ŚWIAT PRZEDSZKOLAKA OD MALUCHA DO STARSZAKA by Grupa Wydawnicza Harmonia

Redakcja: Agnieszka Zielińska Opracowanie graficzne: Sandra Dudek Projekt okładki: Sandra Dudek Zdjęcie na okładce: © Maya Kruchancova | Fotolia.com

Redakcja i Biuro Handlowe: 80-283 Gdańsk, ul. Szczodra 6 tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51 fax 58 348 09 00 e-mail: harmonia@harmonia.edu.pl

Szczegółowe informacje o naszych publikacjach: www.harmonia.edu.pl

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zarówno cała publikacja, jak i jakakolwiek jej część nie może być przedrukowywana ani reprodukowana - mechanicznie, elektronicznie lub w jakikolwiek inny sposób, z kserokopiowaniem i odtwarzaniem w środkach masowego przekazu włącznie - bez pisemnej zgody Wydawnictwa Harmonia.

ISBN 978-83-7134-604-0

Gdańsk 2012 - Wydanie I

Wstęp Publikacja Świat przedszkolaka od malucha do starszaka adresowana jest zarówno do nauczycieli rozpoczynających pracę w przedszkolu, jak i nauczycieli doświadczonych, poszukujących nowych inspiracji do pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym. Zawarte w książce propozycje odnoszą się do poszczególnych obszarów podstawy programowej, z wyjątkiem edukacji matematycznej, której wiele uwagi poświęciły w swoich publikacjach profesor Edyta Gruszczyk-Kolczyńska i Ewa Zielińska. Zgodnie z założeniami reformy programowej, centralne miejsce w wychowaniu przedszkolnym zajmuje zabawa. Jest ona silną i trwałą potrzebą dziecka oraz najodpowiedniejszym dla tego okresu sposobem przybliżania i pojmowania otaczającego świata. Nade wszystko zaś jest szczególną formą uczenia się, dzięki której dziecko zdobywa wiadomości, umiejętności i sprawności, doskonali sposoby myślenia i działania, rozwija możliwości umysłowe, wzbogaca zasób wiedzy o otaczającym je świecie. Przedstawione w książce propozycje zabaw i zajęć nawiązują głównie do doświadczeń i przeżyć społecznych dzieci. Ukazują przykłady pozytywnych zachowań wobec rówieśników i dorosłych, 3

rozwijania życzliwej postawy, przekazywania wiadomości i umiejętności potrzebnych w sytuacjach społecznego współdziałania. Niektóre dotyczą także obserwacji przyrody. W książce zwrócono szczególną uwagę na wyzwalanie różnorodnej aktywności i ekspresji twórczej wychowanków. Niektóre tematy zostały wzbogacone o zagadki autorstwa Arkadiusza Maćkowiaka. Opisane zabawy nauczyciel może wykorzystać dowolnie, dobierając je odpowiednio do grupy wiekowej, zainteresowań i możliwości dzieci. Mamy nadzieję, że te propozycje zachęcą nauczycieli do twórczego poszukiwania nowych, własnych rozwiązań, a czas pobytu dzieci w przedszkolu będzie pełen radosnych zabaw, ciekawych zdarzeń i niezapomnianych przeżyć.

I. Jak odmierzamy czas? Zagadnienia do realizacji dostrzeganie

upływu czasu poprzez obserwację zmian w przyrodzie dostrzeganie cykliczności pór roku, miesięcy, dni tygodnia poznawanie i przyswajanie określeń czasu: pór dnia, dni tygodnia, miesięcy, pór roku określanie relatywnego czasu trwania czynności (długo krótko, teraz - potem) poznanie i stosowanie określeń: wczoraj, dzisiaj, jutro porównywanie tempa wykonywanych czynności (szybko, wolno) poznanie i rozpoznawanie różnych rodzajów zegarów zapoznanie ze sposobami mierzenia czasu

Zagadnienia do omówienia z dziećmi Który

dzień tygodnia lubisz najbardziej i dlaczego? W jakie dni tygodnia chodzimy do przedszkola, a jakie spędzamy z rodzicami w domu? Jaka jest twoja ulubiona pora roku i dlaczego? Do czego służy zegar?

