Xhelal jakupi finale 1 by xhelal Jakupi

Xhelal Jakupi ISLAMI, JO FORMË PA BRENDI

Recensent

Reis Haxhi Sulejman ef. Rexhepi Ibrahim Idrizi

Xhelal Jakupi

ISLAMI, JO FORMË PA BRENDI

Bashkësia Fetare Islame në R.Maqedonisë Shkup, 2OO8

Për t’ia dëshmuar vetëvetes sa më të plotë vërtetësinë e Kur’anit për trasimin e rrugës së vetme dhe të drejtë në jetë, këtë përpjekje ia përkushtoj familjes sime të ngushtë, që paraqet kuptimin më të bukur të jetës, si Krijim i të Madhit Zot!

ISLAMI, JO FORMË PA BRENDI (Tendenca e vetëdijes që vazhdimisht ta mbajë zgjuar nënvetëdijen, se sistemi i vlerave të vetme të qëndrueshme për të gjithë njerëzit patjetër duhet ta përfshijë botën është e drejtuar kah mbivetëdija që mundëson zgjidhjen e gjithçkasë dhe që i takon vetëm Zotit – Krijuesit - Bëmirësit dhe Mëshiruesit). Nuk ka dyshim se Islami është mirë i definuar si udhërrëfyes i saktë i ligjshmërive të natyrës dhe shoqërisë. Ky definim i dhënë në forma të ndryshme nga autorë dhe shkolla të ndryshme, gjithsesi ka nevojë për sqarime dhe plotësime të mëtutjeshme gjithnjë me një qëllim, që ta njohim të vërtetën në esencën e saj. Vullneti fuqiplotë i Krijuesit çdo herë ka qenë dhe do të jetë, që të na shërbejë drejtpërsëdrejti ose tërthorazi, që jetën tonë ta bëjmë më të lehtë, më të kuptimtë, më interesante dhe t‟u dalim në krye mjaft ngatërresave, që na dalin po nga mosnjohja e ligjshmërive të sqaruara në mënyrë të përsosur në fjalën e Tij – Udhërrëfyes për njerëzit– Kùranin e Gjithëndritshëm për çdo çështje. Ideja për të shkruar një libër të këtillë lindi si nevojë e brendshme e autorit që të bëjë një përpjekje ndodhitë, ngjarjet, mendimet dhe ndikimet që na rrethojnë me shpjegimin e tyre të mund tì afrohen dhe tì shërbejnë të 7

vërtetës. Në këtë drejtim nuk tentohet të mbrohet ndonjë shkollë e posaçme, apo të kritikohet ndonjë drejtim filozofik - fetar ose laik, por, thjeshtë, të sensibilizohet mendimi për të vërtetën e rëndomtë tek intelektualët, që edhe ata të kenë, apo të mund të japin një pasqyrë më të pasur dhe më të pastër për Islamin si sistem i vlerave të përsosura për njerëzimin. Konsideroj se e arritura më e madhe e Islamit, si mënyrë e vetme e jetesës sipas rregullit më të përsosur, mund të arrihet nëse e vërteta del pa pretendime dhe pa i mveshur dikujt, se e ka thënë fjalën e fundit, ose se akëcili e bëri atë në mënyrë më të përsosur. Sepse mu këtu fillojnë dobësitë dhe prej këtu fillojnë çrregullimet në shpjegimin e normave të Islamit. Mjaft dobësi janë shkaktuar pikërisht në momentin kur njeriu të vërtetën e bëri pronë të tij, duke e mbrojtur me fanatizëm, duke harruar se vetë është pronë e dikujt tjetër, se sundimi me njerëzit, natyrën apo dukuritë e ndryshme janë mundësi e vetme e Krijuesit All-llahut xh. sh. Nëse vazhdojmë më tutje, kërkojmë dhe zbulojmë një lidhshmëri logjike me vetë faktin se njeriu në fytyrën e tokës është qenie më e privilegjuar nga Krijuesi, e që lind antitezën se me këtë njeriu është edhe qenie më e kufizuar në fytyrë të tokës. Kjo nga shkaku se vetëm atij(njeriut) iu shpallën Librat e Shenjtë dhe vetëm ai është i mundshëm dhe i obliguar që ta 8

kufizojë vetveten me norma të caktuara, e jo sikurse qeniet e tjera që veprimin e tyre e kanë të përcaktuar në mënyrë absolute, pa vullnetin dhe dëshirën e tyre. Vetë titulli “Islamishtegdalje nga kurthet e jetës” dhe “Islamiudhërrëfyes në jetën kuptimplote”, nuk është ndonjë përsosmëri, ashtu siç nuk është asgjë tjetër, përveç fjalës së All-llahut të Madhëruar, në kuptimin e përsosmërisë dhe pakufishmërisë së diturisë së Tij.”Sikur të ishte deti ngjyrë për t`i përshkruar fjalët e Zotit tim, deti (uji i tij) do të shterej para se të përfundojnë fjalët e Zotit tim, e edhe të sillnim shtesë edhe një si ai (deti)”1, por është një tentim personal, që aq sa mund, t‟i shërbejë, për mendimin tim, njërës nga çështjet më madhore, afërsisë në udhërrëfimin e drejtë. Sepse çdo besimtar duhet të jetë i nisur në njohjen e begative të kësaj bote, në kuptimin e vërtetë të jetës, në atë në çka jemi të porositur, në atë çka është kënaqësi e kësaj jete, në atë që shpresojmë se bëhet e sigurt edhe rruga për në jetën e amshueshme. Parimi që del nga ajeti i lartpërmendur duhet të jetë busollë me të cilën duhet të udhëhiqemi deri në fund të jetës. Ne duhet të dimë dhe mund të dimë, aq sa na është caktuar si qenie njerëzore, e kjo nuk është pak nëse nuk i kalon suazat e përcaktimit të Krijuesit në librat e shenjtë. Bile ne as që mund t‟i shpalosim vetes dituritë mbi 1 Sureja El Kehf 109

jetën, aq sa shtylla dhe drejtime përmban udhëzimi i fundit, Kur‟ani i Gjithëndritshëm dhe i Përhershëm për çdo çështje. Jo vetëm çështja e krijimit të njeriut apo qenieve të gjalla që nuk është ndriçuar, dhe që pa dashtë Krijuesi i Gjithëmëshirshëm as që mund të ndriçohen më tepër, por edhe çështjet tjera të rëndësishme nuk janë ndriçuar dhe praktikuar as për së afërmi si p.sh. drejtësia, ekonomia, teknologjia, mjekësia, psikologjia, edukata dhe transformimet e ndryshme me rëndësi të madhe për jetën e njeriut. Nëse njeriu niset nga supozimi se mund t‟i dijë sendet, dukuritë në gjithësinë e tyre, do të bëjë një gabim parësor, se vetë jeta e tij këtë nuk ia mundëson. Pra, që t‟i shohë dhe përjetojë të gjitha gjërat, qofshin të një natyre mjaft konkrete dhe të thjeshtë, p.sh. të një gjallese, bie fjala të një krimbi ose bime më të thjeshtë në përbërje, një fije bari, ose të një fenomeni shoqëror, si p.sh. gjuha e një populli ose gjuhët e popujve nëpër shekuj në kontekst të ndryshimit, si kanë qenë dhe si do të jetë fati i tyre, si janë krijuar (ose si është krijuar një gjuhë) si kanë vdekur disa gjuhë(ose pjesë prej tyre)? Nëse merremi me dituritë që kanë lënë dijetarët, ato dituri nuk kemi se si t‟i eksperimentojmë dhe verifikojmë, që pastaj të deklarojmë vërtetësinë e tyre. Këtë na e vërtetojnë konceptet, doktrinat, filozofitë dhe shkollat nga sferat e ndryshme, të cilat kanë pësuar ndryshime rrënjësore dhe asnjëherë nuk kanë mundur ta thonë të vërtetën e plotë për

një çështje. Në kohën më të re mjaft dijetarë nga tabori laik, d.m.th. joislamë, janë munduar me mjaft zell që t`i shpjegojnë ligjshmëritë e natyrës dhe shoqërisë. Mirëpo çdo herë në praktikë janë ndeshur me një kundërthënie parësore, sepse të gjithë në një farë mënyrë edhe pa vetëdije të plotë janë vënë në rolin e krijuesit, gjatë shpjegimit të dukurive. Këtu vlerësojmë se qëndron kurthi i jetës? Prej këtu do ta kërkojmë shtegdaljen! Çdo person ka gjykimin e vet për dukuritë, fenomenet dhe veprimet nga sferat e ndryshme që ndodhin përreth tij. Kjo është kusht për ndërtimin e vetëdijes personale mbi të cilën pastaj ngrihet vetëdija kolektive e një fisi, kombi, race, shoqërie me të gjerë e kështu me radhë. Kjo vetëdije turbullohet në momentin kur ne fatkeqësisht shohim se një dukuri ose fenomen në shumëllojshmërinë e vet në jetë është aq i gjerë dhe aq i gjatë, dhe për këtë nuk mjaftojnë guximi dhe durimi që të merremi me to deri në fund. Ne duhet ta kemi të qartë se përkufizimet tona nuk mund të shërbehen me parametra gjithëkohorë ose gjithëpërfshirës. Sepse tani fillon rruga e kundërt!. Në vend që të kënaqemi me njohjen e një dukurie ose fenomeni, duke u kënaqur sa më shumë që e njohim, me vetëdije të plotë, se ne nuk mund ta rrumbullakojmë atë si të plotë, krekosemi si gjelat duke pohuar se e vërteta e madhe rrjedh nga ne, edhe pse ajo qëndron larg nesh, si dy skajet e rruzullit tokësor. Natyra e njeriut të deritashëm jashtislamik, ka qenë që ai duke

studiuar të arrijë te standardet e qëndrueshme të cilat do t‟i mundësonin vendosjen e sistemit jetësor të përsosur nga vetë ai. Ky sistem ka logjikë të vendoset nëse është interes i kohës sonë dhe vetes sonë. Por kur ai prek kufijtë e pakufishmërisë dhe përsosmërisë ai është i dështuar, sepse vetëm Ai që Krijoi kohën dhe hapësirën është meritor për sisteme gjithëpërfshirëse dhe gjithëkohore. Në kohën e socializmit kur ndërtohej personaliteti i brezit tim, ky proces në aspektin praktik e mendor ndodhej para dy burimeve, të cilat si koncepte i parashtronin mjaft lëndë mësimore, mjetet publike të informimit, personalitete të ndryshme, platformat dhe programet zhvillimore të vendit dhe akte e dokumente tjera. Këto ishin materializmi dhe idealizmi. Pa dallim se për çfarë lloj të idealizmit dhe materializmit bëhet fjalë, fitohej përshtypja dhe bindja se materializmi është diçka objektive reale dhe idealizmi si diçka subjektive dhe jo reale. Me anë të këtyre drejtimeve sistemi mundohej të shpjegojë të vërtetën mbi jetën në përgjegjësi. Arti, kultura, letërsia, publicistika në krye me politikën e kësaj kohe, për shumë vende socialiste na japin një pasqyrë të plotë se si materializmi dialektik, me themeluesit dhe ekzekutuesit e saj, është burim mbi të cilin bazohet shpjegimi i gjithçkaje. Në këtë drejtim nuk do të ndalemi në shqyrtimin e elementeve veç e veç të drejtimeve të ndryshme filozofike, por do të mundohemi që

përmes një finalizimi dhe një koncepti të ri, kundrejt disa proceseve jetësore të mund të trazojmë një rrugë e cila është më afër të vërtetës. Kategoritë gjithëpërfshirëse si ajri, uji, zjarri, drita, hapësira, materia, trupat qiellor, lëvizja, njeriu, gjallesat, bimët, lindja, zhvillimi, ndryshimi, vdekja janë krijime të cilave filozofët dhe mendimtarët u kanë dhënë atribute të vetë Krijuesit, kurse në të vërtetë logjika më e thjeshtë na tregon se ato janë vetëm krijesa të cilat i krijoi Zoti i Madhërueshëm për qëllim të caktuar. Me këtë koncept shumë filozofë si Talesi, Aneksimandri, Aneksimeni, Hipokrati, Aristoteli, Platoni, Marksi, Darvini e tjerë, janë munduar që të mbështesin dituritë e tyre në kategoritë e lartpërmendura, si burim të shpjeguesit të çështjeve jetësore. Por ato zbulime, hulumtime nuk arritën të bëhen kategori gjithëpërfshirëse në shpjegimin e gjërave. Kjo mbrapshti historikisht ndodhi edhe në anën shpirtërore të njeriut i cili duke përzier veti të padefinuara ose që i përkasin vetë Krijuesit, i definoi si fe të tij. P.sh Hinduizmi që përfshin veti të vetë Krijuesit, këto ua shpërndan zotërove të tjerë, si p.sh. Braman zoti i vërtetësisë absolute, Vishna - zoti që jep jetë, Shiva - zoti i së mirës dhe së keqes etj. Budizmi, i cili mësimin e Budës e shpjegon me një rrotë me tetë krahë, ku katër shtyllat e shkresës Damapada shpjegojnë se si përmes

vuajtjeve arrihet përsosmëria te njeriu. Krishtrizmi, duke dashur që t‟i mveshë njeriut natyrën e Krijuesit, të dërguarit Isës a.s. i mvesh cilësi të Krijuesit. Derisa e para përmbledh disa veti të Krijuesit, e dyta përfshin vetëm një segment të afrimit te mëshira e Tij, ndërsa e treta mëton të shprehë emetimin e Tij. Por edhe këtu burimin e kemi shumë larg! Sa do që të jetë kapitale një e mirë, nuk mund të jetë krijues edhe pse rezultojnë të mira prej saj, nga vet fakti se gjërat e krijuara nuk mund të jenë krijues. Kjo përgjigje në shikim të parë duket mjaft e thjeshtë, por është një formulë mjaft e qëndrueshme, që na pengon të gabojmë në shpjegimin e dukurive dhe raporteve të ndryshme që i hasim në jetë. Thjeshtë, nëse marrim disa shembuj; Diellin2, me cilësitë e tij rrezet, energjinë, dritën mundëson mjaft procese biokimike dhe biofizike na mbarë rruzullin tokësor. Por megjithatë nuk është krijues, por se është i krijuar nga Zoti i Gjithëfuqishëm që t`i mundësojë proceset e këtilla; Ujin3 që llogaritet bazë e gjithë qenieve të gjalla, vetvetiu pa qenë në funksion të cilin ia ka caktuar Lartmadhëria nuk mund të jetë bartës i asnjë procesi; Njeriun4 në anën tjetër, edhe pse ka renditjen më të lartë nga vetë Kurani i Gjithëndritshëm dhe ka aftësi t`i 2 Pasha diellin dhe dritën e tij!-(Suretu e Shems 1) 3 Ujin e bëmë bazë të jetës së çdo sendi -(pjesa e fundit e ajetit, Suretu Enbija 30) 4 Unë po krijoj në tokë një zëvendës) – (Suretu Bekare 30 fillimi i ajetit)

drejtojë gjërat gjatë jetës së vet dhe të udhëheqë në mënyrë më të përsosur nga qeniet tjera, përsëri nuk është krijues. Ai është përsëri i krijuar për të mbajtur dhe për të udhëhequr një rol të këtillë. Këto elemente logjike janë pikëtakime, që do t`i shërbejnë autorit të ballafaqohet me problematikën e shtruar, në atë mënyrë që të mundohet t‟u shërbejë dhe t`i nxit lexuesit me intelektin e tyre, që të kontribuojnë secili në mënyrën e vet, qoftë duke shkruar ose qoftë duke shkëmbyer mendime me të tjerët, me qëllim të ngritjes deri te e vërteta më e plotë. Në pikëpamjen sistemore, njerëzit mundohen t‟i mbrojnë dhe kultivojnë vlerat materiale dhe shpirtërore, përmes mbrojtjes së sistemit të tyre. Njeriu prej kohësh ka qenë i detyruar t‟u nënshtrohet sistemeve të ndryshme. Pa dallim se bëhet fjalë për sistem të natyrës apo shoqërisë, njeriu ka qenë pjesë e tyre, pa marrë parasysh se a u ka takuar apo i ka kundërshtuar ato. Me interes për ne, në kohën më të re, ato janë sistemi materialist dhe idealist. Tani kur koha e socializmit ka ikur dhe kapitalizmi thuaj se është gjithëpërfshirës, kemi një zhvendosje interesante të mendimit njerëzor, përbrenda ndryshimit të këtyre dy sistemeve shoqërore. Në njërën anë kemi palë që e cilëson sistemin materialist si egoist, ose shenjë njohëse për kapitalizmin, që çdo gjë sheh në prizmin e fitimit të vlerave materiale. Dhe palën tjetër që socializmin e sheh si diçka ideale 15

ku mbrojtja sociale dhe shëndetësore e njerëzve ka qenë e garantuar nga shteti. Sistemet janë ndryshuar me njëri tjetrin për shkak të kësaj kundërthënie, por kërkesat vazhdojnë të mbeten të njëjta përsëri kundërthënëse. Ky ndryshim për palët e lartpërmendura tregon qartë se mendimi njerëzor për fenomenet shoqërore është i ndryshueshëm dhe nuk ka kapacitet për trajtime gjithëpërfshirëse. Njeriu përafërsisht i njëjti shante kapitalizmin, pastaj shau socializmin dhe do të vazhdojë ta shajë përsëri kapitalizmin. Kjo nga shkaku se organizimet shoqërore njerëzore ose formacionet shoqëroro-politike u treguan me interesa kundërthënëse për njerëzit që i jetuan këto dy sistemet. Përse të dy palët i ndryshojnë mendimet e veta? Ata që e provuan socializmin e ndërrojnë atë me kapitalizmin edhe pse thanë se ky sistem është shfrytëzues i djersës punëtore. Këto që kanë provuar dhe po provojnë sistemin kapitalist, jemi dëshmitarë se janë rrënuesit më të mëdhenj të vlerave shpirtërore që e imponon ndryshimin e tij. Akumulimi dhe rritja e kapitalit te një numër gjithmonë e më i vogël subjektesh dhe varfërimi i shtresës së mesme të njerëzve, tregon qartë se brenda kapitalizmit po zien problemi. Nuk është i rastësishëm fakti se Bashkimi Evropian, si subjekt që synon ta marrë drejtimin e shoqërisë në shtetet më të zhvilluara, në periudhën 19992004, në Parlament është e përbërë nga blloku i 16

Partive Popullore Evropiane dhe Partive socialdemokrate me 65%, kur dihet se këto forca janë pro-majtiste dhe mundohen të mbrojnë statusin social të shtresës së mesme5. Edhe kjo e dhënë është një kundërshtim i hapur mes rrugëtimit të kapitalizmit të zhvilluar që vendos kapitalin vetëm në qendra vendosëse dhe shtresës së gjerë që druan nga pasiguria sociale dhe për atë përkrah opcionin me background social dhe popullor. Ky vlerësim për kundërthëniet e njerëzve ose grupeve të njerëzve për të dy sistemet ka qenë prezent edhe për sistemet e mëparshme shoqërore. Historia para dy sistemeve të lartpërmendura ka dhënë fakte për kundërshtimet e njerëzve, grupeve etnike dhe sociale në një kontinuitet të pandërprerë. Kjo tregon qartë se ai(njeriu) asnjëherë nuk është pajtuar me sistemet që e zotëruan atë. Njerëzit nuk janë në gjendje të krijojnë sisteme gjithëpërfshirëse!? Njerëzit, qofshin individë ose të organizuar, pa të drejtë marrin rolin e vendosësit për njerëzit, gjë që nuk u takon atyre, sepse ata janë vetëm se të lindur në një interval kohor që të zbatojnë ligjshmëritë e Krijuesit dhe atë në asnjë mënyrë tjetër, përveç se me udhëzimet e librave të shenjtë. Për ta gjetur shtegdaljen nga këto raporte kundërthënëse ekzistojnë rrugë dhe metoda të 5 Tabela fq.144 Libri Evropa prej A deri në ZH të autarëve Verner Vajdenfeld dhe Volfgang Vesels

ndryshme. Krahasimi mes dukurive të kundërta do të na japë sinjale të mira për të ecur përpara. Ne nuk jemi kompetentë dhe as që mundemi, as përafërsisht të bëjmë krahasimin e të gjitha dukurive ose fenomeneve që mund të na japin sinjale të qarta. Me këtë punim do të mundohemi të japim përgjigje përmes krahasimeve dhe fakteve vetëm në tri fusha të rëndësishme, ku mendojmë se janë pikënisje për të vërtetën, për të përdëftuar se Islami është sistem që përmban elemente të sistemit gjithëpërfshirës në rruzullin tokësor. Këtë sistem do të mundohemi ta paraqesim sa më efikas dhe të dobishëm përmes filtrimit të elementit; bazik-burimor ose bazën e raporteve që përbëjnë themelin e sistemit; atij-funksional-organizativ që paraqet mekanizmin e realizimit, dhe në fund do të mundohemi të japim një pasqyrë për pengesat të cilat e ngarkojnë realizimin e sistemit Islamik. Këto elemente si nismë do të mundohemi t‟i ecim, parashtrojmë në fillim përmes raportit të objektives dhe subjektives, si raporte që reflektojnë dhe kushtëzojnë mjaft dukuri jetësore. Elementet përcjellëse të këtij udhërrëfyesi do të mundohemi t‟i nxjerrim nga institucioni i organizimit të jetës së njerëzve (shtetit) kundrejt normimit Islam si dhe në fund, formalizmit, që është përvjedhur ose është rrënjosur tek një pjesë e popullatës myslimane. 18

Faktet e këtij punimi dalin kryesisht nga përditshmëria islame në tokat e Ballkanit, me tendencë që të krijohet opinion kritik për vlerësim brenda nesh, me dëshirë që puna të ec përpara. Vetëm Mirësia në Pakufishmëri e Allllahut të Madhëruar është burim i veprave të mira dhe ky fakt dëshiroj të jetë burim i frymëzimit të punës sime.

SUBJEKTIVJA DHE OBJEKTIVJA - Cila e para dhe udhëheqëse?! Çdo njeri në fytyrë të tokës, së paku një herë në jetën e vet, do ta pyesë vetveten për gjërat që e rrethojnë? Pse janë ato gjëra, përse ekzistojnë, çfarë rëndësie kanë për jetën tonë, cila është dobia dhe dëmi i tyre, a ekzistojnë ato për ne, apo ne ekzistojmë për to?! Kjo pyetje kështu e formuluar në përgjithësi, duket se është e pafund dhe nuk ka përgjigje! Por kjo nuk është e vërtetë. Përgjigje kemi kur kërkojmë dhe provojmë sjelljen konkrete lidhur me gjërat, rëndësinë, dobinë, dëmin e tjerë, ose përgjigja vetvetiu do të dalë si rrjedhojë e ballafaqimit me to. Para se ta lindin një foshnje, partnerët së pari ndjejnë nevojën(subjektiven) e afrimit shpirtëror dhe fizik. Kjo nevojë nuk lidhet që në fillim me lindjen e pasardhësit. Kjo për fillim mund të definohet si kënaqësi shpirtërore që e detyrojnë forca të brendshme të pashmangshme për partnerët. Këto nuk duhet kushedi se si ta detyrojnë veten për afrim mes vete. Kjo fazë e shtytjes dhe afrimit tregon qartë se ata njësoj si me lindjen e tyre janë të detyruar t‟i hyjnë këtij procesi. Kur do të arrijë kulmin ky bashkim, që zakonisht në prag përcillet me ndjenja të forta, me emocione gati të pandalshme, fillon faza e dytë që lidhet me qetësimin e emocioneve vetëm erotike dhe fillon lindja e parandjenjës se afrimi i tyre duhet jep pasardhës. Kjo pjesë e subjektives është garanci e vetme e Bamirësit, 20

All-llahut Fuqiplotë për vazhdimësinë e llojit. Në bazë të kësaj ligjshmërie zhvillohen edhe të gjitha proceset jetësore e që dëshmojnë se subjektivja u paraprinë të gjitha proceseve. Vetë jeta jonë duhet të jetë një mësim i shëndosh nëse së pari pyetemi për atë që ka ndodhur me neve: Si neve u lindëm? Si kaluam fëmijërinë? Si u rritëm? Si krijuam familjet tona? Edhe më të plotë do të jemi nëse pyetemi për kohën para kësaj? A kishim ne plan të lindnim? Çfarë kohe do të lindnim?! Si do të kalonim fëmijërinë? Çfarë profesioni do të kishim? Me cilin(cilën) do të martoheshim e kështu me radhë. Nga një distancë kohore mund me vërtetësinë më të madhe të pohojmë se ky nuk ka qenë plani ynë! Për këtë plan po kthehemi përsëri tek fillimi. Ato(njerëzit) nuk e dinë çka do të lindin. Kur lindim ne nuk e dimë se kemi lindur, mirëpo ne kemi lindur. Lindja jonë i dedikohet dikujt, mirëpo ne ende nuk e dimë? Në këtë fazë nuk ekziston qëllimi jonë, në këtë fazë ekziston vetëm qëllimi i Krijuesit për neve. Nëse prindërit e kanë bindur veten se ato i krijoi njësoj Krijuesi i Vetëm All-llahu xh.sh, d.m.th ata ishin të pa qenë(ishin vetëm në diturinë e Allllahut), ata do ta rrisin krijesën me bindjen se Ai, Krijuesi i Pazavedësueshëm është i Vetmi meritor. Dhe kjo e vërtet do t‟i ndalojë nga hamendja për forcën e dominimit të tyre mbi gjërat. Kjo për qeniet njerëzore është kurthi i jetës? Ata duan të jenë meritor për gjërat që nuk janë. Maksimumi i tyre të mendojnë se janë 21

meritor fillon vetëm kur gjërat ose fenomenet i shohin dhe i ndjejnë. Kjo si fushë veprimi nuk është e pakët ngase njeriu në jetën e tij asnjëherë nuk ka mundur t‟i shfrytëzojë të gjitha mundësitë e jetës. Mirëpo për gjërat që përmendëm më lartë përsëri është e kufizuar. Jashtë kufizimit fillon hamendja dhe përfundojmë me dështimin! Prandaj po kthehemi përsëri te foshnja? Deri sa atij, pra foshnjës i rritet vetëdija, ata e përgatisin veten për ta futur në kornizat e sistemit të përsosmërisë. Ata prindër kanë vulosur të vërtetën se gjërat e pa qena që ndodhin qoftë me dashurinë që lind me partnerin qoftë me fëmijën e dhuruar janë dituri e vetme e Krijuesit Bamirës. Për ata(prindërit) paraqet vetëm kënaqësi bindja se ideja, subjektivja, është e pakapshme dhe e pashpjegueshme sa i përket krijimit. Këta ”alfën” dhe “omegën” e jetëskrijimin ia mbështesin vetëm se Krijuesit Fuqiplotë. Ky qëllim në vete i Krijuesit Fuqiplotë(plotësisht subjektive) bartet me Fuqinë e Tij në qëllim për veten tonë në subjekt(shpirt) dhe objekt(trup) ashtu siç e porositi Ai-Fuqiploti. Është plotësisht e qartë se njerëzit që kanë qenë dhe ata që do të vijnë janë së pari vetëm në Diturinë e All-llahut. Të kaluarit nuk i kemi edhe ata që do të vijnë nuk i kemi. Dhe nuk mund t‟i dimë se si ishin, e as se prej kujt dhe si do të vijnë e si do të jenë? Këtu nuk ka dilema!, materiali i njerëzve të kaluar, prej kujt kanë qenë të krijuar dhe ai i atyre që 22

do t‟i krijon Krijuesi, janë dituri vetëm e Krijuesit. Materiali gjenetik për breznitë dhe kodi gjenetik për pasardhësit janë vetëm dituri në depot e All-llahut Fuqiplotë. Përderisa analiza e fosileve të ndryshme vetëm se na e rritë bindjen se ato ishin ide dhe realizim i dikurshëm i Atij që mbisundon kohën dhe hapësirën. Kjo që thamë më sipër është një e vërtetë e madhe, por kjo në një pjesë të madhe të historisë njerëzore nuk ndodhi! Njeriu krijimin ia dedikoi vetes, si qenie e cila materialin dhe idenë ia ndan idesë së Krijuesit dhe ia mbështet vetes si qëllim i vetes për vetveten. Kjo është kundërthënia e tij më e madhe me vetveten. Çdo kush ka pronë(pasurivlerë) dhe çdo kush është pronë (pasuri-vlerë)? A ka kuptim ai të jetë pronë e vetvetes! Jo, ai(njeriu) detyrimisht është pronë e dikujt! Ai është pronë e All-llahut, Bamirësit, Mëshiruesit dhe Krijuesit Fuqiplotë. Dhe këtu, kur ai don të çlirohet me sy të mbyllur dhe tru në mpita, fillon luftën kundër vetvetes. Shfrytëzimi i kësaj jete në mënyrën sa më të plotë, kthehet dhe bëhet jeta më e vrazhdë dhe e pakuptimtë e tij. Ideja e çlirimit nga zoti si krijues dhe mbikëqyrës, nuk e çliron atë nga paragjykimet, siç është menduar nga materialistët, por e largon nga më normalja dhe realja, që ai ta përjetojë fuqinë e tij të përsosur në krahasim me gjithë gjallesat tjera. Thjesht thënë duke ikur nga e vërteta i lëshon atributet e përsosmërisë se vet dhe veten e trajton si 23

ndonjë kafshë që ka ndërruar ambientin e vet dhe nuk mund të ambientohet me kafshët tjera. Ky është kurthi i jetës?! Subjektivizmi, materia dhe të menduarit Subjektivja dhe objektivja janë fenomene që lidhen me një shpjegim rrënjësor jetësorë të përgjithshëm, që lidhet me pyetjen: Qëllimi dhe e vërteta në jetë a janë produkt i subjektives apo objektives? Kjo hedh në sipërfaqe provokimin për zgjidhje, qëllimi e drejton jetën, apo jeta e drejton qëllimin? Ne parapëlqejmë qëllimin. Objektiviteti ose qenësorja në zhvillimin e proceseve jetësore, në fund të shekullit 19-të dhe gjysmën e parë të shekullit 20-të, nga një pjesë e mirë e superstrukturës udhëheqëse të njerëzimit, teorikisht dhe praktikisht lidhen kryesisht me ecurinë e zhvillimit të mjeteve të prodhimit. Ky zbulim u autorizua nga ideatorët e ideologjisë komuniste, Marks dhe Engels, si proces i materializmit dialektik, si burim i përgjithshëm i zbërthimit të ligjshmërive të jetës shoqërore. Në këtë drejtim që nga faza më e ulët e zhvillimit të njeriut deri te format më të përsosura ndryshimet lidhen me përsosjen e mjeteve të prodhimit(objektives) gjë që nuk u dedikohej drejtpërdrejtë aftësive të njeriut (subjektive) si çështje primare, si çështje e një 24

uni të brendshëm. Nga mjetet më të thjeshta është kaluar duke i zhvilluar në mjete më të përsosura dhe më të specializuara për më shumë veprimtari dhe kjo solli ndarjen e punës dhe njëkohësisht zbulimet të reja në mjaft fusha. Ky synim është i dështuar që në start, sepse, objektivja përmendet ndaras ose në rend të dytë nga uni i brendshëm i njeriut (që lidhet me qëllimin)që në instancë të fundit finalizohet me identitetin e tij, që shpreh kauzalitetin e dhuntisë që njeriu e ka brenda e që manifestohet me të arriturat e tij. Çdo gjë si e mirë materiale nuk do të thotë zhvillim. Ndaras nga përcaktimi i All-llahut xh.sh. për nevojat dhe qëllimin tonë, edhe një mal me ari e argjendi ose të gjitha monedhat e botës mund të jenë fare të panevojshme. Dhe e gjithë kjo përmendet që të mundohemi që skajin t‟ua gjejmë gjërave me një lidhje logjike që na e mbush mendjen e shëndosh dhe gjërat të kenë një renditje reale. Këtu lind pyetja parësore? Çka është ajo që na nxit të veprojmë në jetë? Qëllimi është parësorë nga shkaku se së paku çdo gjë që ne e duam duhet më pare që ta sajojmë në mendjen tonë para se ta zbatojmë. Fundi i fundit është e vërtet se çdo gjë që nuk mund të regjistrohet në trurin tonë edhe nuk mund të zbatohet. Çdo gjë në jetë ndodh kushtimisht pse duam të ndodhë. Hiq lindjen dhe vdekjen ne jetën e kemi kaluar rrugëve dhe rrugicave të cilat vet i kemi zgjedhur, pa marrë parasysh se a jemi udhëhequr me Kuranin e 25

