Uczę sie poprzez ruch

Copyright © by M. Kuleczka-Raszewska, D. Markowska, 2012 Copyright © by Harmonia Universalis, 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Zarówno cała książka, jak i jakakolwiek jej część nie może być przedrukowywana ani w żaden sposób reprodukowana – mechanicznie, elektronicznie lub w jakikolwiek inny sposób, z kserokopiowaniem i odtwarzaniem w środkach masowego przekazu włącznie – bez pisemnej zgody wydawnictwa Harmonia Universalis.

Redaktor prowadzący: Magdalena Kirska-Okuniewska Redakcja językowa: Edyta Malinowska-Klimiuk Magdalena Kirska-Okuniewska Korekta: zespół Ilustracje: Krzysztof Spychał Redakcja techniczna: Andrzej Szymański Projekt i wykonanie okładki: Sandra Dudek Zdjęcie na okładce: © Paul Hill  Fotolia.com

Redakcja i Biuro Handlowe: 80–283 Gdańsk, ul. Szczodra 6

tel. 58 348 09 50, 58 348 09 51

fax 58 348 09 00 e-mail: universalis@universalis.com.pl Szczegółowe informacje o naszych publikacjach: www.universalis.com.pl

ISBN 978-83-7744-026-1 Gdańsk 2012 – Wydanie I

SPIS TREŚCI

Wstęp ......................................................................................................................... 7

1. Założenia programu .......................................................................................... 11

1.1. Cele ..................................................................................................................... 11 1.2. Metody i formy pracy ....................................................................................... 13 1.3. Diagnozowanie i ocena postępów dziecka .................................................... 15 1.4. Współpraca z rodzicami .................................................................................. 16

2. Charakterystyka zmysłów i układów ....................................................... 17 2.1. Układ przedsionkowy ...................................................................................... 17 2.2. Układ dotykowy ............................................................................................... 19 2.2.1. Schemat ciała (somatognozja) .............................................................. 21 2.3. Układ proprioceptywny ................................................................................... 25 2.4. Układ ruchowy.................................................................................................. 27 2.5. Podstawy fizjologii układu słuchowego ......................................................... 27 2.5.1. Rozwój reakcji słuchowych ................................................................... 29 2.6. Układ wzrokowy ............................................................................................... 30 2.7. Układ limbiczny ................................................................................................ 31 2.7.1. Zmysł powonienia ................................................................................. 32 2.7.2. Zmysł smaku .......................................................................................... 33

3. Zaburzenia integracji sensorycznej .............................................................. 35 3.1. Układ przedsionkowy ...................................................................................... 36 3.2. Układ dotykowy ............................................................................................... 38 3.3. Planowanie ruchu (dyspraksja) ...................................................................... 43 3.4. Reakcje odruchowe .......................................................................................... 45 3.4.1. Toniczny odruch błędnikowy (TOB) .................................................. 46 3.4.2. Symetryczny toniczny odruch szyjny (STOS) .................................... 46 3.4.3. Asymetryczny toniczny odruch szyjny (ATOS) ................................ 48 3.4.4. Odruch Moro ......................................................................................... 48

SPIS TREŚCI

5

3.5. Układ słuchowy ................................................................................................ 50 3.6. Układ wzrokowy ............................................................................................... 53 3.7. Zmysł węchu ..................................................................................................... 56 3.8. Zmysł smaku ..................................................................................................... 57

