MARATON SYLABOWY. Ćwiczenia rozwijające pamięć słuchową i wzrokową dzieci

Recenzja: Małgorzata Barańska Redakcja: Małgorzata Barańska Opracowanie graficzne: Grzegorz Janik Projekt okładki: Sandra Dudek Ilustracje: Agata Półtorak, Krzysztof Spychał, Sandra Dudek

© Copyright by Wydawnictwo Harmonia, 2010

Redakcja i Biuro Handlowe: 80-283 Gdańsk, ul. Szczodra 6

tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51

fax 58 348 09 00

e-mail: harmonia@harmonia.edu.pl

Szczegółowe informacje o naszych publikacjach: www.harmonia.edu.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zarówno cała publikacja, jak i jakakolwiek jej część nie może być przedrukowywana ani reprodukowana – mechanicznie, elektronicznie lub w jakikolwiek inny sposób, z kserokopiowaniem i odtwarzaniem w środkach masowego przekazu włącznie – bez pisemnej zgody Wydawnictwa Harmonia.

ISBN 978-83-7134-467-1 Gdańsk 2010 – Wydanie I

WSTĘP Zdarza się często, że rodzice dzieci w młodszym wieku szkolnym są zaniepokojeni, ponieważ ich

pociechy mają kłopoty z:

– wyodrębnianiem głosek na początku wyrazów (w nagłosie), w środku wyrazów (w śródgłosie) i na końcu wyrazów (w wygłosie);

– wyodrębnianiem sylab w wyrazach, wyrazów w zdaniach, zdań w wypowiedziach ustnych;

– formułowaniem zrozumiałych dla rozmówcy komunikatów ustnych (wypowiedzi bywają niejasne i chaotyczne);

– rozumieniem cicho czytanego tekstu;

– kojarzeniem danej głoski z jej znakiem graficznym, czyli literą (zdarza się, że dzieci łączą daną głoskę z niewłaściwym znakiem graficznym);

– zapamiętaniem słowa na czas potrzebny do przetworzenia go i zakodowania w pamięci słuchowej.

Niepokój rodziców jest uzasadniony. Powyższa lista trudności wskazuje na to, że dzieci, które

ich doświadczają, mają problemy z pamięcią słuchową i wzrokową. Kłopoty tych uczniów powinny

zostać jak najszybciej wyeliminowane, w przeciwnym razie będą mieli oni trudności w czytaniu i pisaniu oraz w komunikacji słownej.

Pamięć słuchowa jest to zdolność do utrwalania i przypominania sobie informacji dźwiękowej.

Z kolei pamięć wzrokowa to zdolność do utrwalania i przypominania sobie informacji wizualnej (spostrzeżeń wzrokowych). Oba rodzaje pamięci znacząco przyczyniają się do przyswajania wiedzy,

dlatego powinny być nieustannie doskonalone i usprawniane. Jak to się dzieje, że część ustnych

informacji kierowanych do dziecka znika („ulatuje”), a część zostaje zatrzymana w pamięci? Czy

dziecko może zapamiętać więcej informacji dźwiękowych? Jaki system odpowiedzialny jest za ten proces? Dlaczego uczeń zapamiętuje i potrafi przypomnieć sobie tylko część wiadomości, które do-

cierają do niego za pośrednictwem wzroku, a do pozostałych – chociaż równie istotnych – nie potrafi się odwołać?

Aby odpowiedzieć na pierwsze z tych pytań, należy pokrótce przybliżyć mechanizm działania pę-

tli fonologicznej1, a także samo jej pojęcie, które jest ściśle związane z definicją pamięci słuchowej.

Pętla fonologiczna jest systemem, który przez około dwie sekundy zatrzymuje w pamięci informacje

akustyczne otrzymywane z zewnątrz. Te dwie sekundy to czas przeznaczony na powtarzanie informacji, aby nie zniknęły z pamięci. Jest to czas świadomego utrwalania „torów”, po których w pamięci dziecka „przejeżdżają” informacje. Sprawnie funkcjonująca pętla fonologiczna jest niezbędna do

1

Pojęcie pętli fonologicznej (artykulacyjnej) zostało opisane w 1974 roku przez Alana Baddeleya (Baddeley A., Pamięć. Poradnik użytkownika, Warszawa 1998, s. 50–54).