Gjithëndritshëm, me filozofi të rrymave të ndryshme apo me dituri që në një far mënyre i kemi konsideruar vetëm si tonat. Sidoqoftë çdo gjë që sajohet në trurin tonë pa marrë parasysh ndikimin jashtë nesh lind si qëllimi për t‟u zbatuar. Dashja për t‟u zbatuar ose mos zbatuar janë kufijtë dhe kornizat që ka vendosur Lartëmadhëria te ne, se si do të veprojmë në jetë. Këto kufij veprues duken të pakufishëm nga qenia jonë, jo se janë të këtillë, por vetëm se i ka vendosur i Pakufishmi në dituri dhe sajim të çdo gjëje. Çdo ide është dhuratë e Zotit, çdo zbatim është mëshirë e Zotit, Çdo ndryshim është dëshmi e veprimit të të pakufishmit. Këtu nënkuptojmë qëllimin dhe veprimin që lidhet vetëm me progresin dhe të mirën individuale dhe shoqërore. Të fillojmë nga supozimet nga e kaluara, ku janë nisur mjaft dijetarë për të përdëftuar të vërtetën. Të supozojmë si thonë ata, se në kohën e egërsisë, qumështi të jetë pirë nga kafsha pa u zier, më pastaj të jetë bartur me ndonjë enë prej guri ose balte për më të vegjlit. Mishi të jetë ngrënë nga kafshët i gjallë, që më vonë të zihet dhe përdoret në mënyrë më të përsosur. Përdorimi i lëkurës për veshje dhe shtrojë përsëri të jetë përdorur në mënyrë të thjesht, pastaj të jetë përsosur në mënyra dhe qëllime të ndryshme. Jetesa në shpellë dhe rregullimi i vendbanimeve gjithashtu është përcjellë prej formave të thjeshta, kah mënyrat 26

më të përsosura. Të gjitha këto supozime ndjekin sipërfaqësisht objektiven si faktor të nivelit të zhvillimit të proceseve. Konkludime të pamatura nxirren nga ndryshueshmëria e materies e cila faktorin njeri e vënë në një kategori të njëjtë me ndryshimin e materies. Të gjitha këto dukuri shpjegohen nga ana e filozofëve nga prizmi i shkak-pasojës së tyre. Shkak-pasoja vërtetë tregon shkallët nëpërmjet të cilave ecë zhvillueshmëria e tyre. Mirëpo dialektika materialiste me këtë nuk tregon se kush i vuri shkallët dhe ku qëndrojnë dhe pse qëndrojnë këto shkallë në këto procese? Raportet dhe sjelljet e njerëzve ndaj gjërave dhe dukurive jashtë tyre, nuk janë rastësi e mrekullueshme që vjen vetvetiu? As mrekulli e natyrës që thuhet shpesh! Vërtetë se çdo gjë ndryshon, prej lëvizjeve planetare dhe ndërplanetare dhe deri te çdo qelizë dhe atom. Po pse duam ne? Qesharake! Edhe frymorët dhe dukuritë nuk mund të jenë prodhim serik i vetvetishëm ose i vetvetes? Kjo tendencë që është një nxitje e djallit e ka nxitur njeriun që aq e do sundimin e materies, t‟i rrëfejë gjërat vetvetes, sikur ai është krijuesi dhe zbatuesi i tyre. Kjo është tendenca injorante për ta zëvendësuar zotin. Edhe sot mbretëron një devijim i këtillë, ku njeriut i janë mbyllur sytë dhe njeriu parapëlqen robotët!? Neve dhe sot mund ta provokojmë veten për të vërtetën, për çdo ndryshim, duke i shtruar vetes pyetjen se ndryshimi i gjërave 27

është kërkesë e jona e brendshme ose kjo ndikohet nga jashtë! Dhe gjënë e parë që do të na e thotë logjika është se neve jemi të pa interesuar për gjërat që nuk kanë të bëjnë me neve, ose gjërat të cilat nuk na interesojnë. Kjo flet mjaft nëse gjërat, sendet, dukuritë analizohen në fillimin dhe mbarimin e tyre vetëm nëse kanë të bëjnë me veten tonë. Të gjitha veprimet e lartpërmendura nga koha e hershme, nuk u nxitën nga nevojat e jashtme të njeriut por këto gjithsesi se janë nevojat e brendshme të tij, për t‟u ushqyer, mbrojtur ose thjeshtë për të mbijetuar në kushte të cilat i janë dedikuar vetë atij. Kjo nuk ndodh me gjallesat tjera bimët dhe shtazët, ata ngase nuk posedojnë aftësinë e qëllimit dhe nevojës, që del si produkt i të menduarit, ato u përshtaten kushteve absolutisht të caktuara. Në këtë kuptim shtrojmë çështjen e nxitjes së veprimit(subjektives) si çështje e brendshme, që është një çështje sa praktike aq edhe filozofike, pasi që nxit në mënyrë të përgjithshme shpjegimin e qëllimit dhe nevojës për gjërat. Në këtë drejtim do të vijmë në përfundime mjaft logjike se objektivja, materia ose mjeti i prodhimit, nuk është primar në ecuritë e gjithëmbarshme, por është pikërisht subjektivja që është e vendosur te vetë njeriu për t`i lëvizur këto procese. Vetëm njeriu i mençur ose vetëm më i mençuri ka nxitur qëllime më racionale dhe ka realizuar nevoja 28

nga më të ndryshmet. Do të zinim fillin e një orientimi të qartë nëse themi se ai(njeriu) e pa ndryshimin dhe përvetësoi atë. Ndryshimi pra ekziston. Të pamurit, të interesuarit, përvetësimi janë mjetet për realizimin e qëllimit. Por kur filloi të punojë subjektivja te njeriu? Prej kur fillon ai të nxitet në jetë?! A është kompetencë e njeriut subjektivja apo i është dhuruar atij? Një analogji mjaftë logjike plotësohet mu nga lindja e njeriut, fill pasi ata e krijoi Lartmadhëria për herë të parë, pa prindër dhe pa bashkim të çiftit. Të gjitha religjionet janë dakord se njeriu i parë në fytyrë të tokës është Ademi a.s. ose Adami në gjuhën e mjaft popujve, domethënë, se para krijimit të tij nuk ka pasur model për t‟u krijuar, por kjo ka ekzistuar vetëm në diturinë dhe qëllimin e Krijuesit. Pasi në këtë segment të gjitha fetë deri më tani janë të sakta konsideroj se kjo është një e arritur kolosale. Kujtesa njerëzore duhet ta eksploatojë këtë fakt për udhëzim kah e vërteta. Kjo është një pasuri e madhe nga Krijuesi i çdo gjë-je, kjo është fenomenale. Kjo që të bindemi se gjërat vetvetiu nuk mund të formohen ose lindin. Prej këtu do të mund ta sajojmë çelësin e përgjigjes, se subjektivja do të jetë dhe është udhëheqëse në raport me objektiven ose materien. Ku është çelësi? Lindja e Ademit a.s. pa prindër, nuk është shembull për të dëshmuar se subjektivja është primare te njeriu! Por është shembull se subjektivja është Gjithëdijshmëria e të 29

Pakufishmit në dituri dhe veprim që subjektiven në miniaturë, diturinë dhe veprimin ia len amanet njeriut që të përmbush kënaqjen e Tij, All-llahut xh.sh.h. dhe kënaqësinë e vetvetes në jetë. Lidhja e shëndoshë logjike formohet kur ne tani mendojmë se para lindjes së njeriut, tani logjikisht edhe para lindjes sonë, nuk ka ekzistuar qëllimi ose subjektivja. Teoria e krijimit vetvetiu pa shkak dhe pasojë është teori e cila është e hedhur poshtë edhe nga mendimtarët laikë edhe fetarë. Këtë doemos duhet ta pranojnë marksistë - leninistët ose materialistët dhe objektivistët tjerë edhe pse në këtë rast bie metoda e shkak-pasojës së tyre që llogaritet si metodë shkencore e shpjegimit të gjërave. Shkak - pasoja vlen, por ajo nuk është e mbyllur në vete dhe për vetveten. Kjo pastaj do të len pa barazuar lidhjen dialektike në shpjegimin e proceseve të ndryshme në shoqëri dhe natyrë. Neve duhet diku t‟i vendosim shkallët e zhvillimit të gjërave ose do të mbetemi në lojën e fëmijëve “pula bëri vezën apo veza pulën”?. Shkak-pasoja është njohje e ndryshimit në natyrës dhe shoqërisë, porse ky fenomen nuk mund të jetë metodë gjithëpërfshirës në shpjegimin e fenomeneve shoqërore dhe të natyrës. Definimet me esencën e materializmit dialektik kanë qenë logjike dhe të kapshme për mjaft popuj edhe pse kanë një logjikë formale dhe të pakompletuar e të papërfunduar. Këtë e imponoi një logjikë plotësuese sepse njeriu dobësi të madhe pati 30

dhe ka materien në lëvizjen e saj, të cilën e ndau prej vetes, duke i dhënë atribute të vet Krijuesit. Edhe njeriu bashkëkohor duke ngushtuar hapësirën e qëllimit dhe nevojës përplaset mes rolit udhëheqës dhe zhvillimorë që ia ka dhënë materies dhe rolit të krijuesit që ia mbështet vetvetes! Kjo i ka shkaktuar kundërthënie të pandërprerë dhe pa zgjidhje njeriut. Këto kundërthënie mund të sqarohen edhe përmes rolit të njeriut në organizimin e jetës shoqërore, ku ka shkaktuar mjaftë ndryshime, mirëpo këto ndryshime nuk ofruan kurrfarë zgjidhjesh. Kështu nga kundërthëniet e sistemit kapitalist u definua dhe u mundua të lindi shoqëria komuniste ose faza e parë e tij socializmi. Ky sistem që lidhet me objektiven(materien) nuk ishte i natyrshëm për njerëzit ashtu siç nuk ishte edhe sistemi kapitalist. Sistemi kapitalist u shpik nga njeriu, si sistem që vlerat e zhvillimit i mbështet te kapitali duke pasur për qëllim mënyrën e eksploatimit të asaj shoqërie. Ky sistem vazhdon të jetojë duke e futur njerëzimin si shoqëri dhe vetveten(njeriun) si person në pellgun e mjerimit shpirtëror dhe material deri në momentin kur njeriu do të zgjohet dhe ta ndryshojë atë. Ky sistem kënaq nevojat e pakicës së pasur dhe ndrydh nevojat elementare të shumicës. Çka e mendoi njeriu veten gjatë përplasjes me të dy sistemet? Është objekt apo subjekt i trajtimit? Ai duhet ta ketë 31

të qartë se edhe në përplasjet e sistemeve të mëparshme i është përgatitur masa që të trajtohet objekt, nga ata të cilët ia marrin qenësoren (subjektin) dhe kanë tentuar që veten ta mbështjellin me kornizat e subjektit suprem?! Filozofia e quajtur borgjeze, në përgjithësi në këtë drejtim ka vendosur kornizat e shpjegimit të gjërave, në mënyrë të rëndomtë, duke pasqyruar vetëm realitetin objektiv, por jo të jap përgjigje se çka është vlerë e çka është antivlerë e sistemit për njeriun. Filozofia klasike gjermane bën një hap më para, duke ofruar shpjegime më të përafërta me të vërtetën, pasi bën me dije se forca lëvizëse del prej një realiteti subjektiv që na çon kah Krijuesi i vërtetë i të gjitha gjërave dhe çështjeve, por megjithatë nuk arrin ta definojë në mënyrë të plotë Gjithëfuqishmërinë e plot të All-llahut xh.sh. Në n‟tekjen e Filozofisë Klasike Gjermane (Kantit, Foerbahut, Hegelit, Niçes e tjerëve) por në anën e kundërt në mohimin e saj, Marksi dhe Engelsi shpejtojnë të marrin rolin e ”Zotit” duke i”trasuar rrugën e vërtetë njerëzimit” për zgjidhjen e drejtë të problemit të robërisë dhe mirëqenies absolute të mbarë njerëzimit. Kjo është loja më interesante në historinë e mendimit njerëzorë, mes idesë dhe materies, subjektives dhe objektives. Familja, prona private dhe shteti i klasikëve të marksizmit, vërtetë i vendosen disa gjëra, si nevoja, në një zinxhir kauzal, por pa fillimin dhe mbarimin e tyre. 32

“Kapitali” i Marksit paraqet ëndrrën më të madhe mashtruese të njerëzimit, që përmban projeksionin për realitetin e pa qenë, që mjaft entuziastë kanë dëshirë ta paramendojnë, në mungesë që ta jetojnë si të vërtetë. Këtij kapitali nuk iu trasua rruga që të mbërrijë deri te punëtorët dhe skamnorët, andaj mbeti utopi qesharake dhe u përqesh ashtu siç u përqeshën utopistët Mani dhe Kampanella me Qytetin e Diellit. Manifesti që trumbetonte qëllimin përfundimtar ”punën sipas mundësive e ndarjen sipas nevojës” s‟do mend se do të ishte i pazbatueshëm. Sistemi që u ndërtua mbi këto baza jemi dëshmitarë se përfundoi, d.m.th. nuk ofroi zgjidhje për njerëzimin. Shenjtërit dhe statujat e tyre populli i rrënoi me të shpejtë dhe me të drejtë, sepse nuk përmbushën as një qëllim për të cilin bën thirrje. Të dy sistemet që tentuan zhvillimin e mendimit njerëzor, mbështetjen e tyre e bazuan në materien (objektiven) dhe idenë (subjektiven) si kënaqësi të ndara veç e veç, që kundërshtojnë njëra tjetrën. Kënaqësia e tyre mbeti vetëm në atë se njeriun me atë edhe shoqërinë e mësuan se si të çoroditet pas materies dhe mirësive të saja, pa e ditur fillimin dhe fundin e tyre. Këto konstrukte jo të plota të njeriut, për qëllimet dhe nevojat e shoqërisë, përafërsisht ngjashëm u bën edhe për gjërat jashtë njeriut, për natyrën. Dialektika e Natyrës së Heraklitit dhe ajo e Teorisë së Darvinit e sheh natyrën vetëm në sisteme të ndara ashtu siç e sheh syri, e nuhat 33

hunda, e shijon gjuha, e ndien veshi, ose e prek lëkura. Mënyra e mbijetimit ose mënyra e adaptimit dhe transformimit në kushte të ndryshme nuk janë realitete që bëhen thjesht nga instinkti dhe vetitë e natyrorit, qoftë shtazë apo bimë. Kjo shpjegohet shumë thjeshtë, pasi çdo bimë ose shtazë ka mënyrën e veçantë të jetës. Jetërat e tyre nuk mund të përcaktohen nga ndryshimet dhe lidhshmëritë e kauzave që ne i hetojmë. Zbulimi i disa karakteristikave ose anomalive të botës bimore dhe shtazore assesi nuk u jep të drejt shkencëtarëve që të rrahin gjoks se janë zbulues dhe se me diturit e tyre do ta orientojnë zhvillimin e botës bimore dhe shtazore. Tërësia e raporteve të botës bimore dhe shtazore janë punë vetëm e Tij që është i vetmi Krijues. Relacionet në natyrë si dhe relacionet njeri-njeri, apo njeri-natyrë, nuk janë tërësi të ndara, në vete, edhe pse mund të shihen si të këtilla, dhe nuk do të kemi përgjigje derisa përgjigjen nuk e kërkojmë nga një pikë ose rrafsh, që i përfshin të gjitha me qëllimin e caktuar. Për objektivistë më së miri do të ishte të thoshin” Ne këtë po e hasim, ju gjykoni! E jo të thonë se e thamë të vërtetën dhe se kjo dituri patjetër të ngrihet në nivel principi ose rregullshmërie të përgjithshme. Përgjigje të plotë dhe të vetme për qëllimin dhe nevojën jep vetëm K`urani i Gjithëndritshëm”ashtu që sikur ju filloi

(krijoi) së pari do të ktheheni te Ai”6 domethënë se në dëshirën dhe vullnetin e të Gjithëfuqishmit të gjitha gjërat kanë ekzistuar dhe do të ekzistojnë. Nëse nuk pranohet kjo tezë mjaft logjike, nuk kemi se si i lidhim gjërat me logjikë të rëndomtë, e gjërat në esencë çdo herë kanë logjikë të rëndomtë. çdo orvatje tjetër është e gjykuar të jetë pa fillim dhe pa mbarim. Është mjaft e padyshimtë se njeriun, botërat, kozmosin, sistemet e ndryshme, që si fenomene i hasim në natyrë ose në shoqëri, d.m.th se qëllimi dhe nevoja janë krijesat e Zotit e për të vazhduar se qëllimi ekzistonte:”ne nuk i krijuam qiejt dhe tokën dhe atë që ekziston ndërmjet tyre, përpos me qëllim dhe për një afat të caktuar, kurse ata që nuk besuan nuk i vunë veshin asaj me çka u tërhiqet vërejtja”,7 ose për nevojtarët”a nuk e kanë vërejtur ata se si All-llahu e nis krijim e pastaj atë e përsërit, e kjo është lehtë për All-llahun ”.8 Vetëm nëse jemi të aftë të krijojmë pa model që është e pamundur mund ta hedhim poshtë qëllimin dhe Fuqinë Krijuese të All-llahut të Gjithëfuqishëm. Ndërsa qëllimin dhe nevojën që kanë njerëzit për jetën e tyre mund ta realizojnë vetëm nëse kanë kornizë librin e All-llahut, Kur‟anin pa të meta. Për të shpjeguar mjaftë fenomene në jetën tonë të përditshme, do të mund të fillojmë 6 El-Araf 29 - pjesa e fundit e Ajetit 7 El-Ankaf 3 8 El-Ankebut 19

vetëm nëse kemi pastruar me vetveten, se ligjshmëritë e natyrës dhe shoqërisë janë përcaktim vetëm i All-llahut Fuqiplotë dhe se neve mund vetëm të analizojmë dhe të ndjekim përsosmëritë e Tij absolute. Në këtë drejtim do të mund të shpjegojmë raportin mes subjektives dhe objektives në një rrafsh të mendjes së shëndoshë dhe pa prekur e provokuar për të keq as njërin, që mendon me krye të shëndoshë dhe pa tendenca. Para se të fillojë krijimi i një foshnje nga bashkëshortët, ata së pari ndjejnë nevojën për t‟u afruar dhe bashkuar dhe tek më pastaj fillon qëllimi; intimja dhe marrëdhëniet rreth krijimit të pasardhësit dhe pas kësaj fillojnë të ndërtohen marrëdhëniet dhe raportet në trekëndësh nënë-babë-fëmijë, që mund t‟i quajmë raporte të kujdesit, ngritjes ose reprodukimit të llojit njerëzor. Sado që të mundohemi të logjikojmë ndryshe nga ky përcaktim i Lartmadhërisë, do të mbesim gjysmakë dhe në fillim, nëse fillojmë që të mendojmë se mund t`i zotërojmë disa procese. Nevoja jonë e artikuluar përmes mendjes dhe e zbatuar përmes proceseve fiziologjike nuk është mundësi e jona ose nga vetvetja jonë, kjo është dhuratë për ne, të cilën duhet ta kultivojmë sipas rregullshmërisë së Tij. Një ndër pyetjet që asociojnë zgjidhje logjike, është edhe mënyra e përgjithësuar e qasjes ndaj disa dukurive! Pse nuk u afrohemi plakave, pleqve, të sëmurëve, të afërmve prej 36

gjaku, ose grave shtatzëne për marrëdhënie intime? Asgjë më tepër dhe asgjë më shumë se nga shkaku se Zoti i Gjithëfuqishëm i ka tjetërsuar aftësinë e tërheqjes ndaj tyre dhe në këtë kuptim nuk ekziston qëllimi dhe nevoja për reprodukimin e lartpërmendur me këto kategori personash. Në këtë kahe duhet të shtojmë se edhe koha ashtu siç është e lindjes dhe e vdekjes është përcaktuar nga Krijuesi për vazhdimin e gjinisë njerëzore. Ky përcaktim është vetëm subjektiv dhe kësaj dukurie nuk mund t‟i kundërvihet askush. I falemi Atij që është i përkryer në përcaktimin e Tij. Rasteve të skizofrenive të ndryshme ose sëmundjeve tjera psikike, që nuk kanë ndjesi për një afrim të këtillë, nuk do t‟u japim rëndësi, sepse edhe ato u përkasin ligjshmërive të përcaktimit absolut. Ato mund të na shërbejnë vetëm si shembull për zmbrapsje nga joligjshmeria e All-llahut, që më forte t‟u përmbahemi rregullave të Tij. Rastet e deformimeve psiko-fizike janë raste ku njeriu duhet ta mbështet krahasimin për të mirat dhe kënaqësitë e tij. Deformimet ku ai(njeriu) nuk ka mundësi të ndikojë në përmirësimin e tyre duhet t‟ia bëjnë të qartë se çfarë privilegji të madhe gëzon ai nga Krijuesi i pashoq në mirësi dhe begati. Definimin psiko-fiziologjik të nevojës dhe qëllimit e nxit aplikimi i tyre praktik në vet mënyrën e zhvillimit. Kjo domethënë se Zoti, kur e krijoi njeriun i dha kushte për të mbijetuar i dha trurin i cili është i vetmi që 37

mundëson plotësimin e nevojave kryesore në jetë. Në përditshmëri hasim mjaft dobësi të cilët në këtë fushë kërkojnë përgjigje logjike. Një përgjigje logjike mund ta marrim nëse shtrojmë thjesht pyetjen kush e gjeti gurin e mprehtë, mishin, qumështin, shpellën, shigjetën, zjarrin, kush gjen zbulimet e shumta teknologjike dhe shkencore Me siguri se nevoja! Çka është atëherë nevoja në kuptimin pak më të ngushtë për njeriun? Nevoja gjithsesi si dukuri ose fenomen është diçka subjektive, është dëshirë, përsiatje, kërkesë, kënaqësi mundim e cila paraprinë plotësimin e diçkaje që mund të merr formë varësisht se ç`duam të plotësojmë. Këtë definim e themi përafërsisht të gjithë ne, por kujt i dedikohet kjo? Nevojat fiziologjike varësisht se si e ka përcaktuar organizmin Krijuesi çdo person nuk mund të plotësohet sipas qejfit. Të supozojmë se duam të hamë njëherë në javë apo duam të flemë njëherë në muaj ose të vishemi hollë në temperatura polare dhe trashë në temperatura tropike. Njeriut i është dhënë aftësia e përcaktimit se si duhet ta bëjë këtë, por urinë, të ftohtit, nevojën për pushim, nuk i cakton ai si domosdoshmëri në një kohë dhe vend të caktuar, ato janë kushte që i caktohen atij nga Krijuesi i vet. Sipas një rregulli të këtillë ka ndodhur edhe me mjetet e punës. Një mjet i thjeshtë për shembull guri mprehtë për therje, gjuajtje, 38

mbrojtje, pllakë për njohje, derë kasolleje, gurë për bluarje, ka bërë një ndryshim në shumë drejtime, gjithmonë i paraprirë nga zhvillimi i mendjes së njeriut për kushte të caktuara si dhuratë e Krijuesit të Gjithëfuqishëm, që ka pasuar varësisht nga nevojat e jetës. Raporti mes subjektives dhe objektives duke mos u kuptuar në esencën e tij të vërtetë, ka shkaktuar mjaftë kundërthënie në të kuptuarit e jetës. Kjo ka ndodhur dhe ndodhë për shkak se objektivja ose kushtet materiale të jetës janë dukur dhe duken se çdo herë se i paraprijnë ndryshimit në jetën e njeriut. Kjo nuk është e vërtetë. Që të bindemi plotësisht se subjektivja ose në rastin konkret nevoja është burim i mendjes mjafton të mendojmë për fëmijërinë tonë të hershme kur vetëdija ka qenë e pazhvilluar dhe për ne ka qenë e detyrueshme kujdesia e të tjerëve (prindërve zakonisht ) apo të tjerëve me vetëdije të zhvilluar. Njeriu pa mend dhe pa vetëdije të zhvilluar nuk mund të kujdeset për vetveten. Njeriu i pazhvilluar mendërisht nuk mund të bëj ndryshime në mënyrën e jetesës. Njeriut të pazhvilluar mendërisht nuk i duhen ndryshimet. Njeriut i duhen ndryshimet kur mendërisht është në rregull dhe prej këtu i burojnë nevoja dhe qëllimi. Nevoja dhe qëllimi janë ato që detyrimisht lindin obligime dhe të drejta, që ne pastaj i quajmë marrëdhënie njerëzore ose shoqërore. Kuptim jo i qëlluar është se lloji i ri i mjetit të punës angazhon një numër më të 39

madh njerëzish dhe krijon kushte më të mira për jetë. Mjetet e punës, mënyra e organizimit të punës ose zbulimet tjera për ta bërë jetën më të lehtë dhe më interesante para se të marrin formën e një materializimi ose jetësimi praktik janë nevojë ose qëllim dhe anasjelltas. Nëse i lejojmë vetvetes të mendojmë se lumturinë dhe jetën e lehtë na e bëjnë gjërat materiale i kemi bërë një të padrejtë të madhe vetvetes! Me këtë kemi lejuar që të jemi rob të materies e cila nëse nuk është në funksion të nevojës dhe qëllimit është e pakuptimtë. Njerëzimi me të madhe vuan nga ky zëvendësimi i subjektives me objektiven. Materien dhe të mirat materiale Zoti i Gjithëfuqishëm i krijoi për njeriun vetëm si qenie e vetëdijshme dhe ato nuk mund të jenë të parat, as të barabarta, e ku më t‟i prijnë lumturisë njerëzore. Kjo logjikë e shtrirjes së gjërave, kërkon një shpjegim më preciz të nevojave ose qëllimeve. Për çka janë ato? Kujt duhen t‟i shërbejnë ato?! Përmbushjen e tyre një numër i madh njerëzish me pa të drejtë e quajnë bazë materiale dhe reale, si diçka objektive, që si lokomotivë u paraprinë të gjitha marrëdhënieve shoqërore në përgjegjësi. Këta njerëz në veçanti dhe shtetet perëndimore në përgjithësi gjithmonë e më tepër bazës materiale i japin shpirtin ose rëndësinë e subjektit duke harruar se sa pjesë të rëndësishme i marrin vetvetes. Kjo me siguri se Bill Gejtsin e detyron të deklaroj se nuk ndjehet njeri i lumtur edhe 40

përkundër asaj se është ndër njerëzit më të pasur në botë! Kjo njëherit është kundërthënia e madhe që ka nxitur, aq kundërshtim, aq konflikte dhe aq luftëra botërore, aq devijime personale dhe një zhveshje të shumëllojtë të tipareve njerëzore. Me logjikën që sendeve materiale për kënaqjen e nevojave u dhanë shpirt, njeriu vrau njeriun. Dhe ky definim, jo që e përparoi njeriun, por kjo u bë formulë për shkatërrimin e civilizimeve mbarëbotërore. Çka ndodhi? Kush luftoi gjatë historisë për këtë mbrapshti? Mbizotërimi i gjërave që nuk mbizotërohen! Kush e shëroi dhe kush do ta shërojë këtë devijim shkatërrimtar. E gjithë këtë varësisht nga angazhimi, e ka shëruar, e shëron dhe do ta shërojë pëfundimisht vetëm njeriu i Islamit, vetëm ai që nevojën (kërkesën) e kupton dhe zbaton si rrjedhojë e aftësisë së të menduarit dhe të menduarin e shpjegon si dhunti e të vetmit Zot. Në vazhdim do të mundohemi të deshifrojmë ose së paku të ofrojmë shpjegime më të përafërta se çka paraqet të menduarit njerëzor si subjektivizëm? Kjo vlen vetëm për njeriun si qenie më e privilegjuar që kurorëzohet me vetëdije, përderisa të tjerat krijesa nevojat i plotësojnë vetëm sipas përcaktimit absolut. Të menduarit është cilësia kryesore e cila njeriun e dallon nga të gjitha krijesat tjera dhe për këtë nuk ekziston asnjëfarë dallimi mes mendimtarëve materialist dhe idealist si dhe të taborit të besimtarëve dhe ateistëve. Çka është 41

të menduarit? Shpjegimi për vetë fjalën do të na kishte çuar në shpjegime të ndryshme dhe mjaftë interesante, varësisht se ç‟duam të definojmë me vetë fjalën dhe nga cila pikë nisemi. Për të menduarit si dukuri do të kishim mundur të shërbehemi me të arriturat e psikoanalistëve nga shkollat më të ndryshme. Për dobinë e tyre me siguri se na shërbejnë konstatimet, definimet dhe udhëzimet e mësuesve të njerëzimit qofshin filozofëtshkencëtarët(mendimtarët) për lëmit e ndryshme të jetës apo të dërguarit. Për të menduarit si dukuri dhe të menduarit si dobi do të kishim mundur të ndërtojmë një lëmi hulumtim-zbulimi, që do ta kishim emëruar ndoshta mendimologjia, sipas standardeve të gjuhës bashkëkohore perëndimore ku dominon postfiksi logos. Në këtë punim konsiderojmë se më e rëndësishme është ta themi dhe ta analizojmë, se kush ia dha, dhe pse ia dha të menduarit?! Që përgjigjen ta kemi sa më të plotë përsëri do ta artikulojmë si rrjedhojë e qëllimit dhe nevojës. Pa dyshim se qëllimi dhe nevoja e krijimit të njeriut ishin dhe mbeten pronë vetëm e Krijuesit All-llahut të Gjithëdijshëm dhe të Gjithëfuqishëm. Kjo mirësi në miniaturë iu bart krijesës së vet (njeriut) që ka për qëllim dy gjëra: në njërën anë që të dëshmojë ai (njeriu) absolutitetin e Tij në sundim dhe jo të kundërtën dhe tjetra njeriu të dëshmojë gjatë

veprimit-jetesës mirësinë dhe bamirësinë më të madhe të Tij dhe jo të kundërtën. Fillesa e shpjegimit buron nga qëllimi kryesor i All-llahut Mëshiruesit dhe Mëshirëplotit i shpallur në Librin Plotëdrit Kuranin e Pazëvendësueshëm kur deklaroi ”Unë po krijoj në tokë një zavendës”9 dhe atë i Gjithëdijshmi ua deklaroi engjëjve të cilët në të njëjtin ajet e pyetën të Madhërishmin”A do të vësh në te atë që bën çrregullime dhe që derdh gjaqet, e ne të madhërojmë Ty me lavdërimin Tënd dhe plotësisht të adhurojmë”! Engjëjt kushtimisht kishin të drejtë sepse ata adhurimin dhe përkushtimin ndaj Krijuesit e bëjnë pa kurrfarë kundërshtimi dhe në mënyrë të plotë ashtu siç janë të porositur. Mirëpo Krijuesi i Gjithëçkafit Allllahu i Madhërishëm nuk nguroi dhe veproi konform qëllimit Ai Tha: “ Unë di atë që ju nuk e dini”!10 (fundi i ajetit). Përgjigja në ajetin e fundit e All-llahut të Madhërishëm është pikënisje për një përgjigje që definon të menduarit (diturinë) subjektivitetin, si dukuri të gjithëmbarshme e cila i prijnë zhvillimit të botës dhe zhvillimit njerëzorë. Kjo do të vërtetojë se dituria e All-llahut për gjithçka që do të ndodhë në botë, me njeriun në qendër, do të jetë preokupimi dhe mësimi i pasosur për vet njeriun.

