ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÊÈÐÐÈÊÞËÈÌÄ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ (“Áýë÷ýýð” ñýäâèéí æèøýýí äýýð)
ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐ 2011
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Ýìõýòãýñýí: Ãàíòºìºðèéí Ñýëýíãý Áàäàìñ¿ìáýðýëèéí Áàòöýöýã
2
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàíãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð ÌÓÈÑ, Ìýðãýæëèéí Äèäàêòèêèéí Ñóðãàëò Ñóäàëãààíû Òºâèéí àðãà ç¿é÷
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ªÌÍªÕ ¯Ã Íèéãìèéí õºãæëèéí ÿâöàä äýëõèéí óëñ îðíóóä áàéãàëèéí íºõöºë, íººö人 çîõèöñîí àæ àõóéí ñàëáàðóóäûã õºãæ¿¿ëæ ò¿¿íèéã ýðõëýí õºòëºõ øèëìýë àðãóóäûã áèé áîëãîæ èðñíèé íýã íü ìàíàé îðíû õóâüä áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóé þì. Áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóéã ºíº ýðòíýýñ ºíººã õ¿ðòýë çàëãóóëæ èðñíèé íóóö íü áàéãàëèéí òýíöâýðèéã õàäãàëæ ÷àäàæ áàéñàí ÿâäàë áèëýý. Ýíý íü ìîíãîë ìàë÷íû áýë÷ýýðèéã àøèãëàõ íàðèéí òåõíîëîãè, óõàìñàðòàé ¿éë àæèëëàãàà áîëîí òóõàéí ¿åèéí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí îð÷íîîñ õàìààðäàã. Çàõ çýýëèéí øèëæèëòèéí ¿åä ãàðñàí îãöîì ººð÷ëºëò¿¿ä íü çºâõºí ìàëûí òîîã ºñãºæ îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõýýñ ººð àðãàã¿é áàéäëûã ìàë÷äàä áèé áîëãîñîí áºãººä òýä àìüæèðãààãàà äýýøë¿¿ëýõèéí òóëä ìàëûíõàà òîî òîëãîéã, òýð äóíäàà ÿìààã õýò ºñãºõ áîëæýý. Ìàë÷äûí ýíýõ¿¿ ñîíèðõîë íü áàéãàëèéí òýíöâýðò õàðüöàà áýë÷ýýðèéí íººöèéã õàäãàëàí áàðüæ áàéõ ¿íäýñíèé ñîíèðõîëòîé çºð÷èëäºæ ýõýëñýí áàéíà. Ìàíàé îðíû èõýíõ àéìãóóäàä áýë÷ýýðèéã òîéðñîí çºð÷èëòýé, øèéäâýðëýâýë çîõèõ àñóóäëóóä áàéñààð áàéíà. Ãýõäýý ýíä ìàë÷äààñ ººðñ人ñ íü øàëòãààëñàí áîëîí ¿ë øàëòãààëñàí õ¿÷èí ç¿éë ÷ áàéäàã. Ñ¿¿ëèéí ¿åä îðîí íóòãèéí òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûí íýã áîëîîä áàéãàà áýë÷ýýðèéí àñóóäëûã õè÷ýýëèéí õºòºëáºðò õýðõýí òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààðõ ìýäýýëëèéã ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãàä òóñãàëàà. Ãàðûí àâëàãûí íýãä¿ãýýð á¿ëýãò òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿çýë ñàíààã õè÷ýýëäýý áýëòãýõ áóþó êèððèêþëèì áîëîâñðóóëàõäàà õýðõýí áîäèòîéãîîð òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëýõ òóõàé ìýäýýëýë áîëîí äàäëàãà àæëóóä, õî¸ðäóãààð á¿ëýãò áýë÷ýýðòýé õîëáîîòîé çàðèì àñóóäëûí õ¿ðýýíä òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí (ÒÕÁ)-ûí ¿çýë ñàíààã ãàçàðç¿é, ìàòåìàòèê, èðãýíøëèéí õè÷ýýë äýýð áóóëãàæ õýðýãæ¿¿ëñýí òàëààð ýýëæèò õè÷ýýëèéí êèððèêþëèì¿¿äèéã áàãòààñàí áîëíî. “Áýë÷ýýð” ñýäâèéí õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà íü ñóðàëöàã÷äàä àìüä áàéãàëèéí òóõàé öýãöòýé ìýäëýã, òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààãààð àñóóäëûã îëîí òàëààñ íü àâ÷ ¿çýí ýåðýãýýð õàíäàæ çºâ øèéäâýð ãàðãàõ ÷àäâàð ýçýìø¿¿ëýõ, õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí, ò¿¿íèé òýíöâýðò áàéäàëä ñóðàëöàã÷ á¿ð ýçýí õ¿íèé ¸ñîîð õàíäàõ äàäàë òºëºâø¿¿ëýõýä ÷èãëýãäñýí. Áàãø Òà ýíýõ¿¿ ãàðûí àâëàãààñ ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã ººðèéí çààäàã õè÷ýýëäýý õýðõýí òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëýõ òóõàé ìýäýýëýë, àðãà ç¿éí çºâëºìæ áîëîí ÒÕÁûí ¿çýë ñàíààã “Áýë÷ýýð” ñýäâèéí õ¿ðýýíä òóñãàæ áîëîâñðóóëñàí æèøèã õºòºëáºð¿¿äòýé òàíèëöàõ áºãººä ýíý íü òà á¿õíèé ñóðãàëòûí àæèëä äýìæëýã áîëíî ãýäýãò áèä èòãýæ áàéíà.
3
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝà 1992 îíä Áðàçèë óëñûí Ðèî-Äå-Æàíåéðî õîòîä áîëñîí ͯÁ-ûí “Õ¿íèé õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷èí áà õºãæèë” äýýä õýìæýýíèé óóëçàëòààñ “Õºãæëèéí õºòºëáºð21” ãýñýí áàðèìò áè÷ãèéã áàòàëæ, òîãòâîðòîé õºãæèëä õ¿ðýõ ãîë õýðýãñýë íü áîëîâñðîë ìºí ãýæ òîäîðõîéëîîä îäîîãèéí áîëîí èðýýä¿éí íèéãýìä íàñàí òóðøäàà ñóðàëöàí àìüäðàõ ÷àäâàðòàé, á¿òýýë÷, ø¿¿ìæëýëò ñýòãýëãýýòýé, ¸ñ ç¿éòýé èðãýíèé òºëºâø뺺ð ýõ äýëõèéãýý àâðàõ áîëîìæ áàéíà ãýäãèéã õ¿ì¿¿ñ õ¿ëýýí çºâøººð÷, ýíý ÷èãëýëä óëñ îðíóóäûã áîëîâñðîëûí çîðèëãîî òîìú¸îëîí õýðýãæ¿¿ëýõèéã çºâëºñºí áèëýý. Èéìýýñ äýëõèéí îëîí óëñ èðãýäèéíõýý áîëîâñðîëûí õ¿ðòýýìæèéã íýìýãä¿¿ëýõèéí çýðýãöýý ò¿¿íèé ÷àíàðûã îíöãîé ýðõýìëýæ, á¿õ íèéòèéí áîëîâñðîëûí ÷àíàðûí áàòàëãààã õàíãàõ çîðèëãîîð ñòàíäàðòàä ñóóðèëñàí áîëîâñðîëûí øèíý÷ëýëèéã õèéõ áîëñîíòîé óÿëäàí ìàíàé óëñ 2005-2006 õè÷ýýëèéí æèëýýñ ýõëýí öîãö ÷àäàìæèíä ñóóðèëñàí áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà. Áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðò íü ñóðãóóëü, áàãø íàðò òóõàéí öîãö ÷àäàìæóóäûã ñóðàëöàã÷äàä òºëºâø¿¿ëýõèéí òóëä àãóóëãàà ÷ºëººòýé ñîíãîæ, òýðõ¿¿ àãóóëãààð ýçýìø¿¿ëýõ àðãà ç¿éãýý ÷ áàñ ººðñ人 ñîíãîõ ºðãºí áîëîìæèéã íýýæ ºãñºí. ªºðººð õýëáýë, ñòàíäàðò÷èëëûí ãîë çîðèëãî íü õóâü õ¿íèé ÷àíàðòàé ñóð÷, àìüäðàõàä øààðäëàãàòàé öîãö ÷àäàìæèéã òºëºâø¿¿ëýõýä ÷èãëýæ áàéãàà áºãººä ÿìàð àãóóëãûí òóñëàìæòàéãààð òóõàéí öîãö ÷àäàìæèéã òºëºâø¿¿ëýõ íü ñóðãóóëü, áàãø íàðûí øèéäýë õèéõ ýðõèéí áîëîîä õàðèóöëàãûí àñóóäàë áîëñîí. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü íü íýã òàëààñ òóõàéí îðîí íóòàãò õàðüÿàëàãäàõ áàéãóóëëàãà áîëîõûíõîî õóâüä îðîí íóòãèéíõàà ýäèéí çàñàã, íèéãýì, ýêîëîãèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä ººðèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààðàà òîäîðõîé õóâü íýìðýý îðóóëàõ íºãºº òàëààñ, áîëîâñðîëûí øèíý÷ëýëèéí ¿çýë áàðèìòëàëòàé õîëáîîòîéãîîð ñóðàëöàã÷äàä öîãö ÷àäàìæ ýçýìø¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã ÷àíàðòàé çîõèîí áàéãóóëàõ ¸ñòîé. Èéìä áàãø á¿ð ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààãàà ñóðàëöàã÷äûíõàà ñîíèðõîë õýðýãöýýíä òºäèéã¿é ººðèéí îðîí íóòãèéí áîëîí óëñûíõàà õýðýãöýýíä ñóóðèëæ, äýëõèé íèéòèéí ºìíº òóëãàðààä áàéãàà øèéäâýðëýâýë çîõèõ àñóóäëóóäòàé õîëáîí ÿâóóëàõ íü îíîâ÷òîé áºãººä ýíýõ¿¿ áîäèò àìüäðàëààñ ñýäýâëýñýí àñóóäàë íü õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìèéí òîäîðõîé ñýäâ¿¿äýä àãóóëàãäñàí áàéõ õýðýãòýé þì. ªºðººð õýëáýë, àëü ÷ ò¿âøíèé êèððèêþëèì (Á¿ä¿¿â÷ 1) íü òóõàéí îðîí íóòãèéíõàà òóëãàìäñàí àñóóäëûã òàíüæ ìýäýõ, òýäãýýðèéã øèéäâýðëýõýä õóâü íýìýð îðóóëàõóéö áàéõ õýðýãòýé áîëæ áàéíà.
4
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Á¯Ä¯¯Â× 1
Êèððèêþëèìèéí àãóóëãûã ñîíãîõäîî àìüäðàëûí àñóóäëûã õºíäºæ àâ÷ ¿çýõ, àðãà ç¿éãýý ñîíãîõäîî ñóðàëöàã÷äûí ìýäëýã á¿òýýëãýõ ¿éë àæèëëàãààíä áàðèìæààëàõ øààðäëàãàòàé áîëñíîîð óëàìæëàëò ñóðãàëòàíä äàâàìãàéëæ áàéñàí áàãø çààõ ç¿éëýý ñàéí áîëîâñðóóëæ, ººðèéí ñàéí îéëãîæ ìýäñýí ç¿éëýý ñóðàã÷äàä äàìæóóëäàã áàéñàí àðãà ç¿é òîõèðîõã¿é áîëæ áàãø íàðààñ ººðèéí çààäàã õè÷ýýëèéíõýý àãóóëãà áîëîí áàãøëàõ àðãà ç¿éãýý òàñðàëòã¿é øèíý÷ëýí õºãæ¿¿ëæ áàéõ íºõöºë áàéäëûã øààðäàõ áîëñîí. Áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýýä õýäýí æèë ºíãºðñºí õýäèé ÷ áàãø á¿ð ººðèéí çààäàã õè÷ýýëèéí ñòàíäàðòàà á¿ðýí ã¿éöýò óõààðàí îéëãîæ, ò¿¿íèéã ìºí ÷àíàðààð íü õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãàà õàðèëöàí àäèëã¿é áàéãàà ýíý öàã ¿åä ñóðãàëòûí ¿íäýñíèé õºòºëáºðò òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã òóñãàí á¿õ õè÷ýýëèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éãýýð äàìæóóëàí õýðýãæ¿¿ëýõ øèéäâýð áîäëîãûí ò¿âøèíä ãàðñàí íü áàãø íàðààñ îäîîãèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààíäàà øèíý ñýòãýëãýý, øèíý ¸ñ ç¿é, øèíý àðãà áàðèëààð õàíäàæ, õè÷ýýëýý øèíý÷ëýí õºãæ¿¿ëæ àæèëëàõûã õ¿ñ÷ áóé õýðýã þì. Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë (ÒÕÁ)-ûí ¿çýë ñàíààã õè÷ýýë äýýð òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëýõ àñóóäàë íü öîî øèíý ç¿éë áèø þì. Ó÷èð íü ìàíàé áàãà, äóíä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä ÒÕÁ-ûí ãîë ¿çýë ñàíàà ñóó÷èõñàí áàéäàã. ¯¿íèéã òîäîðõîé æèøýýãýýð òà á¿õýíä òàíèëöóóëúÿ.