3

osiągania postępów w nauce czytania, pisania, komunikowania się, a także w nauce języków obcych,

muzyki i arytmetyki (obliczania pamięciowego).

Niezbędnym warunkiem prawidłowego przebiegu procesu spostrzegania wzrokowego jest ana-

tomicznie dobrze zbudowany i funkcjonalnie sprawny analizator wzrokowy. Odpowiada on za per-

cepcję informacji wizualnych. Nieprawidłowe funkcjonowanie analizatora wzrokowego objawia się trudnościami w odróżnianiu podobnych kształtów (na przykład klocków, liter, symboli), w doko-

nywaniu analizy wzrokowej obrazka (wyróżnianiu z niego szczegółów, wskazywaniu brakujących elementów), w analizie struktury literowej wyrazu. Utrudnione jest spostrzeganie i rozpoznawanie

wyrazów i ich pisowni ortograficznej, tekstów, schematów, obrazów, kształtów rzadziej używanych liter. Zaburzeniom percepcji wzrokowej towarzyszy zwykle słaba pamięć wzrokowa.

Należy sobie uświadomić, że zarówno pamięć słuchową, jak i wzrokową można ćwiczyć i dosko-

nalić. Temu właśnie służą poniższe ćwiczenia.

4

Ćwiczenia rozwijające pamięć słuchową i wzrokową Opracowane przez nas ćwiczenia mają na celu rozwijanie pamięci wzrokowej i słuchowej u dzieci

oraz rozszerzanie zakresu pętli fonologicznej (czyli zdolności do zatrzymywania jak największej ilości informacji akustycznych w czasie dwóch sekund). Składają się one z dwóch części:

Część I, Sylabowy maraton, przeznaczona jest dla dzieci w młodszym wieku szkolnym. Ćwicze-

nia w niej zawarte mają formę zabawy i mogą być wykonywane przez uczniów zarówno w szkole, jak i w domu.

Numery ćwiczeń 1

Nazwy ćwiczeń Co słychać na początku?

Cele ćwiczeń i opis ich przebiegu Cel: ćwiczenie słuchu fonemowego – nagłos.

Przebieg: Dziecko nazywa obrazek i stwierdza, jaką

głoskę słyszy w nagłosie. Wpisuje odpowiednią literę w wyznaczone miejsce na obrazku. W nagrodę może pokolorować obrazek.

2

Co słychać w środku?

Cel: ćwiczenie słuchu fonemowego – śródgłos.

Przebieg: Dziecko nazywa obrazek, wymawia głoskę,

którą słyszy w śródgłosie, i wpisuje odpowiednią literę w wyznaczone miejsce na obrazku. W nagrodę może pokolorować obrazek.

3

Co słychać na końcu?

Cel: ćwiczenie słuchu fonemowego – wygłos.

Przebieg: Uczeń nazywa obrazek. Wymienia głoskę, którą słyszy w wygłosie, i wpisuje odpowiednią literę

w wyznaczone miejsce na obrazku. W nagrodę może pokolorować obrazek.

4

Literka do lusterka

Cele: kształcenie spostrzegawczości wzrokowej i utrwalanie znajomości liter.

Przebieg: Uczeń odczytuje (z lusterkiem lub bez)

odwrócone litery; ustala, jaki wyraz tworzą, i zapisuje rozwiązanie.

5

Cyferka do lusterka

Cele: kształcenie spostrzegawczości wzrokowej i utrwalanie znajomości cyfr.

Przebieg: Dziecko odczytuje odwrócone cyfry i łączy je z cyframi napisanymi prawidłowo.

6

Z liter wyrazy czyta Gerwazy

Cele: ćwiczenie analizy i syntezy słów; kojarzenie liter z odpowiednimi głoskami.

Przebieg: Dziecko odczytując kolejne litery, wypowiada odpowiednie głoski, następnie łączy je i wyraźnie wymawia wyrazy.

