“Îíîí Áàëæèéí áàéãàëèéí öîãöîëáîð ãàçðûí Äàäàë ñóìûí Îð÷íû á¿ñèéí çºâëºë” Ýðõýì çîðèëãî: Áàéãàëü õàìãààëàõ, çîõèñòîé àøèãëàõ, íºõºí ñýðãýýõýä íóòãèéí èðãýäèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ áà àìüæèðãààã äýýøë¿¿ëýõ, õàìòûí ìåíåæìåíòèéã õýðýãæ¿¿ëýõ çàìààð Îð÷íû á¿ñèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõàä îðøèíî. Çîðèëò: 1. Îð÷íû á¿ñèéí ìåíåæìåíò òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëæ, õýðýãæ¿¿ëýõ õÿíàëò òàâèõàä èðãýä, îëîí íèéò, òºðèéí áàéãóóëëàãàòàé õàìòàð÷ àæèëëàíà 2. Áàéãàëü îð÷íûã õàìãààëàõ òóõàé õóóëü, òîãòîîìæèéã ñóðòàë÷èëàõ, ìýäýýëëýýð õàíãàõ 3. Áàéãàëü õàìãààëàõ, çîõèñòîé àøèãëàõ, íºõºí ñýðãýýõýä íóòãèéí èðãýäèéí õàìòûí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëíý 4. Îð÷íû á¿ñèéí ñàí áàéãóóëæ õàìòûí òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõ
Ǻâëºë äàðààõ ýðõ, ¿¿ðýãòýé: 1. ÒÕÃÍ, ò¿¿íèé îð÷íû á¿ñýä õóóëü òîãòîîìæèéí õýðýãæèëòýä õÿíàëò òàâèõ 2. Оð÷íû á¿ñýä ãàçàð, áàéãàëèéí áóñàä áàÿëàã àøèãëàõòàé õîëáîãäñîí àñóóäëààð ñàíàë, çºâëºìæ, òºñºë, îð÷íû á¿ñèéí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãºº áîëîâñðóóëàõ 3. Оð÷íû á¿ñýä áàéãàëü îð÷íû òóõàé õóóëü òîãòîîìæ, îð÷íû á¿ñèéí ìåíåæìåíòèéí òºëºâëºãººã õýðýãæ¿¿ëýõýä Çàñàã äàðãàä òóñëàõ, çºâëºõ, ñàíàë òàâèõ 4. Оð÷íû á¿ñèéí ñàíä õºðºí㺠òºâëºð¿¿ëýõ àæëûã çîõèîí áàéãóóëàõ, õóâààðèëàõ, çàðöóóëàëòàä õÿíàëò òàâèõ 5. ÒÕÃÍ, ò¿¿íèé îð÷íû á¿ñèéí òóõàé õóóëü òîãòîîìæèéã ñóðòàë÷èëàõ, çîõèõ ìýäýýëëèéã îëîí íèéòýä ò¿ãýýõ ÒÕÃÍ-èéí Оð÷íû á¿ñèéí òóõàé õóóëèàñ
Îð÷íû á¿ñèéí çºâëºë: Óäèðäëàãà ìåíåæìåíòèéí àæëûí õýñýã • Ë.Ãàíáàÿð ñóìûí ÈÒÕ-ûí äàðãà • Ä.Îþóíãýðýë ÎÁÇ-èéí äàðãà • Ñ.Ñîëîíãî Áàëæ áàãèéí òºëººëºë Ñàíõ¿¿ãèéí àæëûí õýñýã • Î.Áàòñàéõàí ÈÒÕ-ûí òýðã¿¿ëýã÷ • Í.Äîðæõàíä Áàÿí-Îâîî áàãèéí òºëººëºë • Ä.Àãààðìàíäàë Áàÿí-Îâîî áàãèéí òºëººëºë Áàéãàëü îð÷èí, ñóðãàëò ñóðòàë÷èëãààíû àæëûí õýñýã • Ä.̺íõîä ÎÁÁÖÃ-ûí õàìãààëàëòûí çàõèðãààíû àõëàõ ìýðãýæèëòýí • Ã.×èíãèñ Àãàö áàãèéí òºëººëºë • Ã.Îäîíòóÿà Îíîí áàãèéí òºëººëºë Õÿíàëò ¿íýëãýýíèé àæëûí õýñýã • Á.Îäìàà ÎÁÁÖÃ-ûí õàìãààëàëòûí çàõèðãààíû ìýðãýæèëòýí • Ä.Áºõáèëýã ÈÒÕ-ûí òýðã¿¿ëýã÷
