ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ¯ÍÄÑÝÍ ÕÓÓËÜ Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí áèä: -óëñûíõàà òóñãààð òîãòíîë, á¿ðýí ýðõò áàéäëûã áàòàòãàí áýõæ¿¿ëæ, -õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëºº, øóäàðãà ¸ñ,¿íäýñíèéõýý ýâ íýãäëèéã ýðõýìëýí äýýäýëæ, -òºðò ¸ñ, ò¿¿õ, ñî¸ëûíõîî óëàìæëàëûã íàíäèãíàí ºâëºæ, -õ¿í òºðºëõòíèé ñî¸ë èðãýíøëèéí îëîëòûã õ¿íäýòãýí ¿çýæ, -ýõ îðîíäîî õ¿ì¿¿íëýã, èðãýíèé àðä÷èëñàí íèéãýì öîãöëóóëàí õºãæ¿¿ëýõèéã ýðõýì çîðèëãî áîëãîíî. ¯¿íèé ó÷èð Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéã äàÿàð îëíîî çàðëàí òóíõàãëàæ áàéíà. ÍÝÃįÃÝÝÐ Á¯ËÝà ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ Á¯ÐÝÍ ÝÐÕÒ ÁÀÉÄÀË Íýãä¿ãýýð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñ áîë òóñãààð òîãòíîñîí, á¿ðýí ýðõò, Á¿ãä íàéðàìäàõ óëñ ìºí. 2. Àðä÷èëñàí ¸ñ, øóäàðãà ¸ñ, ýðõ ÷ºëºº, òýãø áàéäàë, ¿íäýñíèé ýâ íýãäëèéã õàíãàõ, õóóëü äýýäëýõ íü òºðèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿íäñýí çàð÷èì ìºí. Õî¸ðäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñ òºðèéí áàéãóóëàìæèéí õóâüä íýãäìýë áàéíà. 2. Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýð çºâõºí çàñàã çàõèðãààíû íýãæèä õóâààãäàíà. Ãóðàâäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñàä çàñãèéí á¿õ ýðõ àðä ò¿ìíèé ìýäýëä áàéíà. Ìîíãîëûí àðä ò¿ìýí òºðèéí ¿éë õýðýãò øóóä îðîëöîæ, ìºí ñîíãîæ áàéãóóëñàí òºðèéí ýðõ áàðèõ òºëººëºã÷äèéí áàéãóóëëàãààðàà óëàìæëàí ýíýõ¿¿ ýðõýý ýäýëíý. 2. Òºðèéí ýðõ ìýäëèéã õóóëü áóñààð àâàõ, àâàõààð çàâäàõûã õîðèãëîíî. ĺðºâä¿ãýýð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðèéí á¿ðýí á¿òýí áàéäàë, óëñûí õèë õàëäàøã¿é äàðõàí áàéíà. 2. Ìîíãîë Óëñûí õèëèéã õóóëèàð áàòàòãàíà. 3. Õóóëü ãàðãàõã¿éãýýð ãàäààäûí öýðãèéí õ¿÷íèéã Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò áàéðëóóëàõ, äàìæèí ºíãºð¿¿ëýõýýð óëñûí õèë íýâòð¿¿ëýõèéã õîðèãëîíî. Òàâäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñ äýëõèéí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí ò¿ãýýìýë õàíäëàãà, ººðèéí îðíû ºâºðìºö îíöëîãò íèéöñýí îëîí õýâøèë á¿õèé ýäèéí çàñàãòàé áàéíà.
2. Òºð íü íèéòèéí áîëîí õóâèéí ºì÷èéí àëèâàà õýëáýðèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷, ºì÷ëºã÷èéí ýðõèéã õóóëèàð õàìãààëíà. Ç. ªì÷ëºã÷èéí ýðõèéã ãàãöõ¿¿ õóóëüä çààñàí ¿íäýñëýëýýð õÿçãààðëàæ áîëíî. 4. Òºð íü ¿íäýñíèé ýäèéí çàñãèéí àþóëã¿é áàéäàë, àæ àõóéí á¿õ õýâøëèéí áîëîí õ¿í àìûí íèéãìèéí õºãæëèéã õàíãàõ çîðèëãîä íèéö¿¿ëýí ýäèéí çàñãèéã çîõèöóóëíà. 5. Ìàë ñ¿ðýã áîë ¿íäýñíèé áàÿëàã ìºí áºãººä òºðèéí õàìãààëàëòàä áàéíà. Çóðãàäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñàä ãàçàð, ò¿¿íèé õýâëèé, îé, óñ, àìüòàí, óðãàìàë áîëîí áàéãàëèéí áóñàä áàÿëàã ãàãöõ¿¿ àðä ò¿ìíèé ìýäýë, òºðèéí õàìãààëàëòàä áàéíà. 2. Ìîíãîë Óëñûí èðãýäýä ºì÷ë¿¿ëñíýýñ áóñàä ãàçàð, ò¿¿í÷ëýí ãàçðûí õýâëèé, ò¿¿íèé áàÿëàã, îé, óñíû íººö, àí àìüòàí òºðèéí ºì÷ ìºí. Ç. Áýë÷ýýð, íèéòèéí ýäýëáýðèéí áà óëñûí òóñãàé õýðýãöýýíèéõýýñ áóñàä ãàçðûã çºâõºí Ìîíãîë Óëñûí èðãýíä ºì÷ë¿¿ëæ áîëíî. Ýíý íü ãàçðûí õýâëèéã ºì÷ëºõºä õàìààðàõã¿é. Èðãýä õóâèéí ºì÷èéíõºº ãàçðûã õóäàëäàõ, àðèëæèõ, áýëýãëýõ, áàðüöààëàõ çýðãýýð ãàäààäûí èðãýí, õàðüÿàëàëã¿é õ¿íèé ºì÷ëºëä øèëæ¿¿ëýõ, ò¿¿í÷ëýí òºðèéí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãûí çºâøººðºëã¿éãýýð áóñäàä ýçýìø¿¿ëýõ, àøèãëóóëàõûã õîðèãëîíî. 4. Òºð ãàçðûí ýçýíä ãàçàðòàé íü õîëáîãäñîí ¿¿ðýã õ¿ëýýëãýõ, óëñûí òóñãàé õýðýãöýýã ¿íäýñëýí íºõºõ îëãîâîðòîéãîîð ãàçðûã ñîëèõ áóþó ýðã¿¿ëýí àâàõ, óã ãàçðûã õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíä, áàéãàëü õàìãààëàë, ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí àøèã ñîíèðõîëä õàðøààð àøèãëàâàë õóðààí àâ÷ áîëíî. 5. Òºðººñ ãàäààäûí èðãýí, õóóëèéí ýòãýýä, õàðüÿàëàëã¿é õ¿íä ãàçðûã òºëáºð, õóãàöààòàéãààð áîëîí õóóëüä çààñàí áóñàä áîëçîë, æóðìààð àøèãëóóëæ áîëíî. Äîëäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé ò¿¿õ, ñî¸ëûí äóðñãàëò ç¿éë, øèíæëýõ óõààí, îþóíû ºâ òºðèéí õàìãààëàëòàä áàéíà. 2. Èðãýíèé òóóðâèñàí îþóíû ¿íýò ç¿éë áîë çîõèîã÷èéíõ íü ºì÷, Ìîíãîë Óëñûí ¿íäýñíèé áàÿëàã ìºí. Íàéìäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë õýë áîë òºðèéí àëáàí ¸ñíû õýë ìºí. 2. Ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ õýñãèéí çààëò íü õ¿í àìûí ººð õýë á¿õèé ¿íäýñòíèé öººíõ ýõ õýëýýðýý ñóðàëöàõ, õàðèëöàõ, ñî¸ë, óðëàã, øèíæëýõ óõààíû ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ ýðõèéã ¿ë õºíäºíº. Åñä¿ãýýð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñàä òºð íü øàøíàà õ¿íäýòãýæ, øàøèí íü òºðºº äýýäýëíý.
2. Òºðèéí áàéãóóëëàãà øàøíû, ñ¿ì õèéä óëñ òºðèéí ¿éë àæèëëàãàà ýðõëýí ÿâóóëæ áîëîõã¿é. Ç. Òºð, ñ¿ì õèéäèéí õîîðîíäûí õàðèëöààã õóóëèàð çîõèöóóëíà. Àðàâäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñ îëîí óëñûí ýðõ ç¿éí íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí õýì õýìæýý, çàð÷ìûã áàðèìòàëæ ýíõèéã ýðõýìëýñýí ãàäààä áîäëîãî ÿâóóëíà. 2. Ìîíãîë Óëñ îëîí óëñûí ãýðýýãýýð õ¿ëýýñýí ¿¿ðãýý øóäàðãààð ñàõèí áèåë¿¿ëíý. 3. Ìîíãîë Óëñûí îëîí óëñûí ãýðýý íü ñî¸ðõîí áàòàëñàí áóþó íýãäýí îðñîí òóõàé õóóëü õ¿÷èí òºãºëäºð áîëìîãö äîòîîäûí õóóëü òîãòîîìæèéí íýãýí àäèë ¿éë÷èëíý. 4. Ìîíãîë Óëñ ¯íäñýí õóóëüäàà õàðøèëñàí îëîí óëñûí ãýðýý, áóñàä áàðèìò áè÷ãèéã äàãàæ ìºðäºõã¿é. Àðâàí íýãä¿ãýýð ç¿éë 1. Ýõ îðíûõîî òóñãààð òîãòíîëûã áàòëàí õàìãààëæ, ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàë, íèéãìèéí äýã æóðìûã õàíãàõ íü òºðèéí ¿¿ðýã ìºí. 2. Ìîíãîë Óëñ ººðèé㺺 õàìãààëàõ çýâñýãò õ¿÷èíòýé áàéíà. Çýâñýãò õ¿÷íèé á¿òýö, çîõèîí áàéãóóëàëò, ò¿¿íä àëáà õààõ æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî. Àðâàí õî¸ðäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí òóñãààð òîãòíîë, á¿ðýí ýðõò áàéäëûí áýëãý òýìäýã íü Òºðèéí ñ¿ëä, òóã, äàëáàà, òàìãà, äóóëàë ìºí. 2. Òºðèéí ñ¿ëä, òóã, äàëáàà, äóóëàë íü Ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé ò¿¿õýí óëàìæëàë, õ¿ñýë òýì¿¿ëýë, ýâ íýãäýë, øóäàðãà ¸ñ, öîã õèéìîðèéã èëýðõèéëíý. Ç. Òºðèéí ñ¿ëä íü àðèóí öàãààí ºíãèéí áàäàì öýöýã ñóóðüòàé, òºãñãºëã¿é ¿ðãýëæëýí äýëãýðýõ ò¿ìýí íàñàí õýýãýýð õºâººëñºí, ìºíõ òýíãýðèéã áýëãýäñýí äóãàðèã õºõ äýâñãýðòýé áàéíà. Ñ¿ëäíèé òºâ õýñýãò Ìîíãîë Óëñûí òóñãààð òîãòíîë, á¿ðýí ýðõò áàéäàë, öîã õèéìîðèéã èëòãýñýí àëòàí ñî¸ìáî, ýðäýíèéí õ¿ëãèéã õîñëóóëàí ä¿ðñýëñýí áàéíà. Ñ¿ëäíèé õ¿ðýýíèé ìàãíàéí õýñýãò ýðò, ýä¿ãýý, èðýýä¿é ãóðâàí öàãèéã áýëãýäñýí õ¿ñëèéã õàíãàã÷ ÷àíäìàíü ýðäýíý, äîîä õýñýãò ýõ ãàçðûã òºëººëñºí íîãîîí ºíãèéí óóëàí õýý, àøèä äýâæèõèéí ºëçèé õóòàã îðøñîí õ¿ðäèéã òóñ òóñ ä¿ðñýëíý. Õ¿ðäèéã õàäãààð äýýäëýí ñ¿ëæñýí áàéíà. 4. Ìîíãîëûí íýãäñýí òóëãàð òºðèéí óëàìæëàëò Èõ öàãààí òóã íü Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí õ¿íäýòãýëèéí áýëãýäýë ìºí. 5. Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí äàëáàà íü óëààí, õºõ, óëààí õîñîëñîí ºíãºòýé áàéíà. Äàëáààíû ãóðàâ õóâààñíû íýãèéí õýìæýýòýé äóíäàõü õýñýã íü ìºíõ òýíãýðèéí õºõ, ò¿¿íèé õî¸ð òàë íü ìàíäàí áàäðàõûí áýëãýäýë óëààí ºíãºòýé áàéíà. Äàëáààíû èøèí òàëûí óëààí äýâñãýðèéí òºâ õýñýãò àëòàí ñî¸ìáî áàéðëóóëíà. Äàëáààíû ºðãºí, óðò íü 1:2-ûí õàðüöààòàé áàéíà.