5
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
1. ÅÁÑ-èéí çîðèëãî íü ÒÕÁ-ûí çîðèëãîä áàðèìæààëñàí áàéäàã. Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí çîðèëãî Èðýýä¿éí èðãýäýä áàéãàëü àõóéí õóâüä ñ¿éðýëã¿é, ýäèéí çàñãèéí õóâüä ¿ð àøèãòàé, íèéãìèéí õóâüä øóäàðãà øèéäâýð ãàðãàõ, àðä÷èëëûí ¿íýò ç¿éë, ¿íäñýí çàð÷èì, ñî¸ëûí îëîí òàëò áàéäëûã òîîöîí àñóóäàëä õàíäàõ ÷èãëýëýýð íèéãìèéí àìüäðàëä èäýâõòýé îðîëöîõ ÷àäâàðûã õóâü õ¿í á¿ðò ýçýìø¿¿ëýõ. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí çîðèëãî Îäîîãèéí áîëîí èðýýä¿éí íèéãìèéí àìüäðàëä îðîëöîõ öîãö ÷àäàìæ á¿õèé á¿òýýë÷, ø¿¿ìæëýëò ñýòãýëãýýòýé, íàñàí òóðøäàà ñóðàëöàõ ÷àäâàðòàé èðãýí òºëºâø¿¿ëýõ. 2. Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí öîãö ÷àäàìæóóä (Á¿ä¿¿â÷ 2) íü òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí öîãö ÷àäàìæóóäòàé óÿëäààòàé. Á¯Ä¯¯Â× 2
3. Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí öîãö ÷àäàìæ áîëîí òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí öîãö ÷àäàìæèéã ýçýìø¿¿ëýõ àãóóëãûã äýëõèéí áîëîí îðîí íóòãèéí ò¿âøíèé àñóóäàëòàé õîëáîæ ñóðãóóëü, áàãø ººðñ人 ñîíãîõ áîëîìæòîé (Õ¿ñíýãò 1).
6
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Áàéãàëü îð÷èí
Íèéãýì
Ýäèéí çàñàã
Äýëõèéí ò¿âøèíä
Áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëèéí õîìñäîë
ßäóóðàë
¯éëäâýðëýë
Îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä
Õ¿ñíýãò 1
Óðãàìëûí íººöèéí õîìñäîë
Àæëûí áàéð
Çýýë
4. ÒÕÁ-ûã ýçýìø¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí èðýýä¿éäýý áàðèìæààëàõ, ñèñòåìòýé ñóðàëöàõ, îðîëöîîí äýýð ñóóðèëàõ, ¿éë àæèëëàãààíä áàðèìæààëàõ, íýýëò õèéæ ñóðàëöàõ, á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýõ, ¸ñ ç¿é ¿íý öýíèéã ìýäð¿¿ëýõ ãýñýí òóñãàé äèäàêòèê çàð÷ìóóä íü áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòûí àðãà ç¿éí õºãæëèéí ¿íäýñ õýñýãò òóñãàãäñàí áîëîìæèéã òýíö¿¿ îëãîõ çàð÷èì, òåõíîëîãèéí çàð÷èì, ñóðàëöàõóéí çàð÷èì, áàãøëàõóéí çàð÷èì ãýñýí äèäàêòèê çàð÷ìóóäòàé òîõèðäîã. Èéìýýñ áàãø òà áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòààð ¿íýëýãäýõ¿éöýýð êèððèêþëèìýý áîëîâñðóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäâàë òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã ººðèéí õè÷ýýë äýýðýý òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áàéíà ãýñýí ¿ã. Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðò íü áàãø íàðûí õàìòûí àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä õýðýãæèõýýð õèéãäñýí ó÷ðààñ àëü ÷ ò¿âøíèé êèððèêþëèìèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éã ñîíãîæ áîëîâñðóóëàõàä áàãø íàðûí õàìòûí àæèëëàãàà ÷óõàë þì. Îðîí íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæèëòýé õîëáîîòîé àñóóäëóóä îëîí áàéãàà áîëîâ÷ ñîíãîëò õèéõäýý äóðààðàà ñîíãîæ áîëîõã¿é. Èéìýýñ òà á¿õýí òîãòâîðòîé õºãæëèéí òîäîðõîé íýã àñóóäëûã ñîíãîæ àâàõäàà äàðààõ øàëãóóðóóäûã àøèãëàí õè÷ýýëèéí ñýäâýý ñîíãîõûã çºâëºæ áàéíà.
7
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë ýçýìø¿¿ëýõ
Á¯Ä¯¯Â× 3
8
·
Энэ сэдэв нь орон нутгийн, ¿ндэсний болон дэлхийн т¿вшин дэх ¿йл явц, òýäãýýðèéí хоорондын уялдаа холбоог харуулж чадах уу?
·
Энэ сэдэв нь х¿м¿¿сийн хэрэгцээ ººрчлºгдсºнтэй холбоотойгоор ¿йл ажиллагааны талбар ººрчлºгдºж байгааг харуулж чадах уу?
·
Энэ сэдэв нь ºнгºрсºнд болон ºнººдºр гаргаж буй шийдвэр¿¿д ирээд¿й ¿еийнхэнд яаж нºлººлºхийг харуулж чадах уу?
·
Энэ сэдэв нь нийгмийн амьдралын ¿¿днээс тогтвортой хºгжлийн гурван асуудлыг хºндºж авч ¿зэхэд тохирох уу?
·
Энэ сэдэв нь òîãòâîðòîé õºãæëèéí ãурван асуудлын цар х¿рээ болон тэдгээрийн дотор нь байгаа îðîëöîã÷ òàëóóäûí сонирхîë юугаараа зохицох, юугаараа зºрчилдºх вэ ãэдгийг харуулж чадаõ уу?
·
Энэ сэдэв нь îðîëöîã÷ òàëóóäûí ýсрэг, тэсрэг болон нэгдмэл сонирхлыг нийт нийгмийн сонирхлын ¿¿днээс нэгтгэж нэг болгон боловсруулах боломжèéã õàðóóëæ ÷àäàõ óó?
·
Энэ сэдэв нь олон шинжлэх ухааны зааг дээр ºргºн х¿рээний эсвэл маш нарийн тодорхой мэдлэг дээр суурилж байна уу?
·
Энэ сэдэв нь суралцагчдын одоогийн болон ирээд¿йн амьдралд ямар ач холбогдолтой вэ?
·
Ýíý ñýäâýýð ýçýìøñýí ìýäëýã ÷àäâàðûã ººð ñýäýâ äýýð áóóëãàí õýðýãëýõ áîëîìæòîé þó?
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Õè÷ýýëèéí ñýäâèéã ñîíãîæ àâñíû äàðàà õºòºëáºðºº õàìòàð÷ áîëîâñðóóëàõäàà òà á¿õýí äàðààõ àñóóäëûã øèéäâýðëýõ õýðýãòýé.
áîëîâñðóóëàõàä òîîöîõ àñóóäàë
Íýã ñýäâèéí õýä õýäýí õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéã
Á¿ä¿¿â÷ 4
·
ßìàð хичээл¿¿ä äээр хºтºлбºрºº хэрэгж¿¿лэхээ сонгох .
·
Ñîíãîñîí хичээл¿¿äийн ямар сэдвийг ¿зэх ¿ед óã асуудлыг хºндºх нь тохиромжтойг хичээл б¿рийн хувьд гаргах.
·
Áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí öогц чадамжийн ямар мэдлэг, чадваруудòàé õîëáîæ óã асуудлыг ямар хэмжээнд õºíäºæ àâ÷ ¿çýõèéã òîäðóóëàõ.
·
Áага, суурь, б¿рэн дунд боловсролын т¿вшíèé àãóóëãûí áîñîî áà õºíäëºí õîëáîîã ãàðãàõäàà ñóðãàëòûí ¿íäýñíèé õºòºëáºðò áàðèìæààëàõ.
·
Ñîíãîñîí агуулгà нь тухайн ангийн сурагчдын ñîíèðõîë, нас сэтгэх¿йн онцлогò òîõèðóóëàí ýëåìåíòàð÷èëàõ, ïðàãìàò÷èëàõ.
·
Àãóóëãàà ñîíãîæ áîëîâñðóóëàõäàà õ¿¿хдэд хэт их ачаалал ºгºхг¿йгээр, тэдний боломжоос хэт ºндºр шаардлага тавихг¿йгээр асуудлыг шийдвэрлэх.
·
Суралцагчäàä òóõàéí мэдлэг, чадварыг эзэмш¿¿ëýõ ¿éëèéí àëõìóóäûã õóãàöààíû õàìò íàðèéí òºëºâëºñºí äаалгаврóóäûã áîëîâñðóóëàõ.
·
Íýãæ õè÷ýýëèéí õºòºëáºðò õичээлийн явцыг ¿йл ажиллагаа, дэс дарааны хувьд цаг хугацаатайгаар тºлºвлºæ áè÷èõ.
·
Áîëîâñðóóëñàí õºòºëáºðèéã õýçýý, ÿìàð õóãàöààãààð õýðýãæ¿¿ëýõýý òîõèðîõ.
·
Õºòºëáºðèéã áîäèò õè÷ýýë äýýð õýðýãæ¿¿ëýõýä сургуулийн з¿гээс ямар нэг зохицуулалт хийх шаардлагаòàé ýñýõèéã òîäðóóëàõ.
9
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ÄÀÄËÀÃÀ ÀÆÈË 1
Ñýäýâ Çîðèëãî
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûã ýçýìø¿¿ëýõ àãóóëãûí ñîíãîëò Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûã ýçýìø¿¿ëýõ àãóóëãà ñîíãîõ øàëãóóðûã àøèãëàæ, ñîíãîæ àâñàí ñýäýâòýý àíàëèç õèéõ
¯éë àæèëëàãààíû àëõìóóä
Àëõàì 1: y Îðîëöîã÷äûã 1-3 õ¿ðòýë òîîëóóëæ, áàãò õóâààãààä 3 ýãíýýãýýð ñóóëãàíà. y Îðîëöîã÷äîä øàëãóóð àñóóëòóóäûã íýã íýãýýð òàíèëöóóëàõ áºãººä òóõàéí àñóóëòàä 1 ýãíýýíä õàðàëäàà ñóóæ áóé 3 îðîëöîã÷ õàìòàð÷ àæèëëàõûã òàéëáàðëàæ ºãíº. y Ãîëûí ýãíýýíä ñóóæ áóé ãèø¿¿ä ñóóäàëäàà ¿ëäýíý. Õàðèí áàðóóí ãàð òàëä ñóóæ áóé îðîëöîã÷èä íàð çºâ, ç¿¿í ãàð òàëä ñóóæ áóé îðîëöîã÷èä íàð áóðóó øèëæèí ñóóæ øèíý áàãèéí á¿ðýëäýõ¿¿í áèé áîëãîîä îðîëöîã÷ á¿ð áèå áèåäýý ººðèéí ñàíàëàà òàíèëöóóëæ, áóñäûí ¿çýë áîäëûã ñîíñîæ, øèíý ñàíààã òýìäýãëýí áè÷íý. y Äýýðõ àëõìûã àñóóëò á¿ðèéí õóâüä íýã óäàà äàâòàí õèéëãýíý. y Îðîëöîã÷äûã 3 òîì áàãò õóâààíà. Èíãýõäýý íàð çºâ ýðãýñýí îðîëöîã÷èä, íàð áóðóó ýðãýñýí îðîëöîã÷èä, ñóóäàëäàà ¿ëäñýí îðîëöîã÷èä òóñ òóñ íýã áàã áîëíî. y Áàãóóä ¿ð ä¿íãýý íýãòãýí áóñäàäàà òàíèëöóóëíà. Àëõàì 2: y Îðîëöîã÷äîîð ºíãèéí öààñ ñóãëóóëàí 4 áàã áîëãîæ õóâààíà. y Áàã òóñ á¿ð “Áýë÷ýýð” ñýäâèéí õ¿ðýýíä îðîëöîã÷ òàëóóäûí ñîíèðõîë þóãààðàà çîõèöîæ, þóãààðàà çºð÷èëäºæ áàéãààã æ¿æèã÷èëñýí òîãëîëòîîð õàðóóëàõ äààëãàâàð ºãíº. Èíãýõäýý áàãóóä ººðèéíõºº îðîí íóòãèéí îíöëîãò òîõèðóóëàí îðîëöîã÷ òàëóóäàà ñîíãîæ àâàõ õýðýãòýé. y Áàãèéí ãèø¿¿ä õýí ÿìàð ä¿ðä òîãëîõîî øèéäýæ áýëòãýëýý õèéíý. Áàãèéí á¿õ ãèø¿¿ä ýíýõ¿¿ òîãëîëòîíä ä¿ð á¿òýýõ
10
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
y y
¸ñòîé áºãººä áýëòãýõ õóãàöàà 10 ìèíóò áàéíà. Áàã òóñ á¿ð õºíäñºí àñóóäëàà 5 ìèíóòàíä áàãòààí æ¿æèã÷èëñýí òîãëîëòîîð ¿ç¿¿ëíý. Æ¿æèã÷èëñýí òîãëîëòûí äàðàà íýãäñýí õýëýëö¿¿ëýã çîõèîí áàéãóóëíà. Õýëýëö¿¿ëýãèéí ºìíº îðîëöîã÷ á¿ð äîîðõ õ¿ñíýãòèéã äýâòýðòýý áýëòãýæ çóðñàí áàéõ áºãººä õýëýëö¿¿ëýãèéí ÿâöàä óã õ¿ñíýãòýíä òýìäýãëýë õèéíý.