4. Stymulacja zmysłów – propozycje ćwiczeń i zabaw .............................. 59 4.1. Układ przedsionkowy ...................................................................................... 59 4.2. Układ dotykowy ............................................................................................... 65 4.2.1. Schemat ciała .......................................................................................... 69 4.2.2. Układ proprioceptywny ........................................................................ 74 4.3. Dyspraksja rozwojowa (planowanie motoryczne) ....................................... 76 4.4. Reakcje odruchowe .......................................................................................... 89 4.4.1. Odruch Moro ......................................................................................... 89 4.4.2. Toniczny odruch błędnikowy (TOB) .................................................. 91 4.4.3. Symetryczny toniczny odruch szyjny (STOS) .................................... 92 4.4.4. Asymetryczny toniczny odruch szyjny (ATOS) ................................ 94 4.5. Układ słuchowy ................................................................................................ 95 4.6. Zmysł wzroku ................................................................................................... 99 4.6.1. Ruchy gałek ocznych ............................................................................. 100 4.6.2. Koordynacja półkul mózgowych usprawniająca widzenie obuoczne ....................................................... 101 4.7. Zmysł powonienia ............................................................................................ 103 4.8. Zmysł smaku ..................................................................................................... 105

Literatura ................................................................................................................... 109 Załącznik. Arkusz obserwacji zaburzeń integracji sensorycznej .......................... 114

WSTĘP

Jest tylko jeden sposób nauki – poprzez działanie.

Paulo Coelho, Alchemik

W przypadku każdego człowieka, a szczególnie niepełnosprawnego dziecka, niezbędne jest indywidualne podejście i specjalne, dobrane jednostkowo metody pracy, które zwiększą jego szansę na postępy w rozwoju. Oddziaływania terapeutyczne powinny być tym bardziej złożone, im głębszy jest stopień niepełnosprawności psychoruchowej dziecka. Gwarancją sukcesu jest zarówno wysoki poziom wiedzy neurologicznej osób zajmujących się terapią, jak i odpowiednio zorganizowane środowisko edukacyjno-terapeutyczne, które ma za zadanie sprzyjać wielokierunkowej stymulacji rozwoju dziecka.

Niniejszy program, przeznaczony dla dzieci z niepełnosprawnością sprzężoną i dzieci z autyzmem, nastawiony jest na pracę terapeutyczno-edukacyjną, która: 1. usprawnia ich zmysły; 2. sprzyja koordynacji pracy półkul mózgowych; 3. służy poprawie napięcia mięśniowego, równowagi, planowania motorycznego, koncentracji uwagi; 4. kształtuje lub doskonali umiejętności nawiązywania i podtrzymywania relacji społecznych; 5. pomaga w wyciszaniu negatywnych i wyzwalaniu pozytywnych emocji.

WSTĘP

7

Program może być pomocny w edukacji i terapii dzieci z niepełnosprawnością intelektualną różnego stopnia oraz we wczesnym wspomaganiu nieharmonijnego rozwoju małych dzieci. Powodzenie terapii zależy od właściwego rozpoznania charakteru i stopnia zaburzeń, i włączenia odpowiednich zabaw i ćwiczeń możliwych do realizacji przez dziecko.

Program jest tak skonstruowany, że umożliwia pracę terapeutyczną z dziećmi z: 1. niezintegrowanymi odruchami (TOB, ATOS, STOS, Moro); 2. zaburzeniami napięcia mięśniowego, koordynacji ruchowej i równowagi; 3. zaburzeniami sensorycznymi; 4. nieprawidłowościami w interakcjach społecznych i komunikowaniu się z otoczeniem; 5. z ograniczoną aktywnością własną.

Dzięki temu osoba pracująca z dzieckiem znajdzie w nim dużo propozycji związanych z działalnością ruchową nakierowaną na: 1. stymulację zmysłów uzależnioną od indywidualnych potrzeb dziecka, zintegrowanie pracy poszczególnych zmysłów i układów w możliwym do osiągnięcia zakresie; 2. wspomaganie innych specjalistycznych form terapii w celu osiągnięcia przez dziecko optymalnej poprawy w zakresie sprawności fizycznej, planowania ruchu, mowy i uczenia się; 3. koordynację pracy półkul mózgowych; 4. integrowanie przetrwałych odruchów; 5. zabawy korygujące nieprawidłowe napięcie mięśniowe.