6. Òºðèéí òàìãà äºðâºëæèí õýëáýðòýé, ãîëäîî òºðèéí ñ¿ëäòýé, ñ¿ëäíèé õî¸ð òàëààð Ìîíãîë Óëñ ãýñýí áè÷ýýñòýé, àðñëàíãèéí ä¿ðñ á¿õèé áàðèóëòàé áàéíà. Òºðèéí òàìãûã Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ áàðèíà. 7. Òºðèéí áýëãý òýìäãèéã äýýäëýí õýðýãëýõ æóðàì, òºðèéí äóóëëûí ¿ã, àÿûã õóóëèàð áàòàòãàíà. Àðâàí ãóðàâäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí äýýä áàéãóóëëàãóóä áàéíãà îðøäîã õîòûã Óëñûí íèéñëýë ãýíý. Ìîíãîë Óëñûí íèéñëýë Óëààíáààòàð õîò ìºí. 2. Ìîíãîë Óëñûí íèéñëýëèéí ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã õóóëèàð òîãòîîíî. ÕΨÐÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝà կÍÈÉ ÝÐÕ, ÝÐÕ ×ªËªª Àðâàí äºðºâä¿ãýýð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñàä õóóëü ¸ñîîð îðøèí ñóóãàà õ¿í á¿ð õóóëü, ø¿¿õèéí ºìíº ýðõ òýãø áàéíà. 2. Õ¿íèéã ¿íäýñ, óãñàà, õýë, àðüñíû ºíãº, íàñ, õ¿éñ, íèéãìèéí ãàðàë, áàéäàë, õºðºí㺠÷èíýý, ýðõýëñýí àæèë, àëáàí òóøààë, øàøèí ø¿òëýã, ¿çýë áîäîë, áîëîâñðîëîîð íü ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàæ ¿ë áîëíî. Õ¿í á¿ð ýðõ ç¿éí ýòãýýä áàéíà. Àðâàí òàâäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí èðãýíèé õàðüÿàëàë õèéãýýä õàðüÿàò áîëîõ, õàðüÿàòààñ ãàðàõ ¿íäýñëýë, æóðìûã ãàãöõ¿¿ õóóëèàð òîãòîîíî. 2. Ìîíãîë Óëñûí èðãýíèéã õàðüÿàòààñ õàñàõ, ýõ îðíîîñîî õººõ, ººð óëñàä øèëæ¿¿ëýí ºãºõèéã õîðèãëîíî. Àðâàí çóðãàäóãààð ç¿éë Ìîíãîë Óëñûí èðãýí äàðààõü ¿íäñýí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã áàòàëãààòàé ýäýëíý: 1/ àìüä ÿâàõ ýðõòýé. Ìîíãîë Óëñûí Ýð¿¿ãèéí õóóëüä çààñàí îíö õ¿íä ãýìò õýðýã ¿éëäñýíèé ó÷èð ø¿¿õèéí õ¿÷èí òºãºëäºð òîãòîîëîîð ÿëûí äýýä õýìæýý îíîãäóóëñíààñ áóñàä òîõèîëäîëä õ¿íèé àìü íàñ áóñíèóëàõûã õàòóó õîðèãëîíî; 2/ ýð¿¿ë, àþóëã¿é îð÷èíä àìüäðàõ, îð÷íû áîõèðäîë, áàéãàëèéí òýíöýë àëäàãäàõààñ õàìãààëóóëàõ ýðõòýé; 3/ õºäëºõ, ¿ë õºäëºõ õºðºí㺠øóäàðãààð îëæ àâàõ, ýçýìøèõ, ºì÷ëºõ, ºâ çàëãàìæëóóëàõ ýðõòýé. Õóâèéí ºì÷èéã õóóëü áóñààð õóðààõ, äàé÷ëàí àâàõûã õîðèãëîíî. Òºð, ò¿¿íèé ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà íü íèéãìèéí çàéëøã¿é õýðýãöýýã ¿íäýñëýí õóâèéí ºì÷èéí ýä õºðºíãèéã äàé÷ëàí àâáàë íºõºõ îëãîâîð, ¿íèéã òºëíº;
4/ àæèë ìýðãýæëýý ÷ºëººòýé ñîíãîõ, õºäºëìºðèéí àÿòàé íºõöºëººð õàíãóóëàõ, öàëèí õºëñ àâàõ, àìðàõ, õóâèéí àæ àõóé ýðõëýõ ýðõòýé. Õýíèéã ÷ õóóëü áóñààð àëáàäàí õºäºëìºðë¿¿ëæ áîëîõã¿é; 5/ ºíäºð íàñëàõ, õºäºëìºðèéí ÷àäâàð àëäàõ, õ¿¿õýä òºð¿¿ëýõ, àñðàõ áîëîí õóóëüä çààñàí áóñàä òîõèîëäîëä ýä, ìºíãºíèé òóñëàìæ àâàõ ýðõòýé; 6/ ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëóóëàõ, ýìíýëãèéí òóñëàìæ àâàõ ýðõòýé. Èðãýäýä ýìíýëãèéí òºëáºðã¿é òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ áîëçîë, æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî; 7/ ñóð÷ áîëîâñðîõ ýðõòýé. Òºðººñ á¿õ íèéòèéí åðºíõèé áîëîâñðîëûã òºëáºðã¿é îëãîíî. Èðãýä òºðººñ òàâèõ øààðäëàãàä íèéöñýí õóâèéí ñóðãóóëü áàéãóóëàí àæèëëóóëæ áîëíî; 8/ ñî¸ë, óðëàã, øèíæëýõ óõààíû ¿éë àæèëëàãàà ÿâóóëàõ, á¿òýýë òóóðâèõ,¿ð øèìèéã íü õ¿ðòýõ ýðõòýé. Çîõèîã÷, øèíý á¿òýýë, íýýëòèéí ýðõèéã õóóëèàð õàìãààëíà; 9/ øóóä áóþó òºëººëºã÷äèéí áàéãóóëëàãààðàà óëàìæëàí òºðèéã óäèðäàõ õýðýãò îðîëöîõ ýðõòýé. Òºðèéí áàéãóóëëàãàä ñîíãîõ, ñîíãîãäîõ ýðõòýé. Ñîíãîõ ýðõèéã àðâàí íàéìàí íàñíààñ ýäýëíý. Ñîíãîãäîõ íàñûã òºðèéí çîõèõ áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëä òàâèõ øààðäëàãûã õàðãàëçàí õóóëèàð òîãòîîíî. 10/ íèéãìèéí áîëîí ººðñäèéí àøèã ñîíèðõîë, ¿çýë áîäëûí ¿¿äíýýñ íàì, îëîí íèéòèéí áóñàä áàéãóóëëàãà áàéãóóëàõ, ñàéí äóðààðàà ýâëýëäýí íýãäýõ ýðõòýé. Íàì,îëîí íèéòèéí áóñàä á¿õ áàéãóóëëàãà íèéãýì, òºðèéí àþóëã¿é áàéäëûã ñàõèæ, õóóëèéã äýýäëýí áèåë¿¿ëíý. Àëü íýãýí íàì,îëîí íèéòèéí áóñàä áàéãóóëëàãàä ýâëýëäýí íýãäñýíèé òºëºº áîëîí ãèø¿¿íèé íü õóâüä õ¿íèéã ÿëãàâàðëàí ãàäóóðõàõ, õýëìýãä¿¿ëýõèéã õîðèãëîíî. Òºðèéí çàðèì òºðëèéí àëáàí õààã÷èéí íàìûí ãèø¿¿íèéã ò¿äãýëç¿¿ëæ áîëíî; 11/ óëñ òºð, ýäèéí çàñàã, íèéãýì ñî¸ëûí àìüäðàë, ãýð á¿ëèéí õàðèëöààíä ýðýãòýé, ýìýãòýé òýãø ýðõòýé. Ãýðëýëò íü õóóëèàð òîãòîîñîí íàñàíä õ¿ðñýí ýðýãòýé, ýìýãòýé õî¸ðûí òýãø ýðõ, ñàéí äóðûí õàðèëöààíä ¿íäýñëýíý. Ãýð á¿ë, ýõ íÿëõàñ, õ¿¿õäèéí àøèã ñîíèðõëûã òºð õàìãààëíà; 12/ òºðèéí áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàíä ºðãºäºë, ãîìäëîî ãàðãàæ øèéäâýðë¿¿ëýõ ýðõòýé. Òºðèéí áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàí íü èðãýäèéí ºðãºäºë, ãîìäëûã õóóëèéí äàãóó øèéäâýðëýõ ¿¿ðýãòýé; 13/ õàëäàøã¿é, ÷ºëººòýé áàéõ ýðõòýé. Õóóëüä çààñàí ¿íäýñëýë, æóðìààñ ãàäóóð äóð ìýäýí õýíèéã ÷ íýãæèõ, áàðèâ÷ëàõ, õîðèõ, ìºðäºí ìºøãèõ, ýðõ ÷ºëººã íü õÿçãààðëàõûã õîðèãëîíî. Õýíä áîëîâ÷ ýð¿¿ ø¿¿ëò òóëãàæ, õ¿íëýã áóñ, õýðöãèé õàíäàæ, íýð òºðèéã íü äîðîìæèëæ áîëîõã¿é. Áàðèâ÷èëñàí øàëòãààí, ¿íäýñëýëèéã áàðèâ÷ëàãäñàí õ¿í,ò¿¿íèé ãýð á¿ëèéíõýí, ºì㺺ëºã÷èä íü õóóëüä çààñàí õóãàöààíä ìýäýãäýíý. Èðãýíèé õóâèéí áà ãýð á¿ë,çàõèäàë õàðèëöààíû íóóö, îðîí áàéðíû õàëäàøã¿é áàéäëûã õóóëèàð õàìãààëíà; 14/ Ìîíãîë Óëñûí õóóëü, îëîí óëñûí ãýðýýíä çààñàí ýðõ, ýðõ ÷ºëºº íü çºð÷èãäñºí ãýæ ¿çâýë óóë ýðõýý õàìãààëóóëàõààð ø¿¿õýä ãîìäîë ãàðãàõ, áóñäûí õóóëü áóñààð ó÷ðóóëñàí õîõèðëûã íºõºí òºë¿¿ëýõ, ººðèéí áîëîí ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿ä, ýöýã ýõ, ¿ð õ¿¿õäèéíõýý ýñðýã ìýä¿¿ëýã ºãºõã¿é áàéõ, ººðèé㺺 ºì㺺ëºõ, õóóëü ç¿éí òóñëàëöàà àâàõ, íîòëîõ áàðèìòûã øàëãóóëàõ, øóäàðãà ø¿¿õýýð ø¿¿ëãýõ, õýðãýý ø¿¿õ àæèëëàãààíä áèåýð
îðîëöîõ, ø¿¿õèéí øèéäâýðèéã äàâæ çààëäàõ, óó÷ëàë õ¿ñýõ ýðõòýé. ªºðºº ººðèéíõºº ýñðýã ìýä¿¿ëýã ºãºõèéã øààðäàõ, ìýä¿¿ëýã ãàðãóóëàõààð øàõàëò ¿ç¿¿ëýõ, õ¿÷ õýðýãëýõèéã õîðèãëîíî. Ãýì áóðóóòàé íü õóóëèéí äàãóó ø¿¿õýýð íîòëîãäîõ õ¿ðòýë õýíèéã ÷ ãýìò õýðýã ¿éëäñýí ãýì áóðóóòàéä òîîöîæ ¿ë áîëíî. Ãýì áóðóóòíû ÿë çýìëýëèéã ò¿¿íèé ãýð á¿ëèéí ãèø¿¿ä, òºðºë ñàäàíä íü õàëäààí õýðýãëýõèéã õîðèãëîíî; 15/ øàøèí ø¿òýõ, ýñ ø¿òýõ ýðõ ÷ºëººòýé; 16/ èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéõ,¿çýë áîäëîî ÷ºëººòýé èëýðõèéëýõ, ¿ã õýëýõ, õýâëýí íèéòëýõ, òàéâàí æàãñààë, öóãëààí õèéõ ýðõ ÷ºëººòýé. Æàãñààë, öóãëààí õèéõ æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî; 17/ òºð, ò¿¿íèé áàéãóóëëàãààñ õóóëü ¸ñîîð òóñãàéëàí õàìãààëáàë çîõèõ íóóöàä õàìààðàõã¿é àñóóäëààð ìýäýýëýë õàéõ, õ¿ëýýí àâàõ ýðõòýé. Õ¿íèé ýðõ, íýð òºð, àëäàð õ¿íä, óëñûã áàòëàí õàìãààëàõ, ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàë, íèéãìèéí õýâ æóðìûã õàíãàõ çîðèëãîîð çàäðóóëæ ¿ë áîëîõ òºð, áàéãóóëëàãà, õóâü õ¿íèé íóóöûã õóóëèàð òîãòîîí õàìãààëíà; 18/ óëñûíõàà íóòàã äýâñãýðò ÷ºëººòýé çîð÷èõ, ò¿ð áóþó áàéíãà îðøèí ñóóõ ãàçðàà ñîíãîõ, ãàäààäàä ÿâàõ,îðøèí ñóóõ, ýõ îðîíäîî áóöàæ èðýõ ýðõòýé. Ãàäààäàä ÿâàõ, îðøèí ñóóõ ýðõèéã ¿íäýñíèé áîëîí õ¿í àìûí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, íèéãìèéí õýâ æóðìûã õàìãààëàõûí òóëä çºâõºí õóóëèàð õÿçãààðëàæ áîëíî. Àðâàí äîëäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí èðãýí øóäàðãà, õ¿íëýã ¸ñûã ýðõýìëýí äàðààõü ¿íäñýí ¿¿ðãèéã ¸ñ÷ëîí áèåë¿¿ëíý: 1/ ¯íäñýí õóóëü, áóñàä õóóëèéã äýýäëýí õ¿íäýòãýæ, ñàõèí áèåë¿¿ëýõ; 2/ õ¿íèé íýð òºð, àëäàð õ¿íä, ýðõ, õóóëü ¸ñíû àøèã ñîíèðõëûã õ¿íäýòãýõ; 3/ õóóëèàð íîãäóóëñàí àëáàí òàòâàð òºëºõ; 4/ ýõ îðíîî õàìãààëàõ, õóóëèéí äàãóó öýðãèéí àëáà õààõ. 2. Õºäºëìºðëºõ, ýð¿¿ë ìýíäýý õàìãààëàõ, ¿ð õ¿¿õäýý ºñãºí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ, áàéãàëü îð÷íîî õàìãààëàõ íü èðãýí á¿ðèéí æóðàìò ¿¿ðýã ìºí. Àðâàí íàéìäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýðò áàéãàà ãàäààäûí èðãýíèé ýðõ, ¿¿ðãèéã Ìîíãîë Óëñûí õóóëü, óóë èðãýíèéã õàðüÿàëñàí óëñòàé áàéãóóëñàí ãýðýýãýýð òîãòîîíî. 2. Ìîíãîë Óëñ îëîí óëñûí ãýðýýãýýð ãàäààäûí èðãýíèé ýðõ, ¿¿ðãèéã òîäîðõîéëîõäîî óóë èðãýíèéã õàðüÿàëñàí óëñòàé ýíý òàëààð õàðèëöàí àäèë áàéõ çàð÷èì áàðèìòàëíà. Ç. Ìîíãîë Óëñ íóòàã äýâñãýðòýý áàéãàà õàðüÿàëàëã¿é õ¿íèé ýðõ, ¿¿ðãèéã ººðèéí õóóëèàð òîãòîîíî. 4. ¯çýë áîäîë, óëñ òºðèéí õèéãýýä øóäàðãà ¸ñíû áóñàä ¿éë àæèëëàãààíûõàà óëìààñ õàâ÷èãäàí ìºøãºãäñºí ãàäààäûí èðãýí, õàðüÿàëàëã¿é õ¿í ¿íäýñëýë á¿õèé õ¿ñýëò ãàðãàâàë Ìîíãîë Óëñàä îðîãíîõ ýðõ îëãîæ áîëíî.
