LITERY GRAFICZNIE PODOBNE TEŻ ŁATWE! by Grupa Wydawnicza Harmonia

Redakcja: Beata Żukowska Redakcja techniczna: Grzegorz Janik Ilustracje: archiwum Wydawnictwa Projekt okładki: Sandra Dudek

Redakcja i Biuro Handlowe:

80-283 Gdańsk, ul. Szczodra 6 tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51 fax 58 348 09 00 e-mail: harmonia@harmonia.edu.pl

Szczegółowe informacje o naszych publikacjach: www.harmonia.edu.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zarówno cała publikacja, jak i jakakolwiek jej część nie może być przedrukowywana ani reprodukowana – mechanicznie, elektronicznie lub w jakikolwiek inny sposób, z kserokopiowaniem i odtwarzaniem w środkach masowego przekazu włącznie – bez pisemnej zgody Wydawnictwa Harmonia.

ISBN 978-83-7134-585-2 Gdańsk 2012 – Wydanie I

SPIS TREŚCI Od Autorki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List do Rodziców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . List do Ucznia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Czytać to rozumieć! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wskazania psychodydaktyczne do ćwiczeń na grupach liter graficznie podobnych . . . . . . . . . . . . Ćwiczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b–d–g–p . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . l–ł–t . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . m–n–u–w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a–o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ćwiczenia graficzno-literowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5 6 8 9 10 12 13 57 70 89 100 119

OD AUTORKI Niniejsza książka Litery graficznie podobne też łatwe! dołącza do publikacji mojego autorstwa wydanych już wcześniej przez Wydawnictwo Harmonia (Chcę dobrze czytać; 3, 2, 1, 0... Start. Czytanie treningowe; Kombinatoryka wyrazowa. Spostrzegaj – pomyśl – działaj; Kombinatoryka zdaniowa. Pomyśl – działaj – sprawdź oraz Jak zostać mistrzem ortografii? Spostrzegaj i zapamiętaj. 86 ćwiczeń z ó–u, h–ch, ż–rz). Te właśnie książki z ćwiczeniami adresowane są do dzieci, które mają kłopoty – na różnym poziomie i różnego stopnia – z czytaniem i pisaniem. Dzieci te, często bardzo inteligentne (o prawidłowym rozwoju intelektualnym) oraz wykazujące różne zdolności (plastyczne, matematyczne), czytają poniżej swoich możliwości rozwojowych oraz poziomu osiągnięć uzyskiwanych z innych przedmiotów szkolnych. Czytają z błędami, posługują się niedoskonałą techniką czytania lub słabo zapamiętują przeczytany tekst. Bardzo często zdarza się też, że czytają poprawnie i szybko, ale nie rozumieją tego, co przeczytały.

Rozumienie treści to najważniejsza wartość czytania przede wszystkim ze względu na harmonijny rozwój intelektualny i emocjonalny osoby czytającej oraz wzmacnianie jej poczucia własnej wartości. Niestety, z roku na rok przybywa wtórnych analfabetów w różnych przedziałach wiekowych. Warto zatem uświadomić sobie, że czytanie ze zrozumieniem jest niezbędnym warunkiem dla prawidłowego wszechstronnego jednostkowego i społecznego rozwoju.

