Opinia wydawnicza: Małgorzata Barańska Redakcja: Magdalena Sibila Redakcja techniczna: Witold Preyss Zdjęcia: Fotolia.com Projekt okładki: Krzysztof Spychał (ilustracja © lordalea – Fotolia.com)
© Copyright by Wydawnictwo Harmonia, 2010
Redakcja i Biuro Handlowe:
80-283 Gdańsk, ul. Szczodra 6 tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51 fax 58 348 09 00 e-mail: harmonia@harmonia.edu.pl
Szczegółowe informacje o naszych publikacjach: www.harmonia.edu.pl
Przedruk części lub całości książki bez pisemnej zgody Wydawnictwa zabroniony.
ISBN 978-83-7134-414-5 Gdańsk 2010 – Wydanie I
Wstęp Głoska „r” to jeden z najtrudniejszych dźwięków do wypowiedzenia. Wymaga ona nie tylko prawidłowej budowy i właściwego funkcjonowania narządów mowy (w tym dużej sprawności czubka języka), ale także dobrego słuchowego różnicowania dźwięków i poprawnego wzorca językowego. W języku dziecka powinna pojawić się około 4.–5. roku życia. Jest to jednak sprawa bardzo indywidualna. Głoska może wystąpić nieco wcześniej u dziewczynek niż u chłopców. Dla wielu dzieci rozpoczynających naukę w szkole zaburzenia w artykulacji głosek stanowią poważną barierę w funkcjonowaniu w roli ucznia. Dzieci te znacznie częściej niż mówiące prawidłowo osiągają niższe wyniki w nauce i popadają w konflikty rówieśnicze. U uczniów, którzy nie spełniają wymagań szkoły, mogą pojawić się problemy emocjonalne, frustracja, a nawet agresja. Dlatego rodzice powinni czuwać nad procesem kształtowania mowy, a wszelkie niepokojące objawy, nieprawidłowości w rozwoju powinni skonsultować jak najwcześniej z logopedą. Rabarbar Barbary. Materiał wyrazowo-obrazkowy do utrwalania prawidłowej artykulacji głoski „r” to bardzo przydatna książka nie tylko dla logopedów, ale także dla rodziców oraz nauczycieli uczących w przedszkolach i klasach młodszych. Pozycja zawiera odpowiednio dobrany i ułożony materiał wyrazowo-obrazkowy przeznaczony dla dzieci mających kłopoty z właściwą realizacją głoski „r”. Utrwalenie nowo wywołanej głoski wymaga wielu intensywnych ćwiczeń i wielokrotnego powtarzania dźwięku. Należy pamiętać, że skuteczność terapii logopedycznej w dużej mierze zależy od dobrej współpracy logopedy z rodzicami. Automatyzacja głoski wymaga udziału opiekunów dziecka. To, czego nauczy się pacjent w gabinecie, powinno być systematycznie powtarzane w domu. Dzięki niniejszemu opracowaniu logopedzi, nauczyciele i rodzice będą mogli przeznaczyć swój czas na ćwiczenia z dziećmi, zamiast zużywać go na żmudne przygotowywanie pomocy i gromadzenie odpowiednich tekstów. Przedstawiony w książce materiał służy do automatyzowania poznanej, wywołanej głoski „r”. Ćwiczenia są dobrane według ściśle określonego schematu postępowania logopedycznego, od artykulacji głoski „r” w izolacji poprzez łączenie jej z innymi głoskami do tworzenia sylab i wyrazów. Materiał językowy został ułożony także zgodnie z zasadą stopniowania trudności. Dlatego należy wykonywać ćwiczenia w określonej kolejności. Książka zawiera także zdania i teksty do powtarzania, w których nagromadzona jest ćwiczona głoska we wszystkich sąsiedztwach fonetycznych. Rabarbar Barbary napisany jest w przystępnej formie, zawiera kolorowe ilustracje, które umilą maluchom utrwalanie poznanej głoski. Część zawartych w niej ćwiczeń można z powodzeniem wykorzystać w pracy z dziećmi młodszymi. Jednakże większość zadań przeznaczona jest dla dzieci umiejących już czytać i pisać. Życzę powodzenia i miłej pracy! Autorka
3
Jak korzystać z materiałów do ćwiczeń Zeszyt ćwiczeń skierowany jest do dwóch grup odbiorców. Są nimi maluchy niepotrafiące jeszcze czytać i pisać oraz dzieci posiadające te umiejętności. W przypadku pierwszej grupy najważniejszą rolę pełni rodzic (opiekun) dziecka, który krok po kroku prowadzi dziecko przez świat ćwiczeń i zagadek zawartych w tejże publikacji. Głównym zadaniem rodzica jest odczytywanie dziecku wszystkich poleceń i zachęcanie do prawidłowego rozwiązywania zadań. Należy pamiętać, że nie jest ważne to, że dziecko nie wypełni samo krzyżówki lub nie przeczyta samodzielnie wierszyków. Istotne jest, aby maluch prawidłowo nazwał zamieszczone w książeczce obrazki, powtórzył odczytywane przez dorosłych zdania. Dzieci starsze powinny samodzielnie rozwiązywać zadania. Rola rodzica (opiekuna) polega w tym wypadku na sprawdzaniu poprawności wykonywanych ćwiczeń. Wszystkie błędy powinny być korygowane na bieżąco.