Îðîëöîã÷ òàëóóä
Ñîíèðõîë
Ǻð÷èëòýé àñóóäàë
Ýñðýã áîëîí íýãäìýë ñîíèðõëûã íèéò íèéãìèéí ñîíèðõëûí ¿¿äíýýñ íýãòãýí øèéäâýðëýõ áîëîìæ
Àëõàì 3: y Îðîëöîã÷äûã ºìíºõ áàãèéí á¿ðýëäýõ¿¿íýýð ¿ðãýëæ¿¿ëýí àæèëëóóëíà. Èíãýõäýý óã ñýäâèéí õ¿ðýýíä ýäèéí çàñàã, íèéãýì-ñî¸ë, áàéãàëü îð÷èíòýé õîëáîîòîé øèéäâýðëýõ øààðäëàãàòàé ÿìàð àñóóäëóóä áàéãààã ãóðâàí áàãàíàòàé õ¿ñíýãòýíä àíãèëæ áè÷íý. y Äýýðõ àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõýä îðîëöîã÷äîä ÿìàð ÷àäâàðóóä øààðäëàãàòàé áàéãààã õàìòðàí ÿðèëöàíà. y Áàãóóä ñàíàëàà ñîëèëöîæ, àæëûíõàà ¿ð ä¿íã íýãòãýí ä¿ãíýíý. Ǻâëºìæ
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäëûã á¿õ õè÷ýýëèéí á¿õ ñýäýâò òóñãàõ àëáàã¿é áºãººä õàðèí òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã á¿õ õè÷ýýëèéí á¿õ ñýäâýýð äàìæóóëàí òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëýõ õýðýãòýé ãýäãèéã áàãø Òà àíõààð÷ àæèëëààðàé. ªºðººð õýëáýë ýäèéí çàñàã, íèéãýì, áàéãàëü îð÷íû àñóóäëûã ýýëæèò õè÷ýýë á¿ð äýýð àâ÷ ¿çýõ áîëîìæã¿é áºãººä õàðèí ñóðàëöàã÷ á¿ðèéã õè÷ýýëäýý èäýâõòýé îðîëöóóëàõ, ñóðàëöàõ òýãø áîëîìæîîð õàíãàæ, àñóóäëûã óÿëäàà õîëáîîíä íü àâ÷ ¿çýæ àëèâàà øèéäâýð ãàðãàõàä ººðèéí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëäýã, áóñäûí ¿çýë áîäëûã õ¿íäýòãýí ¿çäýã ãýõ ìýò ÷àäâàðóóäûã ýçýìø¿¿ëýõ, õºãæ¿¿ëýõýä õè÷ýýë á¿ðòýý àíõààðààðàé.
11
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ÄÀÄËÀÃÀ ÀÆÈË 2 Ñýäýâ
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã á¿ëýã ñýäâèéí êèððèêþëèìä òóñãàõ íü
Çîðèëãî
“Áýë÷ýýð” á¿ëýã ñýäâèéí êèððèêþëèìèéí íýãýí õóâèëáàðûã õàìòàð÷ áîëîâñðóóëàõ
¯éë àæèëëàãààíû àëõìóóä
Àëõàì 1: y Îðîëöîã÷äûã 4 áàãò õóâààíà. Áàãèéí ãèø¿¿í á¿ðò öààñ òàðààæ ºãíº. y Îðîëöîã÷ á¿ð “Áýë÷ýýð” ñýäâèéã ¿çýõ íü ñóðàëöàã÷äûí îäîîãèéí áîëîí èðýýä¿éí àìüäðàëä ÿìàð à÷ õîëáîãäîëòîé âý? ãýäãèéã ñóóðü áîëîí òàíèí ìýäýõ¿éí õýðýãöýýã ¿íäýñëýí òîäîðõîéëîí áè÷èõ äààëãàâàð ºãíº. y Áàã äîòðîî àñóóäëàà òàíèëöóóëààä íýãòãýæ öààñàí äýýðýý áè÷íý. y Áàãóóä àæëàà òàíèëöóóëíà. y Áàãóóäûí àæèëòàé òàíèëöñíû äàðàà õàìòðàí ÿðèëöàæ, á¿ëýã ñýäâèéí êèððèêþëèìèéí õýðýãöýýã òîìú¸îëîí ãàðãàíà.
Á¿ëýã ñýäâèéí õýðýãöýýã òîäîðõîéëîõ
Á¿ëýã ñýäâèéí çîðèëãûã òîäîðõîéëîõ
Àëõàì 2: y Áàãóóä õàìòðàí õýëýëöýæ “Áýë÷ýýð” á¿ëýã ñýäâèéí êèððèêþëèìèéí çîðèëãûã òîäîðõîéëíî. Èíãýõäýý äýýð äóðüäñàí õýðýãöýýí äýýð ¿íäýñëýõýýñ ãàäíà ñóðàëöàã÷äàä ýçýìø¿¿ëýõ öîãö ÷àäàìæèíä áàðèìæààëíà. y Õàìòðàí ÿðèëöàæ çîðèëãîî òîìú¸îëîí áè÷íý. y Çîðèëãîäîî áàðèìæààëàí çîðèëòóóäàà òîäîðõîéëîí áè÷íý. Èíãýõäýý á¿ëýã ñýäâèéí çîðèëãî áîëîí çîðèëò íü õè÷ýýë äýýð áèåëýãäýõýýð ìºí ¿íýëýãäýõ áîëîìæòîé áàéõûã àíõààðààðàé.
Á¿ëýã ñýäâèéí àãóóëãûã ñîíãîõ
Àëõàì 3: y Áàã òóñ á¿ð ºìíºõ äàäëàãà àæëûí ¿ð ä¿íä ¿íäýñëýí “Áýë÷ýýð” ñýäâèéí õ¿ðýýíä ÿìàð àñóóäëûã õºíäºæ àâ÷ ¿çýõ áîëîìæòîé òàëààð õýëýëöýíý. y Õýëýëöñýí àñóóäëóóäàà õ¿ñíýãòýíä öóâóóëàí áè÷íý. y Ýäãýýð àñóóäëóóäûí õ¿ðýýíä ÿìàð àãóóëãà áàéõàà ñîíãîíî. Ýíý àãóóëãàà ÿìàð ÿìàð õè÷ýýë äýýð àâ÷ ¿çýæ áîëîõûã øèéäâýðëýíý.
12
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
y
y
Áàãóóäàä áîëîâñðîëûí ñòàíäàðòóóäûã òàðààæ ºãºõ áà ýíý ñýäâèéí õ¿ðýýíä ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí ÿìàð ìýäëýã, ÷àäâàðóóäûã ýçýìø¿¿ëýõ áîëîìæòîé âý? ãýäãèéã òîäîðõîéëíî. Á¿õ õè÷ýýë äýýð “Áýë÷ýýð” ãýñýí èæèë ãàð÷èãòàéãààð îðîõ óó? ßìàð ñýäýâòýé áàéõ íü òîõèðîìæòîé òàëààð ÿðèëöàæ õè÷ýýëèéí ñýäâýý ñîíãîíî. ̺í ñîíãîñîí àãóóëãàà õýäýí öàãààð ¿çýõýý òîõèðíî. Èíãýõäýý äàðààõ õ¿ñíýãòèéã àøèãëàæ áîëíî. Øèéäâýðëýõ àñóóäëóóä
Ñòàíäàðòàä òóñãàãäñàí ìýäëýã, ÷àäâàð
Ñóäàëæ áîëîõ õè÷ýýë
Äýä ñýäýâ
Ñóäëàõ öàã
Á¿ëýã ñýäâèéí àðãà ç¿éã ñîíãîõ
Àëõàì 4: y Ñóðàëöàã÷äûí àíõààðëûã ÿàæ òàòàõ, õýðõýí ñýäýëæ¿¿ëýõ äèäàêòèê øèéäëèéã îëîí òàëààñ íü àâ÷ ¿çíý. y Ñîíãîñîí ìýäëýã, ÷àäâàðàà ýçýìø¿¿ëýõèéí òóëä ñóðàëöàã÷äûíõàà íàñ, ñýòãýõ¿éí îíöëîãò òîõèðñîí äààëãàâðóóäûã áîëîâñðóóëíà. y Ñóðàëöàã÷èä ýíý äààëãàâðûí õ¿ðýýíä ýçýìøèõ ìýäëýã, ÷àäâàðóóä, ýäãýýðèéã ýçýìø¿¿ëýõýä îþóíû áîëîí ¿éëèéí ÿìàð àëõìóóäûã õèéëãýõ, ÿìàð õóãàöàà øààðäàãäàõ, á¿õ ñóðàëöàã÷äûí îðîëöîîã òýãø õàíãàõàä àíõààð÷ òºëºâëºíº. y Äààëãàâðûã áîëîâñðóóëàõäàà ñóðàëöàã÷ààñ àñóóõ àñóóëò, õàðèóëòûí áîëîìæèò õóâèëáàð, ñóðàëöàã÷äûí ç¿ãýýñ èðýõ àñóóëò, áàãøèéí ºãºõ õàðèóëò, ñóðàëöàã÷äûí ãàðãàæ áîëîõ àëäàà ãýõ ìýò àñóóäëûã óðüä÷èëàí òîîöîæ òºëºâëºíº.
Á¿ëýã ñýäâèéí õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã ñîíãîõ
y
y
Á¿ëýã ñýäâèéí ¿íýëãýýã ñîíãîõ
y
y
Îðîëöîã÷èä á¿ëýã ñýäýâò õýðýãëýãäýõ õýðýãëýãäýõ¿¿íèé æàãñààëòûã ãàðãàíà. Ýäãýýð õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã ÿìàð çîðèëãîîð õýðõýí ÿàæ áýëòãýõ, õýðýãëýõýý òºëºâëºíº. Õýðýãëýãäýõ¿¿íèéã áýëòãýõýä øààðäëàãàòàé öàã õóãàöàà, ìºí㺠ñàíõ¿¿ãèéí çàðäëàà ãàðãàíà. Á¿ëýã ñýäâèéí ¿íýëãýýã õýðõýí ã¿éöýòãýõ òàëààð ñàíàë ñîëèëöîæ, ¿íýëãýýíèé äààëãàâðóóäàä òàâèãäàõ øàëãóóðûã õàìòðàí ÿðèëöàíà. Á¿ëýã ñýäâèéí ¿íýëãýýíèé äààëãàâàð áîëîâñðóóëíà. 13
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝà 2.1
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã ýýëæèò õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä òóñãàõ íü
Îðîí íóòãèéí îíöëîãèéã òóñãàñàí êèððèêþëèì áîëîâñðóóëàõ
ÅÁÑ íü ººðèéí îðøèí áóé îðîí íóòãèéíõàà íèéãýì, ýäèéí çàñàã, ýêîëîãèéí àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä ººðèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààãààðàà òîäîðõîé õóâü íýìýð îðóóëàõ ¸ñòîé ó÷ðààñ õè÷ýýëèéí àãóóëãàäàà ýíý àñóóäëûã òóñãàõ øààðäëàãà ç¿é ¸ñîîð ãàð÷ èðäýã. ͺ㺺 òàëààñ ñóðàëöàã÷äàä õýçýý, õààíà õýðýãëýãäýõ íü ìýäýãäýõã¿é ç¿éëèéã çààæ ñóðãàõààñ çàéëñõèéæ, òýäíèé ºäºð òóòìûí àìüäðàëòàé õîëáîîòîé àñóóäëûã àâ÷ ¿çýõèéã íýýëòòýé êèððèêþëèìèéí áîäëîãîä òóñãàñàí áàéäàã. Ýíý íü áàãø íàðò êèððèêþëèìýý áîëîâñðóóëàõäàà îðîí íóòãèéíõàà îíöëîãèéã òóñãàí áîëîâñðóóëæ ÷àäàõ þì áîë ñóðàëöàã÷ ãýðòýý õàðèàä ýöýã, ýõòýéãýý ÿðèõ ç¿éëòýé, ãàäàà ãàðààä ñóäàëæ ¿çýõ, õàðàõ ç¿éëòýé áîëäîã. ̺í ìèíèé ìýäëýã èéì þìàíä õýðýã áîëîõ þì áàéíà ãýäãèéã ñóðàëöàã÷ ººðºº óõààðäàã, þìûã àæèãëàæ ñóäëàõ ÷àäâàð íýìýãääýã áàéíà.
Áàãø íàð õàìòûí, á¿òýýë÷ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ
Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãààíû íýã õýñýã íü õè÷ýýëäýý áýëòãýõ áóþó õè÷ýýëèéí êèððèêþëèì (á¿ëýã, íýãæ, ýýëæèò õè÷ýýëèéí) áîëîâñðóóëàõ þì. ªìíºõ äàäëàãà àæëààð òà á¿õýí õàìòàð÷ “Áýë÷ýýð” á¿ëýã ñýäâèéí êèððèêþëèìèéí íýãýí õóâèëáàðûã áîëîâñðóóëñàí áºãººä ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãààãàà ¿ðãýëæë¿¿ëýí íýãæ, ýýëæèò õè÷ýýëèéí õºòºëáºðºº ìºí õàìòðàí áîëîâñðóóëæ, ò¿¿íèéãýý áîäèò õè÷ýýë äýýð õýðýãæ¿¿ëíý ãýäýãò áèä èòãýæ áàéíà. Óã ñýäâèéí õ¿ðýýíä òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿çýë ñàíààã õýðõýí áîäèòîéãîîð õýðýãæ¿¿ëæ áîëîõûã òºñºëä õàìðàãäàæ áóé áàãø íàðûí áîëîâñðóóëñàí ýýëæèò õè÷ýýëèéí æèøèã êèððèêþëèìèéã òà á¿õýíä òàíèëöóóëæ áàéíà. Ýäãýýð êèððèêþëèìä ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã õýðõýí òóñãàñíûã ÒªÌ 1–èéã àøèãëàí àíàëèç õèéæ ººðèéí ä¿ãíýëòèéã ãàðãààðàé. Ýíýõ¿¿ øàëãóóðûã àøèãëàí ìºí ººðñäèéí áîëîâñðóóëñàí õºòºëáºðòºº ¿íýëãýý õèéãýýðýé.
