp van simulaties in Virtual Reality konden stakeholders de ontwerpen beoordelen en ervaren. De London Boulevard moet een twee kilometer lange verbinding tussen oosten west-Londen worden, die stimuleert dat forenzen lopen of de fiets of het openbaar vervoer gebruiken. In de huidige situatie komen botsingen tussen motorvoertuigen en voetgangers en fietsers veelvuldig voor, met name op drukke kruispunten. Daarom is in het nieuwe ontwerp voorzien in aparte fietspaden en veiligere kruispunten. Het testen van ontwerpen in VR biedt veel voordelen: voor stakeholders is het ontwerp direct inzichtelijk en begrijpelijk. Vanwege het innovatieve karakter krijgt het project extra aandacht. Dit heeft geleid tot het opnemen van deze route in de toekomstplannen voor fietsinfrastructuur in London. Dat dit gewaardeerd wordt door de omgeving blijkt onder andere uit een nominatie voor de Best Innovation Award in de verkiezing Healthy Street Awards 2017.
+ cor.merks@witteveenbos.com
+ martijn.akkerman@witteveenbos.com
+ egbert.teunissen@witteveenbos.com
1-STEP® filter
Succesvolle kwaliteitsverbetering van rwzi-effluent Waternet heeft op rioolwaterzuiveringsinstallatie (rwzi) Horstermeer al vanaf begin 2013 het 1-STEP® filter in bedrijf voor de nabehandeling van effluent. Dit filter verlaagt in één compacte installatie gelijktijdig en vergaand het gehalte aan zwevende stof, fosfaat, stikstof, metalen, organische microverontreinigingen en medicijnresten.
LONDON BOULEVARD IN VIRTUAL REALITY
Het huidige effluent van rwzi Horstermeer voldoet vanaf die tijd aan de strenge eisen van de lozingsvergunning. Eisen die vanaf 2015 ook vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water gesteld worden. Waternet was door de ontwikkeling, bouw en inbedrijfname van het 1-STEP® filter ruim op tijd ingesteld op deze eisen.
GIFLANDSCHAP REVISITED
ONDERZOEK KUNSTSTOF VERPAKKINGEN
Bodemdeskundige Willem Hendriks van Witteveen+Bos is medeauteur van Giflandschap Revisited. In dit boek geeft fotograaf Wout Berger een actueel overzicht van vijftig Nederlandse saneringslocaties, die hij dertig jaar geleden ook in beeld bracht. Het boek brengt door het oog van de fotograaf een veranderend landschap in beeld: vaak zwaar verontreinigde gebieden die een transformatie hebben ondergaan, maar soms ook niet. Dit levert verrassende en bijzondere beelden op. Naast de foto’s geeft het boek een overzicht van de geschiedenis van bodemsanering in Nederland. Willem Hendriks was initiatiefnemer van dit project en heeft voor de samenstelling van het boek samengewerkt met een groot aantal collega’s uit het werkveld. Het boek is bedoeld om de omvang en veelzijdigheid van de achterliggende bodemsaneringsoperatie in Nederland te laten zien. Het geeft aan dat we grip hebben weten te krijgen op een groot probleem en geeft doorkijk naar toekomstige uitdagingen. Op 3 november 2017 opende in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam een bijbehorende tentoonstelling, waarin zowel de historische als nieuwe foto’s van Wout Berger getoond worden. De tentoonstelling is te zien tot 7 januari 2018. Het boek Giflandschap Revisited is te bestellen via de website www.uitgeverijblauwdruk.nl
In de Raamovereenkomst Verpakkingen (2013) is beschreven hoe gemeenten, de verpakkingsindustrie en de nationale overheid zich inzetten om verpakkingsafval te voorkomen, gescheiden in te zamelen en te recyclen. Mede door de getekende Raamovereenkomst heeft er een sterke toename plaatsgevonden van gescheiden ingezameld PMD-afval (plastics, metalen en drankkartons): circa 250.000 ton op jaarbasis. Gescheiden inzameling van PMD-afval vindt bij het merendeel van de Nederlandse gemeenten plaats met behulp van bronscheiding, dus thuis scheiden. Soms wordt gebruikgemaakt van nascheiding, zoals bij de nieuwe scheidingsinstallatie van AEB Amsterdam, waarbij Witteveen+Bos sinds 2015 betrokken is. Om PMD-afval in te zamelen zijn verschillende inzamelsystemen mogelijk. Deze kunnen leiden tot verschillende inzamelrendementen maar ook tot verschillen in de samenstelling van het afval. In samenwerking met de AfvalSpiegel voert Witteveen+Bos onderzoek uit naar de samenstelling van het PMD-afval, waarbij vele honderden monsters geanalyseerd worden. Het doel is om te komen tot handelsperspectieven voor gemeenten waarmee zij de inzamelresultaten kunnen verbeteren. Daarom vindt tevens een uitgebreide statistische analyse plaats waarbij wordt nagegaan of de verschillen te herleiden zijn tot bijvoorbeeld verschillen in communicatie-inspanningen of serviceverlening, danwel samenhangen met geografische kenmerken. Opdrachtgever voor het onderzoek is het Learning Center Kunststof Verpakkingsafval, dat wordt uitgevoerd door Rijkswaterstaat.