9 Bekare 30 10 Bekare 30

Për atë se i Madhërishmi niste zhvillimin e një qenie e cila do ta trajtonte dhe zhvillonte botën e cila e rrethon në mënyrë të veçantë nga krijesat tjera engjëjt,shtazët apo bimët, Ai i Gjithëfuqishmi u tregoi-qartësoi krijesave më të afërta(engjëjve)”Un e di atë që ju nuk e dini”a.l. Engjëjt si qenie më të afërta dhe të drejtpërdrejta me Krijuesin e dinin dhe e dinë se një qenie me të menduar, për gjëra jashtë kompetencave nga zbatimi i tyre, (i madhërimit dhe përkushtimit pa të drejtë kundërshtimi) do të nxiste nevoja dhe qëllime të cilat do të nxisnin çrregullime dhe gjakderdhje në jetë. Ata (engjëjt) që Zoti i ka bekuar, duke njohur mrekullitë që falë Krijuesi, me të drejtë kishin dhe kanë frikë, se si krijesa do të vepronte dhe veprojë ndaj tyre. Pronari i Arshit bëri me dije se mban çelësin e të menduarit për krijesën e tij njeriun E Ai(Zoti) ia mësoi Ademit të gjithë emrat (e sendeve), pastaj ata ua prezantoi engjëjve dhe u tha:”Më tregoni për emrat e këtyre (sendeve të emërtuara), nëse jeni të drejtë (çka mendoni)11. Pra Zoti i Madhërishëm ia fali të menduarit krijesës njeri e me këtë i dha pjesën më të rëndësishme të pronës së Vet.12 Ky fakt, kjo dhuratë duhet t‟i shërbejë njerëzimit si shkallë e parë për t”u ngjitur për majën e së 11 Bekare 31 12 (për të analizuar qëllimin e punimit, përkujto tezën e theksuar në fillim të punimit ,,duke harruar se vetë është pronë e dikujt tjetër” fq 3)

vërtetës në rrugëtimin për shtegdalje nga kurthet e jetës. Dhe e kemi të qartë se ai që ka pranuar besimin në Krijuesin e vet në bazë të ajeteve të lartpërmendura, nuk e ka vështirë t‟i thotë vetes se, subjektivja si të menduarit e tij, është domosdo udhëheqëse në të gjitha sferat e jetës. Me se ta plotësojmë thjesht faktin se kjo shkallë e lartë e përsosmërisë i takon si peshqesh nga Krijuesi vetëm njeriut? Një përgjigje del nga vetë të menduarit që nxjerr konkluzën më modeste, pse njeriu nuk mund ta aftësojë trurin e ndonjë qenie tjetër, që të jetë në nivel me aftësinë e trurit të tij. Sado që njeriu ka hulumtuar me tendencë të mbisundojë me proceset mendore te qenia e llojit të vet dhe qeniet e tjera, përsëri nuk ka mundur të rrumbullakojë as për së afërmi se çka paraqet truri, të menduarit dhe zhvillimet lidhur me të. Kjo vërteton tezën Kur‟anore se njeriut nuk i takon të definojë përsosmërinë e Krijuesit, Zotit të Pakufishëm në çdo send. Sado që për gjenerata njerëzish hulumtimet e Frojdit, Jungut, Adlerit e psikoanalistëve të tjerë që u morën me psikoanalizën e të menduarit dhe vepruarit ishin interesante dhe bindëse, me kalimin e kohës, nga të tjerët, po aq bindshëm u dëshmuan se nuk përmbajnë standarde të qëndrueshme dhe të unifikuara. Këto hulumtime u bën në kohën e thyerjeve të mëdha që rezultuan me dy luftëra botërore dhe kërkonin një zgjidhje më fatlume për robërimin e njeriut nga njeriu. 45

Në kohën më të re kur njeriu gjithashtu është nën një trusni marramendëse psikike dhe me dëshirën e madhe për të sunduar mbi proceset mendore, është shtuar numri i hulumtuesve që u morën dhe merren me të menduarit dhe zhvillimet e tij si S. Pek, Heband, XH. Marfi, Di Melo etj. Këto të fundit proceset mendore nuk i kufizojnë në mënyrë stereotipe siç vepruan paraardhësit, vetëm në raportet mes koshiencës dhe subkoshiencës kundrejt realitetit subjektiv dhe objektiv, porse paraqesin elemente të reja të cilat për ata që e lexojnë paralelisht Shpalljen e Fundit Kuranin që mahnit, e kanë të qartë se po i afrohen të vërtetës. Skot Pek në pjesën e dytë të librit” Rruga në të cilën rrallë shkohet” përderisa në fillim cek poetin arab Abu Said Ibn Khair për një kritik të formalizmit në Islam në fund të librit që u shpall bestseller, jo rastësisht paraqet mëshirën si element kyç në procesin e zhvillimeve mendore. Habard në ”Dianetikën” e tij engramet pozitive dhe negative si depo regjistrimi në trurin e njeriut i shtron në një rrafsh real, në atë që njeriu mund të dijë për njeriun nga përvoja jetësore, pa u prekur natyra hyjnore e të menduarit. Xhozef Marfi në librin e tij” Fuqia e nënvetëdijes” për pozitivizmin e të menduarit dhe të shprehurit thirret në citatet Biblike, njëjtë si autori Di Melo me librin “Rruga e Dashurisë”, me çka vërtetojnë natyrën hyjnore të menduarit. Autorët e fundit janë amerikanë dhe të njëjtit kërkojnë zgjidhje për qytetarin e 46

tyre i cili dita më ditë fundoset nga dominimi i materies mbi shpirtëroren. Zhvillimi i madh ekonomik jashtë ligjshmërive normale që ka falë Zoti për njeriun imponon trusninë e madhe, sepse njeriu amerikan nga homosapiensi vërtet është shndërruar në homoautomatikus. Atij i është marrë subjektiviteti. Nga kjo, nuk mund ta shpëtojë, kurrëfarë revolucioni teknologjik, social e as seksual! Këtij i nevojitet evoluimi kah Krijuesi dhe Shpallja e fundit Kur‟ani Gjithdritë. Shpjegimet e shëndosha ne përsëri do t‟i kërkojmë dhe gjejmë vetëm në K`uranin i Gjithndritshëm i cili na konkretizoi se jemi krijesa të Zotit të cilit i dhurohet mundësia që të mësojë-mendojë, që t‟i zbulojë fshehtësitë dhe të mirat me të cilat ai do të ndeshet gjatë gjithë jetës së tij. Mrekullia e Krijuesit u shpreh që në fillim të Shpalljes, Kur‟anit Fisnik, kur shëmbëlltyrës së fundit njerëzor, robit të zgjedhur Muhamedit a.s i zbriti ajeti i parë: ”Lexo me emrin e Zotit tënd, i cili krijoi” 13(El Alak 1). Qenia njerëzore për të qenë vazhdimisht e drejtuar kah e vërteta përherë duhet të pyetet: Pse All-llahu i Gjithëfuqishëm na e drejtoi këtë udhëzim, urdhërim, mesazh apo njoftim? (Parapëlqej që në shpjegimin e ajeteve Kur‟anore të përdoret vazhdimisht sintagma udhëzim, urdhërim, sepse çdo udhëzim ose urdhërim bashkërisht është 13 El-Alak 1

udhërrëfyes për të vërtetën). Pasi ne si qenie njerëzore jemi një kategori më ndryshe nga engjëjt për nga zbatimi dhe nuk kemi të drejtë ta pyesim Krijuesin siç e pyetën engjëjt për ne. Por ne kemi të drejtë ta pyesim veten: pse i Madhërishmi nuk tha:” Un jam Një”“,Un jam Krijues”“,Un jam i Pakufishëm”“,Un jam Mëshirues” që janë ndër cilësitë kryesore të Tij, por tha”Lexo me emrin e Zotit tënd”14. Këtu qëndron pika kulminante e Mëshirbërjes së Tij dhe e bartjes së një pjese të përsosmërisë në vetë njeriun!? Fjala lexo është në një shumëkuptimësi të përkryer. Ajo ka kuptimin; lexo Shpalljen-Kuranin e Gjithëndritshëm, lexo ata që shkruan mendimet e tyre për gjërat që na rrethojnë, lexo (medito, hulumto) natyrën, botën e gjallë, botën e vdekur, lexo vet-veten(analizo vetveten) me tërë atë që posedon, lexoi të tjerët në raportet e tyre dhe pa të detyruar askush do të vish te e vërteta, se pse Krijuesi të krijoi në formën dhe brendinë më të përsosur !? Lexuesit mund t‟i shkojë mendja dhe të kërkojë sqarime pse kjo iu komunikua njeriut i cili nuk dinte shkrim dhe lexim? Lidhshmëria e ajeteve Kuranore përbën një tërësi e përgjithshme kohezive të paprekshme në vërtetësi, në çdo kohë dhe për çdo njeri, apo grup njerëzish. Kjo lidhshmëri na çon të mendojmë se të njëjtën gjë i Madhërishmi e bëri me Ademin a.s të cilit Zbuluesi i Gjithëçkafit ia 14 El-Alak 1

tregoi emrat që më par askush nuk i dinte. Kjo përsosmëri tani i bartet Muhamedit a.s, dhe atij i thuhet ”lexo” edhe pse ai sikurse Ademi a.s për emrat e sendeve, nuk dinte të lexojë. Qëllimi i All-llahut në të dy rastet është i njëjtë. Edhe në të parin me Ademin a.s edhe me të dytin Muhamedin a.s, qëllimi është veshja e qenies njerëzore me subjektivitetin e Tij të menduarit dhe mësuarit si armë kryesore e ngritjes së njeriut në shkallë përsosmërie. Sot e gjithë bota e praktikon të mësuarit, diturinë, mençurinë si udhëheqësit e pazëvendësueshëm të përparimit të njeriut. Zhvillimi teknologjik, kulturor dhe ai i përgjithshëm shoqëror ecin mbi binarët e diturisë, falë dhuntisë të cilën njeriut ia fali Krijuesi i Vet All-llahu xh.sh. Me këtë mrekulli të Të Gjithëfuqishmit përdoret edhe e mbarë bota fetare, pa marrë parasysh a është Islame, Krishtere, Jehude, Budiste, Sikiste apo sekte e religjion tjetër. Çdo krijesë i nënshtrohet përvetësimit të diturive të ndryshme, çdo kush mëson që të aftësohet në jetë, kjo është rregulla e parë me të cilin Lartmadhria fillon zhvillimin e njeriut. Fjala lexo ngërthen mësimin, shkollën, studimin, hulumtimin të cilin e shfrytëzon çdo njeri për të ecur përpara. Dhe kjo pasuri iu dha gjinisë njerëzore pa marrë parasysh, se a e beson! Sa e beson! Si e beson! Por edhe nëse s‟e beson! Krijuesin e Vetëm All-llahun xh.sh.xh.k. Pasi atij (njeriut) i është falur të menduarit ai në 49

një farë mënyre është i detyruar të lexojë dhe kuptojë jetën; me anë të leximit pra me laps, me të dëgjuar, me të parë apo medituar. Këtë rregull njerëzimi e zbaton në një rregullshmëri të plotë. Anekënd botës njerëzimi ka themeluar shkollat fillore, të mesme dhe universitete e institute të ndryshme hulumtimi, që dëshmojnë vërtetësinë dhe domosdonë e zbatimit të Shpalljes së Fundit. Kjo është dëshmi e mëshirbërjes absolute të Zotit të Botëve. Një pjesë e mendimtarëve Islamë kanë shpjegim të ngushtë për këtë dukuri duke theksuar se leximi-mësimi sipas ajetit Kur‟anor, nënkupton vetëm leximin e Kur‟anit të ndritshëm për njohjen e Krijuesit All-llahut xh.sh. Kjo gjithsesi përmban qëllimin kryesor, mirëpo Gjithëfuqishmërija e tij, pasi robit të vet ia fali të menduarit, i jep shansin e pandërprerë dhe mundësinë e pakufishme që ai ta njohë Krijuesin Fuqiplotë me anë të jetuarit dhe zbuluarit të tij. Njeriut për dallim nga engjëjt i është dhënë mundësia që ta njohë dhe zgjedhë besimin e vet. Falë ajetit të parë Kuranor dhe shfrytëzimit të mundësisë së lartpërmendur, shumë intelektualë perëndimor e të tjerë e kanë pranuar, kuptuar dhe zbatojnë Islamin në esencën e tij. Çdo mësim për të vërtetën njerëzit i afron te Shpallja e fundit Kur‟ani Plotëdritë. Interpretim i ngushtë është i ngjeshur me të vërtetën. Sepse nuk kemi se si të mos pranojmë se Krijuesi e porosit krijesën të lexojë dhe ai 50

zbaton porosinë që të lexojë. Gjithë njerëzimi në përgjithësi fillon ta zbatojë kadan përcaktimin e Krijuesit Fuqiplotë për atë, ajetin e parë Kur‟anor, por a e arrin ta zbatojë ai(njeriu) kaderin, përcaktimin e vet për Krijuesin!? Nëse ai, njeriu, mëson dhe vazhdon të mos e kuptojë se porosia” Lexo në emër të Zoti tënd i cili krijoi (çdo gjë) është qëllimi kryesor i porosisë! Çfarë situate interpretimi duhet të ndjekim? Në botë kemi një shumicë të konsiderueshme njerëzish që edhe pse janë të specializuar në fusha të ndryshme, nuk arrijnë ta plotësojnë qëllimin kryesor se Zoti i Madhërishëm i krijoi ata dhe çdo gjë përreth tyre. A duhet të hidhërohemi me ketë mbrapshti?! Ku është shtegdalja? Për këtë situatë kërkojmë zgjidhje nga ajeti Kur‟anor ”A mos kërkojnë ata fe, pos fesë së shpallur nga All-llahu? E Atij i është dorëzuar gjithçka në qiej e në tokë, me dashje e pa dashje dhe tek Ai kthehen.”15 Ky ajet tregon qartë se besimi në fenë Islame është përsosmëri dhe Kur‟ani është fjalë e Krijuesit Mëshiruesit, se njeriu me dashje e pa dashje i është dorëzuar ligjshmërisë së të Lartmadhërishmit. Në ajetin e lartpërmendur përdoret shprehja me dashje e pa dashje, që në njërën anë flet për ligjshmërinë universale të vendosur nga Krijuesi Fuqiplotë i Cili mirësinë e ka bërë të mundshme për gjithë njerëzit dhe atë ata e shfrytëzojnë pa kurrfarë kompensimi, dhe në anën tjetër paraqitet liria e vendosjes sipas 15 Ali Imran 83

së cilës krijesa (njeriu)me anë të lexuarit dhe menduarit të ngritët që të kuptojë qëllimin e Krijimit të tij nga ana e Krijuesit të Gjithëfuqishëm e me këtë ta kuptojë shkallën e përsosmërisë së vet. Në këtë drejtim njerëzimi ndahet në dy tabore? Ata të cilët përsosmërinë ia bartin vetvetiu fuqisë së tyre dhe faktorëve të cilët i rrethojnë dhe të menduarit e konsiderojnë pronë të veten prej vetvetes, dhe ata të cilët janë vërtet siç thotë Gjithëndritshmi Kur‟an”të zotët e mendjes” që arrijnë të zbulojnë dhe binden se përsosmëria u është falur atyre dhe ato përjetojnë një kënaqësi, që vetëm ata e dinë. Në këtë drejtim Zoti Fuqiplotë na vërteton” Po All-llahut ia kanë frikën nga robërit e Tij vetëm dijetarët All-llahu është mbi gjithçka është mëkatëfalës”16. Fjala frikë ka një domethënie më të gjerë se sa frika e thjesht nga dënimi. Bëhet fjalë për shkallën e ndërgjegjes e cila është veti vetëm e dijetarëve të cilët kanë aftësi të përuljes së vetëdijshme në zbatueshmërinë e Ligjshmërive të Krijuesit Fuqiplotë. Ata (dijetarët) kanë një shkallë të lartë të ngritjes subjektive, saqë ndihen pjesë e zbatimit të Krijuesit. Mu ashtu siç cek islamisti i merituar Ebu –Aëla El Maududi në librin e tij”Parimet e Islamizmit” (fq. 8) ku thotë se ”dielli, hëna, ajri, uji, drita terri, nxehtësia, ftohtësia janë myslimanë” si dukuri të cilat pa farë kundërshtimi zbatojnë urdhëratë e Krijuesit, ngjashëm njeriu i pajisur me dituri 16 Fatir 28

kërkon të jetë zbatues i Shpalljes, Kur‟anit të paprekshëm dhe të pagabueshëm. Ky njeri fjalën e parë e ka armën e parë me të cilën orvatet për një zbatim të plotë të rregullshmërisë së Tij. Dijetarët e shumtë falë subjektivizmit të dhuruar nga Zoti, Krijues i Lavdishëm, njohin, emërtojnë sendet dhe dukuritë që përbëjnë objektivizmin ose të mirat që shihen e ndihen, e që janë të falura për t‟i shërbyer njeriut. Shkollat dhe drejtimet joislame, këtë të vërtetë (përsosmërinë absolute ose diturinë që i takon vetëm All-llahut Fuqiplotë) e kontestojnë, nga se nuk dinë për vërtetësinë e pashoqe të Islamit, dhe në hulumtimin dhe gjetjen e ligjshmërive të natyrës dhe shoqërisë, nuk nisen nga ky fakt. Ata bëjnë gabim parësor kur së pari mundohen ta marrin materien si të pavarur nga Krijuesi i saj dhe nxjerrin konkludime nga lëvizjet e saja, si lëvizje të cilat shkaktohen nga ndryshimet e ndryshme në natyrë, nga disa elemente veç e veç: nxehtësia, të ftohtit, lagështia, fekondimi, drita, gravitacioni, epshet e tjerë. Nga këto elemente dijetarët joislam janë munduar ta shpjegojnë gjenezën e të jetuarit në llojlloshmërinë e tyre në botën bimore dhe shtazore. Të gjitha këto konstruksione shterpe janë interesante për njeriun, sepse mbështetja pa e ditur është bërë në një nga elementet e burimit. Këto elemente shëmbëllejnë Pësosmërinë e Tij, por ky shëmbëllim nuk don të thotë se njeriu ka

arritur pavarësinë e vetë në përsosmëri. Burimi (Fuqia Krijuese e All-llahut) nuk mund të përcaktohet as të konkretizohet si diçka materiale si dituri e jona në krijimin e gjërave. Kjo Fuqi për ne, është subjektive dhe ne nuk kemi qasje ta përcaktojmë ose ta formësojmë Krijuesin All-llahun a.z.v.xh. Nëse njeriu nuk niset nga ky nocion atëherë ai diturinë e tij, që ia ka dhënë Krijuesi do ta kahëzojë në drejtim të kundërt, duke tentuar të jetë vet burimi ose pjesë e burimit. Ai (njeriu) në asnjë mënyrë nuk mund të jetë Krijues. Njeriu edhe kur e lind pasardhësin, ose kur ndërton një ndërtesë, nuk është krijues porse është vetëm zbatues i Ligjshmërive të Krijuesit Fuqiplotë. Gjërat e krijuara nuk mund të jenë Krijues. Burimi kryesor i çdo gjëje të natyrës së gjallë apo të vdekur është Zoti i Gjithëfuqishëm, Krijuesi, Mëshiruesi, Mëshirëbërësi, Sunduesi i gjithëçkafit, Falënderimi dhe lavdërimi i takon vetëm atij. Ai prek çdo gjë dhe nuk preket. Ai lëviz çdo gjë dhe nuk shihet. Ai ngjallë dhe vdes çdo gjë dhe Ai as nuk është i lindur dhe as ka lindur kënd(në kuptimin e ngushtë që krishterët ia mveshin lindjen e Isaut a.s) - që shlyen mendimin se është krijesë (pjesë lutëse nga disa ajete Kuranore). Dhe për ne krijesat, kjo është subjektive, pasi që çdo gjë i takon Atij, e ne kemi mundësi vetëm ta paramendojmë fuqinë e tij, t‟i bëjmë vend në trurin tonë dhe t`i përshtatemi. Më tutje qëllimisht nuk do të

vazhdojmë sepse, Ai është Përsosmëria dhe për përsosmëri nuk ka definicion. Pikërisht të menduarit është vetëm një dukuri e Përsosmërisë së Tij, që na është dhuruar neve, me të cilën i bëmë të gjitha ato zbulime të gjitha ato të arritura, të cilat filozofia joislame mundohet t`i shpjegojë në pikëpamje materialiste, përmes dialektikës që solli gjoja ndryshime. Për të vërtetuar shtegdaljen e drejtë përsëri pyetemi, se çka është të menduarit? Dhe pse paraqet forcë lëvizëse në jetën e njeriut? Dr.Ali Sheriati në librin e tij Njeriu dhe Islami ka sqaruar mjaft bukur në faqen 23.”Rrjedhimisht njeriu që qe formuar nga balta dhe nga shpirti i Zotit është qenie dydimensionale: një dimension anon kah balta, niveli më i ulët, stagnimi, sedimentimi; dimensioni tjetër arrin në pikën më të lartë që mund të paramendohet”. Të menduarit është forcë lëvizëse për njeriun që anon kah e dyta, sepse ndryshimet në jetë i duhen pikë së pari vetëm atij, si qëllime që dallohet prej qenieve të botës bimore dhe shtazore. Revolucioni i quajtur teknologjik në të gjitha fushat është një zhvillim permanent i mendjes së njeriut, që krijoi lidhshmëri në procese të cilat rezultojnë me të mira materiale të natyrave të ndryshme: industri, mjekësi, informatikë, astronomi e tjerë. Të gjitha proceset i kërkon dhe zbulon mendja e njeriut, për t`ia përshtatur natyrën dhe të mirat materiale vetë jetës së tij, domethënë nuk janë

mjetet materiale ato të cilat e tërheqin njeriun që të punojë dhe përparojë, por është mendja e tij që e kërkon këtë përparim. Subjektivizmi dhe krijimi Një element tjetër që supozon objektivizmin para subjektivizmit në shpjegimin e gjërave llogaritet edhe puna – krijimin që bën njeriu dhe rrjedha saj filozofike se puna e ka krijuar atë?! Kjo pjesë e temës është gjithashtu shumë e rëndësishme, sepse, njeriu gjatë aktiviteteve të përditshme ndeshet me pyetjen: Kush jam unë? Pse punoj? Çka paraqet puna ime? A arrihet me punë gjithçka, a na është bërë puna obligim, apo ne ia kemi bërë vetes? A sundojmë me veten kur punojmë më shumë, apo kjo vlen për të sunduar të tjerët? Njeriu që nga lindja është në një ndryshim të vazhdueshëm. Lindja, rritja ose zhvillimi dhe vdekja janë fazat e përkufizimit të atij ndryshimi. Këto faza janë zbatim i ligjshmërive absolute të Krijuesit Fuqiplotë. Ai(njeriu) këto faza nuk mund t‟i ndaloj e as t‟i kufizojë ose zgjatë më tepër. Mbi këto faza njeriu nuk ka të drejta dhe nuk mban përgjegjësi se si do të zhvillohen. Kjo nga shkaku se njeriu lind në kohë, hapësirë, mjedis ose rrethana që atij i janë caktuar. Mirëpo brenda këtij përkufizimi lindin të drejtat dhe obligimet e tij. Këtu qëndron kufiri mes kadasë dhe kaderit ose 56

përcaktimit absolut të Krijuesit dhe përcaktimit relativ të njeriut. Këto të drejta dhe obligime si ndaj Krijuesit ashtu edhe në raportet mes veti, pikënisje kanë bazën subjektive ose të menduarit dhe njohjen e gjërave. Vetë brenda fazave të përcaktimit njeriu zhvillon aktivitetet e tij jetësore e që numërohen si punë të ndryshme. Pra puna është vetëm rrjedhojë dhe bashkudhëtare e aktiviteteve jetësore, ku vazhdimisht prijnë të menduarit dhe nevojat shpirtërore. Ajo (puna) jo që nuk zënë vendin e krijuesit, por ajo as që mund të llogaritet si diçka e ndarë prej procesit të zhvillimit mendor dhe nevojave shpirtërore. Baza e saj edhe në raste më ekstreme kushtimisht psh. se pa ujë dhe ushqim, nuk mund të jetojë njeriu, dhe se këto gjëra objektive i siguron puna, nuk arsyetojnë logjikën se puna është krijuese. Uji dhe ushqimet janë Krijesa të Krijuesit, ato nuk i krijoi njeriu, nevojën për ato nuk e krijoi njeriu, mendjen dhe diturinë për t‟i kërkuar ato, nuk i krijoi njeriu. Atëherë si na qenka puna diçka që mund të llogaritet si krijim për njeriun ose se ajo e ka krijuar njeriun? A nuk thamë në fillim të punimit se gjërat e krijuara nuk mund të jenë krijues! Njeriu i kaluar, ai i sotëm, e me siguri edhe ai i ardhshmi do të ndeshet me pasionin e mbrapsht(nxitësin?) se ai është krijues me punën vet, se aty ka një pavarësi të plotë, se kuptimi i jetës qëndron në krijimtarinë e pavarur. Jo rastësisht mësojmë nga historia për figura të ndryshme artistike, që si krijimtari, 57

njerëzve u kanë shërbyer si zota. Nga të menduarit gjysmak në kohët e vjetra njeriu krijoi zotin e diellit, detit, erës, dashurisë, hidhërimit etj. Unifikim më i mirë i kësaj mbrapshtie në kohën më të re janë ikonat kishtare, ku njeriu zot i personifikuar në Isën a.s, nënën e tij, shndërron vazhdimisht zotin në njeri. Ai(njeriu) duhet ta ketë të qartë se figurës që synon të paraqesë të dërguarin e gozhduar nuk mund t‟i lutet. Ai nuk është zoti, ai është ”krijimtaria e tij” për zotin. Sot njerëzimi ka ecur përpara dhe për shumicën njerëzore është qesharake t‟i përkulen elefantit, zjarrit, erës, diellit, detit, por ende mbetet para shtegdaljes njeriu i krishterë, me punën e tij krijuese ka krijuar dhe vazhdon ta krijoj zotin njeri. Njeriu i perëndimit të zhvilluar ekonomikisht ka predispozita më të shëndosha për ta njohur Islamin si rregullshmëri e përsosmërisë së pushtetit absolut, sepse kërkesat e tij për ta shfrytëzuar fuqinë mendore janë më të mëdha. Mirëpo përkundër kësaj, sa më shumë që ai njeh ligjshmëritë e Krijuesit, i zbërthen këto ligjshmëri dhe duhet të bindet si zbatues i këtyre ligjshmërive, ai vendoset në anën e kundërt, duke e vendosur veten si urdhërues dhe shpikës i këtyre ligjshmërive. (Këtë dukuri do ta elaborojmë edhe në pjesën e dytë të punimit ku do të shohim se e njëjta identifikohet edhe me shtetin laik, si mekanizëm për zbatimin e pushtetit absolut nga ana e njeriut, përkundër Islamit si mënyrë 58

e zbatimit të ligjshmërive të pushtetit të përkryer të Krijuesit.) Kjo krijimtari gjatë historisë njeriun zakonisht e ka çuar në dy skajshmëri ekstreme? Ai krijimtarinë dhe punën si krijimtari e cilëson si pavarësi prej Krijuesit të vërtetë, duke hyrë në kurthet më mizore se ai vetë është krijues si Zoti, se ai ka mundur të gjitha pengesat dhe ka arritur një pavarësi të plotë të paprekshme, deri në skajshmërinë tjetër, se krijuesin e do zoti, se ai është më afër me Krijuesin. Teza e fundit meriton një shpjegim më të përafërt, sepse në përditshmëri, ata që se kanë lexuar Shpalljen e fundit Kur‟anin Udhërrëfyes, zakonisht bien në një naivitet qesharak, sepse njohjen me përsosmërinë e Krijuesit, Fuqinë Krijuese të Tij ia përshkruajnë vetes si fuqi të mbinatyrshme dhe kjo i bën që me punën e tyre si krijim, të ndihen se e kanë tejkaluar vetveten, janë mbi vetveten, e me këtë duhet të qëndrojnë mbi të tjerët dhe se janë më afër me Krijuesin. Po përsëris ata të cilët se kanë lexuar dhe pranuar Shpalljen e fundit dhe zbulimet mahnitëse të fuqisë së Tij, ia përshkruajnë vetvetes dhe padashur i bëjnë shok Atij të Pakufishmit në dituri. Mendja prodhon dituri dhe njeriu me dituri kryen punë të ndryshme. Mësimi dhe dituria i kanë mundësuar njeriut, që të përparojë vazhdimisht në jetë. Thamë më parë, se dituria i mundëson njeriut njohjen e krijuesit të vet dhe këtë të vërtetë duhet ta kemi çdo herë parasysh. Këtë tendencë të udhëzimit Kuranor 59

njeriu nuk e ka kuptuar dhe ka raste që edhe sot se kupton! Ky moskuptim njeriun e ka çuar te moskuptimi i përgjithshëm, që të dijë se ai vet është Ligjshmëri e Krijuesit. Nga ky moskuptim apo keqkuptim ai(njeriu) është nisur në rrugën e kundërt. Në vend që ta kuptojë se të menduarit është përsosmëria që i është dhuruar atij, ai nisë rrugën e kundërt duke shpallur veten përsosmëri dhe punën si rrjedhojë e asaj përsosmërie. Filozofia se puna e ka krijuar njeriun ose përmes procesit të punës ai arrin përsosmërinë e plotë, vetvetiu logjikisht bie, me faktin se pa të menduarit që i është falur atij, ai nuk mund të bëj asnjë punë, për dallim nga gjallesat tjera (me zbatim të rregullshmërisë pa kundërshtim) ku bleta me punën e saj bën mjaltin, zogjtë folët e të vegjëlve, mizat përdhese rezervat e ushqimit, merimanga rrjetin e kështu me radhë., Për njeriun vlen pra se të menduarit i paraprin punës, pra puna është efekt i të menduarit dhe me këtë dhuratë ai duhet të vazhdojë ta njohë vetveten. Vetëm në këtë prizëm ai do ta njohë përsosmërinë e vetvetes dhe kufijtë e kësaj përsosmërie. Puna nuk e ka krijuar njeriun si qenie të përsosur, por atë e ka bërë vetëm Allllahu Fuqiplotë. Kjo është e drejtë dhe dituri vetëm e Atij. Këtë pikënisje do të mundohemi ta sqarojmë edhe me disa ajete Kuranore që na e plotësojnë nevojën parësore se subjektivja, ajo e paprekshmja që është pronë e Sunduesit të 60