Zagadka Nosić można go na ręku, wisi też na ścianie. Pokazuje on godzinę - to jego zadanie. Może być elektroniczny albo wahadłowy, Mieszkać może w nim kukułka, czasem jest kwarcowy. (zegar)

Zabawy Wystawa kalendarzy Cel: zapoznanie z różnego rodzaju kalendarzami i ich przydatnością. Pomoce: kalendarz. Przebieg: Dzieci wspólnie z nauczycielem organizują wystawę ka-

lendarzy. Oglądają zgromadzone egzemplarze i określają ich typy: ścienny, biurowy, kieszonkowy oraz elektroniczny. Następnie opowiadają, do czego one służą i jakie mają znaczenie w życiu człowieka.

Kalendarz ścienny Cel: zapoznanie z oznaczeniami znajdującymi się w kalendarzu. POMOCE: kalendarz. Przebieg: Nauczyciel prezentuje kalendarz i przedstawia podział

roku na miesiące, miesięcy na tygodnie, a tygodni na dni (zwraca uwagę na luty) oraz oznaczenia niedziel i świąt kolorem czerwonym.

Jakie miesiące należą do danej pory roku? Cel: utrwalanie nazw pór roku i miesięcy, kojarzenie nazw miesięcy

z odpowiednią porą roku. Pomoce: niebieskie, zielone, żółte i brązowe kartoniki, piktogramy oznaczające pory roku. Przebieg: Dzieci wspólnie z nauczycielem oznaczają kolorem miesiące należące do poszczególnych pór roku: - grudzień, styczeń, luty - niebieski; - marzec, kwiecień, maj - zielony;

- czerwiec, lipiec, sierpień - żółty; - wrzesień, październik, listopad - brązowy. Nauczyciel rozdaje dzieciom kartoniki w ustalonych wcześniej kolorach, w sali rozkłada piktogramy oznaczające pory roku. Dzieci improwizują ruchem słyszaną muzykę. Gdy muzyka cichnie, ustawiają się przy piktogramach zgodnie z kolorami, jakie otrzymały. Wspólnie wymieniają nazwy miesięcy należących do danej pory roku. W czasie ponownego tańca wymieniają się kartonikami, na przerwę w muzyce znów ustawiają się przy właściwym oznaczeniu.

Co robiliśmy wczoraj? Cel: rozumienie i poprawne stosowanie pojęć: wczoraj, dzisiaj. Przebieg: Dzieci wraz z nauczycielem zakładają przedszkolny pa-

miętnik, w którym będą zaznaczać ciekawostki danego dnia w formie rysunkowej lub poprzez wspólne redagowanie notatki, którą zapisze nauczyciel.

Od niemowlaka do przedszkolaka Cel: uświadomienie dzieciom następstw czasowych, istnienia prze-

szłości i przyszłości, dostrzeganie zmian w wyglądzie człowieka w różnych okresach życia. Pomoce: fotografie dzieci. Przebieg: Dzieci segregują przyniesione z domu zdjęcia od wykonanego najwcześniej do zrobionego najpóźniej i opowiadają o zmianach, jakie zachodziły w ich życiu.

Od malucha do starszaka Cel: dostrzeganie na fotografiach cech świadczących o upływie czasu. Pomoce: fotografie dzieci z życia przedszkolnego, na przykład z kroniki przedszkolnej. Przebieg: Dzieci oglądają przedszkolne fotografie z poprzednich lat i opowiadają, co się zmieniło od momentu przyjścia do przedszkola 7

do chwili obecnej. Następnie pozują do grupowego zdjęcia. Gotową fotografię wklejają do przedszkolnego albumu. Nadają jej tytuł i oznaczają ją datą.

