Huidkanker wees er op tijd bij

Door Winifred Hazelhoff Roelfzema

Vorig jaar werd bekend dat minder mensen hun huid lieten controleren tijdens de ‘eerste golf’ van covid-19. Mensen durfden niet naar de dokter te gaan, uit angst voor corona of omdat ze dachten dat de dokter het veel te druk had met coronazorg. Terwijl controle van verdachte plekjes heel belangrijk is om huidkanker vroegtijdig te herkennen. Dat verbetert de prognose en vergt een minder ingrijpende behandeling. Gewoon gaan dus!

Huidkanker ontstaat mede door blootstelling aan ultraviolette straling. Dat is inmiddels wel duidelijk. Tegenwoordig weten we dat je de schade door uv-straling beperkt door je goed in te smeren met antizonnebrandmiddelen voordat je de zon in gaat. Maar veel mensen zijn jarenlang op zonvakantie geweest (ook in de tropen en hoog in de bergen, waar de huid meer uv-straling opvangt) of hebben in de buitenlucht gewerkt zonder deze bescher ming. Daardoor ontwikkelen zich bij veel mensen verdachte plekjes op de huid. Het is belangrijk om een verdacht vlekje door de huisarts te laten controleren, want hoe vroeger huidkanker wordt ontdekt, des te beter kan het worden behandeld.

SOORTEN HUIDKANKER

Er zijn verschillende soorten huidkanker. Welke soort iemand heeft, is van belang voor de prognose en voor de behandeling ervan. Of (huid)kanker gevaarlijk is, hangt vooral af van de mate waarin het kan uitzaaien en elders in het lichaam kan uitgroeien. Er zijn kankergezwellen die netjes op hun plek blijven (‘lokaal blijven’) en meestal niet uitzaaien. Maar een gezwel kan ook ter plaatse schade veroorzaken. Er zijn ruim honderd soorten huidkanker, maar drie soorten komen het meest voor. Van deze komt de minst gevaarlijke vorm het meest voor en de twee gevaarlijke gelukkig het minst.

Basaalcelcarcinoom Het basaalcelcarcinoom is de vorm die het meest voorkomt en die het minst gevaarlijk is: 70% van alle gevallen van huidkanker. Zoals de naam zegt, ontstaan de kanker cellen uit ‘basale cellen’: de cellen in de basale (onderste) laag van de opperhuid. Vooral mensen ouder dan 45 jaar krijgen deze vorm. Een basaalcelcarcinoom kan vlak zijn of bol en heeft vaak een glanzend oppervlak of randje.

EÉN OP DE VIJF

Huidkanker is in Nederland de meest voorkomende vorm van kanker: volgens de Nederlandse Kanker registratie krijgt één op de vijf Nederlanders ooit in zijn leven de diagnose huidkanker.

Elk jaar komen er in ons land bijna 70.000 nieuwe patiënten met deze diagnose bij. Of eigenlijk: diagnoses. Want huidkanker is er in verschillende soorten, met verschillende ernst.

Vooral mensen met een lichte huid lopen gevaar. Extra risicofactoren zijn: blootstelling aan uv op jonge leeftijd, eerdere bestraling voor kanker en gebruik van afweer onder drukkende medicijnen.

WANNEER IS EEN VLEKJE VERDACHT?

Een wondje dat maar niet wil genezen, een moedervlek die van uiterlijk veran dert, gaat jeuken of pijnlijk wordt: dat zijn signalen om de huid bij de huisarts te laten controleren.

MINDER DIAGNOSES

Als gevolg van covid-19 is het aantal kankerdiagnoses in de eerste helft van 2020 flink gedaald. De grootste terugval in kankerdiagnoses was te vinden binnen huidkanker.