5. ¯íäñýí õóóëèéí àðâàí çóðãàäóãààð ç¿éëä çààñàí Ìîíãîë Óëñûí èðãýíèé ¿íäñýí ýðõ, ýðõ ÷ºëººã òóñ óëñûí íóòàã äýâñãýðò áàéãàà ãàäààäûí èðãýí, õàðüÿàëàëã¿é õ¿íä ýäë¿¿ëýõäýý Ìîíãîë Óëñûí íýãäýí îðñîí îëîí óëñûí ãýðýýíä çààñàí õ¿íèé ñàëøã¿é ýðõýýñ áóñàä ýðõèéí õóâüä ¿íäýñíèé áîëîí õ¿í àìûí àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ, íèéãìèéí õýâ æóðìûã õàìãààëàõûí òóëä õóóëèàð çîõèõ õÿçãààðëàë òîãòîîæ áîëíî. Àðâàí åñä¿ãýýð ç¿éë 1. Òºðººñ õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàíãàõóéö ýäèéí çàñàã, íèéãýì, õóóëü ç¿éí áîëîí áóñàä áàòàëãààã á¿ðä¿¿ëýõ, õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã çºð÷èõòýé òýìöýõ, õºíäºãäñºí ýðõèéã ñýðãýýí ýäë¿¿ëýõ ¿¿ðãèéã èðãýíèéõýý ºìíº õàðèóöíà. 2. Îíö áîëîí äàéíû áàéäàë çàðëàñàí òîõèîëäîëä ¯íäñýí õóóëü, áóñàä õóóëüä çààñàí õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã ãàãöõ¿¿ õóóëèàð õÿçãààðëàæ áîëíî. Òèéíõ¿¿ õÿçãààðëàñàí õóóëü íü õ¿íèé àìüä ÿâàõ ýðõ, èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéõ, øàøèí ø¿òýõ, ýñ ø¿òýõ ýðõ ÷ºëºº, ò¿¿í÷ëýí õýíä áîëîâ÷ ýð¿¿ ø¿¿ëò òóëãàõ,õ¿íëýã áóñ, õýðöãèé õàíäàõûã õîðèãëîñîí õóóëèéí çààëòûã ¿ë õºíäºíº. Ç. Õ¿í ýðõ, ýðõ ÷ºëººãºº ýäëýõäýý ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäàë, áóñàä õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õîõèðîîæ, íèéãìèéí õýâ æóðìûã ãàæóóäóóëæ áîëîõã¿é. ÃÓÐÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝà ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÒªÐÈÉÍ ÁÀÉÃÓÓËÀË ÍÝÃ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÈÕ ÕÓÐÀË Õîðüäóãààð ç¿éë Ìîíãîë Óëñûí Èõ Õóðàë áîë òºðèéí ýðõ áàðèõ äýýä áàéãóóëëàãà ìºí áºãººä õóóëü òîãòîîõ ýðõ ìýäëèéã ãàãöõ¿¿ Óëñûí Èõ Õóðàëä õàäãàëíà. Õîðèí íýãä¿ãýýð ç¿éë 1. Óëñûí Èõ Õóðàë íýã òàíõèìòàé, äàëàí çóðãààí ãèø¿¿íòýé áàéíà. 2. Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿íèéã Ìîíãîë Óëñûí ñîíãóóëèéí ýðõ á¿õèé èðãýä íèéòýýðýý, ÷ºëººòýé, øóóä ñîíãîõ ýðõèéí ¿íäñýí äýýð ñàíàëàà íóóöààð ãàðãàæ, äºðâºí æèëèéí õóãàöààãààð ñîíãîíî. Ç. Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿íýýð Ìîíãîë Óëñûí õîðèí òàâàí íàñ õ¿ðñýí, ñîíãóóëèéí ýðõ á¿õèé èðãýíèéã ñîíãîíî. 4. Óëñûí Èõ Õóðëûí ñîíãóóëèéí æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî. Õîðèí õî¸ðäóãààð ç¿éë 1. Óëñûí íèéò íóòàã äýâñãýð áóþó çàðèì õýñãèéã íü õàìàðñàí ãýíýòèéí àþóë òîõèîëäñîí, äàéíû áà íèéòèéí ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäàë ¿¿ññýí çýðýã îíöãîé íºõöºëèéí
óëìààñ ýýëæèò ñîíãóóëü ÿâóóëàõ áîëîìæã¿é áîë ìºíõ¿¿ íºõöºë àðèëæ, øèíý ñîíãîãäñîí ãèø¿¿äýý òàíãàðàã ºðãºòºë Óëñûí Èõ Õóðàë á¿ðýí ýðõýý õýðýãæ¿¿ëíý. 2. Óëñûí Èõ Õóðàë á¿ðýí ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæã¿é ãýæ íèéò ãèø¿¿íèé ãóðàâíû õî¸ðîîñ äîîøã¿é íü ¿çñýíýýð áóþó ýñõ¿ë ìºíõ¿¿ øàëòãààíààð Åðºíõèéëºã÷ Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãàòàé çºâøèëöºí ñàíàë áîëãîñíîî𠺺𺺠òàðàõ øèéäâýð ãàðãàæ áîëíî. Èéíõ¿¿ òàðàõ øèéäâýð ãàðãàñàí áîë øèíý ñîíãîãäñîí ãèø¿¿äýý òàíãàðàã ºðãºòºë Óëñûí Èõ Õóðàë á¿ðýí ýðõýý ýäýëíý. ¯íäñýí õóóëüä ººðººð çààãààã¿é áîë Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéäûã òîìèëîõ ñàíàëûã Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëñíýýñ õîéø äº÷èí òàâ õîíîãèéí äîòîð Óëñûí Èõ Õóðàë õýëýëöýí øèéäâýðëýæ ÷àäààã¿é áîë ººðºº òàðàõ áóþó ýñõ¿ë Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ Óëñûí Èõ Õóðëûã òàðààõ òóõàé øèéäâýð ãàðãàíà. /Ýíý çààëòûã 1999 îíû 12 äóãààð ñàðûí 24-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð íýìñýí áºãººä ¯íäñýí Õóóëèéí Öýöèéí 2000 îíû 02 äóãààð òîãòîîëîîð õ¿÷èíã¿é áîëñîí. ̺í 2000 îíû 12 äóãààð ñàðûí 14-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð íýìñýí/ Õîðèí ãóðàâäóãààð ç¿éë 1. Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿í áîë àðä ò¿ìíèé ýë÷ ìºí áºãººä íèéò èðãýí, óëñûí àøèã ñîíèðõëûã ýðõýìëýí áàðèìòàëíà. 2. Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿íèé á¿ðýí ýðõ íü Òºðèéí ñ¿ëäýíäýý òàíãàðàã ºðãºñíººð ýõýëæ, Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðààãèéí ñîíãóóëèàð øèíý ñîíãîãäñîí ãèø¿¿ä òàíãàðàã ºðãºñíººð äóóñãàâàð áîëíî. Õîðèí äºðºâä¿ãýýð ç¿éë 1. Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà, äýä äàðãûã Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿äèéí äîòðîîñ íýð äýâø¿¿ëýí ñàíàëàà èëýýð ãàðãàæ ñîíãîíî. Óëñûí Èõ Õóðëûí òóõàéí ñîíãóóëèéí ä¿íä áèé áîëñîí íàì, ýâñëèéí á¿ëýã òóñ á¿ðýýñ Óëñûí Èõ Õóðëûí äýä äàðãûã ñîíãîíî. /Ýíý õýñãèéã 1999 îíû 12 äóãààð ñàðûí 24-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð ººð÷ëºí íàéðóóëñàí áºãººä ¯íäñýí Õóóëèéí Öýöèéí 2000 îíû 02 äóãààð òîãòîîëîîð õ¿÷èíã¿é áîëñîí. ̺í 2000 îíû 12 äóãààð ñàðûí 14-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð ººð÷ëºí íàéðóóëñàí/ 2. Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà, äýä äàðãûí á¿ðýí ýðõèéí õóãàöàà äºðâºí æèë áàéõ áºãººä õóóëüä çààñàí ¿íäýñëýëýýð õóãàöààíààñ íü ºìíº ÷ºëººëæ, îãöðóóëæ áîëíî. Õîðèí òàâäóãààð ç¿éë 1. Óëñûí Èõ Õóðàë òºðèéí äîòîîä, ãàäààä áîäëîãûí àëü ÷ àñóóäëûã ñàíàà÷ëàí õýëýëöýæ áîëîõ áºãººä äàðààõü àñóóäëûã ººðèéí îíöãîé á¿ðýí ýðõýä õàäãàëæ øèéäâýðëýíý: 1/ õóóëü áàòëàõ, íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ; 2/ òºðèéí äîòîîä, ãàäààä áîäëîãûí ¿íäñèéã òîäîðõîéëîõ; 3/ Åðºíõèéëºã÷èéí áà Óëñûí Èõ Õóðàë, ò¿¿íèé ãèø¿¿íèé ñîíãóóëèéã òîâëîí çàðëàõ;
4/ Óëñûí Èõ Õóðëûí Áàéíãûí õîðîî, Çàñãèéí ãàçàð, õóóëüä çààñíààð Óëñûí Èõ Õóðàëä àæëàà øóóä õàðèóöàí òàéëàãíàäàã áóñàä áàéãóóëëàãûí á¿òýö, á¿ðýëäýõ¿¿íèéã òîãòîîõ, ººð÷ëºõ; 5/ Åðºíõèéëºã÷èéã ñîíãîãäñîí ãýæ ¿çýæ á¿ðýí ýðõèéã íü õ¿ëýýí çºâøººðñºí õóóëü ãàðãàõ, ÷ºëººëºõ, îãöðóóëàõ; 6/ Åðºíõèé ñàéä, Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿ä, õóóëüä çààñíààð Óëñûí Èõ Õóðàëä àæëàà øóóä õàðèóöàí òàéëàãíàäàã áóñàä áàéãóóëëàãûí á¿ðýëäýõ¿¿íèéã òîìèëîõ, ººð÷ëºõ, îãöðóóëàõ; 7/ òºðèéí ñàíõ¿¿, çýýë, àëáàí òàòâàð, ìºíãºíèé áîäëîãî, óëñûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õºãæëèéí ¿íäñýí ÷èãëýëèéã òîäîðõîéëæ, Çàñãèéí ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíû õºòºëáºð, óëñûí òºñºâ, ò¿¿íèé ã¿éöýòãýëèéí òàéëàíã áàòëàõ; 8/ õóóëü, Óëñûí Èõ Õóðëûí áóñàä øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã õÿíàí øàëãàõ; 9/ óëñûí õèë òîãòîîõ; 10/ Ìîíãîë Óëñûí á¿ðýëäýõ¿¿í, á¿ðýí ýðõèéã òîãòîîõ;
¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí çºâëºëèéí á¿òýö,