W pierwszym rozdziale programu przedstawione zostały jego główne założenia, to jest szczegółowe cele wynikające z nakreślonych kierunków działań, formy i metody pracy do wykorzystywania wybiórczo w zależności od poziomu rozwoju dziecka i ustalonego programu terapeutycznego, sposób diagnozowania i oceny postępów dziecka. W tej 8

UCZĘ SIĘ POPRZEZ RUCH...

części książki opisane są także zasady współpracy terapeutów z rodzicami jako niezbędny element efektywnych oddziaływań na dziecko.

Rozdział drugi zawiera charakterystykę i opis funkcji poszczególnych zmysłów i układów: przedsionkowego, dotykowego, proprioceptywnego, ruchowego, wzrokowego, limbicznego. Opisane zostały także podstawy fizjologii układu słuchowego.

Szczegółowy opis objawów wynikających z nieprawidłowości funkcjonowania w obrębie każdego z układów i zmysłów został ujęty w rozdziale trzecim. Rozdział czwarty prezentuje ponad trzysta zabaw i ćwiczeń z wykorzystaniem ogólnodostępnych oraz nietypowych (opracowywanych i wykonywanych przez samych nauczycieli i terapeutów) przyborów i przyrządów, a także specjalistycznego sprzętu wykorzystywanego w terapii SI. Rozdział czwarty zawiera również informacje na temat strategii postępowania terapeutycznego.

Do programu dołączony został arkusz diagnostyczny, który pozwala na dokonywanie diagnozy postępów dziecka.

Program jest zgodny z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz.U. z 2009 r. Nr 4 poz. 17).

1 Założenia programu

Określenie celów jest niezbędnym elementem każdej terapii. Cele ogólne nadają kierunek podejmowanym działaniom i określają ich rezultat; szczegółowe – wskazują niezbędne do pokonania etapy, które w konsekwencji mają doprowadzić do uzyskania zamierzonych efektów.

Cel jest wielki, kiedy mu się poświęcasz. Lecz staje się niski, kiedy robisz sobie z niego tytuł do chwały.

Antoine de Saint-Exupéry1

1.1. Cele Ruch jest niezbędnym elementem życia każdego człowieka. Bodźce nerwowe są jego skutkiem. Ruch stanowi czynnik podtrzymujący życie, bowiem komórki pozbawione podniet do aktywności ulegają zwyrodnieniu i giną. Brak ruchu powoduje spadek ogólnej masy mięśniowej, a co za tym idzie – obniżenie sprawności fizycznej. Deficyt ruchowy ujemnie wpływa też na wentylację płuc i przemianę materii, zmniejsza odporność na zmęczenie i choroby, stwarza ryzyko deformacji fizycznej (wady postawy), jest przyczyną przedwczesnego starzenia się organizmu. Krótko mówiąc, ruch jest sposobem na podtrzymanie zdrowia, którym każdy z nas chce się cieszyć jak najdłużej.

1

Masłowscy, 2005, s. 32.

ZAŁOŻENIA PROGRAMU

11

Dzieci z niepełnosprawnościami o charakterze sprzężonym prezentują zaburzenia o podłożu neurologicznym w obrębie wielu sfer, dlatego też praca z nimi przebiegać musi wieloetapowo i wielokierunkowo, z uwzględnieniem indywidualnych różnic w ich zaburzeniach.

Najważniejszym elementem terapii takich dzieci jest wykorzystanie ich możliwości ruchowych w celu ich aktywizacji i poprawy koncentracji ich uwagi. Osiągnięcie tych celów jest możliwe jedynie pod warunkiem obdarzenia przez dziecko zaufaniem osób uczących je świata, którego ono samo nie jest w stanie poznać.

