Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ óëèðàë òóòàìä ýðõëýí ãàðãàäàã ñîíèí
ÈÐÝÕ ÕΨРÆÈËÄ ÃÎÂÜ-ÀËÒÀÉ ÀÉÌÃÈÉÍ Á¯Õ ÑÓÌÄ ÁÝË×ÝÝÐÈÉÍ ÌÅÍÅÆÌÅÍÒÈÉÍ ÒªËªÂ˪êªÒÝÉ ÁÎËÍÎ Í¿¿äëèéí ìàë àæ àõóéí áýë÷ýýð àøèãëàëòûí óëàìæëàëò àðãà áàðèë èõýýõýí àëäàãäñàí, òºðººñ áýë÷ýýðèéã çîõèñòîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ òóñãàéëñàí õóóëü áàéõã¿é ºíºº ¿åä Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ øàò øàòíû ò¿âøèíä àñóóäëûã äýâø¿¿ëýí òàâüñíû ä¿íä çàðèì áîäèòîé ¿ð ä¿í ãàð÷ ýõýëëýý. Òóõàéëáàë Ãîâü–Àëòàé àéìàã áýë÷ýýðèéí íººöèéã îðîí íóòãèéí ò¿âøèíä çîõèñòîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ, ñýðãýýõ çîðèëãîòîé áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòèéí õºòºëáºðèéã áîëîâñðóóëàí àéìãèéí Çàñàã äàðãûí çºâëºë, Èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí Òýðã¿¿ëýã÷äèéí õóðëààð 2011 îíû 12 äóãààð ñàðûí 19-20-íä õýëýëöýí
áàòëàâ. Áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòèéí ýíýõ¿¿ õºòºëáºð íü áýë÷ýýðòýé õîëáîîòîé àñóóäëûã Ãîâü-Àëòàé àéìàãò õýðýãæ¿¿ëýõ áîäëîãûí òîìîîõîí áàðèìò áè÷èã þì. Èéíõ¿¿ Ìîíãîëä àíõ Ãîâü-Àëòàé àéìàã áýë÷ýýðèéí íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ îðîí íóòãèéí áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãýý áîëîâñðóóëààä áàéíà. Òóñ õºòºëáºðèéã ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæèëä ¿íäýñëýí áîëîâñðóóëñíààñ ãàäíà àéìãèéí 300 îð÷èì èðãýäòýé óóëçàæ, òýäíèé ñàíàëûã òóñãàñàí áàéíà. Õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí ýõíèé ¿å øàò áóþó 2012-2013 îíä õèéãäýõ àæëóóäûí æàãñààëòàä òóñ àéìãèéí
ÕÎÂÄ, ÃÎÂÜ-ÀËÒÀÉ ÀÉÌÀÃÒ ÁÀÉÃÀËÜ ÎÐ×ÍÛ ÕÓÓËÈÓÄÛà ÑÓÐÒÀË×ÈËËÀÀ
Õîâä, Ãîâü-Àëòàé àéìãèéí ìîíãîë áºõºí òàðõñàí 11 ñóìàíä “ªíºä íóòàãëàõ áóóðü ìèíü” ñýäýâò òýìöýýí, “Àìãàëàí àæ òºðºõ¿é” ëåêöèéã 2011 îíû 11-12-ð ñàðä çîõèîí áàéãóóëëàà. Áýë÷ýýðèéã çîõèñòîé àøèãëàõ óëàìæëàëò àðãà óõààí áîëîí áýë÷ýýð çîõèîí áàéãóóëàëòûã îðîí íóòàãò çîõèñòîé øèéäâýðëýõ àðãà çàì, áýë÷ýýðèéí ýêîëîãè, ýäèéí çàñãèéí à÷ õîëáîãäëûã èðãýäýä ñóðòàë÷ëàõ çîðèëãîòîé ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãààíû ýíýõ¿¿ öîãö àðãà õýìæýýíä 4000 îð÷èì èðãýä õàìðàãäñàí áàéíà. Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýíä íýð õ¿íäòýé, Áóääûí øàøíû íºëºº á¿õèé ç¿òãýëòýí ¨.Àìãàëàí õàìáûí “Àìãàëàí àæ òºðºõ¿é ëåêö” îðîí íóòãèéí àðä èðãýäèéí òàëàðõëûã õ¿ëýýñýí áàéíà. Íóòàã óñàà óíàãàí òºðõººð íü õàäãàëàí õîé÷ ¿åäýý ºâë¿¿ëýí ¿ëäýýõ óëàìæëàëò àðãà óõààíûã ýíãèéí áàéäëààð òàíèóëñàí ýíý ëåêöýíä õ¿¿õýä áàãà÷óóäûã ÷ õàìðóóëæýý.
“ªíºä íóòàãëàõ áóóðü ìèíü” ñýäýâò òýìöýýí íü áàéãàëü îð÷íû õîëáîãäîõ õ ó ó ë è ó ä û ã ñóðòàë÷ëààä ç î ã ñ î õ ã ¿ é áýë÷ýýðèéí ¿íý öýíý, òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûã õ à ð ó ó ë ñ à í æ¿æèã÷èëñýí ò î ã ë î ë ò , ¿ç¿¿ëýí ñýëòèéã áàãòààñíààðàà ñóðòàë÷èëãààíû ºâºðìºö, ¿ð ä¿íòýé øèéäýë áîëëîî õýìýýí çîõèîí áàéãóóëàã÷èä áîëîí àðä èðãýäèéí ç¿ãýýñ ¿íýëýãäýýä áàéíà. Òýìöýýíèé çàðèì øèëäýã ¿ç¿¿ëáýð¿¿ä öààøèä áýë÷ýýð àøèãëàëòûí ñóðòàë÷èëãààíä õýðýãëýõ áîëîìæòîé îëîí ñàíàà àãóóëæ ÷àäæýý. Ýíý óäààãèéí ñóðòà÷èëãààíû àæëûí õàìãèéí õàìãèéí íü: 1. Òîíõèë ñóìûí “Àëòàéí îðãèë” áàã 10 àñóóëòíààñ 8 àñóóëòàä çºâ õàðèóëñàí áîë ýíý áàãèéí íýãýí ãèø¿¿í 5 àñóóëòíààñ 5-ä çºâ õàðèóëñíààð õàìãèéí ñàéí áàéãàëü îð÷íû õóóëü òîãòîîìæ ñóäàëñàí áàãààð øàëãàðëàà. 2. Îðîëöîã÷äûí 80 ãàðóé õóâü íü àí àìüòíû ýêîëîãè ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýýã ìýäýæ áàéëàà. 3. Ãýðèéí äààëãàâàð áýëòãýõ òýìöýýíä Òîíõèë ñóìûí “Á¿ñ óóë” áàãèéíõàí áàãøèä çîðèóëñàí ýëåêòðîí õè÷ýýëèéã áýëòãýñýí áàéñàí íü îðîí íóòàãòàà øèíýëýã áàéëàà.
á¿õ ñóì áýë÷ýýðèéí ìåíåæìåíòèéí áàòëàãäñàí òºëºâëºãººòýé áîëîõ, áýë÷ýýðèéí äààöààñ õýòýðñýí ìàëûí òîî ñóì, áàã, á¿ëýã, íºõºðëºëèéí õýìæýýíä òîäîðõîéëîãäîæ, áóóðóóëàõ àðãà õýìæýýã òºëºâëºñºí áàéõ çýðýã îëîí ÷óõàë ¿éë àæèëëàãàà òóñãàãäñàí áàéíà. 2012 îíû àéìãèéí òºñºâò ýõíèé øàòíû õýðýãæ¿¿ëýëòýä øààðäàãäàõ 30 ñàÿ òºãðºã òóñãàãäñàí íü àæèë õýðýã áèåëýëýý îëîõ ýõíèé àëõàì áîëëîî. ̺í ÄÁÕÑ (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ Áýë÷ýýðèéí òóõàé õóóëèéã ÓÈÕ-ààñ äýìæèí áàòëàõàä ò¿ëõýö áîëîõóéö òîäîðõîé àæëóóäûã òºëºâëºí õýðýãæ¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.
¹4 (41), 2011
ÝÍÝ ÄÓÃÀÀÐÒ ÖÎÎÕÎÐ ÈÐÂÝÑ ÍÓÒÀÃËÀÄÀà ÓËÑ ÎÐÍÓÓÄÛÍ ÒªËªªËªË ÌÎÍÃÎËÄ ÇªÂ˪ËÄ˪ª ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÝÐËÝà ÀÌÜÒÄÛÍ ØÈËÆÈËÒ ÕªÄªËêªÍÄ ÄÝÄ Á¯ÒÖÈÉÍ ¯Ç¯¯ËÝÕ ÍªËªªËËÈÉà ÑÓÄÀËËÀÀ II í¿¿ðò
ÕÎÍÜ ÎËÃÎÕ ÕªÒªËÁªÐ ÌÀË×ÄÛÍ ÒÀËÀÐÕËÛà կËÝÝÆ ÁÀÉÍÀ III í¿¿ðò
ÕÓÓËÜ ÁÓÑ ÀÃÍÓÓÐÛÍ ÝÇÄÈÉà ÈËЯ¯ËÝÕÈÉÍ ÒªËªª
Ì
îíãîë áºõºí õàìãààëàõ òºñëèéí õ¿ðýýíä áºõºí á¿õèé ñóìäàä áºõºí õàìãààëàã÷äûí ñ¿ëæýý àæèëëàæ áàéãàà áîëîâ÷ ºíãºðñºí îíä õóóëü áóñ àãíóóð îëíîîð ãàðñíûã áèä ìýäýæ áàéãàà. ªíãºðñºí îíä íèéò 4 òîõèîëäëîîð 24 áºõºí àãíàãäñàíû ýçýí õîëáîãäîã÷ òîãòîîãäîîã¿é áàéíà. Ýäãýýð õýðã¿¿äèéí ýçýí õîëáîãäîã÷äûã èëð¿¿ëæ, öààøèä äàõèí õóóëü áóñ àãíóóð ãàðàõààñ ñýðãèéëýõ çîðèëãîîð õóóëü õÿíàëòûí áàéãóóëëàãóóäòàé èäýâõèòýé õàìòðàí àæèëëàæ áàéãàà àæýý. Èëð¿¿ëýëòèéã ýð÷èìæ¿¿ëýõèéí òóëä ¿íýí çºâ ìýäýýëýë ºãñºí õ¿íä óðàìøóóëàë îëãîõîîð çàðëààä áàéíà. Ìîíãîë áºõºíãèéí òîîëëîãûã ºíãºðºã÷ 10-ð ñàðä øèíý àðãà ç¿éãýýð õèéñýí áºãººä 2012 îíû 1-ð ñàðä õÿíàëòûí òîîëëîãûã õèéñíýýð òîîã íü ýöýñëýí ãàðãàõ þì.
ÌÎÍÃÎË ÌÀË×ÈÍ ÀÐËÛÍ ÎÐÎÍÄ ÃÝÐ×ÝÝÐ ÀÉË×ÈËËÀÀ IV í¿¿ðò
ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎË ÁÀÉÃÀËÜ ÕÀÌÃÀÀËÀËÄ V í¿¿ðò
Ìîä òàðèõ ¿íäýñíèé ºäðººð îðîí íóòàãò VI í¿¿ðò
ÓÓÐ ÀÌÜÑÃÀËÛÍ ªªÐ×˪ËÒÈÉÍ ÝÑÐÝà ÓËÑ Ã¯Ðͯ¯ÄÈÉÍ ÇÎÐÈËÒ Á¯ÒÝËïÉÒÝ VII í¿¿ðò
2011 îíû çàõèðëûí íýðýìæèò øàãíàëûã Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí ñóìäûí äîëîîí çîõèöóóëàã÷ õ¿ëýýí àâëàà VIII í¿¿ðò
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF) 1961 îíä Øâåéöàðèéí Õîëáîîíû óëñûí õóóëü ¸ñíû äàãóó àíõ á¿ðòãýãäñýí, 5 ñàÿ ãàðóé ãèø¿¿í äýìæèã÷òýé, äýëõèéí 100 ãàðóé îðîíä áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëäàã, îëîí óëñûí àøãèéí áóñ òîìîîõîí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà þì. Æèëä äóíäæààð 273 ñàÿ îð÷èì àì.äîëëàðòàé òýíöýõ õºðºíãèéã äýëõèéí ºíöºã áóëàí á¿ðò 1,200 ãàðóé áàéãàëü õàìãààëàõ òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä çàðöóóëæ áàéíà.