11/ Çàñãèéí ãàçðûí ºðãºí ìýä¿¿ëñíýýð Ìîíãîë Óëñûí çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí õóâààðèéã áàòëàõ, ººð÷ëºõ; 12/ íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áîëîí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîî, çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë àæèëëàãààíû ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã òîãòîîõ; 13/ óëñûí öîë, îäîí, ìåäàëü, öýðãèéí äýýä öîë áèé áîëãîõ, òºðèéí àëáàíû çàðèì òóñãàé ñàëáàðûí àëáàí òóøààëûí çýðýã äýâèéã òîãòîîõ; 14/ ºðøººë ¿ç¿¿ëýõ øèéäâýð ãàðãàõ; 15/ Çàñãèéí ãàçðûí ºðãºí ìýä¿¿ëñíýýð Ìîíãîë Óëñûí îëîí óëñûí ãýðýýã ñî¸ðõîí áàòëàõ, öóöëàõ, ãàäààä óëñòàé äèïëîìàò õàðèëöàà òîãòîîõ, öóöëàõ; 16/ àðä íèéòèéí ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëàõ. Ñîíãóóëèéí ýðõ á¿õèé èðãýäèéí îëîíõè íü îðîëöñîí àðä íèéòèéí ñàíàë àñóóëãûã õ¿÷èíòýéä òîîöîæ, îëîíõèéí ñàíàë àâñàí àñóóäëûã øèéäâýðëýãäñýí ãýæ ¿çíý; 17/ Ìîíãîë Óëñûí òóñãààð òîãòíîë, á¿ðýí ýðõò áàéäàëä áóñàä óëñààñ àþóë çàíàë ó÷ðóóëæ, çýâñýãëýí õàëäâàë äàéí á¿õèé áàéäàë çàðëàõ, öóöëàõ; 18/ ýíý ç¿éëèéí 2, Ç äàõü õýñýãò çààñàí îíöãîé íºõöºëä óëñûí íèéò íóòàã äýâñãýðò áóþó çàðèì õýñýãò íü îíö áîëîí äàéíû áàéäàë çàðëàõ, ýñõ¿ë ýíý òóõàé ãàðãàñàí Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèãèéã áàòëàõ, õ¿÷èíã¿é áîëãîõ. 2. Äàðààõü îíöãîé íºõöºë áèé áîëñîí ¿åä ¿ð äàãàâðûã íü àðèëãàõ, õ¿í àì, íèéãìèéí àìüäðàëûã õýâèéí áîëãîõûí òóëä îíö áàéäàë çàðëàæ áîëíî: 1/ óëñûí íèéò íóòàã äýâñãýðò áóþó çàðèì õýñýãò íü îðøèí ñóóãàà õ¿í àìûí àìü íàñ, ýð¿¿ë ìýíä, àæ àìüäðàë, íèéòèéí àþóëã¿é áàéäàëä øóóä àþóë ó÷ðóóëñàí áóþó ó÷ðóóëàõóéö áàéãàëèéí ãàìøèã, ãýíýòèéí áóñàä àþóë òîõèîëäñîí;
2/ ¯íäñýí õóóëèéí äýã æóðàì, íèéãìèéí õóóëü ¸ñíû òîãòîëöîî îðøèí òîãòíîõîä çàíàëõèéëñýí àëèâàà áàéãóóëëàãà, á¿ëýã õ¿íèé çîõèîí áàéãóóëàëò á¿õèé õ¿÷ õýðýãëýñýí õóóëü áóñ ¿éë àæèëëàãààíû óëìààñ ¿¿ññýí íèéòèéí ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäëûã òºðèéí áàéãóóëëàãà ýðõ õýìæýýíèéõýý äîòîð åðäèéí àðãà õýðýãñëýýð òîõèíóóëàõ áîëîìæã¿é áîëñîí. Ç. Óëñûí íèéò íóòàã äýâñãýðò áóþó çàðèì õýñýãò íü íèéòèéí ýìõ çàìáàðààã¿é áàéäàë ¿¿ñ÷, çýâñýãò ìºðãºë人íä õ¿ðñýí, òèéì ìºðãºë人í ãàðàõ áîäèò àþóë áèé áîëñîí, áóñàä óëñààñ öýðãèéí õ¿÷ýýð ò¿ðýìãèéëýí õàëäñàí, ýñõ¿ë òèéíõ¿¿ õàëäàõ íü áîäèòîé áîëñîí ¿åä äàéíû áàéäàë çàðëàæ áîëíî. 4. Óëñûí Èõ Õóðëûí áóñàä á¿ðýí ýðõ, çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë àæèëëàãààíû æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî. Õîðèí çóðãàäóãààð ç¿éë 1. Åðºíõèéëºã÷, Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿í, Çàñãèéí ãàçàð õóóëü ñàíàà÷ëàõ ýðõ ýäýëíý. 2. Èðãýä, áóñàä áàéãóóëëàãà õóóëèéí òºñëèéí òóõàé ñàíàëàà õóóëü ñàíàà÷ëàã÷èä óëàìæèëíà. Ç. Ìîíãîë Óëñûí õóóëèéã Óëñûí Èõ Õóðàë àëáàí ¸ñîîð íèéòëýõ áºãººä õýðýâ õóóëüä ººðººð çààãààã¿é áîë èéíõ¿¿ íèéòýëñíýýñ õîéø àðàâ õîíîãèéí äàðàà õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. Õîðèí äîëäóãààð ç¿éë 1. Óëñûí Èõ Õóðàë á¿ðýí ýðõýý ÷óóëãàí, çîõèîí áàéãóóëàëòûí áóñàä õýëáýðýýð õýðýãæ¿¿ëíý. 2. Óëñûí Èõ Õóðëûí ýýëæèò ÷óóëãàí õàãàñ æèë òóòàì íýã óäàà òàâèàñ äîîøã¿é àæëûí ºäºð ÷óóëíà. /Ýíý õýñãèéã 1999 îíû 12 äóãààð ñàðûí 24-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð ººð÷ëºí íàéðóóëñàí áºãººä ¯íäñýí Õóóëèéí Öýöèéí 2000 îíû 02 äóãààð òîãòîîëîîð õ¿÷èíã¿é áîëñîí. ̺í 2000 îíû 12 äóãààð ñàðûí 14-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð ººð÷ëºí íàéðóóëñàí/ Ç. Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿äèéí ãóðàâíû íýãýýñ äýýøõèéí øààðäñàíààð, ýñõ¿ë Åðºíõèéëºã÷, Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãûí ñàíàà÷èëãààð ýýëæèò áóñ ÷óóëãàí ÷óóëæ áîëíî. 4. Óëñûí Èõ Õóðëûí àíõäóãààð ÷óóëãàíûã ñîíãóóëü ÿâóóëñàí ºäðººñ õîéø ãó÷ õîíîãèéí äîòîð Åðºíõèéëºã÷, áóñàä ÷óóëãàíûã Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà òîâëîí çàðëàíà. 5. Åðºíõèéëºã÷ îíö áîëîí äàéíû áàéäàë çàðëàâàë ò¿¿íýýñ õîéø äàëàí õî¸ð öàãèéí äîòîð Óëñûí Èõ Õóðàë îíöãîé ÷óóëãàíàà òóñãàéëàí òîâëîõã¿éãýýð ÷óóëíà. 6. Óëñûí Èõ Õóðëûí ÷óóëãàíû áîëîí Áàéíãûí õîðîîíû õóðàëäààíûã ãèø¿¿äèéí îëîíõè íü õ¿ðýëöýí èðñíýýð õ¿÷èíòýéä ¿çýæ, õóðàëäààíä îðîëöñîí ãèø¿¿äèéí îëîíõèéí ñàíàëààð àñóóäëûã øèéäâýðëýíý. Åðºíõèé ñàéä, Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿íèéã òîìèëîõ
òóõàé àñóóäàë, ò¿¿í÷ëýí õóóëüä ººðººð çààãààã¿é áîë áóñàä àñóóäëûã ñàíàëàà èëýýð ãàðãàæ øèéäâýðëýíý. /Ýíý õýñãèéã 1999 îíû 12 äóãààð ñàðûí 24-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð ººð÷ëºí íàéðóóëñàí áºãººä ¯íäñýí Õóóëèéí Öýöèéí 2000 îíû 02 äóãààð òîãòîîëîîð õ¿÷èíã¿é áîëñîí. ̺í 2000 îíû 12 äóãààð ñàðûí 14-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð ººð÷ëºí íàéðóóëñàí/ Õîðèí íàéìäóãààð ç¿éë. 1. Óëñûí Èõ Õóðàë ¿éë àæèëëàãààíûõàà çîõèõ ñàëáàð, ÷èãëýëýýð Áàéíãûí õîðîîäòîé áàéíà. 2. Áàéíãûí õîðîîíû á¿ðýí ýðõ, çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë àæèëëàãààíû æóðìûã Óëñûí Èõ Õóðàë òîãòîîíî. Õîðèí åñä¿ãýýð ç¿éë 1. Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿í á¿ðýí ýðõèéíõýý õóãàöààíä óëñûí òºñ⺺ñ öàëèí àâíà. Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿í íü Åðºíõèé ñàéä, Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿íýýñ áóñàä, õóóëèàð òîãòîîñîí ¿¿ðýãò íü ¿ë õàìààðàõ àæèë, àëáàí òóøààë õàâñàð÷ áîëîõã¿é. /Ýíý õýñãèéã 1999 îíû 12 äóãààð ñàðûí 24-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð ººð÷ëºí íàéðóóëñàí áºãººä ¯íäñýí Õóóëèéí Öýöèéí 2000 îíû 02 äóãààð òîãòîîëîîð õ¿÷èíã¿é áîëñîí. ̺í 2000 îíû 12 äóãààð ñàðûí 14-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð ººð÷ëºí íàéðóóëñàí/ 2. Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿íèé õàëäàøã¿é áàéäëûã õóóëèàð õàìãààëíà. Ç. Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿í ãýìò õýðýãò õîëáîãäñîí òóõàé àñóóäëûã Óëñûí Èõ Õóðëûí ÷óóëãàíààð õýëýëöýæ, á¿ðýí ýðõèéã íü ò¿äãýëç¿¿ëýõ ýñýõèéã øèéäâýðëýíý. Óóë ãèø¿¿í ãýìò õýðýã ¿éëäñýí ãýæ ø¿¿õ òîãòîîâîë Óëñûí Èõ Õóðàë ò¿¿íèéã ãèø¿¿íýýñ íü ýã¿¿ëýí òàòíà. ÕΨÐ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÅЪÍÕÈÉ˪Ã× Ãó÷äóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèéëºã÷ áîë òºðèéí òýðã¿¿í, Ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé ýâ íýãäëèéã èëýðõèéëýã÷ ìºí. 2. Åðºíõèéëºã÷ººð äº÷èí òàâàí íàñ õ¿ðñýí, ñ¿¿ëèéí òàâààñ äîîøã¿é æèë ýõ îðîíäîî áàéíãà îðøèí ñóóñàí, Ìîíãîë Óëñûí óóãóóë èðãýíèéã äºðâºí æèëèéí õóãàöààãààð ñîíãîíî. Ãó÷èí íýãä¿ãýýð ç¿éë 1. Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëü õî¸ð øàòòàé áàéíà. 2. Óëñûí Èõ Õóðàëä ñóóäàë á¿õèé íàì äàíãààðàà áóþó õàìòðàí Åðºíõèéëºã÷èä òóñ á¿ð íýã õ¿íèé íýð äýâø¿¿ëíý.
