1
2 Òóë çàãàñûã áóñàä çàãàñíààñ îíöãîéëîí àâ× ¯çýõèéí ó×èð ÍÜ • •
• • • •
•
Òóë çàãàñ íü òóë, õàäðàí, çýâýã çàãàñóóäûã áàãòààäàã õóëäûí îâãèéíõîíû äóíä õàìãèéí òîì íü þì Íóðóóãààðàà õ¿ðýâòýð áàðààí, õýâëèéãýýðýý áàðààí íîãîîâòîð ìºíãºëºã ñîëîíãîðñîí ºíãºòýé óðò á¿ä¿¿í áèå, òîä óëààí ºíãºòýé ñ¿¿ëíèé ñýë¿¿ðýýðýý àìàðõàí ÿëãàãääàã Áàéãàëü äýýð 50-60 æèë àìüäðàõ áà 2 ìåòð óðòòàé 45 êèëîãðàìì áîëòîëîî òîìîðíî Íýãýí öàãò Åâðîàçèéí ãîë ìºðºíä ÷ºëººòýé òàðõàí áàéñàí ýíý çàãàñ îäîî Ìîíãîë îðíû õýäõýí ãîëóóä ò¿¿íèé äîòîð Îíîí ãîëä ¿ëäýýä áàéíà Òóë íü öýíãýã àðèóí óñòàé ÷ºëººòýé óðñàæ áóé óðò ãîë ìºðºíä àìüäàð÷, ºñºæ ¿ðæèõ ÷àäâàðòàé Òóë çàãàñ íü àìüäðàí áàéãàà ãîë ìºðíèéõºº õàìãèéí òîì ìàõ÷èí çàãàñ áîëäîã áºãººä Îíîí ãîëûí àé ñàâûí óñíû áîëîí ýêîñèñòåìèéí ýð¿¿ë ÷àíàðûã õàðóóëàã÷ èíäèêàòîð áîëäîã Òóë çàãàñ íü ìàø èõ ¿íý öýíýòýé áàéãàëèéí íººöèéí íýã áºãººä çîõèñòîé õàìãààëæ àøèãëàâàë îðîí íóòàãò èõýýõýí õºðºí㺠îðóóëæ áîëîõ íººö þì
Òóë çàãàñ õàìãààëàõ, àøèãëàõ ýðõ ç¯éí ¯ÍÄÝÑ •
Òóë çàãàñ íü 1997 îíä Ìîíãîë óëñûí “Óëààí íîì”-íä õîâîð àìüòàí ãýñýí àíãèëëààð á¿ðòãýãäñýí
•
Òóë çàãàñûã Ìîíãîë îðíû çàãàñíû óëààí äàíñàíä “äýëõèé õýìæýýíä óñòàæ áîëçîøã¿é” ãýñýí àíãèëàëààð îðóóëñàí
•
2005 îíä Ìîíãîë óëñûí Çàñãèéí ãàçðûí 248 òîîò òîãòîîëîîð “õîâîð àìüòàí” ãýñýí àíãèëàëä á¿ðòãýñýí
•
Ìîíãîë óëñûí “Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëü”-èéí 11.2.1-ä çààñíààð: “Àãíóóðûí õîâîð àìüòíûã ñóäàëãàà øèíæèëãýý, ñî¸ë óðëàã, ýì÷èëãýýíèé çîðèóëàëòààð” áàðüæ áîëíî
3
4 ÒÓË ÇÀÃÀÑ ÕÀÌÃÀÀËÀÕ ¯ÍÄÝÑÍÈÉ Õªòªëáªð Áàéãàëü îð÷íû Ñàéäûí 2007 îíû 361 ä¿ãýýð òóøààëààð "Òóë çàãàñ õàìãààëàõ ¿íäýñíèé õºòºëáºð"-èéã áàòàëñàí. Õºòºëáºðèéí çîðèëãî • •
Òóë çàãàñíû òàðõàö, òîî òîëãîéí òîãòâîðòîé áàéäàë, õýâèéí ºñºëòèéã õàíãàõûí òóëä çîõèîí áàéãóóëàëò ìåíåæìåíòèéí àæëûã øèíý øàòàíä ãàðãàõ, Òóë çàãàñûã õàìãààëàõ, ñýðãýýí íóòàãøóóëàõ àæëûí ýðõ ç¿é, ýäèéí çàñãèéí ¿íäñèéã á¿ðä¿¿ëæ, õýðýãæèëòèéã õàíãàõ
Õóãàöàà: 2007-2012 Õºòºëáºðèéã õýðýãæ¿¿ëýõýä îðîí íóòãèéí èðãýäòýé õîëáîîòîé çààëò: 4.2.3. òóë çàãàñíû ìîíèòîðèíã ñóäàëãàà ÿâóóëàõ, 4.2.5. òóë çàãàñòàé õîëáîîòîé ìýäýýëëèéí ñàí áàÿæóóëàõ, ºðãºæ¿¿ëýõ 4.3.4. õóóëü áóñ àãíóóð, õóäàëäààã òàñëàí çîãñîîõ õÿíàëò, øàëãàëòûí àæëûã òîãòìîëæóóëàõ 4.3.6 îðîí íóòãèéí àðä èðãýäèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ ãýñýí çààëòóóä îðñîí.