2
¹4 (41), 2011
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ óëèðàë òóòàìä ýðõëýí ãàðãàäàã ñîíèí
ÖÎÎÕÎÐ ÈÐÂÝÑ ÍÓÒÀÃËÀÄÀà ÓËÑ ÎÐÍÓÓÄÛÍ ÒªËªªËªË ÌÎÍÃÎËÄ ÇªÂ˪ËÄ˪ª “Öîîõîð èðâýñ (Panthera uncia)-èéí ñóäàëãàà, õàìãààëëûí àðãà òóðøëàãà” ñýäýâò îëîí óëñûí çºâëºëäºõ óóëçàëò 2011 îíû 10-ð ñàðûí 17, 18-íä Óëààíáààòàð õîòíîî áîëëîî. Öîîõîð èðâýñíèé ñóäàëãàà ìîíèòîðèíã, õàìãààëëûí îíîâ÷òîé àðãà çàìûã äýëãýð¿¿ëýõ çîðèëãîîð öîîõîð èðâýñ íóòàãëàäàã îðíóóäûí òºëººëºë ººðñäèéí øèëäýã àðãà òóðøëàãààñ õóâààëöàõààð ìàíàé îðîíä õ¿ðýëöýí èðñýí íü ýíýõ¿¿ çºâëºëäºõ óóëçàëòûí à÷ õîëáîãäëûã íýìýãä¿¿ëñýí þì. Ǻâëºëäºõ óóëçàëòàä Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë, Îðîñ, Íåïàë, Ýíýòõýã, Õÿòàä óëñóóä äàõü ñàëáàðóóäûí òºëººë뺺ñ ãàäíà “Öîîõîð èðâýñ õàìãààëàë”, “Ïàíòåðà ñàí” çýðýã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, ÁÎÀÆß, Ìîíãîë óëñûí ØÓÀ-èéí Áèîëîãèéí õ¿ðýýëýí, Ìîíãîëûí èðâýñ òºâ, Ìîíãîëûí èðâýñ õàìãààëàõ ñàí, ÓÍÀÑÓÒÕÃ, ¯íäýñíèé ò¿¿õèéí ìóçåé, Òåõàñ À&Ì Èõ ñóðãóóëü, “Ãóëçàòûí ñàíàà÷ëàãà” ÒÁÁ çýðýã áàéãóóëëàãààñ òºëººëºã÷èä îðîëöëîî. Öîîõîð èðâýñ íü Òºâ Àçèéí õàäàðõàã ºíäºð óóëàíä îëîí çóóí æèë õ¿íòýé õàðèëöàí ø¿òýëöýýòýéãýýð çýðýãöýí îðøèæ èðñýí ò¿¿õòýé. Òèéìýýñ ÷ ºíäºð óóëûí èðãýä ýíý ç¿éë àìüòàíòàé çîõèöñîí àõóéí ñî¸ëûã ¿¿ñãýñýí. XX çóóí õ¿ðòýë ýíý ç¿éëèéí òàðõàö òºäèéëýí ººð÷ëºã人ã¿é áºãººä ºíººäºð ÷ Òºâ
Àçèéí 12 óëñ îðîí ººðñäèéí õóóëèàð õàìãààëæ áàéíà. Õýäèé òèéì ÷ öîîõîð èðâýñ öààøèä áàéãàëü äýýð ýíý õýâýýð îðøèõîä áèä áàòàëãàà ºã÷ ÷àäàõã¿é áàéãàà áèëýý. Öîîõîð èðâýñèéí èäýø òýæýýë õîâîðäîõ, àìüäðàõ îð÷èí íü õîìñäîõ, õóóëü áóñààð àãíàãäàõ ãýñýí ¿íäñýí øàëòãààíààð òîî òîëãîé íü ñ¿¿ëèéí 20 æèëä áàãààð áîäîõîä ë 20%ààð õîðîãäñîí áàéíà. Ǻâëºëäºõ óóëçàëò ºíäºðëºíã¿¿ò áóñàä îðíîîñ èðñýí òºëººëºã÷èä áîëîí Ìîíãîëûí çàðèì òºëººëºã÷äèéí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàã ªìíºãîâü àéìãèéí Òîñò óóëûã çîðèí äîëîî õîíîãèéí àÿëàëä ãàðñàí þì. Àÿëàëûí õóãàöààíä ìàëûí äààòãàëûí õºòºëáºðò õàìðàãäñàí Èðâýñ èíòåðïðàéç õºòºëáºðò õàìðàãäñàí íýã, íýã àéëààð çî÷ëîí ºðõèéí ãèø¿¿äòýé óóëçàæ ÿðèëöëàà. Òýä øóóä áîëîí äàì óòãààðàà áàéãàëü õàìãààëàëä, òýð äóíäàà öîîõîð èðâýñ õàìãààëàëä õóâü íýìýð îðóóëàõ áîëîìæ îëãîæ áóé ýíý õºòºëáºðò õàìðàãäñàíäàà ñýòãýë õàíãàëóóí áàéãààãàà èëýðõèéëæ áàéâ. Äàøðàìä äóðüäàõàä àÿëàëä õàìðàãäñàí áàãèéí á¿õ ãèø¿¿ä ýíý íóòàãò àíõ óäàà çî÷èëñîí íü ýíý áºãººä òýíäýõèéí òóðøëàãûã èõýä ñàéøààí, ººðñäèéí àæèëäàà òóñãàõ ñîíèðõîëòîé áàéãààãàà õýëæ áàéëàà.
Àÿëëûí áàã ªìíºãîâü àéìãèéí Òîñò óóëíàà.
Ǻâëºëäºõ óóëçàëòûí ¿åýð.
ÈÐÂÝÑÈÉÍ ÒÓÕÀÉ Ñ¿¿ëèéí æèë¿¿äýä îëîí óëñàä ýíý ç¿éë àìüòíû ñóäàëãààíä øèíýëýã òåõíîëîãè, àðãà ç¿é àøèãëàæ áàéíà. Òóõàéëáàë ðàäèî áîëîí ñàíñðûí äîëãèîí òåëåìåòð àøèãëàí ìýäýýëýë öóãëóóëàí îëîí óëñûí öîîõîð èðâýñíèé ñ¿ëæýýíä íýãòãýãäýæ áàéíà. Öîîõîð èðâýñ íü ºâëèéí óëèðàëä íºìºð äóëààí ãàçàð äàãàí àìüäàðäàã ìóóðûí òºðëèéí ãàéõàìøèãòàé, áàñ íóóöëàã àìüäðàëòàé àìüòàí þì. Õàä ÷óëóó, öîõèîíû àðä íóóãäàæ, èõýâ÷ëýí òóðóóòàí àìüòàä, ìºí õîíü, ÿìàà, çàðèìäàà ãýðèéí ìàë ðóó äàéðàí èäýø õîîëîî îëæ èääýã. Õýäèéãýýð öîîõîð èðâýñ íü õ¿í, ìàëòàé îëîí ìÿíãàí æèëèéí òóðø çýðýãöýí àìüäàð÷ èðñýí ÷ òýäíèé õîîðîíä ãàðäàã çºð÷ëèéí óëìààñ òîî òîëãîé íü ñ¿¿ëèéí ¿åä íýëýýä áóóðñàí ãýæ ¿çäýã. ̺í òóðóóòàí àìüòäûí èäýø òýæýýë õîìñäîõ, áýë÷ýýðèéí äîðîéòëîîñ áîëæ èðâýñíèé èäýø òýæýýë õîìñäîæ, ìàë ñ¿ðýã ð¿¿ äàéðàõ ÿâäàë èðâýñíèé òàðõàö íóòãèéí õ¿ðýýíä ýëáýã áàéäàã. Èéìä ýíýõ¿¿ õîâîð ç¿éëèéã àãíàæ áàéãàà áàñ íýã øàëòãààí áîë ìàë ñ¿ðýãò õàëäñíû òºëºº ìàë÷èä ò¿¿íèéã õºíººæ áàéãàà ÿâäàë þì. Ò¿¿í÷ëýí óóë óóðõàéí ñàëáàðûí õºãæëèéí ýíý ¿åä èðâýñèéí àìüäàðäàã ºíäºð óóëûí á¿ñýä àøèãò ìàëòìàë îëáîðëîõòîé õîëáîí ãàðàõ àâòî çàìûí õºäºë㺺í, òýäíèé òàðõàö íóòãèéã õÿçãààðëàõ, òàñàðõàéòóóëàõ àþóëä ó÷ðóóëæ áîëçîøã¿é þì. Èðâýñ íü õóóðàé, õóð òóíàäàñ áàãàòàé, ºâëèéí óëèðàëä õ¿éòýðäýã ãàçðóóäàä
àìüäàðäàã. ̺í óóäàì îðîí çàéä îðøñîîð èðñýí ó÷ðààñ ò¿¿íèé òîî òîëãîé òýð á¿ð ºñäºãã¿é ãýæ ¿çäýã. ªíººäºð Ìîíãîë îðîíä 1000 îð÷èì (ýíý íü äýëõèéí ïîïóëÿöèéí 13-22%) òîîíû öîîõîð èðâýñ áàéäàã ãýñýí òîîöîî áàéäàã. Öîîõîð èðâýñíèé ãîë òàðõàö íóòàã íü Ìîíãîë îðíû áàðóóí áà áàðóóí óðä õýñýã áºãººä ò¿¿íä í¿¿ðëýæ áóé ãîë àþóë çàíàë íü: 1. Øóóä ìºøãºí õººæ õóóëü áóñààð àãíàõ, 2. Èäýø òýæýýë áîëîã÷ óóëûí òóðóóòàí àìüòäûí õîìñäîë, 3. Àìüäðàõ îð÷íû äîðîéòîë áà ïîïóëÿöèéã õýñýã÷ëýí õóâààõ çýðýã þì. Ýäãýýð àþóë íü õîîðîíäîî õàðèëöàí óÿëäààòàéãààñ ãàäíà ãýðèéí ìàë, ìàõ÷äûí õîîðîíäîõ áýë÷ýýð íóòãèéí “ñîíãîäîã” çºð÷ëèéí æèøýý ãýäãèéã õàðóóëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë öîîõîð èðâýñ õàìãààëàëä ýðõç¿éí îð÷èí, àí àãíóóðûí ìåíåæìåíò, ìàë àæ àõóé, àìüäðàõ îð÷íûã ñàéæðóóëàõ, íóòãèéí èðãýäòýé õàìòðàí àæèëëàõ çýðýã á¿õèé ë ò¿âøèíä õàìãààëëûí àðãà õýìæýý àâàõûã çàéëøã¿é øààðäàæ áàéãàà þì. Öîîõîð èðâýñ íü áàéãàëü õàìãààëëûí õóâüä àíõààðàë òàòñàí, ýêîñèñòåìèéí ø¿õýð ç¿éëèéí íýã þì. Õàðèí Ìîíãîëä òºäèéã¿é áóñàä òàðõàö íóòàãò öîîõîð èðâýñýíä í¿¿ðëýäýã ãîë àþóë çàíàëûí íýã íü àðüñ, ÿñ áîëîí áóñàä ýä ýðõòíèéã íü àøèã îëîõ çîðèëãîîð õóäàëäààëàõûí òóëä àãíàõ ÿâäàë þì.
ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÝÐËÝà ÀÌÜÒÄÛÍ ØÈËÆÈËÒ ÕªÄªËêªÍÄ ÄÝÄ Á¯ÒÖÈÉÍ ¯Ç¯¯ËÝÕ ÍªËªªËËÈÉà ÑÓÄÀËËÀÀ Í¿¿äëèéí òºðºë ç¿éëñèéí òóõàé êîíâåíö íü (CMS) îëîí óëñûí õýìæýýíä øèëæèëò õºäºë㺺íèéã òºðºë ç¿éë á¿ðèéí õ¿ðýýíä õàìãààëàõ ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëäàã (www.cms.int). Òóñ êîíâåíöèéí àæëûí àëáà ÄÁÕÑãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàðòàé õàìòðàí Ìîíãîë óëñûí õýìæýýíä êåéñ ñóäàëãàà õèéæ, ¿¿íýýñ ãàðñàí ¿ð ä¿íä ä¿í øèíæèëãýý õèéõ çàìààð õóóðàé ãàçðûí õºõòºí àìüòäàä äýä á¿òöèéí ¿ç¿¿ëýõ íºëººëëèéã òîäîðõîéëîí, “Øèëæèëò õºäºë㺺íä ó÷ðóóëàõ ñààä”ûí ÷èãëýëýýð õàìòðàí àæèëëàæ áàéãàà áèëýý. CMS íü í¿¿äëèéí òºðºë ç¿éëñèéã õàìãààëàõàä ¿éë àæèëëàãààíäàà òýäíèé
øèëæèëò õºäºë㺺íä òóëãàð÷ áóé ñààäûã àðèëãàõûã òýðã¿¿ëýõ ÷èãëýë õýìýýí ¿çäýã. Òºâ Àçèä, ÿëàíãóÿà Ìîíãîë óëñàä òîìîîõîí äýä á¿òöèéã áàðüæ áàéãóóëñàí, öààøèä ÷ èõýýõýí õýìæýýãýýð áàðüæ áàéãóóëàõààð òºëºâëºæ (òºìºð çàì, àâòî çàì, óóðõàé, øóãàì õîîëîé, õèëèéí õàøàà òîð ãýõ ìýò) áàéíà. Ýíýõ¿¿ Ìîíãîë óëñàä ÿâàãäàæ áóé äýä á¿òöèéí õºãæèë íü CMS-ä áàãòñàí çýðëýã àìüòàä áîëîõ õàð ñ¿¿ëò çýýð (Gazella subgutturosa), öàãààí çýýð (Procapra gutturosa), õóëàí (Equus hemionus) áîëîí Ìîíãîë áºõºíãèéí (Saiga borealis) øèëæèëò õºäºë㺺íèé çàìä õýðõýí íºëººëºõèéã òîãòîîõ, óëìààð ýäãýýð òºðºë ç¿éëñýä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëèéã áóóðóóëàõ
àðãà çàìóóäûã òîäîðõîéëîõ, õîëáîãäîõ ñàíàë çºâëºìæ¿¿äèéã áîëîâñðóóëàõ øààðäëàãûã áèé áîëãîæ áàéãàà þì. Ìîíãîë óëñàä 1950-ààä îíû ñ¿¿ëýýð íèéñëýë Óëààíáààòàð õîò áîëîí ºìíºä õèëèéí áîîìò áîëîõ Äîðíîãîâü àéìãèéí Çàìûí-¯¿ä ñóìûã õîëáîñîí òîìîîõîí òºìºð çàìûã àøèãëàëòàä îðóóëñàí. Ýíýõ¿¿ òºìºð çàì íü öàãààí çýýð, õàð ñ¿¿ëò çýýð, áîëîí õóëàíãèéí øèëæèëò õºäºë㺺íä òîìîîõîí ñààä òîòãîðûã ¿ç¿¿ëæ ýõýëñýí þì. Ýíýõ¿¿ “Øèëæèëò õºäºë㺺íä ó÷ðóóëàõ ñààä” ñýäýâò êåéñ ñóäàëãààã CMS-èéí Àæëûí àëáà ñàíõ¿¿æ¿¿ëýí, ÄÁÕÑ-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð õýðýãæ¿¿ëñýí áà ýíýõ¿¿ ¿éë
