MAM TO NA KOŃCU JĘZYKA...czyli wiersze wyjaśniające związki frazeologiczne

Redakcja: Renata Gromuł Redakcja techniczna: Andrzej Szymański Projekt okładki: Sandra Dudek Ilustracje: Zbigniew Jujka © Copyright by Wydawnictwo Harmonia, 2012

Redakcja i Biuro Handlowe: 80-283 Gdańsk, ul. Szczodra 6 tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51 fax 58 348 09 00 e-mail: harmonia@harmonia.edu.pl Szczegółowe informacje o naszych publikacjach: www.harmonia.edu.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zarówno cała publikacja, jak i jakakolwiek jej część nie może być przedrukowywana ani reprodukowana – mechanicznie, elektronicznie lub w jakikolwiek inny sposób, z kserokopiowaniem i odtwarzaniem w środkach masowego przekazu włącznie – bez pisemnej zgody Wydawnictwa Harmonia.

ISBN 978-83-7134-578-4 Gdańsk 2012 – Wydanie I

Związek frazeologiczny to utrwalone w języku połączenie dwóch lub więcej wyrazów, którego znaczenie nie wynika bezpośrednio ze znaczeń jego składników. Nie wystarczy więc rozumieć poszczególne słowa, z których składa się dany związek, żeby wiedzieć, co on oznacza i w jakich sytuacjach można go użyć. Wyjaśnienie frazeologizmów wymaga często pogłębionego opisu, a czasem też poznania znaczenia słów, które wyszły już z użycia i nie funkcjonują samodzielnie, na przykład łut szczęścia, odłożyć coś do lamusa czy dobrać się jak w korcu maku. Warto też wiedzieć, że wiele związków frazeologicznych ma swoje źródła w Biblii i mitologii, literaturze i historii, ale także w dawnych obyczajach i życiu codziennym. Dlatego prawidłowe użycie związków frazeologicznych nie zawsze i nie dla wszystkich jest łatwe, choć są one stałym elementem naszego języka.

Celem zbioru wierszyków jest ułatwienie zrozumienia wybranych związków frazeologicznych poprzez umieszczenie ich w przykładowym, szerszym niż samo znaczenie związku, często satyrycznym kontekście sytuacyjnym. Rymowana forma pomaga w skupieniu uwagi czytającego i słuchającego, przez co sprzyja zapamiętaniu kontekstu użycia frazeologizmu i przybliża do pełniejszego zrozumienia jego znaczenia. Część związków frazeologicznych została również zilustrowana satyrycznymi rysunkami ukazującymi nieco inne ujęcie i okoliczności użycia danego frazeologizmu.

Lektura zbioru rymowanek wymaga pewnej dojrzałości językowej i życiowej, dlatego jest on przeznaczony dla starszych dzieci, chociaż w indywidualnych przypadkach nic nie stoi na przeszkodzie, żeby wybranymi wierszykami zainteresować również młodszych czytelników. Treść niektórych rymowanek i ilustracji może wymagać od osoby dorosłej dodatkowego komentarza, dzięki któremu dziecko właściwie zrozumie sens danego związku frazeologicznego.

3

Być na świeczniku Człowiek, który na świeczniku jest akurat, ma bez liku obowiązków, zobowiązań, znajomości i powiązań.

W telewizji występuje, gdzie wysłowić się próbuje, mówiąc na zadany temat, gdy pojęcia o nim nie ma, a gdy nie ma za grosz wstydu, jest pupilkiem tabloidów.

Dobrze jest mu na świeczniku, ale z ręką też w nocniku może nagle się obudzić, gdy już sobą znudzi ludzi.

Taki, odesłany z kwitkiem, może sobie wziąć profitkę.

Być na świeczniku – być osobą publicznie znaną i rozpoznawaną przez wielu ludzi. Często jest to sytuacja krótkotrwała jak żywot świecy, która się spala. Gdy się wypali, trzeba wyczyścić z wosku profitkę i wstawić nową świecę.

4

Być kulą u nogi Gdy ktoś kulą jest u nogi, pozostaje często w błogim stanie nieuświadomienia, że przyczyną rozdrażnienia jest przeważnie tej osoby, której kula ciąży. Oby kula się zorientowała i ciężarem być przestała!

Ale często też się zdarza, że za kulę ktoś uważa u swej nogi te czynności, których podjął się, lecz dość ich ma, bo męczą go nad wyraz.

Swej niechęci do nich wyraz daje więc, lecz mówiąc szczerze, kasę za nie ciągle bierze.

Być kulą u nogi – być dla kogoś stałym problemem, kłopotem, obciążeniem. „Kula u nogi” często zdaje sobie z tego sprawę, ale jest jej z tym wygodnie.

6

Mieć duszę na ramieniu Kto ma na ramieniu duszę, to cierpienia, wręcz katusze zwykle straszne z nią przechodzi, jeśli w takie miejsce wchodzi, które lęk w nim wywołuje.