5

7

Mała Hania czyta zdania

Cele: ćwiczenie analizy i syntezy słów; kojarzenie liter z odpowiednimi głoskami.

Przebieg: Uczeń odczytując kolejne litery, wypowiada odpowiednie głoski, następnie łączy je i wyraźnie wymawia zdania.

8

Od końca przeczytamy – wyrazy poznamy

Cele: ćwiczenie analizy i syntezy słów; kojarzenie liter z odpowiednimi głoskami.

Przebieg: Dziecko odczytując litery w kolejności od

strony prawej do lewej, wymawia odpowiednie głoski,

następnie łączy je i wyraźnie wypowiada wyrazy napisane wspak.

9

Sylaby łączymy – czytanie ćwiczymy

Cel: ćwiczenie czytania wyrazów sylabami.

Przebieg: Uczeń czyta sylaby, łączy je i głośno wymawia wyrazy, które powstały.

10

Sylaby łączy Ania i czyta zdania

Cel: ćwiczenie czytania zdań sylabami.

Przebieg: Dziecko czyta sylaby, łączy je i głośno wymawia powstałe zdania.

11

Gdy pomyślimy, to ka skreślimy

Cel: ćwiczenie czytania wyrazów i dzielenia ich na sylaby.

Przebieg: Dziecko przekreśla sylaby ka, odczytuje powstałe wyrazy i zdania, a następnie łączy zdania z odpowiednimi obrazkami.

12

Kto z was wie, kiedy jest a, b, c?

Cele: rozwijanie myślenia przyczynowo-skutkowego i sprawdzanie rozumienia czytanego tekstu.

Przebieg: Uczeń czyta kolejne pytania i wszystkie

warianty odpowiedzi, a następnie wybiera właściwą odpowiedź i zaznacza ją.

13

Psotnik wiatr

Cele: kształcenie spostrzegawczości wzrokowej i utrwalanie znajomości liter.

Przebieg: Dziecko układa z liter wyrazy i zapisuje je, odczytuje zdania umieszczone na figurach

geometrycznych, uzupełnia literami i dwuznakami zdania z lukami.

14

Ślady na piasku

Cele: kształcenie spostrzegawczości wzrokowej i utrwalanie znajomości liter.

Przebieg: Uczeń odczytuje częściowo zakryte litery i czyta złożone z nich wyrazy.

15

Kasia pisała, literki zamalowała

Cele: kształcenie spostrzegawczości wzrokowej i utrwalanie znajomości liter.

Przebieg: Dziecko odczytuje częściowo zakryte litery, czyta ułożone z nich wyrazy i zdania.

16

Janek osiem razy układał z liter wyrazy

Cele: ćwiczenie percepcji wzrokowej i słuchowej.

Utrwalanie pojęcia rzeczownika.

Przebieg: Uczeń układa z podanych liter wyrazy będące

nazwami zwierząt, roślin i rzeczy, a następnie zapisuje je.

6

17

Sylabowa drabinka

Cele: ćwiczenie czytania wyrazów, liczenia sylab w wyrazach i pisania.

Przebieg: Uczeń czyta kolejne wyrazy; sprawdza, z ilu sylab się składają, i zapisuje je w odpowiednich

miejscach. Na samym dole drabinki powinny się znaleźć wyrazy jednosylabowe.

18

Tasiemkowy język

Cel: ćwiczenie wyodrębniania wyrazów w zdaniu.

Przebieg: Dziecko wyodrębnia wyrazy w zdaniach

zapisanych jednym ciągiem i oddziela je pionowymi kreskami.

19

Szyfrowanie

Cel: ćwiczenie czytania wyrazów i zdań kodowanych sylabami sa, sia, sza.

Przebieg: Dziecko przekreśla sylaby sa, sia, sza, a następnie odczytuje powstałe wyrazy i zdania.

20

Chochlik

Cel: rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej i słuchowej.

Przebieg: Uczeń skreśla niepotrzebne litery i sylaby, a następnie odczytuje poprawione zdania.

21

Czy zapamięta głowa, jakie to słowa?