Äýëõèéí áàéãàëü õàìãààëàõ ñàí (WWF)-ãèéí Ìîíãîë äàõü õºòºëáºðèéí ãàçàð Àìàðûí ãóäàìæ-4, 8-ð õîðîî, CÁÄ, Óëààíáààòàð õîò, Ìîíãîë óëñ Óòàñ: +976 11 311 659 +967 11 310 237 www.mongolia.panda.org www.econet.mn, info@wwf.mn
Îíîí Áàëæèéí ÁÖÃ-ûí õàìãààëàëòûí çàõèðãàà Õýíòèé àéìàã, Äàäàë ñóì Óòàñ: 93014288 www.econet.mn/onongol OBBTsG@yahoo.com Îð÷íû á¿ñèéí çºâëºë, Õýíòèé àéìàã, Äàäàë ñóì oyungerel_wwf@yahoo.com
Îíîí Áàëæèéí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçðûí îð÷íû á¿ñ Õýíòèé àéìгийн Äàäàë ñóì
Öýíãýã óñíû èõ íººö á¿õèé Îíîí ãîë, ò¿¿íèé àé ñàâ, îéò õýýðèéí ýêîñèñòåì, áèîëîãèéí îëîí ÿíç áàéäëûã õàìãààëàõ, ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëæ, áàéãàëü, ò¿¿õèéí äóðñãàëò ãàçðóóäûã ò¿øèãëýí àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæ¿¿ëýõ, òóñãàé õàìãààëàëòòàé ãàçàð íóòàã (ÒÕÃÍ), ò¿¿íèé îð÷íû á¿ñýä àìüäàðäàã èðãýäèéã áàéãàëü õàìãààëàõ ¿éëñýä òàòàí îðóóëàõ, óëìààð á¿ñ íóòãèéí òîãòâîðòîé õºãæëèéã õàíãàõ çîðèëãîîð Îíîí Áàëæèéí áàéãàëèéí öîãöîëáîðò ãàçàð (ÁÖÃ)-ûã ÓÈÕ-ûí 2000 îíû 29 ä¿ãýýð òîãòîîëîîð óëñûí òóñãàé õàìãààëàëòàä àâñàí. Òóñ ÁÖà íü Õýíòèé àéìãèéí Äàäàë, Áèíäýð, Íîðîâëèí, Áàÿí-Àäàðãà; Äîðíîä àéìãèéí Áàÿí-Óóë ñóìäûí íóòãèéã õàìàðñàí 415752 ãà òàëáàéòàé, “À”, “Á” ãýñýí õî¸ð õýñýãòýé. ÁÖÃ-ûí 281858 ãà íü Äàäàë, 8732 ãà Áàÿí-Àäðàãà, 21617 ãà Íîðîâëèí, 69009 ãà Áèíäýð, 34504 ãà Äîðíîä àéìãèéí ÁàÿíÓóë ñóìàíä õàðüÿàëàãääàã. ÁÖÃ-ò ¿ç¿¿ëæ áàéãàà áóþó ¿ç¿¿ëæ áîëçîøã¿é ñºðºã íºëººëëèéã áàãàñãàõ, àðèëãàõ, óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ, òóõàéí ãàçàð íóòãèéã õàìãààëàõàä èðãýäèéí îðîëöîîã ºðãºæ¿¿ëýõ, òýäíèé àõóé àìüäðàëàà áàòàëãààæóóëàõ, áàéãàëèéí áàÿëãèéã çîõèñòîé àøèãëàõ øààðäëàãûã õàðãàëçàí îð÷íû á¿ñèéã òîãòîîäîã. Îíîí Áàëæèéí ÁÖÃ, ò¿¿íèé îð÷íû á¿ñ íóòàãò 18000 îð÷èì õ¿í àìüäàð÷ áàéíà. Íèéò ìàëûí òîî 407351. Îð÷íû á¿ñèéí ñóìäàä 57 áàéãàëü õàìãààëàõ èðãýäèéí íºõºðëºë áàéãóóëàãäààä áàéíà. Îíîí Áàëæèéí ÁÖÃ-ò õàìààðàõ äýýðõ 5 ñóìäàä îð÷íû á¿ñèéí õºãæëèéã çîõèöóóëàõ, áàéãàëèéí áàÿëãèéã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ, õàìãààëàõ, íºõºí ñýðãýýõýä íóòãèéí èðãýäèéí îðîëöîîã ºðãºæ¿¿ëýõ çîðèëãî á¿õèé îðîí òîîíû áóñ “ÎÐ×ÍÛ Á¯ÑÈÉÍ ÇªÂ˪˔ àæèëëàæ áàéíà.
