¹2 (39), 2011
ÝÍÝ ÄÓÃÀÀÐÒ
ÌÝÍÄ×ÈËÃÝÝ Áàéãàëü õàìãààëàõ íºõºðëºë¿¿äèéí õàìò îëîíä Òà á¿õíèé ýíý ºäðèéí àìðûã ýðýí ìýíä÷èëüå! Íóòàã îðîíäîî ýçýí íü áîëæ, áàéãàëü õàìãààëàõàä ñýòãýë ç¿òãýë, õ¿÷ õºäºëìºðºº íýãòãýí, áàéãàëèéí áàÿëàãàà ç¿é çîõèñòîé àøèãëàí, àìüäðàë àõóéãàà äýýøë¿¿ëýõýýð õ¿÷ ÷àðìàéëò ãàðãàæ áóé òà á¿õýíä òàëàðõàæ áàéíà. Ìîíãîë îðîíä ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëòèéã àâ÷èðñàí 1990 îíîîñ õîéø äàðóé 21 æèë ºíãºð÷ýý. Íèéãìèéí ºì÷ áàéñàí ìàë ñ¿ðýã õóâüä î÷ñîíîîð óðüä áàéãààã¿éãýýð ºñ÷, 40 ãàðóé ñàÿä õ¿ðëýý. ͺõºí ñýðãýýãäýõ áàéãàëèéí áàÿëàã, ò¿¿íèé äîòîð áýë÷ýýð, àí àìüòàí, îé ìîä, ãîë ãîðõè, íóóð óñíû áàéäàë ÿìàð áîëæ áàéãààã òà õýíýýð ÷ õýë¿¿ëýëòã¿é ìýäýæ áàéãàà. Ìàíàé îðíû íèéò áýë÷ýýðèéí 70 ãàðóé õóâü äîðîéòîëä îðæ, 1990 îíîîñ õîéø çýðëýã àìüòäûí òîî òîëãîé îãöîì öººðººä çîãñîõã¿é îëîí ãîë óñ øèðãýæ, îéí íººö õóìèãäàæ áàéãààã ìîíãîë õ¿í á¿ð ìýäýæ áàéãàà. ¯¿íèé øàëòãààíûã áèä ºì÷èéí ýçýíã¿éäëýýñ ýðæ áîëîõ þì. Áàéãàëèéí áàÿëàã áîë òºðèéí ºì÷ áèø Ìîíãîëûí íèéò àðä ò¿ìíèé ºì÷, òà áèäíèé ºì÷. Õàðèí Ìîíãîëûí òºð ò¿¿íèé õàìãààëàëò, àøèãëàëòûã õóóëèéí äàãóó çîõèöóóëàõ ¿¿ðýãòýé. Áèä ¿¿íèéã åðºíõèéä íü áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíò ãýæ íýðëýäýã áèëýý. Èéìä òºð ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä áàéãàëèéí áàÿëãèéí
ìåíåæìåíòýíä òóõàéí áàéãàëèéí áàÿëãààñ õàìãèéí èõ õàìààðàëòàé àæ òºðæ áóé íóòãèéí èðãýäèéí îðîëöîîã õàíãàõ òàëààð çàðèì ýðõ ç¿éí øèíý÷ëýëòèéã ýíý ÷èãëýëýýð õèéæ áàéíà. ¯¿íèé íýã õýëáýð íü íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí áàÿëãèéí íººöèéí ìåíåæìåíò áèëýý. Ìîíãîë îðîí õºãæëèéíõºº ñàëàà çàìûí óóëçâàð äýýð èðýýä áàéíà. Ýðäýñèéí ò¿¿õèé ýäèéí ¿íý äýëõèéí çàõ çýýëä óðüä áàéãààã¿éãýýð ºñ÷ (1 óíö áóþó 28 ãð àëòíû ¿íý 2001 îíä 271 àì. äîëëàð áàéñàí 2011 îíû 8-ð ñàðûí 30-íû ºäðèéí áàéäëààð 1900 àì. äîëëàðò õ¿ðýýä áàéíà), Îþóòîëãîé, Òàâàíòîëãîéí àñàð èõ áàÿëàã “¿¿ö” ýäèéí çàñãèéí ýðãýëòýíä îðîõîä áýëýí áîëîîä áàéíà. Ýíý íü íèéò Ìîíãîë÷óóäûí õóâüä ñàéõàí ìýäýý áîëîâ÷ ºíãºðñºí æèë¿¿äýä Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëñýí “Àëò” õºòºëáºðèéí ãàøóóí ñóðãàìæèéã äàâòàõã¿é ãýñýí áàòàëãàà áàéõã¿é áàéíà. Ãýâ÷ ýíý ýãçýãòýé ìº÷èä òà á¿õýí ººðñäèéíõºº ñàíàà÷ëàãààð íóòàã óñàà õàìòðàí õàìãààëàõ àðèóí áºãººä èõ àÿíä õºë òàâüñàí íü ñàéõàí àìüäðàëûí õàìãèéí òîì áàòàëãàà áîëîõ þì. Òà á¿õíèé ýöñèéí çîðèëãî íü àðèóí äàãøèí íóòàã îðîíäîî àìàð àìãàëàí, ñàéõàí àìüäàð÷, õîé÷ ¿åèéíõýý àìüäðàëûí áàòàëãààã õàìãààëàí ¿ëäýõ ÿâäàë áèç ýý. ͺõºðëºë áîëæ íýãäñýíýýð
ͯ¯ÄÝË×ÄÈÉÍ ÄÝÂÆÈÕ ªÐêª ÕÎÐØÎÎ ÌÀË×ÈÄ ÕÀÌÒÐÀÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÀ II í¿¿ðò
Èðãýäèéí íºõºðëºë – Õóóëü ýðõç¿é III í¿¿ðò
150 ÃÐÀÌÌ ÝÝÐÑÝÍ ÓÒÑÛà 5000 ÒªÃЪêªÐ ÕÓÄÀËÄÀÍÀ ÃÝÄÝà ¯ËÃÝÐ ÁÈØ òà á¿õýí áèå áèåíèéõýý ºìíº õ¿ëýýõ õàðèóöëàãà ÷ óëàì íýìýãäñýí ãýäýãò èòãýëòýé áàéíà. Áàéãàëü, îð÷íîî õàìãààëàõ, ò¿¿íèéõýý äààöàä òîõèðóóëæ áàéãàëèéí áàÿëãèéã àøèãëàõ àñóóäàë áîë òîãòâîðòîé õºãæëèéí íýã ¿íäñýí ñàíàà. Èéìä òîãòâîðòîé õºãæèë áîë áèäíèé öààøäàà çàìíàõ ãýãýýí áàñ äàðäàí öàãààí çàì áàéõ áîëíî ãýäýãò óëàì èòãýëòýéãýýð áóñäûã ¿ðãýëæ ìàíëàéëàí ýíýõ¿¿ çàìààð óðàãøëàí äýâæèõ áîëòóãàé ãýñýí åðººëèéã òà á¿õýíä ºðãºí äýâø¿¿ëüå! Õ¿íäýòãýñýí: Á.×èìýä-Î÷èð Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí Çàõèðàë
ÁÀÐÓÓÍ Á¯Ñ ÍÓÒÀÃÒ ÁÀÉÃÀËÜ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÍªÕªÐËªË ÕªÃÆËÈÉÍ ÝÕÝÍ ¯ÅÈÉà ÀÐÄÀÀ ÎÐÕÈËÎÎ Íóòãèéí èðãýäýä òóëãóóðëàñàí áàéãàëèéí íººöèéí õàìòûí ìåíåæìåíò ãýäýã ¿ãèéí ÷ íàðèéí ó÷ðûã îéëãîõã¿é, àæèëä îðîîä õî¸ð æèë áîëæ áàéñàí ìèíèé áèå “Áàéãàëü õàìãààëàë îëîí íèéòèéí ñ¿ëæýý” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí òºëººëºë Ã.Ãàíñ¿õèéí õàìò Õàð-Óñ íóóðûí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçðààð 2004 îíû 1-ð ñàðä 20 ãàðóé õîíîã õàìò àæèëëàà. Ýíý õóãàöààíä èðãýäèéí äóó õîîëîéã ñîíñîæ, áýðõøýýëòýé àñóóäëàà õàìòðàí òîäîðõîéëæ, ò¿¿íèéã õýðõýí ÿàæ øèéäâýðëýõ ãàðöûã õàìòäàà îëæ áàéãàà íü ¿íýõýýð ÷óõàë, õàìãèéí çºâ ãàðö þì áàéíà ãýäãèéã îéëãîñîí Ýíý öàã ìº÷ººñ ýõëýí õàìòûí îðîëöîîíû àðãàä ñóðàëöàí, íóòãèéí èðãýäèéã áàéãàëü õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíä òàòàí îðîëöóóëæ, áàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí íºõºðëºëèéí ¿¿ñãýë ñàíàà÷ëàãûã áèé áîëãîõ, äýìæèí õàìòðàí àæèëëàñààð äàðóé 7 æèë ãàðóé õóãàöàà ºíãºð÷ýý. Òóõàéí ¿åä áàéãàëèéí íººöèéí õàìòûí ìåíåæìåíòèéí îéëãîëò Ìîíãîë îðíû ãîâü, òºâ, ç¿¿í á¿ñýä íýâòýð÷ ýõýëñýí áàéñàí ÷ áàðóóí á¿ñýä øèíý îéëãîëò áàéëàà. Îéëãîëò íü øèíý, àæèëëàæ áàéãàà õ¿í íü øèíý
III í¿¿ðò
ÎÍÎÍ ÃÎËÛÍ ÑÀ ÃÀÇÐÛÍ ÁÀÉÃÀËÜ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÍªÕªÐ˪˯¯ÄÈÉÍ ÒÓÐØËÀÃÀÀÑ IV-V í¿¿ðò
Õîâä àéìãèéí ×àíäìàíü ñóìûí Çàñàã äàðãà Á.Äîãñîì:
¯íýõýýð ñýòãýë ñàíààãààð íýãäýí õàìòðàí õºäºëìºðëºæ áàéãàà èðãýäèéã áèä àëü áîëîõ äýìæèõèéã áîääîã VI í¿¿ðò
̪ЪªÄªË ÍÜ ÁÈÅËÑÝÍ Á¯ÑÃ¯É VII í¿¿ðò
ÃÀÄÀÀÄ ÎÐÍÓÓÄÛÍ ÒÓÐØËÀÃÀÀÑ ¯ÇÝÕÝÄ Íóòãèéí èðãýä õàìòàð÷ ÷àäâàë... Ǻâõºí áààñàí, áÿìáà ãàðàãóóäàä ìîä îãòëîõûã çºâøººð÷ýý VIII í¿¿ðò
Үргэлжлэл 2-р нүүрт Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF) 1961 îíä Øâåéöàðèéí Õîëáîîíû óëñûí õóóëü ¸ñíû äàãóó àíõ á¿ðòãýãäñýí, 5 ñàÿ ãàðóé ãèø¿¿í äýìæèã÷òýé, äýëõèéí 100 ãàðóé îðîíä áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã, îëîí óëñûí àøãèéí áóñ òîìîîõîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà þì. Æèëä äóíäæààð 273 ñàÿ îð÷èì àì.äîëëàðòàé òýíöýõ õºðºíãèéã äýëõèéí ºíöºã áóëàí á¿ðò 1,200 ãàðóé áàéãàëü õàìãààëàõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä çàðöóóëæ áàéíà.