14
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ÒªÌ 1 ÒÕÁ-ûí ¿çýë ñàíààã õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìä òóñãàí õýðýãæ¿¿ëæ áóéã ¿íýëýõ øàëãóóð
Ñóðàëöàã÷èä àëèâàà àñóóäëûã óÿëäàà õîëáîîíä íü àâ÷ ¿çýõ, øèéäâýðëýõ áîëîìæèéã òóñãàæ, õýðýãæ¿¿ëæ áóé áàéäàë
Îðîëöîîí äýýð ñóóðèëàõ
Ñóðàëöàã÷ á¿ðèéã õè÷ýýëä èäýâõòýé òàòàí îðîëöóóëæ áóé áàéäàë
¯éë àæèëëàãààíä áàðèìæààëàõ
Ñóðàëöàã÷èä ººðèéí òóðøëàãà, ºìíºõ ìýäëýãòýý òóëãóóðëàí ìýäëýãýý á¿òýýõäýý áèå äààæ áîëîí áóñàäòàé õàìòàð÷ ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ áîëîìæèéã á¿ðä¿¿ëñýí áàéäàë
Íýýëò õèéæ ñóðàëöàõ
Ñóðàëöàã÷èä àñóóäëûã ººðñ人 òàíèí ìýäýæ, ò¿¿íèéãýý õýðõýí øèéäâýðëýõ àðãà ç¿éí àëõìóóäûã òóñãàñàí áàéäàë
Á¿òýýë÷ ñýòãýëãýýã õºãæ¿¿ëýõ
Ñóðàëöàã÷äûí ñýòãýõ¿éã áèå äààæ áîëîí áóñäûí äýìæëýãòýéãýýð õºãæ¿¿ëýõ äàñãàë äààëãàâðóóäûã áîëîâñðóóëñàí áàéäàë
¨ñ ç¿é, ¿íý öýíèéã ìýäð¿¿ëýõ
Ñóðàëöàã÷èä óã ñýäâèéí õ¿ðýýíä ÿíç á¿ðèéí ¿çýë áîäëîîð õàíäàõ áîëîìæèéã òóñãàñàí áàéäàë
Îãò ¿ã¿é
Ñèñòåìòýé ñóðàëöàõ
Áàãà çýðýã
Èðýýä¿éäýý áàðèìæààëàõ
Ñóðàëöàã÷èä ººðèéí èðýýä¿éã òºñººëæ áóé òºñººë뺺 õºãæ¿¿ëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã òóñãàæ, õýðýãæ¿¿ëæ áóé áàéäàë
Äóíä çýðýã
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã òóñãàñàí ýñýõèéã èëð¿¿ëýõ øàëãóóð
Ñàéí
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíàà
Êèððèêþëèìä áîäèòîéãîîð òóñãàñàí áàéäàë
15
16
Ìýäëýã á¿òýýëãýõ àðãà ç¿é
Ìýäëýã á¿òýýëãýõ àðãà ç¿é
Ìýäëýã á¿òýýëãýõ àðãà ç¿é
Ìýäëýã á¿òýýëãýõ àðãà ç¿é
Ìýäëýã á¿òýýëãýõ ¿éëèéí àëõìóóä Ìýäëýã á¿òýýëãýõ ¿éëèéí àëõìóóä Ìýäëýã á¿òýýëãýõ ¿éëèéí àëõìóóä
Îðîí íóòãèéíõàà áýë÷ýýðèéí óðãàö, äààöûã òîäîðõîéëîõ àðãàä ñóðàëöàõ Áýë÷ýýð äîðîéòîæ áóé øàëòãààíóóäûã òàíèí ìýäýæ, ººðèé㺺 áîëîí áóñäûã ¸ñ ç¿éí ìóõàðäìàë áàéäàëä îðîõîîñ ñýðãèéëýõ ÷àäâàðò ñóðàëöàõ Áýë÷ýýðèéã õýðõýí ç¿é çîõèñòîé àøèãëàæ áàéñàí ìàë÷äûí óëàìæëàëò àðãà óõààí, ñî¸ëîîñ ñóðàëöàõ
Àìüäàð÷ áóé îðîí íóòãàà õºãæ¿¿ëüå
Ìàíàé áýë÷ýýðò õýäýí ìàë áàãòàõ âý?
Áýë÷ýýðèéí äîðîéòîëä õýí áóðóóòàé áý?
Áýë÷ýýðèéã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõàä þó àíõààðàõ âý?
Ãàçàð ç¿é VIII àíãè
Ìàòåìàòèê VIII àíãè
Èðãýíøèë VIII àíãè
Õ¿í áàéãàëü V àíãè
Àðãà ç¿é
Ìýäëýã á¿òýýëãýõ ¿éëèéí àëõìóóä
Àãóóëãà
Îðîí íóòãàà òîãòâîðòîé õºãæ¿¿ëýõ àðãà çàìûã ñîíãîõîä ººðèéí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ, øèéäâýð ãàðãàõ ÷àäâàðò ñóðàëöàõ
Çîðèëãî
Ýýëæèò õè÷ýýëèéí ñýäýâ
Õè÷ýýë, àíãè
Õ¿ñíýãò 1. “Áýë÷ýýð” á¿ëýã ñýäâèéí õ¿ðýýíä áîëîâñðóóëñàí ýýëæèò õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìèéí åðºíõèé õ¿ðýý
ÒªÌ 4.1 ÒªÌ 4.2 ÒªÌ 4.3 ÒªÌ 4.4 ÒªÌ 4.5
1-6 õ¿ðòýë äóãààðòàé À4 öààñ ÒªÌ 3.1
ÒªÌ 2.1 ÒªÌ 2.2 ÒªÌ 2.3 Òóðøèëòûí ìàòåðèàëóóä
ÒªÌ 1.1 ªíãèéí õàðàíäàà
Õýðýãëýãäýõ¿¿í
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
2.2
Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîëûí ¿çýë ñàíààã òóñãàñàí ýýëæèò õè÷ýýëèéí êèððèêþëèìèéí æèøýý
Õè÷ýýë
Ãàçàð ç¿é
Õàìðàõ õ¿ðýý
VIII àíãè
Ñýäýâ
Àìüäàð÷ áóé îðîí íóòãàà õºãæ¿¿ëüå (2 öàã)
Çîðèëãî
Îðîí íóòãàà òîãòâîðòîé õºãæ¿¿ëýõ àðãà çàìûã ñîíãîõîä ººðèéí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýõ, øèéäâýð ãàðãàõ ÷àäâàðò ñóðàëöàõ
Õè÷ýýëèéí ÿâö
Õè÷ýýëèéí ýëåìåíò Ñýäýëæ¿¿ëýõ (20 ìèí)
Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãàà
Ñóðàëöàã÷äûã 9 áàãò õóâààíà. Ãîëûí ñèñòåìèéã ä¿ðñëýí
õàðóóëñàí ÒªÌ 1.1 äýõ 9 ø õýñýã÷èëñýí çóðãèéã íýã íýãýýð íü áàã á¿ðò õóâèëæ òàðààæ ºãíº. Áàãóóäàä ºãñºí ìàòåðèàë äýýð ãîëûí òîäîðõîé õýñýã óðñàí ºíãºð÷ áàéãààã õýëýýä ýíý ãîëûí îéð îð÷ìûí áàéãàëü, àí àìüòäûã ºíãèéí õàðàíäàà õýðýãëýí ä¿ðñëýí çóðàõ äààëãàâàð ºãíº. Ñóðàëöàã÷äûí çóðñàí çóðàã äýýð õ¿ì¿¿ñ ñóóðüøààã¿é áàéõàä áàéãàëü íü ÿìàð áàéñíûã òýäíýýð ä¿ðñë¿¿ëýí ãàðãóóëàõàä ýíý õýñãèéí ¿éë àæèëëàãààã ÷èãë¿¿ëæ àæèëëààðàé. Áàãóóäàä òàðààæ ºãñºí ãîëûí ñèñòåìèéí çóðãèéã ýâë¿¿ëýõ äààëãàâàð ºãíº.
Ñóðàã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà Ñóðàëöàã÷èä
áàã äîòðîî äààëãàâðûã ã¿éöýòãýõèéí òóëä ¿¿ðãýý õóâèàðëàíà. Áàãóóä áàãøèéí òàðààæ ºãñºí ìàòåðèàë äýýð ºãñºí çààâðûí äàãóó çóðãàà çóðíà. Çóðñàí çóðãàà òàíèëöóóëíà.
17
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Àñóóäëàà øèéäâýðëýõ (40 ìèí)
Çóðãàà òàíèëöóóëàõ ÿâö íü
áóñàä áàãòàà îéëãîìæòîé áàéõûí òóëä äàðààõ àñóóëòóóäûã áàãóóäààñ ëàâëàí àñóóãààðàé. Ýíý ãîëûí îéð îð÷ìîîð áàéãàëèéí ÿìàð á¿ñ áàéíà âý? Ýäãýýð á¿ñýä ÿìàð ºâñ, óðãàìàë óðãàñàí áàéíà âý? Ýíä ÿìàð ÿìàð àìüòàä õààãóóð áàéíà âý? Ýäãýýðèéí òîî òîëãîé íü õýä ãýæ òîîëîãäñîí áý? Áàãóóäàä
ººðñäèéí çóðñàí çóðàã äýýðõ áàéãàëèéí ÿìàð á¿ñ áàéãàà ìºí ÿìàð óðãàìëóóä, ÿìàð àìüòàä áàéãàà òàëààð ìºí ýäãýýðèéí òîî òîëãîé íü õýä áàéãàà òàëààð òàíèëöóóëíà.
õ¿í ñóóðüøààã¿é ãîëûí õºíäèéä ñóóðèí àìüäðàë áèé áîëãîõîîð 5000 õ¿ì¿¿ñ èðæ áàéãààã íü õýëæ ºãíº. Ýíä ñóóðüøèõäàà ÿìàð àæ àõóé (ìàë) ýðõëýõ, ÿìàð á¿òýýí áàéãóóëàëò õèéõ õ¿ñýëòýé áàéãààãàà çóðãààð èëýðõèéëýõ äààëãàâàð ºãíº. Ãîëûí ñèñòåìèéã ä¿ðñëýí õàðóóëñàí ÒªÌ 1.1 äýõ 9 ø õýñýã÷èëñýí çóðãèéã äàõèí íýã íýãýýð íü áàã á¿ðò õóâèëæ òàðààæ ºãíº.
Áàãóóä òóõàéí ãîëûí
Áàãóóä
Áàãóóä
ººðñäèéí á¿òýýñýí ñóóðèíãàà òàíèëöóóëàõ ÿâöàä äàðààõ àñóóëòóóäûã áàãóóäààñ ëàâëàí àñóóãààðàé. ßìàð àæ àõóé ýðõýëæ áàéíà âý? Ìàëûí òîî òîëãîé õýä õ¿ðñýí áý? Ìàëàà õààãóóð áýë÷ýýæ áàéíà âý?
18
Áàãóóä
õºíäèé人 ÿìàð ñóóðèí àìüäðàë áèé áîëãîõûã õ¿ñ÷ áóéãàà òºñººëºí çóðãààð èëýðõèéëíý.
áèå áèåäýý ººðñäèéí á¿òýýñýí ñóóðèíãàà òàíèëöóóëíà.
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Õè÷ýýëèéã íýãòãýí ä¿ãíýõ (20 ìèí)
Àëü õýñýãò ìàë áýë÷ýýõ ÿìàð
Áàãóóä öààñàà õîî-
òàëáàé áàéíà âý? Õè÷íýýí õ¿í àìüäàð÷ áàéíà âý? Õýäýí àéë ºðõ ýñâýë õýäýí õîò àéë áàéíà âý? Áàãóóäàä òàðààæ ºãñºí ãîëûí ñèñòåìèéí çóðãèéã ýâë¿¿ëýõ äààëãàâàð ºãíº.
ðîíä íü ýâë¿¿ëíý. Èíãýõäýý òàðààæ ºãñºí öààñíû ç¿¿í äýýä áóëàíä “Õ” ãýñýí òýìäýãëýãýýòýé õýñãèéã äýýä òàëäàà õàðóóëæ áàéðëóóëíà.