Kiedy zwalczyć lęk próbuje, wtedy jego biedna dusza przypomina mu (bo rusza na ramieniu się bez przerwy) o tym lęku, więc ma nerwy rozstrojone, nadszarpnięte i do tego tak napięte, że się krok postawić boi, a więc jak słup soli stoi.

Jeśli walczyć chce ze strachem, musi duszę wziąć pod pachę.

Mieć duszę na ramieniu – bać się, obawiać się pójść gdzieś albo podjąć jakieś działania, które są nieuniknione.

8

Kupować kota w worku Kiedy w worku ktoś kupuje kota, zwykle ryzykuje tym, że kupi kota złego lub zupełnie coś innego.

Ktoś, kto coś do worka włożył, liczy na to, że otworzyć kupujący chcieć nie będzie tego worka, bowiem będzie miał uczucie skrępowania, że swojego zaufania nie okazał przy zakupie.

Ale jest to raczej głupie, nierozsądne zachowanie – nic strasznego się nie stanie, jeśli jasno to powiemy, że zobaczyć kota chcemy.

Kupować kota w worku – kupować coś bez obejrzenia, bez sprawdzenia.

9

Szukać dziury w całym Gdy ktoś szuka dziury w całym, to oznacza, że niemały problem ma ze zrozumieniem tego, co się wokół dzieje lub celowo prowokuje innych, bo się doszukuje w rzeczach prostych i normalnych, w sposób często absurdalny, dna drugiego czy podtekstów.

Nie dawajmy więc pretekstu ludziom, którzy dziur szukają, gdzie ich nie ma. Niech biegają jak psy gończe, by sensację jakąś znaleźć. Aberrację taką warto obserwować, by się nie dać sprowokować.

Szukać dziury w całym – starać się znaleźć coś złego w czymś dobrym, usilnie szukać mankamentów dobrej rzeczy lub rozwiązania, często żeby podkreślić swoje znaczenie, pomniejszając wartość rzeczy lub zdyskredytować autora rozwiązania.

10

Mieć węża w kieszeni Ktoś, kto ma w kieszeni węża, chętnie budżet nadwyręża nie swój, ale innych osób.

Zawsze znajdzie na to sposób, żeby inni byli mili i za niego zapłacili.

Sugestywnie powie o tym, że przejściowe ma kłopoty, ale gdy już się odkuje, to im wtedy zafunduje.

Czasem winę na bank zwali – powie, że zablokowali przez pomyłkę jego nową, złotą kartę kredytową, ale nigdy nie wspomina o tym, że to węża wina.

Mieć węża w kieszeni – nadmiernie oszczędzać pieniądze, skąpić, co wcale nie przeszkadza w korzystaniu z pieniędzy innych. Wąż jest po to, żeby wytłumaczyć obawę przed sięganiem do kieszeni po pieniądze.

12

,

Spis treści Być na świeczniku 4 Być kulą u nogi 6 Mieć duszę na ramieniu 8 Kupować kota w worku 9 Szukać dziury w całym 10 Mieć węża w kieszeni 12 Mieć głowę w chmurach 14 Mieć dwie lewe ręce 15 Bić się w piersi 16 Mieć twardy orzech do zgryzienia 18 Mieć serce na dłoni 20 Mieć czegoś po dziurki w nosie 21 Mieć coś na końcu języka 22 Łamać sobie głowę 24 Mydlić komuś oczy 26 Nadstawiać ucha 27 Suszyć komuś głowę 28 Robić z igły widły 30 Nie kiwnąć palcem 32 Obedrzeć kogoś ze skóry 33 Łamać się 34 Nie dać sobie w kaszę dmuchać 36 Mieć czyste ręce 38 Owijać w bawełnę 40 Patrzeć przez palce 41 Pluć sobie w brodę 42 Niedźwiedzia przysługa 44 Porywać się z motyką na słońce 46 Robić wszystko na jedno kopyto 48 Wodzić kogoś za nos 49 Trzymać nerwy na wodzy 50

Nabrać wody w usta 52 Płaszczyć się przed kimś 54 Podciąć komuś skrzydła 55 Być duszą towarzystwa 56 Obrosnąć w piórka 58 Rozpychać się łokciami 60 Wyłożyć kawę na ławę 61 Rzucać kłody pod nogi 62 Pchać się do koryta 64 Nabić kogoś w butelkę 66 W głowie się nie mieści 68 Mieć coś w małym palcu 69 Mieć klapki na oczach 70 Podcinać gałąź, na której się siedzi 72 Wbić nóż w plecy 74 Siedzieć na dwóch stołkach 76 Chwytać dwie sroki za ogon 77 Walić głową w mur 78 Stroić się w cudze piórka 80 Stawiać coś na ostrzu noża 82 Mieć coś w nosie 83 Walczyć z wiatrakami 84 Mieć związane ręce 86 Mówić jak do ściany 88 Mieć muchy w nosie 90 Złapać byka za rogi 91 Nie mieć oleju w głowie 92 Chować głowę w piasek 94 Obrzucać kogoś błotem 96 Mieć nóż na gardle 98