Alleen al van melanomen - de meest kwaadaardige vorm van huidkanker - zijn er bijna 900 minder gediagnosticeerd dan verwacht op basis van gemiddelde cijfers; een afname van 41%, vergeleken met de cijfers van de afgelopen vijf jaar. Melanomen zijn de meest kwaadaardige vorm van huidkanker, en uitgestelde diagnostiek kan ingrijpende gevolgen hebben voor de behandeling en prognose. Vroege herkenning is daarom essentieel. Dermatologen doen de oproep aan iedereen om met een verdachte plek naar hun huisarts te gaan en dit niet uit te stellen.

(Bron: NVDV, 29 juli 2020) Een basaalcelcarcinoom groeit heel langzaam en zaait vrijwel nooit uit. Maar het kan wel in de diepte doorgroeien en in het onderhuidse weefsel voor problemen zorgen.

Plaveiselcelcarcinoom Plaveiselcelcarcinomen zijn agressiever dan basaalcelcarcinomen. Ze groeien sneller en kunnen soms uitzaaien; vooral die op een oor of lip. Deze vorm komt voor bij ongeveer 20% van de mensen met huidkanker en treft vooral mensen van zestig jaar en ouder. De cellen die zich tot kankercellen ontwikkelen, zijn de plaveiselcellen (de bovenste laag) van de opperhuid. Meestal ontstaat eerst een voorstadium, dat wordt samengevat als ‘oppervlakkige zonneschade’. Het kan actinische keratose zijn of de ziekte van Bowen (Morbus Bowen). Een plaveiselcelcarcinoom begint vaak als een rozerood knobbeltje, soms met een schilferend korstje erop. Als dit korstje wordt afgestoten, blijft er een zweertje achter dat maar niet geneest. Het plaveiselcelcarcinoom is kwaad aar di ger dan het basaalcelcarcinoom, maar als de behandeling vroegtijdig plaatsvindt, dan zijn de vooruitzichten gunstig.

Melanoom Melanomen komen van de drie ‘grote’ huidkankersoorten het minst voor (10%), maar ze zijn wel het kwaadaardigst. Ze ontstaan in de pigmentcellen van de huid, de melanocyten, vaak bij mensen tussen dertig en zestig jaar. Vreemd genoeg ontstaan melanomen soms ook op plekken die niet blootgesteld worden aan de zon. Ook erfelijke belasting kan meespelen. Melanomen zijn vaak te zien als vlekken of bolletjes - van lichtbruin tot zwartpaars die spontaan kunnen gaan bloeden en snel

groeien. Bij dikkere (oudere) melanomen is de prognose slechter. Daarom is het belangrijk om een melanoom in een vroeg stadium te herkennen. Verdachte plekjes dus zo snel mogelijk laten controleren, en ook alert zijn op plekjes op minder zicht bare plaatsen, zoals op de rug, onder de haren of op de geslachtsdelen.

VOORSTADIA

Veel mensen – met name veel ouderen –hebben een voorstadium van plaveiselcel carcinoom: actinische keratose of de ziekte van Bowen. Bij actinische keratose (letterlijk: verhoor ning ontstaan door ultraviolette straling) is de huid wat rood, ruw en schilferig, als bij een eczeemplekje. Soms ontstaat er een klein wondje. Eén op de drie mensen boven de vijftig jaar krijgt ermee te maken. Bij de ziekte van Bowen zijn er op de huid uitgebreidere plekken met chronische ontstekingskenmerken zoals roodheid, schilfering en soms jeuk. Worden deze voorstadia niet behandeld, dan kunnen ze ontaarden in een plaveisel carcinoom. Ook is het belangrijk dat patiënten met deze vormen van opper vlakkige zonneschade elke drie tot twaalf maanden hun huid laten controleren om nieuwe plekjes op tijd uit te roeien.

BEHANDELING

De behandeling is vooral afhankelijk van hoe ver de kanker is gevorderd. Opper vlak kige plekjes – ook actinische keratose –kunnen worden behandeld met vloeibare stikstof of met 5-fluorouracil crème. Dit kan bij de huisarts. Dermatologen passen ook andere lokale therapieën toe, zoals imiquimod of ingenolmebutaat en fotodynamische therapie. Bij fotodynamische therapie wordt het aangetaste gebied blootgesteld aan rood licht, nadat de kankercellen hiervoor extreem gevoelig zijn gemaakt met een crème of gel. Het licht doodt dan

Assymmetrie Rand

C

Kleur

Kenmerken voor het vaststellen van huidkanker.