Áàã òóñ á¿ð ººðñäèéí á¿òýýñýí
ñóóðèíãèéíõàà òàëààð òàíèëöóóëàõ äààëãàâàð ºãíº. Õýëýëö¿¿ëýãèéã
çîõèîí áàéãóóëàõäàà äàðààõ àñóóëòóóäûã àøèãëààðàé. çóðàãíààñ Ýâë¿¿ëñýí õàðàõàä ýíý ãîëûí õºíäèéä ãàíö áàéâàë çîõèõ ç¿éë îëîí äàâòàãäñàí áàéíà óó? Æèøýý íü: ñóðãóóëü, ýìíýëýã... ªíººäºð áîäèò àìüäðàë äýýð òàíàé ñóìàíä áàéõã¿é ç¿éëèéã áàãóóä îðóóëñàí áàéíà óó? Æèøýý íü: èíòåðíýò, õàëóóí, õ¿éòýí óñíû øóãàì ñ¿ëæýý, çàñìàë çàì... ªíººäºð áîäèò àìüäðàë äýýð áàéõã¿é ÷ ãýñýí èðýýä¿éä áàéëãàõûã õ¿ñýõ ç¿éë þó áàéíà âý? Ýäãýýð á¿òýýí áàéãóóëàëò íü òàíàé îðîí íóòàãò àìüäàð÷ áóé õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí ÷àíàðûã äýýøë¿¿ëýõ ¿¿? Àìüäðàë àõóéä íü ÿìàð íºëºº ¿ç¿¿ëýõ âý?
Áàãóóä
ººðñäèéí á¿òýýñýí ñóóðèíãàà òàíèëöóóëíà.
Áàãóóä
áàãøèéí òàâüæ áóé àñóóëòàíä õàðèóëò ºãíº.
19
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Áàéãàëüä îð÷èíä ýåðýã
áîëîí ñºð㺺ð íºëººëºõ ÿìàð íýãýí íºëººëºë áàéõ óó?... ã.ì Ýíýõ¿¿ àñóóäàë íü òóõàéí îðîí íóòàã ººðºº áèå äààí øèéäýõýýñ èë¿¿ õ¿÷ õºäºëìºð, õºðºí㺠ìºíãº, öàã õóãàöàà øààðäàõ óó? Ǻâëºìæ
20
Ýíýõ¿¿ õè÷ýýë íü òóõàéí ñóðàëöàã÷èéí îäîîãèéí àìüäàð÷ áóé ãàçàð íóòàã íü ºìíº íü ÿìàð áàéñàí, öààøèä ÿàæ ººð÷èëæ õºãæ¿¿ëýõ ãýæ áóéã òýäíýýð õàðüöóóëàí àâ÷ ¿çýõäýý òýä íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí àñóóäëàà õýðõýí øèéäâýðëýæ áàéãàà áîëîí èíãýõäýý áàéãàëü îð÷èíòîéãîî ÿàæ õàíäàæ øèéäâýð ãàðãàæ áàéãàà áóþó ñóðàëöàã÷äûí ¸ñ ç¿é, ººðñäèéí èðýýä¿éäýý õýðõýí õàíäàæ áóé õàíäëàãûã èëð¿¿ëýõ çîðèëãîòîé. ªºðººð õýëáýë, ººðñäèéí àìüäðàõ îð÷èí íºõöºë, àìüæèðãààãàà ñàéæðóóëàõ òàëààð òîäîðõîé øèéäâýð¿¿äèéã ãàðãàõäàà ýäèéí çàñàã, íèéãýì, áàéãàëü îð÷íû àñóóäëûã õàìòàä íü àâ÷ ¿çýæ íýãèéã íü íºãººãººð íü çîëèîñëîõã¿éãýýð øèéäâýðëýõ ÿìàð àðãà çàìóóä áàéäãèéã ñóðàã÷äàä îéëãóóëàõàä ÷èãëýæ áàéãàà þì.
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ÒªÌ 1.1
X
X
X
X
X
X
X
X
X
21
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Õè÷ýýë
Ìàòåìàòèê
Õàìðàõ õ¿ðýý
VIII àíãè
Ñýäýâ
Ìàíàé áýë÷ýýðò õýäýí ìàë áàãòàõ áý? (2 öàã)
Çîðèëãî
Îðîí íóòãèéíõàà áýë÷ýýðèéí óðãàö, äààöûã òîäîðõîéëîõ àðãàä ñóðàëöàõ
Õè÷ýýëèéí ÿâö Õè÷ýýëèéí ýëåìåíò
Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãàà
Ñóðàã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà
Ñýäýëæ¿¿ëýõ (5 ìèí)
Õî¸ð ñóðàëöàã÷èéã ñàíàëààð
Øèéäâýðëýõ àñóóäëàà äýâø¿¿ëýõ (5 ìèí)
Ìàíàé
ìàë÷èä ÿìàð óëàìæëàëò àðãóóäààð ìàëûíõàà áýë÷ýýðèéí óðãàöûã òîäîðõîéëäîã áàéñàí áîë? Òà íàð áýë÷ýýðèéí óðãàö õèð áàéãààã òàíèí ìýääýã àðãóóäààñ ìýäýõ ¿¿?
Ñ ó ð à ë ö à ã ÷ è ä
Àñóóäëàà øèéäâýðëýõ (25 ìèí)
Áàãóóäàä À4 áè÷ãèéí öààñíû
Êàëüêèí öààñàí äýý-
õýìæýýòýé íýâò õàðàãäàõ ãÿëãàð öààñ (êàëüêà)-ûã òàðààæ ºãíº. çóðñàí çóðàãòàé Ñóóðèí öààñàí äýýðýý êàëüêèí öààñàà áàéðëóóëààä 2 ñì-èéí õýìæýýòýé êâàäðàò í¿äòýé áýë÷ýýðèéí òàëáàé òîãòîîõ òîðûã çóðæ áýëòãýõ äààëãàâàð ºãíº.
ðýý 2ñì2 òàëáàéòàé êâàäðàòóóäûã õàðàíäàà øóãàì àøèãëàí çóðíà. Òîð çóðñàí êàëüêèí öààñàà ñóóðèí çóðñàí çóðàãòàé öààñàí äýýðýý áóëàíãóóäûã íü òààðóóëæ äàâõöóóëàí áàéðëóóëíà.
22
íü ñîíãîæ àâààä íýãèéã íü õàøèð òóðøëàãàòàé ìàë÷èí, íºãººã íü øèíý çàëóó ìàë÷èí áîëãîæ òýäíèé áýë÷ýýðèéí òàëààðõ ¿çýë áîäëûã èëýðõèéëñýí æ¿æèã÷èëñýí òîãëîëò õèéëãýíý.
Ñóðàëöàã÷èä
æ¿æèã÷èëñýí òîãëîëòîîð õºíäºæ áóé àñóóäëûí òàëààð õîîðîíäîî ñàíàë ñîëèëöîíî.
ººðñäèéí ìýääýã àðãóóäààñàà íýðëýíý.
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Áýë÷ýýðèéí òàëáàé íü õýäýí
Áýë÷ýýðèéí òàëáàé íü
í¿äýíä õàðãàëçàæ áàéãààã òîîëæ òýìäýãëýõ äààëãàâàð ºãíº.
êàëüêèí äýýð çóðñàí õýäýí äºðâºëæèí í¿äýíä õàðãàëçàæ áàéãààã äýâòýðòýý òýìäýãëýí áè÷íý.
Íýã í¿äýíä ÿìàð õýìæýýòýé
Ñ ó ð à ë ö à ã ÷ è ä
áýë÷ýýð áàéãààã òîîöîîëîõ äààëãàâàð ºãíº. Òàíàé ñóìûí áýë÷ýýðèéí çóðàã 1:100000 ìàñøòàáòàé áàéíà.
ìàñøòàáûí õýìæýýã àøèãëàí íýã í¿äýíä áîëîí íèéò ÿìàð õýìæýýòýé áýë÷ýýð áàéãààã òîîöîîëíî.
Ñóðàëöàã÷
á¿ð ººðñäèéí ãàðãàñàí òîîöîîã áàãèéíõàà áóñàä ãèø¿¿äòýéãýý õàðüöóóëæ øàëãàõ äààëãàâàð ºãíº. ã¿éöýòãýëä Ñóðàëöàã÷äûí õÿíàëò òàâèíà.
Áàã äîòðîî ººðñäèéí
Íýã ìàëä ÿìàð õýìæýýòýé
Äýâòýðòýý
áýë÷ýýðèéí òàëáàé îíîãäîæ áàéãàà òîîöîîã ãàðãàõ äààëãàâàð ºãíº. Õè÷ýýëýý íýãòãýí ä¿ãíýõ (5 ìèí)
ªºðèéíõºº
çóðñàí ãàçàð íóòàã äýýðõ ìàëûí òîî òîëãîé áîëîí àøèãëàãäàæ áóé áýë÷ýýðèéíõýý òàëáàéã õîîðîíä íü õàðüöóóëæ ä¿ãíýëò ãàðãàõ äààëãàâàð ºãíº.
òîîöîîëñîí áýë÷ýýðèéí òàëáàéí õýìæýý íü áóñàä ñóðàëöàã÷òàéãàà òîõèð÷ áàéãàà ýñýõèéã õàðüöóóëàí øàëãàíà. ÿìàð õ ý ì æ ý ý ò ý é áýë÷ýýðèéí òàëáàé íýã ìàëä îíîãäîæ áóéã òîîöîîëíî.
Ñóðàëöàã÷
á¿ð ººðèéí ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýëòýéãýýð ò à é ë á à ð ë à í áè÷èæ, áóñäàäàà òàíèëöóóëíà.
Çàâñàðëàãà Øèéäâýðëýõ àñóóäëàà äýâø¿¿ëýõ (5 ìèí)
Òà íàð ºìíºõ õè÷ýýë äýýð
ººðñäèéíõºº á¿òýýñýí ñóóðèíä ìàëûí áýë÷ýýðèéí òàëáàé ÿìàð õýìæýýòýé áàéãàà áîëîí ýíä õè÷íýýí òîîíû õýäýí òºðëèéí ìàë áàéãàà òàëààð òîîöîî ñóäàëãàà õèéñýí. 23
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
̺í ýíýõ¿¿ òîîöîî ñóäàëãààí
äýýðýý ¿íäýñëýýä òîäîðõîé ä¿ãíýëò¿¿äèéã ãàðãàñàí. Òà íàðûí ãàðãàñàí ìàëûí òîî, áýë÷ýýðèéí òàëáàéòàé õàðüöóóëààä ¿çâýë áýë÷ýýðèéí ºâñ óðãàìàë íü ìàëäàà õ¿ðýëöýýòýé áàéíà óó? Õ¿ðýëöýýã¿é þó? ¯¿íèéã á¿ãäýýðýý ÿàæ ñóäàëæ ìýäýõ âý? Òàâàí
Ñóðàëöàã÷èä
Áàãóóäàä
Ñóðàëöàã÷èä
õîøóó ìàë ºäºðò õè÷íýýí õýìæýýíèé ºâñ èääýãèéã õýðõýí ìýäýõ âý?
Àñóóäëûã øèéäâýðëýõ (25 ìèí)
ºìíºõ õè÷ýýë äýýð ãàðãàñàí ìàëûíõàà òîî òîëãîéã õîíèí òîëãîéä øèëæ¿¿ëýõ äààëãàâàð ºãíº.
òýìýýíèéõýý òîîã 5.7, àäóóíõûàà òîîã 6.6, ¿õðèéíõýý òîîã 6, õîíèíûõîî òîîã 1, ÿìààíûõàà òîîã 0.9 -ººð ¿ðæ¿¿ëýýä õîîðîíä íü íýìæ, ìàëûíõàà òîîã õîíèí òîëãîéãîîð ãàðãàíà.
Íýã õîíèí òîëãîé íýã æèëä ãîëä
Ñóðàëöàã÷èä áàãøèéí
6 ö, ãîâü, ºíäºð óóëûí á¿ñýä 4.2 ö ºâñ èääýã ãýñýí òîîöîîëëûã àøèãëààä òàíàé ìàëä æèëä õè÷íýýí õýìæýýíèé ºâñ òýæýýë õýðýãòýé âý? ãýäãèéã òîîöîîëîõ äààëãàâàð ºãíº.
ºãñºí ìýäýýëëèéã àøèãëàí òîîöîîã õèéæ ã¿éöýòãýíý.
Ìàëàà áýë÷ýýæ áóé áýë÷ýýðò
÷èíü èéì õýìæýýíèé ºâñ óðãàìàë õ¿ðýëöýõ¿éö õýìæýýíä áàéãàà ýñýõèéã áóþó áýë÷ýýðèéíõýý óðãàöûã ÿàæ òîîöîîëîõ âý?
24
ÿìàð ìàë ºäºðò õèð çýðýã ºâñ èääýã òàëààð áóñäàäàà òàíèëöóóëíà.
Ñóðàëöàã÷èä
ººðñäèéí ìýääýã àðãàà áóñäàäàà òàíèëöóóëíà.
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Ñóðàëöàã÷äûã 4 áàãò õóâààíà.
1 áà 2 áàãò ÒªÌ 2.1-èéã, 3 áà 4 áàãò ÒªÌ 2.2-ûã òóñ òóñ òàðààæ ºãíº.
Ñóðàëöàã÷èä
ýíýõ¿¿ àðãûã àøèãëàí ñîíãîæ àâñàí áýë÷ýýðèéíõýý óðãàöûã ãàðãàíà.
Õè÷ýýëýý íýãòãýí ä¿ãíýõ (10 ìèí)
Áàã á¿ðò ÒªÌ 2.3-èéã òàðààæ
Ǻâëºìæ
Ýíýõ¿¿ õè÷ýýëèéí 2 äàõü öàãèéí õè÷ýýëèéã íàìðûí óëèðàëä ãàäíà îð÷èíä ýêñêóðñ õè÷ýýëýýð ÿâóóëàõ íü èë¿¿ òîõèðîìæòîé áºãººä ýíä áýë÷ýýðèéí óðãàöûã òîäîðõîéëîõîîñ ãàäíà áýë÷ýýðèéí óðãàìëóóäòàé òàíèëöàõ áàéäëààð ýíý õè÷ýýëèéí àãóóëãûã ºðãºñãºõ á¿ðýí áîëîìæòîé þì.