+ willem.hendriks@witteveenbos.com
BLOOTSTELLING EN ZEER ZORGWEKKENDE STOFFEN Regelmatig verschijnen in de pers berichten over het vrijkomen van giftige stoffen als gevolg van incidenten en storingen bij bedrijven. Vaak is er sprake van lekkages, bijvoorbeeld bij flensen, afsluiters of ventielen. Het is van groot belang voor zowel omwonenden als werknemers om zo snel en nauwkeurig mogelijk te weten of er kans bestaat op gevaarlijke blootstelling door te hoge concentraties. Witteveen+Bos heeft recent voor bedrijven dit soort kortstondige blootstellingen gemodelleerd en de risico’s geëvalueerd, onder andere voor benzeen. Ook adviseren we over het voorkomen van emissies door het uitvoeren van veiligheidsstudies, zoals HAZOP-reviews bij chemische bedrijven. Een bijzondere categorie gevaarlijke stoffen zijn Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS). Bedrijven krijgen hier steeds meer mee te maken, doordat de overheid deze stoffen met voorrang aanpakt en er steeds meer stoffen op de ZZS-lijst van het RIVM terechtkomen. ZZS zijn gevaarlijk omdat ze bijvoorbeeld kankerverwekkend zijn, de voortplanting belemmeren of zich ophopen in de voedselketen. De verplichtingen voor bedrijven staan in het Activiteitenbesluit en zijn daarmee rechtstreeks van toepassing. Dat betekent dat bedrijven zelf actief moeten controleren of ze aan alle eisen voldoen. Witteveen+Bos helpt bedrijven met het leveren van de juiste rapportages over de minimalisatieverplichting van deze stoffen, indien nodig ondersteund met metingen en verspreidingsberekeningen voor toetsing aan het zogenaamde maximaal toelaatbare risiconiveau (MTR).
+ rene.eijsbouts@witteveenbos.com
+ aart.schakel@witteveenbos.com
wout berger giflandschap › revisited Willem Hendriks en Theo Edelman Frits Gierstberg en Hans Aarsman
RAAMOVEREENKOMST VERKEERSKUNDE
SCHADEONDERZOEK ZUIDLAREN AFGEROND
De gemeente Groningen gunt perceel 4 van haar raamovereenkomst voor ingenieursdiensten mede aan Witteveen+Bos. Perceel 4 bevat ruimtelijke en verkeerskundige advisering en heeft een looptijd van maximaal vier jaar. Witteveen+Bos behaalde de hoogste score van alle inschrijvers. De gemeente waardeerde onder meer de duidelijke visie op samenwerking, waarin onze focus op het win-winaspect voor beide partijen een belangrijke rol speelt. De gemeente Groningen is de afgelopen jaren flink gekrompen qua medewerkers en wil zich transformeren van een klassiek sturende naar een zichtbare, initiërende en faciliterende organisatie. Witteveen+Bos acht zich als samenwerkingspartner zeer geschikt om hier de komende jaren bij te helpen.