Ýíý á¿õýí íóòãèéí çàãàñ÷èí, íóòãèéí çàãàñ ñîíðõîã÷ èðãýí òà á¿õýíä õàìààðàëòàé
ÇÀÃÀÑ×ËÀÕ Çªâøªªðªë, òªëáªð õóðààìæ • “Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëü”-íä çààñíààð Ìîíãîë óëñûí èðãýíä àõóéí çîðèóëàëòààð çàãàñ÷ëàõ çºâøººðëèéã ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãà îëãîíî. Ìîíãîë óëñûí èðãýí àõóéí çîðèóëàëòààð çàãàñ÷ëàõäàà çºâøººðëèéí õóðààìæèíä 10 000 òºãðºãèéã ñóì, ä¿¿ðýãò òºëíº. • Ãàäààäûí æóóë÷èí çàãàñ÷èíä òóñãàé çîðèóëàëòààð çàãàñ÷ëàõ çºâøººðëèéã Áàéãàëü îð÷èí, àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàìíààñ îëãîíî. Ãàäààäûí æóóë÷èí çàãàñ÷èä Ìîíãîëä çàãàñ÷ëàõäàà çààâàë àÿëàë æóóë÷ëàë ÿâóóëàõ ýðõ á¿õèé êîìïàíèàð çóó÷ëóóëàíà. • Ãàäààäûí æóóë÷èí çàãàñ÷èí Ìîíãîëä çàãàñ÷ëàõäàà íýã óäààãèéí ýðõèéí áè÷ãèéí òºëáºð õóðààìæèä 120 àì. äîëëàð òºëíº.
Õóóëèà áèåë¿¿ëýõ íü çàãàñ÷èí, çàãàñ ñîíèðõîã÷ òà á¿õíèé ç¿ãýýñ òóë çàãàñàà õàìãààëàõàä îðóóëæ áàéãàà òîì õóâü íýìýð þì.