ºãíº. Ýíýõ¿¿ ìàòåðèàëûã àøèãëàí ººðñäèéí õèéñýí òóðøèëòûíõýý ¿ð ä¿íòýé õàðüöóóëíà. óðãàö íü Áýë÷ýýðèéí ìàëûíõàà äààöàíä òîõèð÷ áàéãàà ýñýõ áîëîí öààøèä ýíý àñóóäëûã õýðõýí øèéäâýðëýõ òàëààð õàìòðàí ÿðèëöàæ õè÷ýýëýý íýãòãýí ä¿ãíýõ äààëãàâàð ºãíº.
Áàãóóä
ÿðèëöàæ ãàðãàíà.
õàìòðàí ä¿ãíýëòýý
Ýñâýë ñóðàëöàã÷äàä ãýðò íü áèå äààëãàí òóðøèëòûã õèéëã¿¿ëýýä àíãè äýýðýý òýäíèé õèéñýí òóðøèëòûí ¿ð ä¿íã àøèãëàõ áàéäëààð àíãèä ¿ðãýëæë¿¿ëýí ÿâóóëæ áîëíî
25
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ÒªÌ 2.1 Õàé÷ëàí æèãíýõ àðãà Õýðýãëýãäýõ ìàòåðèàë: Õàé÷, ìåòð, æèí, òýìäýãëýãýý òàâèõ ìîäíóóä, öààñ, õàðàíäàà 1. Áýë÷ýýðèéí óðãàö òîîöîõ òàëáàéãàà ñîíãîíî. 2. Ñîíãîñîí áýë÷ýýðèéí íýã àì äºðâºëæèí êì òóòàìä 1 öýã ñîíãîæ òýìäýãëýíý. Æèøýýëáýë, 1800 ãà áýë÷ýýðèéí òàëáàé íü 18 àì äºðâºëæèí êì áîëîõ òóë 18 öýã ñîíãîíî. Áýë÷ýýðèéí õýâ øèíæ áóþó óðãàìàëæèëò íü îéðîëöîî áîë ¿¿íýýñ öººí, îëîí ÿíç áîë àðàé îëîí öýã ñîíãîõ õýðýãòýé. 3. Õàé÷ëàõäàà õààø õààø íü 1 ìåòð õýìæýýòýé ãàçðûí á¿õ óðãàìëûã ãàçðààñ 2-3 ñì äýýã¿¿ð òàéð÷ àâíà. 4. Õàé÷èëñàí íîãîîãîî òýð äîð íü íîéòíîîð íü æèãíýíý. 5. Õàé÷èëñàí öýã¿¿äèéí á¿õ íîãîîí ºâñíèé æèíã íýìýýä öýãèéí òîîíä õóâààæ äóíäàæëàõàä òóõàéí áýë÷ýýðèéí íýã àì ìåòð äºðâºëæèí òàëáàéí óðãàö íîéòîí æèíãýýð ãàðíà.
ÒªÌ 2.2 Ãàðààð áàðèìæààëàõ àðãà Õýðýãëýãäýõ ìàòåðèàë: Îëñîí óòàñ, 4ø õàäààñ, ñì-èéí õóâààðüòàé íàðèéí ìîä ýñâýë øóãàì 1. Áýë÷ýýðèéí óðãàö òîîöîõ òàëáàéãàà ñîíãîíî. 2. Ñîíãîñîí òàëáàé äýýðýý 30 ñì ºðãºíòýé, 25 ñì óðòòàé òàëáàéã õýìæèæ äºðâºí ºíöºãò íü õàäààñ õàòãàíà. 3. Õàäààñàà õîîðîíä íü îëñîí óòñààð õîëáîí óÿæ õýìæèëò õèéõ òàëáàéãàà áýëäýíý. 4. Õýìæèëò õèéõ òàëáàé äîòîð áàéãàà íîãîîã ãàçðààñ 2 ñì-ýýñ äýýã¿¿ð ¿íäñýýð íü ñóãà òàòàõã¿é, äóíäóóð íü òàòàõã¿éãýýð õàéë÷ëàõ áóþó çóëãààæ àâíà. 5. Õàé÷èëñàí íîãîîãîî äîîðîîñ íü òýãøëýí áàãöàëæ, äóíäàæ ºíäðèéã íü õýìæèæ, öààñàí äýýðýý òýìäýãëýí áè÷íý. 6. Áàãöûí òîéðîãèéã áàãöûíõàà äóíä õýñãýýð îëñîí óòñààð èõ ÷àíãàëàëã¿é á¿ñýëæ óÿíà. 7. Óÿàãàà òàéëæ øóãìàà àøèãëàí óòàñíû òîéðãèéí õýìæýýã òýìäýãëýýä ÒªÌ 2.3 äàõü õ¿ñíýãòýýñ õàðæ íîéòîí óðãàöûí õýìæýýã òîãòîîíî.
26
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ÒªÌ 2.3 Áàãöûí ºíäºð, ºòãºíººñ õàìààðàí áýë÷ýýðèéí 1ãà –ààñ àâàõ óðãàö (öåíòíåðýýð) Áàãöûí òîéðîã, ñì
Óðãàöûí åðºíõèé ¿íýëãýý
Äóíäàæ ºíäºð, ñì
4-5 ñì
6-7 ñì
8-9 ñì
10-12 ñì
3-4 ñì áîë
0.3
=
=
=
6 ñì áîë
1.5
3
4.4
5.9
Òà÷èð
9 ñì áîë
3
6
8.8
12
Òà÷èð
12 ñì áîë
4.4
7.4
10.4
13.1
Òà÷èðäóó
15 ñì áîë
5.9
8.8
12
14.8
Íàìõàíäóó
18 ñì áîë
8.8
14.8
29.6
37
Äóíä çýðýã
20 ñì áîë
14.8
31
46
59
ªíäºðä¿¿
35 ñì áîë
22.2
37
52
66.6
Óðãàöûí íÿãò
Íýí Ñèéðýã
Ñèéðýã
Äóíä çýðýã
ªòãºí
Íýí òà÷èð
ªíäºð
27
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Õè÷ýýë
Èðãýíøèë
Õàìðàõ õ¿ðýý
VIII àíãè
Ñýäýâ
Áýë÷ýýðèéí äîðîéòîëä õýí áóðóóòàé âý? (2 öàã)
Çîðèëãî
Áýë÷ýýð äîðîéòîæ áóé øàëòãààíóóäûã òàíèí ìýäýæ, ººðèé㺺 áîëîí áóñäûã ¸ñ ç¿éí ìóõàðäìàë áàéäàëä îðîõîîñ ñýðãèéëýõ ÷àäâàðò ñóðàëöàõ
Õè÷ýýëèéí ÿâö Õè÷ýýëèéí ýëåìåíò Àñóóäëàà øèéäâýðëýõ (10 ìèí)
28
Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãàà Ñóðàëöàã÷ á¿ð ìàëûí áýë÷ýýð
äîðîéòîæ áóé ãóðâàí øàëòãààíûã äýâòýðòýý òýìäýãëýí áè÷èõ äààëãàâàð ºãíº.
Ñóðàã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà Ñóðàëöàã÷
á¿ð ººðèéí ¿çýë áîäëîî äýâòýðòýý òýìäýãëýí áè÷íý.
Ñóðàëöàã÷äûã 5 áàãò õóâààíà.
Ñóðàëöàã÷èä
Áàãóóäûí
ãàðãàæ èðñýí øàëòãààíóóäûã ñóðàëöàã÷äàä òàíèëöóóëààä äàâõàðäàæ áóé ñàíààã àðèëãàæ, íýã íü íºãººäºº øèíãýæ îðæ áîëîõ øàëòãààíóóäûã íýãòãýí öýãöýëæ ñàìáàðò áè÷íý. Èíãýõäýý áàãóóäûí ºëãºñºí öààñíóóäûí õàæóóä çýðýãö¿¿ëýí áè÷íý. Äýýä òàëä íü áýë÷ýýð äîðîéòîæ áóé øàëòãààíóóä ãýæ áè÷íý.
Ñóðàëöàã÷èä
Ñóðàëöàã÷ á¿ðò äàðààõ øóãìûã
Ñóðàëöàã÷äûã áèå
äýâòýðòýý çóðàõ äààëãàâàð ºãíº. Øóãìàà õýðõýí çóðàõûã ñàìáàðò çóðæ ¿ç¿¿ëíý. Èíãýõäýý ºìíº áè÷ñýí ç¿éëèéíõýý õàæóóä çýðýãö¿¿ëýí ñàìáàðàà ãîëëóóëæ òîìõîí çóðààðàé.
áèåíèéõýý äýâòýðò ýíýõ¿¿ øóãàì, òîîíû õàìò á¿ðýí çóðàãäñàí ýñýõèéã øàëãàíà.
1-5 õ¿ðòýë òîîëæ 5 áàãò õóâààãäàí ñóóíà. ä ý â ò ý ð ò ý ý òýìäýãëýí áè÷íý.
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
1 2 3 4 5 6 Áàãóóäûí ãàðãàæ èðñýí øàëòãààíóóä íü õýä áàéñíààñ õàìààðàí øóãìûí äîîð òýìäýãëýæ áóé òîîãîî ñîíãîîðîé. ªºðººð õýëáýë ýíýõ¿¿ òîîã õýä ÷ áîëãîí ººð÷ëºõ áîëîìæòîé ãýäãèéã ñàíààðàé.
¯çýë áîäëîî èëýðõèéëýí àñóóäëàà øèéäâýðëýõ (25 ìèí)
Ñóðàëöàã÷èäòàé õàìòðàí ÿðèë-
Ñóðàëöàã÷èä
öàæ íýãòãýñýí øàëòãààíàà äýýðýýñ íü ýõë¿¿ëýí äóãààðëàíà.
äýâòýðòýý äóãààðûã òýìäýãëýí áè÷íý.
Áèä á¿õýí ìàëûí áýë÷ýýðèéã
Ñóðàëöàã÷èä
äîðîéòóóëæ áóé øàëòãààíóóäûã õàìòàð÷ ãàðãàæ èðëýý. Îäîî ñóðàëöàã÷ á¿ð ýäãýýð øàëòãààíóóäûí àëü íü áýë÷ýýðèéã èë¿¿ äîðîéòóóëæ áàéãàà âý? ãýäýã äýý𠺺ðèéí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëíý. Èíãýõèéí òóëä ñàìáàðò áè÷ñýí øàëòãààíóóäûí àëü íýãèéã íü ñîíãîíî. Øàëòãààí á¿ðèéí ºìíº òîî áàéãàà. ªºðèéí ñîíãîñîí øàëòãààíûõàà ºìíºõ òîîòîé èæèë øóãìûí äîîð áàéãàà òîîã äóãóéëæ òýìäýãëýõ äààëãàâàð ºãíº.
ººðèéí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëñýí íýã ñîíãîëòûã äóãóéëíà. íýã Ñóðàëöàã÷èä íýãèéãýý ñîíãîëòîî äóãóéëñàí ýñýõýä íü õÿíàëò òàâèíà.
ªºðñäèéí ñîíãîëòîî öààñàí äýýð óðüä÷èëàí òýìäýãëýñýí íü ñóðàëöàã÷äàä ººðèéí ñàíàà áîäëîî èëýðõèéëæ, ò¿¿í äýýðýý áàò çîãñîõ áîëîìæèéã îëãîíî. Çàðèì ñóðàëöàã÷èä àëèâàà ñîíãîëòûã õèéõäýý ººðòºº èòãýëòýé áóñ áàéäàã. ßëàíãóÿà àíãè õàìò îëíû äóíä ñàéí ñóðëàãàòàé ýñâýë ò¿¿íèé íàéç íü ººðººñ íü îíäîî ñîíãîëò õèé÷èõñýí áîë. “Áè ÷ áóðóó ñîíãîëò õèé÷èõëýý äýý” ýñâýë “Áè ÷ òýíýã þì äàà” ãýæ ñàíàà çîâæ áàéäàã. Õàðèí èæèë äóãààðòàé ñóðàëöàã÷äûã íýã äîð çîãñîîñíîî𠺺ðòýé íü àäèë ñîíãîëòûã õèéñýí ñóðàëöàã÷äûã õàðààä, òýäíèé ñàíàëûã ñîíñîîä ñàíàà íü àìàðäàã. Ó÷èð íü ÿã ò¿¿íèé áîäñîíòîé íü àäèë øàëòãààíààð èéì ñîíãîëò õèéñíèéã ìýäýýä ñóðàëöàã÷ ººðòºº óëàì èòãýë òºãñ áîëäîã. 29
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Áàãø
áè÷ãèéí öààñàí äýýð äóãààð òýìäýãëýñýí öààñàà àíãèéí íýã õýñýã ãàçàðò òàðààæ áàéðëóóëíà.
Ñóðàëöàã÷äûã ººðèéí ñîíãîñîí
òîîí äýýðýý î÷èæ äààëãàâàð ºãíº.
ßàãààä
çîãñîõ
ýíý ñîíãîëòîí äýýð çîãñîæ áàéãààãàà áóñàä áàãòàà òàíèëöóóëàõ äààëãàâàð ºãíº.