Czynnikiem warunkującym powodzenie terapii jest powstanie więzi emocjonalnej między dzieckiem a terapeutą. Zapewnia ona odpowiedni poziom i jakość interakcji społecznych. Nawiązanie przez terapeutę kontaktu emocjonalnego z dzieckiem stanowi niejako warunek realizacji niektórych celów szczegółowych terapii, jakimi są: 1. przełamywanie niechęci dziecka do aktywności ruchowej i jego obawy przed nieznanymi sytuacjami; 2. podążanie za potrzebami dziecka sygnalizowanymi zachowaniem; 3. niwelowanie zachowań autoagresywnych i napięć emocjonalnych; 4. uaktywnianie dłoni dziecka, przełamywanie jego niechęci do wykonywania prac manualnych; 5. pobudzanie zmysłów dziecka; 6. stymulowanie układów – przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego; 7. poprawa napięcia mięśniowego w obrębie postawy, a wtórnie także w obrębie mięśni ręki; 8. integracja odruchów TOB, Moro, STOS i ATOS; 9. doskonalenie percepcji wzrokowej i słuchowej; 10. skłonienie dziecka do własnej inicjatywy, wspieranie jej i podejmowanie jej wspólnie z dzieckiem; 11. stymulowanie rozwoju mowy dziecka poprzez zabawy ruchowe; 12. wspomaganie dziecka w jego własnym dążeniu do samorozwoju.

12

UCZĘ SIĘ POPRZEZ RUCH...

Poszczególne dzieci osiągają te cele w różnym zakresie i tempie. Stąd ogromną wagę przywiązuje się do obserwacji i analizy ich zachowań oraz czynionych przez nie postępów.

Wszystkie działania terapeutyczno-edukacyjne zmierzać powinny do osiągnięcia głównego celu, jakim w wypadku pracy terapeutycznej z dzieckiem z niepełnosprawnością sprzężoną jest aktywna integracja działania poszczególnych zmysłów i układów.

1.2. Metody i formy pracy Jedną z podstawowych zasad mądrości jest wiedzieć, czego się nie wie.

John Kenneth Galbraith2

W niniejszym programie przyjęto dwutorowe, nawzajem przenikające się i uzupełniające kierunki oddziaływań terapeutycznych, do których należą: 1. działania programowane przez samo dziecko (zachowania autoterapeutyczne); 2. działania edukacyjno-terapeutyczne projektowane i proponowane dziecku przez nauczyciela/terapeutę.

W odniesieniu do punktu pierwszego – dziecko ma tu zapewnioną swobodę działania. Rola nauczyciela sprowadza się do obserwacji dziecka, „podsuwania” mu pomocy dydaktycznych, wzbogacania jego aktywności i wydłużania czasu ich trwania oraz stopniowego włączania dziecka do coraz bardziej skomplikowanych form aktywności.

Kierunek opisany w punkcie drugim zakłada animowanie działań przez dorosłego, który zaprasza dziecko do uczestnictwa w zaplanowanych przez siebie sytuacjach edukacyjnych, mających rozbudzać potrzeby poznawcze, aktywność dziecka i jego umiejętności socjalizacyjne.

2

Masłowscy, 2001, s. 161.

ZAŁOŻENIA PROGRAMU

13

Wiodącą formą organizacyjną pracy są aranżowane przez opiekuna indywidualne kontakty z dzieckiem.

Nauczyciel/terapeuta sam decyduje o doborze metod pracy, bazując na wszechstronnej znajomości dziecka. Konieczna jest wiedza na temat poziomu jego aktualnego rozwoju, jego mocnych i słabych stron, zachowań i umiejętności znajdujących się w strefie jego najbliższego rozwoju oraz świadomość jego indywidualnych potrzeb.