Äàäàë ñóìûí òîâ÷ ò¿¿õ Èõ ýçýí ×èíãèñ õààíû ò¿¿õ äîìãèéí ºëãèé Äàäàë ñóì íü àíõ 1925 îíä ¿¿ñãýí áàéãóóëàãäñàí, 4727 êì2 íóòàã дэвсгэртэй. Ñóìûí òºâ Áàÿí-Оâîî íü ¿çýñãýëýí òºãñ ÁàÿíÎâîî óóëûí ýíãýð áýë, äîìîãò äýë¿¿í áîëäîãèéí äýðãýä Áàëæèéí ãîëûí óðä ºíäºðëºãò äàëàéí òөâøíýýñ äýýø 800 îð÷èì ìåòð ºíäºðò îðøèíî. Тус суманд áóðèàä ястан зонхилох ба нийт 2662 õ¿í àìтай, 27294 ìàëòàé, мал аж ахуй, òºìñ õ¿íñíèé íîãîî ýðõýëäýã. Ñóìûí íóòàãò Áàÿíõààí, Äàäàë, Áàÿíîâîî, Öàãààíäýëãýð, Ñàíòàéõààí, Äýë¿¿íáîëäîã çýðýã áàéãàëèéí ¿çýñãýëýí á¿ðäñýí òàõèëãàò óóëñóóä áàéäàã.Ñóìûí íóòãààð Îíîí ãîë 120 êì óðò óðñàõ áºãººä Îíîíãèéí õàìãèéí òîì öóòãàë Áàëæ ãîë ò¿¿íèé öóòãàë Ãàëòòàé, Öàãààí ÷óëóóò, Õ¸ðõàí, Áºõõºí, Ìîãîéò, Áàðóóí ñººãòýé, Îíîíãèéí öóòãàë Æèãýí, Áàðóóí, Ç¿¿í áèë÷èð, Àãàö, Õóæèðò, Àðºíºð, Õàð зэрэг ãîëóóä óðñàíà. ̺í Õ¿ðõðýý, Èõ öàãààí, Ãóðâàí íóóð, Îâîîò çýðýã
íóóðóóäòàé. Ñóìûí íóòàãò ãèäðîêàðáîíàò-êàëüöè- íàòðèéí íàéðëàãà á¿õèé Óëààëçãàíà, Ãóðâàííóóðûí ðàøààí àìðàëò áèé. Óóëñààðàà øèíýñ, íàðñ, ãàöóóð, óëèàñ ãîëëîñîí îéòîé. Óëààëçãàíà, àëèðñ, ìîéë, ¿ðýë, íýðñ, ¿õýð í¿ä, õàä çýðýã æèìñ, æèìãýíý ýëáýã óðãàíà. Íýí õîâîð öýí òîãîðóó, õîâîð àìüòàí áóãà, áààâãàé, õàíäãàé, ãàõàé, áîð ãºðººñ, øèë¿¿ñ áîëîí í¿¿äëèéí øóâóóä èõòýé. Ãîë ìºðºíä íü òóë, çýâýã, öàãààí õàäàð, àìðûí õàäðàí, à ì ð û í öóðõàé, ã ó ò à à ð çýðýã çàãàñ бий.