2
¹2 (39), 2011
“ͯ¯ÄÝË×ÄÈÉÍ ÄÝÂÆÈÕ ªÐꪔ ÕÎÐØÎÎà ÌÀË×ÈÄ ÕÀÌÒÐÀÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÀ Õîâä àéìãèéí 11 ñóìûí 40 ãàðóé èðãýäèéí ñàíàà÷ëàãààð 2011 îíû 4-ð ñàðûí 16-íä “Í¿¿äýë÷äèéí äýâæèõ ºð㺺” õýìýýõ õîðøîî áàéãóóëàãäæýý. Òóñ õîðøîî íü ãèø¿¿ääýý ¿éë÷ëýõ çàìààð òýäíèé îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõ, áàéãàëü îð÷èíä ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëæ íèéãýì, ñî¸ëûí áîëîí îþóíû íèéòëýã õýðýãöýýã õàíãàõ çîðèëãîòîé ãýíý. Çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëýõèéí òóëä äàðààõ çîðèëòóóäûí õ¿ðýýíä ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéãàà àæýý. ¯¿íä: • Áîðëóóëàëò, õàíãàìæ, áýëòãýí íèéë¿¿ëýëòèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýõ; Òóõàéëáàë ìàë÷äûí òàðõàé áóòàðõàé, ºðõèéí àæ àõóé äýýð áàãà õýìæýýãýýð áýëòãýñýí ò¿¿õèé ýäèéã öóãëóóëæ ñàâëàõ, áîîõ, òýýâýðëýõ àæèëä èõýýõýí õýìæýýíèé çàðäàë ãàð÷ áàéãàà òóë íýãäñýí æóðìààð çîõèîí áàéãóóëæ ¿éëäâýðëýã÷, ìàë÷äûã øóóä õîëáîæ ò¿¿õèé ýäèéí ¿íèéã áîäèòîîð òîãòîîí ìàë÷äûí îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõ, ñàéí ÷àíàðûí ò¿¿õèé ýäýýð ¿éëäâýðëýã÷èéã õàíãàõ, ¿éëäâýðëýã÷, ìàë÷äûí õîîðîíä íàéäâàðòàé ò¿íøëýë áèé áîëãîõ; • Áîðö, ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿í, ýñãèé óðëàë ãýõ ìýòèéí çàðèì íýð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õýðýãëýã÷äýä øóóä õóäàëäàí áîðëóóëàõ ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ; • Õîðøîî íü ìàëûí ò¿¿õèé ýäèéã íýì¿¿ ºðòºã øèíãýñýí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ çàìààð ìàë÷íû àìüæèðãààíä äýì ¿ç¿¿ëýõ; • Áàéãàëèéí íººöèéí øóóä áóñ àøèãëàëòûã äýìæèæ àÿëàë æóóë÷ëàëûí òîõèðîìæòîé ãàçàðò áàéãàà ìàë÷äûã çîõèîí áàéãóóëàëòàíä îðóóëàõ, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë÷èëãýýíä ñóðãàæ, óëìààð ýíý ÷èãëýëèéí çàõ çýýëòýé õîëáîõ; • Ìàë÷äûí òîãòâîðòîé àìüæèðãààíû
Түрүүч нь 1-р нүүрт
ýõ ¿¿ñâýð áîëîõ áýë÷ýýðèéã çîõèîí áàéãóóëàëòàíä îðñîí ìàë÷äûí íºõºðëºë, á¿ëýã, õîëáîîãîîð äàìæóóëàí õóâààðüòàé àøèãëàõ, áýë÷ýýðèéí äààöàíä òîõèðñîí ìàë àæ àõóé ýðõëýõ ÷èãëýëèéí ñóðãàëò çîõèîí áàéãóóëàõ, ñóðòàë÷èëãàà ìýäýýëëèéã ò¿ãýýõ ; Îäîîãîîð äîð á¿ðíýý õàðèëöàí àøèãòàé ñîíèðõîë á¿õèé 40 ãàðóé õ¿í ãèø¿¿íýýð ýëñýýä áàéãàà ãýíý. Ýäãýýðèéí 18 íü ýñãèé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýäýã ìàë÷äûí á¿ëãèéí ãèø¿¿ä áîë 21 íü ñ¿¿, ñ¿¿í á¿òýýãäýõ¿¿íýý áîðëóóëàõ ñîíèðõîëòîé ìàë÷èä àæýý. ¯ëäñýí õî¸ð ãèø¿¿í íü ×àíäìàíü áèçíåñ èíêóáàòîð òºâèéíõ þì áàéíà. Õîðøîîíû àíõíû ãèø¿¿äèéí íýã, Áýë÷ýýð àøèãëàã÷äûí õîëáîîíû ìàë÷èí Öýöýãõàíä: “Áèä ýíý õîðøîîãîî õºë äýýð áîñãîõ õýðýãòýé. ¯¿íèé òóëä áè Öàãààí ãîëûí ñ¿¿ íèéë¿¿ëæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñòýé óóëçàæ çîðèëãî ÷èãëýëýý òàíèëöóóëíà. Ñ¿¿íèé ÷åíæ¿¿äýä ñ¿¿ãýý ºãºõ人 òýäíèé àìàíä áàãòàæ õýëñýí ¿íýýð ºãäºã áàéñàí öàã àðä ¿ëäëýý” õýìýýí õîðøîîíû íýýëòèéí ¿åýð ñýòãýãäëýý õýëëýý. Òýðýýð ìàë÷èäàà óðèàëàí õîðøîîíû ¿éë àæèëëàãààíä 100000 òºãðºãèéí õàíäèâ, ñ¿¿ öàãààí èäýýíèé äýýæèéã ºðãºí áàðüñàí þì. Õîðøîî áàéãóóëàãäñíààñ äºðºâõºí ñàðûí äîòîð òóñ õîðøîî “Ìàëûí õèøèã” äýëã¿¿ðýý íýýæ ýêîëîãèéí öýâýð á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëæ ýõýëëýý. Ìºí “Ìåðñè êîð” îëîí óëñûí áàéãóóëëàãààñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé øèíýýð àæëûí áàéð áèé áîëãîã÷äîä ¿ç¿¿ëæ áóé äýìæëýãèéí õ¿ðýýíä 75Ç 000 òºãðºãèéí ñàíõ¿¿æèëòèéã 8-ð ñàðä àâñàí áàéíà. Òóñ õîðøîîíû ãèø¿¿í Ò.Ëõàìõ¿¿ Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Äàðâè ñóìûí “Áàÿí óíäðàë” õîðøîîíû òóðøëàãà ñóäëàõ àÿëàëä îðîëöæýý. Í¿¿äýë÷äèéí ñîíãîäîã õýëáýðèéã
ºäèéã õ¿ðòýë õàäãàëàí ÿâàà áàðóóí Ìîíãîëûí ìàë÷èí ò¿ìíèé äýâæèí äýýøëýõ ºð㺺 áîëíî ãýäýãò “Í¿¿äýë÷äèéí äýâæèõ ºð㺺” õîðøîîíû ãèø¿¿ä èòãýëòýé áàéíà.
н.Цэцэгханд
ÁÀÐÓÓÍ Á¯Ñ ÍÓÒÀÃÒ ÁÀÉÃÀËÜ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ
ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÍªÕªÐËªË ÕªÃÆËÈÉÍ ÝÕÝÍ ¯ÅÈÉà ÀÐÄÀÀ ÎÐÕÈËÎÎ ñóð÷ ìýäýõ ç¿éë èõ, íóòãèéí èðãýäèéí ¿¿ñãýë ñàíàà÷ëàãà, óóëçàæ ÿðèëöàõ õ¿ñýë òýì¿¿ëýë õààíà áàéíà òýð á¿õýíä äóóäëàãûí ýì÷ øèã ë ò¿ðãýí øóóðõàé î÷äîã áàéëàà. 2004-2006 îíä ìàë÷äûí õàìãèéí çàâòàé áàéäàã ¿å áóþó ºâëèéí 1, 2-ð ñàðûã õºäºº ºíãºð¿¿ëñýí. ªíººäðèéí áàéäëààð áàðóóí á¿ñ íóòàãò 60 ãàðóé èðãýäèéí íºõºðëºë ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. Öàã õóãàöààíû øàëãóóðààð õýä õýäýí íºõºðëºë öààñàí äýýð íýð íü ¿ëäñýí. Õàìòðàí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ çîðèëãîî îéëãîõã¿é õýí íýãíèé, ÿìàð íýãýí áàéãóóëëàãûí òóñëàìæ äýìæëýãò íàéäñàí õýñýã íü óäàëã¿é òàðæ áóòàðñàí. Çàðèì íýã íü õàìòðàí àæèëëàæ ÷àäàëã¿é, õýí íýãýí äàâàìãàéëæ àñóóäëûã øèéäñýíýýð èòãýë ¿ã¿é áîëæ õàìò îëîí òàðñàí. Ãýõäýý ñààðààñàà ñàéí ñàéõàí íü îëîí áàéñàí. Áàðóóí á¿ñ íóòàã áýë÷ýýð äîðîéòîæ, óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºä ºðòºõ, áàéãàëèéí íººö áàÿëàã õîìñäîõ ãýýä îëîí õ¿íä áýðõ àñóóäëûã øèéäýõýä àøèãëàã÷ íü áóþó õàìãèéí ò¿ð¿¿íä ñºðºã
¿ð äàãàâàðûã õ¿ðòýõ íóòãèéí èðãýäèéí îðîëöîî ÷óõàë áîëîîä áàéãààã àëü ÷ øàòíû áàéãóóëëàãà, èðãýä îéëãîñîí íü ºíãºðñºí öàã ¿åèéí íýãýí îëîëò áàéëàà. ͺ㺺 òàëààñ áàéãàëü õàìãààëàõ àñóóäëûã çºâõºí öàëèí àâ÷ áàéãàà õýäõýí õ¿íèé àñóóäàë ìýòýýð îéëãîæ áàéñàí òýð ¿å àðä ¿ëäëýý. Áàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí íºõºðëºëèéí äýìæëýãòýéãýýð áàéãàëü îð÷íû íîöòîé çºð÷ëèéí èëð¿¿ëýëò íýìýãäýæ, áàéãàëü îð÷íû ñóðãàëò ñóðòà÷èëãàà ÷ øèíý øàòàíä ãàðñàí þì. Îëîí ñàéí ñóäëàà÷, õÿíàëò øàëãàëòûí àæèëòàí, èäýâõòýí áàéãàëü õàìãààëàã÷, áàãø íàð íóòãèéí èðãýäèéí äóíäààñ òºðñºí. Áèä ýõíèé ãóðâàí æèë áàéãàëü õàìãààëàõ òºëºâëºëò, õàìò îëíûã ñóðãàõ, ÷àäàâõèæóóëàõ ãýýä îëîí àæëûã õèéõýä õºðºí㺠õ¿÷, öàã õóãàöààã çàðöóóëñàí. Òóõàéëáàë ñ¿¿ëèéí 2 æèë “Õ¿í áàéõûí ó÷èð”, “Àç æàðãàëòàé àìüäðàëûí íóóö” õýìýýõ öóâðàë ëåêöèéã “Àìæèëòòàé áîëîâñðîë” òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí
ñóðãàã÷ áàãø ×.Ýðäýìöýöýã ÿâóóëñàí íü õ¿í ººðºº çºâ àìüäàð÷ áàéæ áàéãàëü õàìãààëàãäàíà ãýäãèéã ýíãèéí àìüäðàëûí æèøýýãýýð òàéëáàðëàñàí îëîí çóóí õ¿íèé áîäîë óõààíûã ººð÷èëñºí þì. Îëîí õ¿í áàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí íºõºðëºë¿¿ä þó õèéñýí, áàéãàëü ÿàæ õàìãààëàãäñàí þì õýìýýí àñóóäàã. Íýã ë ç¿éëèéã òýäýíòýé õàìãèéí îéð àæèëëàæ áàéãàà õ¿íèé õóâüä àì áàðäàì õàðèóëàõàä: “Òýä îäîî áàéãààãààñ íü äîðäóóëààã¿é, áèäíèé þì, áèä çºâ àøèãëàõ ¸ñòîé ãýäýã îéëãîëòòîé áîëñîí”. Õ¿íèé áîäîë ñàíààã ººð÷ëºõ øèíý ¿çýë áàðèìòëàëûã îéëãóóëíà ãýäýã áèäíèé õóâüä ººðñäèéí ¿çýë áàðèìòëàëûã ººð÷ëºõ áóñäààñ òóðøëàãà ñóäëàõ àæëààñ ýõýëñýí þì. Æèë á¿ð íºõºðëºë õºãæëèéí íààäìóóä áîëæ, íààäìààñ íààäìûí õîîðîíä ÿðèõ ñîíèí, õèéñýí á¿òýýëòýé áàéñààð èðýâ. Íààäìûã çîõèîí áàéãóóëàã÷ ñàíàà÷ëàã÷ íü îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, òºñºë õºòºëáºðèéí ãàçðóóä áàéñàí. ªíãºðñºí
æèë Øàðãà õ¿éñèéí ãîâèéí èðãýäèéí íºõºðëºë¿¿ä ñóì ñóìàíäàà ººðñ人 çîõèîí áàéãóóëñàí þì. Òýä õýëýõäýý: “Áóñäûí çîõèîí áàéãóóëæ áàéãàà àæèëä îðîëöîõ èõ àìàðõàí áàéæýý. ªºðñ人 çîõèîí áàéãóóëíà ãýäýã èõ õýö¿¿ þì áàéíà. Ñóì îðîí íóòàã áèäíèéã èõ ñàéí äýìæèí àæèëëàæ áàéíà” ãýñýí þì. Ýíý íààäàì òà á¿õíèé õèéæ á¿òýýæ áàéãàà àæëàà áóñäàä ñóðòàë÷ëàõ õàìãèéí ñàéõàí áîëîìæ áàéäàã. ªíãºðñºí äîëîîí æèëèéí õóãàöàà áàðóóí á¿ñ íóòàãò áàéãàëàà õàìãààëàõ, çºâ àøèãëàõ ñýäýë òýì¿¿ëýëòýé îëîí çóóí õ¿íýýð ýãíýýãýý òýëñýí îí æèë¿¿ä áàéñàí. Õºãæëèéí ýõíèé ¿å øàòûã õàìòäàà òóóëñàí áàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí íºõºðëºëèéíõºí áîäèò ¿ð ä¿íä õ¿ðýõ äàðààãèéí øàòàíäàà îðîîä áàéíà. Õºãæëèéí øèíý øàò ººä àëõàì àëõàìààð óðàãøàà. Ä.Áàéãàëìàà Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí պ人ãèéí õºãæëèéí ìýðãýæèëòýí
3
¹2 (39), 2011
Èðãýäèéí íºõºðëºë – Õóóëü ýðõç¿é ͺõºðëºë áàéãóóëàõ íü èðãýä áîëîí òºðèéí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí àæèëòíóóäûí õàìòûí àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëàõ ¿éë ÿâö áºãººä àëèâàà íºõºðëºëèéã áàéãóóëàõ ¿éë ÿâö íü òîäîðõîé øàòóóäûã äàìæäàã áàéíà. Òýäãýýðèéã òîéìëîí äîîð äóðüäàæ áàéíà. ¯¿íä: 1. Èðãýä ººðñ人 íºõºðëºëèéí òàëààðõ ñóóðü îéëãîëòòîé áàéæ, ÿìàð çîðèëãûí ¿¿äíýýñ ¿¿íèéã áàéãóóëæ áàéãààãàà òîäîðõîéëîõ íü ýõíèé àëõàì áîëîõ þì. Ýíý íü ìºí õàìòûí àæèëëàãààíû àíõíû øàò áîëíî. 2. Ò¿¿í÷ëýí íºõºðëºëèéí íèéòëýã ýðõ, ¿¿ðãýý îéëãîæ òîäîðõîéëîõ ¸ñòîé. 3. ßìàð ÷ íºõºðëºëèéí õàìãèéí ãîë àíõààðàõ àñóóäàë áîë õàðèóöàí àâñàí ãàçàð íóòãèéíõàà Áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàõ ÿâäàë áàéäàã. 4. Ýäãýýðèéí ¿ð ä¿íä íºõºðëºë áàéãóóëàõ íü ¿ð àøèãòàé ãýäýã èðãýä íü ñàíàë íýãäñýí áîë öààøèä ÿìàð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõàà áîëîâñðóóëàõ þì. Ýíý ñàíàëä íºõºðëºëèéí ãèø¿¿äèéí òàëààðõ åðºíõèé ìýäýýëýë, òóõàéí õàðèóöàí àâ÷ áàéãàà ãàçðûã õýðõýí àøèãëàõ, ýíý íü òóõàéí ãàçàð íóòàãò ÿàãààä òîõèðîìæòîé áîëîõûã òàéëáàðëàõ õýðýãòýé. Ñàíàëàà áàã, õîðîîíû çàñàã äàðãàä õ¿ðãýõ áºãººä øàò äàðààòàé øèéäâýð¿¿ä ãàð÷ àñóóäàë øèéäýãäýíý. 5. ªðãºäºë ãàðãàõ, ãýðýý áàéãóóëàõ, 6. Õýäèéãýýð ÿíç á¿ðèéí øàëòãààíû óëìààñ íºõºðëºëèéã ¿éë àæèëëàãààã çîãñîîäîã ÷ äàðààõ øàëòãààíóóäûã ¿íäýñëýí ñóì, ä¿¿ðãèéí çàñàã äàðãà íºõºðëºëòýé áàéãóóëñàí ãýðýýãýý öóöëàõ òîõèîëäîë áèé. ¯¿íä: • Áàã, õîðîîíû ÈÍÕ íºõºðëºëèéí õóóëèéí ñòàòóñûã öóöëàõûã øààðäñàí, ýñâýë ñóì, ä¿¿ðãèéí ÈÒÕ íºõºðëºëèéí ¿éë àæèëëàãààã õîðèãëîõ øèéäâýð ãàðñàí. Ýíý õî¸ð òîõèîëäîëä Çàñãèéí ãàçðûí àãåíòëàã íü îéëãîìæòîé, èë òîä øàëòãààíààð íºõºðëºëèéã öóöëàíà. • Ãýðýýíä çààñàí ¿¿ðãýý óäàà äàðàà áèåë¿¿ëýýã¿é, ãýðýýíä ãàðûí ¿ñýã çóðñíààñ õîéø çóðãààí ñàðûí äîòîð ãýðýýíä çààãäñàí áàéãàëü õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãàà õýðýãæ¿¿ëýýã¿é, • Òóõàéí îðîí íóòãèéí îðøèí ñóóã÷äûí äèéëýíõ íü íºõºðëºëèéí ¿éë àæèëëàãààã çîãñîîõ øèéäâýð ãàðãàñàí, • ͺõºðëºëèéã áàéãóóëàõäàà õîëáîãäîõ õóóëü æóðìûã ìºðäëºã áîëãîîã¿é áîë ãýðýý öóöëàõ ¿íäýñëýë áîëäîã àæýý.