àæèëëàãàà íü äýä á¿òöýýñ ¿¿äýí çýðëýã àìüòäûí ñóóðüøèëä ãàðàõ ººð÷ëºëò, õóâààãäëûã áîëîìæèò áàðèìò áè÷ã¿¿äýýñ ñóäëàí ¿çýõ, á¿õ îðîëöîã÷ òàëóóä, øèéäâýð ãàðãàã÷ íàðûã öóãëóóëàí Ìîíãîë óëñàä ºíºº ÿâàãäàæ áóé äýä á¿òýö, óóë óóðõàéí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð ÿðèëöàæ, í¿¿äëèéí òºðºë ç¿éëñèéí øèëæèëò õºäºë㺺íä ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëëèéã áóóðóóëàõ, ¿¿íýýñ çàéëñõèéõ àðãà çàì, àðãà÷ëàëóóäûã ñàíàë áîëãîñîí çºâëºìæ ãàðãàõ áîëîìæèéã õàíãàí ºãñºí áèëýý. Òóñ ñóäàëãàà íü Ìîíãîë óëñ äàõü äýä á¿òöèéí õºãæëèéí íºëººíä õàìãèéí ¯ðãýëæëýë 6-ð í¿¿ðò
¹4 (41), 2011
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ óëèðàë òóòàìä ýðõëýí ãàðãàäàã ñîíèí
ÕÎÍÜ ÎËÃÎÕ ÕªÒªËÁªÐ ÌÀË×ÄÛÍ ÒÀËÀÐÕËÛà կËÝÝÆ ÁÀÉÍÀ Öîîõîð èðâýñýíä çîðèóëæ õîíü îëãîõ íºõºí òºëáºðèéí õºòºëáºðò 2006 îíîîñ õîéø õàìðàãäàæ áàéãàà íºõºðëºë¿¿äèéí ¿éë àæèëëàãààòàé òàíèëöæýý. Àëòàé Ñî¸íû á¿ñ íóòàãò îðøèõ Ò¿ðãýí, Öàãààí øóâóóòûí äàðõàí öààçàò ãàçðûí îéðîëöîî áîëîí Æàðãàëàíò, Áóìáàò õàéðõàíóóäûí îð÷èìä íóòàãëàäàã çàðèì èðãýä ýíý õºòºëáºðò õàìðàãäàæ áàéíà. ªíãºðñºí 2011 îíä Æàðãàëàíò, Áóìáàò õàéðõàí îð÷ìûí íèéò 6 ºðõºä 15 õîíü îëãîãäîõîîð ìàãàäëàãäààä áàéãàà áîë ºíãºðñºí 9-ð ñàðä Ò¿ðãýí óóëûí ºìíºä áèåýð íóòàãëàäàã èðãýäèéí ªìíºä-Îòîð íºõºðëºëèéí 3 ãèø¿¿íä íèéò 6 õîíü îëãîæýý. Òóñ õºòºëáºðò õàìðàãäàãñàäòàé áàéãóóëñàí ãýðýýíèé çààëòóóä áîëîí ìàãàäëàõ çºâëºëèéí æóðìûí õýðýãæèëò õàðèëöàí àäèëã¿é áàéæýý. Ãýâ÷ õºòºëáºð õýðýãæñýíýýð òóñ íóòàãò ìàëàà áàðèóëñàí ãýýä èðâýñýíä ºøèðõºõ õàíäëàãà àðèëñàí ãýäãèéã ìàë÷èä ººðñ人 èëýðõèéëæ áàéíà. ªºðººð õýëáýë ìàë÷äàä îëãîæ áóé õîíü íü òýäíèé õîõèðëûã áàãàñãàõàä äîðâèòîé äýìæëýã áîëîõîîñ ãàäíà àëü áîëîõ çîõèöîí àìüäðàõ ¸ñòîé ãýñýí ¿çýë îéëãîëòûã íü óëàì áàòæóóëæ ºãäºã áàéíà. Öààøèä ìàë÷èä áóñäààñ íºõºí îëãîâîð õ¿ëýýõèéí îðîíä ººðñ人ñºº ýðñäëèéí äààòãàëûí äóíäûí ñàí ¿¿ñãýõ òàëààð èäýâõèòýé õýëýëöýæ áàéãàà àæýý. Ìàë÷äûí ººðñäèéí áàðèìæààëæ
ªìíºä-Îòîð íºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä õîíèî õ¿ëýýí àâ÷ áàéãàà íü. áàéãààãààð òóõàéí íóòãèéí íýã ºðõ æèëä 10 áîã ìàë àðààòàíä áàðèóëäàã òóë çºâõºí èðâýñýíä áàðèóëñàí òîõèîëäîëä áóñ, áóñàä àðààòíààñ ¿¿äýõ ýðñäëèéí äààòãàëûí ñàí ¿¿ñãýõèéã äýìæèæ áàéãàà àæýý. Îíãîí áàéãàëüä çîõèöîí àìüäàð÷ áàéãàà íºõöºëä ýíý ýðñäýë èõ áàãà õýìæýýãýýð öààøèä ÷ òîõèîëäîõ íü ãàðöààã¿é òóë õîíü îëãîõ õºòºëáºðèéã ÷ ìºí àäèë öààøèä
óëàì õàðèóöëàãàòàéãààð ¿ðãýëæë¿¿ëýõ ñîíèðõîëòîé áàéãààãàà ìàë÷èä èëýðõèéëæ áàéíà. Õºòºëáºðò õàìðàãäàæ áóé ìàë÷èä áóñäûíõàà õàíäëàãûã ýåðýãýý𠺺ð÷ëºõ ñóðòàë÷èëãàà õèéãýýä çîãñîõã¿é èðâýñ áîëîí áóñàä çàðèì ç¿éë àìüòäûí ìîíèòîðèíã, îð÷èíç¿éí àæèãëàëò õèéæ, õóóëü áóñ àãíóóðòàé òýìöýõýä õóâü íýìðýý îðóóëàõ ¿¿ðýã õ¿ëýýäýã áàéíà.
ÎÍÎÍ ÃÎËÛÍ ÑÀ ÃÀÇÐÛÍÕÀÍ ÒÓÐØËÀÃÀ ÑÓÄÀËËÀÀ 2011 îíû 10-ð ñàðûí 18-22-íû ºäð¿¿äýä Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí îé àøèãëàã÷èä Óëààíáààòàð õîò áîëîí ìîä áýëòãýë, ìîäíû ÷èãëýëèéí ¿éëäâýðëýëýýðýý õàðüöàíãóé ñàéí òóðøëàãàòàé Ñýëýíãý àéìãèéí çàðèì ñóóðèíãààð ÿâæ ñàéí æèøýýòýé òàíèëöàí òóðøëàãà ñóäëààä èðëýý. Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàð îð÷èìä 2006-2009 îíóóäàä 50 óäààãèéí èõ, áàãà õýìæýýíèé ò¿éìýð ãàð÷ íèëýýä îé øàòñàíû çýðýãöýýãýýð àíõäàã÷, õî¸ðäîã÷ õîðòîíä íýðâýãäýí, îé ìîäíû
çîõèñã¿é àøèãëàëòàä ºðòñºíèé óëìààñ îéí ñàíãèéí òºëºâ áàéäàëä èõýýõýí ººð÷ëºëò îðñîí òóë ºíººãèéí îé çîõèîí áàéãóóëàëò áîäèò áàéäàëä òîõèðîõã¿é áàéãàà þì. Ñàâ ãàçàðò îéí ñàíãèéí íººöèéã àøèãëàõ, õàìãààëàõ ÷èãëýëýýð ìýðãýæëèéí áîëîí ìýðãýæëèéí áóñ 87 áàéãóóëëàãà, àæ àõóéí íýãæ, èðãýä àæèëëàæ áàéíà. Ýäãýýð îé àøèãëàã÷, õàìãààëàã÷ òàëóóäûã ÷àäàâõèæóóëàõ, ìåíåæìåíòèéã ñàéæðóóëàõ çîðèëãîîð ýíý óäààãèéí
òóðøëàãà ñóäëàõ, òàíèëöàõ àÿëëûã çîõèîí áàéãóóëñíààðàà õàÿãäàëã¿é òåõíîëîãè àøèãëàí ºðòºã øèíãýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éëäâýðëýõ àðãà÷ëàëûã íýâòð¿¿ëýõ ãýõ ìýò ºíäºð à÷ õîëáîãäîëòîé áàéëàà. Òýä àÿëëàà Óëààíáààòàð õîòîîñ ýõýëñýí áºãººä Øèíæëýõ óõààíû òåõíîëîãèéí èõ ñóðãóóëèéí õàðúÿà “Îé ìîäíû ñóðãàëò ñóäàëãààíû õ¿ðýýëýí” áîëîí õàìãèéí ñ¿¿ëèéí ¿åèéí òåõíîëîãèòîé ¿éëäâýð¿¿äèéí ¿éë ÿâöòàé òàíèëöëàà. Ìºí “Îé ìîäíû ¿éëäâýðëýë ýðõëýã÷äèéí õîëáîî”-ãîîð çî÷ëîí Ìîíãîë îðíû îé ìîäíû ¿éëäâýðëýëèéí õºãæëèéí ò¿âøèí, ýíý ÷èãëýëèéí ¿éëäâýðëýë ýðõëýã÷äèéí õàìòûí àæèëëàãààíû òàëààð ìýäýýëýë àâ÷ýý. Àÿëëûí á¿ðýëäýõ¿¿íä îðñîí Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí îé àøèãëàã÷èä ººðñäèéí òóëãàìäñàí àñóóäëûã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëæýý. 1. Òîíîã òºõººðºìæ õîöðîãäñîí, 2. Ñàíõ¿¿ãèéí ÷àäàìæ ìóó, 3. Òºëºâëºëò áóðóó õèéãäñýí, 4. Õóóëü áóñ ìîä áýëòãýë èõòýé, 5. Òºð çàñãèéí áîäëîãî áóðóó, 6. Áîëîâñîí õ¿÷èí äóòìàã ãýõ ìýò. Èéìä ýäãýýð õ¿íäðýë¿¿äèéã äàâàí òóóëàõûí òóëä õàìòûí õ¿÷ýýð øàò äàðààòàé àðãà õýìæýý àâàõ íü ç¿éòýé ãýäýãò ñàíàë íýãäñýí áàéíà.
Òóðøëàãà ñóäëàõ àÿëëûí ¿åýð.
3
ÕÝÍÒÈÉ ÀÉÌÃÈÉÍ ÁÀÒØÈÐÝÝÒ ÑÓÌÀÍÄ ÎÉÍ ÇÎÕÈÑÒÎÉ ÕÝÐÝÃËÝÝà ÍÝÂÒЯ¯ËÝÕÈÉÍ ÒªËªª Îäîîãîîð Ìîíãîë îðîíä ìºðäºãäºæ áàéãàà õóóëü, æóðìûí õ¿ðýýíä îéí íººöèéã çîõèñòîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ, îéã íºõºí ñýðãýýõýä òàëóóäûí õàìòûí àæèëëàãààã ñàéæðóóëàõ, Áàòøèðýýò ñóìûí õýìæýýíä ìîä áýëòãýëèéí çîõèñòîé á¿òöèéã áèé áîëãîõ, òàëóóäûí ¿¿ðýã, îðîëöîîã òîäðóóëàõ çîðèëãîòîé òàëóóäûí óóëçàëò çîõèîí áàéãóóëàãäëàà. 2011 îíû 11-ð ñàðûí 04-íû ºäºð áîëñîí óã óóëçàëòûã Õýíòèé àéìãèéí ÁÎÀÆÃ, Áàòøèðýýò ñóìûí ÈÒÕ, Îéí àíãè, ÇÄÒÃ, ÄÁÕÑèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð õàìòðàí çîõèîí áàéãóóëàâ. Óóëçàëòûí ¿åýð Õýíòèé àéìàã, Áàòøèðýýò ñóìûí îéí íººöèéí àøèãëàëòûí òàëààð õîëáîãäîõ òàëóóä ìýäýýëýë õèéñýí áºãººä îéí íººöèéã àøèãëàã÷ á¿õ òàëóóä îðîëöîæ 3 àæëûí õýñýãò õóâààãäàí òîäîðõîé ñàíàëóóäûã ãàðãàí õýëýëöñýíèé ¿ð ä¿íä òàëóóä 2012 îíä Áàòøèðýýò ñóìàíä ìîä áýëòãýëèéí ÷èãëýëýýð õàìòûí àæèëëàãàà, á¿òýö, òàëóóäûí ¿¿ðýã îðîëöîîã òîäîðõîéëîí íýãäñýí îéëãîëòîä õ¿ðëýý.
ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÍªÕªÐ˪˯¯Ä ÍÝÃÄÌÝË ¯ÉË ÀÆÈËËÀÃÀÀà ÝÐÕÝÌËÝÆ ÁÀÉÍÀ
ͺõºðëºë¿¿äèéí õîëáîîíû õóðëûí ¿åýð. Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí äîëîîí ñóìäàä “Íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòýýð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ òºñºë” õýðýãæèæ ýõýëñýí öàãààñ õîéø íèéò 108 íºõºðëºë áàéãóóëàãäààä áàéãàà áèëýý. Ýäãýýð íºõºðëºë¿¿äýýñ öººíã¿é íü ¿éë àæèëëàãààãàà æèãäð¿¿ëýí öààøèä áýõæ¿¿ëýõ àðãà çàìàà ýðýëõèéëýõ áîëæýý. Òóõàéëáàë Õýíòèé àéìãèéí Áèíäýð ñóìûí íºõºðëºë¿¿ä 11-ð ñàðä öóãëàí õóðàëäàæ, ¿éë àæèëëàãààãàà íýãòãýõ, óÿëäóóëàõ çîðèëãîîð íºõºðëºë¿¿äèéí õîëáîî áàéãóóëëàà. ͺõºðëºë¿¿äèéí õîëáîîíä òóñ ñóìàíä áàéãóóëàãäàí ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëæ áóé 19 íºõºðëºë íýãäýí îðñîí áºãººä õóðëûí ¿åýð õîëáîîíû òýðã¿¿í, äýä òýðã¿¿í, íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðàà ñîíãîñîí áàéíà. ̺í Äàäàë ñóìûí ͺõºðëºë¿¿äèéí õîëáîî á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëòàà 11-ð ñàðä øèíý÷ëýí ñàéæðóóëæýý. Ýíýõ¿¿ øèíý÷ëýëèéí õóðàëä 15 íºõºðëºëèéã òºëººëºí 30 õ¿í îðîëöñîí áàéíà.