4
Ćwiczenia narządów mowy przygotowujące do prawidłowej artykulacji głoski „r” 1. Kląskaj językiem (naśladuj stukot końskich kopyt). 2. Mlaskaj. 3. Naśladuj ssanie cukierka. 4. Ostrz czubek języka o górne zęby przy szeroko otwartej buzi. 5. Delikatnie masuj czubek języka szczoteczką do zębów. 6. Oblizuj górną wargę oraz górne zęby przy szeroko otwartej buzi. 7. „Zamiataj” sufit buzi (podniebienie) czubkiem języka we wszystkie strony. 8. Policz czubkiem języka górne zęby przy mocno rozwartej szczęce. 9. Pojedź czubkiem języka po podniebieniu jak na rowerze od górnych zębów w głąb buzi. Ćwiczenie wykonuj przy mocno opuszczonej dolnej szczęce. 10. Delikatnie masuj język poprzez nagryzanie jego czubka. 11. Przyklej całą powierzchnię języka do podniebienia przy szeroko otwartej buzi. Wytrzymaj w tej pozycji około 10–15 sekund. 12. Przyklej całą powierzchnię języka do podniebienia przy szeroko rozwartej szczęce, a następnie nie odrywając języka od podniebienia, otwieraj i zamykaj buzię. 13. Spróbuj zdmuchnąć skrawek papieru umieszczonego na czubku języka. 14. Powtarzaj połączenie głosek tdn w coraz szybszym tempie. 15. Powtarzaj połączenia głosek żla, żle, żlu coraz szybciej. 16. Powtarzaj sylaby la, lo, lu, ly, ala, alo, alu, aly. 17. Zanuć swoją ulubioną piosenkę, używając sylaby la.
Wskazówki do ćwiczeń Ćwiczyć należy codziennie po kilkanaście minut przed lustrem. Każde ćwiczenie powinno być najpierw zademonstrowane przez osobę dorosłą ćwiczącą razem z dzieckiem (logopedę, rodzica, nauczyciela).
5
Głoska „r” w izolacji, sylabach i wyrazach (nagłos, śródgłos, wygłos) Przedłużaj wymowę głoski „r” (naśladuj odgłos wydawany przez silnik samochodu).
rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr Powtórz. ra ara ora era ura yra ira ar
ro aro oro ero uro yro iro or
re are ore ere ure yre ire er
ru aru oru eru uru yru iru ur
ry ary ory ery ury yry iry yr
ri ari ori eri uri yri iri ir
Powtórz. Rafa, Rafał, rana, rano, rak, rakieta, ranek, raban, rama, rebus, recepta, recytować, redakcja, redagować, Regina, region, regulamin, rehabilitacja, rejon, rejs, rekin, reklama, religia, renta, Renata, rewizja, rezydencja, rezygnacja, robot, robak, rodak, rok, rokować, Roman, romb, rondel, rondo, ropa, ropień, ropucha, rosa, rosnąć, roślina, rota, rowek, rój, rów, równy, rózga, rozum, rozkaz, rozmowa, rum, ruch, rubin, rudy, rumak, runo, ryba, rycerz, ryj, ryk, rym, rymarz, rymować, rynna, rysa, ryza, rysować, rysik, ryska, ryś, ryt.
Ara, warta, arbuz, armata, Marta, Maria, karta, arak, mara, marchewka, kara, para, stara, gitara, kotara, perła, teren, sterta, Teresa, tory, oraz, tort, port, kort, kora, nora, era, worek, teraz, serce, zero, berło, pora, Weronika, ferie, biuro, kura, góra, pióro, burak, chmura, bzdura, figura, kurek, sznurek, mundurek, skóra, liryka, Irak, Iran, irys, cyrk. Smar, katar, komar, car, bar, dar, gar, pożar, żar, skwer, minister, ster, skafander, deser, ser, komputer, majster, helikopter, gejzer, por, tor, pastor, spór, wiór, stwór, potwór, wzór, dwór, wir, kir. 6
TR Powtórz sylaby. Najpierw te w kółkach, potem w kwadratach, a na końcu w trójkątach.