Dominującą metodą niniejszego programu jest zmodyfikowana i uproszczona wersja terapii integracji sensorycznej Jean Ayres. Wykorzystane zostały zasadnicze kierunki i koncepcje oddziaływań na dziecko proponowane przez Ayres, a także niektóre zalecane w jej programie terapeutycznym przyrządy i przybory. Włączane zostały również elementy innych metod wspierających rozwój dzieci z zaburzeniami w różnych sferach. Na użytek niniejszego programu metody te zostały zmodyfikowane i dostosowane do potrzeb określonych zabaw ruchowych. Wspomniane techniki to: 1. Wybrane metody pedagogiki przedszkolnej według Małgorzaty Kwiatkowskiej – ćwiczenia, obserwacje i pokazy kierowanie własną działalnością dziecka, objaśnienia i instrukcje umożliwiające inspirowanie działalności dziecka przez zachętę, sugestię, pokaz, czynną pomoc.

2. Poranny krąg Jacka Kielina stymulujący rozwój komunikacji, a ponadto rozbudzający doznania zmysłowe dziecka.

3. Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz rozwijająca koordynację ruchową, ruchowo-słuchową i ruchowo-słuchowo-wzrokową, naśladownictwo, umiejętności współdziałania i komunikacji.

4. Metoda Marianne Frostig i Davida Horne'a ukierunkowana na rozwijanie percepcji wzrokowej. Metoda ta wykorzystuje ćwiczenia rozwijające u dzieci świadomość własnego ciała, poprawiające koordynację wzrokowo-ruchową, a także spostrzegawczość wzrokową. Program pracy uwzględnia trzy, dostosowane do różnych możliwości dzieci, poziomy oddziaływań terapeutycznych.

14

UCZĘ SIĘ POPRZEZ RUCH...

5. Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne zachęcająca do nawiązywania kontaktów dotykowych z drugą osobą, podejmowania współpracy z nią, poznawania własnego ciała i przestrzeni, a także odkrywania swoich możliwości.

6. Kinezjologia edukacyjna Paula E. Dennisona – proste ćwiczenia ruchowe wspomagające proces uczenia się, pozwalające na lepsze wykorzystanie potencjału umysłowego. Stymulują one pracę obu półkul mózgowych, wpływają na poprawę współpracy między płatami potylicznym i czołowym, które są odpowiedzialne za odbiór informacji, ekspresję oraz stabilizację stanu emocjonalnego. Można wykonywać je pojedynczo lub łączyć w zestawy.

7. Metoda Glenna Domana i Carla H. Delacato – stworzona dla dzieci z uszkodzeniami mózgu. Łączy stymulację rozwoju ruchowego (uczenie dziecka niepełnosprawnego samodzielnego poruszania się), fizycznego (odpowiednia dieta i program oddechowy), intelektualnego (specjalne programy nauczania, szczególnie czytania i liczenia) i emocjonalno-społecznego (uczenie dziecka niepełnosprawnego odpowiedniego podejścia do rodziców i opiekunów oraz osób wspomagających jego usprawnianie).

8. Pedagogika zabawy – sprzyjające nawiązywaniu kontaktów i aktywizacji zabawy i ćwiczenia zachęcające do współdziałania z dorosłym, z drugim dzieckiem, z grupą dzieci.

Zakłada się również wykorzystanie różnego rodzaju pomocy, które zapewnią atrakcyjność zajęć i zapobiegną znużeniu dziecka.

1.3. Diagnozowanie i ocena postępów dziecka Każde dziecko powinno być wnikliwie obserwowane w celu precyzyjnego rozpoznania stopnia i rodzaju zaburzenia zmysłów, odczytania jego potrzeb i trafnego wychodzenia im naprzeciw, podejmowania właściwego działania terapeutycznego oraz dostrzegania czynionych przez dziecko postępów.

ZAŁOŻENIA PROGRAMU

15

Wstępną diagnozę można przeprowadzić za pomocą specjalnie opracowanego arkusza obserwacji, zaprezentowanego w Załączniku.

Czynione przez dzieci podczas codziennych ćwiczeń postępy powinny być rejestrowane w arkuszach obserwacji. Zapisywanie tych spostrzeżeń przez osobę pracującą z dzieckiem umożliwi śledzenie przebiegu terapii oraz modyfikowanie indywidualnych programów i stosowanych metod.