Cel: poprawianie funkcjonowania systemu pętli fonologicznej.

Przebieg: Dziecko czyta pary słów (w każdej parze jest

słowo prawdziwe i wymyślone), zapamiętuje je i odtwarza z pamięci.

22

Logiczne zdania

Cele: rozwijanie słownictwa i świadomości językowej.

Przebieg: Uczeń czyta zdania i znajduje w każdym z nich wyraz, który ma więcej niż jedno znaczenie.

23

Sylabowa przeskakiwanka

Cel: rozwijanie spostrzegawczości wzrokowej i słuchowej.

Przebieg: Dziecko wyodrębnia sylaby w wyrazach,

następnie łączy wskazane sylaby, tworząc w ten sposób nowe wyrazy, a rozwiązania wskazuje na obrazkach.

24

Pionowe zdania

Cel: ćwiczenie percepcji wzrokowej.

Przebieg: Uczeń wyodrębnia słowa z pionowo zapisanego ciągu liter, a następnie zapisuje poziomo od strony lewej

do prawej zdania, które powstały z tych słów. Zachowuje odstępy między wyrazami.

25

Ślimaczki

Cel: doskonalenie koordynacji

ruchowo-słuchowo-wzrokowej.

Przebieg: Dziecko wypowiadając sylabami wyrazy

i zdania, rysuje ślimaczka. Jedno okienko odpowiada jednej sylabie. Im dłuższy wyraz lub zdanie, tym

dłuższy będzie ślimaczek. Rysowanie dziecko rozpoczyna od zaznaczonego punktu.

7

26

Sylabowe tasiemki

Cel: poprawianie funkcjonowania systemu pętli fonologicznej.

Przebieg: Dziecko odczytuje kolejno sylabowe tasiemki lub słucha ciągów sylab czytanych przez nauczyciela, a następnie powtarza je.

27

Sylabowy maraton

Cel: poprawianie funkcjonowania systemu pętli

fonologicznej.

Przebieg: Uczniowie wykonują to ćwiczenie w parach.

Na przemian powtarzają z pamięci ciąg sylab, dodając do niego za każdym powtórzeniem kolejną sylabę.

28

Sylabowe schody

Cel: ćwiczenie czytania wydłużających się ciągów sylab, tworzących nonsensowne słowa.

Przebieg: Uczeń czyta coraz dłuższe ciągi sylab.

29

Sylabowe domki

Cel: ćwiczenie czytania sylabami wyrazów i zdań.

Przebieg: Dziecko odczytuje sylaby, które

są umieszczone na piętrach domków, rozpoczynając

od najwyższego piętra. Następnie łączy sylaby, odczytuje wyrazy i zdania, a potem je zapisuje.

Część II, Języki przybyszów z innych planet, polecamy dzieciom od 7. roku życia jako dobrą

zabawę rozwijającą pamięć słuchową. Zabawa ta polega na tworzeniu według określonego klucza

wyrazów w języku Marsjan, Wenusjan, Jowiszan i Saturnian. Ćwiczenia może wykonywać jedno

dziecko lub cała grupa. Zadania tego typu przyczyniają się do polepszenia funkcjonowania systemu pętli fonologicznej. Według D. Schactera2 liczba nonsensownych słów, które dziecko potrafi powtó-

rzyć w jednym ciągu, pomaga przewidzieć rozwój jego słownictwa.

Jak buduje się wyrazy w języku Marsjan?

Pierwszą sylabą każdego wyrazu jest mar, czyli początkowa sylaba wyrazu Marsjanie. Drugą

cząstką marsjańskiego słowa jest pierwsza sylaba liczebnika wskazującego wiek dziecka, na przykład

sie – siedem, o – osiem, dzie – dziewięć, dziesięć, je – jedenaście. Trzecią sylabę stanowi ostatnia sylaba wyrazu, który jest tłumaczony na język marsjański, na przykład la – fasola, ło – krzesło, ry – okulary. Ostatnia sylaba jest powtórzeniem pierwszej, czyli mar.