Arshit, është parësore në krahasim me atë që ne e njohim, e shijojmë, e prekim ose e ndiejmë. Pikërisht këtë të vërtetë do ta dimensionojmë me elementet ku nuk mund të preket qenia njerëzore! Se Ai All-llahu xh.sh. është krijues i natyrës dhe shoqërisë njerëzore, e jo puna e njeriut, vërtetojnë ajetet e shumtë Kur‟anorë, ndër të cilët mjaft të qëlluara për këtë temë janë :”Ai është i pari që s‟ka fillim dhe i fundit që s‟ka mbarim i dukshmi dhe i padukshmi, dhe Ai është më i dijshmi për çdo gjë.17“ Ai që krijoi qiellin dhe tokën vetëm për 6 ditë pastaj mbisundoi Arshin. Ai di çka futet në tokë dhe çka del prej saj, çka zbret prej qiellit dhe çka ngritët në të dhe Ai është me ju ku do që jeni, All-llahu është përcjellës e asaj që ju e punoni”18“, vetëm i Tij është sundimi i qiejve dhe tokës dhe vetëm te ai kthehen të gjitha çështjet”19 dhe ”Ai ngërthen natën në ditë dhe ditën në natë Dhe ai është që i di të fshehtat në gjokse”20. Në këto ajete Kur‟anore ka mjaft domethënie që shprehin subjektivizmin si ide parësore e Fuqisë së Tij. Para se të mundohemi të japim një sqarim aq sa mundemi për domethënien e ajeteve të lartpërmendura, duhet të potencojmë edhe një herë, se nuk na duhet ndonjë element plotësues, për të dëshmuar se puna e njeriut nuk e ka krijuar njeriun, qoftë në 17 Sureja Hadidë 3 18 Sureja Hadidë 4 19 Sureja Hadidë 5 20 Sureja Hadidë 6

kuptimin më të gjerë, ose, me të ngushtë të fjalës. Kjo pikësëpari sepse njeriu është vazhdimisht i pari si nocion para nocionit punë. Është njeriu ai i cili bën vazhdimisht punë, atëherë si mundet puna ta krijojë njeriun! Në kuptimin më të gjerë, sa do që të punojë dhe përparojë në jetë, çfarëdo sistemesh jetësore të zhvillojë me zbulimet e tij, njeriu nuk mund ta ngrejë vetveten në rolin e Krijuesit, qoftë si qenie e përsosur shoqërore ose fizike. Puna i është bërë obligim njeriut që ta njohë përsosmërinë e Krijuesit dhe ta përjetojë atë që është e krijuar në veten dhe rrethin ku jeton. Në kuptimin më të ngushtë njeriu me punën e tij çdo ditë mundohet që ta mbajë qenien e vet, ai nuk mund ta krijojë me atë që kryen punë dhe krijon kushte për ngrënie dhe mirëqenie, ai vetëm kujdeset të mirëmbajë qenien e krijuar. Këtë nuk e mbron arsyetimi për shembull se puna i ka mundësuar jetë më të mirë e kështu me radhë. Ka mjaft shtresa njerëzish që sa më shumë punojnë aq më të pa-lumtur e bëjnë jetën e tyre. Këto njerëz nuk e njohin rolin e Krijuesit andaj nuk e kanë gjetur veten e tyre dhe janë fundosur. Tezat alogjike se puna e ka krijuar njeriun, se njeriu e ka prejardhjen prej majmunit demontohen, demobilohen dhe shkrihen si flluska sapuni, me një renditje të thjeshtë logjike të gjërave, sepse as një njeri që është me paaftësinë e të menduarit nuk ka mundur të bëhet njeri me mend me ndihmën e njeriut, si produkt i vetë punës së tij dhe se

asnjë majmun s‟e mban mend historia njerëzore që të jetë shndërruar në njeri. Përfundimet në bazë të studimeve antropologjike dhe zoologjike, nuk japin kurrfarë përfundimi të shëndoshë me të cilin mund të kënaqeshin këto trillime të një fantazie të mbrapsht. Zoti i Gjithëfuqishëm për hir të njeriut ka krijuar të mira të ndryshme qofshin të botës bimore apo shtazore dhe ka bërë një ndërlidhje në funksionim që mund ta bëjë vetëm Ai Mëshirëbërësi. Njeriut i është dhënë mundësia deri në një farë mase t‟i ndryshojë gjërat dhe t‟i përvetësojë në mënyrë adekuate, që u përgjigjen nevojave të atij. Ai e sharton vreshtin, mbjell pemët me fara për rrënjë, i kultivon në kushte të ndryshme, po ai nuk është krijues i tyre. Ai nuk e krijoi mollën, as rrushin, as pataten edhe pse lidhet me prodhimin dhe kultivimin e tij. Në këtë drejtim edhe baza e produkteve artificiale rrënjët i ka në gjërat që janë krijesa të Krijuesit. Zoti i gjithëfuqishëm e krijoi njeriun në faza ashtu që në fund e kultivoi me të menduarit, që ai në kushte dhe kohë të caktuar të mund ta nënshtrojë natyrën për një jetë me të lehtë. Ai është i krijuar, e krijuar është edhe natyra dhe bota e gjallë që e rrethon atë. Të menduarit (subjektivizmi) i shërben atij për të njohur proceset dhe të mirat (objektivizmin) për të lidhur dy komponentat, që si definicion shpjegojnë rregullshmërinë e ligjshmërive absolute në natyrë dhe shoqëri, dhe të gjitha këto si aftësi dhe krijim i All-llahut të

Gjithëfuqishëm. Kush mund ta krijojë natën dhe ditën, kush mund t`i lëvizë planetët me një maturi të pashpjegueshme, kush mund t`a krijojë farën pos Atij që është i vetmi Krijues dhe Mbisundues i gjërave. Vetëm në ketë mënyrë do të mund t‟i lidhim skajet e gjërave dhe sendeve të lartpërmendura. Ajetet e lartpërmendura janë fund e krye të një natyre subjektive në një dyanshmëri mjaft logjike. Në njërën anë, ata paraqesin forcën dhe mundësinë e Krijuesit që për ne është e pakapshme si praktikë ose si diçka objektive.”I pari që nuk ka fillim dhe i fundit që nuk ka mbarim, i dukshmi dhe i padukshmi, Ai që krijoi qiellin dhe tokën vetëm për gjashtë ditë, Ai e din çka futet në tokë dhe çka del prej saj, Ai që di çka zbret nga qielli dhe çka ngritet në të” janë nocione të pakapshme për ne andaj i quajmë subjektive. Këto mundësi të Plotfuqishmit janë universale dhe të pakapshme për ne në aspekt se si Krijuesi fuqiplotë u jep urdhër këtyre proceseve. Në anën tjetër këto zhvillime që na paraqiten në trajtën e tyre praktike ose objektive, mund t‟i njohim përsëri përmes pjesës subjektive që posedojmë, të menduarit ose diturisë, që si dhuratë më e shtrenjtë na është dhuruar nga Krijuesi i pashoq. Nëse i kuptojmë ajetet e lartpërmendura në esencën e tyre logjike do të mund të vendosim komunikimin në korrelacione më të natyrshme me Krijuesin Allllahun Fuqiplotë. Vetëm atëherë linku mes

Krijuesit dhe të krijuarit do të bartë Përsosmërinë e Tij dhe do të kthejë prapë kënaqësinë e asaj përsosmërie. Sa më shumë që ta ngremë dhe lartësojmë këtë pjesë të Paprekshmërisë së Tij, aq më bindshëm do ta përjetojmë dhe zbatojmë përsosmërinë në vetvete. Pjesë të përsosmërisë së Tij ne kemi, por çështja qëndron se sa do ta kuptojmë dhe përvetësojmë këtë përsosmëri? Njeriu nuk është qenie e gjithëdijshme, për atë Zoti nuk e ngarkon atë me obligime që s`mund tì mbajë. Mjaft çështje esenciale i janë ndaluar atij që të merret dhe tì deshifrojë në kuptim të shfrytëzimit të tyre. Pse? Në ajetin e lartpërmendur (Hadidë, 4) u tregua se Zoti i krijoi qiellin dhe tokën për 6 ditë pastaj e mbizotëroi Arshin dhe kjo çështje i takon vetëm Atij. Kjo dëshmon se njeriu është i krijuar dhe jo krijues, prandaj dhe nuk i mundësohet që të dijë çdo gjë rreth krijimit. Njeriu në bazë të argumenteve tjera të natyrës praktike për këto çështje përfundon, se Krijuesit nuk mund tì përzihen dhe i mbetet vetëm ta falënderojë Atë për aftësinë e pafund” Thuaj: sikur të ishte ngjyrë për tì shkruar fjalët e Zotit tim, deti (uji i tij) do të shterej para se të përfundojnë fjalët e Zotit tim, e edhe sikur të sillnim shtresë edhe një si ai”21. Prandaj atij i përkulemi prej Tij ndihmë kërkojmë dhe falë mendjes nuk humbim në gjëra që nuk na përkasin. Dituria më e madhe dhe pafund është 21 Suretu El Kehf 109

vetëm e All-llahut xh.sh. objektivja dhe subjektivja janë krijesa të tij. Atë që me sytë e veshët, lëkurën e dhuruar nga Ai, e shohim e ndiejmë, dallojmë ngjyra, zëra, ndjejmë kënaqësi ose hidhërim, shijojmë kënaqësinë e prekjes, shijes, janë gjëra që në veten tonë i drejton mendja, subjektivja e cila na mëson, në mënyrë direkte dhe indirekte, ta njohim, udhëzojmë apo shfrytëzojmë objektiven, sendet në përbërjen e tyre fizike apo kimike. Padyshim siç thamë se edhe objektivja është krijesë e të madhit Zot dhe se renditja është e caktuar prej Atij, ”ai diçka futet në tokë dhe çka del prej saj, çka zbret prej qiellit dhe çka ngritet në të dhe Ai është me ju kudo që jeni All-llahu është përcjellës i asaj që ju e punoni ”22. Vetvetiu kjo na bën të qartë se të mirat materiale janë të falura me një radhitje dhe një kompozim hormonal që i nevojitet njeriut në të gjitha aspektet. Shfrytëzimi i të mirave materiale i është mundësuar njeriut, por jo edhe krijimi i tyre në kuptimin e plotë të fjalës. p.sh. njeriu nxjerr ujë nga brendia e tokës dhe e përdor atë, por ai nuk mund ta krijojë ujin, as nuk është në gjendje të dijë se sa sasi ka në brendinë e tokës, sa në sipërfaqen e saj, sa pjesë ka të njelmët, të ëmbël, të thartë e kështu me radhë. Në kuptim të ajetit të lartpërmendur ai nuk mund t`a dijë se sa ujë del prej toke, sa avullohet, për të mos u përmbytur në ujë pjesa tjetër e tokës. Të gjitha këto aspekte mund t`i 22 Ajeti 4 i Sures Hadidë

studiojmë edhe në detaje, por vetëm në aspekt të përdorimit praktik të tij. Zhvillimet e fenomeneve të përgjithshme në natyrë, në këtë kuptim edhe ato të krijimit, janë çështje të cilat i takojnë vetëm Atij, në këtë kuptim ”vetëm i tij është sundimi i qiellit dhe tokës dhe vetëm tek ai kthehen të gjitha çështjet”23, si dhe çështjet tjera të përgjithshme që janë të shpallura edhe në dispozitat tjera Kùranore mund tì shpjegojmë vetëm në thjeshtësinë e vërtetë të tyre. Si e sundon gjithësinë? Është e pamundur ta dimë?! Si i lëviz trupat qiellorë? Është e pamundur të dimë! Si jep jetë dhe vdekje? Është e pamundur ta dimë?!. Ne na është mundësuar ta dimë vetëm atë që e shohim e dimë dhe e ndjejmë. Po si vjen? Kùrani i lavdishëm na njofton se Ai është Krijues i Gjithëfuqishëm dhe Fuqiplotë dhe logjikisht rrjedh prej kësaj, se ne nuk mund ta bëjmë këtë. A nuk është kështu? Se ne e përjetojmë dhe përcjellim lindjen dhe perëndimin e diellit, ne vetëm u përmbahemi rregullave të kohës dhe hapësirës, si të krijuar në të. Të jemi edhe më të qartë. Ne të gjithë i gëzohemi ardhjes së pranverës, ne i shohim si zhvillohen proceset e mbirjes së farës, lulëzimit, gjelbërimit, ngrohjes së kohës, pa marrë ndonjë aktivitet për këtë. Dhe në këtë drejtim është kënaqësi të mendosh për argumentet e qarta që vërtetojnë Gjithëfuqishmërinë e tij. Mbjellja e farës nga ana e jonë është vetvetiu një 23 Ajeti 5 i Sures Hadidë

modifikim në miniaturë e ligjshmërisë së Zotit. Ne nuk mund ta sjellim pranverën e as t`a shpikim” Nuk ka dyshim, All-llahu është zbërthyes i farës (kokrrës së saj) dhe i bërthamës (së pemës). Ai nxjerr të gjallin nga i vdekuri dhe Ai është nxjerrës i të Vdekurit nga i gjalli. Ky është All-llahu e si shmangeni” (nga besimi)?.24 Atë që na është dhënë (organizimi i botës bimore dhe shtazore)si model e gjetëm të gatshëm të mbirë ose lindur në kohën e caktuar. Pjesëmarrja në kultivimin e saj vërteton në mënyrë të padyshimtë se Zoti i Gjithëfuqishëm është i vetmi shpikës, kurse ne kemi vend të caktuar në shpikjen e Tij, si subjekt dhe objekt i krijimtarisë së përsosur. Prej këtu mund të caktojmë raportin e vërtetë, se ne jemi të sunduar, kurse All-llahu Fuqiplotë është sunduesi. Kjo heq dilemën njëherë e përgjithmonë se aktivitetet tona mund t‟i quajmë krijim si ai i Krijuesit të vetëm All-llahut Fuqiplotë. Sundimi i qiejve dhe tokës, në mënyrë të përsosur, është bamirësia më e madhe e Krijuesit Fuqiplotë. Kjo paarritshmëri për ne njerëzit, është një prej bamirësive më të mëdha që na vendos në kornizë që të mos hamendemi, se kush jemi dhe të sharrojmë në gjëra të kota. Nga këtu arrijmë një tejkalim të madh që mos të na ndjekin hamendjet. Kjo na mundëson një privilegj të madh, sepse sikur të mos ishte kështu, nuk do të ishim ne qenia më 24 Sure El En - Amë 95

e përsosur e cila do të mundohet, t`i njohë dhe t`i jetojë të mirat e pakufishme të kësaj bote. Me hamendje do të shkonim në shkatërrim të njëpasnjëshëm. Një shembull fundamental që dëshmon fuqinë e vetme krijuese të Tij është molekula e ADN-së (acidit dezoksiribonukleik) e cila është e vetmja molekulë në botën e gjallë, që vetëm me urdhrin e Tij dhe të askujt tjetër mund të vetëdyfishojë vetveten. Duke iu falënderuar kësaj aftësie është përgjegjëse për bartjen e cilësive trashëguese të organizmave bimore apo shtazore dhe në këtë mënyrë ruan llojin nëpër gjenerata. Njësia themelore por edhe strukturale e trashëgimisë është gjeni i ADN-së, që karakterizohet me vetitë replikimit identik(shumëzimit krejtësisht të njejtë), që përmban informatën gjenetike si dhe ndryshueshmërinë trashëguese. Kjo për njerëzimin paraqet Çudibërjen më të madhe të Krijuesit? Në bazë të kësaj dhuntie të Krijuesit njerëzit njohin pasardhësit, në bazë të kësaj mrekullie kemi krijesa të ndryshme të llojit të vet. A mendon njeriu se kujt i dedikohet kjo ngjashmëri në llojin e vet? Pse njerëzit përafërsisht janë njëlloj ose të barabartë në pamje, përbërje dhe aftësi? Kur themi ”gjithë njerëzit”, ata i mendojmë të njëjtë krahasuar me qeniet tjera të gjalla. Porse në anën tjetër, janë po aq të ndryshëm, sepse me vet pamjen dallojmë çdo njërin prej tyre? Llojllojshmëria e

pakufishme e njerëzve a nuk dëshmon Pakufishmërinë e Krijuesit Lavdiplotë?!. Në anën tjetër duke mos e kuptuar këtë paarritshmëri (subjektivizëm), të njohurit e strukturës dhe funksionit të gjeneve nga ana e shkencëtarëve dhe cilësive të tyre kimike, ka mundësuar që nëpërmjet metodave përkatëse të manipulohet me gjenet e veçanta ose me strukturën e tyre. Ecuria e bartjes së gjeneve të veçanta (fragmenteve të ADN-së) prej qelizave të një organizmi në qeliza të organizmit tjetër dhe mundësimi i funksionimit të tyre që në biologjinë bashkëkohore i njohur si inxhinering gjenetik, d.m.th. konstruktohen struktura të reja me program gjenetik sipas dëshirës së njeriut, është proces vetëm i manipulimit me materialin gjenetik. Këtu njeriu gjithsesi se nuk është krijues. Dhe kjo e vërtetë e madhe, në vend se të rrisë besimin, se përmes shkencës të rritet besimi në fuqinë e Zotit, ka bërë të kundërtën dhe njeriu vetëm me një transferim të cilësive trashëguese te kafshët, mundohet ta marrë rolin e krijuesit të gjërave. Dhe gjithë kjo tendencë mundohet ta katandis njeriun, duke e shtyrë të mendojë, se ai mund të jetë ai, që jep urdhër ADN-së për vetëdyfishim. Jo, këtë ai nuk mund ta bëjë. Ai vetëm e sheh formën se si bëhet dhe i ndërton një kallëp, se si don ai(njeriu), por jo brendinë dhe esencën e sajë. Gjyshërit dhe gjyshet tona prej kohësh e kanë hetuar këtë përsosmëri dhe

kanë manipuluar me pipthat e bimëve ose vezët e pulave, për të fituar bimë cilësore, të reja, pula më cilësore, por nuk e kanë quajtur veten as shkencëtar e as krijuese. Në këtë kuptim vetëshkatërrimi më i madh i njeriut, është eksperimenti për përfitimin e kloneve, qoftë të organizmave shtazorë, qoftë të njeriut që paraqet inkorporimin e të ashtuquajturës ADN-në, rikombinim në materialin gjenetik të ndonjë organizmi tjetër). Shëmbëlltyra më e spikatur e njerëzimit Muhamedi a.s për të këtillët na porosit:”Dënimi më i rëndë i All-llahut në Ditën e Gjykimit do t‟i mbërrijë ata të cilët kanë konsideruar se mund të imitojnë krijimin e All-llahut”.25 Reprodukimi, si rregull e gjithëmbarshme e Krijuesit të Pashoq, për ne i paprekshëm (subjektiv) në aspekt të inicimit, mund të shpjegohet edhe me disa veçori të organizmave të gjallë. Për shembull këmbimin e materieve mes natyrës, njeriut dhe organizmave të gjallë të cilat i nënshtrohen zbërthimit të materieve në një varg procesesh prej organike në materie joorganike. Ushqimi i pasur me materie organike (karbohidratet, yndyrërat, proteinat) që kanë sintetizuar bimët si prodhues dhe të shfrytëzuara nga shtazët si konsumator ose harxhues i nënshtrohen zbërthimit në traktin digjestik nën veprimin e enzimeve. Te të gjitha këto materie, një pjesë e panevojshme largohet 25 Hadithe të zgjedhura, fq.23 hadithi 73 përkthyer nga boshnjakishtja nga Mr.Elez Ismaili

jashtë dhe zbërthehet nga mikroorganizmat me procesin e kalbjes. Pjesa tjetër në prani të oksigjenit në qelizë do të zbërthehen në dioksidkarboni, ujë dhe energji. Pastaj të gjitha këto materie joorganike që bimëve ju duhen si lëndë e parë për krijimin e materieve organike na shërbejnë të kuptojmë se All-llahu i Gjithëfuqishëm nën patronazhin mban jetën e gjallë në zhvillim të përhershëm vetëm duke thënë ”Bëhu dhe bëhet“ dhe kështu fillon dhe kryhet në mënyrë të pandërprerë qarkullimi i materieve në natyrë – bimë –shtazë –natyrë. Dhe kështu zbatohet pjesa e dytë e ajetit 95. të Sures El-En-Amë”Ai i nxjerr të gjallin nga vdekuri dhe Ai nxjerr të vdekurin nga i gjalli”. Teza mjaft logjike për të dëshmuar subjektivizmin si nocion parësor mund të nxjerrim nëse pyetemi: A mund të imagjinojë kush se sa materie organike kthehen në materie joorganike në një interval kohor në mbarë rruzullin tokësor? Në çfarë sasie kafshët me bimët këmbejnë dioksidin e karbonit me oksigjen? Këtë s‟mund ta imagjinojë njeriu! Kjo është dituri vetëm e Alla-hut, Krijuesit të Pashoq! Sa masë uji avullohet në detëra dhe oqeane? Kush i ruan këto raporte që të mos përmbyset toka nga uji? Kush e nxjerr të gjallin prej të vdekuri dhe kush e nxjerr të vdekurin prej të gjalli! Kush sundon me gravitacionin? Kush e rregullon lëvizjen ndërplanetare? A nuk janë këto gjëra subjektive për ne? Kush është subjekti i këtyre krijimeve 72

madhështore!? Vetëm i Madhërishmi, All-llahu, Krijuesi, Bamirësi i Përgjithshëm, Mëshiruesi dhe Mëshirëploti. O Zot, të lutemi na ndihmo që ta kuptojmë të vërtetën. Subjektivizmi dhe marrëdhëniet ndërnjerëzore Për të vazhduar përpjekjet tona që të shpjegojmë Islamin në vërtetësinë e tij të zakonshme dhe për të dëshmuar se vetëm i Tij është sundimi i qiejve dhe tokës, përveç anës subjektive, që kanë në krijimin dhe përcaktimin e gjërave të gjithëmbarshme në fytyrë të tokës, një segment poashtu të rëndësishëm kemi edhe në harmonizimin e marrëdhënieve mes qenieve më të përsosura marrëdhënieve ndërnjerëzore. Në këtë drejtim njeriu duke mos e njohur vërtetësinë e veprimit të Gjithëfuqishmit njeriu ka luajtur vazhdimisht dy role: e para rolin e sunduesit dhe të sunduarin. Vetëm njeriu që ka rënë dakord me udhëzimin e profetëve ka mundur që tì kaloj këto dobësi dhe ta sheh veten se ai, si krijesë e ndërgjegjshme, është i urdhëruar që të përshtat dhe t‟u përshtatet ligjshmërive të shoqërisë dhe natyrës pa qenë sundues dhe e pa qenë i sunduar. Njeriu është i sunduar që të sundoj?! Pse? Njeriu si qenie psikofizike çdo herë është munduar që tì përshtatet natyrës dhe shoqërisë. Fjala tì përshtatet mund të nxirret 73

me dy kuptime në aplikimin praktik. Në korniza të përgjithshme ashtu siç u munduam të precizojmë më lartë njeriu është i sunduar. Ai(njeriu) nuk mund të rrijë pa ngrënë sa do të rrijë vetë p.sh. një javë, ai nuk mund të rrijë pa u veshur trashë në temperatura polare ose ai nuk mund të vishet trashë në temperatura tropikale. Ai nuk mund të jetojë pa komunikuar me njerëzit, pa hyrë në marrëdhënie me të tjerët me dëshirën e vetë. Kurse në kuptimin si qenie më e përsosur(sunduese) atij i është dhënë mundësia që të sundojë me jetën e vet, duke u ushqyer me orar që është më i duhur për organizmin e tij. Të sundojë me natyrën, të vishet ashtu siç kërkojnë kushtet klimatike. Të sundojë me jetën e vet në shoqëri,të hyjë në marrëdhënie të duhura shoqërore që i përgjigjen nevojave të tij, që të jetojë në mënyrë më të përshtatshme. Si qenie individuale ne gji-th e shohim se ai u përshtatet kushteve në natyrë dhe shoqëri sipas përcaktimit të Lartmadhërisë. Kërkon ta nxeh trupin nga të ftohtit, të ushqehet me ushqime të llojllojshme, të përmbush epshet e kënaqësisë dhe dëfrimit në formën më të mirë, dhe deri në një shkallë që i përgjigjet kuptimit të përshtatjes. Çështja i përshtatet dhe e përshtat në praktikë, e gjejmë në formën dualiste të saj, sepse falë fuqisë së Tij, që njeriut ia dha aftësinë e përsosjes, njeriu është në gjendje të përshtatet vetë, por edhe ta përshtat atë, natyrën dhe shoqërinë. Pjesën e parë ku ai(njeriu duhet të përshtatet) është 74

pjesa me lehtë për t‟u kuptuar dhe realizuar. Pjesa e dytë ku ai duhet ta përshtat atë zakonisht është ajo ku ai del jashtë realitetit dhe hyn në rrugë nga e cila është vështirë të kthehet. Njeriu është në gjendje të përshtat vetëm atë të cilën Zoti i Gjithëfuqishëm ia ka mundësuar atij që ta shfrytëzojë si pasuri në fytyrë të tokës. Në përgjithësi nuk mund të vihet paralele, në rëndësinë e kuptimeve i përshtatet dhe e përshtat atë, për nevojat e veta!? Sepse njeriu nuk është në gjendje ta krijojë vetveten, ai nuk është në gjendje ta krijojë materien, ai nuk është në gjendje të krijojë nxehtësinë, ai nuk mund t‟i ndryshojë stinët. Ky shpjegim që i përket natyrës vlen edhe për shoqërinë dhe marrëdhëniet mes njerëzve në rastin që cekëm më lartë. Ai (njeriu) nuk mund t‟u ndalojë njerëzve të flasin gjuhët e tyre (gjithë gjuhët e botës janë krijimtaria e Zotit), t‟u japin formë çfarë duan marrëdhënieve mes veti, të jenë në formacione të ndryshme shoqërore politike, etnike e tjerë. Nëse nisemi nga burimi, nënës nuk mund t‟i ndalohet ta mbikëqyrë rritën e fëmijës. Babës nuk mund t‟i ndalet kujdesi për anën materiale të familjes. Me një fjalë askush nuk mund t‟i ndalojë këto rrjedha të përgjithshme. Në anën tjetër të përcaktimit, ka lindur një dilemë shumë e madhe në historinë njerëzore, ajo e nënshtrimit të gjinisë njerëzore. Kjo është një tendencë e huazimit të mbrapsht të fuqisë subjektive të Supremit Absolut. Ky është një 75

moment kyç, ku njeriu shkëput zinxhirin e lidhshmërisë së vërtet me Krijuesin dhe mundohet ta sundojë llojin e gjinisë njerëzore. Njerëzit jobesimtarë, gratë dhe burrat çdo herë janë përpjekur për ta sunduar njëritjetrin. Burrit i është falur forca fizike nga ana e Krijuesit. Dhe jobesimtari çdo herë gruan e ka nënshtruar dhe është ndjerë se është mbi të. Kurse femra gruaja jobesimtare, është munduar që me aftësinë tërheqëse, shkathtësinë dhe dinakërinë që ta nënshtrojë burrin në një dëgjueshmëri që pastaj të ushtrojë pushtetin e saj. Polemika të shumta kanë lindur në këtë drejtim. Kush duhet të udhëheqë me familjen, janë bërë ndarje të përgjithshme në kohërat e caktuara si sundimi i njërës apo palës tjetër (patriarkatit dhe matriarkatit). Historikisht secila palë është munduar që të vendos dominimin e vetë. Mirëpo këtë dominim, në mënyrë të plotë asnjëherë, nuk ka mundur ta zbatojë në praktikë, sepse asnjërit nuk i është dhënë mundësia që ta sundojë, burri gruan apo gruaja burrin. Shkrimtarët dhe publicistët kanë bërë vepra të ndryshme me trajtimin e kësaj tematike. Këto kundërshti dhe mbrapshti i kemi në mjaft vepra artistike si në letërsi, dramaturgji, film, pikturë e tjerë. Këto tendenca nuk mund të kuptohen ndryshe, por vetëm si tentativë për të marrë cilësi të një udhëheqësi ose fatkeqësisht të një krijuesi. Kjo ka ndodhur sepse njeriu të mirat që ia ka dhënë Zoti i Gjithëfuqishëm, i ka mbiçmuar, në një mungesë

të vetëdijes për njohjen e mundësive te tij. Të dërguarit e shumtë janë munduar që njeriun ta udhëzojnë, që të merr rolin e caktuar për të, mirëpo njeriu edhe pse posedon aftësinë e të menduarit përsëri nuk ka mundur të gjejë veten. Aftësia e të menduarit - subjektivja që s‟mund të shihet as te preket si dukuri e që na mundëson trajtimin, në të vërtetë njohjen dhe përcjelljen e proceseve në natyrë dhe shoqëri në miniaturë është bamirësia më e madhe e Zotit, që është keqpërdorur nga njeriu që në fillimin e krijimit të tij. Keqkuptimi i njeriut çdoherë ka qëndruar në atë, se aftësinë e të menduarit, e ka barazuar me aftësi krijuese që nuk është dhunti e tij. Njeriu nuk mund të jetë krijues, ai ka vetëm aftësinë e transformimit të gjërave sipas mundësisë që i është dhënë nga vetë Krijuesi. Mu për atë për njeriun e padefinuar, kjo është forma e sjelljes më primitive, kjo është kundërthënia e parë e tij me vetveten. Në këtë drejtim dhe me kësisoj vlerësimi Hava e nxori Ademin a.s nga parajsa ku ligjshmëritë e Zotit zbatohen me përpikëri dhe pa as një kundërshtim. Kjo veti ka qenë kusht dhe është edhe për trazirat e ndryshme që kanë ndodhur në historinë njerëzore. Kjo solli lufta botërore, kjo e solli njeriun deri në një shkallë mjaft primitive. Këtë veti të shëmtuar të njerëzve, gjithëdijshmërinë dhe krijimin, Zoti i Gjithëfuqishëm, ia bëri me dije njeriut të pagabueshëm në veprimin e tij Muhamedit a.s. se ”I lartë është All-llahu, Sundimtari i

vërtetë. t‟i mos nxito me K`uranin para se të përfundojë shpallja e tij te ti, thuaj: Zoti im më shto diturinë”.26 Ky mesazh është mjaft aktual edhe sot, kur ekziston një mbrapshti e madhe, pasi njeriu mundohet të sundojë dhe krijojë së bashku, pa i ditur kufijtë e mundësisë së tij. Nxjerrja e Ademit a.s nga xheneti është aktuale edhe për ditët e sodit, ku në miniaturë përsëritet në mënyra të ndryshme, tërheqja e mashkullit nga përcaktimi i drejtë si pasojë e rënies në kurth nga teket e femrës, që nuk përmbahet nga dëshira e mbisundimit. Mbisundimi i njeriut mbi njeriun është kufiri që vazhdimisht ndan besimin nga mosbesimi dhe bamirësinë nga mëkati. Këtu vazhdimisht do të jepet provim në jetën e njeriut. Kjo është masë me të cilën njeriu do të dëshmojë, se është i orientuar në udhëzimin e vërtetë, apo është në kundërshtim me përcaktimet e Zotit të shpallura përmes librave të shenjtë. Elementi i mbisundimit gjatë gjithë historisë njerëzore ka qenë pjesa subjektive që në miniature ka bërë përpjekje ta imitojë pasukses Mbisunduesin, Zotin e Botëve. Ky mbisundim çdo herë është manifestuar në dy forma ose mënyra elementare: E para mbisundimi, që ka për qëllimin vendosjen e paqes dhe mirësisë, begatisë dhe zhvillimit, përmes një rregullshmërie, që vetë njeriut i përgjigjet. Këtu gabimi i tij qëndron në atë se ai vetë shpik rregulla, ose rregullat e Të 26 Ta - Ha 114