Èðãýäèéí íºõºðëºë áàéãóóëàõ õóóëü ç¿éí ¿íäýñëýë: Ìîíãîë óëñûí ¯íäñýí õóóëü áîëîí Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ õóóëèàð èðãýíä íºõºðëºë áàéãóóëàõ õýä õýäýí òºðëèéí ýðõ¿¿ä îëãîãäñîí áàéäàã. Ýäãýýðèéã äîîð äóðüäâàë: • Èðãýí áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõ, õºðºíãèéí ñàí ¿¿ñãýõ ýðõòýé. ̺í íóòãèéí èðãýä ñàéí äóðûí ¿íäñýí äýýð íýãäýæ áàéãàëèéí áàÿëãèéã àð÷ëàí õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ, ò¿¿íèé àøèã øèìèéã õ¿ðòýõ ýðõòýé. (1-ð á¿ëýã, 4.1.3-ð ç¿éë) • Õóóëèíä ººðººð çààãààã¿é áîë Ìîíãîë óëñûí èðãýí, àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãà, ãàäààäûí èðãýí, õóóëèéí ýòãýýä íü áàéãàëèéí áàÿëãèéã çîõèõ òºëáºð, õóðààìæèéã òºëæ ãýðýý, òóñãàé çºâøººðºë áóþó ýðõèéí áè÷ãèéí äàãóó àøèãëàæ áîëíî. (1-ð á¿ëýã, 6.2-ð ç¿éë) • Òºð, ò¿¿íèé áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàí íü íºõºðëºëä ãýðýýíèé äàãóó áàéãàëèéí òîäîðõîé òºðëèéí áàÿëãèéí õàìãààëàëò, àøèãëàëò, ýçýìøèëòèéã õàðèóöóóëàõ õýëáýðýýð áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëíà. (4-ð á¿ëýã, 19.2.7-ð ç¿éë) • Èðãýäèéí íºõºðëºë áàéãóóëàõ ýðõ íü Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òóõàé õóóëüä çààñíààñ áóñàä õóóëèóäààð áàñ îëãîãäñîí áàéíà. Îðîí íóòãèéí èðãýä óóë óóðõàéòàé õîëáîãäîëòîé øèéäâýðò îðîëöîõ, óóðõàéí ¿éë àæèëëàãààã õÿíàõ ýðõ¿¿äýýð ìºí õàíãàãäñàí. Èðãýäèéí íºõºðëºë íü ¿éë àæèëëàãààãàà Áàéãàëü îð÷íû ñàéäûí 2006 îíû 4-ð ñàðûí 26íû ºäðèéí 114 òîîò òóøààëûí õàâñðàëò æóðìûí äàãóó ÿâóóëíà.
ͺõºðëºëä õóóëèàð îëãîãäñîí íèéòëýã ýðõ¿¿ä: • Áàéãàëèéí òóõàé íººö áàÿëãèéã àøèãëàõ òàëààð øèéäâýð ãàðãàõàä îðîëöîõ, òºðèéí çîõèõ øàòíû áàéãóóëëàãóóäààñ äýìæëýã, òóñëàëöàà àâàõ, íóòãèéí èðãýäèéã áàéãàëü õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààíä ºðãºíººð îðîëöóóëàõ, • Ãýðýýãýýð çààñàí ãàçàð íóòàã, áàéãàëèéí íººöèéã õàðèóöàí õàìãààëàõ, áàéãàëèéí íººöèéí äàãàëò áàÿëàã (ñàìàð, æèìñ, ýìèéí óðãàìàë, àìüòàí ãýõ ìýò) áóñàä òîãòâîðòîé ¿ð ºãººæèéã õ¿ðòýõ, àøèãëàõ, • Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ
òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõ äóíäûí ñàí á¿ðä¿¿ëýõ, • Õóóëü òîãòîîìæ, õÿíàëò, ãýðýý, áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººíèé õ¿ðýýíä ººðèéí õàðèóöàí õàìãààëàõ áàéãàëèéí íººö áàÿëãèéí ýêîñèñòåìèéí äààöàä òîõèðóóëàí çîõèõ òºëáºð, õóðààìæòàéãààð çîõèñòîé àøèãëàõ, • Ñóì, ä¿¿ðãèéí çàñàã äàðãà áîëîí áàéãàëü îð÷íû õÿíàëòûí àãåíòëàãòàé õàìòðàí àæèëëàæ, õàðèóöñàí ãàçàð íóòàã äàõü ýêîñèñòåìä ñºð㺺ð íºëººëæ áóé õóóëü áóñ ¿éë àæèëëàãààã òàñëàí çîãñîîõ,
¯¿ðã¿¿ä: • Òóõàéí õàðèóöàí õàìãààëæ áàéãàà îð÷íû îé, óñ, óðãàìàë, àìüòàí, áàéãàëèéí áóñàä áàÿëãèéã õàìãààëàõ, íººöèéã íü õîìñäëîîñ ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýý àâàõ, • ͺõºðëºëèéí ãèø¿¿äèéí
ñàíàë áîäîë áîëîí ñîíèðõëûã íºõºðëºëèéã õºãæ¿¿ëýõ øèéäâýð¿¿äýä òóñãàõ, • Áàéãàëèéí áàÿëãèéã àøèãëàæ îëñîí îðëîãûí 30-ààñ äîîøã¿é õóâèéã äóíäûí ñàíä øèëæ¿¿ëæ, òóõàéí áàéãàëèéí íººöèéã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ ¿éë àæèëëàãààíä çàðöóóëàõ, • Õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû ýêîñèñòåìä ÿâàãäàæ áóé ººð÷ëºëò¿¿äèéã õÿíàæ, àæèãëàõ áà ýêîñèñòåì áîëîí àí àìüòäàä ñºðºã ººð÷ëºëò¿¿ä ãàðñàí, ÿìàð íýã õóóëü áóñ ¿éë àæèëëàãàà èëð¿¿ëñýí òîõèîëäîëä áàéãàëü îð÷íû áàéöààã÷, õàìãààëàã÷èä ìýäýýëæ áàéõ, • Áàéãàëèéí íººöºä õîõèðîë ó÷èðñàí òîõèîëäîëä õîëáîãäîõ òºðèéí àãåíòëàãóóäàä õàíäàõ, ìºí òýäãýýðèéã íºõºí ñýðãýýõ àðãà õýìæýý àâàõûã øààðäàõ; õîõèðîë áóñäûí áóðóóòàé ¿éë àæèëëàãààíû óëìààñ áèé áîëñîí áîë íºõºðëºëèéí ãèø¿¿äýä íºõºí îëãîâîð îëãîíî.
Ìàë÷äûí íºõºðëºë-á¿ëýã ãýäýã íü: Ãàçàðç¿éí áàéðøëûí õóâüä íýã íóòàã óñàíä àìüäàðäàã, íèéòèéí ýçýìøëèéí áàéãàëèéí íººöèéã õàìãààëàõ, çºâ çîõèñòîé àøèãëàõ íýãäìýë çîðèëãî ñàíàà á¿õèé, ñàéí äóðûí ¿íäñýíä çîõèîí áàéãóóëàãäñàí, õàìòðàí àæèëëàæ áóé õýñýã á¿ëýã ìàë÷èí ºðõèéã õýëíý.
Áàéãàëèéí íººöèéã õàìãààëàõ, àøèãëàõ èðãýäèéí íºõºðëºë íü: Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðààñ àëáàí ¸ñîîð çºâøººðºãäñºí, òîäîðõîé õýìæýýíèé ãàçàð, áàéãàëèéí íººöèéã ãýðýýãýýð òîäîðõîé õóãàöààíä ýçýìæèõ ýðõòýé õóóëèéí ýòãýýä þì.
Ñàéí íºõºðëºëèéã ÿàæ òàíèõ âý? Õýðýâ òà èðãýäèéí íºõºðëºë áàéãóóëàõààð, ýñâýë ýëñýõýýð çýõýæ áàéãàà áîë äîîõ öººí õýäýí øàëãóóð àñóóëòààð íºõºðëºëºº, ýñâýë ýëñýí îðîõ íºõºðëºëºº øèíæýýä ¿çýýðýé! 1. Ñàíàà÷ëàãà áàéíà óó? 2. Èòãýëòýé ñàéí íºõºä áàéíà óó? 3. Íýã áàã áîëæ ÷àäàõ óó? 4. Çîðèëãîî òîäîðõîéëñîí óó? 5. Àæëàà òºëºâëºñºí ¿¿? 6. Ìýäëýã ÷àäâàð áàéíà óó?