4
¹4 (41), 2011
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ óëèðàë òóòàìä ýðõëýí ãàðãàäàã ñîíèí
ÌÎÍÃÎË ÌÀË×ÈÍ ÀÐËÛÍ ÎÐÎÍÄ ÃÝÐ×ÝÝÐ ÀÉË×ÈËËÀÀ 2011 îíû 11-ð ñàðä ßïîí óëñàä áîëñîí “Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéã ãýð÷ëýõ ñèìïîçèóì”-ä Ìîíãîë îðíîîñ Ï¿ðýâèéí Ñ¿õýý ãóàé îðîëöñîí þì. Òýðýýð Õîâä àéìãèéí ×àíäìàíü ñóìûí óóãóóë èðãýí áºãººä òºðñºí íóòàãò íü óóð àìüñãàë õýðõýí ººð÷ëºãäºæ, ÿìàð ñºðºã íºëºº ¿ç¿¿ëýýä áàéãààã ººðèéí áèåýð ãýð÷ëýýä èðëýý. Ï.Ñ¿õýý ãóàéä ßïîí îðîíä áàéõ õóãàöààíä íü òóñàëæ äýìæèõ ¿¿ðýãòýéãýýð õàìò ÿâààä èðñýí ìèíèé áèå òà á¿õýíä çàìûí òýìäýãëýë õ¿ðãýæ áàéíà. Ñèìïîçèóìä Ìîíãîëîîñ ãàäíà Íåïàë, Êåíè óëñóóäààñ òºëººëºã÷èä îðîëöñîí þì. Äýëõèé äàõèíä óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò, áàéãàëèéí ãàìøèãò ¿çýãäë¿¿ä õàà ñàéã¿é õîðò íºëººãºº ó÷ðóóëñààð áàéíà. Èéìä ýäãýýð óëñóóä äàõü òîä òîìðóóí æèøýýã ßïîíû ýðõ áàðèã÷äàä äýëãýí õàðóóëñíààð òóñ óëñûí, öààøëààä á¿ñ íóòãèéí õýìæýýíèé áîäëîãûí áè÷èã áàðèìòàä õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðëûã áóóðóóëàõ ñàíàë çºâëºìæèéã òóñãóóëàõ çîðèëãîòîéãîîð ýíý óäààãèéí ñèìïîçèóìûã çîõèîí áàéãóóëæýý. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí ßïîí äàõü ñàëáàðààñ òóñ ñèìïîçèóìûã çîõèîí áàéãóóëñàí þì. Òýä ãóðâàí îðíîîñ õ¿ðýëöýí èðñýí 6 çî÷íîî àëü áîëîõ òàâòàé ñàéõàí áàéëãàõàä àíõààð÷ áàéâ. Òýãýõäýý àëü áîëîõ èë¿¿ çàðäëàà õýìíýí õÿìä, õºíãºí àðãààð àëèâààã øèéäâýðëýõèéã õè÷ýýäýã ÄÁÕÑ-ãèéí íèéòëýã ¿çýë ýíä ÷ ìºí àäèë õàðàãäàæ áàéñàí íü “íýã ãýð á¿ëèéíõýí” ãýäãèéã ìààíü óëàì á¿ð ìýäð¿¿ëæ áàéëàà. Ãàäààä äàëàéí àðëûí îðîí áèòãèé õýë íèéñëýë õîòäîî öººõºí èðæ áàéñàí ìàë÷èí õºãøíèé õàìò àÿëàëä ãàðëàà. Õýë óñã¿é íàñòàé õ¿íèéã õàðü ãàçàð òººð¿¿ë÷èõ âèé äýý ãýñýí áàãàõàí àéäàñ àíõàíäàà òºðæ áàéëàà. Áèä ÁÍÑÓ-ûí îëîí óëñûí íèñýõ áóóäàë áîëîõ Èí÷èîí-ä óíààãàà þ¿ëýõýýð õýäýí öàãààð õ¿ëýýõ áîëîâ. Ýíä áèä àíõ òóõòàé ÿðèëöàõ áîëîìæ á¿ðäñýí íü îëçóóðõóóøòàé. Ï.Ñ¿õýý ãóàé áîë Õîâä àéìãèéí ×àíäìàíü ñóìûí óóãóóë èðãýí áºãººä íóòàãòàà íàñààðàà ìàë ìàëëàí Æàðãàëàíò õàéðõíûõàà
Ï¿ðýâèéí Ñ¿õýý.
îéð îð÷èì í¿¿äýëëýí àæ òºðñººð èðñýí ó÷ðààñ òºðñºí íóòàãòàà óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ñºðºã ¿ð äàãàâàðóóäûã õàìãèéí ñàéí ìýääýã, ãýð÷èëæ ÷àäàõ àõìàäóóäûí íýã þì. Áèä Òîêèî õîòûí Íàðåòà îíãîö áóóäàëä 2011 îíû 11-ð ñàðûí 6-íû îðîéíû 9 öàãèéí ¿åä ãàçàðäëàà. Íýãýí àõèìàãäóó íàñíû ýðýãòýé òîñ÷ àâñàí áºãººä áèä ýõëýýä ãàëò òýðýã, ìåòðî (ãàçàð äîîãóóðõ õóðäàí ãàëò òýðýã) äàìæèæ, ýöýñò íü òàêñèä ñóóñíààð Ñèëýñòèí õýìýýõ çî÷èä áóóäàëäàà õ¿ðýëöýí èðëýý. Ìàðãààø ºã뺺 íü ÄÁÕÑ-ãèéí ßïîí äàõü ñàëáàðûí àæèëòàí áèäíèé áóóäëààñ àâàí àæëûí áàéðàíä èðýýä ãýð÷¿¿äèéíõýý èëòãýëèéí áýëòãýë àæèëä îðëîî. Ìîíãîë, Êåíè, Íåïàë óëñóóäûí ãýð÷ íàð ìààíü èëòãýë òàâèõ áýëòãýëýý ãàíö ºäðèéí äîòîð ÷àìáàéë÷èõñàíä ÿïîí÷óóä èõýä áàÿðëàæ áàéëàà. Òýä ýíãèéí èðãýä èðýõ ó÷ðààñ ñàíäàð÷ áóäèëàõ âèé ãýæ ýìýýæ áàéñàí íü èëò. Êåíè áîëîí Íåïàëûí ãýð÷ íàð áîë îëîí æèë íóòãèéí èðãýäèéíõýý áàéãóóëëûã òîëãîéëæ óäèðäàõ àæèë õèéñýí äîë öîõèñîí, àíãëè õýë ñóðñàí õ¿ì¿¿ñ áàéñàí þì. Õàðèí òýäíèé äýðãýä ìàíàé Ï.Ñ¿õýý ãóàé ýãýë áîðãèë àìüäðàëààñ øóóä èðñýí æèðèéí ìàë÷èí õ¿í ãýõýä èëòãýõ ÷àäâàðààðàà îãòõîí ÷ äóòàõã¿é ýí çýðýãöýæ áàéñàí íü áàõàðõàëòàé. ¯¿íýýñ ãàäíà Ï.Ñ¿õýý ãóàé öàã áàðèõ çýðýãò ìàø õàðèóöëàãàòàé áàéæ, äýëõèéä òýðã¿¿ëäýã ºíäºð õºãæèëòýé îðíû õýðýãëýýíèé ñî¸ëä ãàíö õî¸ðõîí õîíîãò èäýýøèí äàññàí íü ìîíãîë õ¿íèé òºðºëõ ÷àäâàð, òýñâýð õàòóóæëûã ãýð÷èëñýí þì. Òýðýý𠺺ðèéíõ íü äàñàæ ñóðñàí äàäàë çàíøëààñ á¿õ ç¿éë ººð áàéñàí ÷ íàäàä ò¿âýã óäàõààñ ÿìàãò çàéëñõèéæ ¿ðãýëæ ìèíèé áîëîí ÿïîí÷óóäûí ñîíãîëòîîð õîîëëîæ óíäàëæ, àìàð÷ àÿëæ áàéñàí íü íýã òàëààð ñýòãýë çîâîîæ áàéñàí ÷ íºãºº òàëààð ºíäºð Æàðãàëàíò õàéðõàí óóë îð÷èìä óóð ¸ñ ñóðòàõóóíòàéí øèíæ áàéëàà. àìüñãàëûí ººð÷ëºëò ÿìàð íºëºº ¿ç¿¿ëæ áóé ¯¿íèéã çºâõºí áè ÷ áèø, ßïîí òàëààðõ ãýð÷èéí ò¿¿õ ßïîíû íýð õ¿íä á¿õèé òàëûí çîõèîí áàéãóóëàã÷äûí íýãýí ñîíèí “Ìànichi”-ä íèéòëýãäæýý ìààíü íýã ä¿ãíýæ õýëñýí þì.
Ìîíãîë ãýð÷èéí èëòãýëèéí ¿åýð.
Ñèìïîçèóì Òîêèî áîëîí Îñàêà õîòóóäàä èæèë ñýäâýýð õî¸ð ººð ºäºð áîëñíîîð ßïîíû õàíäèâëàã÷èä áîëîí òºð çàñãèéí õîëáîãäîõ àëáàíû õ¿ì¿¿ñò ãýð÷¿¿äèéí ¿ãèéã øóóä õ¿ðãýõ à÷ õîëáîãäîëòîé áàéñàí þì. Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí ßïîí äàõü ñàëáàðûí Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ýñðýã õºòºëáºðèéí óäèðäàã÷ Ìàñàêî Êîíèøèãèéí èëòãýëýýñ ¿çýõýä 2100 îí ãýõýä ßïîíû ýð÷èì õ¿÷èéã 100% íºõºí ñýðãýýãääýã ýõ ¿¿ñâýðòýé áîëãîõ çîðèëòûã ßïîíû çàñãèéí ãàçàðò äýâø¿¿ëýí òàâüæ áàéãàà ãýíý. Õýðýâ óëñ ã¿ðí¿¿ä ýíý ìýò øèéäýìãèé àðãà õýìæýý àâàõã¿é áîë äýëõèé 3,5 Ñ0-ð äóëààðàõ öàã óëàì îéðòîõ áºãººä 2050 îí ãýõýä äýëõèéí õ¿í àì 9 òýðáóì õ¿ðýõ òºëºâòýé áàéãàà çýðãýýñ ¿¿äýí øèéäâýðëýõ àðãàã¿é õ¿íä áàéäàëä îðîõ þì. Òèéìýýñ äýëõèéí èðãýä áèä õ¿ëýìæèéí õèéí àãààð ìàíäàë äàõü àãóóëàìæèéã 1 ñàÿ íýãæ òóòàìä 350 íýãæ õ¿ðòýë áóóðóóëàõûí òºëºº õ¿í íýã á¿ð õýðýãëýýíäýý àíõààðàõ öàã áîëñíûã õàòóó àíõààðàõ ¸ñòîé áîëæýý. Õýäèéãýýð àãààð ìàíäàëä õ¿ëýìæèéí õèé ÿëãàðóóëäàãã¿é ÷ àòîìûí öàõèëãààí ñòàíöààñ ßïîí óëñ çàéëñõèéõèéã õ¿ñ÷ áàéãàà àæýý. Òýãýõäýý 100% áàéãàëüä ýýëòýé ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýðòýé áîëòîëîî ýíý ýõ ¿¿ñâýðýý ýðñäýëã¿é ò¿âøèíä õýðýãëýõýýñ ººð ãàðöã¿é ãýäãèéã ÷ äóðüäàæ áàéëàà. 2011 îíû 3-ð ñàðûí 1-íèé öóíàìèãèéí ãàìøãèéí óëìààñ ýðñäýëòýé áàéäàëä îðîîä áàéãàà Ôóêóøèìàãèéí ñóðãàìæààñ àâ÷ ¿çâýë àòîìûí öàõèëãààí ñòàíö ÷ òýäýíä ºíäºð íàéäëàãà òºð¿¿ëýõã¿é áàéõ íü àðãàã¿é. ̺í ßïîí äàõü öºìèéí ýíåðãèéí òºâººñ ãàðãàñàí ñóäàëãààãààð äýëõèé äàõèíä ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëæ áóé àòîìûí á¿õ öàõèëãààí ñòàíöóóäûí òàëààñ èë¿¿ õóâü íü õýçýý ìºäã¿é Ôóêóøèìàãèéí áàéäàëä îðîõîä áýëýí áàéãàà ãýñýí ìýäýý íóðóó ðóó õ¿éò îðãèóëæ áàéâ. Òýä ýíý ä¿ãíýëòèéã ãàðãàõäàà àòîìûí öàõèëãààí ñòàíöóóä òóñ á¿ðò ãàðñàí èõ áàãà õýìæýýíèé ñààòàë, ýðñäë¿¿ä áîëîí òóõàéí ãàçàð íóòàãò òîõèîëäñîí áàéãàëèéí íîöòîé ¿çýãäë¿¿ä áà ãàçàð õºäëºëòèéí èäýâõæëèéã õàðãàëçàí òîîöîîëñîí áàéíà. Ýíý á¿õ òààã¿é ìýäýýëë¿¿äòýé ýñðýãöýæ ÷àäàõóéö ñàéí ìýäýý áàñ áèé. Áèäíèé îéëãîëòîîð ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýðèéã ñîíãîõ íü àñàð èõ õýìæýýíèé õºðºí㺠îðóóëàëò øààðääàã òóë óëñ îðíû óäèðäëàãóóäûí òîëãîéíû ºâ÷èí áîëäîã ãýæ ¿çäýã. Ãýòýë Øâåä óëñàä òºâòýé “Àéêèà” (IKEA) õýìýýõ àõóéí õýðãëýýíèé áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýí õóäàëäààëäàã ñ¿ëæýý 2005 îíîîñ õîéø ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ýõ ¿¿ñâýðèéã õýðýãëýõ òàë äýýð áèå äààí ÷àìã¿é àìæèëò ãàðãàæýý. Òóñ ñ¿ëæýýíèé íýãýí èíæåíåð ñèìïîçèóì äýýð áàéãóóëëàãûíõàà øèéäëèéã