Ważne daty Cel: rozwijanie inwencji twórczej dzieci. Pomoce: kartoniki o wymiarach 12 x 18 centymetrów, kredki, paste-

le, flamastry (do wyboru). Przebieg: Dzieci określają, jakie dni w roku są dla nich najważniejsze, na przykład urodziny, imieniny, mikołajki, Dzień Dziecka. Grupę dzielimy na kilka zespołów. Każdy zespół projektuje piktogramy do przyznanego drogą losowania święta. Powstałe symbole będą służyć do oznaczenia tych ważnych dat w przedszkolnym kalendarzu.

Tydzień Cel: utrwalanie nazw dni tygodnia. Przebieg: Dzieci, ustawione jedno za drugim, poruszają się po sali

i mówią: Tydzień dzieci ma siedmioro, maszeruje polną drogą. Kto odpowie mi, jakie nosi imię każdy z siedmiu dni? Dzieci zatrzymują się i po kolei wymieniają dni tygodnia. Pierwsza osoba idzie na koniec, prowadzenie przejmuje kolejna i zabawa toczy się dalej.

Dni tygodnia Cel: rozwijanie koncentracji uwagi, szybkości i zwinności, utrwala-

nie nazw dni tygodnia. Przebieg: Dzieci siedzą w kręgu. Nauczyciel po kolei oznacza dzieci dniami tygodnia. Na hasło nauczyciela, na przykład „niedziela”, 8

dzieci oznaczone tym dniem wstają, obiegają krąg i siadają na swoje miejsce.

Ile dni w tygodniu? Cel: rozumienie i poprawne stosowanie pojęć: wczoraj, dzisiaj, jutro; przeliczanie dni tygodnia. Pomoce: kalendarz ścienny. Przebieg: Dzieci mówią, jaki dzień tygodnia mamy dzisiaj, jaki był wczoraj, jaki będzie jutro. Zaznaczają je umówionym kolorem w kalendarzu i odpowiadają na pytania, na przykład ile dni zostało do niedzieli.

Moi sąsiedzi Cel: utrwalanie nazw dni tygodnia. Przebieg: Nauczyciel kolejno oznacza dzieci dniami tygodnia. Dzieci

poruszają się po sali przy akompaniamencie muzycznym. Gdy muzyka cichnie, siadają w siadzie skrzyżnym. Na hasło (na przykład) „środa” dziecko oznaczone tym dniem tygodnia wstaje, przed nim ustawia się dziecko-wtorek, a za nim dziecko-czwartek. Dzieci mogą też po prostu wymieniać kolejne dni tygodnia, rozpoczynając od wywołanego.

Rok po roku Cel: utrwalanie nazw pór roku. Przebieg: Dzieci, ustawione jedno za drugim, poruszają się po sali

i mówią: Rok ma dzieci tylko czworo, maszeruje polną drogą. Rok po roku, krok po kroku wymień wszystkie pory roku.

Dzieci zatrzymują się i po kolei wymieniają pory roku. Pierwsza osoba idzie na koniec, prowadzenie przejmuje kolejna i zabawa toczy się dalej.

Cztery pory roku Cel: utrwalanie nazw pór roku, odzwierciedlanie ruchem ich cha-

rakterystycznych cech. Pomoce: małe obręcze. Przebieg: Dzieci są ustawione w rozsypce - każde trzyma obręcz. Na hasło: - „wiosna” dzieci kładą się na dywanie, wkładają obręcze między stopy i unoszą powoli nogi w górę: kwiaty rosną; - „lato” dzieci stoją i unoszą do góry obręcze: świeci słońce; - „jesień” dzieci trzymają nad głową obręcze: parasol; - „zima” toczą obręcze: śnieżne kule.