Przykłady wyrazów w języku Marsjan

Dziecko siedmioletnie powie i zapisze: dobranoc – marsienocmar

przepraszam – marsieszammar dziękuję – marsiejęmar zima – marsiemamar.

2

8

Schacter D. L., Siedem grzechów pamięci, Warszawa 2003, s. 53–54.

Swoje rysunki dziecko siedmioletnie podpisze w języku Marsjan następująco: gruszka – marsiekamar żyrafa – marsiefamar

kokarda – marsiedamar

grosz – marsiegroszmar.

Dziecko ośmioletnie powie i zapisze: chodzi – marodzimar sprząta – marotamar

maluje – marojemar.

Dziecko dwunastoletnie powie i zapisze: lustro – mardwatromar Kasia – mardwasiamar

ołówek – mardwawekmar.

Jak powstają wyrazy w języku Wenusjan?

Początkiem każdego wenusjańskiego wyrazu jest we, czyli pierwsza sylaba wyrazu Wenusjanie.

Kolejną cząstkę wyrazu tworzy pierwsza sylaba nazwy aktualnego dnia tygodnia, czyli po – poniedziałek, wto – wtorek, śro – środa itd. Trzecia sylaba słowa to pierwsza zgłoska wyrazu, który jest

tłumaczony na wenusjański, na przykład do – domek, ko – komórka, o – ołówek. Ostatnia sylaba,

podobnie jak w języku Marsjan, jest powtórzeniem pierwszej.

Przykłady wyrazów w języku Wenusjan W poniedziałek uczeń powie i zapisze: mama – wepomawe tata – wepotawe

woda – wepowowe.

We wtorek wyrazy będą brzmiały następująco: deszczyk – wewtodeszwe parasol – wewtopawe

bałwan – wewtobałwe.

Wyrazy wypowiedziane i zapisane w środę to: zeszyt – weśrozewe

klucze – weśrokluwe

ręcznik – weśroręwe.

9

W piątek dziecko podpisze swoje rysunki w języku Wenusjan następująco: żaba – wepiążawe jeż – wepiąjeżwe

waga – wepiąwawe.

Jak tworzy się wyrazy w języku Jowiszan?

Pierwszą sylabą każdego wyrazu w języku mieszkańców Jowisza jest jo. Kolejną – pierwsza sy-

laba rzeczownika wskazującego płeć dziecka lub pierwsza sylaba jego imienia, na przykład chło – chłopiec, dzie – dziewczynka, ka – Kasia. Trzecią cząstką jowiszańskiego wyrazu jest pierwsza litera lub dwuznak kodowanego wyrazu, na przykład ż – żyrafa. Zakończeniem wyrazu jest sylaba jo.

Przykłady wyrazów w języku Jowiszan Chłopiec powie i zapisze: żyrafa – jochłożjo

szakal – jochłoszjo lew – jochłoljo.

Dziewczynka powie i zapisze: lustro – jodziewljo

grzebień – jodziewgjo spinka – jodziewsjo.

Kasia powie i zapisze: mydło – jokamjo szafa – jokaszjo zegar – jokazjo.

W języku Jowiszan Kasia podpisze rysunki następująco: szyba – jokaszjo

czapka – jokaczjo.

Jak konstruuje się wyrazy w języku Saturnian?

Pierwszą sylabą każdego wyrazu w tym języku jest sa. Kolejną częścią wyrazu jest pierwsza sylaba

nazwy aktualnej pory roku: wio – wiosna, la – lato, je – jesień, zi – zima. Trzecią cząstkę stanowi ostat-

nia litera tłumaczonego wyrazu, na przykład a – tata, c – owoc, o – dziecko. Ostatnią sylabą jest sa.

Przykłady wyrazów w języku Saturnian Zimą dziecko powie i zapisze: noc – sazicsa

mysz – saziszsa

mecz – saziczsa.

10

Wiosną wyrazy będą brzmiały: tata – sawioasa

balon – sawionsa

kozioł – sawiołsa.

Latem dziecko powie i zapisze: słońce – salaesa plaża – salaasa

rower – salarsa.

„Jesienne” wyrazy to na przykład: tata – sajeasa

długopis – sajessa brat – sajetsa.