Transport van elektriciteit in hoogspanningslijnen zorgt voor elektrische en magnetische velden. Deze velden kunnen ervoor zorgen dat (metalen) objecten in de nabijheid nadelig worden beïnvloed en er geen sprake meer is van elektromagnetische compatibiliteit (EMC). Gevolgen van beïnvloeding zijn onder meer hoge aanraakspanningen, verstoring van elektrische signalen en een verhoogd risico op wisselstroomcorrosie bij buisleidingen. In opdracht van TenneT onderzocht Witteveen+Bos of de hoogspanningsverbinding Kreekrak-Zandvliet de installaties van waterbedrijf Evides nabij Zandvliet ontoelaatbaar beïnvloedt. Hierbij is gekeken welke spanningen ontstaan op onder meer de buisleidingen en hekwerken op het complex ten gevolge van de naastgelegen 380 kV hoogspanningsverbinding. De uitkomsten hiervan zijn getoetst aan de norm voor beïnvloeding door hoogspanningssystemen (NEN 3654). In de situaties waarin de norm wordt overschreden zijn mitigerende maatregelen benoemd, zodat op het gehele complex EMC wordt bereikt en er geen gevaarlijke of onwenselijke situaties ontstaan.
Witteveen+Bos voert in opdracht van de Nederlandse Aardolie Maatschappij onderzoek uit naar de schades als gevolg van de gaswinning in Groningen en Drenthe. Op 10 november 2017 zijn de inwoners van Zuidlaren geïnformeerd over de oorzaak van de door hen gemelde schade. Voor de ruim 7.600 onderzochte schades - veelal esthetisch zoals een scheur in het stucwerk of een barst in een natuurstenen vloer - is een bouwkundige oorzaak vastgesteld. Bij woningen en gebouwen binnen een straal van ongeveer 2,7 kilometer van het epicentrum is de aardbeving van 23 december 2016 mogelijk van invloed geweest op een deel van de schades. Hiermee is de uitkomst van dit onderzoek anders dan de eerder door ons uitgevoerde schadeonderzoeken in gebieden waar de bevingen hoorbaar en voelbaar zijn, maar met lage magnitudes. Het zijn deze gebieden waarvan professor Bommer (professor Earthquake Risk Assessment op het Imperial College in Londen) heeft gesteld dat die als laatste kunnen worden onderzocht omdat de kans op schade daar het kleinst is. Juist deze kleine kans maakt dat wij tot de grenzen van het mogelijke gaan om de oorzaak van de schades te duiden, vooral in het belang van de bewoners. Kennis over de invloed van relatief lichte bevingen in de buitengebieden is daarbij nog beperkt beschikbaar. We blijven daarom continu de wetenschappelijke grenzen opzoeken en passen nieuwe ontwikkelingen zo snel als mogelijk toe binnen ons onderzoek. Nu blijkt dat een deel van de schades aan woningen dichtbij het epicentrum deels door de beving veroorzaakt kunnen zijn, hebben we weer een belangrijke stap gezet in het wetenschappelijk onderzoek naar geïnduceerde aardbevingen. Kijk voor meer informatie op onze website www.witteveenbos.nl/ nl/resultaten-zuidlaren.
+ harmen.droogendijk@witteveenbos.com
+ sander.scheltens@witteveenbos.com
+ ben.strating@witteveenbos.com
ELEKTROMAGNETISCHE COMPATIBILITEIT HOOGSPANNINGSLIJNEN
Witteveen+Bos Nieuws december 2017
ton CO2 per fte
5,5 5 4,5 4 3,5 2007
2011
2012
2013
Uitstoot per fte
2014
2015
2016
16/17
2017
2020
Doelstelling
Nieuwe CO2-reductiedoelstellingen
Witteveen+Bos publiceerde onlangs een nieuwe tweejaarlijkse berekening van onze CO2-footprint. Daaruit blijkt dat over het tweede deel van 2016 en het eerste deel van 2017 ongeveer 3.900 ton CO2 wordt uitgestoten (4,04 ton per fte). Dit is een reductie van 4,5 % per fte ten opzichte van het jaar 2016. Dit komt door maatregelen als de invoering van elektrisch rijden, minder vliegverkeer en een vermindering van het gasverbruik. Ook is door de invoering van de zogenaamde Meatless Monday op alle kantoren gewerkt aan bewustwording, hoewel de invloed hiervan op de footprint nihil is. Witteveen+Bos heeft een reductie van 29 % gerealiseerd ten opzichte van het gestelde referentiejaar 2007. Daarmee is de target voor 2020 (30 % reductie ten opzichte van 2007) zo goed als gehaald. Dat betekent dat in 2018 een nieuwe, ambitieuze target zal worden gesteld voor de komende jaren, inclusief aanvullende reductiemaatregelen.