Pory roku Cel: odzwierciedlenie ruchem cech i czynności charakterystycznych dla poszczególnych pór roku według inwencji dzieci. Przebieg: Nauczyciel wymienia nazwy czterech pór roku, a dzieci ilustrują ruchem ich charakterystyczne cechy według własnej inwencji, na przykład: - zima - lepienie bałwana, rzucanie śnieżkami, jazda na łyżwach; - wiosna - rozkwitanie roślin, przylot ptaków; - lato - plażowanie, pływanie; - jesień - spacer w deszczu pod parasolem, zbieranie liści, grzybów itp.

Jaka pora roku? Cel: doskonalenie umiejętności przekazywania informacji w sposób niewerbalny. Pomoce: obrazki przedstawiające pory roku.

Przebieg: Dzieci losują obrazki i kolejno prezentują ruchem czynności charakterystyczne dla wylosowanej pory roku, tak aby grupa mogła ją odgadnąć.

Jak mierzymy czas? Cel: rozszerzenie wiedzy na temat pojęć dotyczących czasu, pozna-

nie sposobów odmierzania czasu. Pomoce: różne kalendarze, zegary, klepsydra, stoper. Przebieg: Dzieci oglądają zgromadzone przedmioty, określają rodzaje zegarków i wypowiadają się na temat ich znaczenia w życiu człowieka i sposobów, jakimi można odmierzać czas. Następnie wykorzystują przedmioty w praktyce, na przykład porządkując salę na czas (stoper), rysując tyle czasu, ile wskazuje piasek przesypujący się w klepsydrze.

Kto szybciej zbuduje wieżę z klocków? Cel: wdrażanie do wykonania czynności w określonym czasie. Pomoce: duże klocki lub kartony różnej wielkości, klepsydra lub mi-

nutnik. Przebieg: Nauczyciel dzieli dzieci na kilka zespołów, każdy z nich dostaje określoną liczbę klocków lub kartonów różnej wielkości. Zadaniem zespołu jest zbudowanie jak najwyższej wieży w czasie wyznaczonym przez przesypujący się piasek w klepsydrze lub nastawiony minutnik.

Dzień - noc Cel: reagowanie na zmiany rejestru w muzyce. Pomoce: emblematy dla każdego dziecka (słoneczka, księżyce). Przebieg: Nauczyciel dzieli grupę na dwa zespoły: słoneczka i księ-

życe, i rozdaje dzieciom przygotowane emblematy (słoneczka oznaczają dzień, księżyce - noc). Przy muzyce granej w rejestrze wysokim wstaje dzień: dzieci z emblematami księżyca przykucają i kładą głowę na kolanach, a dzieci z emblematami słoneczka tańczą 11

między nimi. Gdy zabrzmi akompaniament w rejestrze niskim, wstaje noc: dzieci-słoneczka zasypiają, a dzieci-księżyce poruszają się w rytm muzyki.

Dzień i noc Cel: dostrzeganie następstwa dnia i nocy, reagowanie ruchem na

akompaniament grany na zmianę piano i forte. Pomoce: żółte i granatowe chusty. Przebieg: Dzieci siedzą na krawędzi dywanu i otrzymują chustę żółtą (oznaczającą dzień) lub granatową (noc). Gdy usłyszą akompaniament grany forte, na dywan wychodzą i poruszają się w rytm muzyki te, które mają żółte chusty; gdy akompaniament zmieni się na piano – na dywanie tańczą dzieci z granatowymi chustami.

Zegary Cel: reagowanie ruchem na zmianę tempa w muzyce. Przebieg: Dzieci siedzą w siadzie skrzyżnym. Gdy słyszą muzykę

graną szybko („małe zegary”), poruszają głową raz w prawo, raz w lewo, mówiąc rytmicznie „tik-tak, tik-tak”. Gdy muzyka gra wolno („duże zegary”), wykonują skłon w przód, mówiąc „bim-bam, bim-bam”.