1.4. Współpraca z rodzicami Ten co wie, że wie – jego słuchajcie; ten co wie, że nie wie – jego pouczcie; ten co nie wie, że wie – jego obudźcie; ten co nie wie, że nie wie – zostawcie go samemu sobie.

Awicenna

Program zakłada stałą współpracę z rodzicami, którzy powinni być włączani do następujących działań: 1. tworzenia indywidualnych programów terapii i nauczania dla swoich dzieci; 2. ustalania z nauczycielem zadań do realizacji w domu i przedszkolu, wzajemnego rozliczania się z ich wykonania; 3. odbioru bieżących informacji o postępach czynionych przez dziecko lub o napotykanych trudnościach; 4. zapoznawania się ze stosowanymi w przedszkolu metodami i ich walorami oraz nowościami literatury pedagogicznej dotyczącymi dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych; 5. dzielenia się swoimi doświadczeniami, szukania porad, doradzania innym rodzicom podczas spotkań grupowych (stanowienie swoistej grupy wsparcia); 6. dostrzegania mocnych stron dziecka.

16

UCZĘ SIĘ POPRZEZ RUCH...

2 Charakterystyka zmysłów i układów

2.1. Układ przedsionkowy Układ przedsionkowy po raz pierwszy został opisany przez francuskiego anatoma Marie Pierre Flourensa (Maas, 2005). Kiedy układ ten funkcjonuje prawidłowo, prawie nie odczuwamy jego istnienia. Jego praca odbywa się automatycznie. Jest podstawowym zmysłem rozwijającym się jeszcze w okresie płodowym. Zasadnicza rola tego zmysłu polega na kształtowaniu naszych relacji z przyciąganiem ziemskim.

Grawitacja to siła, która stale i nieprzerwanie działa na nas na Ziemi.

Możliwość przeciwstawienia się jej i utrzymywania ciała w odpowiedniej pozycji, zarówno podczas ruchu, jak i w spoczynku, zawdzięczamy dobrze funkcjonującemu zmysłowi równowagi, nazywanemu również układem przedsionkowym lub błędnikiem. Receptory zmysłu równowagi są zlokalizowane w uchu środkowym i interpretują oddziaływanie grawitacji na ciało poprzez analizę ruchu i pozycji głowy. Receptory czuciowe w uchu środkowym wysyłają informacje do wyższych struktur mózgu w celu ich interpretacji i przetwarzania. Układ przedsionkowy funkcjonuje w obszarze rozwijania poczucia równowagi, świadomości przestrzeni, stabilności proksymalnej (zdolności do stabilizowania ramion i bioder) i całościowej kontroli sprawnego poruszania się.

Utrzymanie równowagi uzależnione jest nie tylko od pracy błędnika, lecz także od współdziałania z nim wielu różnych układów naszego CHARAKTERYSTYKA ZMYSŁÓW I UKŁADÓW

17

organizmu. Wyróżniamy wśród nich: móżdżek, narząd wzroku, mięśnie odpowiadające za postawę (antygrawitacyjne/posturalne), receptory czucia głębokiego i powierzchniowego.

Narząd równowagi rozwija się i dojrzewa już w pierwszych tygodniach w łonie matki. Od samego początku wypełniona płynem przestrzeń wewnątrzmaciczna umożliwia częste zmiany pozycji płodu. Porusza się on energicznie i wielokrotnie zmienia swoje ułożenie. Układa się głową i w dół, i w górę. Takie aktywne ruchy przyczyniają się do rozwijania narządu równowagi. Już w piątym miesiącu ciąży osiąga on swoją ostateczną wielkość, kształt i dojrzałość, co umożliwia płodowi orientować się, jak działa siła grawitacji. Po przyjściu dziecka na świat następuje zmiana w odczuwaniu przez nie działania siły grawitacji.