OTR
TRA
ATRA TRY
ATRY
UTR
Przeczytaj wyrazy.
TR
ATRE
ATRU
ATR
asa awa apez agedia
TRE
YTR
ATRO
ETR TRU
TRO
TR
on ybuna up ąbka
Powtórz wyrażenia. • straszny trening
• tragedia strażnika
• trudna musztra
• siostra Patryka
• trąbka Patrycji
• trochę strawy
• utracony koń
• koncentrat z truskawek
• trabant na trawie
• cytryna siostry
• tresowany struś
• chytrusek w Tatrach
• zatroskany strażak
• zatruta pietruszka
• troska o instrument 7
TR Nazwij obrazki.
Pokoloruj trójkąty. Kolorując, wymawiaj słowo trójkąt.
Powtórz zdania. • Siostra strażaka gra na trąbce. • Patrycja lubi jogurt truskawkowy. • Nasz autobus ma trudną trasę do przebycia. • Na tronie siedzi zatroskany król Patryk. • Wóz strażacki stratował stragan. • Maciej utracił swój kontrabas. • Kupiłam dwie cytryny i trzy pietruszki. • W centrum Ostrowca widziałem tresowanego strusia. • Ten tramwaj przewozi instrumenty. • W Tatrach widziałam liska Chytruska. 8
DR Powtórz.
DRA DRO DRE DRU DRY ADRA ADRO
ADRE ADRU ADRY
ADR ODR UDR EDR YDR Powtórz wyrażenia. • droga drabina
• mądry pędrak
• drewniany drogowskaz
• drut z Drezna
• podrobiony adres
• drogocenny druk
• podróż wydry
• zdrada wydry
• odrobina drożdży
• wiadro pudru
• drobny drób
• kwadratowe biodra
• kołdra w kwiaty
• dreszcze dróżby
• wędrówka biedronki
Powtórz wyrazy.
DR
ań apieżnik ażetka abina
DR
uk użyna ukarz obnostka 9
DR Wykreśl w koralach co drugą sylabę, zaczynając od drugiej. Te, które zostaną, utworzą rozwiązanie – zdanie. Wymów je najładniej, jak potrafisz, a następnie przepisz. Odnajdź i podkreśl wszystkie literki „r”.
PRZY PA
DRO
TA DZE GA
I
PO
KLA
STO
BIN RAK
DREW
KLO
SOL NIA
BRA
NY
DA
WIAT
Rozwiązanie: ............................................................................................................................... ...............................................................................................................................
10
PR Powtórz sylaby. Najpierw te w kółkach, potem w kwadratach, a na końcu w trójkątach.
YPR
PRA
APRA
EPR OPR
PRY
APRY
PRO
UPR
APRE
APRU
APRO
APR
PRU
PRE
Przeczytaj głośno powstałe wyrazy. Napisz je.
WO CUŚ
COWNIA PRA
WNIK
WDZIWY KTYKA
............................................................................................................................... ...............................................................................................................................
11
PR Posłuchaj zdań i powtórz je. Klaśnij w dłonie za każdym razem, gdy usłyszysz głoskę „r”. • Praczka z Pragi przyjeżdża do Polski. • Pradziadek czeka na swoje prawnuki. • Prezes ma krawat w prążki. • W wakacje płynąłem prędkim promem. • Praczka kupiła nowy proszek do prania. • Patryk przeprowadza się w ekspresowym tempie. • Monter naprawił zepsuty prysznic. Nazwij obrazki. Podpisz je.
Wpisz w kratki pierwsze litery nazw obrazków. Odczytaj hasło.
Ułóż zdanie z wyrazem-rozwiązaniem poprzedniego ćwiczenia. Zapisz to zdanie, a następnie odczytaj je najładniej, jak potrafisz.
12
Spis treści, czyli co się wewnątrz mieści Wstęp 3
Jak korzystać z materiałów do ćwiczeń 4
Ćwiczenia narządów mowy przygotowujące do prawidłowej artykulacji głoski „r” 5 Wskazówki do ćwiczeń 5
Głoska „r” w izolacji, sylabach, wyrazach (nagłos, śródgłos, wygłos) 6 Tr 7
Dr 9
Pr 11
Br 13
Kr 15 Gr 17
Kr, gr 19 R – l 20 R 22