LIST DO RODZICÓW Drodzy Państwo! Niniejsza książka napisana jest z myślą o Państwa dziecku, które ma nietypowe trudności w nauce. Chociaż jest inteligentne, poprawnie rozumuje, prawidłowo wyciąga wnioski, radzi sobie samodzielnie z wieloma przedmiotami w szkole, ma różne zainteresowania, których nie mają jego koledzy w klasie, to jednak ma kłopoty z czytaniem i pisaniem. Gdy uświadomimy sobie, że są to podstawowe umiejętności szkolne, bez których niemożliwe jest opanowanie na czas obowiązujących treści programowych, to docenimy wagę tego problemu. Musimy sobie też wytłumaczyć, że z tym problemem – jak z każdym innym w życiu – na pewno sobie poradzimy. Sprzyjać temu będzie dobra sprawność umysłowa naszego dziecka oraz jego pozytywna motywacja i wytrwałość w pracy. Pomocą będzie na pewno psychologiczna analiza deficytów rozwojowych dziecka, która umożliwi poznanie przyczyn tych trudności, jak również przeprowadzenie terapii ukierunkowanej na rozwijanie i korygowanie istniejących opóźnień i zaburzeń. Mili Państwo, pragnę w tym miejscu zapoznać Państwa z wynikami prac naukowych prowadzonych przez prof. Halinę Spionek w latach 60.–70. ubiegłego stulecia. Badania dotyczyły niepowodzeń w nauce uczniów szkół podstawowych, u których rozwój umysłowy był na poziomie ich normy wiekowej. Niepowodzenia szkolne dotyczyły głównie trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania. Myślę, że wśród badanych uczniów znalazłoby się miejsce dla Państwa pociechy. Bardzo ciekawe są wnioski uzyskane z tych badań. Prof. H. Spionek stwierdziła, że wśród uczniów z niepowodzeniami szkolnymi występują opóźnienia i zaburzenia funkcji percepcyjnych w zakresie wzrokowym (69,3%), słuchowym (72,3%) i kinestetyczno-ruchowym (28,6%). Ponadto u dzieci z poważnymi niepowodzeniami szkolnymi z reguły stwierdza się występowanie nie jednego, lecz kilku zaburzeń jednocześnie. Wyjątkowo niekorzystne dla przebiegu nauki szkolnej, a przede wszystkim dla nauki czytania i pisania, jest współistnienie zaburzeń percepcji wzrokowej i słuchowej. Z pewnością u Waszego dziecka występują zaburzenia funkcji percepcyjnych o różnym stopniu nasilenia przy sprawnie działającym rozwoju intelektualnym. W tej sytuacji nie pomogą korepetycje czy zwykłe szkolne ćwiczenia, tylko specjalne zajęcia terapeutyczne, które dzięki indywidualnemu podejściu osoby pracującej z dzieckiem oraz odpowiedniemu doborowi materiału ćwiczeniowego będą usuwać przyczyny istniejących trudności. Wtedy dopiero będzie można mówić o sukcesie, do osiągnięcia którego niezbędna jest oczywiście systematyczna i wytrwała praca. 6

Szanowni Państwo, jestem przekonana, że jako rodzice z pewnością stworzycie miłą, domową atmosferę i dołożycie wszelkich starań, aby pomóc dziecku w wykonywaniu ćwiczeń, a tym samym pokonaniu trudności w nauce czytania i pisania. Okazujcie zatem swoje zadowolenie z drobnego postępu, a zwłaszcza uznanie dla każdego, nawet niewielkiego wysiłku Waszego dziecka. Życzę Państwu dużo radości i satysfakcji z owocnej pracy Waszych pociech.

LIST DO UCZNIA Witaj! Książkę, którą masz w ręku, pisałam z myślą o tobie, o twojej przyszłości. Zależy mi na tym, żebyś dobrze opanował umiejętność czytania, żebyś rozumiał to, co czytasz, żebyś robił postępy w nauce. Chciałabym, aby nauka dawała ci radość z poznania wiedzy, którą z czasem ty przekażesz innym. Nie wiem, czy jesteś uczniem szkoły podstawowej, czy może już gimnazjum. Ważne, że jesteś uczniem i chodzisz do szkoły. Myślę, że nie wszystkie wyniki w nauce dają ci pełną satysfakcję. Z czytaniem wprawdzie radzisz sobie nieźle, ale masz wciąż jeszcze pewne kłopoty. Mylisz niektóre litery podobne graficznie (m–n, b–d), wyrazy do siebie podobne (kloc – kłos, murek – nurek). Zwalniasz tempo czytania. Zastanawiasz się i analizujesz, czy dobrze rozpoznałeś litery. Masz wątpliwości co do treści. Parokrotnie powtarzasz ten sam wyraz, zdanie. Aby ustalić kierunek wschód – zachód na mapie, musisz się zastanowić, pomyśleć: prawa czy lewa to strona? Długo uczysz się nawet krótkiego wiersza. Wielokrotnie potrzebujesz go przeczytać. Krótkiego zdania też nie zapamiętasz w całości. Opuścisz wyraz, coś przekręcisz. Denerwujesz się bardzo, gdy wywołany przez nauczyciela masz głośno coś przeczytać. Czasem pomylisz „rządki” tekstu. Są to wprawdzie kłopoty wybiórcze, dotyczą głównie sfery wzrokowo-pamięciowo-przestrzennej, koncentracji uwagi, nierównego rytmu pracy, zaburzeń kierunkowo-przestrzennych, ale to wystarczy, żeby z opanowaniem płynnego czytania ze zrozumieniem mieć spore kłopoty. Zgadzasz się chyba ze mną, że trzeba będzie jak najszybciej poprawić twoje czytanie. Książka, którą masz w ręku, z pewnością ci w tym pomoże. A więc życzę radosnej, ciekawej i owocnej pracy!