4
¹2 (39), 2011
ÎÍÎÍ ÃÎËÛÍ ÑÀ ÃÀÇÐÛÍ ÁÀÉÃÀËÜ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ÍªÕªÐ˪˯¯ÄÈÉÍ ÒÓÐØËÀÃÀÀÑ ÕÝÍÒÈÉ ÀÉÌÃÈÉÍ ÁÀÒØÈÐÝÝÒ ÑÓÌÛÍ ÎÍÎÍ ÁÀÃÈÉÍ “ÌÀÍÀÀÒ” ͪժÐËªË Õýíòèé àéìãèéí Áàòøèðýýò ñóìûí “Ìàíààò” íºõºðëºë íü 2010 îíû 4-ð ñàðûí 29-íä áàéãóóëàãäñàí áºãººä 17 ºðõèéí 45 ãèø¿¿íýýñ á¿ðäýõ ìàíàé õàìò îëîí ìåíåæìåíòèéí áîëîí áèçíåñ òºëºâëºãººíèéõºº äàãóó àæèëëàæ áàéíà. Áèä ñàð á¿ðèéí 15-íä òýðã¿¿ëýã÷äèéíõýý õóðëûã, íºõºðëºëèéí á¿õ ãèø¿¿äèéí õóðëûã óëèðàë òóòàì õèéæ õýâøëýý. ͺõºðëºëèéí ºðõ á¿ð õÿíàëò, ñóäàëãààíû äýâòýð õºòëºí, õàðèóöàí õàìãààëàõ ãàçàð íóòàãòàà áàéãàëü îð÷íû ýñðýã ãýìò õýðýã ãàðãóóëàõã¿éí òºëºº àæèëëàæ áàéíà. ͺõºðëºëèéí íóòàã äýâñãýð äýõ îé ìîä, àí àìüòàí, æèã¿¿ðòýí øóâóóä, æèìñ, àøèãò óðãàìàë, õàäëàí áýë÷ýýð, ãîë óñ áóëàã øàíäíû áàéäàëä õýñýã÷èëñýí ¿íýëãýý õèéæ ¿çýõýä 30-50 %-èéí áóóðàëòòàé ¿íýëãýý ãàðñàí ó÷ðààñ á¿õ ãèø¿¿ä äîð á¿ðíýý õàðèóöëàãàòàé áàéæ ¿ð ä¿íòýé àæèëëàõûã çîðèëãîî áîëãîîä áàéãàà áèëýý. Ýíý çîðèëãûíõîî õ¿ðýýí áèä ýí òýðã¿¿íä íóòàã äýâñãýðòýý òýìäýãæ¿¿ëýëò
õèéæ, ãàëûí àþóëààñ ñýðãèéëýõèéí òóëä ºðõ á¿ðòýéãýý ãýðýý áàéãóóëñíû çýðýãöýý ãóðâàí èäýâõòýí áàéãàëü õàìãààëàã÷ òîãòìîë õÿíàëò òàâèí àæèëëàæ áàéíà. 2011 îíä áèä ñóìûí òºâèéí òîõèæèëò ãýõ ìýò íèéòèéí ýðõ àøèãò íèéöñýí õýä õýäýí ¿éëñýä îðîëöëîî. ̺í ìàíàé íºõºðëºëèéí ãèø¿¿í Á.Íàðàí÷èìýã, Ä.Õîíãîðçóë, Ä.Áàëæìàà íàð õàìò îëíûõîî çàõèàëãààð ýðýãòýé äýýë, ìàëãàé, çàãâàðûí áóðèàä õóâöàñ î¸æ áàéíà. Òýä íºõºðëºë äîòðîî óðëàãèéí õàìòëàã á¿ðä¿¿ëæ òýäíèéãýý õóâöàñààð èæèëñ¿¿ëýâ. Ýíý îíû 5-ð ñàðä íºõºðëºëèéí öýâýðëýãýý õèéõ òàëáàéäàà òóñãààðëàëò õèéëãýæ íººöèéã òîãòîîëãîí, ñóìûíõàà ÀÀÍ, íºõºðëºë¿¿äèéí òºëººëºë 50 ãàðóé õ¿íèéã îðîëöóóëàí îãòëîëò õèéñýí ìîäîî õýðõýí öàãààëàõ, îéã öýâýðëýõ çýðãèéã òåõíîëîãèéí äàãóó õýðõýí õèéõ, ìºí ÷àäàâõèæóóëàõ àðãà ç¿éä ñóðãàõ ¿ç¿¿ëýí ñóðãàëò õèéñýí íü ¿ð ä¿íòýé áîëëîî. Èéíõ¿¿ ìàíàé õàìò îëîí ñýòãýë ç¿òãýë íèéëæ á¿òýýñýí àæèëäàà óðàìòàé áàéíà. Áàòøèðýýò ß.Íàðàíãýðýë
ÕÝÍÒÈÉ ÀÉÌÃÈÉÍ ªÌͪÄÝËÃÝÐ ÑÓÌÛÍ “ÁÀÐÓÓÍ ÆÀÐÃÀËÀÍÒ” ͪժÐËªË Áèäíèé óðèà “ÁÈÄ ÀÌÜÄ Á¯ÕÍÈÉ ÒªËªª” Òóñ íºõºðëºë íü 2002 îíîîñ ìàë÷äûí á¿ëãèéí çîõèîí áàéãóóëàëòàíä îðæ àæèëëàæ ýõýëñýí. Á¿ëýã íü àíõ çîõèîí áàéãóóëàãäàõäàà 9 ºðõèéí 34 õ¿íèé á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàéñàí áîë îäîî 22 ºðõèéí 69 ãèø¿¿íòýé áîëæ ºðãºæèí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. 5-í òºðëèéí 5500-ãààä ìàëòàé. 2006 îíîîñ õóóëèéí äàãóó íºõºðëºë áîëîí øèíý÷èëñýí çîõèîí áàéãóóëàëòàíä îðñîí. Áàéãàëü õàìãààëàõ, ÍÈÒÀÆ, áàéãàëèéí äàãàëò áàÿëãèéã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ, ñ¿¿ öàãààí èäýýãýý áîëîâñðóóëæ ºðõèéí îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõ ÷èãëýëýýð àæèëëàæ áàéíà. Ìàíàé íºõºðëºë íü áàéãàëü õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð 8480 ãà ãàçðûã ñóìûí çàñàã äàðãàòàé ãýðýý áàéãóóëàí ýçýìøèæ, á¿õ ãèø¿¿äèéí õóðëûã òîãòìîë õèéí àæëàà ñàð, óëèðëààð òºëºâëºæ ºðõ¿¿äýä õóâààðèëæ àæèëëàæ áàéíà. ”Áàÿí-Ìîíãîë” òºñëèéí õ¿ðýýíä íºõºðëºëèéíõºº çóðãààí ºðõèéã ìàëæóóëàõ çîðèëãîîð 400 ýì õîíèéã îëãóóëëàà. ̺í áàéãàëü îð÷íû ýñðýã ãýìò õýðýã, îé õýýðèéí ò¿éìðýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð õàðóóëûí öàìõàã áàðüæ, ºðõ¿¿ä ýðã¿¿ë
õÿíàëòûí õóâààðèàð, õÿíàëòûí äýâòýð àÿëóóëàí àæèëëàñíû ¿ð ä¿íä ìàíàé õàðèóöàí õàìãààëàõ ãàçàð íóòàãò ýëäýâ çºð÷èë ãàðààã¿é. Áèäíèé õàìòûí àæèëëàãààíû áàñ íýãýí ¿ð ä¿í áîë “Íºõºðëºë õºãæèë2010” íààäàìä “Øèëäýã íºõºðëºë”ººð øàëãàðñàí ÿâäàë þì. ̺í ñóìàíä çîõèîãäñîí “Íºõºðëºë õºãæèë-2011” íààäàìä óðàëäààíû áîëçîë æóðìûí äàãóó îðîëöîæ “Øèëäýãèéí øèëäýã” íºõºðëºëººð øàëãàðëàà.
ÕÝÍÒÈÉ ÀÉÌÃÈÉÍ ÍÎÐÎÂËÈÍ ÑÓÌÛÍ “ÓÐÀÍ Ç¯ÌÁÝД ͪժÐ˪Ë
Ìàíàé íºõºðëºë 2010 îíû 3-ð ñàðä àíõíû õóðëàà õèéñýí ºäðººñ ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäñàí. Àíõ çóðãààí ºðõèéí 11 ãèø¿¿íòýé áàéñàí áîë îäîî 13 ºðõèéí 25 ãèø¿¿íòýé áîëîîä áàéíà. Áèäíèé óðèà “Øèðõýã ¿ð, àòãà øîðîîíîîñ ýð¿¿ë àìüäðàë óðãóóëúÿ!” Ìàíàé íºõºðëºë òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî òàðèàëæ ºðõèéí îðëîãî íýìýãä¿¿ëýõ, æèìñ-æèìñãýíèé òàëáàé áàéãóóëàõ, ìîä ¿ðæ¿¿ëãèéí òàëáàé áàéãóóëæ îéæóóëàëòûí àæèë õèéõ, ñóìûí òºìñõ¿íñíèé íîãîîíû ñóðãàëòûí ò¿øèö ãàçàð
áîëîõ çîðèëãî òàâèæ 5 æèëýýð àæëóóäàà òºëºâëºñºí áà ýõíèé æèëèéí àæèë áèåëýëò ñàéòàé áàéãàà. ͺõºðëºëèéí ãèø¿¿ä ìàëûí áóñ àøèã îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð õèéñýí àæëóóäûí ¿ð ä¿íä 200êã æèìñãýíý ò¿¿æ ÷àíàìàë áýëäýí 100êã ãîãîä ò¿¿æ äàðøèëëàà. Ò¿¿íýýñ ãàäíà íºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä òºðºë á¿ðèéí íîãîîíû ñàëàò õèéõ, äàðøëàõ çýðãýýð îðëîãîî íýìýãä¿¿ëæ áàéíà. Áèä 600ãà îéä ¿íýëãýý õèéæ, õàìãààëâàë çîõèõ ìîäíû íººöèéã òîãòîîñíîîñ ãàäíà Õºíãºëèéí àðûí 100 ãà îéä öýâýðëýãýý õèéëýý. ̺í 200ø ÷àöàðãàíû ¿ðñëýãýý óðãóóëæ áàéíà. ͺõºðëºëèéí ãèø¿¿ä òºñºë õºòºëáºðèéí ãàçðóóäààñ çîõèîí áàéãóóëäàã ñóðãàëòóóäàä õàìðàãäàí áàéíãà ìýäëýã ÷àäâàðàà áàÿæóóëæ áàéãàà. Äóíäûí ñàíãàà ãèø¿¿äèéí ñàð á¿ðèéí õóðèìòëàëààñ á¿ðä¿¿ëæ ºñãºí íýìýãä¿¿ëäýã. ͺõºðëºëèéí ãèø¿¿äèéí àæëûã îðîëöîîíû çàð÷ìààð ä¿ãíýæ, õî¸ð ãèø¿¿íèéã îíû òýðã¿¿íä ºðãºìæëºë øàãíàë ãàðäóóëëàà.
ÕÝÍÒÈÉ ÀÉÌÃÈÉÍ ÄÀÄÀË ÑÓÌÛÍ “ÕÀÆÓÓ ÁÓËÀÔ ÍªÕªÐªËªË Ìàíàé íºõºðëºë 2008 îíä áàéãóóëàãäñàí áºãººä 13 ºðõèéí 26 ãèø¿¿íòýé. Áèä áàéãàëü õàìãààëàí íýãýí ñýòãýëèéí äîð íýãäýæ áàéãàëèéí äàãàëäàõ áàÿëãèéã áîëîâñðóóëàõ, öàãààí èäýý, ãàð óðëàëûí á¿òýýë¿¿ä õèéõ çýðãýýð ºðõèéí îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõèéí çýðýãöýý äóíäûí ñàíãàà àðâèæóóëàí àæèëëàæ èðëýý. Áèäíèé óðèà: “Õàìòäàà õºãæèæ, õºäºëìºðëºí ñàéõàí àìüäàðúÿ!” Ìàíàé íºõºðëºëèéíõºí áàéãàëèà õàéðëàí õàìãààëæ ¿ð øèìèéã íü çºâ àøèãëàæ øèëäýã íºõºðëºë áîëîõ ýðõýì çîðèëãîòîé. Áèä 500ãà ãàçðûã õàðèóöàí õàìãààëäàã. Ýíý íü íàðñ, õóñ, óëèàñ óðãàñàí õîëèìîã îé á¿õèé ãàçàð òóë áàéãàëèéí äàãàëäàõ áàÿëàã èõòýé. Áèä Áàÿí-Îâîî óóëûí øàòñàí òàëáàéí 5ãà ãàçàðò öýâýðëýãýý õèéæ, áàéãàëèéí æàìààð íºõºí ñýðãýõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëñýíäýý òààòàé áàéíà. ̺í õîãèéí öýã, ò¿éìðýýñ ñýðãèéëýõ ñàíàìæ áè÷èã, óõóóëãûí ñàìáàðûã õàðèóöñàí ãàçàðòàà áàéãóóëëàà. Ìàíàé íºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä ò¿éìðèéí áîëîí ñàìàð æèìñ ò¿¿õ ñàðóóäàä ãðàôèêèéí äàãóó ýðã¿¿ë õèéæ õýâøýýä áàéíà. ̺í ñàð á¿ðèéí 27-íä íºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä àæëàà òàéëàãíàí äàðàà ñàðûíõàà òºëºâëºãººã õýëýëöäýã.
ªíãºðºã÷ îíä Íîðîâëèí ñóìàíä çîõèîí áàéãóóëàãäñàí “Íºõºðëºë õºãæèë” íààäàìä Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí øèëäýã íºõºðëºë áîëñîí àìæèëòàà ýíý æèë áàòàòãàõààð øàðãóó õºäºëìºðëºæ áàéíà. Ìàíàé íºõºðëºëèéí ºðõ á¿ð îðëîãîî íýìýãä¿¿ëýõèéí òóëä 0,25-0,75ãà òàëáàéä õ¿íñíèé íîãîî òàðèàëñíààñ ãàäíà çàðèì ãèø¿¿ä ìààíü æèìñãýíýòýé öàãààí èäýý áîëîí ãàð óðëàë õèéí áîðëóóëæ áàãàã¿é àøèã îëîîä áàéãàà áèëýý. ¯¿íýýñ ãàäíà ìàíàé íºõºðëºëèéí ãèø¿¿í Ö.Áàÿðñàéõàíû ãàð óðëàëûí ç¿éëñ àéìàã, á¿ñèéí òºäèéã¿é îëîí óëñûí ÷àíàðòàé ¿çýñãýëýí, íààäìóóäààñ òýðã¿¿í øàãíàëûã óäàà äàðàà õ¿ðòýýä áàéãàà áèëýý.