Gjithëfuqishmit i bën pronë të vetes së tij. Kjo është forma më e ndërlikuar e mashtrimit të tij, që e largon nga e vërteta për Krijuesin e tij. Kjo mbrapshti nuk njihet lehtë, që të luftohet në përditshmëri, sepse për bazë ka gjoja mendjen logjikën dhe udhëzimin kah e vërteta. Këta mjaft bukur përshkruhen duke filluar prej ajetit 8-13 të Kaptinës Bekare, sidomos për t‟u theksuar është:”Ka disa njerëz që thonë: Ne i kemi besuar All-llahut dhe jetës tjetër, por në realitet ata nuk janë besimtarë”.27 Largqofti e ka nxitur njeriun që këtë ta bëjë në forma të ndryshme, bile duke u thirrur në emër të Krijuesit, por në esencë duke e imituar vetë Zotin. Kur e themi këtë e kemi parasysh se njeriu është përfaqësues direkt i Gjithëfuqishmërisë së Tij, në fytyrë të tokës, por jo për ta imituar Zotin, por për të zbatuar ligjshmëritë e Tij. Teza e lartpërmendur nuk i len mangut njeriut nga përsosmëria e tij, si qenie më e privilegjuar prej gjithë qenieve tjera. Kur Zoti yt u tha engjëjve”Unë po krijoj në tokë një zëvendës”!28ose”Ai është që juve ju bëri zëvendësues në Tokë, e kush besoi të keqen e mosbesimit e ka kundër vetes”.29 Forma e dytë, ku ky mbisundim përdor dhunën si fuqi, e cila detyron në veprime të caktuara, e cila formë shfaqet te njerëzit e 27 Ajeti 8 i Sures Bekare 28 Pjesa e parë e Ajetit 30 të Sures Bekare 29 Fillimi i Ajetit 39 i Sures Fatir

rangut më të thjeshtë mendor, ku detyrimi është përvetësuar si formë ose mënyrë, e cila e arsyeton më të fortin, më të madhin, atë i cili ç‟thotë dhe duhet të bëhet. Përderisa për të parët që përmendëm më lartë, mund të themi se djalli i ka mashtruar, këto të dytët janë të robëruar nga largqofti. Ky lloj i njerëzve në historinë më të re, i kanë sjellë njerëzimit mjaft situata katastrofale. Për këto dy shkaqe njeriu duhet të dijë çka është kompetencë e tij dhe duhet të bëjë vetë ndarjen nga mbisundimi ose sundimi. Ky zinxhir është i rëndësishëm të shkëputet, sepse kjo është barrierë që pengon lidhjen me Krijuesin. Kur njeriu zhvesh jetën nga sundimi i njerëzve, hap dyert për lidhje direkte me Krijuesin. Përderisa kur zhvesh sundimin nga vetvetja, ka vendosur lidhje direkte me Krijuesin e vet. Në kohëra të ndryshme njeriu nuk ka mundur ta pranojë, se nuk mund të jetë krijues dhe sundues dhe për këtë ka gjetur shpjegime të përkohshme duke shpallur për zot diellin, erën, zjarrin, ujin dhe kështu me radhë. Kjo në të vërtetë ka qenë një hap drejt realitetit, por gjithsesi se jo i plotë. Kjo për arsye, se dhuntitë e lartpërmendura, janë një aftësi e mrekullueshme e Krijuesit, që prek të gjithë njerëzit, në kohë të njëjtë dhe në vende të ndryshme. Funksionimi i mendjes dhe shpirtit për të gjetur, pikën e përsosmërisë së Zotit, është ajo e cila çdo herë do të mundohet që të ballafaqohet 80

dhe ta mposht cytësin, shpifësin, djallin ose shejtanin të vetmin i cili nuk iu përkul dhe nuk i përkulet Fuqisë së Tij. Kjo dukuri ka një rëndësi parësore për njeriun që don ta mposht kurthin e djallit. Nga logjika e vetë fitimprurëse, sepse nëpërmjet ndeshjes me të, përdëftohet se fuqia e Zotit është më e madhe se e atij që mundohet ta largojë njeriun prej rrugës së drejtë. Dy komponentet e lidhura ngushtë, mendja dhe shpirti, duhet vazhdimisht ta kundërshtojnë kotësinë e gjërave të prodhuara nga ndikuesi i mbrapshtë, që mëton ta prish rregullin e jetës dhe paprekshmërinë në instancë të fundit të vet Krijuesit. Duke mos e kuptuar peshën e kësaj rëndësie, njeriu do të jetë vazhdimisht nën ndikimin e djallit, e me këtë do të jetë në kundërthënie me vetveten dhe proceset normale që e rrethojnë atë. Është shumë interesante, sepse provim më i hatashëm për njeriun është kundërshtimi i elementit, i cili në formë mund të sillet si rregullues i gjërave, kurse në brendi është gjithmonë kundërshtues i rregullit të përgjithshëm. Para këtyre provimeve janë ndodhur mashkulli dhe femra, prindërit dhe pasardhësit e tij, fiset dhe popujt, gjithmonë të shfaqur në formën e sundimit. Një kohë të gjatë lidhur me raportet e lartpërmendura, ka qenë prezent krahasimi i femrës me shtrigat, përbindëshat, zanat dhe krijesat e tjera më të mbrapshta në trurin e tij(mashkullit)që në esencë tregojnë mbretërimin

e djallit me shpirtin dhe trupin e tij. Ngase ”Burrat janë përgjegjës për gratë”,30 ai këtë përgjegjësi e ka zëvendësuar ndaj saj, në kuptimin fizik, psikik duke u munduar ta sundojë atë. Kjo e vërteton padiktueshëm kundërshtimin e mashkullit ndaj aftësive të saja. Me arsye e pa arsye, me kotësinë e vet, ai e arsyeton veten, se ajo është munduar ta nënshtrojë mashkullin. Ky ka qenë një definim i mbrapshtë si kundërpeshë për djallëzinë e saj. Por këtij definimi të mbrapshtë, duhet t‟i paraprijë shpjegimi, se pse ajo u bë djallëzore? Kjo do te bie në përfundimin se mundësia e njërit dhe pamundësia fizike e tjetrit i ka vendosur në pozita të njëjta. Pas kësaj fillon të shtillet lëmshi! Kundërshtia nuk lind zhvillimin, siç thonë klasikët e marksizmit, por kundërshtimi ka lindur kundërshtimin i cili ka marrë përmasa edhe më negative, duke e zhytur atë deri në shitjen e trupit të saj për përfitime materiale që duke nisur nga mbijetesambisundimi kundrejt mashkullit, arrin deri te sundimi i saj ndaj të parit. Antivlera ka vazhduar të prodhojë antivlerën. Mashkulli e shpall demon femrën, sepse i bëri kurdisje të mbrapshta, me qëllim që ta zhvlerësojë dhe ta sundojë, dhe kjo mundëson që femra të shesë si mall shpirtin e saj. Edhe në rastet më drastike kur ajo vetë shprehet se shitet për bukën e gojës ose një mbijetesë të thjesht, kjo nuk është e vërtetë. Ajo këtë mund ta bëjë në raste shumë 30 Pjesa e parë e Ajetit 34 E Surës Nisaë

të rralla dhe të pakta, kur asaj tërësisht i është rrënuar shpirti i saj, ku pjesa subjektive e saj nuk funksionon. Dhe tani trupi i saj i ndarë prej shpirti ka domethënie si çdo mall tjetër jashtë njeriut. Këto përjashtime nuk na turbullojnë gjë, për të shpjeguar dukurinë, d.m.th., në asnjë rast femra nuk e shet veten për epshe fizike, por në këtë e shtyn ose e detyron mashkulli. As teoritë e lashta, as ato më moderne, nuk mund të na bindin se për shkaqe epshore femra shet veten e saj. Epshi seksual është ndër pjesët më të ndjeshme të shpirtit njerëzor, si te mashkulli ashtu edhe te femra, dhe ato njeriu mundohet t‟i kultivojë, në kushte dhe mënyra të ndryshme për të zbatuar rregullshmërinë e Krijuesit – vazhdimësinë e llojit dhe raportet e këndshme që sjellin ato. Mirëpo e kundërta bie të kundërtën. Antivlera ka vazhduar të prodhojë antivlerën. Edhe në këtë drejtim kemi epilogë mjaft tragjikë. Edhe në këtë rast ai nuk fiton vlerë (as materiale as shpirtërore), tani ai(mashkulli) rrezikon familjen e tij, të pasardhësve të vet, sepse femra është bashkudhëtare e jetës së tij. Femra e përbuzur dhe e shfrenuar, ka qenë rrezik i përhershëm për njerëzimin. Asaj kur i mungon ose cungohet personaliteti, përdor edhe në mënyrë më mjeshtërore epshin ndjellakëndës, që ka luhatur edhe perandoritë me të fuqishme. Legalizimi i shitjes së trupit nga ana e ”shoqërisë moderne” është legalizimi i dhunës më antinjerëzore. Perëndimi modern ka bërë

veprën më të shëmtuar me ketë akt. Sepse shtëpitë publike legalizojnë ndarjen e shpirtit prej trupit. Raporti mes subjektives dhe objektives me shtëpitë publike, bën një tjetërsim në instancë të fundit të panatyrshëm, subjektivja shpirtërore e femrës bëhet mallobjekt në duart e mashkullit. Mashkulli me këtë pa vetëdije mundohet që familjes që është bazë e ngritjes shpirtërore dhe shoqërore të çdo personi t‟ia presë rrënjët. Sjelljet e këtilla që tregojnë inferioritetin e mbështjell me superioritetin banal i ka shpjeguar austriaku Alfred Adler (Psikologjia e njeriut, Libri 1,2,3,4), njëri ndër përfaqësuesit më të spikatur të psikologjisë individuale, i cili superioritetin ose epërsinë e njeriut ose fenomenin e mbiçmimit të vetes e vendos në barazi me peshën e nënçmimit që ndien personi. Në librin”Psikologjia e fëmijës” ilustron mjaft bukur se vetëm fëmija i cili ndihet i nënçmuar mundohet të tregojë ndjenja të lartësimit ose superioritetit ndaj rrethit ku jeton. Balansimi i prishur i rregullshmërisë si përcaktim i Lartmadhërisë së Tij, në këto raporte (mashkull-femër), ka shkaktuar një sërë anomalish edhe në drejtime tjera të jetës. Në kohën e sodit, në forma të ndryshme, vazhdon një tendencë, ku femra, nga pamundësia fizike që të krahasohet me mashkullin, ka filluar të dalë nga brendia e vet dhe të formësohet në jashtësi si mashkulli. Për shembull marrja me futboll, boks, ngritje të peshave, angazhimi si

police, janë profesione që nuk përkojnë me natyrën e saj. Sjellja dhe veshja me manire të mashkullit, pirja e duhanit e kështu me radhë, gjithashtu nuk përkojnë me natyrën e saj. Të gjitha këto sjellje nuk i përkasin femrës, në qenësinë e saj të rëndomtë njerëzore të dhuruara nga Krijuesi i vetë. Këto veprime ajo nuk i kryen, sepse don ta mbivlerësojë, ta mbiçmojë vetveten, por është e kundërta në mungesë që fizikisht dhe shoqërisht të jetë e barabartë me mashkullin, ajo mundohet që me akte të këtilla ta tejkalojë pozitën inferiore. Mashkulli gjithashtu vjen në kundërshtim me vetveten sepse e mbiçmon vetveten pa nevojë, për shkak se fuqia fizike nuk është përcaktimi i tij, por është përcaktim i Krijuesit të tij. Ai nuk duhet të shesë fuqi kundrejt femrës, por atë duhet ta shfrytëzojë për kënaqësinë e vetë shpirtërore dhe fizike që njëkohësisht do të kënaq edhe atë si partnere, të afërt e kështu me radhë. Çdo largim nga përcaktimi i Krijuesit e çon atë në një rrugë, e cila e bie në kundërthënie me vetveten, e pastaj edhe me të tjerët, sepse me mohimin e aftësisë së tjetrit mohon aftësinë e vetë. Përcaktimi e rolit të femrës dhe ai i mashkullit nga ana e Krijuesit të vetëm Allllahut xh.sh. për njeriun, duhet të mbajë vulën e rregullshmërisë absolute, se si duhet të sillen ndaj njëri-tjetrit dhe se çdo lajthitje dhe përzierje në këtë nuk është diçka objektive dhe reale, por lajthitje e plotë nga e vërteta. Njeriu

në momentin që e kupton se ai nuk mund të jetë krijues as sundues, kërkon që t`ia shpalosë vetvetes se kush i përmban këto karakteristika. Këtë tendencë besoj se lexuesi do ta bartë mbi vete, duke analizuar segmente të tjera të jetës, për të nxjerrë konkluza sa më të shëndosha, për jetën dhe dukuritë që na rrethojnë. Ne jemi të bindur se zbrazëtira kemi ne vetë, se ato na imponohen nga rrethi, dhe është i udhës hulumtimi dhe tejkalimi i tyre. Për njeriun rruga për plotësim të së vërtetës nuk mbaron asnjëherë! Sado e plotë të jetë ajo, është e papërfunduar, mjafton të jetë e drejtuar kah dituria absolute e Krijuesit. Mirësitë qofshin shpirtërore apo materiale nuk janë ato të cilat i zbuloi mendja njerëzore, por është Ai i Pakufishmi në Dituri dhe Mirësi, i cili zbuloi dhe krijoi mendjen e njeriut, stolinë e papërshkrueshme që e mundëson zhvillimin e mjaft gjërave. Mbështetja tek aftësitë e njeriut, në kuptimin e krijimit dhe pa e marrë parasysh se është krijesë e barabartë mes llojit, nuk mund të sjellë gjëra pozitive. Islami si përsosmëri e vetme në këtë drejtim, na e bën me dije se njeriu nuk është në gjendje dhe nuk ka të drejtë që ta sundojë njeriun. Nën sundim e ka vetëm Ai që i ka krijuar. Humanizëm i plotë është dituria(subjektivja) e Zotit Fuqiplotë i cili nuk lejon që t`i bëhet përkulja askujt. Kushdoqoftë e çfarë do qoftë: mbret, sundues, dijetarë, ushtarak, fëmijë apo i rritur, mashkull, femër, i shëndoshë, apo i sëmurë, është i 86

barabartë në mesin e të barabartëve dhe nuk ka të drejtë, që të ketë rolin e sundimtarit në çfarëdo aspekti. Gjatë tërë kohës në një farë mënyre u dëshmua si e pavërtetë teza, se mund të shoqërorizohet e mira dhe e keqja në mënyrë që njëra të fitohet e tjetra të humbet. Ky keqkuptim i madh ka ardhur nga vetë njeriu i cili vlerat individuale(subjektive) ia mbështet lëvizjeve shoqërore të një organizimi njerëzor të shpikur nga vetë njeriu. E mira dhe e keqja ekzistojnë te njeriu, janë pjesë përbërëse e strukturës psiko-fizike. Këto segmente me pa të drejt i përshkruhen sistemeve ose rendeve sociologjike, shoqërore, politike, artistike e tjera. Mashtrimi më i madh i njeriut (por edhe i njerëzimit) deri më tani ka qenë që vlerat e veta nuk i ka quajtur të veta, por ia ka mbështetur rendeve të sipër përmendura. Vlerat shpirtërore(subjektive) si shenjë njohëse e dallimit të njeriut nga qeniet tjera, janë vetëm individuale, janë të paprekshme, kodin e tyre e mban vetëm Ai që është zbulues i gjithçkaje dhe nuk mund t`i shoqërorizojmë për grupe njerëzish, sepse po të kishte vlera të njëjta, do të kishim edhe njerëz të njëjtë. Kjo nuk ndodhë. Zoti i Gjithëfuqishëm çdo njeri e krijoi me integritetin e tij personal, shpirtëror. Andaj e keqja e përgjithshme dhe e mira e përgjithshme mund të përdoren, vetëm sa i përket sundimit ose ndëshkimit të Tij(të Gjithëfuqishmit), ku duhet pasur kujdes 87

maksimal për të mos e huazuar për sundimin tonë ndaj njerëzve si grup ose shumicë, d.m.th jo për njësimin e vlerave, siç është liria, prona, familja e tjerë. Për atë çdo sistem që është munduar të krijojë vlerat të gjithëmbarshme, është ndeshur me vetëshkatërrim dhe kundërthënie të pafund. Kjo do të ndodhë edhe me të ashtuquajturin globalizim që me të madhe mundohet në Evropë të shitet si vlerë e gjithëmbarshme njerëzore. Sistemet shoqërore dhe politike në emër të vlerave të përgjithshme që sjellin pasuri, paqe dhe mirëqenie kanë ngritur dhe ngrenë sisteme të cilat u kanë shërbyer dhe do t‟u shërbejnë vetëm atyre. Edhe në këtë drejtim njeriu(subjektiviteti i tij) është orvatur të jetë përcaktues i vlerave të përgjithshme, pa qenë në gjendje ta bëjë këtë. (Këtë segment me të njëjtin qëllim do ta përsërisim edhe ne pjesën kushtuar Shoqërisë Islame kundrejt shtetit laik, dhe gjatë dëmeve të formalizmit në përditshmërinë Islame). Kjo dobësi është demaskuar lehtë përmes kundërshtive që kanë pasur dhe kanë sistemet që nga shoqëria skllavopronare, e deri te kapitalizmi më i zhvilluar. Kjo përsëri nga shkaku, sepse, sistemi i bashkoi njerëzit, për të vendosur rregullat e qejfit të vet, e jo për të zbatuar përsosmërinë e të jetuarit dhe vepruarit të njeriut në fytyrë të tokës. Raportet mes mashkullit dhe femrës, që i përmendëm për të shpjeguar sundimin e njeriut nga njeriu, vlejnë edhe për sistemin sundim, 88

vetëm se tani kjo bëhet në një formë më të organizuar dhe që në shikim të parë duket se synon vlera të gjithëmbarshme. Superstruktura e tij (njeriut) si sistem i vlerave organizative nuk është asgjë tjetër pos subjektivizmi i përcaktuar për t‟i nënshtruar apo përvetësuar kushtet jetësore në interes të tij. Sistemi jetësor laik nuk është ai që i duhet njeriut për ta jetuar jetën në mënyrë më të përsosur, por që ai të mund të sundojë si më i përsosur dhe më i dalluar nga të tjerët. Njeriu sundues është i barabartë me sistemin sundues, sepse raportet e tij në bashkësi përbëjnë dhe ndërtojnë sistemin si tërësi. Kjo do të shpërbëhet kur ligjshmëritë e të jetuarit si duhet të kuptohen se nuk janë privilegj, as i individit as i sistemit, ose siç do të shohim më vonë as edhe i shtetit, sado që ai të shitet se është për të mirën e përgjithshme e kështu me radhë. Raportet në rastet që përmendëm janë për t‟u munduar të deshifrojmë në përditshmëri raportin themelorë mes subjektives dhe objektives si dukuri që na përcjell në çdo hap. Dosido se kjo që u tha më lartë në këtë drejtim është një pikë uji në detin e madh e të pafund të manifestimit të subjektives ndaj objektives, ku rolin primar e ka pjesa subjektive në dy sfera: së pari, si përcaktim i Lartmadhërisë në rregullin e tij absolut dhe së dyti, si dhunti që i është falur njeriut në zhvillimin e tij në jetë. Në fund të këtij kreu do të rrumbullakojmë se gjithçka që është objektive 89

dhe e prekshme ose që shihet është së pari dituri e Krijuesit (subjektive) Përcaktim i Tij, i Cili është i vetmi që ka mundësinë e krijimit dhe të transformimit të gjërave dhe se s‟ka sundues tjetër përveç Atij që thotë shkurt dhe qartë: ”Bëhu!” Ai menjëherë bëhet.31 Dhe tani në don All-llahu i Gjithëdijshëm, që të na falë për gabimet që mund t‟i bëjmë nga mosdija mund të bëjmë një definim: Gjithëdijshmëria e Tij subjektivja e shtrirë si realitet në ne njerëzit, gjallesat tjera, tokën, qiejt dhe gjithçka ka mes tyre është objektivja që kërkon nga ne ta njohim, jetojmë dhe kultivojmë aq sa na është bërë e mundur nga ana e Tij. Proceset në jetën e njerëzve janë procese të orvatjes së njohjes së të vërtetës dhe të bindjes në Gjithëfuqishmërinë e Tij. Sa më shumë që t’i bindemi kësaj të fundit, jemi më afër njohjes së Gjithëdijshmërisë së Tij, që d.m.th të jetuarit e jetës kuptimplote që parapëlqejmë të jetë udhërrëfim për shtegdalje nga kurthet e jetës. Kjo njëherësh është edhe përgjigje në pyetjen e parashtruar në fillim të punimit, dhe me të drejt do të themi se ”Qëllimi (subjektivja), përcaktimi i Tij për ne, e drejton jetën, e Jeta(objektivja), është dhunti e të Madhit Zot. Përcaktimet tona mes subjektives dhe objektives, për jetën tonë, të bazuara në Kur’anin Fisnik, janë udhërrëfyes për jetën kuptimplote dhe shtegdalje nga kurthet e jetës.

31 Sure Jasin 82

SHOQËRIA ISLAME DHE SHTETI KLASIK (Islami është rregullim shoqëror universal, kufijtë vetëm se e pengojnë realizimin e tij, hapni trurin dhe zemrën që të hyni në të, që bota të jetë e juaja e ju t’i përkisni asaj) Në pjesën ku bëmë fjalë për raportet mes subjektives dhe objektives u munduam të sqarojmë një dualizëm që përafërsisht përfshin dilemat e të përcaktuarit personal (ku ai është i vendosur) dhe të një përcaktim personal (ku ai vendos), nga ku njeriu aftësitë dhe mundësitë i vendos në korrelacion me Krijuesin e vet, me vetëveten dhe rrethin ku jeton. Në këto raporte pamë se ai çdo herë mundohet ose ka intencë që të mbizotërojë me dukuritë, sendet, frymorët e tjerë. Këtë mbizotërim varësisht se a mund ta arrijë njeriu, mund ta quajmë real dhe joreal. Kur është real themi se i tejkalon kurthet e jetës dhe joreal kur në të kundërtën bëhet pre e sajë. Dhe këtë shkallë të ikjes, shpëtimit ose të përfshirjes në kurthet e jetës e quajtëm si raport të subjektives ndaj objektives gjithmonë në kahe për gjetjen e të vërtetës. Ky raport gjithsesi se është elementarë për jetën e njeriut. Raportin pa marrë parasysh se sa mundëm ta shpjegojmë qartë, është ai që vendos bazamentin e pavarësisë së vërtetë të njeriut, integritetin personal dhe kufijtë e sovranitetit të 91

veprimit. Raportet mes subjektives dhe objektives në jetën e përditshme detyrimisht përfshin edhe një rrafsh më të gjerë dhe fushë interesante që quhet raport shoqëror. Raporti shoqërorë i gjinisë njerëzore paraqet zinxhirin ku njeriu bashkë me njerëzit e formëson me veçanti të ndryshme mënyrën e të jetuarit. Këto raporte për gjëra të ndryshme marrin mënyra dhe forma të unifikuara të sjelljes dhe këto më quhen marrëdhënie shoqërore të një tipi të caktuar. Unifikimi i sjelljes siç do të shohim më vonë nga ana e njeriut që personifikohet me shtetin, paraqet kurthin më të madh të jetës. Fjala raport në këtë kontekst përfshin sjelljen ndaj tjetrit ose edhe sjelljet e ndërsjella, por pa ujdi të interesit në rrethana të caktuara. Përderisa marrëdhëniet përfshijnë sjelljet me interes dhe ujdi në kohë të caktuar dhe rrethana të caktuara. Në këtë drejtim filozofët, sociologët, politikologët kanë bërë analiza për kategori të ndryshme të marrëdhënieve shoqërore. Jo vetëm Fridrih Engelsi, por edhe shumë njerëz të tjerë janë munduar që sjelljet e njeriut ndaj familjes, pronës dhe shtetit ose shoqërisë më të gjerë njerëzore të mundohen t‟i shpjegojnë si marrëdhënie nga të cilat varet zhvillimi i gjithëmbarshëm i njerëzimit. Pa marrë parasysh se për cilën kategori shoqërore bëjmë fjalë, që nga hordhitë e deri te shteti modern, ato marrëdhënie pikënisje i kanë raportet që shkaktojnë marrëdhëniet mes 92

subjektives dhe objektives në jetë. Në rrafshin personal është më lehtë t‟i qasemi problematikës për të arritur deri te e vërteta, sepse sundimi me vetveten ka dimensione tjera. Njohja me Krijuesin All-llahun xh.sh. e shpirtit tonë është më e natyrshme dhe më e lehtë, se sa kur kjo njohje duhet të bëhet nga ne për të tjerët, përmes transmetimit dhe praktikimit si shembull të shpalljes së Kuranit Gjithndritës. Kjo njohje do të na mundësojë që të njohim sunduesin absolut dhe sunduesin relativ mbi ligjshmëritë shoqërore. Nga se njeriu bashkëkohor mundohet ta gjejë veten përmes dukurisë së sundimit, tematika në vazhdim do të jetë një përpjekje konkrete se si janë dhe si duhet të jenë këto raporte. Mu për këtë, qasjen ndaj subjektives dhe objektives do të mundohemi ta qartësojmë edhe përmes kategorive shoqëri Islame dhe Shteti laik, si kategori ku kuptimi i të sunduarit me sendet dhe njerëzit ndahet nga personi kushtimisht dhe vlen për një shumicë njerëzish ose gjithë njerëzit. Në kohën e sodit në mënyra të ndryshme; arti, kultura, etika, filozofia, sociologjia, psikologjia etj, por edhe burimi i sherrit njerëzor politika mundohen të ofrojnë dëshmi në mënyra të ndryshme se njeriu nuk është i lindur dhe nuk i përket atij ta sundoj njeriun. Kjo në plan të parë i dedikohet një dëshire për mbretërimin e një humanizmi verbal. Sipërfaqësisht lirinë e të menduarit njerëzorë (subjektiven) dhe të vepruarit me 93

sendet, proceset në natyrë dhe shoqëri (objektiven), mundohen t‟i tregojnë, shpalosin apo plasojnë si e arritura më e madhe e civilizimit bashkëkohor. Mirëpo kur kjo bëhet nga persona dhe subjekte me kufij të caktuar subjektiv dhe objektiv të shoqërisë njerëzore, prodhojnë mjaft dilema si të tipit: Këto forma a paralajmërojnë lirinë e vërtetë? A zbatojnë lirinë e vërtet? Apo në mungesë të tyre duan të ndërtojnë një platformë për të arritur deri te ajo?! Këto pyetje parapëlqejmë që t‟ia kundërvëmë nocionit shtet për të cilin pajtohemi se gjithmonë ka pasur në dorë armën e sundimit. Nga kjo arsye nuk parapëlqej termin shtet Islam, me bindjen se kufijtë shtetërorë si një element kryesor, janë barrë të cilat çdo herë pjellin sundimin dhe robërimin njerëzor. Njeriu i deritanishëm nuk ka mundur të prodhojë rregulla, norma, sisteme normash, apo akte nga më të lartat, për fusha të ndryshme që kanë prodhuar sigurinë dhe lirinë e njeriut. Qëllimi kryesor në fushat e lartpërmendura ka qenë dhe është trajtimi i të kundërtës së lirisë, sundimi me lirinë e njeriut. Ky sundim kudo që ta hasësh dhe si do që ta gjesh e mban petkun e quajtur pushtet - shtet. Në mikroplan kuptimi i shtetit është më i lehtë për t‟u kuptuar, sepse ne dëshmojmë qartë se vetëm një numër i vogël i raporteve, si raportet e sjelljes për hir të Krijuesit të Gjithëdijshëm, raportet që ndodhin me ngritjen e fëmijëve, raporte prindërore si dhe 94

ato për qëllime të pastra humanitare, janë ato ku nuk kemi materialin, modelin e marrëdhënieve që e nxit sundimi i njeriut nga njeriu. Në të gjitha kuptimet tjera të shtetit vetëm i nënshtrohemi dhe vërtetojmë se një grup njerëzish po qëndrojnë mbi ne. Kuptimet në makro-plan për shtetin çdo herë kanë vërtetuar se i ka ndjekur dëshira e mbisundimit dhe nënshtrimit për interesa të aparatit apo superstrukturës së caktuar. Përgjigje më të madhe dhe më të saktë nuk mund të ketë përveç asaj që ka ndodhur me formacionet shoqëroro-politike të deritanishme. Njerëzimi edhe sot, jemi të gjithë dakord se ndodhet para një pyetje dhe përgjigje kolosale? Si ta flakë sundimin e tjetrit, dhe a do të mund ta bëjë vallë këtë para se të çlirojë veten nga vetvetja e tij, sepse herë me dashje, e herë pa dashje, ai dhe vetja e tij parapëlqejnë ose pajtohen me sundimin ndaj vetes nga të tjerët?! Njeriu për nga natyra e dëshiron rregullin, por nga mosdija dhe mosinformimi për atë se çka ndodh përreth tij ai shpesh e përkrah sundimin ndaj vetvetes. Ekziston mendimi i përgjithshëm te të gjithë njerëzit se shteti është i veshur me petkun e sundimit. Këtë ai(shteti) e ka treguar dhe arsyetuar thuaja se gjatë gjithë historisë së tij. Pa marrë parasysh se për çfarë shteti bëhet fjalë të vjetër apo modern, ai kryesisht lidhet me sundimin dhe aparatin e tij dhe nuk do të ekzistonte ndryshe, po mos të ishte interesi i sundimit. Kjo

lindë nga pyetja kryesore, se pse ekziston shteti? Çështja e kufijve të shteteve në botë, si çështje e cila paraqet shtrirjen e trupit sundues, lehtë mund të na asociojë dy pyetje dhe dy përfundime: a) Kufijtë a na mbrojnë neve? b) Kufijtë a na rrezikojnë neve? dhe a) Kufijtë kurrë nuk na kanë mbrojtur ! dhe b) Kufijtë çdo here na kanë rrezikuar! Pjesëtarët e Islamit janë të bindur se akti i themelimit të shtetit, çfarëdo lloji qoftë ai; që nënkupton formën e shtetit laik republikan ose monarkik, atë me udhëheqje ose me rregullim unitar ose federativ që nënkupton pothuajse çdo shtet nga e kaluara ose e tashmja, shtetin Islam që nënkupton disa shtete në Azi dhe Afrikë, ose atë me rregullim krishterë si ai i Vatikanit, nuk e kanë mbështetjen në rregullimin e një sistemi shoqëror që ka për qëllim vendosjen e sistemit gjithëpërfshirës ose gjithëdobiprurës, sepse nuk e ka mbështetjen në Kur‟anin Famëlartë, si Akt i vetëm i cili në mënyrë të përsosur rregullon atë(sistemin) të cilën e dëshiron njeriu i çdo rangu, moshe, rase dhe gjinie. Herë petku e herë brendia e tij sunduese kanë qenë elementet me të cilat ai udhëtoi në historikun e vetë. Drejtësia për njeriun përfshin një spektër aq të shëndoshë, aq të gjerë të drejtash dhe obligimesh sa që është e pamundur për njeriun të krijojë një institucion i cili quhet shtet dhe t‟i kënaqë nevojat e të gjithëve e që udhëhiqet vetëm nga disa njerëz. Këtë na e demonstron praktika e të jetuarit dhe të organizuarit të

deritashëm në shtete. Luftërat mes shteteve dhe luftërat për pushtet janë dëshmitarët dhe përcjellësit më besnikë të vetë atij(shtetit) gjatë gjithë historisë. Asnjë shtet nuk ka mundur t‟i plotësojë kërkesat e qytetarëve të saj në mënyrë të plot në atë masë siç ishte organizimi i shoqërisë Islame në kohën e Muhamedit a s. Traktati i Medinës që nuk mund të krahasohet me asnjë nga Kushtetutat e mëvonshme për nga gjithëpërfshirësia dhe korrektësia e marrëdhënieve të cilat i trajton. Traktati me 52 norma elementare që kanë kushtimisht rëndësinë e ligjeve është akti më madhor që ka realizuar njeriu në marrëdhëniet shoqërore. Ky sistem hyjnor te njerëzit nuk u vendos me aq sukses, me atë që njerëzve u urdhërohen norma për sjellje, as dhunë për realizim, as gjyqe e burgje për ndëshkim. Islami si rregull jete, si sistem vlerash për të gjithë, promovoi vetëdijen e lartë, normën morale të paprekshme nga zilitë ndjellakëndëse në vetë njeriun. Sistemi Islam me asgjë njeriut nuk i thotë i keq, i mbrapshtë, dëmprurës apo dobiprurës. Sistemin Islam nuk e lindën kundërshtitë klasore apo sociale siç i lindën shtetet klasike, andaj dhe nuk mund të kundërshtohej nga njerëzit. Por përsëri shtohet pyetja pse kështu lindi ky sistem? Ky sistem për dallim nga të gjitha sistemet për herë të parë në historinë njerëzore nuk imponohet, por pranohet nga vetë njerëzit me anën e kundërt të imponimit, me

