TƏSVİR KƏŞFİYYAT SİSTEMLƏRİ Nazim Hacıyev Kəşfiyyat sistemləri, kəşfiyyat tələblərinin ötürüldüyü, məlumatların toplandığı, toplanmış məlumatların emal edildiyi və paylandığı prosesləri modelləşdirən inteqrasiya olunmuş proqram sistemləridir. Təsvir kəşfiyyat sistemləri isə kəşfiyyat çarxının “toplama” və “emaletmə” mərhələlərini təsvir sensorları üzərinə cəmlən diyi sistemlər olaraq qəbul edilir. Bu gün dünyada pilotsuz uçuş aparatları (PUA) və peyk sistemləri kəşf, müşahidə və kəşfiyyat prosesləri üçün aktiv olaraq istifadə olunur. Bu sistemlərdə yer alan sensorlar vasitəsilə məsafədən təsvir əldəetmə üsulları ilə əldə edilən informasiyalar “fasiləsiz nəzarət” və “dəqiq aşkarlama” məqsədi ilə istifadə olunur və təsvir kəşfiyyat sistemlərinin əsas məlumat mənbəyi hesab olunur. Müasir texnologiyaları qiymətləndirildikdə, əməliyyat mühitində yer alan kəşf və müşahidə platformaları və onlara qoşulmuş sensor sistemləri aşağıdakı kimi təsnif edilir: Hava platformaları • Pilotlu/pilotsuz uçuş aparatları - Elektro optik (EO) və infraqırmızı (IR) video sensorları - Multispektral və hiperspektral sabit (hərəkətsiz) təsvir sensorları - SAR sensorları - Geniş ərazi müşahidə sensorları
• Peyklər - Multispektral və hiperspektral sabit (hərəkətsiz) təsvir sensorları - SAR sensorları - Geniş ərazi müşahidə sensorları • Yer platformaları *Quru nəqliyyat vasitələri - Elektro optik və infraqırmızı video sensorları *Qüllələr və təsvir əldetmə stansiyaları - Elektro optik və infraqırmızı video sensorları - Multispektral və hiperspektral sabit (hərəkətsiz) təsvir sensorları *İnsan resursları - Mobil təsvir əldəetmə və video sensorları (mobil telefon, planşet, kamera) Təsvir kəşfiyyat sistemləri, yuxarıda sadalanan sensorlardan əldə edilən təsvir məlumatlarının kəşfiyyat məqsədilə emal edildiyi, saxlanıldığı və paylanıldığı sistemlər olaraq, bu sensorlardan gələn
təsvir məlumatlarından başqa əlavə metaməlumatları da əhatə edir. Təsvir kəşfiyyat sistemləri, bu metaməlumatı emal edərək kəşfiyyat məqsədləri üçün lazım olan kritik məlumatları öz yaddaşında saxlayır. Bu kritik məlumatları əsasən aşağıdakı kimi təsvir edə bilərik: • Sensor məlumatının real məkan üzərindəki proyeksiyası (coğrafi informasiya sistemi): Sensor məlumatlarının hədəf aşkaretmə məqsədli emal edildiyi vəziyyətdə yaranan hədəf məlumatlarının dünyada hansı mövqedə olduğu informasiyasının aşkar edilməsi lazımdır. Bu səbəbdən, çəkilən sensor məlumatının əhatə etdiyi coğrafi ərazinin də sensor məlumatı ilə birlikdə istifadə olunması çox önəmlidir. • Sensor məlumatının çəkiliş zamanı: Kəşfiyyat prosesi zamandan asılı olaraq yerinə yetirilən bir iş olduğuna görə, təsvirdən yaranan kəşfiyyat məlumatının da zamanla bağlı məlumata sahib olması lazımdır. Bu məlumat emal olunmuş sensor məlumatından əldə edilməlidir. • Sensor vəzifə məlumatları: Platformanın vəzifə məlumatı və sensor çəkiliş parametrləri daxil olmaqla sensor vəzifə məlumatları, təsvirdən əldə edilən Videonun CİS (Coğra i İnformasiya Sistem) üzərinə proyeksiyası. Foto: MilSOFT
34 www.poliqon.az