5
¹2 (39), 2011
ÕÝÍÒÈÉ ÀÉÌÃÈÉÍ ÁÈÍÄÝÐ ÑÓÌÛÍ “ÑÝЯ¯Í ÁÀßËÀÔ ͪժÐ˪Ë
ÄÎÐÍÎÄ ÀÉÌÃÈÉÍ ÁÀßÍ-ÓÓË ÑÓÌÛÍ “ÖÀÃÀÀÍ ÄÝ” ͪժÐËªË “Öàãààí äýâ” íºõºðëºë íü Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìûí I áàãèéí íóòàã äýâñãýðèéí “Áèò¿¿ãèéí àì” õýìýýõ ãàçðûí 4743 ãà îéã õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõ ÷èãëýëèéí ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõààð 2010 îíû 9-ð ñàðûí 17-íä áàéãóóëàãäæýý. 2011 îí ãàðòàë ýçýìøèë ãàçðûí õýýðèéí õàéãóóë, ñóäàëãàà áîëîí îé çîõèîí áàéãóóëàëòûí àæëûí òàéëàí çóðàã áîëîâñðóóëàõ àæèë õèéãýýä áàéíà. ͺõºðëºëèéí á¿õ ãèø¿¿äèéí õî¸ð óäààãèéí õóðàë çîõèîí áàéãóóëëàà. Áèä ºíººãèéí áàéäëààð 52 ãèø¿¿íòýéãýýð ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áàéíà. “Öàãààí äýâ” íºõºðëºë íü 20112015 îí õ¿ðòëýõ ¿éë àæèëëàãààíû ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººãºº áîëîâñðóóëàí áàòëóóëàõààð õîëáîãäîõ ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëýýä áàéãàà þì. ͺõºðëºëèéí ãèø¿¿äèéí ñàíàà÷ëàãàà𠺺ðñäèéí ýçýìøëûí 1 ãà
ãàçàðò 2000 øèðõýã íàðñ ìîäíû ¿ðñëýãýý ñóóëãàæ îäîîãîîð 70 õóâèéí àìüäðàëòàé óðãàæ áàéíà. ̺í 80 êã íàðñ ìîäíû áîðãîöîé ò¿¿æ õàòààí 1 êã ¿ð ãàðãàí àâ÷ òàðèëàà. Ñóìûí ÈÒÕ-ûí òîãòîîëîîð îéí íºõºðëºë¿¿äýä õóâààðèëàãäñàí õàãàñ õýðýãëýýíèé 90 ì3 ìîä, ìºí ò¿ëýýíèé 200 ì3 ìîäíû ýðõ îëãîñíû äàãóó äóíäûí ñàíãèéí õºðºí㺠áàéãóóëàí ººðèéí ýçýìøëûí íóòàã äýâñãýðèéí “Öàãààí äýâ” ãýäýã ãàçàðò áàéíãûí õàðóóë ãàðãàæ áàéíà. ̺í Ñ¿õáààòàð àéìãèéí ÝðäýíýÖàãààí ñóìûí õèëèéí öýðãèéí àíãèòàé 200 ì3 ò¿ëýýíèé ìîä íèéë¿¿ëýõ ãýðýý áàéãóóëàí îéí öýâýðëýãýýíèé æóðìààð áýëòãýí à÷óóëæ áàéãààãèé çýðýãöýý îé õýýðèéí ò¿éìýðýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ àæèë çîõèîí áàéãóóëæ, íºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä äîòîîä áîëîëöîîãîî àøèãëàí ãàë óíòðààõ ýíãèéí õýðýãñë¿¿äèéã õèéëýý. Òàéëàí áè÷ñýí Ä. Áààòàðöîãò
ÁÀßÍ-ÀÄÐÀÃÀ ÑÓÌÛÍ “ªËÇÈÉÒ ÕÀÉÐÕÀÍ” ͪժÐ˪Ë
Áàÿí-Àäàðãà ñóìûí “ªëçèéò Õàéðõàí” íºõºðëºë íü 2010 îíû 1-ð ñàðûí 19-íä àíõ áàéãóóëàãäñàí. Íèéò 11ºðõèéí 22 ãèø¿¿íòýéãýýð ñóìûíõàà
Äóóðëèã, Ñàéõàí áàãèéí 1400ãà ãàçðûã ãýðýýãýýð õàðèóöàí õàìãààëæ áàéíà. ͺõºðëºë íü óäèðäàõ çºâëºë, õÿíàëòûí çºâëºë, èäýâõòýí áàéãàëü
Ìàíàé íºõºðëºë 2008.09.24-íä àëáàí ¸ñîîð áàéãóóëàãäñàí öàãààñ õîéø ãóðâàí æèëèéí òóðø ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. ͺõºðëºë ìààíü ºíººãèéí áàéäëààð 24 ºðõèéí 45 ãèø¿¿íòýé áºãººä áèä ñàíàà çîðèãîî íýãòãýí íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýí áàéãàëü îð÷íîî õàìãààëàõ ãýñýí óëñûíõàà áîäëîãûã äýìæèí õóâü íýìðýý îðóóëàõûã çîðüæ áàéíà. Ìàíàé íºõºðëºë 6049ãà îéí ñàí, 4951 ãà áýë÷ýýð, íèéò 10200 ãà õàðèóöàí õàìãààëàõ ãàçàð íóòàãòàé. Ìåíåæìåíò òºëºâëºãººãºº áàòëóóëàí ñóìûíõàà çàñàã äàðãàòàé ãýðýý áàéãóóëàí àæèëëàæ áàéíà. Áèä ãàë ò¿éìðèéí àþóëààñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõèéí òóëä äîòîîä íººö áîëîëöîîãîî ñàéòàð àøèãëàñààð èðëýý. ¯¿íèé òóëä áèä ò¿éìðýýñ ñýðãèéëýõ ñóðòàë óõóóëãûí çýðýãöýý ãàë óíòðààõàä çîðèóëñàí ìàòåðèàëëàã áýëòãýëèéã ñàéòàð õàíãàí á¿õ ãèø¿¿äýý õî¸ð á¿ëýãò õóâààðèëàí áîëçîøã¿é àþóëûí ¿åä ÿìàãò áýëýí áàéëãàäàã. ͺõºðëºëèéí õàðèóöàí õàìãààëæ áóé òàëáàéä óðãàäàã îëîí òºðëèéí æèìñãýíý áîëîí ãîãîä ìàíãèð, öàãààí òºìñ, ýìèéí áîëîí öàéíû óðãàìëóóäàà ò¿¿æ äàðøëàí õàäãàëæ õýðýãëýäãèéí çýðýãöýý çýðëýã àìüòäûã õàìãààëàõ òàëààð òîãòìîë
àæëóóäûã õèéæ áàéíà. ̺í õóâèéí õýðýãöýýíèéõýý àæèëä ÷ íºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä õàìòûí õ¿÷ýýð øàìäàæ õî¸ð ÷ õóäàã ãàðãààä áàéíà. Ìàíàé “Àâòî çàñâàð, ãàãíóóðûí ¿éë÷èëãýý” òºñºë ñóìûí áèçíåñ ýðõëýã÷äèéã äýìæèõ ñàíãààñ äýìæëýã àâ÷ õýðýãæèæ áàéíà. ̺í õî¸ð õ¿íèé îðîí òîîòîé òàëõ íàðèéí áîîâíû öåõ àæèëëóóëæ áàéãàà. Ìàíàé íºõºðëºëèéí áðåíä áîëîõ öºöãèé, ààðöàà æèëèéí òóðø ¿éëäâýðëýäýã. Öýâýð îé õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä 1,8 ãà òàëáàéä òóñãààðëàëò õèéëã¿¿ëæ îéí öýâýðëýãýýíýýñ ãàðñàí 50ì3 íàðñûã áàíç áîëãîí íºõºðëºëèéíõºº “Ýâ íýãäëèéí ºð㺺”-íèé áàðèëãûí ìàòåðèàë áîëãîí áýëòãýñýí áºãººä ìîä ¿ðæ¿¿ëãèéí õàøààíäàà õàð ìîä, íàðñíû ¿ð òàðèàä áàéíà. Áèä òºðºë á¿ðèéí ñóðãàëòàíä õàìðàãäàí ÷àäâàðàà äýýøë¿¿ëæ, õàìðàãäàæ àìæààã¿é íýãýíäýý çààæ çºâëºí ºñºæ õºãæèõºä àíõààðñààð áàéãàà. Ìàíàé äóíäûí ñàí çàðèì ãèø¿¿äèéí õàíäèâ, àæëûí õºëñ, áîðëóóëàëòûí îðëîãî, õ¿íèé õºãæèë ñàíãèéí ìºíãº, õóðèìòëàëààð ñàíõ¿¿æèæ áàéíà. ͺõºðëºëèéí á¿õ ãèø¿¿ä ñàðäàà íýã óäàà, óäèðäàõ çºâëºëèéí óëèðàëä òóòàì õóðàëäàæ õýâøýýä áàéíà.
õàìãààëàã÷ çýðýã á¿ðýëäýõ¿¿íòýé. Á¿õ ãèø¿¿äèéí õóðëûã óëèðàë á¿ð õèéäýã áºãººä ºíººã õ¿ðòýë óäèðäàõ çºâëºë ãóðâàí óäàà, õÿíàëòûí çºâëºë íýã óäàà õóðàëäààä áàéíà. Áàéãàëü õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð õèéñýí 2010 îíä 0,5 ãà-ä íàðñ, 2011 îíä 1 ãà-ä øèíýñíèé ñóóëãàö ñóóëãàñàí áà 2010 îíä 1,8 ãà-ä òàëáàé òóñãààðëàëò õèéëãýæ óã òàëáàéãààñ 200 ì3 ò¿ëýýíèé ìîä áýëòãýæ òºñºâò 760 000 òºãðºã òºâëºð¿¿ëñýí áà 2011 îíä 6,8 ãà-ä òàëáàé òóñãààðëàëò õèéëãýýä áàéíà. Äóíäûí ñàíäàà 750 000 òºãðºã òºâëºð¿¿ëñýíýýñ,îäîîãîîð áýëýí 350 000 òºãðºãòýé áà ñàíãààñ íèéò 400 000 òºãðºã ãàðãàæ ¿ðèéí òºìñ àâàõ,òàëáàé òóñãààðëàëò õèéëãýõ,òàðüö ñóóëãàö õóäàëäàí àâàõ, ãèø¿¿ääýý áýëýã àâàõ çýðýãò çàðöóóëñàí áàéíà. Áàÿí-ªëçèéò îâîîíû Äàëèéí öýöãèéã õàìãààëàõ òàëààð àæèëëàæ, îð÷íû öýâýðëýãýý õèéæ, õîãûí öýã, áàðüæ ñóðòàë÷èëãààíû
ñàìáàð áàéðëóóëñàí.̺í àìðàã÷äàä ãàë ò¿éìðýýñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ,áàéãàëü îð÷íîî õàìãààëàõ òàëààð ñàíàìæ áè÷èã òàðààæ óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëàâ. Îé õýýðèéí ò¿éìýð ãàðàõ ìàãàäëàëòàé ñàðóóäàä Èäýâõòýí áàéãàëü õàìãààëàã÷èä ýðã¿¿ë õèéæ ,èðãýäèéí õºäºë㺺íä õÿíàëò áàéíãà õèéæ èðñýíýýð ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä ò¿éìýð ãàðààã¿é. 2010 îíä õàìòàð÷ 300êã òºìñ òàðüæ,1500êã óðãàö õóðààæ àâñàí.Ýíý îíä 300êã òºìñ òàðüñàí. 2010îíû ñóìûí Öàãààí èäýýíèé ºäºðëºãò îðîëöîæ Øèëäýã öàãààí èäýý,Øèëäýã íîãîî÷èí òºðºëä øàëãàðñàí. Òóñ íºõºðëºë íü 2010 îíû ñóìûí Øèëäýã íºõºðëºë, ñàâ ãàçðûí íºõºðëºë õºãæèë íààäìààñ Òóñãàé áàéðûí øàãíàë, 2011 îíû ñóìûí Øèëäãèéí øèëäýã íºõºðëºëººð òóñ òóñ øàëãàðñàí íºõºðëºë þì.
6
¹2 (39), 2011
Õîâä àéìãèéí ×àíäìàíü ñóìûí Çàñàã äàðãà Á.Äîãñîì:
¯íýõýýð ñýòãýë ñàíààãààð íýãäýí õàìòðàí õºäºëìºðëºæ áàéãàà èðãýäèéã áèä àëü áîëîõ äýìæèõèéã áîääîã -Òà ñóìûíõàà òàëààð ìàíàé óíøèã÷äàä òîâ÷ òàíèëöóóëàà÷. -Ìàíàé ñóì 3000 õ¿í àì, 700 ãàðóé ºðõ, 601679 ãà íóòàã äýâñãýðòýé. ¯¿íýýñ 106 ìÿíãàí ãà ìàëûí áýë÷ýýð, 1000 ãà õàäëàíãèéí òàëáàé, 500 ìÿíãàí ãà ÕÀÀ-í ýäýëáýð ãàçàð, 2160 îéí ñàí á¿õèé ãàçàð áàéäàã, çàñàã çàõèðãààíû çóðãààí áàãòàé, Æàðãàëàíò õàéðõàí, Áóìáàò õàéðõàí ãýýä îëîí ñàéõàí óóë íóðóó, ĺðãºí , Õàð óñ íóóð ãýýä ¸ñòîé ë óóë óñ íü õîñîëñîí áàÿí ñàéõàí íóòàãàà. ×àíäìàíü÷óóä íü óëàìæëàëò àõóéí ñî¸ë, çàí çàíøèë, óðëàãèéí áàÿëàã ñàíòàé áºãººä ò¿¿íèéãýý ÷àíä ºâëºí õàäãàëæ õàìãààëæ èðñýí áà ºñâºð õîé÷ ¿åäýý ºâë¿¿ëýõýä îíöãîé àíõààðäàã àðä ò¿ìýí áèëýý. Õººìèé, õ¿÷èò áºõ, òºâ õàëõûí óðòûí äóó, áèé áèåëãýý, õóðèì íàéðûí áîëîîä ìýíäëýõ, õ¿íäëýõ, çî÷ëîõ, óãòàõ ¸ñ çàíøëààðàà óëñ àéìàãòàà àëäàðòàé îþóíëàã, á¿òýýë÷, õºäºëìºð÷ àðä ò¿ìýí þì. -Òàíàé ñóìàíä áàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí íºõºðëºë¿¿ä îëíîîð áàéãóóëàãäñàí, óëñûí òýðã¿¿íèé íºõºðëºëòýé ñóìûí õóâüä íºõºðëºë, á¿ëýã, õîðøîîíû ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð òîäðóóëàõã¿é þó? -Àíõ íºõºðëºë¿¿ä èõ îëíîîð áàéãóóëàãäàæ áàéñàí. Ó÷èð íü òºñºë õºòºëáºðèéí ãàçðóóä á¿ëýã, íºõºðëºë, õîðøîîíû ¿¿ñãýë ñàíàà÷ëàãûã òàâüæ ò¿¿íèéã ñîíèðõñîí õ¿ì¿¿ñ ìàø èõ áàéñàí. Áè ñóìàíä õýäýí á¿ëýã íºõºðëºë, õîðøîî áàéãààã ñóäàëæ ¿çýõýä 90 ãàðóé òîî ãàðñàí. ¯¿íèé 50 õóâü íü ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéñàí. Èíãýýä ñóìàíä á¿ðòãýëòýé ìºðò뺺 ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàãã¿é á¿ëýã íºõºðëºë õîðøîîã òàòàí áóóëãàñàí. ßìàð
150 ÃÐÀÌÌ ÝÝÐÑÝÍ ÓÒÑÛà 5000 ÒªÃЪêªÐ ÕÓÄÀËÄÀÍÀ ÃÝÄÝà ¯ËÃÝÐ ÁÈØ ªíãºðºã÷ îíû ñ¿¿ëýýð òýìýýíèé íîîñîí óòàñ ýýðýõ ñóðãàëòàíä øèíýýð áàéãóóëàãäñàí íºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä áîëîõ 32 á¿ñã¿é õàìðàãäñàí áàéíà. Òýä òóõàéí ¿åä 150 ãð ýýðñýí óòñûã 5000 òºãðºãººð àâíà ãýõýä ýðãýëçýæ áàéñàí áîë ýíý ¿íýýð õýäèéíý 320000 òºãðºãèéí á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýýä áàéíà. “Èðâýñ èíòåðïðàéç”-ûíõàí òýäíèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ÀÍÓ-ûí õýðýãëýã÷äýä õ¿ðãýñýí áºãººä öààøèä ÷ òýäíèé ýýðñýí óòñûã õèéæ ÷àäàõ õýìæýýãýýð íü õóäàëäàí àâàõàà èëýðõèéëñýí çàõèäëûã èð¿¿ëñýí ãýíý. Èéíõ¿¿ á¿ñã¿é÷¿¿ä óëàì óðàìøèí çàõèàëãûíõàà òîîã íýìýãä¿¿ëýí 630000 òºãðºãèéí á¿òýýãäýõ¿¿í íèéë¿¿ëýõýýð õºäºëìºðëºæ áàéíà. ßëàíãóÿà Æàðãàëàíò á¿ëãèéí àõëàã÷ Òîãòîõáóÿíãèéí ýýðñýí óòàñíû ÷àíàðûã ñóðãàã÷ áàãø íàð áîëîí ãàäààäûí õóäàëäàí àâàã÷èä ºíäðººð ¿íýëñýí áàéíà.