CZYTAĆ TO ROZUMIEĆ! W procesie czytania niezbędnym, podstawowym warunkiem jest bezbłędne rozpoznawanie liter. Bez tej umiejętności nie może być mowy o jakimkolwiek postępie w czytaniu. Prawidłowe rozpoznanie danej litery pod względem kształtu graficznego wraz z jej fonetycznym wybrzmieniem nie jest wcale takim prostym zadaniem. Niektóre litery (zwłaszcza małe pisane) w swoim kształcie są do siebie bardzo podobne. Należą do nich na przykład b–d–g–p. Znajdujemy w nich te same okrągłe elementy, ale inaczej ustawione w stosunku do osi pionowej. Precyzyjnego spostrzegania wymagają również litery l–ł–t, które różnią się jedynie drobnymi elementami w swojej strukturze graficznej. Z kolei inne litery podobne, takie jak: m–n–u–w różnią się zarówno ilością „laseczek”, jak i ich ukierunkowaniem przestrzennym; a–o różnią się tylko jednym elementem. Także wśród dużych liter drukowanych nie brak podobnych do siebie, weźmy chociażby E–F, L–Ł–T czy M–N–W. Trzeba się im dobrze przyjrzeć, żeby ich nie pomylić. Prawidłowe różnicowanie zaprezentowanych liter graficznie podobnych jest niemałym wysiłkiem umysłowym dla dziecka. Wymaga bowiem: »» dobrej koncentracji uwagi, spokojnej obserwacji eksponowanego wyrazu, »» znajomości stron lewej i prawej (odróżnianie kierunków w przestrzeni), »» zdolności spostrzegania drobnych elementów, »» porównywania podobnych struktur graficznych, »» umiejętności analizy globalnego ujmowania kształtu, a także »» zapamiętywania i utrwalania spostrzeganych kształtów graficznych. Zintegrowana działalność wymienionych funkcji poznawczo-percepcyjnych zapewnia prawidłową identyfikację liter oraz ich bezbłędne wykorzystanie (i wkomponowanie) w procesie syntezy literowo-wyrazowej. 9

WSKAZANIA PSYCHODYDAKTYCZNE DO ĆWICZEŃ NA GRUPACH LITER GRAFICZNIE PODOBNYCH (b–d–g–p, l–ł–t, m–n–u–w, a–o) Zestawy liter graficznie do siebie podobnych przedstawione są w książce w następującej kolejności: »» b–d–g–p »» l–ł–t »» m–n–u–w »» a–o. W wydzielonych grupach literowych zaproponowano zróżnicowaną liczbę ćwiczeń, które można odpowiednio zaadaptować czy zmodyfikować, wykorzystując je wielokrotnie i w innych zestawach literowych. Wszystkie ćwiczenia w urozmaicony sposób koncentrują się na rozwijaniu i utrwalaniu percepcji wzrokowej, w jej aspekcie globalnym i kierunkowo-przestrzennym, jak również pamięci wzrokowej. Angażują logiczne, operacyjne myślenie. Działają, integrując różne funkcje poznawczo-percepcyjne. Ćwiczenia bazują na wyrazach jedno- i wielosylabowych, zdaniach prostych i rozwiniętych, zawsze z wyeksponowaniem liter graficznie podobnych. Każde ćwiczenie obejmuje materiał językowy, w którym wyrazy mają prostą strukturę grafofonetyczną – jedna litera odpowiada jednej głosce. Eksponowane litery podobne zestawione są z samogłoskami oraz sylabami w ujęciu normalnym i odwróconym. Uczeń jest zachęcany do analizy kolejności podobnych liter w wyrazie, do uzupełniania ich brakujących elementów oraz do alternatywnego wykorzystywania tych liter w przypadku istniejących braków w wyrazie. W ćwiczeniach zabiega się o aktywność, pomysłowość i samodzielność dziecka w pracy, a nie tylko o jego bierne uczestniczenie. Prezentowane ćwiczenia są zróżnicowane także pod względem stopnia trudności. Najlepiej wykorzystać je w całości, mimo że niekiedy będą się wydawać zbyt łatwe. Radość z uzyskanego dobrego wyniku wzmocni w dziecku poczucie własnej wartości i zachęci do dalszego działania. Pracujmy pod kierunkiem terapeuty, który w sposób indywidualny zorganizuje pracę dziecka. Opiekę terapeuty ograniczmy wtedy, kiedy uczeń (najczęściej ze starszej klasy) radzi sobie samodzielnie z danym ćwiczeniem.