Co by było, gdyby… - nie było zegarów? - nagle słońce przestało świecić? - zawsze trwała noc? - każdy mógł dostać gwiazdkę z nieba?

Bim-bam, bim-bam, w którym pudełku zegarek mam? Cel: koncentracja uwagi, rozwijanie wrażliwości słuchowej. Pomoce: głośno tykający zegarek, trzy jednakowe pudełka. Przebieg: Dzieci siedzą w kręgu. Na środku leżą trzy jednako-

we pudełka, w jednym ukryty jest zegarek. Dzieci zamykają oczy, 12

a nauczyciel zamienia pudełka miejscami. Na hasło: „Bim-bam, bim-bam, w którym pudełku zegarek mam?” - otwierają oczy. Wybrane dziecko nasłuchuje i mówi, w którym pudełku ukryty jest zegarek.

Jaki to zegar? Cel: rozróżnianie dźwięków różnych zegarów - dobór właściwych

ilustracji. Pomoce: obrazki przedstawiające różne rodzaje zegarów - po jed-

nym dla każdego dziecka, nagrania odgłosów różnych zegarów. Przebieg: Każde dziecko otrzymuje jeden obrazek. Dzieci siedzą w kręgu i słuchają nagranych dźwięków zegarów. Kto ma odpowiadający dźwiękowi obrazek, podnosi go do góry.

U zegarmistrza Cel: właściwe reagowanie na sygnały dźwiękowe i obrazkowe. Przebieg: Dzieci poruszają się po sali przy akompaniamencie mu-

zycznym. Gdy muzyka cichnie, zatrzymują się. Nauczyciel pokazuje obrazki różnych zegarów, a dzieci głosem naśladują ich dźwięki w różnych rytmach (na przykład zegar z wahadłem: bim-bam; budzik: tik-tak; zegarek na rękę: cyk-cyk; zegar z kukułką: ku-ku).

U zegarmistrza gra muzyka Cel: rozwijanie wyobraźni i wyrazistości ruchów ciała. Przebieg: Dzieci zostają podzielone na cztery zespoły, każdy będzie

wydawał inne dźwięki (tik-tak, cyk-cyk, bim-bam-bom, ku-ku). Grupy z własnych ciał tworzą zegary i kolejno je prezentują, odtwarzając jednocześnie ich dźwięki, na przykład zegar z kukułką: ku-ku.

Czy czas może być wolny? Cel: opanowanie umiejętności prowadzenia rozmowy jako formy

wymiany informacji. Pomoce: mikrofon (klocek lub specjalnie przygotowany rekwizyt). 13

Przebieg: Dzieci siedzą w kręgu i wypowiadają się na różne tematy, na przykład: - Co to jest czas wolny? - Dlaczego dorośli ciągle narzekają na brak czasu? - Czy potrafisz bawić się sam, gdy rodzice nie mają czasu? - W jaki sposób? - Jak spędzasz wolne dni z rodzicami? Głos zabierają kolejno chętne dzieci, biorąc do ręki mikrofon.

Zabawy badawcze Ile czasu potrzebuję? Cel: określanie relatywnego czasu trwania czynności (długo krótko, teraz - potem). Pomoce: klepsydra, minutnik, notatnik. Przebieg: Dzieci, wykorzystując klepsydrę lub minutnik, sprawdzają, ile czasu potrzebują na wykonanie określonej czynności, na przykład mycie rąk, zjedzenie obiadu, ubieranie się w szatni. Wyniki zapisują w notatniku. Następnie analizują, czy wykonanie danej czynności trwa długo czy krótko i co można zrobić, aby zaoszczędzić czas i wykorzystać go na przykład na zabawę.