Ç. Àíõàí øàòíû ñîíãóóëüä Ìîíãîë Óëñûí ñîíãóóëèéí ýðõ á¿õèé èðãýä íèéòýýðýý, ÷ºëººòýé, øóóä ñîíãîõ ýðõòýé îðîëöîæ, Åðºíõèéëºã÷èä íýð äýâøèã÷èéí òàëààð ñàíàëàà íóóöààð ãàðãàíà. 4. Åðºíõèéëºã÷èéí àíõàí øàòíû ñîíãóóëüä îðîëöñîí íèéò ñîíãîã÷èéí îëîíõèéí ñàíàë àâñàí íýð äýâøèã÷èéã Óëñûí Èõ Õóðàë Åðºíõèéëºã÷ººð ñîíãîãäñîí ãýæ ¿çýæ á¿ðýí ýðõèéã íü õ¿ëýýí çºâøººðñºí õóóëü ãàðãàíà. 5. Åðºíõèéëºã÷èä íýð äýâøèã÷äèéí õýí íü ÷ èéíõ¿¿ ñîíãîã÷äûí îëîíõèéí ñàíàë àâààã¿é áîë àíõíû ñàíàë õóðààëòàä îðîëöñîí íèéò ñîíãîã÷èéí õàìãèéí îëîí ñàíàë àâñàí õî¸ð õ¿íèéã äàõèí ñàíàë õóðààëòàä îðóóëíà. Äàõèí ñàíàë õóðààëòààð ñîíãóóëüä îðîëöñîí íèéò ñîíãîã÷èéí îëîíõèéí ñàíàë àâñàí íýð äýâøèã÷èéã Óëñûí Èõ Õóðàë Åðºíõèéëºã÷ººð ñîíãîãäñîí ãýæ ¿çýæ á¿ðýí ýðõèéã íü õ¿ëýýí çºâøººðñºí õóóëü ãàðãàíà. 6. Õýðýâ õî¸ð äàõü ñàíàë õóðààëòààð Åðºíõèéëºã÷èä íýð äýâøèã÷äèéí õýí íü ÷ èéíõ¿¿ ñîíãîã÷äûí îëîíõèéí ñàíàë àâààã¿é áîë äàõèí ñîíãóóëü ÿâóóëíà. 7. Åðºíõèéëºã÷èéã çºâõºí íýã óäàà óëèðóóëàí ñîíãîæ áîëíî. 8. Åðºíõèéëºã÷ íü Åðºíõèé ñàéä, Óëñûí Èõ Õóðàë, Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, õóóëèàð òîãòîîñîí ¿¿ðýãò íü ¿ë õàìààðàõ áóñàä àæèë, àëáàí òóøààë õàâñàð÷ áîëîõã¿é. Õýðýâ Åðºíõèéëºã÷ ººð àæèë, àëáàí òóøààë ýðõýëæ áàéãàà áîë òàíãàðàã ºðãºñºí ºäðººñºº ýõëýí óóë ¿¿ðãýýñ ÷ºëººëºãäºíº. Ãó÷èí õî¸ðäóãààð ç¿éë 1. Åðºíõèéëºã÷èéí á¿ðýí ýðõ òàíãàðàã ºðãºñíººð Åðºíõèéëºã÷ òàíãàðàã ºðãºñíººð äóóñãàâàð áîëíî.
ýõýëæ, øèíý ñîíãîãäñîí
2. Åðºíõèéëºã÷ ñîíãîãäñîíîîñîî õîéø ãó÷ õîíîãèéí äîòîð “Ìîíãîë Óëñûí òóñãààð òîãòíîë, á¿ðýí ýðõò áàéäàë, àðä ò¿ìíèéõýý ýðõ ÷ºëºº, ¿íäýñíèé ýâ íýãäëèéã ýðõýìëýí õàìãààëæ, ¯íäñýí õóóëèéã äýýäëýí ñàõèæ, Åðºíõèéëºã÷èéí ¿¿ðãèéã øóäàðãààð áèåë¿¿ëýõýý áàòëàí òàíãàðàãëàÿ” õýìýýí Óëñûí Èõ Õóðàëä òàíãàðàã ºðãºíº. Ãó÷èí ãóðàâäóãààð ç¿éë 1. Åðºíõèéëºã÷ äàðààõü ¿íäñýí á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý: 1/ Óëñûí Èõ Õóðëûí áàòàëñàí õóóëü, áóñàä øèéäâýðò á¿õýëä íü áóþó çàðèì õýñýãò íü õîðèã òàâèõ. Åðºíõèéëºã÷èéí òàâüñàí õîðèãèéã Óëñûí Èõ Õóðëààð õýëýëöýæ, ÷óóëãàíä îðîëöñîí íèéò ãèø¿¿íèé ãóðàâíû õî¸ð íü õ¿ëýýæ àâààã¿é áîë óã õóóëü, øèéäâýð õ¿÷èí òºãºëäºð õýâýýð ¿ëäýíý; 2/ Óëñûí Èõ Õóðàëä îëîíõè ñóóäàë àâñàí íàì, ýâñëýýñ íýð äýâø¿¿ëñýí õ¿íèéã; àëü ÷ íàì, ýâñýë îëîíõèéí ñóóäàë àâààã¿é áîë õàìãèéí îëîí ñóóäàë àâñàí íàì, ýâñýë áóñàä íàì, ýâñýëòýé çºâøèëöºí íýð äýâø¿¿ëñýí õ¿íèéã; õýðýâ õàìãèéí îëîí ñóóäàë àâñàí íàì, ýâñýë áóñàä íàì, ýâñýëòýé çºâøèëöºæ Åðºíõèé ñàéäàä íýð äýâø¿¿ëæ ÷àäààã¿é áîë Óëñûí Èõ Õóðàëä ñóóäàë àâñàí íàì, ýâñýë çºâøèëöºí îëîíõèîðîî íýð äýâø¿¿ëñýí õ¿íèéã Åðºíõèé ñàéäààð òîìèëîõ ñàíàëûã òàâ õîíîãèéí äîòîð Óëñûí Èõ Õóðàëä îðóóëàõ; /Ýíý çààëòûã 1999 îíû 12 äóãààð ñàðûí 24-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð ººð÷ëºí íàéðóóëñàí áºãººä ¯íäñýí Õóóëèéí Öýöèéí 2000 îíû 02 äóãààð òîãòîîëîîð õ¿÷èíã¿é áîëñîí. ̺í 2000 îíû 12 äóãààð ñàðûí 14-íèé
ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð ººð÷ëºí íàéðóóëñàí/ 3/ ººðèéí á¿ðýí ýðõýä õàìààðàõ àñóóäëààð Çàñãèéí ãàçàðò ÷èãëýë ºãºõ. Ýíý òàëààð Åðºíõèéëºã÷ çàðëèã ãàðãàâàë ò¿¿íä Åðºíõèé ñàéä ãàðûí ¿ñýã çóðñíààð õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî; 4/ ãàäààä õàðèëöààíä óëñàà á¿ðýí ýðõòýé òºëººëæ, Óëñûí Èõ Õóðàëòàé çºâøèëöºí Ìîíãîë Óëñûí íýðèéí ºìíººñ îëîí óëñûí ãýðýý áàéãóóëàõ; 5/ Ìîíãîë Óëñààñ ãàäààä óëñàä ñóóõ á¿ðýí ýðõò òºëººëºã÷èéí ãàçðûí òýðã¿¿íèéã Óëñûí Èõ Õóðàëòàé çºâøèëöºí òîìèëîõ áóþó ýã¿¿ëýí òàòàõ; 6/ Ìîíãîë Óëñàä ñóóõ ãàäààä óëñûí á¿ðýí ýðõò òºëººëºã÷èéí ãàçðûí òýðã¿¿íèé èòãýìæëýõ, ýã¿¿ëýí òàòàõ æóóõ áè÷ãèéã õ¿ëýýí àâàõ; 7/ óëñûí öîë, öýðãèéí äýýä öîë õ¿ðòýýõ, îäîí, ìåäàëèàð øàãíàõ; 8/ óó÷ëàë ¿ç¿¿ëýõ; 9/ Ìîíãîë Óëñûí õàðüÿàò áîëîõ, õàðüÿàòààñ ãàðàõ, òóñ óëñàä îðîãíîõ ýðõ îëãîõ àñóóäëûã øèéäâýðëýõ; 10/ Ìîíãîë Óëñûí ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûí çºâëºëèéã òýðã¿¿ëýõ; 11/ á¿õ íèéòèéí áóþó õýñýã÷èëñýí öýðãèéí äàé÷èëãàà çàðëàõ; 12/ ¯íäñýí õóóëèéí õîðèí òàâäóãààð ç¿éëèéí 2, Ç äàõü õýñýãò çààñàí îíöãîé íºõöºë áèé áîëáîë Óëñûí Èõ Õóðëûí ÷óóëãàíû ÷ºëºº öàãò, õîéøëóóëøã¿é òîõèîëäîëä óëñûí íèéò íóòàã äýâñãýðò áóþó çàðèì õýñýãò íü îíö áîëîí äàéíû áàéäàë çàðëàõ, ò¿¿í÷ëýí öýðýã õºäºëãºõ çàõèðàìæ ºãºõ. Îíö áàéäàë, äàéíû áàéäàë çàðëàñàí Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèãèéã Óëñûí Èõ Õóðàë óóë çàðëèã ãàðñíààñ õîéø äîëîî õîíîãèéí äîòîð õýëýëöýæ áàòëàõ áóþó õ¿÷èíã¿é áîëãîíî. Õýðýâ Óëñûí Èõ Õóðàë øèéäâýð ãàðãààã¿é áîë óóë çàðëèã õ¿÷èíã¿é áîëíî. 2. Åðºíõèéëºã÷ Ìîíãîë Óëñûí çýâñýãò õ¿÷íèé åðºíõèé êîìàíäëàã÷ áàéíà. Ç. Åðºíõèéëºã÷ Óëñûí Èõ Õóðàëä áîëîí àðä ò¿ìýíäýý õàíäàí èëãýýëò ãàðãàæ, ÷óóëãàíä ººðèéí òààëëààð îðîëöîí óëñ îðíû äîòîîä, ãàäààä áàéäëûí íýí ÷óõàë àñóóäëààð ìýäýýëæ, ñàíàëàà îðóóëæ áîëíî. 4. Åðºíõèéëºã÷èä òîäîðõîé á¿ðýí ýðõèéã çºâõºí õóóëèàð îëãîæ áîëíî. Ãó÷èí äºðºâä¿ãýýð ç¿éë 1. Åðºíõèéëºã÷ á¿ðýí ýðõèéíõýý õ¿ðýýíä õóóëüä íèéö¿¿ëýí çàðëèã ãàðãàíà. 2. Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã õóóëüä íèéöýýã¿é áîë Åðºíõèéëºã÷ ººðºº áóþó Óëñûí Èõ Õóðàë õ¿÷èíã¿é áîëãîíî. Ãó÷èí òàâäóãààð ç¿éë 1. Åðºíõèéëºã÷ Óëñûí Èõ Õóðàëä àæëàà õàðèóöíà.