òàíèëöóóëñàí þì. “Àéêèà” ñ¿ëæýý çºâõºí ¿éëäâýðëýë, äýëã¿¿ðèéíõýý áàéðàíä òºäèéã¿é ¿éëäâýðëýæ áóé á¿òýýãäýõ¿¿íýý “ýêî” áàéëãàõ òàë äýýð áàéíãà àíõààðäàã àæýý. Ýíý õóãàöààíä íèéò ýð÷èì õ¿÷íèé õýðýãëýýíèéõýý 36%-èéã ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷ýýð ñîëüæ ÷àäñàí áàéíà. Ýíý õýìæýýãýýðýý äýëõèéä 328 ñàëáàðòýé ýíý ñ¿ëæýý õ¿ëýìæèéí ÿëãàðëûã áóóðóóëàõàä ººðñäèéí õóâü íýìðèéã îðóóëæ áàéíà. Òýä ýíý ñàíàà÷ëàãàà õºíäëºíãèéí ÿìàð ÷ øàõàëòã¿éãýýð, öýâý𠺺ðñäèéí áàéãàëü, íèéãìèéí ºìíº õ¿ëýýñýí ¿¿ðãèéíõýý äàãóó õèéæ áóéãàà îíöîëñîí þì. Íàð áîëîí ñàëõèíû ýõ ¿¿ñâýðèéã òýä áîëîìæèò á¿õ òàëáàéäàà õóðèìòëóóæ áàéãààã íü ãýðýë çóðãààñ õàðæ áîëîõîîð áàéâ. Ñèìïîçèóìä îðîëöñîí áàñ íýãýí õ¿íäòýé çî÷èí íü ͯÁ-ûí Áàéãàëü îð÷íû õºòºëáºðèéí çºâëºõ Òàêåæèðî Ñóý¸îøè áàéëàà. Òýðýýð óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºä õàðàëãàí õàíäàæ áàéãàà õºãæèíã¿é îðíóóäûí á¿õ õ¿ì¿¿ñò ø¿¿ìæëýëòýé õàíäñàíû çýðýãöýý äýëõèéí õ¿í íýã á¿ð ýð÷èì õ¿÷íèéõýý õýðýãëýýíä àëõàì òóòàìäàà àíõààðàõûã óðèàëæ áàéëàà. ̺í àòîìûí öàõèëãààí ñòàíö áîëîí äýëõèéí äóëààðàëä “ìàôèéí õóóëü” ¿éë÷ëýõ ¸ñã¿é ãýñýí þì. Òîêèî õîòíîî áîëñîí õóðëûí ìàðãààø ºäºð áèä Îñàêà õîòûã çîðüñîí áºãººä ñèìïîçèóì ýíä àìæèëòòàé ºíäºðëºëºº. Õî¸ð óäààãèéí ñèìïîçèóì òóñ á¿ðèéí äàðàà õàíäèâëàã÷, äýìæèã÷äèéã õàìðóóëàí õÿìä òºñºðõºí õ¿ëýýí àâàëò çîõèîí áàéãóóëñàí þì. Õ¿ëýýí àâàëòàíä èðñýí öººíã¿é çî÷èä Ï.Ñ¿õýý ãóàéòàé ÿðèëöàõ ñîíèðõîëòîé áàéëàà. ßëàíãóÿà áýë÷ýýðèéí äîðîéòîë, í¿¿äýë÷íèé ºäºð òóòìûí àìüäðàëûí òàëààð àñóóëò öóâàð÷ áàéëàà. Òýäíèé äóíä Ìîíãîë îðîíä çî÷èëæ áàéñàí õ¿í öººíã¿é òààðàëäàæ áàéâ. Çàðèì íü áèäýíòýé “Ñàéí áàéíà óó?” ãýæ ìîíãîëîîð ìýíäýëæ áàéñàí þì. Íýãýí àõèìàã íàñíû ýìýãòýé 5 æèëèéí ºìíº ìîíãîë îðîíä èðýýä áóöàõäàà ÿìààíû íîîëóóðàí õýäýí öàìö õóäàëäàæ àâñàíäàà õàðàìññàí òóõàéãàà õóó÷èëëàà. Ó÷èð íü ßïîíä ýðãýæ èðñíèéõýý äàðàà Ìîíãîëûí áýë÷ýýðò òàëõèãäàë ¿¿ñãýæ áàéãàà ãîë õýðãèéí ýçýí íü ÿìààí ñ¿ðýã ãýäãèéã ìýäýýä öºëæèëòºä õóâü íýìýð îðóóëàí õýäýí öàìö àâñàíäàà èõýä è÷ñýí ãýíý. ªíäºð õºãæèëòýé, õ¿íëýã, õàðèëöààíû ºíäºð ñî¸ëòîé, õýòýâ÷ çóçààí ýíý àðä ò¿ìýí Ìîíãîë îðíû ìààíü òàë íóòàã, í¿¿äýë÷íèé àæ áàéäàë, õ¿ì¿¿íèé óíàãàí ýðõ ÷ºëººò àìüäðàëä èëò àòààðõàæ áóé íü õàðàãäàæ áàéñàí þì. Òýãýõýýð áèä áàéãàëèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõ áýëõýí áààç ñóóðüòàé þì äàà ãýñýí áîäîë òºðæ áàéëàà. Àÿ òóõòàé çî÷ëóóëààä áóöàæ áàéãàà áèä õî¸ð ñýòãýë õàíãàëóóí áàéëàà ÷ õàëóóí, õ¿éòýí ÿïîí íîãîîí öàé, õ¿éòýí ãîëäóó èë÷ëýã áàãàòàé õîîëîíä íü èäýýøèæ àìæèëã¿é íóòãààäàà ººðèéí ýðõã¿é ÿàðñààð èðëýý. ÄÁÕÑ-ãèéí ßïîí äàõü ñàëáàðûí õàìò îëîí ìààíü, òýð äóíäàà Ï.Ñ¿õýý ãóàé áèä õî¸ðò àëõàì òóòàìä òóñàëæ àíõààðàë òàâüæ áàéñàí Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí õºòºëáºðèéí àæèëòàí á¿ñã¿é Àéêî Ìîóðè, ¨ñ¿êý Èêýõàðà (çàëóó) õî¸ð õýçýý ÷ ìàðòàãäàõààðã¿é, ñýòãýëä äîòíî ¿ëäëýý.
Ç¿¿í ãàð òàëààñ ýõíèéõ íü Ìàñàêî Êîíèøè, áàðóóí ãàð òàëààñ õî¸ðò Òàêåæèðî Ñóý¸îøè.
ÄÁÕÑ (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí ÕÌÀ À.Äýëãýðìàà
¹4 (41), 2011
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ óëèðàë òóòàìä ýðõëýí ãàðãàäàã ñîíèí
5
ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÕªÃÆËÈÉÍ ÁÎËÎÂÑÐÎË ÁÀÉÃÀËÜ ÕÀÌÃÀÀËÀËÄ “Íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòýýð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ” òºñëèéí õ¿ðýýíä Õýíòèé àéìãèéí ªìíºäýëãýð, Áàòøèðýýò, Áàÿí-Àäðàãà, Áèíäýð, Äàäàë áîëîí Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-Óóë çýðýã ñóìäûí åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü (ÅÁÑ) òóñ á¿ð äýýð áàãø íàðò õè÷ýýë, ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààãààð äàìæóóëàí ñóðàëöàã÷äàä ýêî àÿëàë æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë (ÒÕÁ)ûã ýçýìø¿¿ëýõ íýã ºäðèéí ñóðãàëòûã çîõèîí áàéãóóëëàà. Ñóðãàëò 2011 îíû 10-ð ñàðä áîëñîí áºãººä ÄÁÕÑ-ãèéí ÌÕÃ-ûí áîëîâñðîë õàðèóöñàí àæèëòàí Ã.Ñýëýíãý, ÌÓÈÑèéí Ìýðãýæëèéí Äèäàêòèêèéí Ñóðãàëò Ñóäàëãààíû Òºâèéí àðãà ç¿é÷ Á.Áàòöýöýã íàð ñóðãàëòûã õºòëºí ÿâóóëàâ. Ñóðãàëòààð ñóðàëöàã÷äàä îðîí íóòãèéíõàà áàéãàëèéí ¿çýñãýëýíò áîëîí ò¿¿õèéí äóðñãàëò ãàçàð, àðä ò¿ìíèéõýý àõóé àìüäðàë, ¸ñ çàíøèë, ñî¸ëûí îíöëîã äýýð ò¿øèãëýñýí ýêî àÿëàë
æóóë÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí òîãòâîðòîé õºãæëèéí áîëîâñðîë (ÒÕÁ)-ûã ýçýìø¿¿ëýõýä õè÷ýýëèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éäýý ÿìàð øèíý÷ëýë¿¿äèéã õýðõýí õýðýãæ¿¿ëýõ òàëààð îíîë, àðãà ç¿éí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ çîðèëò òàâèñàí þì.
Ýíý óäààãèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðèéí àãóóëãà, àðãà ç¿éã 2011 îíû ýõýýð çîõèîí áàéãóóëñàí ñóðãàëòûí ýöýñò áàãø íàðààñ àâñàí àñóóëãà ñóäàëãààíû ¿ð ä¿í, òóõàéí îðîí íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéí àñóóäàë áîëîí ýíý æèë òºñëèéí õ¿ðýýíä
çîõèîí áàéãóóëàõààð òºëºâëºñºí ¿éë àæèëëàãààíû çîðèëòòîé óÿëäóóëàí áîëîâñðóóëñàí áàéíà. Áèäíèé çîõèîí áàéãóóëæ áóé ñóðãàëòàíä äýýðõ ñóðãóóëèóäûí á¿õ ìýðãýæëèéí áàãø íàð õàìðàãääàã ó÷ðààñ äàäëàãà àæèë á¿ðèéí ýöýñò òóõàéí àæëûí çîðèëãî, àðãà ç¿éí àëõìóóäûã áàãø íàðò òàéëáàðëàí çºâëºãºº ºãäºã. Ýíý íü ÿìàð ìýðãýæëèéí áàãø áàéíà ãýäãýýñ ¿ë õàìààðàí ººðñäèéí õè÷ýýëäýý òóñãàí õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé àðãà ç¿éí øèíý ñàíàà îëæ àâàõ, õè÷ýýëäýý òóñãàæ õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæèéã îëãîäîã þì. Áèä áàãø íàðò äàðààõ äààëãàâðóóäûã ºã뺺. ¯¿íä: 1. Ñóðãàëòûã äàãàñàí ãàðûí àâëàãàä òóñãàãäñàí õè÷ýýëèéí êèððèêþëèì¿¿äèéã áîäèò õè÷ýýë äýýð òóðøèæ õýðýãæ¿¿ëýõ, 2. Òóðøèõ õýðýãæ¿¿ëýõ ¿éë àæèëëàãààã çîõèîí áàéãóóëàõäàà áàãø íàð áèå áèåíèéõýý õè÷ýýëä ñóóæ àæèãëàëò ñóäàëãàà õèéæ, ¿ð ä¿íãýý õîîðîíäîî õýëýëöýæ äàðààãèéí ñóðãàëòàí äýýð áèäýíä òàíèëöóóëàõ.
Äàäëàãà àæëûí ¿åýð.
ÓÂÑ ÀÉÌÃÈÉÍ ÁÀÐÓÓÍ ÑÓÌÄÛÍ ÝÊÎ ÊËÓÁÛÍ ÁÀÃØ ÍÀÐ ÝÊÑÊÓÐÑ ßËÀËÄ ÎÐÎËÖËÎÎ Áàãø íàðààð äàìæóóëàí îðîí íóòãèéíõ íü ºâºðìºö, äàõèí äàâòàãäàøã¿é îíöëîãèéã õ¿¿õä¿¿äýä òàíèóëàí, óëìààð òýäíèé áàéãàëü äýëõèéä ýçíèé ¸ñîîð
õàíäàõ çºâ õàíäëàãà òºëºâø¿¿ëýõýä õóâü íýìýð îðóóëàõ íü àÿëàëûí çîðèëãî áàéëàà õýìýýí çîõèîí áàéãóóëàã÷èä òàéëáàðëàæ áàéíà.
Ýêî êëóáûí áàãø íàð àÿëëûí ÿâöàä.
Ñóðãàëòàíä Óâñ àéìãèéí 10 ñóìààñ èðñýí áàãø íàð, ìºí Óëààíãîì õîòûí ÅÁÑ-óóäûí íèéò 15 áàãø õàìðàãäæýý. Òýä àÿëàëûíõàà ÿâöàä 700 êì çàìûã òóóëñàí áàéíà. Áàãø íàð ñóðãàëòûí ¿åýð áàéãàëü õàìãààëàõ êëóá õè÷ýýëë¿¿ëýõýä áýëòãýõ òóõàé, Óâñ àéìãèéí äóðñãàëò ãàçðóóä, õîãíû ìåíåæìåíò, èäýø òýæýýëèéí áîëîí àìüòàä õîîðîíäûí òýíöâýðò áàéäàë, øóâóóä, òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð çýðýã ñýäâ¿¿äýýð áèå áèåäýý õè÷ýýë çààëàà. Öààøèä ýíý ìýò àÿëëûã áàéãàëèéí óõààíû áàãø íàðûí äóíä çîõèîí áàéãóóëàõ íü áàéãàëü õàìãààëàõ õàíäëàãûã ò¿ãýýí äýëãýð¿¿ëýõýä ÷óõàë à÷ õîëáîãäîëòîé áàéõ áîëíî õýìýýí îðîëöñîí áàãø íàð ñýòãýãäëýý èëýðõèéëñýí áàéíà.