íýãýí áàéãóóëëàãûí òºëºº, ºíººäðèéí áèçíåñèéí àøèã ñîíèðõëûí òºëºº íýãäñýí íü öàã õóãàöààíû øàëãóóðààð àëãà áîëñîí ãýæ õýëæ áîëíî. ªíººäºð ìàíàé ñóìàíä 10 ãàðóé áàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí íºõºðëºë ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áàéíà. ¯íýõýýð ñýòãýë ñàíààãààð íýãäýí õàìòðàí õºäºëìºðëºæ áàéãàà èðãýäèéã áèä àëü áîëîõ äýìæèõèéã áîääîã. ßëàíãóÿà íèéãýì ýäèéí çàñàãò ãîëëîõ áàéð ñóóðü ýçýëæ áàéãàà ÌÀÀ-ä áàéãàëü öàã óóðûí õ¿íäðýë, ãàí çóä, áýë÷ýýðèéí äààö õýòýðñýí îëîí ó÷èð øàëòãààí íü ìàë÷äûí çºâõºí àìèí õóâèà áîäîæ ìàëàà òýæýýæ, áýë÷ýýð íóòãàà õàìãààëæ, çºâ àøèãëàõàà áîëüñîíòîé øóóä õîëáîîòîé. ¯¿íèéã îéëãîæ õàìòûí õºäºëìºð, çºâ àðãà óõààíààð ñààä áýðõøýýëèéã
äàâàí òóóëàõ ¸ñòîé ãýäãèéã ìýäýðñýí íü èõ ÷óõàë þì. Ñóì îðîí íóòãèéí ç¿ãýýñ áýë÷ýýðèéã õóâààðüòàé àøèãëàõ, íººöëºõ, àí àìüòíàà ñóäëàõ, õàìãààëàõ, îðëîãî íýìýãä¿¿ëýõ ýõ ¿¿ñâýð¿¿äèéã áèé áîëãîõ, ìàëûí ò¿¿õèé ýäýä íýì¿¿ ºðòºã øèíãýýæ áîðëóóëàõ çýðýã àñóóäëûã äýìæèí òîäîðõîé áîäëîãî áîëîâñðóóëàí àæèëëàäàã. Öàãààí ãîëûí àðëóóäûã “Æàðãàëàíò îðãèë” íºõºðëºëòýé õàìòðàí öàãäàí õàìãààëñíààð íóòãèéí èðãýä õóâààðüòàé àøèãëàæ õýâøëýý. Ãàçàð òàðèàëàíã äýìæèõ, ìàëûí ¿ñ íîîñîîð á¿òýýãäýõ¿¿í õèéæ áîðëóóëàõàä èõýýõýí àíõààð÷ àæèëëàäàã. ªíãºðñºí îíû ¿çýñãýëýí õóäàëäààíä 17 íºõºðëºë îðîëöîæ 1 ºäðèéí 3 ñàÿ ãàðóé òºãðºãèéí áîðëóóëàëò õèéñýí. Èðâýñ èíòåðïðàéç,
ÄÁÕÑ-òàé èðâýñòýé íóòãèéí 3 íºõºðëºë õàìòàð÷ àæèëëàñíààð òîãòìîë á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëàõààñ ãàäíà èðâýñ áîëîîä ò¿¿íèé èäýø òýæýýë áîëîã÷ àìüòàäòàé õîëáîîòîé çºð÷èë ãàðààã¿é áîë óðàìøèë íýìæ àâäàã íü ìàë÷äûí áàéãàëèà õàìãààëàõ óðàì çîðèãèéã íýìýõ áàñ íýãýí õºø¿¿ðýã áîëäîã. “Æàðãàëàíò îðãèë” íºõºðëºë àæèë õºäºëìºðººðºº øàëãàð÷ óëñûí òýðã¿¿íèé íºõºðëºë áîëñîí íü òóñ ñóìàíä íºõºðëºëèéí ¿éë àæèëëàãàà õýðõýí ÿâàãäàæ áàéãààã òîäîðõîéëæ áóé íýã ¿ç¿¿ëýëò þì. Ñóìûí äàðãà ìàíàéõààð îðîîã¿é, ¿çýãääýã¿é ãýæ èðãýä èõ ÿðüäàã ø¿¿ äýý. Áèäýíä àéë á¿ðýýð îðîõ öàã õóãàöàà, õºðºí㺠ìºí㺠òýð áîëãîí õ¿ðäýãã¿é. Ñóìûíõàà 700 ãàðóé ºðõººð îðíî ãýâýë 1 æèë òîéðîí àéë õýñýõ õýðýã ãàðíà. Øèðýýíèé àðä ñóóæ õèéõ àæèë èõ áàéíà ãýýä áîäîõîîð á¿ëýã íºõºðëºë õîðøîîòîé àæèëëàõ íü èë¿¿ öàã õóãàöàà õýìíýñýí àæèë áîëäîã. Îëîí õ¿íèé ñàíààã äýìæèõ ñîíèðõîë ÷ áàñ áèäýíä áèé. ͺ㺺 òàëààñ òºðèéí ¿éë÷èëãýý õàìãèéí õÿëáàð, õóðäàí øóóðõàé õ¿ðýõ áîëíî. ͺõºðëºëèéí ¿éë àæèëëàãàà õýäèé ÷èíýý èäýâõèòýé ¿ð ä¿íòýé áàéíà ñóì îðîí íóòãèéí õºãæèë äýâøèëä òýð õýìæýýãýýð ñàéíààð íºëººëºõ íü òîäîðõîé áîëîõîîð ìàíàé ñóì îðîí íóòãèéí óäèðäëàãà áèä á¿õ òàëààð äýìæèæ àæèëëàõûã õè÷ýýäýã. Áàéãàëü õàìãààëàõ àðèóí ¿éëñò õàìòðàí ç¿òãýæ áàéãàà íºõºðëºë, á¿ëýã õîðøîî, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãûí íèéò õàìò îëîíä àç æàðãàë èíýýä õººð, ñàéí ñàéõàí á¿õíèéã õ¿ñýí åðººå.
Áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõàä àíõààðàõ ç¿éëñ ͺõºðëºëèéí ãèø¿¿ä ººðñäèéí àìüäðàëûí áàéäëûã ÿðèëöàæ, èðýýä¿éä ÿìàð áîëãîõ òàëààð òºñººëºëòýé áîëîõ íü àøèãòàé áàéäàã. Æèøýýëáýë, òàâàí æèëèéí äàðàà íºõºðëºëèéí ãèø¿¿äèéí àìüäðàë áîëîí òýäãýýðèéí õàðèóöñàí ãàçàð ÿìàð áàéäàëòàé áàéõûã òºñººëºí, òîäîðõîéëñîí çîðèëòóóääàà õ¿ðñíèé äàðàà ãàçàð íóòàã ÿìàð áîëîõ òàëààð çóðàãëàë áîëîâñðóóëæ áîëíî. Çóðàãëàë íü: à) Îäîîãèéí áàéãàëü îð÷íû áîëîí íèéãìèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàðóóëñàí, òóõàéí ãàçàð íóòãèéí áàéãàëèéí íººöèéã îäîî õýðõýí àøèãëàæ áàéãààã ¿ç¿¿ëñýí áàéõ, á) Òàâàí æèëèéí äàðàà áàéãàëü îð÷íû áîëîí íèéãìèéí áàéäàë ÿìàð áîëîõûã õàðóóëñàí ãýõ ìýò îëîí òºðëèéí áàéæ áîëíî. Èéì òºðëèéí äàñãàëààð íºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä þóíû òºëºº õàìòðàí àæèëëàæ áàéãààã ä¿ðñýëñýí ä¿ð çóðãèéã áèé áîëãîíî. Èðýýä¿éí ä¿ð çóðàã õî¸ð ¿íäñýí õýñãýýñ á¿ðäýæ áîëíî. 1. ͺõºðëºëä íýãäñýíýýð ãèø¿¿äèéí
àìüäðàë õýðõýí äýýøèëñýí áý? 2. Òóõàéí õàðèóöàí àâñàí ãàçàð íóòãèéí áàéãàëü îð÷èí õýðõýí õàäãàëàãäàí, õàìãààëàãäàí ¿ëäñýí áîëîí õýðõýí äýýøèëñýí áý? Äýýðõ õî¸ð àñóóëòàíä ýåðýã õàðèóëò ºãºõ ÷àäâàðòàé áàéõûí òóëä íºõºðëºë íü ¿éë àæèëëàãààíû òºëºâëºãººòýé áàéõ õýðýãòýé. ¯ð àøèãòàé áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõàä õýä õýäýí àíõààðàõ ç¿éëñ áàéäàã. Ñàéí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàõàä äàðààõ ¿íäñýí çàð÷ìóóäûã áàðèìòëàõ õýðýãòýé. ¯¿íä: • Õýìæèãäýõ¿éö ¿éë àæèëëàãààã òºëºâëºõ. Òºëºâëºñºí àæëûí ¿ð ä¿í òîîí ¿ç¿¿ëýëòýýð ýñâýë ººð ÿìàð íýãýí áàéäëààð õýìæèãäýæ áàéâàë íºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä àæëàà ä¿ãíýõýä õÿëáàð áîëíî. Èíãýñíýýð íºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä àìæèëò áà àíõààðàë õàíäóóëàõ øààðäëàãàòàé àñóóäëóóäàà òîäîðõîéëîõ þì. • Ñàíàë çºâëºãºº àâ÷ áàéõûã òºëºâëºãººíä òóñãàõ. Îëîí ýõ ¿¿ñâýðýýñ ¿íýí çºâ ìýäýýëýë
àâàõ íü íºõºðëºëèéí ãèø¿¿äýä ººðñäèéí ìåíåæìåíòèéí ¿éë àæèëëàãààíû íèéãýì, áàéãàëü îð÷èí áîëîí ýäèéí çàñãèéí íºëººëë¿¿äèéã ¿íýëæ òîãòîîõîä òóñëàõ áºãººä ìºí áàéãóóëëàãûí ã¿éöýòãýëèéí òàëààð ä¿ãíýëò ãàðãàõàä õýðýãòýé. • Òîäîðõîé öàã õóãàöàà, õàðèóöàõ ýçíèéã òàâüæ ºãºõ õýðýãòýé. Õýí, õýçýý, þó õèéõèéã òîäîðõîé çààæ ºãâºë òºëºâëºãººíèé õýðýãæèëò èë¿¿ àìæèëòòàé áîëíî. • Õýðýãæèõ¿éö ¿éë àæèëëàãààã òºëºâëºõ õýðýãòýé. ͺõºðëºëèéí ãèø¿¿äèéí õ¿÷èí ÷àäëûí õ¿ðýýíä ¿éë àæèëëàãààã òºëºâëºõ, ýñ òýãâýë õýò ºíäºð òºëºâëºñºí àæèë õýðýãæèëã¿é, öàã ãàðçäàõ áîëíî. Äýýðõ òºëºâëºëòèéí çàð÷ìóóäûã õýðýãæ¿¿ëñíýýð íºõºðëºë íü èðýýä¿éí òîäîðõîé ÷èãëýë ãàðãàæ, ¿éë àæèëëàãààãàà èë¿¿ ¿ð àøèãòàé óäèðäàõàä ñóðàëöàíà.