2. Åðºíõèéëºã÷ òàíãàðãààñàà íÿöàæ ¯íäñýí õóóëü, Åðºíõèéëºã÷èéí á¿ðýí ýðõèéã çºð÷âºë ¯íäñýí õóóëèéí öýöèéí ä¿ãíýëòèéã ¿íäýñëýí Óëñûí Èõ Õóðëààð õýëýëöýæ ÷óóëãàíä îðîëöñîí íèéò ãèø¿¿íèé äèéëýíõ îëîíõèéí ñàíàëààð îãöðóóëíà. Ãó÷èí çóðãàäóãààð ç¿éë 1. Åðºíõèéëºã÷èéí áèå, ºð㺺, óíàà õàëäàøã¿é äàðõàí áàéíà. 2. Åðºíõèéëºã÷èéí íýð òºð, õàëäàøã¿é áàéäëûã õóóëèàð õàìãààëíà. Ãó÷èí äîëäóãààð ç¿éë 1. Åðºíõèéëºã÷èéã ò¿ð ýçã¿éä á¿ðýí ýðõèéã íü Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà õýðýãæ¿¿ëíý. 2. Åðºíõèéëºã÷ îãöîðñîí, íàñ íºã÷ñºí, õ¿ñýëòýýðýý ÷ºëººëºãäñºí áîë Åðºíõèéëºã÷ øèíýýð ñîíãîãäîæ òàíãàðàã ºðãºõ õ¿ðòýë á¿ðýí ýðõèéã íü Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà õýðýãæ¿¿ëíý. Ýíý òîõèîëäîëä Óëñûí Èõ Õóðàë Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéã äºðâºí ñàðûí äîòîð çàðëàí ÿâóóëíà. Ç. Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà Åðºíõèéëºã÷èéí ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî. ÃÓÐÀÂ. ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÃÀÇÀÐ Ãó÷èí íàéìäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí Çàñãèéí ãàçàð áîë òºðèéí ã¿éöýòãýõ äýýä áàéãóóëëàãà ìºí. 2. Çàñãèéí ãàçàð òºðèéí õóóëèéã áèåë¿¿ëæ, àæ àõóé, íèéãýì, ñî¸ëûí áàéãóóëàëòûã óäèðäàõ íèéòëýã ÷èã ¿¿ðãèéí äàãóó äàðààõü ¿íäñýí á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý: 1/ ¯íäñýí õóóëü, áóñàä õóóëèéí áèåëýëòèéã óëñ äàÿàð çîõèîí áàéãóóëæ õàíãàõ; 2/ øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí íýãäñýí áîäëîãî, óëñûí ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí õºãæëèéí ¿íäñýí ÷èãëýë, óëñûí òºñºâ, çýýë, ñàíõ¿¿ãèéí òºëºâëºãººã áîëîâñðóóëæ Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºæ, ãàðñàí øèéäâýðèéã áèåë¿¿ëýõ; 3/ ñàëáàðûí áà ñàëáàð õîîðîíäûí, ò¿¿í÷ëýí á¿ñ íóòãèéí õºãæëèéí àñóóäëààð àðãà õýìæýý áîëîâñðóóëæ õýðýãæ¿¿ëýõ; 4/ õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íûã õàìãààëàõ, áàéãàëèéí áàÿëãèéã ç¿é çîõèñòîé àøèãëàõ, íºõºí ñýðãýýõ àðãà õýìæýý àâàõ; 5/ òºðèéí çàõèðãààíû òºâ áàéãóóëëàãûã øóóðõàé óäèðäàæ, íóòãèéí çàõèðãààíû áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààã óäèðäàí ÷èãë¿¿ëýõ; 6/ óëñûã áàòëàí õàìãààëàõ õ¿÷èí ÷àäëûã áýõæ¿¿ëæ, ¿íäýñíèé àþóëã¿é áàéäëûã õàíãàõ;
7/ õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàìãààëàõ, íèéãìèéí õýâ æóðìûã áýõæ¿¿ëýõ, ãýìò õýðýãòýé òýìöýõ àðãà õýìæýý àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ; 8/ òºðèéí ãàäààä áîäëîãî õýðýãæ¿¿ëýõ; 9/ Óëñûí Èõ Õóðàëòàé çºâøèëöºæ äàðàà ñî¸ðõîí áàòëóóëàõààð Ìîíãîë Óëñûí îëîí óëñûí ãýðýý áàéãóóëàõ, õýðýãæ¿¿ëýõ, ò¿¿í÷ëýí Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí ãýðýý áàéãóóëàõ, öóöëàõ. Ç. Çàñãèéí ãàçðûí òîäîðõîé á¿ðýí ýðõ, çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë àæèëëàãààíû æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî. Ãó÷èí åñä¿ãýýð ç¿éë 1. Çàñãèéí ãàçàð Åðºíõèé ñàéä, ãèø¿¿äýýñ á¿ðäýíý. 2. Ìîíãîë Óëñûí Åðºíõèé ñàéä Çàñãèéí ãàçðûí á¿òýö, á¿ðýëäýõ¿¿í, ò¿¿íä ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàëàà Åðºíõèéëºã÷òýé çºâøèëöºí Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëíý. Åðºíõèé ñàéä óóë àñóóäëûã Åðºíõèéëºã÷òýé äîëîî õîíîãèéí äîòîð çºâøèëöºæ ÷àäààã¿é áîë Óëñûí Èõ Õóðàëä ººðºº ºðãºí ìýä¿¿ëíý. /Ýíý çààëòûã 1999 îíû 12 äóãààð ñàðûí 24-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð íýìñýí áºãººä ¯íäñýí Õóóëèéí Öýöèéí 2000 îíû 02 äóãààð òîãòîîëîîð õ¿÷èíã¿é áîëñîí. ̺í 2000 îíû 12 äóãààð ñàðûí 14-íèé ºäºð áàòëàãäñàí Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëòººð íýìñýí/ Ç. Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿äèéã Åðºíõèé ñàéäûí ºðãºí ìýä¿¿ëñíýýð Óëñûí Èõ Õóðàë õ¿í á¿ðýýð õýëýëöýæ òîìèëíî. ĺ÷ä¿ãýýð ç¿éë 1. Çàñãèéí ãàçðûí á¿ðýí ýðõèéí õóãàöàà äºðâºí æèë áàéíà. 2. Çàñãèéí ãàçðûí á¿ðýí ýðõ Óëñûí Èõ Õóðëààñ Åðºíõèé ñàéäûã òîìèëñíîîð ýõýëæ, øèíý Åðºíõèé ñàéäûã òîìèëñíîîð äóóñãàâàð áîëíî. ĺ÷èí íýãä¿ãýýð ç¿éë 1. Åðºíõèé ñàéä Çàñãèéí ãàçðûã óäèðäàæ, òºðèéí õóóëü áèåë¿¿ëýõ àæëûã Óëñûí Èõ Õóðëûí ºìíº õàðèóöíà. 2. Çàñãèéí ãàçàð ¿éë àæèëëàãààãàà Óëñûí Èõ Õóðàëä òàéëàãíàíà. ĺ÷èí õî¸ðäóãààð ç¿éë Åðºíõèé ñàéä, Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿íèé õàëäàøã¿é áàéäëûã õóóëèàð õàìãààëíà. ĺ÷èí ãóðàâäóãààð ç¿éë 1. Çàñãèéí ãàçàð á¿ðýí ýðõýý õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæã¿é ãýæ ¿çâýë õóãàöàà äóóñàõààñ ºìíº îãöðîõ òóõàéãàà Åðºíõèé ñàéä Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëæ áîëíî.
2. Åðºíõèé ñàéä, ýñõ¿ë Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿äèéí òýí õàãàñ íü íýãýí çýðýã îãöîðâîë Çàñãèéí ãàçàð á¿ðýëäýõ¿¿íýýðýý îãöîðíî. Ç. Óëñûí Èõ Õóðàë Çàñãèéí ãàçðûã îãöðóóëàõ òóõàé ººðºº ñàíàà÷èëñàí áîëîí Åðºíõèéëºã÷èéí ñàíàë, Åðºíõèé ñàéäûí ìýäýãäëèéã õ¿ëýýí àâñíààñ õîéø àðâàí òàâ õîíîãèéí äîòîð Çàñãèéí ãàçðûã îãöðóóëàõ ýñýõèéã õýëýëöýí øèéäâýðëýíý. 4. Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿äèéí äºðºâíèé íýãýýñ äîîøã¿é íü Çàñãèéí ãàçðûã îãöðóóëàõ òóõàé ñàíàëûã àëáàí ¸ñîîð òàâèáàë Óëñûí Èõ Õóðàë õýëýëöýí øèéäâýðëýíý. ĺ÷èí äºðºâä¿ãýýð ç¿éë ªºðò íü èòãýë õ¿ëýýëãýæ áàéãàà ýñýõèéã èëýðõèéëæ ºãºõèéã õ¿ñ÷ Çàñãèéí ãàçàð òîãòîîëûí òºñºë îðóóëáàë Óëñûí Èõ Õóðàë óóë àñóóäëûã äº÷èí ãóðàâäóãààð ç¿éëèéí Ç äàõü õýñýãò çààñàí æóðìààð øèéäâýðëýíý. ĺ÷èí òàâäóãààð ç¿éë 1. Çàñãèéí ãàçàð õóóëü òîãòîîìæèä íèéö¿¿ëýí á¿ðýí ýðõèéíõýý äîòîð òîãòîîë, çàõèðàìæ ãàðãàõ áºãººä ò¿¿íä Åðºíõèé ñàéä, òóõàéí øèéäâýðèéí áèåëýëòèéã õàðèóöñàí ñàéä ãàðûí ¿ñýã çóðíà. 2. Çàñãèéí ãàçðûí òîãòîîë, çàõèðàìæ íü õóóëü òîãòîîìæèä íèéöýýã¿é áîë Çàñãèéí ãàçà𠺺𺺠áóþó Óëñûí Èõ Õóðàë õ¿÷èíã¿é áîëãîíî. ĺ÷èí çóðãàäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí ÿàì, òºðèéí áóñàä àëáàí ãàçðûã õóóëèéí äàãóó áàéãóóëíà. 2. Ìîíãîë Óëñûí òºðèéí æèíõýíý àëáàí õààã÷ Ìîíãîë Óëñûí èðãýí áàéõ áºãººä ¯íäñýí õóóëü, áóñàä õóóëèéã ÷àíäëàí áàðèìòàëæ àðä ò¿ìíèéõýý òóñûí òóëä, èðãýíèé ¸ñîîð òºðèéí àøèã ñîíèðõîëä çàõèðàãäàí àæèëëàíà. Ç. Òºðèéí àëáàí õààã÷èéí àæèëëàõ íºõöºë, áàòàëãààã õóóëèàð òîãòîîíî. ĪЪÂ. د¯Õ ÝÐÕ ÌÝÄÝË Äº÷èí äîëäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñàä ø¿¿õ ýðõ ìýäëèéã ãàãöõ¿¿ ø¿¿õ õýðýãæ¿¿ëíý. 2. ßìàð ÷ íºõöºëä õóóëèàñ ãàäóóð ø¿¿õ áàéãóóëàõ, ø¿¿õ ýðõ ìýäëèéã ººð áàéãóóëëàãà ýðõëýí õýðýãæ¿¿ëýõèéã õîðèãëîíî. Ç. Ø¿¿õèéã çºâõºí ¯íäñýí õóóëü, áóñàä õóóëèéí äàãóó áàéãóóëíà. ĺ÷èí íàéìäóãààð ç¿éë 1. Ø¿¿õèéí ¿íäñýí òîãòîëöîî Óëñûí äýýä ø¿¿õ, àéìàã, íèéñëýëèéí ø¿¿õ, ñóì áóþó ñóì äóíäûí, ä¿¿ðãèéí ø¿¿õýýñ á¿ðäýõ áºãººä ýð¿¿, èðãýí, çàõèðãààíû çýðýã ø¿¿í òàñëàõ àæëûí òºð뺺ð ø¿¿õèéã äàãíàí áàéãóóëæ áîëíî. Äàãíàñàí ø¿¿õèéí ¿éë àæèëëàãàà, øèéäâýð íü Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí õÿíàëòààñ ãàäóóð áàéæ ¿ë áîëíî.
2. Ø¿¿õèéí çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë àæèëëàãààíû ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã õóóëèàð òîãòîîíî. Ç. Ø¿¿õ óëñûí òºñ⺺ñ ñàíõ¿¿æèíý. çàñãèéí áàòàëãààã òºð õàíãàíà.
Ø¿¿õ ¿éë àæèëëàãààãàà ÿâóóëàõ ýäèéí
ĺ÷èí åñä¿ãýýð ç¿éë 1. Ø¿¿ã÷ õàðààò áóñ áàéæ, ãàãöõ¿¿ õóóëüä çàõèðàãäàíà. 2. Åðºíõèéëºã÷, Åðºíõèé ñàéä, Óëñûí Èõ Õóðëûí áà Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, òºð, íàì, îëîí íèéòèéí áóñàä áàéãóóëëàãûí àëáàí òóøààëòàí, èðãýí õýí áîëîâ÷ ø¿¿ã÷ýýñ ø¿¿í òàñëàõ ¿¿ðãýý õýðýãæ¿¿ëýõýä õºíäëºí㺺ñ îðîëöîæ áîëîõã¿é. Ç. Ø¿¿ã÷èéí õàðààò áóñ, ø¿¿õèéí áèå äààñàí áàéäëûã õàíãàõ çîðèëãîîð Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºë àæèëëàíà. 4. Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºë ø¿¿õ, ø¿¿ã÷èéí ø¿¿í òàñëàõ àæèëëàãààíä îðîëöîõã¿éãýýð, ãàãöõ¿¿ õóóëü÷äààñ ø¿¿ã÷èéã øèëæ îëîõ, ýðõ àøãèéã íü õàìãààëàõ çýðýã ø¿¿õèéã áèå äààí àæèëëàõ íºõöºëººð õàíãàõòàé õîëáîãäñîí ¿¿ðãèéã áèåë¿¿ëíý. 5. Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëèéí çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë àæèëëàãààíû æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî. Òàâüäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí äýýä ø¿¿õ áîë ø¿¿õèéí äýýä áàéãóóëëàãà ìºí áºãººä äàðààõü á¿ðýí ýðõèéã õýðýãæ¿¿ëíý: 1/ õóóëèàð õàðüÿàëóóëñàí ýð¿¿ãèéí õýðýã, ýðõ ç¿éí ìàðãààíûã àíõàí øàòíû æóðìààð õÿíàí øèéäâýðëýõ; 2/ äàâæ çààëäàõ áîëîí õÿíàëòûí æóðìààð äîîä øàòíû ø¿¿õèéí øèéäâýðèéã õÿíàí ¿çýõ; Ç/ õóóëü, ò¿¿íä çààñàí õ¿íèé ýðõ, ýðõ ÷ºëººã õàìãààëàõ òàëààð ¯íäñýí õóóëèéí öýö, Óëñûí åðºíõèé ïðîêóðîðîîñ øèëæ¿¿ëñýí àñóóäëûã õÿíàí øèéäâýðëýõ; 4/ ¯íäñýí õóóëèàñ áóñàä õóóëèéã çºâ õýðýãëýõ òàëààð àëáàí ¸ñíû òàéëáàð ãàðãàõ; 5/ õóóëèàð ýðõ îëãîñîí áóñàä àñóóäëûã øèéäâýðëýõ. 2. Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí øèéäâýð ø¿¿õèéí ýöñèéí øèéäâýð áàéõ áºãººä ò¿¿íèéã á¿õ ø¿¿õ, áóñàä ýòãýýä çààâàë áèåë¿¿ëíý. Õýðýâ Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí øèéäâýð õóóëüä õàðøèëáàë ò¿¿íèéã Óëñûí äýýä ø¿¿õ ººðºº õ¿÷èíã¿é áîëãîíî. Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí òàéëáàð õóóëüä õàðøèëáàë õóóëèéã äàãàæ áèåë¿¿ëíý. Ç. Óëñûí äýýä ø¿¿õ, áóñàä ø¿¿õ íü ¯íäñýí õóóëüä íèéöýýã¿é, àëáàí ¸ñîîð íèéòëýýã¿é õóóëèéã õýðýãëýõ ýðõã¿é.