Ñóðàëöàã÷èä
ººðèéí ñîíãîëò õèéñýí òîîí äýýðýý î÷èæ çîãñîíî. Íýã èæèë ñîíãîëò äýýð çîãñîæ áóé ñóðàëöàã÷èä íýã áàã áîëæ õîîðîíäîî ñàíàëàà ñîëèëöîíî. Áàãèéí
íýã ãèø¿¿í áàãèéíõàà ãèø¿¿äèéí ñàíàëûã íýãòãýí òàíèëöóóëíà.
Á¿ëãýýðýý õýëýëöýæ äóóñààä íýã ñóðàëöàã÷ ñîíãîãäîí áàãèéíõàà àæëûã íýãòãýí áóñàääàà òàíèëöóóëàõ ýíý ¿åä áàãø òà õè÷ýýëäýý òàòàí îðîëöóóëàõûã õ¿ñ÷ áóé ñóðàëöàã÷àà øóóä íýð äóóäàæ ÿðèóëàõ áèø òóõàéí õ¿¿õäýä ººðèéã íü ñàíàìñàðã¿éãýýð ñîíãîæ áàéãàà ìýò ñàíàãäàõ àðãóóäààñ õýðýãëýýðýé. Æèøýý íü; Õýðâýý òóõàéí ñóðàëöàã÷ áàã äîòðîî õàìãèéí áîãèíî íýðòýé áàéõ þì õàìãèéí áîãèíî íýðòýé ñóðàã÷èä ýíý óäàà áàãèéíõàà àæëûã òàíèëöóóëíà ãýäãèéã õýëýõ õýðýãòýé. ̺í ñóðãóóëèàñàà õàìãèéí õîë àìüäàðäàã, õàìãèéí áîãèíî ¿çýãòýé, õàìãèéí øèíý äýâòýðòýé ãýõ ìýò Ýíýõ¿¿ àëõàì íü äîòðîî ìýäýæ áàéãàà áîëîâ÷ ººðèéíõºº ¿çýë áîäëîî áóñäàäàà èëýðõèéëæ ÷àääàãã¿é ñóðàëöàã÷äàä ººðèé㺺 èëýðõèéëýõ áîëîìæèéã îëãîæ ºã÷ áàéãàà þì. Ãýõäýý ýíä çºâõºí õè÷ýýëä îðîëöäîãã¿é ñóðàëöàã÷èäàà ¿ðãýëæ ÿðèóëàõ áóñ áóñàä ñóðàëöàã÷äûã ÷ ãýñýí îðîëöóóëàõ òàë äýýð àíõààðàõ õýðýãòýé. Òýãýõã¿é áîë òààðóó ñóðàëöàã÷äàä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýí àæèëëàæ áàéíà ãýýä ñàéí ñóðàëöàã÷èäàà õè÷ýýëäýý èäýâõã¿é áîëãîõ òàë àæèãëàãääàã òóë áàãø Òà àíõààð÷ á¿õ ñóðàëöàã÷äûã òýãø îðîëöóóëàõ òàë äýýð àíõààð÷ àæèëëààðàé.
30
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Áàãóóäûí
Õè÷ýýëèéã íýãòãýí ä¿ãíýõ (5 ìèí)
ñàíàëûã ñîíññîíû äàðàà áàã äîòîðõ ãèø¿¿äýýñ ººðèéí áîäëîî ººð÷ëºí ººð ñîíãîëòîí äýýð î÷èõ ñóðàëöàã÷ áàéãàà ¿ã¿éã àñóóíà.
Çàðèì ñóðàëöàã÷èä
Õýðâýý ¿çýë áîäëîî ººð÷èëæ
Ñóðàëöàã÷ ÿàãààä
áàéãàà ñóðàëöàã÷ áàéâàë ÿàãààä ãýäýã òàéëáàðûã ñîíñîíî. õýëýëö¿¿ëýãò Ñóðàëöàã÷äàä ººðñäèéí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëýí õàìòðàí àæèëëàñàíä òàëàðõàë èëýðõèéëýýä ñóóäàëäàà ñóóõ äààëãàâàð ºãíº.
ººðèéí ñîíãîëòûã ººð÷ëºõ áîëñîí ¿íäýñëýëýý òàéëáàðëàíà.
áóñäûíõàà ¿çýë áîäëûã ñîíñîîä ººðèéíõºº ¿çýë áîäëûã ººð÷ëºí ººð áàãò î÷èæ áîëíî.
Çàâñàðëàãà Øèéäâýðëýõ àñóóäëàà äýâø¿¿ëýõ (8 ìèí)
Ñóðàëöàã÷ á¿ðò ÒªÌ 3.1. –èéã
Àñóóäëàà øèéäâýðëýõ (22 ìèí)
Ñóðàëöàã÷äûã áè÷èæ äóóññàíû
òàðààæ ºãíº. ÒªÌ äýýðõ òåêñòèéã àíõààðàëòàé
óíøèæ òàíèëöñàíû äàðàà äîîä òàëä íü áàéãàà õ¿ñíýãòèéí ýõíèé áàãàíàíû äýýä òàëä ñàéí, ìóó áîëîìæèò õàðèóëòóóä ãýæ áè÷¿¿ëíý. Ýíýõ¿¿ áàãàíàíä áàéæ áîëîõ ñàéí, ìóó áîëîìæóóäààñ òóñ á¿ð ãóðâûã äîîø íü æàãñààí áè÷èõ äààëãàâàð ºãíº. ã¿éöýòãýëä Ñóðàëöàã÷äûí õÿíàëò òàâüæ, òýìäýãëýë õºòëºíº.
Ñóðàëöàã÷
á¿ð òàðààæ ºãñºí ìàòåðèàë äýýðõ òåêñòòýé óíøèæ ò à í è ë ö à à ä äààëãàâðûã çààâðûí äàãóó õèéæ ã¿éöýòãýíý.
äàðàà õî¸ð äàõü áàãàíàíû äýýä òàëä ãàð÷ áîëîõ ¿ð äàãàâàð ãýæ áè÷¿¿ëíý. áàãàíàíä ºìíºõ Ýíýõ¿¿ áàãàíàíû ñàéí, ìóó áàéæ áîëîõ áîëîìæèò õàðèóëò á¿ðò õàðãàëçàõ ¿ð äàãàâðûã áè÷èõ äààëãàâàð ºãíº.
31
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Ñóðàëöàã÷èä áè÷èæ äóóññàíû
äàðàà ãóðàâ äàõü áàãàíàíû äýýä òàëä ÷è þó õèéìýýð áàéíà âý? ãýæ áè÷¿¿ëíý. áàãàíàíä èéì ¿ð Ýíýõ¿¿ äàãàâàðò õ¿ðãýõã¿éí òóëä ººðºº þó õèéõèéã õ¿ñ÷ áàéãààãàà èëýðõèéëýí áè÷èõ äààëãàâàð ºãíº. Ñóðàëöàã÷èä áè÷èæ äóóññàíû
äàðàà äºðºâ äýõ áàãàíàíû äýýä òàëä ÷è þóã íü õèéæ ÷àäàõ âý? ãýæ áè÷¿¿ëíý. áàãàíàíä èéì ¿ð Ýíýõ¿¿ äàãàâàðò õ¿ðãýõã¿éí òóëä ººðèéíõºº íºõöºë áîëîëöîîí äýýð òóëãóóðëàí ÿã þóã íü õèéæ ÷àäàõàà èëýðõèéëýí áè÷èõ äààëãàâàð ºãíº. Ñóðàëöàã÷äûã
5 á¿ðýëäýõ¿¿íòýé õýä áàãóóäàä õóâààíà.
Õè÷ýýëýý íýãòãýí ä¿ãíýõ (10 ìèí)
õ¿íèé õýäýí
Áàãóóäàä ººðñäèéí ¿çýë áîäëîî
íýãòãýñýí àæëàà òàíèëöóóëàõ äààëãàâàð ºãíº.
Áàãèéí
ãèø¿¿ä òóõàéí àñóóäëûí õ¿ðýýíä ººðèéíõºº ãàðãàñàí øèéäâýðýý áóñäàäàà òàíèëöóóëíà.
Áàã
òóñ á¿ð ººðñäèéí ñàíàëàà íýãòãýæ òàíèëöóóëíà.
Áàãóóäûí
àæëûã ñîíññîíû äàðàà òóõàéí àñóóäëóóäûí õ¿ðýýíä àñóóäàë äýâø¿¿ëýí ÿðèëöóóëààðàé.
Ǻâëºìæ
32
Ýíýõ¿¿ äààëãàâàð íü ñóðàëöàã÷ á¿ðò íýã àñóóäëûã îëîí òàëààñ àâ÷ ¿çýæ øèéäâýðèéã ãàðãàæ áàéõ ¸ñòîé þì áàéíà ãýäãèéã ººðñ人ð íü îéëãóóëàõ áîëîìæèéã îëãîäîã. ̺í òóõàéí àñóóäëûí òàëààð áóðóó øèéäâýðèéã ãàðãàâàë ººðòºº áîëîí áóñäàä ÿìàð ýðñäýë áèé áîëãîæ áîëîõûã îéëãóóëàõàä ÷èãëýæ áàéãàà þì.
Ñàéí, ìóó áîëîìæèò õàðèóëòóóä Ãàð÷ áîëîõ ¿ð äàãàâàð
×è þó õèéìýýð áàéíà âý?
×è þóã íü õèéæ ÷àäàõ âý?
Ñóìûí õóðàë äýýð ºíãºðñºí æèëèéí ìàë òîîëëîãîîð òóñ ñóìûí ìàëûí òîî 2 äàõèí ºññºí õýäèé ÷ ¿¿íèé 70% íü ÿìààí ñ¿ðýã ýçýëæ áàéãààã òàíèëöóóëæýý. Õýäèéãýýð íîîëóóðûí ¿íý ºíäºð áîëæ ìàë÷äûí àìüæèðãààíä ñàéíààð íºëººëæ áàéãàà áîëîâ÷ ñóìûí áýë÷ýýð òàëõàãäàæ, ìàë÷äûí íàìðûí õàäëàí òýæýýë, ºâºëæèëòºíä õ¿íäðýë ó÷ðàõ õýìæýýíä î÷èæ áàéãàà òóë ñóìûí çàõèðãààíààñ ìàë÷äûã íèéò ñ¿ðãèéíõýý 30% -ààñ õýòðýõã¿éãýýð ÿìààã ºñãºæ ¿ðæ¿¿ëýõ øèéäâýðèéã ãàðãàæýý. Ýíý òîõèîëäîëä Áàòûí îðîíä ÷è áàéâàë ÿìàð øèéäâýð ãàðãàõ âý?
Øàðãûí ãîâüä Äîðæèéíõ àõ ä¿¿ íàðûíõàà õàìòààð õîò àéëààðàà áóóæýý. Òýäíèéõ òàâàí õ¿¿õýäòýé áºãººä õî¸ð õ¿¿õýä íü õîòîä èõ ñóðãóóëüä ñóðäàã àæýý. Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ÿìààíû íîîëóóðûí ¿íý èõýä ºñºæ áàéñàí ó÷èð òýðýýð öººí õýäýí ñààëèéí ¿íýý, óíààíû õî¸ð ãóðâàí ìîðèî ¿ëäýýãýýä 500 ãàðóé áîä ìàëàà ÿìàà áîëãîæ ìàëëààä àøèã øèìýýð íü ººðñäèéíõºº àìüäðàëûã çàëãóóëàõûí çýðýãöýý õî¸ð õ¿¿õäèéíõýý ñóðãàëòûí òºëáºðèéã òºëºõ ÷àäâàðòàé áîëæýý.
ÒªÌ 3.1
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
33
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Õè÷ýýë
Õ¿í áàéãàëü
Õàìðàõ õ¿ðýý
V àíãè
Ñýäýâ
Áýë÷ýýðèéã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõàä þó àíõààðàõ âý? (2 öàã)
Çîðèëãî
Áýë÷ýýðèéã õýðõýí ç¿é çîõèñòîé àøèãëàæ áàéñàí ìàë÷äûí óëàìæëàëò àðãà óõààí, ñî¸ëîîñ ñóðàëöàõ
Õè÷ýýëèéí ÿâö Õè÷ýýëèéí ýëåìåíò Ñýäýëæ¿¿ëýõ (5 ìèí)
Àñóóäëàà øèéäâýðëýõ (25 ìèí)
¯ãèéí
ñ¿ëæýýã òààñíààð ºíººäðèéí ¿çýõ õè÷ýýëèéí ñýäýâ ãàð÷ èðýõèéã ñóðàëöàã÷äàä òàéëáàðëàí õýëíý. 4 ñóðàëöàã÷èéí äóíä ¿ãèéí ñ¿ëæýý á¿õèé ÒªÌ 4.1-èéã òàðààæ ºãíº. Ñóðàëöàã÷äûã 3 áàãò õóâààíà. Áàãóóäàä ÒªÌ 4.2, 4.3, 4.4-
èéã òàðààæ ºãíº. ÒªÌ äýýðõ ýõòýé òàíèëöààä óã ¿éë ÿâäëûã æ¿æèã÷èëñýí òîãëîëòîîð áóñäàäàà òàíèëöóóëíà.
Áàã òóñ á¿ð æ¿æèã÷èëñýí
òîãëîëòûã 10 ìèíóòàíä áýëòãýæ 5 ìèíóòààñ õýòðýõã¿éãýýð òîãëîæ ¿ç¿¿ëýõèéã ñàíóóëíà. Õè÷ýýëýý íýãòãýí ä¿ãíýõ (10 ìèí)
34
Ñóðàã÷èéí ¿éë àæèëëàãàà
Áàãøèéí ¿éë àæèëëàãàà
Áàãèéí ãèø¿¿ä õàìòðàí
¿ãèéí ñ¿ëæýýã òàéëæ ñàìáàðò áàéðëóóëíà.