Na końcu książki zamieszczone są zadania graficzno-literowe dające dziecku chwilę odpoczynku od ćwiczeń językowych. Zapobiegnie to zmęczeniu, uatrakcyjni zajęcia, wyzwoli twórczą inicjatywę i zmotywuje do dalszego wysiłku. W ćwiczeniach odpoczynkowych nie rezygnujemy ze stymulacji i rozwijania funkcji kierunkowo-przestrzennej i pamięci wzrokowej, niezbędnych w rozpoznawaniu liter graficznie podobnych. Trochę relaksu bardzo się przyda. Wykonujmy nie więcej niż jedno ćwiczenie tego typu na jednym spotkaniu, w momencie najbardziej sprzyjającym odpoczynkowi.

ĆWICZENIA Bez czytania ani rusz! Zbierz się w sobie, rusz się, rusz! Dołóż pracy – no i już!

b–d–g–p Litery te dzieci mylą najczęściej (w porównaniu z innymi grupami literowymi), dlatego też należy im poświęcić najwięcej uwagi.

Ćwiczenie 1 STYLIZOWANE b–d–g–p Oto pionowe kreski, a po ich obu stronach zawieszone kółka. Przyjrzyj się im uważnie.

Poniżej zamieszczono tylko pionowe kreski. Narysuj pierwszy, drugi, trzeci i czwarty układ kółek.

Poniżej w ramce zamieszczono wzory z kółkami.

Połącz w pary te same wzory. A teraz narysuj dowolne dwa wzory z trzema kółkami.

Ćwiczenie 2 STYLIZOWANE b Poniżej znajdują się różne wzory z kółkami. Przyjrzyj się im dokładnie.

Z każdego układu utwórz literę przypominającą b. Gdy we wzorze jest za dużo kółek – skreśl niepotrzebne, a gdy nie ma odpowiedniego kółka – dorysuj je. Kółka tworzące b zamaluj na czerwono.

Ćwiczenie 3 STYLIZOWANE b–d–g–p Poniżej jest dwanaście pionowych kreseczek.

Dorysuj kółko we właściwym miejscu każdej kreski, tak aby utworzyć 4 b, 3 d, 2 g, 3 p. Teraz odwracamy sytuację – poniżej jest trzynaście małych kółek.

Dorysuj po właściwej stronie każdego kółka pionową kreskę i utwórz 3 b, 4 d, 2 g, 4 p. Liczbę kresek dorysowanych po prawej stronie kółka wpisz w kwadracik. 16

Ćwiczenie 4 RÓŻNEJ WIELKOŚCI STYLIZOWANE b–d–g–p Poniżej rozsypane są różnej wielkości stylizowane b–d–g–p.

Połącz kolorowymi liniami stylizowane b–d–g–p. Każdą literę zamaluj innym kolorem. Policz, ile ich jest, i wpisz odpowiednią cyfrę w tabeli.

Ćwiczenie 5 UKŁADY GRAFICZNE ZE STYLIZOWANYCH b–d Ze stylizowanych b–d utworzono różne konfiguracje. Przyjrzyj się im uważnie.

Połącz w pary takie same zestawy liter stylizowanych. Narysuj dwa dowolne zestawy, tak aby każdy z nich zawierał trzy litery stylizowane.

Ćwiczenie 6 WYRAZY GRAFICZNIE PODOBNE

bar

bal

bat

dar

dal

bat

dar

bar

dal

bar

dar

bar

dal

bal

dal

dar

bat

dal

bal

gar

bar

bal

bat

dal

Przeczytaj wyrazy umieszczone w wydzielonym polu i policz, ile wśród nich jest wyrazów: bar, bal, bat, dar, dal. Wynik wpisz we właściwe kółko. Czytaj uważnie, bowiem w grupie wyrazów jest jeden niepasujący do reszty.

Wpisz z pamięci na kropce brakującą literę.

. ar . al . at . ar . al