5
6 Çàãàñ áàðèõ õóãàöàà, òîî õýìæýý “Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëü”-èéí 13.2.8-ä ýíý õóóëèéí 13.2.3-13.2.7-ä çààñíààñ áóñàä (òóë, çýâýã, öóðõàé, öàãààí õàäèð, ãóòààðü, öóëáóóðò, óëààí æèâýðò, àìàðûí ñóãàñ) çàãàñûã 6 äóãààð ñàðûí 15-íààñ äàðàà îíû 4 ä¿ãýýð ñàðûí 30-èéã õ¿ðòýë áàðüæ áîëíî ãýæ çààæýý. Óã õóóëèéí 10.4-ò íýã óäààãèéí ýðõèéí áè÷ãýýð òóë çàãàñ 2, áóñàä çàãàñ 10 øèðõýãèéã áàðèõ ýðõòýé ãýæ çààæýý. Áàéãàëü îð÷íû ñàéäûí 2008 îíû 79 äóãààð òóøààëààð áàòëàãäñàí “ÀÍ ÀÌÜÒÀÍ ÀÃÍÀÕ, ÁÀÐÈÕ ÇªÂتªÐªË ÎËÃÎÕ ÆÓÐÀÌ”-ûí 17.10. Òóë çàãàñûã çºâõºí íýã ñàëàà ñýòã¿¿ðòýé, ¿ç¿¿ðòýý ñýðòýíã¿é äýãýýã àøèãëàæ, õèéìýë ºãººøººð ãýìòýýëã¿é áàðüæ, áóöààí óñàíä íü òàâèíà ãýæ çààæýý. Äýýðõ çààëòóóäààñ õàðàõàä íýã óäààãèéí ýðõèéí áè÷ãýýð õî¸ð òóë çàãàñ áàðèíà ãýñíèéã áóñàä ýðõ ç¿éí ¿íäýñòýé íü óÿëäóóëàí áàðèàä áóöààæ òàâèíà ãýæ îëãîõ ¸ñòîé. Õýðýâ ýíý çààëòóóäûã çºð÷âºë “Áàéãàëü îð÷íû õàìãààëàõ òóõàé õóóëü”-èéí äàãóó õàðèóöëàãà òîîöäîã.
Çàãàñ×ëàõàä õîðèãëîõ àðãà, õýðýãñýë “Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëü”-èéí: 14.1.1-ä õèìèéí áîäèñ, òýñðýõ äýëáýðýõ ç¿éë, õýðýãñýë àøèãëàõ; 14.1.6-ä çàãàñ áàðèõàä áóó, áàìáàð, öàõèëãààí ã¿éäýë, õààëò, õàøèëãà, ãóâ÷óóð õýðýãëýõ; 14.1.7-ä àõóéí õýðýãöýýíä çàãàñ áàðèõàä òîð õýðýãëýõèéã òóñ òóñ õîðèãëîíî ãýæ çààæýý.
ÀÍ Àãíóóðûí òóõàé õóóëü òîãòîîìæ çªð×èã×äªä õ¯ëýýëãýõ õàðèöëàãà “Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëü”-èéí: 16.1.1-ä õóãàöàà íü äóóññàí çºâøººð뺺ð àã àãíàñàí, çàãàñ áàðüñàí, ... èðãýíèéã 500-10000 òºãðºãººð, àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãûã 50000 òºãðºãººð òîðãîõ; 16.1.4-ò ... çààñàí õóãàöààã çºð÷èæ àí àãíàñàí, çàãàñ áàðüñàí, ... ýðõèéí áè÷èãò çààñíààñ õýòð¿¿ëýí àãíàñàí, áàðüñàí èðãýíèéã 10000-15000 òºãðºãººð, ... òîðãîõ; 16.3-ò Áàéãàëü îð÷íû óëñûí áàéöààã÷, áàéãàëü õàìãààëàã÷ õóóëü áóñààð àãíóóðûí àìüòàí áàðüñàí, àãíàñàí ýòãýýäèéí àíãèéí çýâñýã, õýðýãñýë, àãíàñàí áàðüñàí àãíóóðûí àìüòàí òýäãýýðèéí àðüñ ¿ñ, ìàõ ýâýð çààð, áóñàä ò¿¿õèé ýä áîëîí îëñîí îðëîãûã õóðààíà.
7
8
Çàãàñ×èí áàéß ãýâýë çàãàñàà õàìãààë.