ò
ý
ð
ó
ã
á
î
¿
õ
ý
ð
ã
à
ë
ý
ã
÷
î
í
î
ý
ý
ç
ã
è
é
í
ý
ã
ð
à
ä
è
î
Ñóðàëöàã÷èä
“óëààí, õºõ, øàð” ãýñýí ºíãèéí öààñíóóäààñ ñóãàëæ 3 áàãò õóâààãäàíà. Áàãèéí ãèø¿¿ä ÒªÌ äýýðõ ýõòýé òàíèëöààä ä¿ðýý õóâèàðëàíà. Èíãýõäýý áàãèéí á¿õ ãèø¿¿ä æ¿æèã÷èëñýí òîãëîëòîíä îðîëöîíî. Áàãóóä
òîãëîëòîî ¿ç¿¿ëíý.
ººðñäèéí õèéæ
Áàãóóäûí òîãëîëòûí äàðàà
Ñóðàëöàã÷èä õàìòðàí
äàðààõ àñóóëòóóäûí õ¿ðýýíä ñóðàëöàã÷äûí äóíä õýëýëö¿¿ëýã çîõèîí áàéãóóëíà.
ÿðèëöàæ, ººðèéí ¿çýë áîäëîî èëýðõèéëíý.
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Áèäýíä áýë÷ýýðòýé õîë-
áîîòîé ÿìàð øèéäâýðëýõ ¸ñòîé àñóóäëóóä ãàð÷ èðæ áàéíà âý? ÿìàð à÷ Áýë÷ýýð õîëáîãäîëòîé þì áý? òàëààðõ Áýë÷ýýðèéí ãàð÷ áóé ìàðãààíòàé àñóóäëóóäûã õýðõýí øèéäâýðëýõ ¸ñòîé âý? òîãëîëòóóäûí Ýäãýýð ÿâöàä òà íàðûí ãàðãàñàí øèéäâýð áîäèò õóóëü òîãòîîìæóóäòàé õýð íèéöýõ âý?
׺뺺òýé,
íýýëòòýéãýýð ñóðàëöàã÷èä ÿðèëöàõûí òóëä íýã òîì òîéðîã áîëæ ñóóöãààíà.
Çàâñàðëàãà Àñóóäàë øèéäâýðëýõ (30 ìèí)
Ñóðàëöàã÷äûã
3
áàãò
õóâààíà. Ñóðàëöàã÷ á¿ðò ÒªÌ 4.5-èéã
òàðààæ ºãíº.
Ãóðàâ
ãóðâààðàà çýðýãöýí ñóóæ áóé ñóðàëöàã÷äûí ãîëûí ñóðàëöàã÷ áàéðàíäàà ¿ëäýíý. Áàðóóí ãàð òàëä íü ñóóæ áóé ñóðàëöàã÷ áàðóóí òèéø, ç¿¿í ãàð òàëä ñóóæ áóé ñóðàëöàã÷ ç¿¿í òàëûí øèðýýíä øèëæèí ñóóæ ººð ñóðàëöàã÷èäòàé ¿ðãýëæë¿¿ëýí õàìòðàí àæèëëàíà. Ǻâõºí àñóóëò 1-èéí õ¿ðýýíä õîîðîíäîî ñàíàë ñîëèëöîí ÿðèëöàíà.
Ñóðàëöàã÷èä
ãóðàâ çýðýãöýí
ãóðâààðàà ñóóöãààíà. 4 àñóóëòòàé òàíèëöààä ÷èíèé ¿çýë áîäîë ãýñýí áàãàíàíä ººðèéí õàðèóëòûã áè÷íý. Ñóðàëöàã÷
á¿ð áóñäàäàà îéëãîìæòîé áàéõàà𠺺ðèéí ñàíààãàà èëýðõèéëýí ÿðèíà. òýì ßðèëöëàãûí äýãëýëèéã ñóðàëöàã÷ á¿ð áóñäûí ¿çýë áîäîë ãýñýí áàãàíàíä òýìäýãëýí áè÷íý.
35
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
Õ è ÷ ý ý ë ý ý íýãòãýí ä¿ãíýõ (10 ìèí)
36
Õýëýëö¿¿ëýã
áîëîí òýìäýãëýë áè÷èõ õóãàöàà äóóññàíûã ñàíóóëæ õýëíý. ºìíºõèéí Ñóðàëöàã÷äûã àäèëààð 3 óäàà áàéð øèëæ¿¿ëýí ñóóëãàíà. 2,3,4 ãýñýí àñóóëòóóäûí õ¿ðýýíä àñóóëò á¿ðýý𠺺𠺺ð ñóðàëöàã÷èäòàé ñàíàë áîäëîî õóâààëöàõ áîëîìæîîð õàíãàíà.
Ñóðàëöàã÷
Ñóðàëöàã÷äûã
3 áàãò õóâààíà. Èíãýõäýý áàðóóí áà ç¿¿í òèéø øèëæèí ñóóñàí ñóðàëöàã÷èä òóñ òóñäàà íýã áàã, áàéðàíäàà áóþó ãîëä ñóóñàí ñóðàëöàã÷èä íýã áîëæ ººðñäèéí áè÷ñýí òýìäýãëýëýý àøèãëàí ýäãýýð àñóóëòûí õ¿ðýýíä ä¿ãíýëò ãàðãàíà. Ä¿ãíýëòýý òóëãóóð äîõèî, ñõåì çóðãààð èëýðõèéëíý. Áàã á¿ðò á¿ëãèéí àæëûí öààñ, 3-4 ºíãèéí õàðàíäààã òàðààæ ºãñºí áàéíà.
Ñóðàëöàã÷èä
Ñóðàëöàã÷èä ººðñäèéí ¿çýë
Áàãóóä áóñàä áàãóóäûí
áîäëîî íýãòãýí íýãäñýí ä¿ãíýëò ãàðãàõàä ÷èãë¿¿ëýí àæèëëàíà. ¯ç¿¿ëýí 4.6 äýýðõ ìýäýýëýë äýýð òóëãóóðëàí õè÷ýýëèéã ñóðàëöàã÷èäòàéãàà õàìòðàí íýãòãýí ä¿ãíýíý.
ä¿ãíýëòýýñ ãàð÷ áóé ÷óõàë ñàíààíóóäûã òýìäýãëýí áè÷íý.
á¿ð 2,3,4 äýõ àñóóëòûí òàëààðõ ÿðèëöëàãûí òýìäýãëýëèéã áóñäûí ¿çýë áîäîë ãýñýí áàãàíàíä òýìäýãëýí áè÷íý.
ÿðèëöàæ ãàðãàíà.
õàìòðàí ä¿ãíýëò
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ÒªÌ 4.1
Õºíäëºí㺺ð: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Õîíü, ÿìààã åðºíõèéëñýí íýð Òàâàí õîøóó ìàë Òºë ìàë Ìàëûí äàéñàí Öàãààí èäýý Ãýðèéí ç¿¿í óðä áàéðëàõ õîãøèë Öàã àãààðûí ìýäýý ñîíñîõ õýðýãñýë
Æè÷: ¯ãèéí ñ¿ëæýýíèé áîñîî õ¿ñíýãòýíä ìàë àæ àõóéòàé õîëáîîòîé íýã ¿ã ¿¿ñýõ áºãººä ýíý íü ºíººäðèéí ¿çýõ õè÷ýýëèéí ñýäýâ áàéõ áîëíî.
ð ý õàðèó 37
ã
ð
ó
ò
ý
à
ý
í
ç
ý
ý
î
÷ à
ã
õ
¿
ä
è
î
ã ã í
ë ð
ý
î
á
ã
è î
é
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ÒªÌ 4.2 Òîõèîëäîë 1 Õîíü÷èí Äîðæ ººðèéí ýçýìøäýã ºâºë溺í人 ãàðàõàä ºâºë溺íä íü Ñ¿ðýíãèéíõ èðæ áóóñàí áàéëàà. - Ýíý ìàíàé ºâºë溺 ø¿¿ äýý. Òàíàéõ ÿàãààä áóó÷èõñàí þì áý? ãýæ Äîðæèéã àñóóõàä - Ìàíàéõ ýíý ºâºë溺ã õóäàëäàæ àâñàí þìàà ãýæ Ñ¿ðýí õàðèóëàâ. Ãýòýë ýçýìøèõ ãýð÷èëãýý íü Äîðæèä áàéëàà. Ýíý òîõèîëäîëä àñóóäëûã ÿàæ øèéäýõ âý?
ÒªÌ 4.3 Òîõèîëäîë 2 Àéëóóä çóñëàíäàà òàâòàé ñàéõàí çóñàæ áàéëàà. Äàìáà õîíèî õàðèóëààä ÿâæ áàéòàë áýë÷ýýð äýõ õóäàã íü ýâäýð÷èõñýí áàéæýý. Ìàë óñã¿éäýõýä õ¿ðñýí ó÷è𠺺ðèéí áýë÷ýýðèéã îðõèæ í¿¿õ õýðýãòýé þì áàéíà ãýæ òýðýýð áîäæýý. Ýíý òîõèîëäîëä Äàìáûí àñóóäëûã ÿàæ øèéäýæ áîëîõ âý?
ÒªÌ 4.4 Òîõèîëäîë 3 Áîëäûíõ òàâàí õîøóó ìàëòàé áºãººä ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ÿìààí ñ¿ðãýý õýä äàõèí ºñãºí ¿ðæ¿¿ëæýý. Ãýòýë íýãýí ºäºð íàìàðæààíû àéëààñ Äîíäîã äàâõèí èðæ: - Òàíàéõ ººð ãàçàð ëóó í¿¿. Òàíàé õýäýí ÿìààíààñ áîëæ áýë÷ýýð ñ¿éäýæ ã¿éöëýý ãýæýý. Ýíý òîõèîëäîëä Áîëä ÿìàð øèéäâýð ãàðãàõ õýðýãòýé âý?
38
4.
Áýë÷ýýðèéã çºâ çîõèñòîé àøèãëàõûí òóëä ÿàõ õýðýãòýé âý? Æèøýýãýýð òàéëáàðëàí áè÷íý ¿¿.
Òàâàí õîøóó ìàëûí áýë÷ýýð ÿëãààòàé þó? Æèøýýãýýð òàéëáàðëàí áè÷íý ¿¿.
Áýë÷ýýðèéã óëèðëûí îíöëîãò òîõèðóóëàí àøèãëàõûí à÷ õîëáîãäîë þó âý? Æèøýýãýýð òàéëáàðëàí áè÷íý ¿¿.
2.
3.
Ìàë÷èä äºðâºí óëèðëûí îíöëîãò òîõèðóóëàí áýë÷ýýðýý ÿàæ àøèãëàäàã âý? Æèøýýãýýð òàéëáàðëàí áè÷íý ¿¿.
Àñóóëò
1.
¹
×èíèé ¿çýë áîäîë
Áóñäûí ¿çýë áîäîë
Íýãäñýí ä¿ãíýëò
ÒªÌ 4.5
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
39
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
¯Ç¯¯ËÝÍ 4.6
ÁÝË×ÝÝÐ
Õàâðûí áýë÷ýýð
Çóíû áýë÷ýýð
Íàìðûí áýë÷ýýð
ªâëèéí áýë÷ýýð
Óëèðëûí àëü íýã õýñýãò àøèãëàõ áýë÷ýýð
Îéðûí áýë÷ýýð
ͺºö áýë÷ýýð
40
Òºëèéí áýë÷ýýð
Àëñûí áýë÷ýýð
Öàã àãààð òîõèðîìæã¿é ºäðèéí áýë÷ýýð
Öàã àãààð òîõèðîìæòîé ºäðèéí áýë÷ýýð
ÎÐÎÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÀÑÓÓÄËÛà ÕÈ×ÝÝËÈÉÍ ÕªÒªËÁªÐÒ ÒÓÑÃÀÍ ÕÝÐÝÃƯ¯ËÝÕ ÀÐÃÀ ÇÀÌ
ÍÎÌ Ç¯É
1. Á.Áóðìàà, Á.Áàòöýöýã áà áóñàä. Áàãø íàðò çîðèóëñàí ãàðûí àâëàãà, Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë I –II õýñýã, ÓÁ, 2008. 2. Á.Áóðìàà, Á.Áàòöýöýã áà áóñàä. Áàãø íàðò çîðèóëñàí ãàðûí àâëàãà, Òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë III-V õýñýã, ÓÁ, 2009. 3. Ä.Îþóí÷èìýã. Áýë÷ýýðýý øèíæýýä ¿çýýðýé, Ìàë÷èä, èðãýäèéí íºõºðëºëä çîðèóëñàí ãàðûí àâëàãà, ÓÁ, 2009 4. Ä.Áàçàðã¿ð. Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ìàë àæ àõóé, ÓÁ 2009 5. Î.Øàãäàðñ¿ðýí, Ìîíãîëûí áýë÷ýýðèéí ìàëûí áèîëîãè áà í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóéí îíöëîã, ÓÁ 6. Ãîëûí óñíû ÷àíàðûí õÿíàëò, øèíæèëãýý, Áàãø íàðò çîðèóëñàí ãàðûí àâëàãà, ÓÁ 2009 7. “Íîãîîí ñóðãóóëü” ñîíèí №2 , ÄÁÕÑ-ÌÕÃ, ÓÁ, 2005
41