vetëdëshirë, vetësakrificë dhe vetëzbatim. Për herë të parë në historinë njerëzore falë dëshirës së Krijuesit All-llahut Fuqiplotë, pesha e ndërgjegjes së njeriut bëhet bazamenti për ndërtimin e raporteve dhe marrëdhënieve ndërnjerëzore. Kjo hijeshi e madhe për njerëzimin falë subjektivizmit si ide parësore mbështetet dhe mbështet Kur‟anin si krijim, normim dhe funksionim të sistemit - sheriatin. Njeriu për herë të parë e mënjanoi vetveten nga petku i sunduesit dhe sundimit. Muhamedit a.s. i ra fati që ta praktikojë dhe promovojë sistemin e vetësundimit ndaj rregullshmërisë absolute. Deshtë Krijuesi, Mëshiruesi, Fuqiploti që rrjetin e shejtanit përmes dëshirës së sundimit me të mirat materiale nga epshet e njerëzve, ta shkatërrojë dhe t‟i japë në dorë njeriut udhëzimin e duhur. Të shohim se cili është bazamenti i shoqërisë Islame kundrejt shtetit laik shikuar nga disa principe universale që dalin nga normat e Traktatit të Medinës.32 Në pikën 16”Pasi mbrojtja e Zotit është e pandarë, edhe besimtari më i thjeshtë mund ta ofrojë mbrojtjen e duhur, sepse besimtarët janë vëllezër të një tjetrit përkundër të tjerëve”. Në këtë pikë në fillim kemi prezent principin pandasisë së të drejtës (universalitetit)” Pasi mbrojtja e Zotit është e pandarë”, pastaj kemi principin e sjelljes së 32 Të huazuar nga libri ,,Muhamedi a.s pishtari ndriçues. B.Aliu

mundshme jo të detyrueshme” dhe besimtari më i thjesht mund ta ofroj mbrojtjen e duhur” dhe në fund principin e interesit vëllazëror” sepse besimtarët janë vëllezër të njëri tjetrit” dhe principi i mënjanimit pasiv” përkundër tjerëve” për ata të cilët nuk vlen norma e përmendur. Në pikën 24, ”Asnjë besimtari i cili ka pranuar atë që gjendet e shkruar në këtë traktat, i cili e beson All-llahun dhe Ditën e Gjykimit, nuk lejohet ta ndihmojë e as ta strehojë kriminelin, e ai i cili e ndihmon dhe e strehon atë, mbi të bie mallkimi i All-llahut dhe hidhërohet me të në Ditën e Gjykimit dhe nuk pranohet prej tij dëmshpërblim e as kompensim (sarfun ve adlun). Në këtë pikë kemi prezent principin e moslejimit të pakusht të prishjes së rregullit, por pa institucionin forcë dhe burg përmes principit të mënjanimit pasiv (që me të madhe kundërshtohet nga ata ”islamistë” të cilët nga mungesa që sistemin ta zbatojnë me vetëdëshirë, vetësakrificë dhe vetëzbatim, anblok kultivojnë praktikimin e forcës si parësore në mbrojtjen e sistemit dhe me këtë pa dashur bëhen pjesëtarë të anës së kundërt). Pastaj kemi principin e sanksionimit me hidhërimin dhe mallkimin e All-llahut si sanksione më të rënda nga institucioni përfundimtar Dita e Gjykimit. Principi i moslejimit të pakusht të prishjes së rregullit dhe principi i sanksionimit me dënimet më të rënda në instancën së fundit

dhe të vetme kanë një kuptim magjepsës për praktikuesit e shoqërisë Islame. Edhe pse fjala nuk lejohet ta ndihmojë e as ta strehojë kriminelin, duket e butë dhe le hapësirë që ai të veprojë pa u ndëshkuar në mesin e besimtarëve nuk është e këtillë. Ne nuk duhet të harrojmë se në mesin e besimtarëve të vërtetë ai(krimineli) nuk mund të krijohet dhe qëndrojë. Kjo për nënshkruesin e traktatit që qëndron në fillim të pikës 24 nënkupton një sistem të tillë një tokë të shëndoshë, ku ai pik se pari nuk mbinë e si mund të kultivohet nëse nuk lejohet të mbijë? Dhe tani është me plotë kuptim pjesa tjetër”nuk lejohet ta ndihmojë e as ta strehojë” d.m.th dukurive të këtilla nuk u jepet asfarë mundësie. Fjala kriminel nuk nënkupton vetëm vrasësin,vjedhësin, dhunuesin për të cilët normimi Kuranor ka norma të thukëta ndëshkuese, por kjo nënkupton prishësin e traktatit që d.mth. se kriminel është çdo veprim apo mosveprim që cënon traktatit. Në pikën 27”Çifutët e Beni Aufëve janë një bashkësi me besimtarët; ata ndjekin fenë e tyre, kurse besimtarët të vetën, qofshin vetë ata apo klientët e tyre përpos atyre të cilët bëjnë krime dhe padrejtësi, ai e dëmton veten dhe familjen e tij”. Në pikën 28: ”Çifutëve të fisit Beni Naxhar u takojnë po ato të drejta sikur edhe atyre të fisit Benu Auf”. Pikat në vazhdim 29,30,31,32 dhe 33 rregullojnë me analogji të drejtën dhe obligimin e fiseve tjera. Në këto pika kemi prezent principin e bashkësive të

100

barabarta etnike dhe konfesionale dhe principin analogjisë konkrete. Tre principet nga pika e 16 e Traktatit të Medines: Principi i pandasisë së të drejtës, principi i sjelljes së mundshme jo të detyrueshme, principi i interesit vëllazërorë dhe nga pika 24 Principi i moslejimit të pakusht të prishjes së rregullit kundrejt sanksionimit në ditën e gjykimit dhe Principin bashkësive të barabarta etnike nga pika 27 janë kornizat që përbëjnë bazamentin e drejtësisë së vërtetë të një vendi dhe si principe do të mundohemi t‟i shtjellojmë në vazhdim. I-Principi i pandasisë së të drejtës dhe i universalitetit përbën kurrizin e drejtësisë mes njerëzve. Vetëm kur një e drejtë nuk mund të ndahet për kategori dhe raste themi se është deri në fund e qëndrueshme. Ky princip te Romakët u deklarua si e drejtë kah të gjithë (erga omnes) mirëpo në praktikë çdo herë u zbatua e ndarë për njërën anë gjykuese. Në shtetet laike në rastet edhe kur formalisht ajo e mbron të drejtën e personit nuk është e pandashme sepse edhe atëherë ekziston marrësi dhe dhënësi i të drejtës, që do me thënë se e drejta është e ndarë. Vetëm me Traktatin e Medinës për herë të parë u deklarua dhe u zbatua plotësisht. Dhe ky traktat pasi u zbatua plotësisht, hedh poshtë të gjitha kritikat se ky princip është i pamundur të zbatohet në jetën reale, për shkak të konfrontimit të interesave të 101

ndryshme dhe kundërthënieve të cilat lindin mbi baza të ndryshme. Ky princip në ditët e sodit në aspektin e realizimit të së drejtës sheriatike, kur ka të bëjë me disa ajete Kur‟anore që rregullojnë materie të veçantë në shoqërinë Islame ka disa qëndrime jo të drejta për të mos thënë kundërthënëse. Kjo çështje ka të bëjë me ajetet ose rregullat të cilat ndalojnë përdorimin e alkoolit. Këto rregulla përshkruajnë tre situata të ndalimit; Situata e parë kur thuhet” Të pyesin ty për verën dhe bixhozin. Thuaj: Që të dyja janë mëkat i madh, e ka edhe dobi në to(të pakta) për njerëz, por dëmi i tyre është më i madh se dobia e tyre”,33 që nuk paraqet ndalimin definitiv të tij, pastaj kemi situatën e dytë ndalimin definitiv” O ju që besuat, s‟ka dyshim se vera, bixhozi, idhujt dhe hedhja e shigjetës (për fall) janë vepra të ndyta nga shejtani. Pra, largohuni prej tyre që të jeni të shpëtuar.”34 duke shpjeguar në ajetin vijues 91 se vera dhe bixhozi janë mjet i shejtanit i cili dëshiron të krijojë armiqësi mes njerëzve, t‟i pengojë nga të përmendurit e Zotit dhe nga namazi si qëllim kryesor i çdo besimtari, dhe situatën e tretë ku thuhet ”Shembulli i xhenetit i cili u është premtuar atyre që janë të ruajtur( të devotshëm) në të cilin rrjedhin lumenj me ujë të mirë për pije, 33 Ajeti 219 i Sures Bekare 34 Ajeti 219 i El Maide

102

lumenj nga qumështi me shije të paprishur, lumenjtë nga vera e shijshme për njerëz, lumenj nga mjalti i kulluar, ata kanë aty edhe gjithfarë lloj pemësh, kanë edhe falje nga Zoti i tyre( a është i njejtë) a si ai që është përgjithmonë në zjarr dhe u shuhet etja me ujë të valë që ua copëton zorrët e tyre.?”,35 ku në botën tjetër përshkruhet si shpërblim për të shpëtuarit. Një pjesë e mirë e dijetarëve Islamë dhe Ulemave nëpër xhamia duke u udhëhequr nga mirësia nga ndalimi i përdorimit të alkoolit për myslimanët padrejtësisht para xhematit dhe në ligjërata bëjnë një ndarje jo të drejtë mes kuptimit të tyre duke precizuar mirëfilli se ajete që ”mundësisht” e lejojnë përdorimin në këtë botë të verës apo alkoolit kanë pasur vleftë vetëm në kohën e parë të xhahiletit ose paditurisë dhe më vonë zbresin ajetet e ndalimit dhe të parat më nuk vlejnë. Kur‟ani me madhështinë e tij përmban rregulla universale dhe të pandashme për mbarë njerëzimin pa dallim kohe, race, botëkuptimi e tjerë, dhe kjo nuk mund të mohohet. Këtu qëndron madhështia e paprekur e tij që përfshijnë në pandasi të gjitha kohërat dhe të gjitha gjeneratat e njerëzve?! Kur e pyeta një mik me ngritje elementare fetare mbi Islamin se pse Zoti i Madhërishëm porosit” O ju që besuat, mos iu afroni namazit duke qenë të dehur, derisa

35 Ajeti 15 i Sures Muhamed

103

ta dini se ç‟flitni”36 ai mu përgjigj:”Kjo ka qenë për fillim kur njerëzit nuk i kuptonin drejt normat Kur‟anore dhe hynin në namaz të dehur”. Kjo nuk është e tëra edhe pse përgjigja është e kuptimtë. Nëse Kur‟ani u bëri thirrje besimtarëve, që vërtet hynin të dehur në kohën e Muhamedit a.s, a thua ne jemi më të aftë që rrugën drejt besimit t‟ua qartësojmë direkt në besim, vetëm si të përsosur. Kjo nuk paraqet realitetin kur dihet mirëfillti se edhe sot bota si atëherë vlon nga besimtarët jo të plotë, zullumqarët dhe pabesimtarët? Nëse veprojmë sipas kësaj logjike ne apriori popullatave të tëra si amerikane, gjermane, angleze, kineze, ruse, franceze, japoneze, izraelite e tjerë ua ndalojmë atë që ata detyrimisht duhet ta përqafojnë? Nëse së pari duam t‟i përsosim e pastaj ne që s‟jemi kurkushi t‟u themi se tash mund të hyni në Islam, a se kemi marrë një rol që nuk është i yni? Ky Kur‟an i pagabueshëm në çdo pikëpamje, nuk vlen vetëm për ata të cilët e kanë kuptuar dhe pranuar Islamin, por edhe për ata të shumtë të cilët duan të hynë në Islam rruga është e hapur. Ne duhet të jemi të bindur plotësisht se të gjithë popujt e botës do ta përqafojnë Islamin si rregullshmëri e përsosur jete. Ne si myslimanë nuk dyshojmë se alkooli është i ndaluar, por nuk mund të pohojmë se Udhërrëfyesi,Fisniku, Kur‟ani i pagabueshëm nuk vlen për botën njerëzore që zien nga kundërthënia dhe dëshpërimi i pabesimit. Se 36 Ajeti 43 i Sures Nisa

104

Kur‟ani i Pagabueshëm në Drejtësi dhe Udhëzim si e drejtë është e pandashme flet edhe:” Ne nuk i abrogojmë (pezullojmë) argumentet tona, apo ta hedhim në harresë e të mos sjellim edhe më të dobishëm se ai, ose të ngjashëm me të. A nuk e ke ditur se Allllahu është i plotfuqishëm për çdo send?”37 Ne si njerëz bëjmë një gabim parësor kur themi se ka marrë fund përcaktimi ndaj atyre duke aluduar në pabesimtarët dhe pa dashur bëhemi të padrejtë e mizorë, kur këtë të drejtë ia mbështesim vetvetes. Ne me këtë nuk e ndajmë të drejtën si e drejtë, por vetëm tregojmë se sa të ngushtë dhe të paaftë jemi në të kuptuarit e drejtë të normave Kur‟anore. Pandashmëria e rregullave dhe normave Kura‟nore i dedikohet direkt pandashmërisë së tërësisë së Kur‟anit Gjithdritë të cilin me gjithë mundimet e mëdha që ta përligjin me interesat njerëzore, ata të zhgënjyerit nuk mundën ta bëjnë. Kur‟ani i pafund në dituri, ka ushqim për të gjithë njerëzit dhe për të gjitha kohërat. Ndërsa kohën të cilën e jetojmë, ne si brez njerëzor dhe principet Kur‟anore të cilat i zgjedhim për t‟i zbatuar janë vetëzgjidhja jonë për rrugën më të drejtë. Kjo nuk don të thotë vazhdimisht se është e vetmja e drejtë. Pandashmëria e drejtësisë gjendet në Kur‟anin Fisnik për njeriun e parë deri te ai i fundit. Por drejtësia absolute i takon All-llahut dh.xh,

37 Ajeti 106 i Sures Bekare

105

njeriut i takon ta ndajë dhe gjejë atë(drejtësi) vetëm sa Ai i Gjithëdijshmi i ka caktuar. Kaptinat Kur‟anore përmbajnë norma të shumta për sjelljen dhe veprimin e shëndoshë dhe si duhet të njeriut. Ata edhe kur bëjnë fjalë p.sh. për njeriun e parë Ademin a.s si për shembull në suren Bekare kur u tregoi engjëjve për krijesën e njeriut gjegjësisht Ademit a.s ka norma të cilat për ne paraqesin obligim edhe sot. Ajo që u tha për njeriun e parë, për vetitë e tija, për qëllimet e ardhjes së njeriut në fytyrë të tokës, për rolin e djallit, për diturinë e njeriut etj, janë korniza më e gjerë e Drejtësisë Islame. Të drejtat dhe obligimet e Ademit a.s detyrimisht vlejnë deri edhe për njeriun e fundit në fytyrë të tokës. Nëse marrim Suren e bukur Jusuf, ajo nuk është vetëm një përshkrim me bukuri të hatashme, por është e përmbushur me rregulla dhe udhëzime që më së shumti i duhen njeriut të çdo kohe e hapësire që ndeshet me zilinë, frikën e konkurrencës, padurimin, dëshirën për pushtet etj. Ky lloj i normimit Kuranor nuk ka zgjidhje parciale përmes frikës nga burgu ose dënimi me para. Ai në mënyrën më të plotë jep shembullin i cili i përfshinë të gjitha zgjidhjet për njeriun e gjendur në situatë të këtillë, deri në fund të botës. Gjitha institucionet edukative të botës, të gjitha burgjet, gjykatat, filmat edukativ, shkollat e resocalizimit të gjitha së bashku nuk mund ta ndërtojnë institucionin e drejtësisë Jusuf për ta udhëhequr njeriun deri

106

në ditën e mbrame, si atë që e bëri i Gjithëfuqishmi me përshkrimin e jetës së Jusufit a.s. Një aspekt tjetër që mundohet të prekë principin e pandashmërisë dhe universalitetit është pjesa e ajeteve Kur‟anore që i dedikohen direkt me emër Muhamedit a.s. Të drejtat e tij nuk dallohen nga të drejtat e njerëzve të tjerë si njeri, por nuk duhet të harrojmë se ai Muhamedi a.s. është i dërguari i Zotit të Madhërishëm. Ai, Muhamedi a.s, si Musai a.s. që me shkopin e tij çau detin, si Isa a.s që me shpirtin e shenjtë ngjalli të vdekurin dhe të dërguarit e tjerë, ishte i fuqizuar përmes xhibrilit që i pari ta pranonte dhe praktikonte Shpalljen Kuranin Fisnik. Ky Kur‟an u zbrit në një kohë të pazakontë kur amoraliteti, idhujtaria, ndërgjegjja njerëzore ishin në shkallën më të ulët dhe në mesin e këtillë shoqëror lindi drita Muhamedi a.s që ishte i urdhëruar ta ndriçojë këtë rreth shoqëror. E si mundte të ndriçohet ky rreth shoqëror nëse nuk nisej të ndriçojë terrin më të afërt, zaten ky është edhe ligji më i afërt i fizikës në natyrë! Andaj edhe ajeti Kur‟anor 50 i Sures Ahzab vërteton pazakonshmërinë për një gjendje të pazakonshme e cila siç thamë më lartë u takoi ta zgjidhnin vetëm të dërguarit Muhamedit a.s. All-llahu e porositi të dërguarin për një martesë të këtillë me gratë e rrethit të afërm familjar e fisnor duke e porositur se ”duke qenë kjo 107

vetëm për ty, e jo edhe për besimtarët”. Pse? Duke e ditur se të dërguarit Muhamedit a.s i kishte shkuar koha e martesës normale që si institucion shoqëror ishte realizuar më herët e që do të realizohej më vonë vetëm me një qëllim, që drita e arsyes përmes tij si i dërguar nga Krijuesi, ta shndrisë terrin në rrethin më të afërm. Jo vetëm burrat por edhe gratë të jenë sa më afër tij, që ta ndjejnë dhe shohin vetë të dërguarin Muhamedin a.s që pa kurrëfarë dyshimi të bashkëngjiten në mesazhin e madh për vendosjen e drejtësisë së vetme dhe të pandashme të All-llahut Fuqiplotë. Prandaj me plotë të drejtë do të themi se këto ajete Kur‟anore nuk e ndajnë drejtësinë, si normë që nuk ndahet dhe ndanë në kategori njerëzit më të privilegjuar dhe më pak të privilegjuar, por është pikërisht nisma e pandashmërisë së të drejtës që do të ndriçojë mbarë botën. Nëse do të ishte e kundërta, siç mendojnë të dështuarit, atëherë kjo sjellje e Muhamedit a.s do të kishte marrë kahe tjetër dhe nuk do të kishte qëndruar qenia e tij në majën e ndershmërisë dhe sinqeritetit njerëzor. Sikurse edhe punët tjera të mbara të Muhamedit a.s edhe në ketë rast nuk janë epshi dhe dëshira e tij, por zbatimi i mesazhit nga Krijuesi i vetëm All-llahu dh.xh. që me njeriun direkt t‟ua shpërndajë njerëzve dritën e vet. II-Principi i sjelljes së mundshme jo të detyrueshme përbën bazamentin mbi të cilin është munduar dhe mundohet të ndërtohet 108

drejtësia dhe shteti bashkëkohor. ”Shteti qytetar” ka një dëshirë të madhe që të ngërthej principin e sjelljes së mundshme jo të detyrueshme. Detyrimi i obliguar, qoftë urdhëresë administrative që kushtëzon sjelljen e qytetarit në fusha të caktuara të jetës, qoftë urdhëresë tatimore, ushtarake etj, nënkupton forcën për mospërmbushjen e detyrimit ose mospërmbushja e normës nënkupton largim nga një e drejtë legjitime. Nëse bëjmë fjalë për detyrimin e parë, atë administrativ, në shtetin laik qoftë kapitalist, socialist, demokratik, me ekonomi të tregut ose të planifikuar nuk mund të themeloni marrëdhënie pune ose të hapni punëtori, pse keni mundësi dhe se s‟i pengoni askujt, ju jeni të detyruar t‟u përmbaheni rregullave që ka vendosur pushteti, në të kundërtën ndaj jush ndërmerren masa dhe sanksione. Ju nuk mund të vendosni kurorën me ndonjë person nëse nuk u përmbaheni rregullave të caktuara të administratës. Më nuk ka nevojë që mëtej të elaborojmë për sferën e taksave, tatimeve, doganave, lëvizjen e lirë të qytetarëve ose obligimin ushtarak në shtete socialiste. Principi i formimit dhe funksionimit të shtetit laik gjithmonë ka lëvizur dhe lëviz të drejtat qytetare me kufizime të detyrueshme mbi të cilat arsyetohet interesi i shtetit ose kombit. Vetëm traktati i Medinës në pikën 16 përmban principin e sjelljes së mundshme jo të detyrueshme kur thotë: ”edhe besimtari më i 109

thjeshtë mund ta ofrojë mbrojtjen e duhur” ku e kemi të qartë se edhe në instancën e fundit kur duhet të mbrohet rregulli shoqëror thuhet ”mund të ofrojë mbrojtjen“ e jo se obligohet, jo se sanksionohet, jo se me forcë duhet t‟i merret pasuria etj. Të gjitha shtetet tjera, 195 shtetet e pavarura dhe 75 shtetet e mëvarura38 (Shtetet e botës, Parathënie- Mozaik Knjiga Zagreb 2005) përfshirë edhe shtetet ku praktikohet sheriati Islam, nuk mund ta praktikojnë principin e sjelljes së mundshme, pa detyrim. Kjo pikërisht i dedikohet asaj se njeriu forcën subjektive për të udhëhequr me sendet, dukuritë dhe të mirat si mrekulli nga Krijuesi, ia mbështet vetvetes dhe sillet si krijues dhe sundues i kësaj mrekullie?! Principi i sjelljes së mundshme jo të detyrueshme është lakmia e çdo shteti modern qoftë kapitalist apo socialist, mirëpo normat që imponojnë sjelljet e detyrueshme janë mbi 90% i sajë. Vetë hyrja në cilindo shtet të botës me normat kufitare dhe doganore vërtetojnë se sjellja e detyrueshme është alfa dhe omega e çdo rregullimi shoqëror. Principi i sjelljes së mundshme jo të detyrueshme është edhe një ndër shtyllat e drejtësisë Islame që definohet përmes normave të ndryshme Kur‟anore, e më tipik është :”All-llahu nuk e obligon asnjë njeri përtej mundësisë së tij, atij (njeriut) i takon ajo që e fitoi dhe atij i bie ajo që e 38 Shtetet e botës, Parathënje- Mozaik Knjiga Zagreb 2005

110

meritoi”.39 Pra mundësia e tij është bazamenti i sjelljes dhe veprimit në shoqërinë Islame. Kjo mundësi është nga Krijuesi All-llahu dh.xh. dhe kjo nuk mund të kufizohet nga faktori njeri dhe trillimet e tija për drejtësi jashtë normave Kur‟anore. III-Principi i sjelljes vëllazërore përbën principin e raportit dhe sjelljes shoqërore me humanizmin më të plotë. Ky princip i lidh njerëzit me afërsinë më të ngushtë njerëzore, atë vëllazëroren dhe dihet se çfarë raportesh dhe marrëdhëniesh duhet të prodhojë kjo lidhje. Asnjë sistem shoqëror i deritanishëm nuk i parasheh njerëzit si vëllezër vetëm në pikëpamje të gjinisë njerëzore. Përkundrazi edhe njerëzit e një raca, kombi e feje u ndan nga shtetet laike me qëllimin e vetëm për t‟u sunduar nga një grup njerëzish apo nga një njeri. Shoqëria Islame bën hapin më gjigant botëror, besimtarët në Krijuesin e vetëm dhe të drejtë All-llahun dh.xh. pa dallim kombi e race i njëjëson si vëllezër. Derisa krishterizmi këtë princip mundohet ta kahëzojë si mirësi në raportet mes njeriut ndaj Krijuesit të vetëm All-llahut xh.sh dhe anasjelltas me gabimin se ndan rregullin(shtetin) nga këto raporte, siç do të shohim më vonë(me dëshirën që”Zoti” njeriut mos t‟i pengojë në tokë si sundues). Islami përmes Udhëzimit, Kuranit Plotëdritë udhëzoi dhe urdhëroi se njerëzit në mënyrë të 39 Norma 286 e Sures Bekare

111

detyrueshme janë të barabartë te KrijuesiSunduesi dhe se ata ndaj njëri tjetrit gjithashtu duhet të sillen si vëllezër për çdo send, ashtu siç porositen në Kur‟an. Principi i sjelljes vëllazërore është obligim për ata dhe vetëm me këtë ata e dëshmojnë barazinë ndaj Krijuesit të vetëm. Nuk janë kotë të barabartë te Zoti njerëzit, nëse nuk sillen si të barabartë mes veti?! Zoti nuk ka nevojë për Vete për këtë barazi, ata (njerëzit) kanë nevojë për këtë barazi. Ky princip sot frymon i gjymtuar vetëm aty ku kemi elemente të respektimit të Kur‟anit Famëlartë dhe përbën shembullin e vetëm të normimit të sjelljes mbi këto baza. Myslimani, njeriun që gjendet në rrezik jete ose që ka nevojë urgjente për ndonjë send, nuk e ndihmon se duhet ta ndihmojë vetëm për mëshirë dhe për hir të ndjenjave humanitare që ai i posedon, jo kategorikisht, por se ai për besimtarin e ka obligim dhe normë të sjelljes vëllazërore. Humanizmi dhe mëshira e thjeshtë janë kategori morale që e kategorizojnë atë si sjellje ndaj të tjerëve kur ka mundësi dhe nevojë. Sot ky princip zbatohet me mjaft mangësi nga pjesëtarët e shoqërisë Islame, sepse këtij principi i janë mveshur mjaft lecka të politikës ditore që vërtet kundërshtojnë principin e sjelljes vëllezërore. Nëse veten e quajmë vëllezër mysliman, nuk duhet të udhëhiqemi më me parimet e forcës dhe mbisundimit mbi të tjerët, por botën duhet ta

112

kuptojmë vërtetë si vend të mbushur nga njerëz të një gjaku e të një Krijuesi. Nëse principi i parë (principi i pandasisë së të drejtës dhe universalitetit) ndërton kornizën e sjelljes për njeriun në një shoqëri pa të meta, principi i dytë (principi i sjelljes së mundshme jo të detyrueshme) paraqet trupin në vet kornizën, ndërsa principi i tretë (principi i sjelljes vëllazërore) paraqet shpirtin e funksionimit të tij. Aparati i shoqërisë Islame, mënyra e funksionimit dhe praktikimit të tij janë realitet nëse janë konform tre principeve elementare të kësaj shoqërie. IV-Principi i moslejimit të prishjes së pakusht të rregullit paraqet një ndër principet që paraqesin shenjën njohëse për ndërtimin e shoqërisë Islame. Rregullat në shoqërinë Islame janë rregulla të cilat nuk i ka krijuar njeriu për vete. Ata njeriu i sheh dhe ndjen si të krijuara për atë. Njeriu në këto rregulla nuk gjen kundërthënie dhe elemente që lindin kundërshti mes njerëzve. Sipas këtij principi rregulli gjithmonë është universal dhe gjithënjerëzor. Ai, me asgjë nuk bën dallim mes personit, grupit, fisit apo kombit dhe si i këtillë patjetër të meritojë respektimin e pakusht të tij. Rregullat Kur‟anore për dallim nga normat të cilat i shpikë njeriu ose shoqëria laike nuk lejohen të prishen, sepse ato nuk vendosen me imponim nga jashtë dhe me forcë, por ato vendosen, merren në shpirt, bëhen sjellje me vetëdëshirë. 113

Zbatimi i tyre është shprehje e begatisë, mirësisë dhe zhvillimit të pandërprerë të njeriut, që me asgjë nuk shkaktojnë kundërthënie. Çfarëdo rregulli që shkakton kundërthënie ose kundërshtohet nga kushdo qoftë, don të thotë se nuk është rregull sheriatik. Fatkeqësisht, ky princip, në masë të madhe, kundërshtohet nga njerëzit brenda fesë Islame, ngase rregullat e sheriatit Islam i marrin me anë të imponimit dhe zbatimin e bëjnë po të imponuar?! Çlirimi nga kjo e metë është një ndër detyrat më parësore të Islamit në kohën kur jetojmë.... Para se të japim përgjigje se pse njeriu ynë ka hyrë në këto kurthe të mundohemi të japim përgjigje se pse këto rregulla nuk lejohen të prishen dhe nuk mund të kundërshtohen? Nëse fillojmë nga rregulla e parë me të cilën myslimani e nis raportin me njeriun mysliman përshëndetjen Islame, Selamin ”Paqja dhe mëshira e Zotit qoftë mbi ju”. A mundet të gjenden elemente të cilat lindin kundërshti gjatë këtij akti. Në princip jo! Realisht jo! Sepse nëse promovoni dhe aplikoni paqen te tjetri si mund ai t‟u kundërshtojë juve? Po pse kjo përsëri nuk ndodh në jetë? Vetëm nga shkaku se si rregull atij që e promovon i është imponuar, andaj ky imponim shkakton kundërthënie te tjetri. Njeriu që ka vendosur paqen dhe mëshirën në shpirtin e vet, vetëm ai është i denjë ta bëj këtë. Edhe tjetri që duhet ta pranojë duhet t‟i ketë të përgatitur depot për pranimin e kësaj norme! Elementi i vetëpranimit, vetëdëshirës dhe 114

vetëzbatimit është përcjellës i këtij realizimi. Çelësi i raporteve Islamike apo Selami(Paqja) ka një rëndësi të madhe në zbatimin e jetës në shoqërinë Islamike. Këtë e kam konstatuar me nga një bisedë ku kisha një kundërshtim të hapur nga pjesëtarët e kombit tim mbi mënyrën e të përshëndeturit. Ky grup me këtë rast nuk ma mori përshëndetjen Selamin duke ma bërë të ditur se përshëndetja jonë ”Mirëmëngjesi”, “Mirëdita”, “Mirëmbrëma”, apo ”Tungjatjeta”, është më e afërt dhe e kapshme për ne shqiptarët? Jo, u thashë kategorikisht, kjo nuk është e vërtet! Pasi u shpjegova për domethënien e përshëndetjes i pyeta? A mund të ndjeheni mirë në mëngjes nëse nuk jeni të qetë, nëse ju brengosë diçka nga dikush, kjo poashtu gjatë ditës ose në mbrëmje, në qoftë se ju thonë edhe nga njëqind herë që t‟ju shkoj dita ose mbrëmja mirë ose t‟ju zgjatet jeta? A do të ndodh kjo! Kjo nuk ndodh. Kjo do të ndodh kur njeriu që na ofrohet shpreh dëshirë për Mëshirën e Zotit dhe na ofrohet për të na e hequr çdo brengë me gjithë zemër! Kjo, pra, ndërton raporte të mira! Në këtë moment ata vetë ma pohuan se kjo përshëndetje është sa për sy e faqe dhe kujt nuk intereson se vërtetë do të jesh mirë apo jo. Popujt e botës kanë ndërtuar standarde që shprehin mirësjellje me anë të përshëndetjes, por ato nuk janë kategori e përshëndetjes Islamike që ka për qëllim jo vetëm sjelljen e mirë, por parësore ka krijimin e raportit të 115

shëndoshë për mirëqenie njerëzore. Vetëm përshëndetja e cila ka për qëllim krijimin e raportit të paqes dhe mirëqenies mes njerëzve mund të jetë Islame. Kur kjo përshëndetje do të zbatohet nga shumica, në një shoqëri Islame, kjo do të mundësonte moslejimin e prishjes së pakusht të rregullave të tjera të shoqërisë. Përshëndetjet kombëtare ndoshta do të ishin me vend, por vetëm pas përshëndetjes Islame. Një qasje e njëjtë vlen edhe për normat tjera sheriatike të marrim p.sh. Namazin ose Zekatin si norma që pjesëtari mysliman në mënyrë të pakushtëzuar ia ka bërë vetvetes rregull jete? Këto rregulla jete ai në mënyrë të plotë dhe pakusht i aprovon në jetën e përditshme; E para Namazi në pesë kohët e tij, e vendos rregullin e sjelljes së përgjithshme konform përcaktimit të Krijuesit; kështu në mëngjes përmes lutjes-faljes vendos rregullin e fillimit të ditës, pastaj në mesditë përmes lutjesfaljes vendos pushimin e pas lodhjes, pas mesdite një pauzë përsëri lutje falje, pastaj përfundimin e ditës me lutje-falje dhe sërish pushimin më të gjatë të natës me lutje-falje. Myslimani nuk lejon t‟i prishet ky rregull, sepse në këtë rregull mban kondicionin për jetën e gëzuar me përgjegjësi të zgjedhur. Lidhja e tij ditore me Krijuesin i mundëson praktikimin e përhershëm në jetë të rregullshmërisë Kur‟anore. Këtë falje-lutje e ka mbrojtje dhe udhërrëfim jete njëkohësisht. Në pesë kohët e ditës ai merr frymë me Islam për t‟i ushqyer 116

trurin dhe organet që të zbatojnë dhe kënaqen me përcaktimin e All-llahut të Madhërishëm. Përmes namazit ai vendoset në binarët e përsosmërisë dhe ecë shkallëve të saja në lumturinë e pafund. Ky është rrugëtimi i kësaj bote për njeriun i cili ka marr bekimin e Fuqiplotit. E dyta me Zekatin, ai(njeriu), ia bën vetes obligim, ai nuk detyrohet, ai dëshiron mirëmbajtjen e tjetrit që ka nevojë. Ai së pari ka kënaqësinë e vet që u nënshtrohet këtyre rregullave, pastaj edhe të tjerët shijojnë frytet nga respektimi i këtyre rregullave. Pohimi “Kuranor, Ju është bërë obligim” nuk paralajmëron sanksionin e menjëhershëm, por ka për qëllim t‟i thërret vetëdijes për dobësitë nga moszbatimi. Ky element, siç thamë më parë i mveshet herë-herë padiktueshëm njeriut dhe imponimi bëhet parakusht për prishjen e principit për moslejimin e prishjes së pakusht të rregullit. Kusht për vendosjen e principit për moslejimin e prishjes së pakusht të rregullit është që raporti me te të vendoset pa imponim në kuptimin siç vendosen rregullat e shtetit apo shoqërisë laike. Kjo vlen për zbatuesin dhe tjetrin që hyn në raporte me zbatuesin. Ky ekuilibër mundëson mbajtjen e baraspeshës absolute aq të rëndësishme për ne myslimanët, gjithmonë duke mos harruar se ne këto rregulla nuk i kemi krijuar dhe nuk janë pronë e jona. Njerëzit e kohës së Muhamedit a.s, Hulefai Rashidinët Zoti qoftë i kënaqur me ta,