W trakcie codziennych czynności pielęgnacyjnych matka intuicyjnie stymuluje jego błędnik przewijając je, nosząc i kołysząc. Niemowlę często domaga się, by dostarczać mu tego rodzaju bodźców. Na początku jest bezbronne względem siły grawitacji. Nie potrafi się jej przeciwstawić, lecz uczy się tego stopniowo, opanowując umiejętność utrzymania wciąż wyższych pozycji na coraz mniejszej płaszczyźnie podparcia.

Dziecko najpierw kontroluje głowę, a następnie coraz bardziej oddalone od niej części ciała, aby przy końcu pierwszego roku życia osiągnąć równowagę w pozycji stojącej na małej płaszczyźnie dwóch stóp.

System przedsionkowy posiada kompleks dróg nerwowych, które łączą go z mózgiem i rdzeniem kręgowym. Wszystkie nerwowe impulsy przedsionkowe kierowane są zarówno do pnia mózgu, jak i do móżdżku.

Impulsy te przesyłane są w pierwszej kolejności do jąder przedsionkowych w pniu mózgu, gdzie także docierają informacje somatyczne (z ciała), szczególnie te pochodzące z mięśni szyi i wzrokowe, powiadamiające nas o kątowej pozycji naszej głowy. Dalej, po ich koordynacji, informacje te przesyłane są z powrotem do mięśni oczu i rdzenia kręgowego, gdzie powstają odruchy posturalne, pomagające utrzymać równowagę.

Kompleks przedsionkowo-móżdżkowy oraz twór siatkowaty dostają informacje wyjściowe z receptorów wzrokowych i somatycznych człowieka. Wszystko to dostarcza nam informacji na temat intensywności bodźców zmysłowych, współpracy wielu zmysłowych układów nerwowych i obszerności integracji sensorycznej dokonującej się w pniu mózgu. Na podstawie tej wiedzy Ayres wyciągnęła wniosek (Maas, 2005), iż 18

UCZĘ SIĘ POPRZEZ RUCH...

system przedsionkowy jest bardzo ważny, ponieważ wzmacnia działanie układu nerwowego w taki sposób, że może on funkcjonować bardziej efektywnie. Układ przedsionkowy przygotowuje układ nerwowy do działania oraz prowadzi do współpracy z innymi układami czuciowo--ruchowymi.

Reasumując, układ przedsionkowy odpowiada za: 1. kontrolowanie ruchów związanych z przyspieszeniami liniowymi i kątowymi działającymi na organizm człowieka; 2. odbieranie informacji związanych z działaniem siły grawitacji; 3. orientację w położeniu ciała w stosunku do powierzchni Ziemi; 4. informowanie ośrodkowego układu nerwowego (OUN) o położeniu głowy w stosunku do szyi i reszty ciała oraz do otaczającej przestrzeni; 5. podtrzymywanie prawidłowego napięcia mięśniowego; 6. wyzwalanie odruchów niezbędnych do utrzymania ciała w spoczynku; 7. wyzwalanie odruchów ocznych i koordynacji pracy obu oczu; 8. utrzymanie stałego pola widzenia w czasie ruchów głowy; 9. poczucie bezpieczeństwa grawitacyjnego; 10. rozwój mowy.

Ponadto układ przedsionkowy wpływa na autonomiczny układ nerwowy (przewód pokarmowy, odruch wymiotny).

2.2. Układ dotykowy Dotyk jest zmysłem rozwijającym się i dojrzewającym najwcześniej, bo już około piątego, szóstego tygodnia po poczęciu. Możemy go nazwać pierwotnym. Dziecko zaczyna poznawać świat właśnie za pomocą tego zmysłu. Naukowcy zgadzają się, że podstawy rozwoju emocjonalnego dziecka zależą od częstotliwości i sposobu brania go

CHARAKTERYSTYKA ZMYSŁÓW I UKŁADÓW

19