ÝÊÎ ÊËÓÁÛÍ ÑÓÐÀÃ×ÈÄ ÁÀÉÃÀËÜÄ ÝÝËÒÝÉ ÆÈÆÈà ÁÈÇÍÅÑ ÝÐÕËÝÕ ÒÀËÀÀÐ ÑÓÐÀËÖÆÝÝ ÄÁÕÑ (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí 7 ñóìäûí ýêî êëóáûí ñóðàã÷äàä “Áàéãàëü îð÷èíä ýýëòýé æèæèã áèçíåñ õýðõýí ýðõëýõ òàëààðõ ñóðãàëò”-ûã 2011 îíû 10-ð ñàðä çîõèîí áàéãóóëëàà. ªñâºð ¿å, õ¿¿õýä áàãà÷óóäûã õè÷ýýëýýð îëæ àâñàí áàéãàëü îð÷èí, òîãòâîðòîé õºãæëèéí ìýäëýã ÷àäâàðàà àìüäðàë äýýð õýðýãæ¿¿ëýõýä íü äýìæëýã ¿ç¿¿ëýõ, òýäíèé èäýâõòýé ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ íü ñóðãàëòûí ãîë çîðèëãî þì. Ñóðàã÷èä ýäèéí çàñãèéí õºãæ뺺ð äàìæóóëàí íèéãýìòýé õàðüöàõ, áàéãàëü îð÷èíòîéãîî çîõèöîõ, óëìààð çºâ òîãòâîðòîé õºãæèõ ¿íäýñ ñóóðèéã ººðñäèéí òóðøëàãààñ îëæ õàðàõ à÷ õîëáîãäîëòîé. Ýíý ñóðãàëòààñ ñóðàã÷èä áè÷èë áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãààã õýðõýí ýðõëýõ, áèçíåñýý àìæèëòòàé ÿâóóëàõàä þóã àíõààðàõ ¸ñòîé áîëîõ, õ¿¿õäèéí êëóáóóä ººðñäèéí ¿éë àæèëëàãààã òîãòâîðòîé ÿâóóëàõ ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýðýý õýðõýí áèé áîëãîõ çýðýãò ñóðàëöñàí áàéíà. Òýä áèçíåñ ýðõëýí îëñîí àøãààðàà ñàí á¿ðä¿¿ëæ, êëóáûíõýý òîãòâîðòîé ¿éë
àæèëëàãààã õàíãààä çîãñîõã¿é ñóðãóóëèàñ ãàäóóðõ îëîí òºðëèéí àæèë, õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íîî ñàéæðóóëàõ, îðîí íóòãèéíõàà õºãæëèéí òºëºº ººðñäèéí õóâü íýìðýý îðóóëàõ áîëîìæòîé áîëîõ þì. Öààøèä ñóðãà÷èä ñóðãàëòààñ îëæ àâñàí ìýäëýãýý àøèãëàí áàéãàëüä ýýëòýé
æèæèã òºñëèéí ñàíàë áîëîâñðóóëàí ÄÁÕÑ (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàðò õ¿ðã¿¿ëâýë òóñ áàéãóóëëàãààñ æèæèã òºñºë øàëãàðóóëàõ øàëãóóð ¿ç¿¿ëýëòèéí äàãóó çîõèõ ñàíõ¿¿ãèéí äýìæëýã ¿ç¿¿ëæ õàìòðàí àæèëëàõààð áîëëîî.
“Õàðààöàé” êëóá øèíý÷ëýãäëýý Äàäàë ñóìûí ÅÁÑ-èéí ñóðàã÷äûí áàéãàëü õàìãààëàõ “Õàðààöàé” ýêî êëóá á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò øèíý÷ëýõ õóðëàà 2012 îíû 1-ð ñàðûí 10-íä çîõèîí áàéãóóëëàà. Õóðëûí ¿åýð ãèø¿¿ä ýêî êëóá áàéãóóëæ àæèëëàõûí äàâóó òàëóóä áîëîí áóñàä ñóìäûí ýêî êëóáóóäûí àæèëëàäàã òóðøëàãóóäûí òàëààð ñîíñîæ ìýäæýý. ̺í ýêî êëóáûí ¿éë àæèëëàãàà õýðõýí ¿ð ºãººæòýé áàéæ áîëîõ òàëààð ÄÁÕÑ-ãèéí àæèëòàí Ã.Áîëîðòóÿà õèéñýí áàéíà. Õóðàëä ýêî êëóáûí 30 ãèø¿¿í îðîëöîæ äàðààõ àñóóäëóóäûã õýëýëöýæ øèéäâýðëýæýý. 1. Ýêî êëóáýý øèíý÷ëýí áàéãóóëæ, çîðèëãî, çîðèëò, 2012 îíû ¿éë àæèëëàãààíûõàà òºëºâëºãººã õàìòûí îðîëöîîíû àðãààð áîëîâñðóóëàí õýëýëöýæ áàòëàâ. 2. ̺í ýêî êëóáûí íýðèéã ººð÷ëºí “Íîãîîí àðàë” áîëãîâ. 3. Ýêî êëóáûí óäèðäàõ çºâëºëèéã 4 õ¿¿õäèéí á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàéõààð òîãòñîí áîë àõëàã÷ààðàà 9à àíãèéí Íàéäàíã ñîíãîâ.
“Íîãîîí àðàë” êëóáûí çàðèì ãèø¿¿ä. Ýêî êëóáûí ñóðàã÷èä àíõíû áèçíåñ òºëºâëºãººãºº áîëîâñðóóëæ áàéãàà íü.
6
¹4 (41), 2011
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ óëèðàë òóòàìä ýðõëýí ãàðãàäàã ñîíèí
ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ ÇÝÐËÝà ÀÌÜÒÄÛÍ ØÈËÆÈËÒ ÕªÄªËêªÍÄ ÄÝÄ Á¯ÒÖÈÉÍ ¯Ç¯¯ËÝÕ ÍªËªªËËÈÉà ÑÓÄÀËËÀÀ ¯ðãýëæëýë, ò¿ð¿¿÷ íü 2-ð í¿¿ðò èõýýð ºðòººä áóé í¿¿äëèéí òóóðàéòàí àìüòàí áîëîõ çýýð, õóëàí, õàð ñ¿¿ëòèéã ãîëëîí òóñãàí õàðóóëñàí. Îäîîãîîð Ìîíãîë áºõºíãèéí ïîïóëÿö íü ººðèéí ñóóðüøèë íóòãèéíõàà õ¿ðýýíä äýä á¿òöèéí íºëººíä õàðààõàí àâòààã¿é ÷ Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçàð íü 2025 îí ãýõýä áàðèãäàõ òºìºð çàì, àâòî çàìûí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëààä áàéãàà áèëýý. “Çýðëýã àìüòäûí øèëæèëò õºäºë㺺íä äýä á¿òöèéí õºãæ뺺ñ ¿ç¿¿ëýõ ñºðºã íºëººëºë, ò¿¿íèéã àðèëãàõ àðãà çàì”
ñýäýâò çºâëºãººíèéã 2011 îíû 9-ð ñàðûí 23-íä Óëààíáààòàð õîòíîî çîõèîí áàéãóóëñàí þì. Îðîëöîã÷ òàëóóäûã õàìðóóëñàí ýíýõ¿¿ çºâëºãººíä õýäýí õýäýí òåëåâèç (TV9, Ïàðëàìåíòûí òåëåâèç, C1, 25 äóãààð ñóâàã, Áîëîâñðîë ñóâàã áîëîí Óóë óóðõàéí ñýòã¿¿ë òåëåâèç), Ìîíãîëûí ¿íäýñíèé ðàäèî, ºäºð òóòìûí ñîíèíãóóä (Çóóíû ìýäýý, ªäðèéí ñîíèí), ñýòã¿¿ëèéã (Óóë óóðõàéí ñýòã¿¿ë) óðèí îðîëöóóëæ, ñåìèíàðààñ ãàðñàí ñàíàë çºâëºìæ¿¿äèéã Ìîíãîë óëñûí èðãýäýä õ¿ðãýñýí þì.
Ò¿éìýð ãàð÷ èõ õýìæýýíèé áýë÷ýýð, îéã øàòààâ Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìûí 3-ð áàãèéí íóòàã “Óëààí ÷óëóóò” ãýäýã ãàçàð 2011îíû 10-ð ñàðûí 28-íû ºäðèéí 14 öàãèéí îð÷èìä ýçýí õîëáîãäîã÷ òîäîðõîéã¿é ò¿éìýð ãàð÷ óðä ç¿ãò 25 êì, ºð㺺øºº 5 êì çóðâàñ ãàçðûã øàòààâ. Ò¿éìðèéã óíòðààõàä 7 ìàøèí, 10 ìîòîöèêë íèéò 55 õ¿í îðîëöîæ 10-ð ñàðûí 30-íèé ºäºð öóðìàíä îðóóëàí óíòðààëàà. Ò¿éìýð óíòðààõàä ÄÁÕÑ(WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàðò õýðýãæ¿¿ëæ áóé
Öàãààí çýýð (Procapra gutturosa).
ÕÝÍÒÈÉ ÀÉÌÃÈÉÍ ÈÐÃÝÄÈÉÍ ÒªËªªËªÃ×ÈÄ ÄÀÄÀË ÑÓÌÀÍÄ ÕÓÐÀËÄËÀÀ Õýíòèé àéìãèéí Èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí ýýëæèò 6-ð õóðàëäààí 2011 îíû 10-ð ñàðûí 3-íû ºäºð Äàäàë ñóìàíä çîõèîí áàéãóóëàãäëàà. Àéìãèéí Èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéí õóðàëäààí àíõ óäàà îðîí íóòàãò çîõèîí áàéãóóëàãäñàíû çýðýãöýý áàéãàëü îð÷íû àñóóäëóóäûã äàãíàí õýëýëöñýíýýðýý îíöëîã áàéëàà. Õóðàëäààíä 22 òºëººëºã÷, àéìãèéí àãåíòëàãóóäûí äàðãà, ñóìäûí çàñàã äàðãà, ÎÃÑÃ-ûí çºâëºëèéí ãèø¿¿ä, ÄÁÕÑ (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí òºëººëºã÷èä, õýâëýë ìýäýýëëèéíõýí, õóðëûí àæëûí àëáà, Äàäàë ñóìûí ÇÄÒÃ-ûí á¿ðýëäýõ¿¿í, íèéò 86 õ¿í îðîëöëîî. Õóðàëäààíààð Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí Óñíû íººöèéí íýãäñýí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººíèé òºñëèéã õýëýëöýí, äýìæèõèéí ñàöóó Õýíòèé àéìãèéí Áàÿíõóòàã ñóìûí íóòàã äàõü ªâºð õºíäèé õýìýýõ ãàçðûã îðîí íóòãèéí òóñãàé õàìãààëàëòàä àâàõààð õýëýëöýí, áàòàëñàí áàéíà. Ìºí ªíäºðõààí õîòûí õýðýãëýã÷äèéí ýðýëò, õ¿ñýëòèéí äàãóó ÁÎÀÆ-ûí ñàéäûí çºâøººðëèéã ¿íäýñëýí ªìíºäýëãýð ñóìààñ áýëòãýõ ìîäíû äýýä õýìæýýíä íýìæ áýëòã¿¿ëýõýýð òîãòîîë ãàðãàëàà. Õóðàëäààíä îðîëöîã÷äîä Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí çàõèðàë Á.×èìýä-Î÷èð, Õºòºëáºðèéí õýðýãæèëòèéí ìåíåæåð ¨. Îíîí íàð áàéãóóëëàãûíõàà ç¿ãýýñ õýðýãæ¿¿ëæ áóé òºñëèéí ¿ð ä¿í, ñóðãàìæ áîëîí îðîí íóòãèéí õàìãààëàëòòàé ãàçðûí à÷ õîëáîãäëûí òàëààð áîëîí Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí îéí çîõèñòîé ìåíåæìåíòèéã áèé áîëãîõ àðãà çàìûí òàëààð ìýäýýëýë õèéâ.
“Íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòýýð ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ” òºñ뺺ñ õàíãàñàí ò¿éìýð óíòðààõ ¿ëýýã÷ áîëîí áîãèíî äîëãèîíû ñòàíö çýðýã áàãàæóóä èõ õóâü íýìýð áîëëîî ãýæ íóòãèéí èðãýä ÿðèëàà. Ò¿éìýð ãàð÷ áàéõàä ñàëõèòàé, øºíº íü ÷èéã õÿðóó óíàõã¿é ãàë áýýðýõã¿é áàéñàí ó÷ðààñ íèëýýä õ¿íäðýëòýé áàéñàí àæýý. Îäîîãîîð ò¿éìðèéã õýí òàâüñàí ýñýõ, õîõèðëûí õýìæýýã òîãòîîõîîð ñóìûí àæëûí õýñýã àæèëëàæ áàéíà.
Ñ¿¿ëèéí ¿åèéí áàãàæààð ò¿éìýð óíòðààæ áóé íü.
