ldjflsjklfj
i CHWILA, W KTÓREJ BÓG STAŁ SIĘ CZŁOWIEKIEM 23
w kościele zwiastowania w Nazarecie jest tablica z napisem: Verbum caro hic factum est – „Tutaj Słowo stało się ciałem”. To tutaj, w tym konkretnym miejscu, w „mieście w Galilei” (Łk 1, 26), Bóg stał się człowiekiem. Możemy jeszcze bardziej sprecyzować: to w łonie dziewicy imieniem Maryja (por. w. 27) Syn Boży, nie przestając być prawdziwym Bogiem, przyjął całkowicie ludzką naturę w jedności ze swą boską Osobą i stał się prawdziwym Człowiekiem. Co więcej, zgodnie z nauką Kościoła możemy dokładnie określić chwilę Wcielenia: dokonało się ono, kiedy Maryja Panna odrzekła aniołowi: „Niech mi się stanie według słowa twego” (w. 38). To właśnie wtedy za sprawą Ducha Świętego z ciała i krwi Dziewicy powstało ciało, została stworzona rozumna dusza i tchnięta w to ciało, i w tej samej chwili całkowita ludzka natura dołączy-
chwila, w której bóg stał się...
24
ła do Bożego Słowa. W tym stawaniu się człowiekiem nie było kolejnych etapów, ciało nie zaistniało przed duszą ani dusza przed ciałem, ani przez moment nie należały one do nikogo innego niż Syn Boży: ciało zostało poczęte, napełnione duszą i przyjęte jednocześnie. Jednoczesność dziewiczego poczęcia i unii hipostatycznej to określona doktryna wiary katolickiej. Wedle słów formuły zjednoczenia, uzgodnionej między św. Cyrylem z Aleksandrii a biskupami z Antiochii w 433 roku i włączonej do kanonu przez Sobór Chalcedoński [451], „wierzymy, że święta Dziewica jest Matką Bożą [Theotókos], ponieważ Słowo Boże zostało wcielone i stało się człowiekiem i od chwili samego poczęcia zjednoczyło ze sobą przyjętą z Niej świątynię”1. Teoria Orygenesa, że dusza Chrystusa istniała przed stworzeniem Jego ciała, została potępiona przez Synod w Konstantynopolu w 543 roku, podobnie jak opinia, że ciało było najpierw ukształtowane, a dopiero potem połączone z duszą i Słowem2. Ten sąd został później potwierdzony przez papieża Wigiliusza (zm. 555). W roku 675 XI Synod w Toledo zadeklarował, że to podczas „przedziwnego po1
BF 80, s. 81. Na temat różnych opinii Ojców Kościoła dotyczących czasu poczęcia Chrystusa (przed czy po fiat Maryi), por. M. Kellison (z English College, Douai), Commentarii ac Disputationes in Tertiam Partem Summae Theologicae S. Thomae Aquinatis, Douai 1633, s. 309n. 2 DS 404–405; por. też: BF 123, s. 86.
chwila, w której bóg stał się...
częcia”3 Słowo stało się ciałem, zaś pięć lat później Sobór Konstantynopolitański III oficjalnie zatwierdził list synodalny św. Sofroniusza z Jerozolimy (ok. 560–638), który zawiera następujący istotny fragment: Prawdziwie stał się człowiekiem Ten, w którym zawsze uznawano Boga, i był w łonie swej Matki Ten, który jest na łonie odwiecznego Ojca, a Ten, który jest poza czasem, przyjął początek w czasie. Nie stał się tym wszystkim w nierzeczywistej postaci (jak sądzą manichejczycy i walentynianie), ale prawdziwie i rzeczywiście ogołocił siebie z woli własnej i Ojca, i przyjął całość [naszej natury], ciało współistotne naszemu, rozumną duszę tego samego rodzaju, co nasza, umysł podobny naszemu. Albowiem człowiek jest, i jest to wiadome, tym wszystkim, a On stał się człowiekiem naprawdę w chwili swego poczęcia w łonie Przenajświętszej Panny.4
W bliższych nam czasach, Jan Paweł II w jednej z katechez o osobie Chrystusa stwierdza podobnie: „Pierwszym momentem tajemnicy Wcielenia Syna Bożego jest właśnie owo cudow3 4
BF 187, s. 106. Św. Sofroniusz, Epistola synodica ad Sergium: PG 87, 3161A. Odnośny fragment nauczania XI Synodu w Toledo można znaleźć w DS 534; por. również: BF 188–190, s. 106–107.
25
chwila, w której bóg stał się...