Diameter Groei

alleen de kwaadaardige cellen. Omdat de behandeling pijnlijk kan zijn, krijgt de patiënt lokale verdoving of tramadol. Actinische keratose kan ook worden weggeschraapt of behandeld met elektrocoagulatie of laser.

Bij diepere vormen van huidkanker en ook bij de ziekte van Bowen is het (ruim) wegsnijden van de kankercellen de belangrijkste behandelmethode. Dat gebeurt onder lokale verdoving. Als het wegsnijden van de tumor niet mogelijk is (bijv. als hij bij een oog zit of als de patiënt een broze gezondheid heeft), kan worden gekozen voor bestraling. Bestraling kan ook als aanvullende behandeling worden ingezet.

Bij het opereren van een melanoom kan ook de schildwachtklier (dat is de lymfe klier waar de lymfe uit de tumor als eerste terechtkomt) worden weggehaald om te onderzoeken of het melanoom is uit gezaaid. Afhankelijk daarvan vindt verdere controle en/of behandeling plaats. De behandeling van uitgezaaid melanoom is sterk in ontwikkeling. Hierover kun je meer lezen vanaf pagina 32.

MIJD DE ZON!

Iedereen die een diagnose huidkanker, actinische keratose of ziekte van Bowen heeft gehad, wordt op het hart gedrukt de zon te mijden of de huid goed tegen zonnestralen te beschermen en de huid goed te controleren. Want op andere plekken heeft de huid al net zoveel uv-belasting gehad als op de plek waar de cellen zijn ontaard in kankercellen. Het ontstaan van een nieuwe huidkanker plek ligt dus altijd op de loer. <

VORMEN VAN HUIDKANKER

Hoeveel (% van alle gevallen van huidkanker)? actinische keratose ziekte van Bowen basaalcelcarcinoom plaveiselcelcarcinoom melanoom

geen huidkanker, maar voorstadium geen huidkanker, maar voorstadium 70% 20% 10%

Bij welke leeftijds groep vooral? meer naarmate men ouder wordt meer naarmate men ouder wordt ouder dan 45 jaar ouder dan 50 jaar meestal tussen 30 en 60 jaar

Waaruit ontstaan? plaveiselcellen van de opperhuid

Doorgroeien en uitzaaien voorstadium van plaveiselcelcarcinoom voorstadium van plaveiselcelcarcinoom geen uitzaaiingen, wel doorgroeien de cellen kunnen kwaadaardig worden, doorbreken in de lederhuid en vervolgens uitzaaien de cellen kunnen kwaadaardig worden, doorbreken in de lederhuid en vervolgens uitzaaien

plaveiselcellen van de opperhuid basale cellen van de opperhuid plaveiselcellen van de opperhuid pigmentcellen in de opperhuid

Uiterlijk rood, ruw, schilferig; soms ontstaat er een klein wondje uitgebreidere plek ken met roodheid, schilfering en soms jeuk glanzend rood vlekje of bobbeltje

Behandeling cryotherapie laser lokale therapie (5FU, imiquimod) fotodynamische therapie afschrapen chemische peeling wegsnijden cryotherapie lokale therapie (5FU-crème) fotodynamische therapie wegsnijden fotodynamische therapie lokale therapie (5FU, imiquimod) rozerood knobbeltje, soms met een schilferend korstje erop; als dit korstje wordt afgestoten, blijft er een oppervlakkig zweertje achter dat niet geneest

wegsnijden bestraling zwartpaarse vlekken of bolletjes die spontaan kunnen gaan bloeden en snel groeien

wegsnijden bestraling perfusietherapie immunotherapie doelgerichte therapie T-VEC