Ìîä òàðèõ ¿íäýñíèé ºäðººð îðîí íóòàãò Îëîí óëñûí Îéí æèëèéí õ¿ðýýíä áîëîí Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷èéí á¿õ íèéòýýð “Ìîä òàðèõ ¿íäýñíèé ºäºð” áîëãîõ ñàíàà÷ëàãûã õýðýãæ¿¿ëýõ çîðèëãîîð Õýíòèé àéìãèéí Äàäàë, ªìíºäýëãýð áîëîí Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìäûí òºâä íèéò 280 øèðõýã ìîä òàðèõ ¿éë àæèëëàãàà 10 äóãààð ñàðûí 14-22-íû ºäð¿¿äýä ºðíºëºº. Ýíýõ¿¿ àðãà õýìæýýã äýýðõ ñóìäûí åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí ýêî êëóáûí ñóðàã÷èä ñàíàà÷èëñàí áºãººä çàðèì íºõºðëºë, òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà, îðîí íóòãèéí óäèðäëàãóóä äýìæèí õýðýãæ¿¿ëñíýýðýý îíöëîã þì. Ýíý íü õ¿¿õä¿¿ä áàéãàëü õàìãààëëûí àëèâàà ñàíàà÷ëàãûã ºðí¿¿ëæ, íàñàíä õ¿ðýã÷äèéã óðèàëàí äóóäàæ ÷àäâàë àæèë õýðýã áîëíî ãýäãèéã õàðóóëñàí æèøýý áîëëîî. Ìîä òàðüæ ñóóëãàõ íü ÷óõàë áèø, àð÷èëæ óðãóóëàõ íü ÷óõàë ãýäãýý óõàìñàðëàí ýêî êëóáûíõàí òàðüñàí ìîäîî õàéðëàí õàìãààëæ, óñàëæ áàéõ ¿¿ðãèéã õ¿ëýýñýí áàéíà. Õàðèí ªìíºäýëãýð ñóìûí 10 íºõºðëºë íèéëæ îéí àíãèàñàà ñóóëãàö õóäàëäàí àâ÷ ñóìûíõàà òºâä 30 ìîä òàðüæýý. Ò¿¿í÷ëýí, 25 ºðõèéã óðèàëàí äóóäàæ õàøààíä íü ìîä òàðèóëñàí áàéíà. Öààøèä íºõºðëºëèéí õîëáîî àð÷ëàõ, óðãóóëàõ ¿¿ðãèéã õ¿ëýýí àâ÷ýý. Äàäàë ñóìûí õóâüä Óëààíáààòàð õîòîîñ 3-5 íàñòàé ¿õðèéí í¿ä, ÷àöàðãàíà íèéëñýí 100 øèðõýã æèìñíèé ìîäíû ñóóëãàöûã øóóäàíãààð çàõèæ èð¿¿ëýí ýêî êëóáûí ñóðàã÷èä, íºõºðëºëèéí ãèø¿¿ä õàìòðàí ñóóëãàëàà. Òºñëèéí çîõèöóóëàã÷, ÅÁÑ-èéí áàãø íàð òýäýíä æèìñíèé ìîä òàðèàëàõ çààâàð÷èëãàà ºãñºí áàéíà.
Ýíýõ¿¿ ¿éë àæèëëàãàà íü ñóìûí íîãîîí áàéãóóëàìæèéã íýìýãä¿¿ëýõýýñ ãàäíà õ¿¿äýä áàãà÷óóäàä áàéãàëèà íºõºí ñýðãýýõ, õàìãààëàõàä ãàð áèå îðîëöîõ íºõöºë á¿ðä¿¿ëæ ºãñºí à÷ õîëáîãäîëòîé þì. Öààøèä ñóðãóóëèéí õ¿¿õýä òºäèéã¿é èðãýí á¿ð ìîä òàðèõ õºäºë㺺íèéã ºðí¿¿ëýõ àæëûã äýìæèõ ñàíàëûã íóòãèéí èðãýäèéí ç¿ãýýñ ãàðãàæýý.
Ýêî êëóáèéíõýí òîì÷óóäòàé õàìòðàí ìîä òàðüæ áàéíà.
Áàÿí-Óóë ñóìûí ýêî êëóáûí áàãø, ñóðàã÷èä.
¹4 (41), 2011
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ óëèðàë òóòàìä ýðõëýí ãàðãàäàã ñîíèí
ÓÓÐ ÀÌÜÑÃÀËÛÍ ªªÐ×˪ËÒÈÉÍ ÝÑÐÝà ÓËÑ Ã¯Ðͯ¯ÄÈÉÍ ÇÎÐÈËÒ Á¯ÒÝËïÉÒÝ Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí àñóóäëààðõ ͯÁ-ûí áàãà õóðëûí íýýëò 11-12-ð ñàðä ªìíºä Àôðèêèéí Äóðáàí õîòíîî áîëëîî. Áàãà õóðëûí ¿éë àæèëëàãààíä 194 îðíû 15 ìÿíãà îð÷èì òºëººëºã÷, õýâëýë ìýäýýëëèéí àæèëòàí, èðãýíèé íèéãìèéí òºëººëºë îðîëöëîî. Áàãà õóðëûí õ¿ðýýíä Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí àñóóäëààðõ ͯÁ-ûí Ñóóðü êîíâåíöèä îðîëöîã÷ Òàëóóäûí 17 äóãààð áàãà õóðàë, Êèîòîãèéí ïðîòîêîëä îðîëöîã÷ òàëóóäûí 7 äóãààð õóðàëäààí, êîíâåíöèéí òóñëàõ áàéãóóëëàãóóäûí õóðàëäààí áîëîí óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí àñóóäëààðõ ÿðèà õýëýëöýýíèé õî¸ð íýýëòòýé àæëûí õýñãèéí õóðàëäààí áîëñîí þì. Äýëõèéí óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéã ñààðóóëàõ, õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ àñóóäàë îëîí óëñûí õàìòûí íèéãýìëýãèéí ºìíº òóëãàìäàæ áóé ÷óõàë àñóóäàë áîëîîä áàéãàà áèëýý. Óã àñóóäëûí õ¿ðýýíä ßïîíû Êèîòî õîòíîî Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí àñóóäëààðõ ͯÁ-ûí ñóóðü êîíâåíöèéí íýìýëò ïðîòîêîëûã 1997 îíä áàòàëæ, õºãæèíã¿é îðíóóäàä óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºä çîíõèëîõ íºëººëºë ¿ç¿¿ëäýã õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã òîäîðõîé õóâèàð áóóðóóëàõ ¿¿ðýã àìëàëò õ¿ëýýëãýñýí þì. Ýíýõ¿¿ ¿¿ðãèéí õóãàöàà 2012 îíû 12 äóãààð ñàðûí 31-íä äóóñàõ òóë õ¿ëýìæèéí õèéí ÿëãàðàëòûã áóóðóóëàõ òàëààð óëñ îðíóóäûí õ¿ëýýõ ¿¿ðãèéã øèíý÷ëýí òîäîðõîéëîõ øèíý áàðèìò áè÷ãèéã òîõèðîëöîõ àñóóäàë äýëõèé íèéòèéí àíõààðëûí òºâä áàéñàí þì. Ìîíãîë Óëñààñ Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàéä Ë.Ãàíñ¿õ òýðã¿¿òýé òºëººëºã÷èä îðîëöîæ, óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºä äàñàí çîõèöîõ, ò¿¿íèéã áóóðóóëàõ òàëààð Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû òàëààð ìýäýýëýë õèéëýý. Õóðàëäààí ýõëýõýä îëîí ÷óõàë àñóóäëûã õýëýëöýí øèéäâýðëýõýýð òºëºâëºæ áàéñàí áîëîâ÷ õ¿ñ÷ áàéñàí ¿ð ä¿íä õ¿ðñýíã¿é õýìýýí óðàì õóãàðñàí õàíäëàãà äàâàìãàéëæ áàéâ. Òóõàéëáàë Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí õîëáîãäîõ àëáàíû çàðèì õ¿ì¿¿ñèéí ìýäýãäýæ áàéãààãààð “Áèä õàíãàëòòàé ÿðüñàí ÷ õèéõ àæèë á¿òýëã¿éòýæ ¿ëäëýý. Ýðäýìòýä áèäýíä öàã áàéõã¿éã ìýäýãäýýä áàéãàà ÷ ìàø öººí óäèðäàã÷äûã ýñ òîîöâîë óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò àíõààðëûí òºâä áàéæ ÷àäàõã¿é áàéíà. Áàéãàëèéí ãàìøèã ãýäýã ¿ã õýäèéãýýð àéìøèãòàé áîëîâ÷ áèäíèéã õ¿ëýýæ áóé 4 õýì äóëààðñàí òýð èðýýä¿éí õàæóóä þó ÷ áèø þì.” ãýæýý. Õî¸ð äîëîî õîíîãèéí òóðø
ÓËÀÀÍÁÀÀÒÀÐÒ ÄÓÃÓÉÍ ÇÀÌ ÁÀÐÈÃÄÀÍÀ Íèéñëýëèéí áàðèëãà, õîò áàéãóóëàëòûí ãàçàð “New image” êëóáòýé õàìòðàí “Óíàäàã äóãóéí øèíý çàì” òºñëèéã òàíèëöóóëëàà. Äýýðõ áàéãóóëëàãóóä Óëààíáààòàðò óíàäàã äóãóéí çàì áèé áîëãîõîîð Ìîíãîëûí äóãóéí õîëáîî, ÖÅÃ-òàé õàìòðàí àæèëëàæ ýõýëæýý. Ìîíãîëûí äóãóéí õîëáîîíû òýðã¿¿ëýã÷ Ç.Íàðàí “Ìîíãîë÷óóä 100 ãàðóé æèëèéí ºìíººñ óíàäàã äóãóéã õýðýãëýýíäýý íýâòð¿¿ëñýí. Ãýñýí ÷ õóðäàöòàé õºãæëèéí óëìààñ ñºðºã ¿ð äàãàâàð ãàðñíû íýã íü àâòîìàøèíû íÿãòøèë èõñýæ, àãààðûí áîõèðäîë, øàòàõóóíû ¿íèéí õÿíàëòã¿é ºñºëò çýðýã îëîí ñºðºã õ¿÷èí ç¿éëèéã ¿¿ñãýñýí. Óíàäàã äóãóéã èðãýäèéí õýðýãëýýíä íýâòð¿¿ëýõ íü öàã ¿åý îëñîí àæèë. Ýíýõ¿¿ àæëûã öîãöîîð íü õèéõýä ìýäýýæ áàãàã¿é õóãàöàà øààðäëàãàòàé ÷ îëíû òàëàðõëûã õ¿ëýýæ ÷àäíà” ãýëýý. Òºñëèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä íýã òýðáóì òºãðºã øààðäëàãàòàé þì áàéíà. Óíàäàã äóãóéí çîðèóëàëòûí 143 êì çàì, 99 çîãñîîë Óëààíáààòàðò áàéãóóëíà. ¯¿íèé çóðàã òºñëèéã áîëîâñðóóëàõàä 145 ñàÿ òºãðºã çàðöóóëíà. Óã ìºíãèéã èðýõ îíû òºñºâò ñóóëãàõààð áîëñíîî õîòûí óäèðäëàãóóä ýíý ¿åýð õýëæ áàéâ.
¿ðãýëæèëñýí ìàðãààí äàõèí íýã ºäðººð ñóíàñàí ÷ óëñ îðíóóä äîðâèòîé øèéäýëä äàõèí õ¿ð÷ ÷àäñàíã¿é. Èéíõ¿¿ óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí çîëèîñëîãäîã÷ áîëîîä áóé õýäýí çóóí ñàÿ õ¿íèé òºëºº õèéõ àæèë á¿òýëã¿éòýýä áàéíà. Óëñ îðíû òºëººëë¿¿ä “Óóð àìüñãàëûí íîãîîí ñàí” ãýã÷ ìàø áàãà õýìæýýíèé õºðºí㺠á¿õèé ñàí áàéãóóëàõ ÿäìàãõàí øèéäýëä ë õ¿ðñýí áàéíà. ¯¿ãýýðýý òýä Êèîòîãèéí ïðîòîêîëèéí ãîë øèéäâýð¿¿äèéã õîéø òàâèõûí ñàöóó 4 õýì äóëààðàõ àþóë õ¿ëýýæ áóé 2020 îí õ¿ðòýëõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà íü á¿ðõýã
Èñïàíè äàõü íýãýí øèðãýñýí ãîëä. . ¿ëäëýý. Äàøðàìä äóðüäàõàä 2011 îíä äýëõèéí äóëààðëûí ãîë øàëòãààí áîëîã÷ õ¿ëýìæèéí õèé óðüä ºìíºõ ¿åýñ õàìãèéí èõýýð ÿëãàðñàí áàéíà. 2012 îíä áîëîõ êîíâåíöèä îðîëöîã÷ òàëóóäûí 18 äóãààð áàãà õóðëûã Êàòàð óëñàä çîõèîí áàéãóóëàõààð áîëæ, õàðèí Ñàéä íàðûí áàãà õóðëûã ÁÍÑÓ-ä çîõèîí áàéãóóëàõ áºãººä òýíäýýñ ãàðàõ ¿ð ä¿íã äýëõèéí óëñ ã¿ðí¿¿ä äàõèí õ¿ëýýõ ¿ëäæýý.
“Öýâýð îé” õºòºëáºð Áèíäýð ñóìàíä õýðýãæèæ áàéíà Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí õýðýã ýðõëýõ àãåíòëàã Îéí ãàçðààñ óëñûí õýìæýýíä îé á¿õèé 10 ñóìàíä õýðýãæ¿¿ëæ áóé “Öýâýð îé” õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä Õýíòèé àéìãèéí Áèíäýð ñóìàíä 105 ãà òàëáàé îéä öýâýðëýãýý õèéõ ýðõ îëãîñîí. Ýíý õºòºëáºðò 14 íºõºðëºë, íýã ÀÀÍ õàìðàãäàæ 99,85 ãà-ä òàëáàé òóñãààðëàëò õèéëãýí àæèëäàà ãàðààä áàéíà. Îäîîãèéí áàéäëààð 22 ãà òàëáàéä îéí öýâýðëýãýý õèéæ õ¿ëýýëãýí ºãººä áàéãàà áºãººä îéí öýâýðëýãýýíýýñ ò¿ëýý 104 ì3, õýðýãëýý ìîä 1310 ì3 áýëòãýæýý. ̺í öýâýðëýãýýíýýñ ãàðñàí ìîäûã íóòãèéí
7
èðãýä ò¿ëýý áýëòãýõýýñ ãàäíà øóðãààã çýðýã áóñàä õýðýãöýýíä õýðýãëýæ áàéíà. Èéìä òóñ ñóì ýíý æèëýýñ ÀÀÍ, àëáàí
ãàçàð, íºõºðëºë¿¿äòýé ò¿ëøíèé ìîäíû ãýðýý áàéãóóëæ ýõëýýä áàéãàà àæýý.
Îéí öýâýðëýãýýíèé ¿åýð.