Donatie
Jaarlijks doneert Witteveen+Bos in de kerstperiode een bedrag aan een goed doel. Dit jaar is gekozen voor Muima, een non-profitorganisatie opgezet door studenten van de TU Delft. Zij werken samen met een Keniaans spuitgietbedrijf, waar plastic autootjes gemaakt worden van zwerfvuil dat verzameld is door daklozen. Naast de plasticrapers werken er nog twaalf mensen in de fabriek, die met het geld dat ze daarmee verdienen hun familie kunnen onderhouden. Muima investeert onze donatie in het uitbreiden van de fabriek en het verbeteren van de werkomstandigheden. De autootjes die Witteveen+Bos voor de donatie ontvangt, zullen worden uitgedeeld bij een geboorte bij een Witteveen+Bos-collega. Kijk voor meer informatie op www.muima.nl. + communicatie@witteveenbos.com
KEVERLING BUISMANPRIJS
+ maarten.schaffner@witteveenbos.com
EXPOSITIE Tot 7 april 2018 is een tentoonstelling te zien over het principe Building with Nature. De tentoonstelling in het Nationaal Baggermuseum in Sliedrecht is tot stand gekomen in samenwerking met EcoShape, een kennisnetwerk waarin ook Witteveen+Bos participeert. De tentoonstelling laat duurzame en flexibele oplossingen zien voor de ontwikkeling van delta- en kustgebieden. Dit gebeurt aan de hand van vijf voorbeeldprojecten waar ook Witteveen+Bos aan meewerkt, zoals de Marker Wadden. Zie voor meer informatie de website www.nationaalbaggermuseum.nl.
Elke twee jaar reikt de afdeling Geotechniek van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI) de Keverling Buismanprijs uit aan de beste publicaties rondom geotechniek. Het artikel over de proefcampagne voor de Oosterweelverbinding in BelgiĂŤ werd uitgeroepen tot beste artikel verschenen in het vakblad GeoTechniek. Een van de auteurs was Richard de Nijs van Witteveen+Bos. Hij schreef het artikel met zijn samenwerkingspartners. Vooral de nieuw toegepaste meettechnieken werden door de jury genoemd. Dankzij de zeer nauwkeurige glasvezelmonitoringstechnieken ontstond inzicht in het zwelgedrag en de sterkte van de Boomse Klei en kon op basis van deze meetresultaten een grote besparing worden behaald. Het is daarmee een klassiek voorbeeld van het inzetten van proefnames ten behoeve van ontwerp (design by testing). + richard.de.nijs@witteveenbos.com
+ henk.nieboer@witteveenbos.com
DIGITALE NIEUWSBRIEF ONTVANGEN?
VERHUISBERICHT KANTOOR DEN HAAG Het Witteveen+Bos-kantoor in Den Haag is verhuisd. Vanaf half november ontvangen wij onze relaties en partners in het nieuwe kantoor, dat boven het treinstation Den Haag Centraal ligt. Het postadres en telefoonnummer blijven ongewijzigd; het nieuwe bezoekadres is: Koningin Julianaplein 10 12e verdieping 2595 AA Den Haag + hannie.dierx@witteveenbos.com
Het Witteveen+Bos Nieuws is ook digitaal beschikbaar. U kunt zich hiervoor aanmelden via onze website www.witteveenbos.nl/nieuwsbrief. Wilt u voortaan alleen de digitale nieuwsbrief ontvangen en uw abonnement op deze papieren editie opzeggen? Stuur dan een e-mail met uw naam en adres naar communicatie@witteveenbos.com.
Redactieadres Witteveen+Bos Nieuws
Postbus 233, 7400 AE Deventer, telefoon 0570 69 79 11
communicatie@witteveenbos.com, www.witteveenbos.com
Het Witteveen+Bos Nieuws verschijnt drie keer per jaar. Jaargang 25, december 2017