117

janë të vetmit që peshën se duhet të jenë të sunduar e ndienin njësoj. A thua pse? Vetëm sepse ata për dallim nga pushtetmbajtësit, nuk e deshën dhe nuk e ndjenin sundimin ndaj tjetrit. Ata janë rasti i vetëm në historinë njerëzore që kërkuan të sundoheshin shpirtërisht dhe materialisht nga normat dhe rregullat të cilat i caktoi Krijuesi i Gjithëdijshëm Mëshiruesi Mëshirëploti All-llahu Dhul - Xhelal. Muhamedi a.s. si i Dërguar i Zotit, si askush tjetër me përpikëri zbatoi Principin e moslejimit të prishjes së pakusht të rregullit dhe përdëftoi se është shtylla mbajtëse e shoqërisë Islame për mbarë botën njerëzore. Ky princip si shembull u realizua pa imponime dhe hodhi poshtë të gjitha regjimet dhe sistemet e kalbura. Na duket mjaftë interesante dhe disi e pakapshme nga kjo kohë pse njerëzit që kishin pranuar t‟i sundojë pushteti i Islamit, me asgjë nuk kundërshtoheshin mes veti por vetëm këshilloheshin për të mira. Disiplina dhe morali i njerëzve që zbatonin principin e moslejimit të prishjes së pakusht të rregullit në sistemin Islamik nuk ka lënë asnjë hapësirë që lindë kundërthënie mes veti, pse? Ky princip në mënyrë absolute kundërshton elementin e sundimit, sepse në këtë paraqitje të gjithë kishin dëshirën sa më shumë të sundoheshin nga normat Kur‟anore. Zbehja e këtij elementi pas kohës së Muhamedit a.s është pikërisht futja e elementeve të sundimit nga vetë njeriu në zbatimin e pakusht të rregullit. Derisa

118

shembëlltyra e vetme e njerëzimit Muhamedi a.s me këtë princip afroi kundërshtarët më të ashpër në Islam. Mungesa e këtij elementi te myslimanët përreth Aliut r.a dhe Muaviut solli ndarjen e madhe që sot e kësaj dite kullon gjak nga trupi i Islamit. Zbatimi këtij principi është i largët edhe për udhëheqësit e sotëm Islamikë, të cilët elementet e sundimit njeri i kanë mbështjellë me principet e moslejimit të prishjes së pakusht të rregullit dhe sundojnë më keq se shtetet laike. Ky princip lidhet ngushtë me Principi e sanksionimit në Ditën e Gjykimit sepse kjo vërteton se rregulli nuk duhet dhe nuk guxon të prishet sepse ai është i pagabueshëm dhe se ata të cilët sipas pikës 24 e prishin rregullin, ose ai që e ndihmon ose e strehon kriminelin, ai do të ndeshet me dënimin më të rëndë në ditën e gjykimit, mallkimin e All-llahut. Domethënë sanksioni më i madh qëndron kundrejt moslejimit të prishjes së pakusht të rregullit. Ky raport flakë hamendjet se njeriu është ai që përfundimisht mund të sanksionojë përfundimisht moslejimin e prishjes së pakusht të rregullit. V).Principi i Bashkësive të barabarta del po nga pika 27 e traktatit ku thuhet:” Çifutët e Beni Aufëve janë një bashkësi me besimtarët; ata ndjekin fenë e tyre, kurse besimtarët të vetën, qofshin vetë ata apo klientët e tyre përpos atyre të cilët bëjnë

119

krime dhe padrejtësi, ai e dëmton vetëm veten dhe familjen e tij”. Ky princip, përkundër rregullimit shtetëror, të gjitha sistemeve shtetërore të deritanishme u jep mënyrën e vetme dhe të drejt të zgjidhjes së çështjeve mes bashkësive etnike dhe fetare të ndryshme. Kjo, përkundër faktit se shtetet laike dhe ato me kamuflim sheriatik Islam, deri tani me padituritë e tyre dhe me dëshirën e mbisundimit të një populli mbi një populli tjetër sidomos të fesë dhe kombit tjetër, e ndërtuan filozofinë e ekzistimit të tyre. Edhe sot kur bota i ka sytë te zënka historike mes arabëve palestinezë dhe çifutëve izraelitë, zgjidhja e vetme është traktati i Muhamedit a.s që mundëson jetën në një bashkësi mes kombeve të ndryshme dhe feve të ndryshme. Pjesëtarët e shoqërisë Islame të cilët propagojnë dhe praktikojnë dhunën në zgjidhjen e çështjeve kontestuese mes kombeve dhe feve jo që kanë për ta zgjidhur, por duhet të dinë se kanë në dorë çelësin e të tjerëve i cili gjatë historisë vetëm se ka ashpërsuar dhe shkatërruar popuj dhe kombe. Shenjat dhe elementet tjera njohëse të shoqërisë Islame përballë atyre të shtetit laik Elementi i vetësundimit si element esencial i shoqërisë Islame dhe dallues nga sistemet tjera e ngre këtë sistem në nivelin e

120

vlerave tjetërfare në kuptimin e themelimit të shoqërisë njerëzore. Tani organizimi i njerëzve nuk fillon nga sundimi me tepricën e prodhimit as nga ideologjia se një program i caktuar do të mundësojë sundimin e drejtë me masën e gjerë të popullit. Tani qëllimi i individit me atë edhe i shoqërisë apo shtetit nuk është” jeta mondane ku luani gjuan vetëm për vete, kurse prej mbeturinave të gjahut të tij jetojnë qindra egërsira tjera”40parafrazuar sipas Ebi el-Hasen Alij El-Hasenij En Nedvij (Dy pasqyrime të kundërta të shiitëve imamitë) por është e kundërta ku autori i njëjte po në ketë punim citon poetin e madh Islam Muhamed Ikballin për sjelljen e dritës së njerëzimit Muhamedin a.s.”Me të vërtet besimtari është rob i Allllahut, xhel-leshanuhu, me origjinë prej dheu, me cilësi që janë nga drita, me veti që ia dhuroi All-llahu xh.sh është i pavarur nga krijesat tjera, ka lakmi e pangopësi të kufizuar, synimet dhe ambiciet e tij janë shumë të vlefshme, atij i është falur dashuria dhe bukuria: është i sjellshëm i afrueshëm në bisedë, i fuqishëm, aktiv në punë, i pastër shpirtërisht, zemërgjerë në paqe e në luftë, besimi i tij është pika qendrore rreth së cilës sillet bota, çdo gjë përveç besimit për të është fantazi, dyshim, trillim, besëtytni”41 kuptim metaforik”(Po aty fq.31). Edhe ky citat na e bën me dije se kemi 40 Libri Dy pasqyryrime të Kundërta midis sunitëve dhe shiitve imamit fq.22 41 Libri Dy pasqyryrime të Kundërta midis sunitëve dhe shiitve imamit fq.31

121

zhvendosje esenciale të gjërave. Personi mbi të cilin do të ushtrohet norma shpallet vetë rob. Ai (njeriu i shoqërisë Islame) vetë i nënshtrohet mekanizmit të sundimit shoqëror ose ligjshmërisë së përsosur. Po pse themi mekanizëm shoqëror i ligjshmërisë së përsosur? Sepse mekanizmi i mbretërimit të ligjeve apo normave të përsosura, nuk dalin nga ai (njeriu), por nga ai që e përsosi atë dhe e bëri zëvendës në fytyrë të tokës, pra nga vetë Krijuesi Fuqiplotë. Ai, pra All-llahu i Pagabueshëm, është ai i Cili e udhëzoi se ç‟është e mira dhe ç‟është e keqja e tij, si sjellje dhe veprim në këtë botë. Elementi i vetësundimit mund të arrihet vetëm kur njeriu e ka kuptuar krijimin dhe qëllimin e krijimit nga All-llahu i Gjithëdijshëm. Ai(njeriu) së pari normën e krijimit të tij e dijë dhe e pranon për normë elementare. Pasi ai ka krijuesin e vetë(Zotin Krijues) dhe ka kuptuar fuqinë e Tij, atij (njeriut) nuk i lë përshtypje sundimi tij, sepse ai don të jetë i sunduar. Elementi i vetësundimit është element i cili apriori ka përjashtuar forcën dhe dëshirën e sundimit. Këto elemente shpesh përzihen nga pjesëtarët e shoqërisë Islame me dëshirën e sundimit të normës Islame nga vetë njeriu. Kjo përzierje vazhdimisht bëhet nëse elementi i vetësundimit nuk është arritur nga vetvetja, por kjo bindje na imponohet nga njerëz që ende vetë nuk e kanë arritur elementin e vetësundimit. Përshkrimeve për cilësitë e bukura më lartë të poetit për Muhamedin a.s u prijnë vetësundimi-

122

vetënënshtrimi me armën kryesore të realizimit, Besimin. Në botën bashkëkohore te pjesëtarët e fesë Islame me të madhe mungon elementi i vetësundimit që është elementi bazë për vendosjen e shoqërisë së vërtetë Islame. Prandaj, ne çalojmë që në start sepse mungesa e elementit të vetësundimit krijon hapësirë për elementin e të sunduarit dhe ky detyrimisht tërheq forcën, e forca është element i shtetit laik dhe jo i shoqërisë Islame. Myslimanët për këtë çështje i dëgjoj të thonë ”Po ata na sundojnë me forcë (duke aluduar në shtetet laike, pabesimtarët, krishterët, jehuditë e tjerë dhe ne jemi të detyruar ta përdorim forcën mbi ta”. Kjo në shikim të parë duket e kapshme dhe e thjeshtë, por nuk është ashtu. Islami në parim nuk pranohet me forcë, shoqëria Islame nuk mund të ndërtohet me forcë, nëse mungon elementi i vetësundimit dhe vetënënshtrimit, ne nuk mundohemi të ndërtojmë, as që bëhet fjalë të luftojmë edhe në kuptimin më të gjerë të fjalës për shoqëri Islame. Përveç se shoqërisë Islame nuk i përket të sunduarit nga njerëzit saj, nuk i përkasin edhe kufijtë?! Pse? A thua vetëm për të mos e kufizuar Islamin që të funksionojë në çdo pjesë të rruzullit tokësor? Jo vetëm atë! Fjala shtet jo rastësisht nuk figuron në Kur‟anin Famëlartë. Prej këtu dalin një numër përfundimesh ose konkludimesh. Organizimi i jetës nëpër qytete, fshatra, familje dhe fise si bashkësi organizative, është i

123

përfshirë me norma të Kur‟anit Fisnik dhe çdo kornizë tjetër do ta ngushtonte zbatimin dhe përhapjen e Islamit si rregullim universal i pagabueshëm. Grekët e vjetër, para dymijë e pesëqind vjetëve, e konstituuan Polisin shtetinqytet me siguri të shtyrë nga librat e shenjtë të mëparshëm, mirëpo ata këtë e shndërruan në dëshira të sundimit të shumë zotëve dhe krijuesve dhe u përdor si pronë e fiseve dhe parive të tyre. Është shumë kuptimplote që rregullat e një shoqërie njerëzore të jenë më të afërta për njerëzit e një qyteti, fshati dhe familje sepse interesat e tyre me të vërtet mund të jenë të afërta dhe të njësuara për këto grupe njerëzish. All-llahu Fuqiplotë është i njoftuar për të arriturat tona si njerëz dhe nuk na ka lënë as të vetmin dyshim se format e lartpërmendura mund të jenë dobiprurëse për vetë njeriun. Andaj All-llahu Fuqiplotë nuk ia ka lënë njeriut fuqinë e konstituimit të formës së organizimit dhe udhëheqjes, sepse e ka ditur se pas saj në një farë mënyre do të paraqitet sundimi ndaj tjetrit ose ndaj vetë atij. Edhe shtetet të cilat formalisht janë me rregullim sheriatik Islam, nuk janë imune ndaj kësaj dobësie njerëzore. Nuk mund të ketë mendje më të ndritur se dituria e All-llahut e shkrirë në udhëzimin e pagabueshëm dhe të lehtë për zbatim Kuranin Famëlartë. Gabimi më i madh që po bën edhe sot njerëzimi ku formalisht proklamohet sheriati si

124

rregullshmëri, është se nuk po mund ta identifikojnë drejtësinë me Kuranin Famëlartë, me zbatimin e dispozitave të Tij. Fjala e shenjtë si rregull për veprim në Islam, duhet të kuptohet dhe zbatohet në mënyrë direkte nga njeriu dhe vetëm kështu ai bëhet anëtar i shoqërisë së zbatimit hyjnor ,d.m.th. të shoqërisë Islame. I përjashtuar është çdo ndërmjetësim si udhëzues ose detyrues i zbatimit të rregullit të gjithëmbarshëm. Kjo thamë ka ndodhur një herë dhe më nuk po ndodhë, pse? Muhamedin a.s e panë bashkëkohësit e vet se si zbatohej Kurani i Ndritshëm. Më pas njerëzit filluan të harrojnë se ai Muhamedi s.a.v.s, nuk shpiku rregulla prej tij(Kur‟anit) që plotësojnë dëshirat e njerëzve. Këto dëshira mund të burojnë interesa të ndryshme që në thelb nuk janë Islame. Profesor Jusuf Kardavi në librin e tij”Ku qëndron problemi” me plot kuptim shprehet ”Se më të rrezikshëm janë ata të cilët manipulojnë me interesin e përgjithshëm dhe dinë ta identifikojnë veten me atë interes, e ai mund të jetë në kundërshtim me normat Islame”. Njerëzit ose dijetarët nuk e kanë kuptuar ose nuk duan ta kuptojnë se roli udhëheqës i përkryer për njerëzimin, nëpërmjet zbatimit të rregullativës Kur‟anore i takon vetëm Muhamedit s.a.v.s. Kjo udhëheqje është e zbatueshmërisë së plotë të normave Kuranore. Ajo nuk nënkupton vetëm udhëzimin e thjeshtë në atë që duhet të bëhet,

125

por parësore ka zbatimin e përpiktë të normës nga vetë udhëheqësi i saj. Në kuptimin figurativ njeriu në Islam është shtet në vete, por me një dallim mjaftë thelbësor, se vendimet sillen në radhë të parë për veten e tij e mandej për të tjerët. Në librat krishtere, gjegjësisht në literaturën biblike, shteti ka një trajtim tjetër nga Islami. Këtë formë njeriu e ka përfshirë në Letrat drejtuar bashkësisë së Romës 13:1-3 ku thuhet: ”Secili duhet t’i bindet pushtetit të shtetit, sepse nuk ka pushtet shtetëror që nuk vendosi Perëndia. Prandaj” kush ngre krye kundër pushtetit shtetëror, e kundërshton rendin e vendosur nga Perëndia dhe për këtë do të dënohet”. Sado që të jemi seriozë kjo qasje na bën të qeshemi. Sepse të gjithë e dimë se çka kanë shkaktuar shtetet me veprimin e deritashëm. Po ta zëmë se thënia e Apostull Palit vlen për shtetet deri në kohën e Isaut a.s., përsëri kemi të njëjtën gjë, sepse as deri më atëherë historia nuk njeh shtet që shëmbëlleu me mirësi për të gjithë. Letra e lartpërmendur s‟do mend se përmban djallëzinë njerëzore, sepse në bazë të kësaj imperatori i Romës, Konstatin, promovoi bashkimin e pushtetit dhe fesë krishtere dhe përgëzoi e pagëzoi Silvestarin si ndihmës në v. 324.42 Nëse Pali ka të drejtë atëherë perëndia sipas tyre del si veprimtar i keq, sepse mes shteteve dhe njerëzve të shtetit u derdh aq gjak dhe u bën aq 42 Dr.Smila Avramov Libri- Opus Dei fq.25

126

shkatërrime. Kjo ka ndodhur edhe ndodh, sepse njeriu vazhdon që përmes gjerave të shenjta ta zbatojë sundimin e vet të egër. Në emër të kësaj që u përmend pak më lartë lindën kryqëzatat, hebraizmi shtetëror, nacizmi gjerman dhe rryma të tjera që i shkaktuan dëme të mëdha njerëzimit. Në fushën e shkencës juridike se i kujt është shteti si problematikë, më së miri e ka definuar përfaqësuesi më eminent i teorisë së normativizmit juridik Hans Kellzen” shteti është një tërësi e një sistemi prej normash juridike që përcaktojnë në çfarë kushtesh duhet të bëhet detyrimi i njeriut nga njeriu… dhe shteti është personifikim i rendit juridik”.43 Ky definim është mjaft real, porse ideologjitë e kanë quajtur si defimin brutalnatyror, sepse sipas tyre së paku shteti mbron një interes të një shumice. Kjo është e vërtetë, pse? Shteti i socializmit ngre në piedestal interesin e klasës së të shtypurve dhe krijon mekanizma se si duhet të merret dhe të mbrohet ky interes. Pastaj jemi dëshmitar se si ky shtet shndërrohet në aparaturë që jeton në kurriz të klasës punëtore. Shteti Socialist Sovjetik Rus dhe shtetet e tjera të shkatërruara socialiste tregojnë qartë se çfarë interesi mbronin ata. Në aspektin teorik të gjitha kushtetutat e shteteve socialiste në Evropë në fillim të definimit të karakteristikave të shtetit të tyre, përcaktojnë se shteti i tyre rus, ish jugosllav, bullgar, polak, rumun, shqiptar e 43 Dr.Stevan Gaber,Teorija na drzhava i pravo fq 106

127

tjerë përmban orientimin nacional ose edhe kur e përdor termin ”popull”, kjo i dedikohet shumicës nacionale si përbërje e asaj popullate. Kjo që cekëm më lartë domethënë se edhe ata sikur shtetet borgjeze mbanin kurorën nacionale gjoja të interesit të qytetarit. Ndryshimi është vetëm se ekonomia, prodhimi, udhëhiqet nga klasa punëtore e atij nacionaliteti. Pasi kombi është interes primar në themelimin e çdo shteti borgjez apo socialist, vetvetiu edhe nëse është kushtimisht deri në fund i sinqertë(që s‟është asnjëherë realisht)se brenda do të zbatojë drejtësi, përsëri është pengesë për vetë atë, sepse njerëzit i vendos në një veprim të detyruar që nuk është vullnet i tyre. Edhe elementi nacional edhe elementi i kapitalit si udhëheqje, nuk kanë mundur të rrezatojnë drejtësi për të gjithë njerëzit e një vendi. Shtetin laik çdo here e kanë ndjekur elementi i të kënaqurve dhe të pakënaqurve. Teoria marksiste që tentonte një barazi të plotë qytetare përmes shlyerjes së kufirit mes të kënaqurve dhe të pakënaqurve me barazinë e plotë ekonomike dhe sociale, vetëm me marrjen në dorë të shtetit dhe kapitalit nga klasa punëtore, është gjithaq naive dhe utopike, pasi elementet e shoqërisë pa klasa në mënyrë evolutive ose revolucionare mundohet t‟i ngrejë nga ligjshmëritë kundërthënëse. Antagonizmat shoqërorë që prunë themelimin e shtetit nuk mund të jenë bazë për shuarjen e shtetit.

128

Gabimi më i madh është të mendohet se njeriu mund të jetë ai që do t‟i vendosë vetes bagazhin e prodhimit universal të bollshëm për të gjithë, ose udhëheqjes universale të kënaqshme për të gjithë. Për ne është e qartë se Marksi e ka parë fuqinë e Zotin për veprime pa kundërshti si në aspektin shoqëror edhe ekonomik, mirëpo, gabimi i tij është se këtë veprim të të Madhit Krijues të pashoqë, ia bartë vetes ose njeriut si qenie që mund të organizohet shoqërisht. Përsëri jemi të detyruar të përsërisim se as superstruktura shoqërore(mekanizmi shtetëror) as baza ekonomike, nuk mund të prodhojnë vlera universale dhe gjithëpërfshirëse për gjithë njerëzit. Shteti ka në esencë veprimin e detyruar. Këtë detyrim e flakë denjësisht vetëm Kurani Gjithndritës i cili shoqërisë Islame i paraprinë me porosinë, ftesën dhe obligimin” Në fe nuk ka dhunë është sqaruar e vërteta nga e kota.44 Shoqëria Islame ka bazament ndërtimin e shoqërisë të vërtetë njerëzore pa dhunë dhe ajo nuk lejon që e kundërta t‟i mveshet asaj. Kjo me të vërtetë është shumë rëndë të kuptohet dhe zbatohet sot, sepse, trendet laike të shteteve ishin përcjellëse në praktikimin e Islamit edhe në periudhat e lulëzimit më të madh shoqërorë. Ato elemente përcjellëse sot janë pengesa kryesore, sepse mbarë njerëzimi masovikisht dhe në çdo kontinent, nuk e kap si të patjetërsueshme dhe deri në fund të dobishme praktikimin e 44 Ajeti 256 i Sures Bekare

129

normave të shoqërisë Islame. Për njeriun që nuk është i afërt shpirtërisht me dispozitat e Kur‟anit Fisnik, që merr parasysh jetën e tashme të shoqërisë Islame, ose atë kur ajo u ngrit dhe rrënua po nga elementet e shtetit laik, kjo është mjaftë e mundimshme. Kjo kundërthënie aktuale ky zinxhir që po na ndanë nga aprovimi i shoqërisë së përsosur duhet ta pësojë ndeshjen me hapin e pare, e kjo është që ta flakë veprimin e detyruar. Ky organizëm për moment bartë elementet e veprimit të detyruar dhe njerëzit nga naiviteti çuditen pse s‟mund të mishërohen me sistemin të cilin na e Urdhëroi vetëm se Krijuesi dhe Zbuluesi i çdo çështjeje në fytyrë të tokës. Veprimi i detyruar është një trekëndësh interesant që ngërthen rregulla: ndaj vetvetesprej vetvetes, prej dikujt-ndaj vetvetes dhe prej vetes-ndaj dikujt. Për ta qartësuar më tej rrugën tonë, do ta shkoqisim edhe diçka që ta njohim edhe më mirë, se çdo me thënë veprimi i detyruar dhe ku qëndron kundërpesha e Islamit? Ky veprim i detyruar është bazamenti i elementit shfrytëzues në një shtet dhe kjo e metë është pa përjashtime në kuptimin gjeografik dhe kohor. Këtë dukuri fillimisht do ta shohim nga caktimi i taksës shtetërore si tatim për gjëra të ndryshme me të cilat ushqehet dhe mbahet aparati shtetëror. Edhe pse deklarativisht shteti thotë se të dhënat ndaj shtetit shfrytëzohen për mirëqenien e përgjithshme, në praktikë ndodh pikërisht e

130

kundërta, se këto i shfrytëzon ai i cili udhëheq me aparatin e shtetit dhe ekonomizon me shtetin. Këtu kemi një mashtrim të popullit, gjithashtu parësor, sepse të mirat e veta që ai i prodhon, posedon dhe meriton, ia servon pushteti në formë që e bën të mendojë se gjoja i shërben atij. Kjo është thika që ndan shfrytëzuesin prej të shfrytëzuarit. “Kapitali” i Marksit në mënyrë të thuktë dhe të plotë jep sqarime për shfrytëzimin e punës së punëtorit në kapitalizëm. Teprica e prodhimit dhe mbivlera si elemente kyçe mbi të cilat ngrihet superstruktura(shteti) elaborohen bindshëm se shteti i shfrytëzon njerëzit e tij. Por Marksi Engelsi dhe Lenini s‟e patën parasysh se me elemente të njëjta të shtetit kapitalist nuk do të ndërtohet barazia e vërtetë mes njerëzve. Atyre me qëllim apo pa të, nuk u është e qartë, se mohimi i atij sistemi, do të bëhet baza e ngritjes me elemente të njëjta edhe e sistemit të ardhshëm. Në emër të popullit këtë rol nga kapitalistët e morën ushtria, policia, partia komuniste, kongresi, parlamenti, lidhja socialiste etj. Por çka paraqesin normat Kur‟anore dhe në çka bazohet sistemi Islamik? Me çka i kundërvihet sistemi Islamik sistemit laik? Sipas normave Kur‟anore njeriu është i lindur që të bashkëjetojë dhe bashkëveprojë me tjetrin sipas rregullave të caktuara. Ai(njeriu) si kategori nuk ka asnjë bagazh që duhet të orientohet ose orientoj dikë, për shkak se don apo nuk don ai. Baza materiale e jetesës nuk

131

paraqet bazamentin e vendosjes në shoqëri. Me pavarësinë e plotë të manipulimit me kapitalin ai vetë i vendos obligime vetvetes. Ky sistem njeriun e ka absolutizuar në vetëqenie, vetëveprim dhe vetëobligim. Ai mund të krijojë, prodhojë dhe të hyjë në marrëdhënie që eventualisht mund t‟ia kufizojë natyra e ndërtimit të tij fizik dhe psikik, rrethanat e natyrës, por për këtë sistem nuk janë meritor njerëzit. Dikush mund të thotë se edhe pseudomaterialistët Sen Simoni dhe Tomazo Kampanella këtë veprim e preferonin! Ne japim përgjigje se ndonjëherë njeriu edhe pse pa e udhëzuar, e përqafon të vërtetën, kjo nuk vlen për ata, sepse ato edhe pse s‟e kishin pasur mundësi ta lexojnë Udhëzimin, dëshironin një jetë pa obligime së pari për vetveten mandej edhe për të tjerët. Islami si sistem nuk paraqet shoqërinë ideale pa pengesa, pa kundërthënie e kështu me radhë. Por natyrshmërinë e sjelljes dhe veprimit ndaj vetes dhe të tjerëve nuk ia le në pronë dhe përgjegjësi njeriut si normë rregulluese. Kjo qasje e vendos njeriun në një pozitë të paprekshme për të drejtat dhe obligimet e tij. Ato as merren prej tij, as mund t‟i barten tjetrit. E drejta e njeriut, është që të merret me gjithçka që ai ka mundësi. Kjo e drejtë aq e përgjithshme a thua ku ndalet? Ajo natyrisht se ndalet aty ku ndalen mundësitë e veprimit dhe mundësisë së tij, ku ajo më nuk përket me realitetin e shëndoshë dhe të arsyeshëm. Dhe kështu në çdo nisje dhe ndalje

132

të veprimit apo mundësisë, kjo i prodhon obligimin e tij, së pari ndaj vetvetes. Dhe kjo mundësi veprimi e ndalje mbështet vetëm në përcaktimin absolut të Krijuesit të tij. Për dallim nga aparati shtetërorë i cili me mekanizma të detyrimit e ushtron të drejtën dhe obligimin, në sheriatin Islam e drejta e vet njeriut zbatohet si obligim pa ndërmjetësim nga vet njeriu. Dhe çdokush i cili mëton lirinë e plotë, me plotë të drejtë do të konstatojë, se ky është një akt civilizues të cilin e pranon njeriu i cili ka larguar prej vetes lakminë e sundimit mbi tjetrin ose ka flakur çdo lloj epërsie, që atë e bën të lumtur në një farë mënyre. Ky akt konsideroj se është një segment i rëndësishëm për tejkalimin e kurtheve të jetës dhe afrimin te jeta kuptimplote. Ky element është i vetëm që imponon bashkëjetesë ose bashkëveprime të pakushtëzuara. Ky bashkë-veprim dhe kjo bashkëjetesë nuk preket me detyrimin nga njeriu. Ai është akt i vetëzgjedhjes morale, që si normë i nënshtrohet fuqisë së Krijuesit, duke bërë një llogari dykahëshe për njeriun. Në njërën anë; mirëqenia dhe harmonia mes atij, njerëzve të tjerë dhe natyrës, është rregulluar ashtu që siguron lumturi të përhershme dhe harmoni të qëndrueshme dhe në anën tjetër; përgatitë llogarinë për jetën e amshueshme, ku lumturia dhe harmonia nuk preken me asgjë dhe ku njeriu i takon përsosmërisë. Mes normave Kur‟anore që vlejnë në këtë botë dhe atyre që vlejnë në botën e amshueshme ekziston

133

një dallim qenësorë. Në këtë botë ta quajmë reale në krahasim me atë të amshueshmen që mund ta konsiderojmë si ideale në moment, vlejnë norma të cilat gjatë zbatimit u janë ekspozuar ndikimeve të ndryshme, që mund të vijnë nga jashtë ose të dalin nga brendia jonë ose në të njëjtën kohë nga të dyja. Kjo e fundit u dedikohet ndikimeve të djallit, ndikimeve të njerëzve, gjallesave të ndryshme ose dukurive të ndryshme nga bota e gjallë ose e vdekur. Në botën e ardhshme që për moment është ideale, e që jemi të bindur se do të bëhet realitet, nuk ka ndikime. Atje në mënyrë të pasosur vlejnë gëzimi dhe kënaqësia shpirtërore. Ajo që do të ndodhë pas Ditës së Madhe të Gjykimit është provimi që do të vërtetojë shkallën e përsosmërisë që e ka fituar njeriu. Për këtë të fundit ne nuk do të flasim, pasi kemi thënë se për përsosmëri nuk ka definicion. Ne çdo ditë orvatemi që të jemi sa më të përsosur, kjo vlen edhe për personat dhe subjektet organizative. Dhe kjo përsosmëri për çdo veprim ose mosveprim na tregon se kur ne i shpikim rregullat e veprimit, kjo është e pamundur të realizohet. Kur flasim për njeriun si qenie individuale, ai çdo herë e ka kërkuar dhe është munduar të gjejë lirinë e vetë personale. Ky konstatim nuk vlen kur flasim për njeriun si qenie shoqërore të aparatizuar ose të vënë nën shërbim të tij. Kjo sepse, në këtë rast, për t`u shoqërorizuar njeriu është i detyruar ta privoj të drejtën nga vetja, ose të heq dorë nga disa gjëra