Òàâèí íýãä¿ãýýð ç¿éë 1. Óëñûí äýýä ø¿¿õ Åðºíõèé ø¿¿ã÷, ø¿¿ã÷äýýñ á¿ðäýíý. 2. Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëººñ Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí ø¿¿ã÷äèéã Óëñûí Èõ Õóðàëä òàíèëöóóëñíààð, áóñàä ø¿¿õèéí ø¿¿ã÷äèéã Ø¿¿õèéí åðºíõèé çºâëºëèéí ñàíàë áîëãîñíîîð òóñ òóñ Åðºíõèéëºã÷ òîìèëíî. Åðºíõèé ø¿¿ã÷èéã Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí ñàíàë áîëãîñíîîð ãèø¿¿äèéíõ íü äîòðîîñ çóðãààí æèëèéí õóãàöààãààð Åðºíõèéëºã÷ òîìèëíî. Ç. Õóóëü ç¿éí äýýä áîëîâñðîëòîé, ìýðãýæëýýðýý àðâààñ äîîøã¿é æèë àæèëëàñàí, Ìîíãîë Óëñûí ãó÷èí òàâàí íàñ õ¿ðñýí èðãýíèéã Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí ø¿¿ã÷ýýð; õóóëü ç¿éí äýýä áîëîâñðîëòîé, ãóðâààñ äîîøã¿é æèë ìýðãýæëýýðýý àæèëëàñàí, Ìîíãîë Óëñûí õîðèí òàâàí íàñ õ¿ðñýí èðãýíèéã áóñàä ø¿¿õèéí ø¿¿ã÷ýýð òîìèëæ áîëíî. 4. ¯íäñýí õóóëü, ø¿¿õèéí òóõàé õóóëüä çààñàí ¿íäýñëýë, ø¿¿õèéí õ¿÷èí òºãºëäºð øèéäâýðèéí äàãóó îãöðóóëàõ, ýñõ¿ë õ¿ñýëòýýð íü ÷ºëººëºõººñ áóñàä òîõèîëäîëä àëü ÷ øàòíû ø¿¿õèéí ø¿¿ã÷èéã îãöðóóëàõûã õîðèãëîíî. Òàâèí õî¸ðäóãààð ç¿éë 1. Á¿õ øàòíû ø¿¿õ õýðýã, ìàðãààíûã õàìòûí çàð÷ìààð õÿíàí õýëýëöýæ øèéäâýðëýíý. 2. Àíõàí øàòíû ø¿¿õ õýðýã, ìàðãààíûã õàìòðàí øèéäâýðëýõäýý èðãýäèéí òºëººëºã÷äèéã õóóëüä çààñàí æóðìûí äàãóó îðîëöóóëíà. Ç. Õóóëüä òóñãàéëàí ç¿éë÷èëæ çààñàí çàðèì õýðãèéã ø¿¿ã÷ äàíãààð õÿíàí øèéäâýðëýæ áîëíî. Òàâèí ãóðàâäóãààð ç¿éë 1. Ø¿¿í òàñëàõ àæèëëàãààã ìîíãîë õýëýýð ÿâóóëíà. 2. Ìîíãîë õýë ìýäýõã¿é õ¿íä õýðãèéí áàðèìò ñýëòèéã õýëìýð÷ë¿¿ëýí á¿ðýí òàíèëöóóëàõ áºãººä ø¿¿õ õóðàëäààí äýýð ýõ õýëýýð íü ¿ã õýëýõ ýðõ îëãîíî. Òàâèí äºðºâä¿ãýýð ç¿éë Õóóëüä øèéäâýðëýíý.
òóñãàéëàí
çààñíààñ
áóñàä
òîõèîëäîëä
ø¿¿õ
õýðãèéã
èë
òàñëàí
Òàâèí òàâäóãààð ç¿éë 1. Ø¿¿ãäýã÷ ººðèé㺺 ºì㺺ëºõ ýðõòýé. 2. Ø¿¿ãäýã÷èä ýíý ýðõýý ýäëýõýä õ¿ñýëòýýð íü áóþó õóóëüä çààñíààð õóóëü ç¿éí ìýðãýæëèéí òóñëàëöàà ¿ç¿¿ëíý. Òàâèí çóðãàäóãààð ç¿éë 1. Ïðîêóðîð õýðýã á¿ðòãýõ, ìºðäºí áàéöààõ, ÿë ýäë¿¿ëýõ àæèëëàãààíä õÿíàëò òàâüæ, ø¿¿õ õóðàëäààíä òºðèéí íýðèéí ºìíººñ îðîëöîíî.
2. Óëñûí åðºíõèé ïðîêóðîð, ò¿¿íèé îðëîã÷ íàðûã Óëñûí Èõ Õóðàëòàé çºâøèëöºí Åðºíõèéëºã÷ çóðãààí æèëèéí õóãàöààãààð òîìèëíî. Ç. Ìîíãîë Óëñûí ïðîêóðîðûí áàéãóóëëàãûí òîãòîëöîî, çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë àæèëëàãààíû ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã õóóëèàð òîãòîîíî. ĪЪÂįÃÝÝÐ Á¯ËÝà ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÇÀÑÀà ÇÀÕÈÐÃÀÀ, ÍÓÒÀà ÄÝÂÑÃÝÐÈÉÍ ÍÝÃÆ, Ò¯¯ÍÈÉ ÓÄÈÐÄËÀÃÀ Òàâèí äîëäóãààð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí íóòàã äýâñãýð çàñàã çàõèðãààíû õóâüä àéìàã, íèéñëýëä, àéìàã íü ñóìàíä, ñóì íü áàãò, íèéñëýë íü ä¿¿ðýãò, ä¿¿ðýã íü õîðîîíä õóâààãäàíà. 2. Çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæ äýõ õîò, òîñãîíû ýðõ ç¿éí ¿íäñèéã õóóëèàð òîãòîîíî. Ç. Çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæèéã ººð÷ëºõ àñóóäëûã ýäèéí çàñãèéí á¿òýö, õ¿í àìûí áàéðøëûã õàðãàëçàí òóõàéí íóòãèéí Õóðàë, èðãýäèéí ñàíàëûã ¿íäýñëýí Óëñûí Èõ Õóðàë øèéäâýðëýíý. Òàâèí íàéìäóãààð ç¿éë 1. Àéìàã, íèéñëýë, ñóì ä¿¿ðýã áîë õóóëèàð òóñãàéëàí îëãîñîí ÷èã ¿¿ðýã, ººðèéí óäèðäëàãà á¿õèé çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýð, ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí öîãöîëáîð ìºí. 2. Àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí õèëèéí öýñèéã Çàñãèéí ãàçðûí ºðãºí ìýä¿¿ëñíýýð Óëñûí Èõ Õóðàë áàòàëíà. Òàâèí åñä¿ãýýð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæèéí óäèðäëàãà íü íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ ¸ñûã òºðèéí óäèðäëàãàòàé õîñëóóëàõ ¿íäñýí äýýð õýðýãæèíý. 2. Íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãà áîë àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýãò òóõàéí íóòàã äýâñãýðèéí èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðàë, áàã, õîðîîíä èðãýäèéí Íèéòèéí Õóðàë, òóõàéí Õóðëûí õóðàëäààíû ÷ºëºº öàãò ò¿¿íèé Òýðã¿¿ëýã÷èä ìºí. Ç. Àéìàã, íèéñëýëèéí Һ뺺ëºã÷äèéí Õóðëûã äºðâºí æèëèéí õóãàöààãààð ñîíãîíî. Ýäãýýð Õóðëûí áîëîí ñóì, ä¿¿ðãèéí õóðëûí òºëººëºã÷äèéí òîî, ñîíãîõ æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî. Æàðäóãààð ç¿éë 1. Àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýã, áàã, õîðîîíû íóòàã äýâñãýðò òºðèéí óäèðäëàãûã òóõàéí àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýã, áàã, õîðîîíû Çàñàã äàðãà õýðýãæ¿¿ëíý. 2. Çàñàã äàðãûã òóõàéí àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýã, áàã, õîðîîíû Õóðëààñ íýð äýâø¿¿ëæ, àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãûã Åðºíõèé ñàéä; ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãûã
õàðüÿàëàõ àéìàã, íèéñëýëèéí Çàñàã äàðãà; áàã, õîðîîíû Çàñàã äàðãûã õàðüÿàëàõ ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãà òóñ òóñ äºðâºí æèëèéí õóãàöààãààð òîìèëíî. Ç. Åðºíõèé ñàéä áóþó äýýä øàòíû íýãæèéí Çàñàã äàðãà äîîä øàòíûõàà íýãæèéí Çàñàã äàðãàä íýð äýâøèã÷èéã òîìèëîõîîñ òàòãàëçâàë ýíý ç¿éëèéí 2 äàõü õýñýãò çààñàí æóðìààð äàõèí íýð äýâø¿¿ëæ òîìèëòîë ºìíºõ Çàñàã äàðãà á¿ðýí ýðõýý õýâýýð õàäãàëíà. Æàðàí íýãä¿ãýýð ç¿éë 1. Çàñàã äàðãà òóõàéí Õóðëûí øèéäâýðèéã õýðýãæ¿¿ëýõèéí õàìò çàñàã òºðèéí òºëººëºã÷èéí õóâüä õàðüÿà íóòàã äýâñãýðòýý õóóëü òîãòîîìæ, Çàñãèéí ãàçàð, õàðüÿàëàõ äýýä øàòíûõàà áàéãóóëëàãûí øèéäâýðèéí ã¿éöýòãýëèéã õàíãàõ àæëûã Çàñãèéí ãàçàð, äýýä øàòíû Çàñàã äàðãûí ºìíº õàðèóöíà. 2. Çàñàã äàðãà òóõàéí àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýã, áàã, õîðîîíû Õóðëûí øèéäâýðò õîðèã òàâèõ ýðõòýé. Ç. Òàâüñàí õîðèãèéã íü Õóðàë ººðèéí òºëººëºã÷äèéí îëîíõèéí ñàíàëààð íÿöààñàí íºõöºëä Çàñàã äàðãà óóë øèéäâýðèéã áèåë¿¿ëýõ áîëîìæã¿é ãýæ ¿çâýë îãöðîõ õ¿ñýëòýý çîõèõ Õóðàë, Åðºíõèé ñàéä áóþó õàðüÿàëàõ äýýä øàòíû Çàñàã äàðãàä ãàðãàæ áîëíî. 4. Àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðãèéí Çàñàã äàðãûí àæëûí àëáà íü òàìãûí ãàçàð ìºí. Òàìãûí ãàçðûí á¿òýö, îðîí òîîíû õÿçãààðûã Çàñãèéí ãàçàð íýã á¿ð÷ëýí áóþó íýã ìàÿãààð òîãòîîíî. Æàðàí õî¸ðäóãààð ç¿éë 1. Íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãà òóõàéí àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýã, áàã, õîðîîíû íóòàã äýâñãýðèéí õýìæýýíèé ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí àìüäðàëûí àñóóäëûã áèå äààæ øèéäâýðëýõèéí õàìò óëñ, äýýä øàòíû íýãæèéí ÷àíàðòàé àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä õ¿í àìûã çîõèîí áàéãóóëæ îðîëöóóëíà. 2. Íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãûí ýðõ õýìæýýíèé àñóóäëûã äýýä øàòíû áàéãóóëëàãà íü øèéäâýðëýæ ¿ë áîëíî. Õýðýâ íóòàã äýâñãýðèéí àìüäðàëûí òîäîðõîé àñóóäëûã øèéäâýðëýõ òàëààð õóóëü, òºðèéí çîõèõ äýýä áàéãóóëëàãûí øèéäâýðò òóõàéëàí çààãààã¿é áîë íóòãèéí ººðºº óäèðäàõ áàéãóóëëàãà ¯íäñýí õóóëüä íèéö¿¿ëýí áèå äààí øèéäâýðëýæ áîëíî. Ç. Óëñûí Èõ Õóðàë, Çàñãèéí ãàçðààñ øààðäëàãàòàé õýìýýí ¿çñýí òîõèîëäîëä ººðèéí á¿ðýí ýðõýä õàìààðàõ çàðèì àñóóäëûã øèéäâýðë¿¿ëýõýýð àéìàã, íèéñëýëèéí Õóðàë, Çàñàã äàðãàä øèëæ¿¿ëæ áîëíî. Æàðàí ãóðàâäóãààð ç¿éë 1. Àéìàã, íèéñëýë, ñóì, ä¿¿ðýã, áàã, õîðîîíû Õóðàë ýðõ õýìæýýíèéõýý äîòîð òîãòîîë, Çàñàã äàðãà çàõèðàìæ ãàðãàíà. 2. Õóðëûí òîãòîîë, Çàñàã äàðãûí çàõèðàìæ íü õóóëü òîãòîîìæ, Åðºíõèéëºã÷èéí çàðëèã, Çàñãèéí ãàçàð, õàðüÿàëàõ äýýä øàòíû áàéãóóëëàãûí øèéäâýðò íèéöñýí áàéõ áºãººä ò¿¿íèéã òóñ òóñûí íóòàã äýâñãýðò õ¿÷èí òºãºëäºð äàãàæ ìºðäºíº.