Wyczarujmy kryształy Cel: motywowanie dzieci do prowadzenia systematycznych obserwacji, określanie czasu trwania doświadczenia. Pomoce: słoik z wodą dla każdego dziecka, sól, cukier, wełniane nici umocowane na patyczkach. Przebieg: Dzieci samodzielnie przygotowują nasycony roztwór1 soli i nasycony roztwór cukru, by zaobserwować proces krystalizacji rozpuszczonych substancji. Na słoikach opierają patyczki, zanurzają w wodzie wełniane nitki. Po kilku dniach na nitkach pod wpływem parowania wody utworzą się kryształki soli i cukru. 1

Roztwór nasycony to taki, w którym nic więcej w danych warunkach nie da się rozpuścić.

Działania plastyczno-konstrukcyjne Okno w czterech porach roku Materiały: kartki z bloku technicznego formatu A3, papier kolorowy, bibuła, tworzywo przyrodnicze, kredki, pastele, farby, nożyczki, skrawki firanek, klej. Wykonanie: Każde dziecko wykonuje na tekturze projekt okna (ramy okiennej) podzielonego na cztery części. W każdej z nich przedstawia obraz innej pory roku wykonany dowolną techniką. W podobny sposób można wykonać „Drzewo w czterech porach roku”.

Dni tygodnia Materiały: sylwety dzieci odrysowane i wycięte z kartonu, patyki,

farby puchnące2. Wykonanie: Na przygotowanych sylwetach dzieci farbami puchnącymi malują dni tygodnia. Inspirujemy dzieci jednym z wierszy zaproponowanych poniżej. Sylwety wykorzystujemy do przygotowania inscenizacji o dniach tygodnia i zabaw utrwalających zdobyte wiadomości.

Zegary na cztery pory roku Materiały: duże sylwety zegarów wycięte z kartonu, pędzle, farby,

tworzywo przyrodnicze, koraliki, klej, brokat itp. Wykonanie: Grupę dzielimy na cztery zespoły, każdy z nich dostaje jeden zegar. Przedstawiciel zespołu losuje karteczkę z nazwą pory roku, jaką zespół ma przedstawić na zegarze. Dzieci pracują, dowolnie stosując zgromadzone materiały i przybory. Gotowe zegary wykorzystujemy do dekoracji sali lub przedszkolnego holu.

Farby puchnące otrzymamy, jeśli do tempery lub płynnej farby plakatowej dodamy piankę do golenia i delikatnie wymieszamy.

Teksty do wykorzystania3 H. Bechlerowa, Nowy Rok L. J. Kern, Bajka o Starym i Nowym Roku T. Śliwiak, Siedem dni tygodnia J. Brzechwa, Tydzień W. Domeradzki, Księżyc W. Grodzieńska, Jak zima lutemu jeden dzień odebrała E. Szelburg-Zarębina, Wiersze o miesiącach W. Broniewski, Zegary Staruszek Czas i ptaki (baśń bułgarska) C. Janczarski, Bajka o dniach tygodnia

Proponowane teksty można znaleźć w internecie lub popularnych wydaniach książkowych.

Spis treści

I. JAK ODMIERZAMY CZAS? 5 II. W KARNAWAŁOWYM NASTROJU 17 III. ZABAWY I SPORTY NA ŚNIEGU I LODZIE 31 IV. WIOSENNE KAPRYSY POGODY 44 V. BARWY, DŹWIĘKI I ZAPACHY WIOSNY 57 VI. TEATR ŚWIATEM JEST MAGICZNYM 68 VII. JAK DBAĆ O ZDROWIE? 82 VIII. JAK CHRONIĆ PRZYRODĘ? 98 IX. GDZIE MIESZKA MUZYKA? 112 X. JAK ROZWIJAĆ SWOJE ZAINTERESOWANIA I PASJE? 127 XI. W ŚWIECIE FANTAZJI - BAŚNIE, BAJKI, BAJECZKI 142 XII. KOT I PIES - NASI CZWORONOŻNI PRZYJACIELE 153 XIII. W ŚWIECIE ZWIERZĄT 165 XIV. ŁĄKA W TĘCZOWYCH KOLORACH 182 XV. WKRÓTCE WAKACJE! 197