7
¹2 (39), 2011
ÎÍÎÍ ÃÎËÛÍ ÑÀ ÃÀÇÐÛÍ ÍÓÒÃÈÉÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÁÀÉÃÓÓËËÀÃÓÓÄÛÍ ÒÓÕÀÉ Òºñºë ýõëýõ ¿å áóþó 2009 îíû õî¸ðäóãààð õàãàñò òºñºë õýðýãæèõ ñóìäûí õýìæýýíä ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäàõ ýõëýëèéí øàòàíäàà 62 íºõºðëºë áàéãóóëàãäñàí áàéñíû èõýíõè íü ªìíºäýëãýð, Áàòøèðýýò, Áèíäýð ñóìûí íºõºðëºë¿¿ä áàéâ. Ýäãýýð íºõºðëºë¿¿ä 2005 îíîîñ ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäàæ ýõýëñýí òóë áè÷èã áàðèìòûí á¿ðä¿¿ëýëò õàðüöàíãóé ñàéí õèéãäñýí áàéëàà. Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàð îðøèõ áóñàä ñóìäàä 2007 îíîîñ íºõºðëºë áàéãóóëàõ ñàíàà÷ëàãóóä îëíîîð ãàð÷, ñóìûí ÈÒÕ, Çàñàã äàðãà íàð íºõºðëºëèéí õàðèóöàí õàìãààëàõ íóòãèéí õèëèéí öýñèéã áàòëàõ, ãýð÷èëãýý îëãîõ àæèë õèéãäýæ áàéâ. Ýíý ¿åä ÎÃÑÃ-ûí 6 íºõºðëºë ñóìûí Çàñàã äàðãàòàéãàà ãýðýý õèéæ ¿éë àæèëëàãààãàà ýõë¿¿ëñýí áºãººä ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëæ ýõýëñýí íü àðàâ ãàðóé, íºõºðëºëèéã áýõæ¿¿ëýõ àæëûí ÷óõàë õýñýã áîëîõ ñàð òóòìûí óóëçàëò õóðëàà èõýíõ íºõºðëºë¿¿ä òîãòìîë õèéäýãã¿é, íºõºðëºëèéí ¿íäñýí ÷èãëýë ¿¿ðýã íü òîäîðõîéã¿é, àæëûí òºëºâëºãºº íü õèéãäýýã¿é, äóíäûí ñàíãàà áàéãóóëààã¿é, ä¿ðìèéí õóâüä èõýíõ íºõºðëºë¿¿ä ¿ëãýð÷èëñýí ä¿ðìèéã õóâèëàõ ìàÿãààð àâ÷ õýðýãëýäýã, ãèø¿¿ä íü ä¿ðìýý ñàéí ìýäýõã¿é íºõºðëºëèéí äàðãûí õàâòñàíä áàéñàí ¿å þì. 2009 îíû 7-ð ñàðûí 1-íýýñ Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàðò õýðýãæèõ “Íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòýýð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ” òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñíýýð îðîí íóòãèéí çàõèðãààä, èðãýäèéí èäýâõè ñàíàà÷ëàãà îðîëöîî èëò èäýâõæèõ áîëñîí áèëýý. Òýäíèé ýðýëò õýðýãöýýí äýýð òóëãóóðëàí áàéãàëèéí íººöèéí òîãòâîðòîé àøèãëàëòûã ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ ¿éë àæèëëàãààòàé õîñëóóëàí õýðýãæ¿¿ëæ ÷àäàõ ÍÈÁ-ã ÷àäàâõèæóóëàõ àæëûã çºâëºõ¿¿ä, ñóðàãà÷ áàãø íàðòàé õàìòðàí ºðãºí õ¿ðýýòýéãýýð çîõèîí áàéãóóëæ ýõýëñýí þì. ªíãºðñºí õî¸ð æèëèéí õóãàöààíä áèä èõ ç¿éëèéã õàìòûí õ¿÷ýýð àìæóóëñàí àìæèëòààð õî¸ð äàõü íºõºðëºë õºãæëèéí íààäàìòàéãàà óãòàí çîëãîæ áàéíà. Çàðèì àìæèëòóóäûã äóðüäâàë: 1. Ñóìûí íèéãìèéí àæèëòíóóäûã
îðîí íóòãèéí ñóðãàã÷ áàãø áîëãîí äàäëàãàæóóëàí, îðîëöîîíû òºëºâëºëò, íóòãèéí èðãýäèéã òàòàí îðîëöóóëàõ ñóðãàëòûí ñóðãàã÷, ÍÈÁ-óóäàä çîðèóëñàí ñóðãàëòóóäààð ÍÈÁ áà ò¿¿íèé ãèø¿¿äèéã ÷àäàâõæóóëàâ. ¯¿íèé çýðýãöýý ñóìûí çîõèöóóëàã÷äûã ÷àäàâõèæóóëàõ çîðèëãîîð Õóñòàéí íóðóóíû ÁÖÃ, ò¿¿íèé îð÷íû á¿ñýä òóðøëàãà ñóäëàõ àÿëàë, ͯÁûí òºñºëòýé õàìòðàí Õàìòûí îðîëöîîíû àðãóóäûã ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëàõ, ñóðãàã÷ áàãø áîëãîõ îëîí óäààãèéí øàò äàðààëñàí ñóðãàëò, Îëîí óëñûí õºäºëìºðèéí áàéãóóëëàãûí “Áèçíåñýý ýõýë, áèçíåñýý õºãæ¿¿ë õºòºëáºðèéí ñóðãàã÷ áàãøààð òóñ òóñ áýëòãýãäýí àæèëëàæ áàéãàà íü ýìýãòýé÷¿¿äèéã áîëîí Îð÷íû á¿ñèéí èðãýä, çîðèëòîò á¿ëýã áóñàä ÍÈÁ-òàé àæèëëàõ ÷àäâàðûã á¿ðýí ýçýìøèõ òýäíèé àìæèëò ãàðãàõàä øóóä íºëººëºõ¿éö àæèë áîëñîí þì. 2. Ñóìäûí ýìýãòýé÷¿¿äèéí çºâëºëèéí àæëûã ñàéæðóóëàõ, òóðøëàãà ñóäëóóëàõ, òýäíèé èäýâõ îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð ÎÃÑÃ-ûí ýìýãòýé÷¿¿äèéí ÷óóëãà óóëçàëò, ¿çýñãýëýí õóäàëäààã æèë á¿ð óëàìæëàë áîëãîí 2 æèë äàðààëàí çîõèîí áàéãóóëëàà. Ýìýãòýé÷¿¿äèéí á¿ëýã íºõºðëºë¿¿ä áîëîí ýìýãòýé÷¿¿äèéí çºâëºëèéí ¿éë àæèëëàãààã ñàéæðóóëæ ÷àäàâõæóóëàõ îëîí òàëò ñóðãàëòàíä õàìðóóëæ áàéíà. Ñàâ ãàçðûí Îéí íººöèéã çºâ çîõèñòîé àøèãëàæ õàìãààëàõàä ýìýãòýé÷¿¿ä á¿ãä èäýâõèòýé ìàãíàéëàí îðîëöîõ óðèàëãà ãàðãàí àìæèëòòàé àæèëëàæ áàéíà. 3. Òºñëèéí ñóìûí çîõèöóóëàã÷èä ñàð òóòàì ãóðâàí íºõºðëºëèéí õóðàëä îðîëöîæ, ñóðãàëò çºâëºë㺺 ºã÷ íºõºðëºëèéí ãèø¿¿äòýé äàðààõ àæëóóäûã õàìòðàí ã¿éöýòãýæ áàéíà. Ýíý íü íºõºðëºëèéí ¿éë àæèëëàãàà òîãòìîëæèõ, áýõæèõýä èëò ñàéíààð íºëººëæ íºõºðëºëèéã îéëãîõ èðãýä, òºðèéí çàõèðãààäûí ýåðýã õàíäëàãà èõñýæ õ¿ñýëò ñàíàëûã øèéäâýðòýý òóñãàõààð ÷àðìàéäàã áîëñíîîð èëýð÷ áàéíà. 4. Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí Áàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí íºõºðëºë¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààã ¿íýëæ ä¿ãíýõ, äàðàà îíû ¿éë àæèëëàãààã òºëºâëºõ, ñàéí
òóðøëàãûã õóâààëöàõ çîðèëãîîð ͺõºðëºë õºãæëèéí íààäàì çîõèîí áàéãóóëëàà.Ýíýõ¿¿ àíõäóãààð íààäìûã Õýíòèé àéìãèéí Íîðâëèí ñóìàíä çîõèîñîí áºãººä Äàäàë, Áèíäýð, ÁàÿíÀäðàãà, Íîðîâëèí, Áèíäýð, Áàòøèðýýò, Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìäûí 62 íºõºðëºëèéí àõëàã÷, ãèø¿¿äýýñ á¿ðäñýí 235 õ¿í îðîëöñîí þì. 5. Ñàâ ãàçðûí ÎÁÁÖÃ-ûí îð÷íû á¿ñýä ÎÁÇ øèíýýð áàéãóóëàãäàí Îð÷íû á¿ñèéí ìåíåæìåíò òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëàí õàìòûí îðîëöîîãîîð øàò äàðààëñàí õýëýëö¿¿ëýã çîõèîí áàéãóóëæ ñóìäûíõàà ÈÒÕ-ààð áàòëóóëàí àæèëëàæ èðëýý.ÎÁÇ-èéí ãèø¿¿äèéã ÷àäàâõèæóóëàõ øàò äàðààëñàí ñóðãàëò çîõèîæ èðñíèé õàìò îð÷íû á¿ñèéí èðãýäèéí àìüæèðãàà äýýøë¿¿ëýõ ÎÁÑàí 7 ñóìàíä áàéãóóëàãäààä áàéíà Ýäãýýð íóòãèéí èðãýäèéí áàéãóóëëàãûã áàéãóóëæ áýõæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààíóóäûã øàò äàðààëàí ÿâóóëñíû ä¿íä ºíººäºð áèä Îíîí ãîëûíõîî ñàâ ãàçàðò íèéò 1304 àéë ºðõèéí 6000 ãàðóé èðãýä õàìðàãäñàí 108 áàéãàëü õàìãààëàõ íºõºðëºë¿¿äèéã áàéãóóëàí Îíîí íóòãèéíõàà 515.0 ìÿíãàí ãà ãàçàð íóòàãòàà ýçýí íü áîëæ õàðèóöàí õàìãààëæ áàéíà. Á¿õ íºõºðëºë¿¿ä ººðñäèéíõºº ºìíº òóëãàðñàí áàéãàëü îð÷èí, áàéãàëèéí íººö¿¿äèéí ºíººãèéí òºëºâ áàéäàëä ä¿í øèíæèëãýý õèéæ, àìüæèðãààíû áàéäàë áîëîí íºõºðëºëèéíõºº äàâóó ñóë òàëóóääàà ò¿øèãëýí îëîí íèéòèéí îðîëöîîòîéãîîð ¿íýëýõ çàìààð òºëºâëºëòºº õèéæ ¿çýýä áîëîõ áîëîõã¿éãýý äýíñëýõ øàòàíä õ¿ð÷ èðýýä áàéíà.Òýä õóóëèíä çààãäñàíû äàãóó áè÷èã áàðèìòàà á¿ðä¿¿ëæ áàéãààãààñ 51 íºõºðëºë ñóìûí Çàñàã äàðãàòàéãàà ãýðýý áàéãóóëæ, 34 íºõºðëºë ìåíåæìåíò òºëºâëºãººòýé áîëñîí áà áóñàä íü ãýðýý, òºëºâëºãººãºº áîëîâñðóóëàí áýëòãýëýý ñàéòàð õàíãàæ áàéíà. Õàðèóöàí õàìãààëæ áóé ãàçàð íóòãèéíõàà íººö áàÿëãèéã òîîëîõ ¿íýëýõ àðãàä ñóðàëöàí õàðèóöàí õàìãààëæ áàéãàà îéí áîëîí áóñàä íººö¿¿äýý ÿàæ ç¿é çîõèñòîé àøèãëàí õàìãààëæ õàìòûí õºäºëìºðººð àìæèðãààãàà äýýøë¿¿ëýõ òàëààð èäýâõ ñàíàà÷ëàãà ºðíºæ õàìò îëîí òºëºâøèæ øààðäëàãàòàé ìýäýýëýë
ñóðãàëòààð õàíãàãäàæ áàéíà. ªíãºðñºí õóãàöààíä. èðãýí íºõºðëºë àæ àõóéí íýãæèéí ¿éëäâýðëýëèéã çàõ çýýëä õîëáîõ ñàâ áàãëàà áîîäîë ñòàíäàðòàä òîõèðñîí áàðàà á¿òýãäõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýõ ÷èãëýëýýð òåõíîëãèéí îëîí òºðëèéí ñóðãàëûã íºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä áèçíåñ ýðõëýã÷äèéí äóíä çîõèîí áàéãóóëëàà. ͺõºðëºë¿¿äéèí õèéæ áàéãàà áîëîí îðîí íóòãèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çàõ çýýëòýé õîëáîõ, áèçíåñèéí ÷àäàâõèéã äýìæèõýýð Áàòøèðýýò, Äàäàë ñóìàíä áèçíåñèéã äýìæèõ òºâèéã áàéãóóëàí õýðýãëýã÷ çàõ çýýëèéã îéðòóóëàõàä äºõºìòýé àëõàì áîëëëî ãýæ îðîí íóòãéèíõàí àì ñàéòàé áàéíà. ÁÄÒ-èéí Áèçíåñýý ýõýë, õºãæ¿¿ë çýðýã øàòàëñàí ñóðãàëòàä õàìðàãäñàí õ¿ì¿¿ñ, áèçíåñ ýðõëýã÷èä îðîí íóòàãò íü çýýë îëãîæ áàéãàà ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýýñ ººðñäèéí áèå äààæ áîëîâñðóóëñàí 21 òºñ뺺𺺠íèéò 102 ñàÿ òºãðºãèéí çýýë àâààä áàéíà. ¯¿íèé çýðýãöýý òºñëèéí õ¿ðýýíä îëãîãäîõ çýýëä õàìðàãäàõ 63 òºñºë óðüä÷èëñàí áàéäëààð øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õàíãààä áàéãààãèéí íèéò ä¿í íü 242 ñàÿ áîëæ áàéíà. ͺõºðëºë¿¿äèéí õóâüä àæèë õèéõ òºðºë á¿ðèéí ñàíàà÷ëàãà ºðíºæ áàéãàà áîëîâ÷ èõýíõ íü ñàíõ¿¿ãèéí õóâüä òºëºâøèæ ÷àäààã¿é, ñàéõàí ÿðüäàã áèø þì õèéäýã õ¿ì¿¿ñòýé àæèëëàõ íü ç¿éòýé, èðãýäèéí îðîëöîî äóòàãäàëòàé, ñóìäûí õóâüä æèæèã äóíä ¿éëäâýðëýë õºã溺ã¿é, àæëûí áàéð õîìñ, ìàë öººõºí áàéãàà íü èðãýäèéí ÿäóó àìüäðàëä íºëººëæ áàéãàà çýðýã áàãàã¿é áýðõøýýë ÷ ãàð÷ áàéíà. Èéíõ¿¿ Îíîí ãîëûí íºõºðëºëèéíõýí òà á¿õýí õàìò îëíîîðîî õè÷ýýë ç¿òãýëòýé àæèëëàæ, àìæèëò á¿òýýë ãàðãàí, ºìíºº òàâüñàí çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà íü áàõàðõàëòàé. 2009 îíîîñ îäîîã õ¿ðòýë õóãàöààíä õèéñýí á¿òýýñíýý ä¿ãíýõýä áóñàääàà ¿ëãýð äóóðèàë áîëîí àæèëëàæ áàéãàà îëîí íºõºðëºë õàìò îëîí áàéãààä áèä òóéëûí áàÿðòàé áàéäàã áºãººä áàÿð õ¿ðãýõèéí ÿëäàìä ýçýí ×èíãèñèéíõýý ãàë ãîëîìò íóòãèéã èéíõ¿¿ õàìãààëæ áàéãààãààðàà öºì áàõàðõàæ áàéäàãèéã òàíü òà á¿õíèé ¿éë àæèëëàãààíààñ ¿ðãýëæ îëæ õàðäàã þì ø¿¿.