Rysunki wykonane zimą dziecko podpisze w języku Saturnian następująco: bałwan – sazinsa sanki – saziisa

narty – saziysa.

Po wykonaniu wszystkich ćwiczeń dziecko otrzymuje tytuł Mistrza sylabowego maratonu.

Wesołej zabawy podczas wykonywania ćwiczeń życzą Autorki

11

Część I

Sylabowy maraton Ćwiczenie 1 Co słychać na początku?

• Nazwij obrazki.

• Powiedz, jakie głoski słyszysz na początku słów.

• W puste miejsce na obrazkach wpisz pierwsze litery wyrazów.

• Pokoloruj obrazki.

12

Ćwiczenie 2 Co słychać w środku?

• Nazwij obrazki.

• Powiedz, jakie głoski słyszysz w środku wyrazów. Te głoski są samogłoskami.

• Wpisz w okienka litery, które są w środku wyrazów.

• Pokoloruj obrazki.

13

Ćwiczenie 3 Co słychać na końcu?

• Nazwij obrazki.

• Powiedz, jakie głoski słyszysz na końcu wyrazów.

• W puste miejsca na obrazkach wpisz ostatnie litery wyrazów.

• Pokoloruj rysunki.

14

Ćwiczenie 4 Literka do lusterka Literki przeglądają się w lusterkach. Odczytaj każdą z nich. Możesz pomóc sobie,

przykładając lusterko pionowo z lewej strony każdej litery. Jakie wyrazy powstały?

Zapisz je.

T

o

l

a

p

i

e

r

n

o

g

a

n

o

s

l

i

z

a

k

z

e

g

a

k

a

p

n

o

s

o

g

i

r

e

k

u

s

t

a

ż

y

c

e

z

c

z

o

t

k

a

k

a

p

e

l

u

s

z

c

y

t

r

y

n

a 15

SPIS TREŚCI WSTĘP........................................................................................................................................ 3 Część I. Sylabowy maraton ..................................................................................................... 12

Co słychać na początku?........................................................................................................ 12 Co słychać w środku?............................................................................................................. 13 Co słychać na końcu?............................................................................................................. 14

Literka do lusterka.................................................................................................................. 15 Cyferka do lusterka................................................................................................................. 16 Z liter wyrazy czyta Gerwazy................................................................................................. 17

Mała Hania czyta zdania........................................................................................................ 18 Od końca przeczytamy – wyrazy rozpoznamy....................................................................... 18 Sylaby łączymy – czytanie ćwiczymy.................................................................................... 19

Sylaby łączy Ania i czyta zdania............................................................................................ 20 Gdy pomyślimy, to ka skreślimy............................................................................................ 21

Kto z was wie, kiedy jest a, b, c?............................................................................................ 24 Psotnik wiatr........................................................................................................................... 26 Ślady na piasku....................................................................................................................... 28 Kasia pisała, literki zamalowała............................................................................................. 29

Janek osiem razy układał z liter wyrazy................................................................................. 31 Sylabowa drabinka................................................................................................................. 34

Tasiemkowy język.................................................................................................................. 35 Szyfrowanie............................................................................................................................ 36 Chochlik................................................................................................................................. 37 Czy zapamięta głowa, jakie to słowa?.................................................................................... 38

Logiczne zdania...................................................................................................................... 41

Sylabowa przeskakiwanka...................................................................................................... 41 Pionowe zdania....................................................................................................................... 44

Ślimaczki................................................................................................................................ 46

Sylabowe tasiemki.................................................................................................................. 51 Sylabowy maraton.................................................................................................................. 54

Sylabowe schody.................................................................................................................... 55 Sylabowe domki..................................................................................................................... 58

Część II. Języki przybyszów z innych planet . ....................................................................... 60 Marsjanie................................................................................................................................ 60

Wenusjanie............................................................................................................................. 64 Jowiszanie............................................................................................................................... 68

Saturnianie.............................................................................................................................. 72

BIBLIOGRAFIA......................................................................................................................... 76 DYPLOM DLA MISTRZA SYLABOWEGO MARATONU.................................................... 77