Ç. Çàñàã çàõèðãàà, íóòàã äýâñãýðèéí íýãæ, ò¿¿íèé óäèðäëàãûí ýðõ õýìæýý, çîõèîí áàéãóóëàëò, ¿éë àæèëëàãààíû æóðìûã õóóëèàð òîãòîîíî. ÒÀÂÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝà ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ¯ÍÄÑÝÍ ÕÓÓËÈÉÍ ÖÝÖ Æàðàí äºðºâä¿ãýýð ç¿éë 1. Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéí öýö áîë ¯íäñýí õóóëèéí áèåëýëòýä äýýä õÿíàëò òàâèõ, ò¿¿íèé çààëòûã çºð÷ñºí òóõàé ä¿ãíýëò ãàðãàõ, ìàðãààíûã ìàãàäëàí øèéäâýðëýõ á¿ðýí ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà, ¯íäñýí õóóëèéã ÷àíäëàí ñàõèóëàõ áàòàëãàà ìºí. 2. ¯íäñýí õóóëèéí öýö, ò¿¿íèé ãèø¿¿í ¿¿ðãýý ã¿éöýòãýõäýý ãàãöõ¿¿ ¯íäñýí õóóëüä çàõèðàãäàõ áºãººä àëèâàà áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàí, áóñàä õ¿íýýñ õàðààò áóñ áàéíà. Ç. ¯íäñýí õóóëèéí öýöèéí ãèø¿¿íèé õàðààò áóñ áàéäàë ¯íäñýí õóóëü, áóñàä õóóëèàð òîãòîîñîí áàòàëãààãààð õàíãàãäàíà. Æàðàí òàâäóãààð ç¿éë 1. ¯íäñýí õóóëèéí öýö åñºí ãèø¿¿íýýñ á¿ðäýíý. Òýäãýýðèéí ãóðâûã Óëñûí Èõ Õóðàë, ãóðâûã Åðºíõèéëºã÷, ãóðâûã Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí ñàíàë áîëãîñíîîð Óëñûí Èõ Õóðàë çóðãààí æèëèéí õóãàöààãààð òîìèëíî. 2. ¯íäñýí õóóëèéí öýöèéí ãèø¿¿íýýð õóóëü ç¿é, óëñ òºðèéí ºíäºð ìýðãýøèëòýé, Ìîíãîë Óëñûí äº÷èí íàñ õ¿ðñýí èðãýíèéã òîìèëíî. Ç. ¯íäñýí õóóëèéí öýöèéí äàðãààð åñºí ãèø¿¿íèé àëü íýãèéã ãóðâàí æèëèéí õóãàöààãààð ãèø¿¿äèéí îëîíõèéí ñàíàëààð ñîíãîíî. Ò¿¿íèéã íýã óäàà óëèðóóëàí ñîíãîæ áîëíî. 4. ¯íäñýí õóóëèéí öýöèéí äàðãà, ãèø¿¿í õóóëü çºð÷âºë ¯íäñýí õóóëèéí öýöèéí øèéäâýð, àíõ èëãýýñýí áàéãóóëëàãûí ñàíàëûã ¿íäýñëýí Óëñûí Èõ Õóðàë ýã¿¿ëýí òàòàæ áîëíî. 5. ¯íäñýí õóóëèéí öýöèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä Åðºíõèéëºã÷, Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿í, Åðºíõèé ñàéä, Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí ø¿¿ã÷ îðæ ¿ë áîëíî. Æàðàí çóðãàäóãààð ç¿éë 1. ¯íäñýí õóóëèéí öýö íü ¯íäñýí õóóëèéã çºð÷ñºí òóõàé ìàðãààíûã èðãýäèéí ºðãºäºë, ìýäýýëëèéí äàãóó ººðèéí ñàíàà÷èëãààð áóþó Óëñûí Èõ Õóðàë, Åðºíõèéëºã÷, Åðºíõèé ñàéä, Óëñûí äýýä ø¿¿õ, Óëñûí åðºíõèé ïðîêóðîðûí õ¿ñýëòýýð õÿíàí øèéäâýðëýíý. 2. ¯íäñýí õóóëèéí öýö ýíý ç¿éëèéí 1 äýõ õýñýãò çààñàí ¿íäýñëýëýýð äàðààõü ìàðãààíòàé àñóóäëààð ä¿ãíýëò ãàðãàæ Óëñûí Èõ Õóðàëä îðóóëíà: 1/ õóóëü, çàðëèã, Óëñûí Èõ Õóðàë, Åðºíõèéëºã÷èéí áóñàä øèéäâýð, ò¿¿í÷ëýí Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýð, Ìîíãîë Óëñûí îëîí óëñûí ãýðýý ¯íäñýí õóóëüä íèéöýæ áàéãàà ýñýõ;
2/ àðä íèéòèéí ñàíàë àñóóëãà, Óëñûí Èõ Õóðàë, ò¿¿íèé ãèø¿¿íèé áà Åðºíõèéëºã÷èéí ñîíãóóëèéí òàëààð ñîíãóóëèéí òºâ áàéãóóëëàãûí ãàðãàñàí øèéäâýð ¯íäñýí õóóëüä íèéöýæ áàéãàà ýñýõ; Ç/ Åðºíõèéëºã÷, Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà, ãèø¿¿í, Åðºíõèé ñàéä, Çàñãèéí ãàçðûí ãèø¿¿í, Óëñûí äýýä ø¿¿õèéí Åðºíõèé ø¿¿ã÷, Óëñûí åðºíõèé ïðîêóðîð ¯íäñýí õóóëü çºð÷ñºí ýñýõ; 4/ Åðºíõèéëºã÷, Óëñûí Èõ Õóðëûí äàðãà, Åðºíõèé ñàéäûã îãöðóóëàõ, Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿íèéã ýã¿¿ëýí òàòàõ ¿íäýñëýë áàéãàà ýñýõ. Ç. Ýíý ç¿éëèéí 2 äàõü õýñãèéí 1, 2-ò çààñíû äàãóó îðóóëñàí ä¿ãíýëòèéã Óëñûí Èõ Õóðàë õ¿ëýýí çºâøººðººã¿é áîë ¯íäñýí õóóëèéí öýö äàõèí õÿíàí ¿çýæ ýöñèéí øèéäâýð ãàðãàíà. 4. Õóóëü, çàðëèã, Óëñûí Èõ Õóðàë, Åðºíõèéëºã÷èéí áóñàä øèéäâýð, ò¿¿í÷ëýí Çàñãèéí ãàçðûí øèéäâýð, Ìîíãîë Óëñûí îëîí óëñûí ãýðýý íü ¯íäñýí õóóëüä íèéöýýã¿é ãýæ ¯íäñýí õóóëèéí öýö øèéäâýð ãàðãàâàë çîõèõ õóóëü, çàðëèã, áàòëàìæ, øèéäâýð õ¿÷èíã¿é áîëíî. Æàðàí äîëäóãààð ç¿éë ¯íäñýí õóóëèéí öýöèéí øèéäâýð ãàðìàãöàà õ¿÷èí òºãºëäºð áîëíî. ÇÓÐÃÀÄÓÃÀÀÐ Á¯ËÝà ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ¯ÍÄÑÝÍ ÕÓÓËÜÄ ÍÝÌÝËÒ, ªªÐ×˪ËÒ ÎÐÓÓËÀÕ Æàðàí íàéìäóãààð ç¿éë 1. ¯íäñýí õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ ñàíàà÷èëãûã õóóëü ñàíàà÷ëàõ ýðõ á¿õèé áàéãóóëëàãà, àëáàí òóøààëòàí ãàðãàõ áºãººä ñàíàëûã ¯íäñýí õóóëèéí öýö Óëñûí Èõ Õóðàëä ºðãºí ìýä¿¿ëæ áîëíî. 2. ¯íäñýí õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëàõ àñóóäëààð Óëñûí Èõ Õóðëûí ãèø¿¿äèéí ãóðàâíû õî¸ðîîñ äîîøã¿éí ñàíàëààð àðä íèéòèéí ñàíàë àñóóëãà ÿâóóëæ áîëíî. Ñàíàë àñóóëãûã ¯íäñýí õóóëèéí õîðèí òàâäóãààð ç¿éëèéí 1 äýõ õýñãèéí 16-ä çààñàí ¿íäýñëýëèéí äàãóó ÿâóóëíà. Æàðàí åñä¿ãýýð ç¿éë 1. ¯íäñýí õóóëü, ò¿¿íä îðóóëàõ íýìýëò, ººð÷ëºëòèéã Óëñûí Èõ Õóðëûí íèéò ãèø¿¿íèé äºðºâíèé ãóðâààñ äîîøã¿éí ñàíàëààð áàòàëíà. 2. ¯íäñýí õóóëüä îðóóëàõ íýìýëò, ººð÷ëºëòèéã Óëñûí Èõ Õóðàëä õî¸ð óäàà àâ÷ õýëýëöýõýä èéíõ¿¿ íèéò ãèø¿¿íèé äºðºâíèé ãóðâààñ äîîøã¿éí ñàíàë àâ÷ ýñ ÷àäâàë óóë òºñëèéã ýýëæèò ñîíãóóëèàð ñîíãîãäñîí Óëñûí Èõ Õóðëûí øèíý á¿ðýëäýõ¿¿í àæëàà ýõýëòýë äàõèí àâ÷ õýëýëöýõã¿é.
Ç. Óëñûí Èõ Õóðàë ýýëæèò ñîíãóóëü ÿâóóëàõûí ºìíºõ çóðãààí ñàðûí äîòîð ¯íäñýí õóóëüä íýìýëò, ººð÷ëºëò îðóóëæ ¿ë áîëíî. 4. ¯íäñýí õóóëüä îðóóëñàí íýìýëò, ººð÷ëºëò ¯íäñýí õóóëèéí íýãýí àäèë õ¿÷èíòýé áàéíà. Äàëäóãààð ç¿éë 1. ¯íäñýí õóóëüä õóóëü, çàðëèã, òºðèéí áàéãóóëëàãûí áóñàä øèéäâýð, íèéò áàéãóóëëàãà, èðãýíèé ¿éë àæèëëàãàà á¿ðíýý íèéöñýí áàéâàë çîõèíî. 2. Ìîíãîë Óëñûí ¯íäñýí õóóëèéã 1992 îíû õî¸ðäóãààð ñàðûí 12-íû ºäðèéí 12 öàã áóþó àðâàí äîëäóãààð æàðíû óñàí áè÷èí æèëèéí õàâðûí òýðã¿¿í õàð áàðñ ñàðûí øèíèéí åñíèé èäðèéí áàðèëäëàãààòàé ºëçèéò ñàéí øàð ìîðèí ºäðèéí ìîðèí öàãààñ ýõëýí óëñ äàÿàð äàãàæ ìºðäºíº. Ìýäýãò¿í, ñàõèãòóí! Á¿ãä Íàéðàìäàõ Ìîíãîë Àðä Óëñûí Àðäûí Èõ Õóðàë 1992 îíû íýãä¿ãýýð ñàðûí 1Ç-íû ºäðèéí 11 öàã Ç5 ìèíóò
Óëààíáààòàð õîò