26
ne poczęcie, które dokonało się za sprawą Ducha Świętego, gdy Maryja wypowiedziała swoje fiat – «niech mi się stanie według twego słowa» (Łk 1, 36)”5. Te dokumenty Magisterium wtórują jednomyślności Ojców Kościoła. Możemy przywołać tu, jako przedstawiciela łacinników, św. Fulgencjusza z Ruspe (468–533), który mówi po prostu, że dziewicze poczęcie było właśnie przyjęciem ciała, a zatem „nie można mówić o upływie czasu między początkiem poczętego ciała a przyjściem poczętego Majestatu”6. Św. Jan z Damaszku może zaś posłużyć jako rzecznik tradycji wschodniej: „W tej samej chwili, kiedy ciało poczęło istnieć, było już ciałem Boga-Słowa, jednocześnie ożywionym duszą rozumną i myślącą”7.
zwiastowanie: święto wcielenia syn boży, w pełni i całkowicie Bóg, odwiecznie istniejący w łonie Ojca, stał się całkowicie i w pełni człowiekiem w chwili poczęcia w łonie Maryi Dziewicy. Jego ludzkie życie rozpo5
Jan Paweł II, Katecheza z 28 stycznia 1987 r., „L’Osservatore Romano” 1/1987, wyd. pol., s. 10. 6 Św. Fulgencjusz, Epistola XVII 7: CChrL 91A, 568. 7 Św. Jan Damasceński, Wykład wiary prawdziwej, ks. III, rozdz. 2, tłum. B. Wojkowski, Warszawa 1969, s. 132.
chwila, w której bóg stał się...
częło się od zapłodnienia, w Jego przypadku cudownego, ponieważ Jego dziewicza Matka stała się brzemienna nie dzięki męskiemu nasieniu, lecz mocą Ducha Świętego. Dlatego to właśnie Zwiastowanie jest głównym świętem Wcielenia. Uroczystość Narodzenia Pańskiego także jest świętowaniem Wcielenia, ale w innym sensie. Wcielenie dokonało się w Nazarecie, a potem objawiło w Betlejem. Uroczystość 25 marca upamiętnia moment, gdy Słowo przyoblekło się w ciało, zaś 25 grudnia jest pamiątką narodzin w ciele przyjętym dziewięć miesięcy wcześniej. Dzień Bożego Narodzenia to święto „teofanii”, uroczystość – jak mówi św. Grzegorz z Nazjanzu – „Boga objawionego człowiekowi przez narodziny”8. Wychodzi On ze swej Matki „jak oblubieniec ze swej komnaty” albo jak słońce w swój obieg (por. Ps 18, 6). W betlejemskiej stajence Maryja może wreszcie wziąć w ramiona, nakarmić piersią, ujrzeć na własne oczy to Dziecię-Boga, które przez dziewięć miesięcy kryło się w pustelni Jej łona. W liturgii bizantyjskiej Kościół śpiewa głosem Theotókos: A Ona, pochylając się nad Nim niczym służebnica, wielbiła Go i rzekła doń, trzymając Go w ramionach: „Jakżeś zasiał we mnie swoje
8
Św. Grzegorz z Nazjanzu, Oratio XXXVIII 3: PG 36, 313C.
27
chwila, w której bóg stał się... ziarno? I jakżeś wyrósł we mnie, mój Zbawco i mój Boże?”.9
28
W dzień Bożego Narodzenia, w otoczeniu Maryi i Józefa oraz pasterzy, niezwykłość Wcielenia opanowuje serca i umysły wczesnego Kościoła: oto Bóg, Stwórca wszechświata, stał się maleńką dzieciną. Jak mówi św. Bernard, Słowo stało się: „dziecięcym, młodym, bezbronnym ciałem”10. Kościół pamięta jednak również, zwłaszcza w ostatnim tygodniu Adwentu, że – zanim stał się Nowonarodzonym – Bóg wcielony był dzieckiem nienarodzonym, czyli wedle współczesnego żargonu płodem, embrionem, zygotą. Pierwszym etapem ludzkiego życia, który Bóg uczynił swoim, a tym samym uświęcił, było stadium zygoty, a następnie embriona. Przygoda bycia człowiekiem rozpoczęła się dla Syna Przedwiecznego w chwili poczęcia. Ta dogmatyczna prawda proklamowana jest zarówno w liturgii Wschodu, jak i Zachodu, 25 marca. W Mszale Rzymskim jest to Uroczystość Zwiastowania Pańskiego. Podczas Credo, przy słowach et incarnatus est, wierni zachęcani są, by przyklęknąć dla podkreślenia tego, co ten dzień upamiętnia. W obrządku bizantyjskim, 9
Fragment Nieszporów przed świętem Narodzenia, w: The Festal Menaion, London 1969, s. 202. Św. Bernard z Clairvaux, In Nativitate Domini Sermo III 2, w: Sancti Bernardi opera, t. 4, J. Leclercq, H. Rochais (red.), Romae 1966, s. 259.
10
chwila, w której bóg stał się...
podczas wielkiej komplety na Zwiastowanie Najświętszej Bogurodzicy Pani naszej i zawsze Dziewicy, Maryi, Kościół śpiewa te słowa: Niechaj weselą się niebiosa i raduje się ziemia, oto Syn Współistotny Ojcu, bez początku i współkrólujący, z miłości swej do ludzi wydaje się na wyniszczenie (por. Flp 2, 7), z błogosławieństwa Ojca wciela się w dziewicze łono, oczyszczone przez Ducha. O, cudzie! Bóg wśród ludzi, Nieogarniony w łonie, Przedwieczny w czasie! Poczęcie dziewicze, wyniszczenie niewypowiedziane i tajemnica wielka! Bóg wyniszcza siebie, wciela się i staje człowiekiem, gdy anioł głosi Dziewicy poczęcie: Raduj się, Łaski Pełna, Pan z Tobą, oto znalazłaś wielkie miłosierdzie!11
11
The Festal Menaion, London 1969, s. 443n.
29