Áàðüñàí çàãàñàà ãýìòýýëã¿é áóöààæ òàâèõàä äàðààõ ç¿éëèéã àíõààðíà óó: • • • • • • •
Çàãàñíû çàëàìãàéã á¿¿ îðîëä Çàãàñàà õóóðàé ãàçàðò á¿¿ õ¿ðãý Ãàðàà óñààð íîðãî Äýãýýãýý áóøóóõàí ñàëãà Çàãàñíû òîëãîéã óñíû óðñãàë ñºðã¿¿ëæ òàâüæ çàãàñàà òàéâàí ñýëæ îäîõ áîëîìæ îëãîãòóí. Çàãàñ÷èí õ¿íèé õàìãèéí òààøààë àâäàã ìº÷ íü äýãýýíä çàãàñ îðóóëààä òàòàæ ãàðãàõ ìº÷ þì. Ò¿¿íýýñ áèø àëàõ íü ñîíèí áèø Æèíõýíý çàãàñ÷èí õ¿í òîì, æèæèã ÿìàð÷ çàãàñ áàðüñàí àäèëõàí òààøààë àâäàã
ÒÎÃÒÂÎÐÒÎÉ ÇÀÃÀÑ×ËÀËÛÍ ÇÀÐ×ÈÌ Òóë çàãàñûã õàìãààëàõ õàìãèéí ÷óõàë àëõàì áàðèìòëàõ çàð÷èì íü "ÁÀÐÈÀÄ ÓÑÀÍÄ ÍÜ ÁÓÖÀÀÍ ÒÀÂÈÕ" þì. Ýíý çàð÷ìûã äýëõèéí îëîí îðíû çàãàñ÷èí, çàãàñ ñîíèðõîã÷ õ¿ì¿¿ñ ìºðäºõ áîëæýý. Áóöààí òàâèõ çàãàñàà ãýìòýýæ áýðòýýõã¿é áàéõûí òóëä ÿàõ ¸ñòîé âý?
̺í äýëõèé äàõèíàà óëàì á¿ð ò¿ãýí äýëãýð÷ õºãæèæ áàéãàà ñïîðò çàãàñ÷ëàëûí õàìãèéí ñîíãîäîã õýëáýð áîëñîí, àâüÿàñ ÷àäâàð øààðäñàí, ýíýðýíã¿é áàéäëûã ýðõýìëýõ ôëàéôèøèíã /Fly fishing/-èéã ººðèéí ýõ îðîíäîî ñóðòàë÷ëàõ, õºãæ¿¿ëýõ ¸ñòîé.
9
10 Äýëõèé íèéòýä òàðõñàí ñïîðò Çàãàñ×ëàë áîëîõ ªãªªøèíä ¯ñýðãýí çàãàñ×ëàõ àðãà (Ôëàé ôèøèíã) غðìºñººð õèéñýí ºãººøòýé ºðãºñã¿é ãàíö äýãýýòýé á¿ä¿¿í óòàñòàé óóðãààð áàðüñàí çàãàñàà øóóä áóöààæ òàâèõ ñïîðò-çàãàñ÷ëàëèéã õýëíý.
ªðãºñã¿é ãàíö äýãýý
¯ñýðãýí çàãàñ÷ëàõ õýðýãñýë
¯ñýðãýæ çàãàñ÷èëäàã óóðãà, äàìàð
¯ñýðãýæ çàãàñ÷ëàõ ñïîðò
ÎÕÓ, ǯ¯Í åâðîï, ìîíãîëä õýðýãëýãääýã Óëàìæëàëò çàãàñ×ëàõ àðãà (ðóëåòêýýð çàãàñ×ëàõ) Ãÿëãàð òºìðººð õèéñýí õàëáàãàí ºãººøèéã ºðãºñòýé õî¸ðîîñ ãóðâàí ñàëàà äýãýýãýýð òîíîãëîæ íèéëýã óòàñòàé óóðãààð áàðüñàí çàãàñàà øóóä àëäàã çàãàñ÷ëàëèéã õýëíý. Ãýõäýý áèä óëàìæëàëò àðãààð àëü áîëîõ ºðãºñã¿é äýãýý õýðýãëýí, áàðüñàí çàãàñàà áóöààæ òàâüäàã áîëâîë ñàéí çàãàñ÷èí áîëæ áîëíî.