ÑÝÐÃÝÝÃÄÝÕ ÝÐ×ÈÌ Õ¯× ÌÎÍÃÎËÄ ÓÈÕ-ààñ 2005 îíä Ñýðãýýãäýõ ýð÷èì õ¿÷íèé ¿íäýñíèé õºòºëáºðèéã áàòàëñàí áèëýý. Ýíýõ¿¿ õºòºëáºðò Ìîíãîë óëñ íèéò ýð÷èì õ¿÷íèéõýý ýõ ¿¿ñâýðèéí 20-25 õóâèéã 2020 îí ãýõýä ñýðãýýãäýõ ýõ ¿¿ñâýðýýð ñîëèíî ãýñýí çîðèëò äýâø¿¿ëýýä áàéãàà. Óëààíáààòàð õîòîîñ 70 îð÷èì êì-èéí çàéä 100 ñàÿ àì. äîëëàðûí ºðòºã á¿õèé ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíö áàéãóóëàõ áºãººä ýíý íü 2012 îíä àøèãëàëòàä îðîõ àæýý. Ñàëõèí öàõèëãààí ñòàíö áàðèõ àæëûã “Íüþêîì ãðóïïûí” Êëèíè Ýíåðæè” êîìïàíè õèéíý. Ñàëõèí ýð÷èì õ¿÷íèé íèéò íººö 550.000 ìâò áàéäàã íü ñàëõèà𠺺ðèéí öàõèëãààíû õýðýãöýýã õàíãààä çîãñîõã¿é èõ õýìæýýíèé öàõèëãààí ¿éëäâýðëýæ ýêñïîðòëîõ áîëîìæòîé ãýíý. Óã ñàëõèí ïàðê íü õ¿÷èí ÷àäëûí õóâüä 50 ìâò áàéõ áºãººä ýíý íü äóëààíû õî¸ðäóãààð öàõèëãààí ñòàíöòàé ä¿éöýõ¿éö õýìæýýíèé ýð÷èì õ¿÷èéã òºâèéí ýð÷èì õ¿÷íèé ñ¿ëæýýíä íèéë¿¿ëýõ ÷àäàëòàé àæ. ̺í óã ñàëõèí ïàðêèéã áàéãóóëñíààð íýã æèëä 140 ìÿí òí í¿¿ðñ, 1.4 ñàÿ òí öýâýð óñ õýìíýõýýñ ãàäíà àãààðò öàöàãääàã õîðò õèéã 150 ìÿí òîííîîð áàãàñãàõ áîëîìæèéã îëãîõ þì áàéíà.
8
¹4 (41), 2011
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðààñ óëèðàë òóòàìä ýðõëýí ãàðãàäàã ñîíèí
ÁÀÉÃÀËÜ ÎÐ×ÍÛ ÑÀËÁÀÐÛÍ ÕÀÍÄÈÂËÀÃ×ÄÛÍ ÑÎÍÃÎÄÎà ժÃÆÌÈÉÍ ¯ÄÝØ
Ñîíãîäîã õºãæìèéí ¿äýøä “Ñàðíû ñîíàò” ýãøèãëýõ ¿åýð. Ìîíãîë îðîí äàõü áàéãàëü îð÷íû ñàëáàðûí õàíäèâëàã÷äàä çîðèóëñàí ñîíãîäîã õºãæìèéí ¿äøèéã 2011 îíû 11-ð ñàðûí 28-íä Óëñûí Äóóðü Á¿æãèéí Ýðäìèéí Òåàòðûí Ôîéåä çîõèîí áàéãóóëëàà. Ýíýõ¿¿ ¿äøèéí çîðèëãî íü áàéãàëü îð÷íû ñàëáàðò õàíäèâëàã÷äûí àíõààðëûã õàíäóóëàõ ÿâäàë þì. Çî÷èä äýëõèéí áîëîí Ìîíãîëûí ñîíãîäîã óðëàãèéí á¿òýýë¿¿äèéã ñîíñîõîîñ ãàäíà áàéãàëü îð÷íû ñàëáàðò òóëãàìäñàí àñóóäëààð õî¸ð èëòãýëèéã õýëýëöñýí þì. Ýõíèé èëòãýëèéã Çàñãèéí ãàçðûí õýðýãæ¿¿ëýã÷ àãåíòëàã “Óñíû ãàçàð”-ûí îðëîã÷ äàðãà Ç.Áàòáàÿð “Öýâýð óñ, öýíãýã ãîë ìºðºí - ìàðòàãäñàí ÷àíäìàíü ýðäýíý” ñýäâýýð òàâèñàí áîë Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü
õºòºëáºðèéí ãàçðûí çàõèðàë Á.×èìýäÎ÷èð “Íóòãèéí èðãýä áàéãàëü îð÷íîî õàìãààëàõ íü õàÿãäñàí óëàìæëàë ãýæ ¿¿?” ñýäýâò èëòãýëèéã õýëýëö¿¿ëëýý. Ñ î í ã î ä î ã õºãæìèéí ¿äýøä Ìîíãîë óëñàä ñóóãàà ýë÷èí ñàéäûí ÿàìä, çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí áàéãóóëëàãà, çàðèì îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà,
Íýãäñýí ¿íäýñòíèé áàéãóóëëàãààñ òºëººëºã÷èä îðîëöëîî. Äýëõèé äàõèíàà óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëò, äóëààðëàõ ¿éë ÿâö ýð÷èìòýé ÿâàãäàæ áàéãàà ºíºº ¿åä áàéãàëü, ò¿¿íèé íººö áàÿëãèéã õàìãààëàõ, îð÷íû áîõèðäîëòûã õÿçãààðëàõ, õèìèéí õîðòîé, àþóëòàé áîäèñûí õýðýãëýýã áàãàñãàõ, íýí õîâîð áîëîí õîâîðäñîí àìüòàí óðãàìëûí îëîí ÿíç áàéäëûã òàðõàö íóòãèéíõ íü õ¿ðýýíä òóñãàéëàí õàìãààëàõ ìåíåæìåíòèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõ àñóóäàëä Ìîíãîë óëñ àíõààðëàà òºâëºð¿¿ëæ, òýäãýýðèéã á¿õ ò¿âøèíä õàìòûí õ¿÷ýýð øèéäâýðëýõ íü ÷óõàë áîëîîä áàéíà. Èéìä, áàéãàëü îð÷íû ñàëáàðò õàíäèâëàã÷äûí àíõààðëûã òàòàõ, õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ íýí øààðäëàãàòàé áàéãàà áèëýý.
Áàéãàëü õàìãààëàõ “Í¿¿äýë÷èí õàéðöàã” àÿëàæ áàéíà ÄÁÕÑ (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí ñóìäàä Áàéãàëü õàìãààëàõ “Í¿¿äýë÷èí õàéðöàã”-èéã àÿëóóëñààð áàéíà. Ýíýõ¿¿ õàéðöãèéã àðä èðãýäèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ìýäëýãèéã äýýøë¿¿ëýõ, õ¿ì¿¿ñèéí áàéãàëüä
õàíäàõ ÷èã õàíäëàãûã ººð÷ëºõ, áàéãàëü õàìãààëàõ ¿éëñýä õ¿í á¿ðèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ, õºäººãèéí ñóðãóóëü, áîëîîä èðãýäèéã çààõ àðãà ç¿é, ñóðãàëòûí ìàòåðèàëààð õàíãàõ, áàéãàëüä õàéðòàé
ìîíãîëûí õîé÷ ¿åèéíõíèéã áýëòãýõ çîðèëãîîð àÿëóóëæ áàéãàà áèëýý. Ýíý óäàà Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìûí ÅÁÑ-ä àÿëæ, ñóðãóóëèéí ñóðàã÷èä áàéãàëü îð÷íû òàëààðõ ìýäëýãèéã ìàø õºãæèëòýé áàéäëààð, òîãëîîìûí áîëîí îëîí ÿíçûí ñóðãàëòûí àðãûã àøèãëàñàí õºòºëáºðò õè÷ýýëýýð ñóäàëæ áàéíà. Í¿¿äýë÷èí õàéðöãèéí àìüòàä öýöýðëýã, ñóðãóóëèéí øèíý æèëèéí ¿éë àæèëëàãààíä óðèãäàí çî÷èëñîí íü õ¿¿õýä á¿õíèéã õºã溺ñºí ñàéõàí ¿éë ÿâäàë áîëëîî. ̺í àíãèóä õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéí îíöëîãò òóëãóóðëàí òàíõèìä áîëîí òàíõèìûí áóñ õýëáýðýýð îðîí íóòãèéí àí àìüòäûã àæèãëàõ àÿëàë çîõèîõ, àìüòäûí ìºð ãàðãàæ ò¿¿íèéãýý æèíõýíý áàéãàëèéí àìüòäûí ìºðòýé õàðüöóóëàõ çýðãýýð ñîíèðõîëòîéãîîð àøèãëàæ áàéíà.
2011 îíû çàõèðëûí íýðýìæèò øàãíàëûã Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí ñóìäûí äîëîîí çîõèöóóëàã÷ õ¿ëýýí àâëàà
Çîõèöóóëàã÷èä øàãíàë ãàðäñàíû äàðàà Æèë á¿ðèéí øèíý æèëèéí áîñãîí äýýð Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí çàõèðàë Á.×èìýä-Î÷èðûí íýðýìæèò øàãíàëä òóõàéí æèëä õàìò îëíû äóíäààñ àæèë ¿éëñýýðýý òîäîðõîé àìæèëò ãàðãàí ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí àæèëòàí, ýñâýë àæëûí áàãèéã òîäîðõîéëäîã. ªíãºðºã÷ îíû øèëäýã¿¿äýýð Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçðûí äîëîîí ñóìäûí çîõèöóóëàã÷èä òîäîðëîî. Øèëäã¿¿äèéã íýð äóðüäâàë: Õýíòèé àéìãèéí ªìíºäýëãýð ñóìàí äàõü çîõèöóóëàã÷ Ä.Áàòáîëä, Áàòøèðýýò ñóìàí äàõü çîõèöóóëàã÷ ß.Íàðàíãýðýë, Áèíäýð ñóìàí äàõü çîõèöóóëàã÷ Ä.Ø¿ðýíöýöýã, Áàÿí-Àäàðãà äàõü çîõèöóóëàã÷ Á.Áàÿñãàëàí, Äàäàë äàõü çîõèöóóëàã÷ Ä.Îþóíãýðýë, Íîðîâëèí äàõü çîõèöóóëàã÷ Ë.Ýðäýíýáàò, Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìàí äàõü çîõèöóóëàã÷ Æ.Äîðæ íàð þì. 2008 îíîîñ ýõëýí Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàðò “Íóòãèéí èðãýäýä ò¿øèãëýñýí áàéãàëèéí íººöèéí ìåíåæìåíòýýð
ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ òºñºë”-èéã õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà áèëýý. Ýíýõ¿¿ òºñëèéí õ¿ðýýíä áàéãàëü îð÷íû õîëáîãäîõ õóóëü òîãòîîìæ, æóðìóóäûí äàãóó èðãýäèéí ñàéí äóðûí áàéãóóëëàãà áîëîõ áàéãàëü õàìãààëàõ, îéí íººöèéã ãýðýýãýýð ýçýìøèõ, õàìãààëàõ íºõºðëºë, ñàíàà÷ëàãûã áèé áîëãîõ, àéìàã, ñóìûí øèéäâýð ãàðãàã÷äûã ýäãýýð èðãýäèéí áàéãóóëëàãûã äýìæèõýä àðãà ç¿éí äýìæëýã ¿ç¿¿ëýí àæèëëàñààð èðëýý. Îäîîãîîð Îíîí ãîëûí ñàâ ãàçàðò áàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí 108 íºõºðëºë áàéãóóëàãäààä áàéãàà áºãººä äýýðõ àæëóóäûí ¿ð ä¿íä îðóóëæ áóé õóâü íýìðèéã íü ¿íýëýí äýýðõ çîõèöóóëàã÷äûã èéí óðàìøóóëæ áóéãàà çàõèðàë Á.×èìýäÎ÷èð èëýðõèéëëýý. Äàøðàìä äóðüäàõàä Áàÿí-Óóë ñóìàí äàõü çîõèöóóëàã÷ Æ.Äîðæ øèíý îí ãàðàõûí ºìíºõºí àëòàí ãàäàñ îäîíãîîð øàãíóóëñàíä Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçðûí íèéò õàìò îëíîîñ áàÿð õ¿ðãýæ áàéíà.
Óëààíãîìûí õ¿¿õä¿¿äýä çîðèóëæ íîì ãàðûí àâëàãà õàíäèâëàëàà Äýëõèéä õîâîð çýðëýã àìüòäûí ºëãèé áîëñîí Óâñ àéìãèéí õ¿¿õä¿¿äýä ÄÁÕÑ (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí
ãàçðààñ ýðõëýí ãàðãàñàí áàéãàëü îð÷èí, àí àìüòàí, øóâóó, óðãàìàë õàìãààëëûí òóõàé íîì òîâõèìëóóäûã õàíäèâëàæýý. Ýõíèé ýýëæèíä õ¿¿õýä ñóðàã÷èä, ñóðãóóëèéí áàãø íàð áîëîí îëîí íèéòýä çîðèóëàí ãàðãàñàí áàéãàëü õàìãààëàë, ñóäàëãàà øèíæèëãýý, ñóðòàë÷èëãààíû íîì òîâõèìîë, ãàðûí àâëàãà, çóðàãò õóóäàñ çýðýã 40-ººä ìàòåðèàëûã Óëààíãîì ñóìûí 7 ñóðãóóëèéí íîìûí ñàí áîëîí 8 öýöýðëýãèéí áàéãàëèéí êàáèíåò òîõèæóóëàõàä íü òóñ òóñ õàíäèâëàñàí áàéíà. ̺í îðîí íóòãèéí àìüòàí óðãàìëûí òàëààðõ ìýäýýëýë, áàéãàëü õàìãààëàõ ¿çëèéã áàãà íàñíààñ íü òºëºâø¿¿ëýõ, áàãøèéí ñóðãàëòûí ¿éë àæèëëàãààã äýìæèõ çîðèëãîîð öýöýðëýã¿¿äèéí “Áàéãàëèéí òóõàé” áóëàíã ºðãºòãºí áàéãàëèéí êàáèíåò áîëãîõîîð õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà.
Âýá õóóäàñ: http://mongolia.panda.org http://www.panda.org