̪ЪªÄªË ÍÜ ÁÈÅËÑÝÍ Á¯ÑÃ¯É Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí Äàðâè ñóìûí “Áàÿíáóðãàñ” íºõºðëºëèéí ãèø¿¿í Ö.Ãàí÷èìýã õ¿¿õýä áàéõûí ìàëãàé îðîîëò, öàìö íýõýõ äóðòàé áàéæýý. Òýðýýð ýýðýõ, ñ¿ëæèõ ÷àäâàð îëãîõ ñóðãàëòàä õàìðàãàõûã ÿìàãò õ¿ñäýã áàéæýý. Ýíý õ¿ñýë ìºðººä뺺 áèåë¿¿ëýõèéí òóëä îéð äîòíûõîí áîëîí óóëçàæ ó÷èðñàí õ¿ì¿¿ñýýñ àñóóæ ñóðàãëàæ ÿâñààð 2010 îíä õ¿¿õäýý õîòîä ñóðãóóëüä àâ÷èðàõ ¿åýðýý Íîîñîí ýäëýë õîðøîîëîã÷äûí õîëáîîíû 21 õîíîãèéí ñóðãàëòàíä õàìðàãäñàí áàéíà. Òýðõ¿¿ ñóðãàëûí áàãø Ö.Öýíä-Àþóø: “Áè îëîí øàâüòàé áîëîâ÷ ººðºº õ¿ñýæ, ñóðúÿ ãýñýí øàâü èõ öººõºí. Òýäíèé íýã íü Ãàí÷èìýã þì. Ñóðàõ õóãàöààíäàà ìàø èõ èäýâõè ñàéòàé áàéñàí íü àæèãëàãäñàí áºãººä íèëýýä èõ òåõíîëîãèä ñóðàëöñàí. Òýðýýð áîëîìæèéí á¿òýýëòýé, èäýâõè ñàíàà÷ëàãàòàé ñàéí áàéñíûã íü ºíäºðººð ¿íýëæ ã¿íçãèé øàòíû
ñóðãàëòûí ñåðòèôèêàòûã îëãîñîí” ãýëýý. Ãàí÷èìýã 21 õîíîãèéí ñóðãàëòààð: 1. Õîíèíû íîîñîí óòàñ 2. Òýìýýíèé íîîñîí óòàñ 3. ßìààíû ñîð ¿ñýýð ýýðñýí óòàñ-Àíãîð 4. Øèðìýëèéí óòàñ 5. Óòàñ ýýðýëòèéí áóñàä àðãóóä 6. Àíãîð àë÷óóð îðîîëò ñ¿ëæèõ ñõåì óíøèõ 7. Àíãîð ìàëãàé, îðîîëò, îéìñ çýðãèéã ñ¿ëæèõ 8. Ñ¿ëæñýí á¿òýýãäýõ¿¿íýý àëàãëàí áóäàõ àðãà 9. Òîíîã òºõººðºìæòýé õýðõýí õàðüöàõ, ò¿¿íèé òåõíèê àþóëã¿é àæèëëàãààíû àðãà çýðãèéã ñóðàëöæýý. Ñóðãàëòàä õàìðàãäñàíààñ õîéø íîîëóóðàí îðîîëò, ìàëãàé, øàëèí àë÷óóð, îéìñ õèéæ íºõºðëºëèéí ãèø¿¿äýý áýëýãëýñýí áºãººä îéð îð÷ìûí ìàë÷äààñ èðýõ çàõèàëãà òàñàðäàãã¿é áàéíà.
“Баян бургас” нөхөрлөлийн гишүүн Ц.Ганчимэг
8
¹2 (39), 2011
ÃÀÄÀÀÄ ÎÐÍÓÓÄÛÍ ÒÓÐØËÀÃÀÀÑ ¯ÇÝÕÝÄ Íóòãèéí èðãýä õàìòàð÷ ÷àäâàë... Êàìáîæèéí õóóðàé îé íü ç¿¿í óðä Àçèéí îéí ñàíãèéí ÷óõàë õýñãèéã á¿ðä¿¿ëäýã áºãººä äýëõèéä çàéëøã¿é õàìãààëàõ øààðäëàãàòàé 200 ýêî á¿ñ íóòãèéí íýã íü þì. Àçèéí çààí, áàð, èðâýñ, ñèàìûí ìàòàð çýðýã äýëõèéä õîâîðäñîí çýðëýã àìüòäûí àìüäðàõ îð÷èí áîëäîã òºäèéã¿é íóòãèéí èðãýäèéí àìüæèðãààíû ãîë ýõ ¿¿ñâýðèéã á¿ðä¿¿ëäýã áàéíà. Õóóëü áóñààð ìîä îãòëîõ, çàìáàðààã¿é àí àãíóóð ýðõëýõ çýðýã õ¿íèé áóðóóòàé ¿éë àæèëëàãààíû óëìààñ áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäàë õîìñäîæ, îëîí àìüòàä ìºõëèéí èðìýãò õ¿ðýýä áàéãàà àæýý. Îéí íººö õîìñäîæ, íóòãèéí èðãýäèéí àìüæèðãàà ÷ äîðîéòîæ ýõýëæýý. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)íóòãèéí èðãýä áîëîí áóñàä õîëáîãäîõ áàéãóóëëàãóóäòàé õàìòðàí ¿å øàòòàé àðãà õýìæýý àâñíààð òîäîðõîé ¿ð ä¿íä õ¿ð÷ ýõýëñýí áàéíà. Þóíû ò¿ð¿¿íä áàéãàëèéí íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàõ çàìààð ë àìüæèðãààãàà äýýøë¿¿ëýõ áîëîìæòîé ãýäãèéã àðä èðãýäýä îé òîîíä íü îðòîë îéëãóóëæ ÷àäæýý. Îéí äàãàëäàõ áàÿëàã, çàãàñíû íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàõ ÷èãëýëýýð íóòãèéí èðãýä íºõºðëºë áîëæ çîõèîí áàéãóóëàëòàíä îðñîí áàéíà. Ò¿¿í÷ëýí
òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàãò áàéãàëèéí àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæ¿¿ëýõ çàìààð àìüæèðãààãàà äýýøë¿¿ëýõ àæèëä àíõààðëàà õàíäóóëæ áàéãàà ãýíý. Çàâèàð çóãààëàõ, äóãóé óíàõ, õºòº÷ õèéõ, ãýðòýý õîíóóëàõ çýðýã àÿëàë æóóë÷ëàëûí ýíãèéí áîëîâ÷ ÷àíàðòàé ¿éë÷èëãýýã ¿ç¿¿ëæ áóéä ãàäààä äîòîîäûí æóóë÷èä àì ñàéòàé áàéäàã àæýý. Íóòãèéí èðãýä õàìòàðâàë àìæèëòàíä õ¿ð÷ ÷àäàõ õàìãèéí òîì æèøýý áîë ìîäíû õóóëü áóñ îãòëîë, çýðëýã àìüòäûí õóóëü áóñ àãíóóðûã ýðñ áàãàñãàæ ÷àäñàí ÿâäàë þì. Ýíý íü èäýâõòýí áàéãàëü õàìãààëàã÷ áîëîí íóòãèéí ñàéí äóðûí èðãýäèéí ñ¿ëæýýã ¿¿ñãýí àìæèëòòàé àæèëëàñíû ¿ð ä¿í þì.
Ǻâõºí áààñàí, áÿìáà ãàðàãóóäàä ìîä îãòëîõûã çºâøººð÷ýý
Íåïàë óëñûí Ëàíãòàíã áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçðûí îéí ìîäûã íóòãèéí èðãýä õàéð ãàìã¿é îãòîëñíû óðøãààð îéí íººö õîìñäîæ, çýðëýã àìüòàí õîâîðäîæ, óëìààð àðä ò¿ìíèé àìüæèðãàà äîðîéòñîîð áàéæýý. Îé ìîäûã íóòãèéí àðä èðãýä ºðõèéí õýðýãöýýíä àøèãëàõààñ ãàäíà çàðæ áîðëóóëàí àìüæèðãààãàà çàëãóóëäàã áàéíà. 2006 îíä Ëàíãòàíãèéí ÁÖÃ-ûí îð÷íû á¿ñèéí çºâëºë õóðàëäàæ îéí íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàõ àñóóäëààð òºëºâëºãººã áàòàëæýý.
ÓËÑÛÍ ÒÝÐï¯ÍÈÉ ÍªÕªÐËªË ÖÎËÛà ªÍĪÐÒ ªÐêÕÈÉÍ ÒªËªª Æàðãàëàíò îðãèë íºõºðëºë Æàðãàëàíò õàéðõàí óóëàà õàìãààëàõ, õàìòðàí õºäºëìºðëºõ çîðèëãîîð áàéãóóëàãäààä äîëîîí æèë ãàðóé áîëæýý. Àéë ºðõ õàìòðàí àæèëëàõûí äàâóó òàëûã îéëãîí îëîí ñàéõàí áàÿðò ¿éë ÿâäàë, áýðõøýýë¿¿ä òîõèîëäîæ áàéñàí. Àíõ áàéãóóëàãäààä 5 ýðýãòýé ãèø¿¿íýýð óäèðäàõ çºâëºë ñîíãîñîí. Æèëèéí òàéëàí òàâèõàä òýäíèéã àæëàà ñàéí õèéãýýã¿é ãýýä 5 á¿ñã¿éãýýð ñîëüæ áàéëàà. Áèä ýñãèé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ÷àíàð ñàéòàé õèéæ îëîíä òàíèãäñàí. Ýñãèé á¿òýýãäýõ¿¿íèé îëîí çàãâàðûã ãàðãàñàí. ªðõèéí îðëîãûã á¿ðä¿¿ëýõýä ýñãèé á¿òýýãäýõ¿¿í ãîëëîõ áàéð ýçýëäýã. Á¿òýýãäýõ¿¿íýý ÷àíàð ñàéòàé, õóãàöààíä íü õèéæ ã¿éöýòãýõèéã õè÷ýýäýã. Îëîí ÷ ãàçàð õèéæ ñóðñàí ç¿éëýý áóñäàä çààæ ñóðãàñàí áàãø íàðûí òîî 10ä õ¿ðýýä áàéíà. Õàìòðàí áàéãàëàà õàìãààëàõ àìüäðàëàà äýýøë¿¿ëýõ çîðèëãîîð íýãäýýä áàéãàà õ¿ì¿¿ñò àëäàõ ç¿éë áàéäàãã¿é, öàã õóãàöààòàé ºðñºí õºäºëìºðëºõ, áèå áèåäýý òóñàëæ äýìæèæ àìæèëò á¿òýýëýýð ä¿¿ðýí áàéäàã. ͺõºðëºëèéí àõëàã÷ Ö.Á¿æèíëõàì
Ýí ò¿ð¿¿íä øèéäâýð ãàðãàã÷ íàðòàé çºâøèëöºí òîõèðîëöñîíû ¿ð ä¿íä äîëîî õîíîãèéí çºâõºí áààñàí, áÿìáà ãàðàãóóäàä ìîä îãòëîõûã çºâøººðñºí æóðìûã áàòëóóëñàí áàéíà. Ýíýõ¿¿ àðãà õýìæýýíèé ¿ð ä¿íä ãóðâàí æèëèéí äîòîð 260 ºðõèéí ò¿ëýýíèé ìîäíû õýðýãëýý 20 õóâèàð áóóðñàí áàéíà. Ìýäýýæ íóòãèéí èðãýäýä ýêîëîãèéí ìýäëýã îëãîõ øàò äàðààëñàí àæëóóäûã õèéñíýýð ýíý ¿éë àæèëëàãàà àìæèëòòàé õýðýãæñýí ãýíý.
ÃÎÂÜ-ÀËÒÀÉ ÀÉÌÃÈÉÍ ÄÀÐÂÈ ÑÓÌÛÍ “ÄÝËÃÝÐ ÑÀËÀÀ” ͪժÐËªË Ìàíàé íºõºðëºë 2010 îíä 1000 ÷àöàðãàíà òàðüñàí áîë ýíý îíä 550 ìîä íýìæ ñóóëãàñàí. Òàðüñàí ìîäíûõîî õàìãààëàëòûã ñàéæðóóëæ íàðèéí òºìºð óòñààð õýðýõã¿é áîë ìàë îðîîä áàéíà. Òºìñ, õ¿íñíèé íîãîî õýâèéí õýìæýýíä òàðèàëñàí. Õàìò îëíûõîî 4 ºðõèéí õàøààã õàìòàð÷ çàññàí. 3 á¿ëýã áîëæ àæèëëàæ áàéíà. Æèëýýñ æèëä õèéõ àæèë èõñýæ áèä àì á¿ë íýìñýýð áàéíà. Íîãòðóó óðàãøàà ÿâáàë öàñ èõ, õîéøîî ÿâáàë ºíòýé áîëíî. Õèàã ºíäºð óðãàñàí öàñ èõ îðîõ áàéõ. Íèéò ìàë÷äàà ºâëèéí áýëòãýëýý ñàéòàð áàçààæ ºíòýé ñàéõàí ºâºëæèõèéã õ¿ñýí åðººå! Ãîâü àëòàé àéìãèéí Äàðâè ñóìûí Äýëãýð ñàëàà íºõºðëºëèéí àõëàã÷ Äàø