ªðãºñòýé ãóðâàí ñàëàà äýãýý
Ýðã¿¿ëýãòýé õýðýãñýë
Ýðã¿¿ëãýí äàìàðòàé óóðãà
Ýðã¿¿ëýãòýé çàãàñ÷ëàëûí ñïîðò
11
12 Îíîí ãîëûí äàãóóõ ñóìäûí íóòãèéí çàãàñ×èäûí êëóá, òýäíèé ¯éë àæèëëàãàà Îíîí ãîëûí äàãóó îðøèõ Áàòøèðýýò, Áèíäýð, ÁàÿíÀäðàãà, Íîðîâëèí, Äàäàë, Áàÿí-Óóë ñóìäûí çàãàñ÷èä íýãäýí êëóá áàéãóóëàí õàìòðàí àæèëëàæ áàéíà. Çàãàñ÷äûí êëóáûí ãèø¿¿ä ººðñäèéí ñóìàíäàà çàãàñ÷ëàõòàé õîëáîîòîé äàðààõü æóðìûã íýí òýðã¿¿íä õýðýãæ¿¿ëýõýýð çîðèí àæèëëàæ áàéíà. 1. Çàãàñ÷äûí êëóá áàéãóóëàí Îíîí ãîëûí ººðèéí ñóìûí õýñãèéã õàðèóöàí õàìãààëæ, çºâ çîõèñòîé ñïîðò çàãàñ÷ëàëûã õºãæ¿¿ëýõ. 2. Ãàäíààñ èðæ áàéãàà çàãàñ÷èäûã õóóëü ¸ñíû çºâøººðºë àâ÷ êëóáûí ãèø¿¿ä òºëáºðòýé ãàçàð÷ëàí çàãàñ÷ëóóëäàã áîëîõ. 3. Òóë çàãàñíû àæèãëàëò ñóäàëãàà õèéæ ñóìûí àðä èðãýäýä òóë çàãàñàà õàìãààëàõûã ñóðòàë÷èëíà. Áàòøèðýýò ñóìûí Çàãàñ÷äûí êëóá: Àõëàã÷: Á.̺íõÎ÷èð, Óòàñ: 93014225; Ãèø¿¿ä: Á.Ìÿãìàðæàâ, Ä.Áàÿðàà, Ñ.Àâèðìýä, Á.Î÷èðï¿ðýâ, Î.×óëóóíáààòàð, À.Àìàðõ¿¿, Ä.Ãàíáîëä Áèíäýð ñóìûí Çàãàñ÷äûí êëóá: Àõëàã÷: Ä.Ò¿ìýíæàðãàë, Óòàñ: 98600919; Ãèø¿¿ä: Ýíõò¿âøèí, Ñ.Ñýð-Îä, Á.Áàÿíìºíõ, Ñ.Äýëãýð, Ç.Áÿìáàà, Ö.Îíîí, Ë.Àìãàëàí, Ã.Áàòáóÿí Äàäàë ñóìûí Çàãàñ÷äûí êëóá: Àõëàã÷: Ã.Çîëáîî, Óòàñ: 99642524, Ãèø¿¿ä: Ä.Çàíäàíï¿ðýâ, Ì.Áàÿðæàðãàë, Ä.Ñ¿õáààòàð, À.Ýðäýíýõ¿¿, Ä.Öýâýýíäîðæ, ×.Àëòàíãýðýë, Ì.Ãàíòóëãà, Á.×èìèääîðæ, Ë.Ò¿ìýí, ×.Áààñàíæàâ Áóñàä ñóìûí Çàãàñ÷èäûí êëóáûí ãèø¿¿ä: Íàðàíìèæèä, Ä.Ýðäýíýáààòàð, Í.Ä¿¿ðýíæàðãàë, Ì.Áàòõ¿¿, À.Ãýðýëò-Îä, Ã.Òºìºðõóÿã, Ë.Àìàðæàðãàë
Òóë çàãàñíû ªËÃÈÉ íóòàã áîëñîí îíîí ãîëûí äàãóóõ ñóìÄ îðîí íóòàãòàà äàðààõ æóðìûã õýðýã毯ëíý •
Íýã ºäºðò ÿìàð ÷ òîõèîëäîëä 3-ààñ äýýø òîîíû çàãàñ áàðèõã¿é áàéõ;
•
ßìàð çàãàñ áàðèõ ãýæ áàéãààãààñ ¿ë õàìààðàí çºâõºí ºðãºñã¿é ãàíö äýãýý õýðýãëýõ;
•
Á¿õ ãàäààäûí çàãàñ÷èä ¿ñýðãýæ çàãàñ÷èëäàã õýðýãëýëýýð ë çàãàñ÷ëàõ, ýðã¿¿ëãýí äàìàðòàé, óëàìæëàëò çàãàñíû õýðýãëýë àøèãëàäàãã¿é áàéõ;
•
Á¿õ çàãàñ÷èä 18 íàñàíä õ¿ðñýí áºãººä ÁÎß áîëîí ñóìäààñ çàãàñ÷ëàõ çºâøººðºë àâñàí áàéõ;
•
Îíîí ìºðºíä ìîòîðò õýðýãë¿¿ëýõã¿é áàéõ;
•
Ãîëûí ýðãýýñ 3 êì äîòîð æóóë÷ëàëûí çîðèóëàëòòàé ñóóðèí áàéãóóëàìæ áàðèõã¿é áàéõ.
çàâèéã
àëü
÷
óëèðàëä
13
14 Îíîí, Áàëæ ãîëóóäûí çàðèì ç¯éë çàãàñíóóä Õóëäûíõàí îâîã
Ñèáèð òóë Taimen (Hucho taimen)
Àìàðûí çýâýã Àmur trout (Brachymystax savinovi)
Áàðààí (Åðäèéí) çýâýã Lenok (Brachymystax lenok)
Àìàðûí õàäðàí Amur grayling (Thymallus grubii) Öàãààíñàãûíõàí îâîã
Öàãààí õàäèð Amur white fish (Coregonus chadary) Öóðõàéíõàíû îâîã
Àìàðûí öóðõàé Amur pike (Esox reichertii)
15
16 ̺ðºãèéõºí îâîã
Óëààí æèâýðò Lenok (Pseudaspius leptocephalus)
Cîëäàòîâûí ã¿ðö Amur Marble Gudgeon (Sarcochelilichthys soldatovi)
Ëàãîâûí âàðëàí Eastern Siberean Minnow (Phoxinus lagowskii)
Õîðõîé çàãàñíûõàí îâîã
Õîðõîé çàãàñ Eastern Brook Lamprey (Lethenteron reissneri) ßðàëæèéõàí îâîã
×èõ¿¿ð çàãàñ Siberian Spriny Loach (Cobitis melanoleuca)
Àìàðûí ìîãîëçîé Amur Weather Loach (Misgurnus mohoity)
17
18 Ãóòààðûíõàí îâîã
Ãóòààð Burbot (Lota lota) Æèâýðèéíõýí îâîã
Çàíòãàð çàãàñ Haitej Sculpin (Mesocottus haitej)
19
Îíîí-Áàëæèéí ãîëóóä íü òóëûí ñ¯¯ë×èéí àìüäðàõ îðîí çàéí íýã áîëæ áàéíà
0 1 2 3 7 8 10 11 12 13
Ï.Öîãòñàéõàí, Á.Ãàíõóÿã © Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð Ø.Áîëîð
9
Ýõ áýëòãýñýí:
6
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Õîâä äàõü Àëòàé Ñî¸íû á¿ñèéí ñàëáàð Óòàñ: 01432-23849 Ôàêñ: 01432-24100 Âåá õóóäàñ: http://www.mongolia.panda. org http://www.panda.org
Ýìõýòãýñýí: Ôîòî çóðãèéã:
5
Äýëõèéí Áàéãàëü Õàìãààëàõ Ñàí (WWF) -èéí ýðõýì çîðèëãî íü ýõ äýëõèéí áàéãàëü îð÷íû äîðîéòëûã çîãñîîæ, õ¿í òºðºëõòºí áàéãàëüòàéãàà õàðèëöàí ø¿òýëöýæ àìüäðàõ èðýýä¿éã á¿òýýõýä îðøèíî.
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð Àìàðûí ãóäàìæ-4 8-ð õîðîî, Ñ¿õáààòàð ä¿¿ðýã, Óëààíáààòàð õîò, Ìîíãîë óëñ Óòàñ: +976 11 311 659 +967 11 310 237 È-ìýéë: info@wwf.mn
4
WWF International, Gland (CH) Av. du Mont-Blanc 1196 Gland Switzerland T: +41 22 364 91 11 F: +41 22 364 88 36
14