134

personale. Kjo do të vërtetojë mesazhin madhor të Kur‟anit Fisnik nëpërmjet të cilit për të drejtat dhe detyrimet në jetë obligohet personi e jo fisi, grupi i njerëzve ose formacioni më i gjerë shoqëror. Njeriu që me lindje e merr të drejtën e jetesës dhe te vepruesit në fytyrë të tokës. Ai lind vetëm. E ka të drejtë nga Zoti! Lind për të jetuar në shoqëri njerëzit me të tjerët. E ka obligim nga Zoti! Ai ka pamjen e vetë të pakrahasueshme me njerëzit e tjerë. Ka shpirtin e vet krejtësisht të veçantë nga të tjerët. Ka aftësitë që nuk barazohen në asgjë me personin tjetër. Ai është i mbrojtur dhe furnizuar, ai posedon gjithçka që ka dashur Krijuesi i Vet!. Këto janë të drejtat e tija absolute. Këto të drejta ia ka dhënë vetëm Supremi i absolutizmit, All-llahu i Gjithëfuqishëm. Personi në shoqërinë Islame mbrohet kategorikisht pa përjashtime, d.m.th nuk ka shabllone. Grupet, fiset, kombet pikë se pari nuk janë të privilegjuara me të drejta të njësuara si në shtetet laike. Dallimet në të drejta dhe obligime të grupeve në Islam janë dallime vetëm që përfshijnë karakteristikat e tyre të veçanta. Ndërsa ndarja në dy kategori, me kahe të kundërta si qenie shoqërore, në të shpëtuar dhe të humbur, është ndarje që shprehë vetëm aspektin obligues të njeriut, që ka ndaj Krijuesit dhe Udhërrëfyesit të vetë. Në këtë kuptim grupet njerëzore ose formacioni i gjerë përmendet në Kur‟anin Fisnik vetëm në aspektin e sanksionimit ose ndëshkimit në këtë

135

botë dhe në botën tjetër. Si për shembull popullit të Nuhit a.s, Musait a.s, Hudit a.s, Salihut a.s, Shuajbit a.s, Lutit a.s, e tjerë. (Sure.Shuaraë). Në pikë të parë na nevojitet të nxjerrim tezën se njeriu si qenie personale kërkon lirinë e plotë me çdo kusht. Dhe këtë liri e ka të siguruar. Me këtë liri mban përgjegjësi, që atij i rezulton obligime të shumta për gjatë gjithë jetës. Mes lirisë, sigurisë, obligimeve dhe Ditës së Llogarisë së Madhe qëndron Sheriati Islam që përmban rregulla që ia mbrojnë lirinë, sigurinë, që të përmbushë obligimet, që i mundësojnë Ditën e madhe ta kuptojë, ta ndejë, në mënyrë të plotë Absolutizmin e Kënaqësisë (kategori më e lartë e shpërblimit në botën e ardhshme), që do t‟i vazhdojë në amshim. O Zot na siguro në këtë rrugë! Dhe e kemi të qartë se njeriut në këtë botë nuk i nevojiten kufijtë shtetërorë, se ata vetëm që e kufizojnë lirinë e tij personale. Kufijtë dhe mekanizmat e aparatit shtetërorë janë vetëm mekanizma të cilat e kufizojnë lirinë personale të njeriut me pretekst të rrejshëm, se kjo bëhet për një të mirë më të madhe. Gjeneza e ekzistimit të shtetit laik (shtet Islam sipas botëkuptimit tonë nuk mund të ketë, ekziston bota Islame dhe shoqëria Islame e cila përfshin gjithë rruzullin tokësor) është në kundërshtim me normimin Kur‟anor, për të cilin ushtrimi i çfarëdo pushteti laik njerëzor ndaj një territori të caktuar dhe popullate të caktuar është i

136

pakapshëm dhe i huaj. Organizimi i Shoqërisë Islame në kohën e Muhamedit a.s nuk mbështeteshe tek këto elemente. Të marrim shembullin më tipik. Arabët, nuk ishin të ndarë në dhjetëra shtete me popullatë Islame. Jeta e myslimanëve arabë nuk ishte e organizuar në pushtete të ndara. Organizimi i shoqërisë Islame në qytete të caktuara nuk njeh asnjëfarë dallimi dhe mënyre në praktikimin e normave të saja. Kundrejt kësaj kemi konstatimin se ekzistimi i shtetit laik ka për detyrë dhe qëllim mbrojtjen e interesave të grupit kombit, qytetit apo shtetit që dallon, në formë dhe brendi, në zbatimin e normave juridike etj.. Në anën tjetër përsëri gjeneza e normativit Kur‟anor plotësohet me lirinë kuptimplote të personit të orientuar në kënaqësi të shumëfishta shpirtërore dhe fizike të kufizuar vetëm me shkaktimin e dëmit ndaj vetes, tjetrit ose tjerëve. Dallimi ndërmjet shoqërisë Islame dhe shtetit laik tani më është i dukshëm, pasi mbështetet në këto parime: E para(shoqëria Islame), ka për qëllim parësor nënshtrimin pa dhunë, përmes bindjes, ndaj ligjshmërive shoqërore dhe të natyrës, si përcaktim i Krijuesit përmes librave të shenjtë, pa asnjëfarë kufiri dhe dallimi. E dyta (shteti laik) nënshtrimin për interesat e njeriut, mbretit, partisë, shtetit me dhunë dhe në territor të caktuar. Kjo ndarje përbën dallimin esencial të shoqërisë Islame dhe shtetit në rrafshin e ndërtimit apo rregullimit të raporteve mes

137

njerëzve. Në shoqërinë Islame njeriu urdhërohet të bashkëjetojë të rregullojë raporte me njerëzit e tjerë, në fushat e ndryshme të jetës në bazë të lirisë personale. Në shtetin laik ai detyrohet lirinë personale ta privojë dhe shkëmbejë gjoja se me një liri për njerëzit e tjerë. Në shoqërinë Islame kjo liri i garantohet vetëm atij dhe jo grupit ose formacionit më të gjerë. Nëse bëjmë pyetje pse? kemi përgjigje: Sepse liria është akt personal që lidhet direkt me vetitë specifike të shpirtit të tij të dhuruar nga Krijuesi i tij. Me këtë në princip kundërshtojmë laicizmin juridik që imponon se si duhet të jetojë çdo njeri duke i vënë principe dhe norma të cilat kundërshtojnë të vepruarit dhe të jetuarit e lirë në kuptimin e plotë të fjalës. Askush s‟ka të drejtë të imponojë ose të ndërmjetësojë se si duhet të jetojë njeriu. Sepse me këtë mohohen aftësitë e tija të dhuruara nga Zoti dh.xh. Liria personale lidhet me mënyrën e të jetuarit, të punuarit, të pushuarit, të ecurit, të ngrënit, të biseduarit, të dashuruarit, të hidhëruarit, të komunikuarit e kështu me radhë. Shpirti i njeriut si lëvizës i të gjitha gjërave është unikat dhe këtë të vërtetë absolute e kuptojnë vërtetë, vetëm të udhëzuarit me veprat e Krijuesit. Cili njeri është i ngjashëm me njeriun tjetër, që të ngjajnë normativat njerëzore për tjetrin!? Kush veç Krijuesit mund të jetë meritor për rregulla të gjithëmbarshme? Njeriu i Kapitalizmit dhe Socializmit duke i parë dobësitë e sistemeve sunduese të

138

mëparshme(sistemit grek, romak dhe bizantin) që kishin për bazë një nismë nga filozofia e Platonit, Aristotelit, Ligjit të 12 pllakave dhe Corpus iuris civilis-it të Justinianit I, u tërhoq në një pozitë të veçantë për të arsyetuar mënyrën e sundimit të aparatit gjegjës shtetëror. Para Hobsit, Rusoit, Lokut, Diringut, Hegelit, Spenserit, Marksit, Engelsit, Leninit e tjerëve atëkohë shtrohet dilema për t‟u zgjidhur”si të sundohet me njeriun në formën më të mirë? Çka me të sunduarit, çka me sunduesin? Dhe në këtë drejtim u shkruan punime të gjata akademike. Me këto punime në masë të madhe u frymëzua”civilizimi” i kohës bashkëkohore. Dhe cili prej sistemeve të tyre arriti që të vendosë rregullin e paqes dhe mirëqenies njerëzore? Kategorikisht asnjëri! Lufta mes interesit personal dhe shoqërorë vazhdon në ashpërsimin e sipër. Konflikti mes interesave të grupeve, kombeve dhe shteteve rezultoi me luftëra botërore dhe mjaft lufta ndër shtetërore. Në emër të interesit të përgjithshëm u bë vetëm një rirreshtim i ri i njeriut me aparatin njeri. Kjo i ndodhi Evropës së zhvilluar ekonomikisht dhe të civilizuar shoqërorisht që me fanatizëm pengoi përhapjen e shoqërisë Islame, në kohën e përhapjes së madhe të Islamit. Këtë e përdëftojnë tërësisht zhvillimet në vetë sistemin e kapitalizmit? Kapitalizmi në emër të së drejtës personale dhe të drejtës së pronës, gjunjëzon dhe nënçmon interesin e shumicës në një vend 139

ose dëmton interesat e ndonjë vendi tjetër. Këtu nuk ka dilemë! Kjo ndodhë në vetë shtetin kapitalist, kjo ndodhë mes shteteve kapitaliste. Kapitalizmi i zhvilluar që le përshtypje se në te njerëzit janë të barabartë në shtet, është i ngritur me shfrytëzimin e shteteve më pak të zhvilluara që janë më shumë në rruzullin tokësor. Shtetet kapitaliste më të zhvilluara kapitalin e kanë arritur kryesisht me sundimin e të mirave nga vendet jashtë kufirit. Në shtetet mesatarisht të zhvilluara shfrytëzimi është i orientuar ndaj të tjerëve jashtë shtetit që përligjet me gjetjen e tregjeve të reja. Më tragjike janë treguar shtetet në fillim të kapitalizmit ku në emër të së drejtës personale dhe pronës kemi tragjikomedi të vërtetë. Aty shiten fëmijët, aty shiten pjesët e trupit si pjesë të veturave. Prindërit kanë humbur sensin e vazhduesit të jetës dhe mendojnë se edhe fëmijët linden për t‟u shitur. Kjo është ekonomia e tregut. Tregu ha gjithçka!? Përvetësimi i tregut botëror ku deshën të ngjiten nazifashistët gjermanë dhe ku duan të arrijnë shtetet e zhvilluara kapitaliste, është një ide e sundimit absolut, që nuk do mend se ishte dhe është e ngarkuar të luajë rolin e Zotit. Ideja e sundimit të njeriut me botën materiale mundohet t‟i lidhë dy skajet ekstreme të kapitalistit i cili për shkak të varfërisë e shet fëmijën e vetë dhe atij të pasurit i cili martohet me marrëveshje të mos lindë fëmijë, se këtë mund ta blejë ose se rritja e tij(fëmijës) do t‟i marrë nga kënaqësitë e kësaj 140

bote. Të dy skajet tërheqin shkatërrimin e civilizimit! Lojërat e dy të përmendurve është dëshmia më e mirë se çka i bën njeriu njeriut. Socializmi në emër të interesit shoqëror me butësinë dhelparake të shumicës, ka shtypur thellë shpirtin dhe integritetin personal të individit. Cili është më i rëndësishëm dhe më parësor? Interesi personal apo interesi i përgjithshëm? Mbi këtë ide socializmi e shkatërroi personin duke i thënë se flijohesh për interesin e përgjithshëm! Stalini, Mao Ce Duni, Enveri, Çaushesku do të qëndrojnë gjatë në flamujt e dhunës, sepse miliona njerëz humbën jetën dhe identitetin e tyre vetëm pse çmonin lirinë dhe personalitetin e tyre. Në aspekt të formacioneve shoqërore laike si shtete, asnjëri as tjetri nuk janë masë e mbrojtjes së vërtetë të lirisë apo pronës së njeriut. Nuk mund të mbrohet prona, nëse shumica vuajnë për gjëra elementare. Nuk mund të mbrohet liria e shoqërisë, përderisa shtypet ose preket liria e personit. Nëse mbron individin ke mbrojtur shoqërinë. Nëse mbron shoqërinë ke mbrojtur individin. Këtë e kanë thënë shumë herë njerëzit e mençur, mirëpo këtë si normë e garanton vetëm Kur‟ani i Gjithndritshëm i cili në asnjë rast dhe në asnjë mënyrë nuk i ndanë njerëzit sipas pasurisë, racës, kombit, gjinisë etj. Shpallja e fundit Kur‟ani Këshillëdhënës objekt të së drejtës dhe obligimit ka njeriun, pa kurrfarë kategorizimi material, pronësor apo të 141

pozitës. Të drejtat dhe obligimet masë dhe përkufizim kanë rregullin nga Krijuesi Fuqiplotë. Kurse mënyrë parësore e zbatimit është vetëm besimi i tyre në Krijuesin se ky rregull i shpallur është i vetmi që gëzon mirëqenien e tyre. Ky barazim përbën boshtin e drejtësisë Islame. Pas këtij barazimi kemi sferën e mbrojtjes së drejtësisë Islame e cila përbëhet prej tërheqjes së vërejtjes në këtë botë dhe dënimit definitiv në botën tjetër. Shpesh në këtë drejtim njerëzit bëjnë një gabim parësor kur thonë për ndonjë njeri të keq kur i ndodh diçka se e ka dënuar Zoti. Kjo nuk është e vërtet, sepse Zoti xh.sh. është Bamirës dhe Mëshirues i madh deri në fund. Edhe ku kemi normimin Kur‟anor për ndëshkime direkte, që kanë ndodhur, ato përsëri nuk janë dënime, por janë ndëshkime për të tërhequr vërejtje, se sjelljet e tilla duhet të ndërpriten. Këtë na e thonë shembujt në Kuranin Famëlartë me raste të ndryshme për persona dhe popuj. Kjo ndodhi me popullin e Nuhut a.s, Lutit, Adit etj, kjo ndodhi me popullin indonezian me të ashtuquajturin Cunami në v. 2005. Kjo do të shfaqet si mirësi nga All-llahu xh.sh. edhe në të ardhmen, ishalla deri në ditën e kiametit, sepse kjo është prej Mirësive të All-llahut xh.sh. Çështja e sundimit lidhet në shumë raste me raportin mes kategorive individ dhe shoqëri ose personi dhe shumica? Si mund këto kategori të jenë të ndara dhe kundërshtohet njëra me tjetrën. Pikërisht këtu qëndron 142

kundërthënia e laikëve se shtetet mbrojnë individin apo shoqërinë! Asnjëra nga dy formacionet nuk mbrojnë as individin as shoqërinë, por mbrojnë vetëm interesin e një pakice për t‟u sunduar me shumicën. Pavarësisht se socializmi deklarativisht mbron shumicën e kapitalizmi qytetarin dhe pronën, kjo nuk barazohet me praktikën e tyre. Për të zgjidhur dilemën mbështetemi vetëm në përcaktimin e Zotit të Gjithëfuqishëm, që përmes përcaktimit absolut të fjalës, përmes K`uranit Plotëdritë për njerëzimin mbron individin pa kurrëfarë privilegji ndaj individit tjetër dhe grupës. Islami është përdëftuar se mbron njeriun, individin e pasur, të varfër, të ri, plak, të mençur, të gjymtë, të rëndomtë, me pozicion, femrën, mashkullin, fëmijën dhe kështu me radhë pa kurrfarë kategorizimi që e bëjnë shoqëritë mbi bazat e lartpërmendura. Në Kur‟anin Famëlartë kur bëhet fjalë për të varfërit, bonjakët, gratë, të sëmurit, refugjatët si kategori sociale ndaj të cilëve besimtarët kanë obligime, këto nuk kanë emra që i emërojnë sistemet laike sipas statusit shtetëror, politik, nacional apo gjinor! Të gjithë ata, në mënyrë të mrekullueshme emërohen vetëm njerëz. Edhe shtresa e të pasurve, për të cilët ekzistojnë obligime nuk kategorizohen dhe mbrohen mbi baza të ndryshme. Kategorizimet klasore nuk ekzistojnë vetvetiu si thonë “ata” të shkaktuara nga 143

kauzaliteti dialektik që del nga shkalla e zhvillimit ekonomik. Ata janë kategori që i shpikë dhe i krijon vetë sunduesi njeri. Ai, sunduesi (njeri) përcakton se kush do të mbrohet dhe kush do të jetë i mbrojtur. Dy kategoritë kyçe të shoqërisë Islame besimtarët dhe pabesimtarët në as-një mënyrë nuk guxojnë të marrin rolin e sunduesit dhe të sunduarit si të shoqërisë laike. Këtu pikërisht kemi rolin e kundërt me të shoqërisë laike. Besimtarët janë të nënshtruarit, të sunduarit, por jo nga njeriu, por nga vullneti i tyre për të zbatuar fjalën e Krijuesit për robërit e vet. Fjala rob në shoqërinë Islame aspak nuk përkon me fjalën rob të shteteve laike. Fjala rob në shoqërinë Islame e ka kuptimin e vetë-dëshirës, vetënënshtrimit, vetëflijimit dhe vetë-sakrificës. Ndërsa në shtetin laik ai me dhunë i nënshtrohet sovranit të vet. Formacionet shoqëroro politike ose shtetet, çdo herë kanë themeluar mekanizma për ta sunduar njeriun, e jo për të vendosur ndonjë rregull të gjithëmbarshëm jetese, kjo e fundit është vetëm pretekst i zbehtë i tyre për të arsyetuar sundimin. Ushtritë, policitë, burgjet në asnjë sistem nuk janë themeluar për shkatërruesit, vjedhësit, vrasësit e të pafajshmëve dhe keqbërësit e ndryshëm. Ato kryesisht janë themeluar për ndëshkimin e atyre të cilët nuk respektojnë rregullin e vendosur nga një pakicë prej tyre. Kjo e fundit tregon se nëpërmjet këtij rregulli është ruajtur vetëm mirëqenia e tyre. 144

Aleancat ushtarake aktuale nuk janë themeluar për t‟i mbrojtur njerëzit nga hajdutët dhe kriminelët. Kush dhe për çka dënohen, janë vetëm forma konkrete të sjelljes, për ato që tentojnë ta prishin rregullin. Gjoba, haraçi, taksat, kamatat, huazimi i kredive, ndihmat sociale janë gjithashtu vetëm elemente që mundësojnë dhe ruajnë sundimin. Përderisa luftërat kanë ekzistuar për t‟ia marrë sundimin grupi-grupit, klani-klanit, shtresa- shtresës e kështu me radhë. Pjesa e pushtetit ku thuhet se shteti sundon për të ruajtur qetësi, siguri sociale është gjithashtu vetëm një formë perfide për të mashtruar masën në sundim sa më të gjatë, që ajo të jetë sa më pak e bindur se ajo thjeshtë sundohet për interesat e grupës, klanit, mbretit e tjerë. Në kohën më të re profiti për kapitalistët dhe barazia sociale për socialistët si kategoritë më djallëzore të njerëzimit, alarmuan mjaft kontradikta mes njerëzve. Profiti i kapitalizmit i ka shtyrë sunduesit në një luftë të ftohtë, e cila po ia merr kryet vetë-vetes, dita ditës. Profiti sot ka armiqësuar numrin më të madh të shteteve, profiti ka shkatërruar dhe shkatërron familjet më me traditë në mbarë botën. Çdo send lëviz me emrin e profitit. Njerëzit ngrihen dhe flenë me emrin e profitit. Konkurrenca për t‟u pasuruar ka shkelur mbi ligjet kryesore që ka falur Krijuesi për njeriun. Se çka bën konkurrenca për profit dhe pasuri, nuk ka nevojë të marrim shembull konkret. Mjetet e 145

informimit për çdo ditë zënë pjesën më të madhe me lajme nga më të ndryshmet për manipulimet për profit më të madh. Fjala biznes po çrrënjosë tiparet më vitale njerëzore. Pasqyrë të qartë se çdo të thotë kjo, janë vlerat e tyre që i quajnë artistike e që paraqiten nëpërmjet filmave dhe artit tjetër. Holivudi është një pasqyrë mjaft e qartë në këtë drejtim. Vlerat e artit të perëndimit janë vlera të vërteta të asaj që ndodh në mesin e tyre. Një precizim më interesant? Në çdo skenë kemi mashtrim, vrasje, urrejtje, ndarje të bashkëshortëve dhe kalkulime vetëm për pasuri dhe kjo përfshin pjesën më të madhe të përmbajtjes filmike. Në çdo film apo skenë artistike kemi edhe rolin pozitiv të kryepersonazheve dhe në fund kemi përmbysjen e mashtruesit, korruptuesit, vrasësit pse? Sepse njeriu nuk mund të jetë fitimtar në këtë luftë. Këtë bindje regjisori e ka nga vetë Zoti që e krijoi. Që e krijoi si qenie për rregull dhe mirësi dhe kjo është përsëri tërheqëse sepse më në fund e kënaqë unin e vërtetë njerëzor dhe diçka më tepër. Kurse pjesa tjetër ajo që e mbushë filmin ose pjesën tjetër në të përdëftuarit e jetës, është realitet i hidhur i cili mbretëron nga pushteti ose grupi i cili udhëhiqet vetëm nga epshet dhe qëllimet e djallit. Mbi këtë rrafsh në realitet mbështetet superstruktura e kapitalizmit bashkëkohor ose mekanizmi i pushtetmbajtës. Kapitalizmi si sistem nuk e mbron pronën, por manipulon me pronën duke e ditur se njerëzit më së shumti

146

preken me të. Del me rolin pozitiv të kryepersonazhit, sepse e din fuqinë e Krijuesit për rregullin e mirëfilltë në shoqëri, mirëpo ajo këtë nuk e bën, vetëm shtiret, që ta sundojë njeriun në mënyrë më të lehtë. Kryepersonazhi (shteti kapitalist) është një fiksion i rrezikshëm. Tregon mirësi, prodhon djallëzi. Është tërheqës për rininë e paformuar njerëzisht, sepse ajo e lakmon pasurinë dhe nuk zgjedhë mjete se si duhet të vijë deri te ajo. Ky sistem shet prej trupit dhe të mirave tjera elementare shpirtërore dhe arrin deri te atomi për shkatërrim masiv, vetëm e vetëm për t‟u ngazëllyer materialisht. Edhe socializmi përafërsisht pësoi të njëjtin fat. Antagonizmi i klasave ishte një metodë për ta mjegulluar sa më shumë interesin e grupit njerëzor për sundim. Bërja me gisht nga grupi i sunduesit, ishte për të marrë forcë dhe për t`i shtyrë të mendojnë përnjëmend se kanë qenë të sunduar. Dhe nga ajo që ata vërtetë ndjehen të sunduar ngrihen për të marr sundimin në duart e veta. Mirëpo ç‟ndodhi pas çdo revolucionit socialist? Ata i marrin pronën e sunduesit të mëparshëm dhe ia japin të ardhshmit i cili i bindë se partia komuniste, platforma dhe kongresi janë ata që do të kujdesen për fatin e tyre. Do të kemi përsëri të njëjtin proces. Udhëheqësit e revolucionit do të bëhen sundues kurse pjesa e proletariatit do të vazhdojë të jetë e sunduar. Sunduesit vetëm kanë ndërruar vendet. Një dallim mes punëtorit të socializmit dhe njeriut

147

të sunduar të kapitalizmit është se në kapitalizëm njeriu detyrohet me jetën e vetë, kurse në socializëm përveç se detyrohet ai edhe mashtrohet me jetën e vetë t‟i shërbejë sistemit. Rasti i sundimit të njeriut nga vetë njeriu me siguri se është me pasoja të paparashikueshme negative në shumë sfera të jetës. Kjo poshtë e lartë vlen për gjithë popujt që kanë jetuar dhe jetojnë në sundimin e tyre. Mirëpo, për të ofruar një tabllo për të vërtetën e mbrapshtisë së sundimit, do të themi diçka më tepër për rastin e popullit shqiptar në Ballkan gjegjësisht në Shqipëri. Te ky popull gjatë një sundimi specifik shpirtëror dhe fizik të komunizmit ose socializmit u mboll aq huti dhe frikë në shpirt, sa që ndoshta një kohë bukur të gjatë nuk do të mund të shërohet. E gjithë kjo i dedikohet një sistemi diktatorial në një hapësirë relativisht të ngushtë gjeografike dhe mbi një popull relativisht të shumtë me numër për sa i përket territorit. Populli shqiptar, i sunduar absolutisht prej vitit 1945 u shndërrua në një popull që prodhonte pikërisht antivlerën e tij, njeriun pa asnjë virtyt njerëzor. Ajo frymë e keqe e sundimit e ka shndërruar njeriun në një qenie të zhveshur prej pasurisë shpirtërore, deri në atë masë, sa që ka kënduar dhe qarë për njeriun e parë të partisë, gjoja nga gëzimi dhe entuziazmi, duke pasur në shpirt mjerimin e vërtetë për fëmijët e pangrënë dhe të paveshur. Njerëzit kanë humbur vlera fizike dhe shpirtërore për t`ju përshtatur sunduesit njeri, i

148

cili vazhdimisht është kanosur në jetën e tyre ose duke shkallëzuar të keqen me ndonjë shkatërrim tjetër. Njeriu është detyruar ta ndërrojë vendbanimin, të martohet pa dëshirë me njeriun e një kategorie tjetër, qoftë sociale apo etnike, vetëm për të mos u ekspozuar degradimeve dhe shkatërrimeve nga ana e pushtetit. Kjo e keqe pas një kohe të gjatë, bëhet disi e rëndomtë dhe nga ekzekutuesit shpërblehet për t`u dukur si diçka pozitive. Quhet virtyt i lartë nëse vëllau e spiunon vëllaun për interesat e shtetit. Sakatosja ose aksidenti në punë quhen heroizëm. Për shembull në letërsi është i njohur rasti ku njeriu e ka fikur makinën e ndezur flakë me trupin e vetë dhe është shpallur hero, ose i është prerë këmba dhe ai ka deklaruar se ia ka falur partisë. Të gjitha këto janë shëmti që dalin nga sundimi i njeriut ndaj njeriut. Njeriu është pronë si çdo pronë tjetër me të cilën manipulon vetë njeriu, me një të keqe se në socializëm manipulohet pa kundërvlerë. Nevojën parësore të njeriut për të besuar Krijuesin dhe udhëzuesin e vetë aparati shtetëror shqiptarë është munduar ta kthejë në besim dhe njohje të vetë pushtetit. Për të vendosur mjegullën më të dendur, siç thotë populli shqiptarë se “ujku kërkon mjegull” ai do të shpikë frikën nga invazioni i jashtëm dhe për të hequr çdo dyshim, se populli mund të mendojë se është i sunduar, do ta urdhërojë të ndërtojë mijëra bunkerë për një kohë bukur të gjatë. Tubimet

149

nga me të ndryshmet që nga bashkësitë lokale gjer te Kongresi i partisë dhe Shefi i shtetit ishin përplot mllef dhe urrejtje për armikun e jashtëm. Folklori kryesisht trumbetonte luftën me armiqtë e jashtëm. Publicistika, letërsia në pikë të parë kishin luftën me armikun e jashtëm. Pasi edhe kjo nuk ishte mjaftë për të hequr dyshimin dhe frikën se do të diktohen pushtetarët dhe diktatori, se ç‟bën në të vërtetë pushteti, pas decenie së parë të ”çlirimit” do të shpik edhe armiqtë e brendshëm. Dhe çdo kundërshtim apo guxim intelektual për ta ndryshuar gjendjen do të mbaronte me vdekjen më çnjerëzore në burgjet ndër më famëkeqit dhe më primitive në botë. Në këtë drejtim humbet një gjeneratë e mirë e intelektualëve dhe njerëzve që marrin guximin të kundërshtojnë sundimin e paskrupullt të njeriut ndaj njeriut. Dyshimi dhe hutia vret edhe bashkëpunëtorët më të afërt. Njeriu i parë i shtetit, Enver Hoxha, me pretekstin se u është shitur interesave të armiqve të shtetit vret(ose e detyron të vetëvritet) njeriun e dytë të shtetit mikun dhe shokun më të ngushtë të revolucionit socialist, Mehmet Shehun. Kjo ka qenë një dramë e vërtet njerëzore me përmasa aq tragjike, një lojë makabre, për një gjysmë shekulli, që ndoshta do të shërbejë për kthjellje dhe vetëdijesim edhe më gjerë për popujt e botës. E gjithë kjo vazhdimisht e barazuar me mbisundimin e njeriut ndaj njeriut? Shteti shqiptar do ta

150

shpallë ligjërisht të ndaluar fenë për të zëvendësuar besimin në Zot me besimin në pushtetin komunist. Këtë asnjëherë pushteti nuk mundi ta bëjë dhe fundi i tij tregoi se çka i kishte përgatitur vetes ky sistem! Ai (pushteti) vetëm se ua kishte mjegulluar të pamurit njerëzve nga e vërteta! Ky izolim gjatë kohës së shpërbërjes së këtij pushteti do ta tregojë se me çka mund të barazohet kjo mbrapshti! Në vend, për një kohë të shkurtër do të dominojë sindromi i ikjes prej vendit. Njerëzit do ta mbysin edhe veten në det duke u munduar që të ikin (me dhjetëra e qindra njerëz janë fundosur me barka duke tentuar të ikin në Itali). Nga kush të ikin? Jo nga vendi! por nga vetvetja e tjetërsuar, duke e ndjerë veten pa integritet shpirtëror dhe fizik. Shkatërrimi ka arritur deri në atë shkallë, saqë ai e ndjen veten të rrezikuar, jo vetëm prej pushtetit që e ka shkatërruar, por rrezik ndjen edhe prej vendit dhe pa arsye e identifikon këtë të fundit me rrezikun dhe shkatërrimin permanent. E gjithë këtë mbrapshti mund ta shërojë vetëm Islami. Vetëm sistemi i sheriatit Islam që fatkeqësisht si sistem me përmasa më të gjëra nuk praktikohet në asnjë pjesë të botës, i vendos njerëzit në një barazi të vetme dhe absolute. Ku përveç në Kur‟anin Famëlartë njerëzit janë pa kategorizime të panatyrshme në aspekt te drejtave dhe obligimeve të tyre? ”I lartë është Ai që në dorën e Tij është

151

pushteti mbi çdo send dhe vetëm te Ai ktheheni.”45 Njeriut nuk i takon të jetë sundues. Ai nuk mund ta bëjë këtë pasi vet është i sunduar nga Krijuesi i vet. Ai që nuk mund të krijojë nuk mund të jetë sundues. Ai me Ajetin Kur‟anor të lartpërmendur mund të jetë vetëm pasues, udhëzues, lajmëtar ose në rastin më të mirë i dërguar për udhëzim ndër njerëzit se si duhet të zbatohen ligjshmëritë e All-llahut për krijesat e veta. Kjo është një prej të vërtetave të mëdha që na bën të drejtohemi në cakun e fundit”Allllahu është Ai që çdo krijesë i drejtohet (i mbështetet) për çdo nevojë.”46 Nëse ekziston çfarëdo dyshimi se mendimi i mësipërme është i gabuar mjafton të bëjmë një anketim të thjeshtë te njerëzit të cilët kanë flakur nga shpirti dëshirën për ta sunduar tjetrin dhe do të shohim se për ata çfarëdo sistemi, sa do që të jetë i lëvduar nga sunduesi, është i papranueshëm dhe është në esencë ngushtues i hapësirës së lirisë. Në këtë drejtim Islami si sistem vlerash organizative për jetën e njeriut, qëndron me një formë specifike dhe origjinale, mes të drejtave që dalin nga revolucionet ose sundimet me dhunë, në ushtrimin e sistemit dhe të drejtave të natyrshme, që një pjesë e civilizimeve mundohet t‟i aplikojë si kundërshprehje e sistemit të dhunës. Të parët në kohën e sodit që praktikojnë sistemin e 45 Sures Jasin 83 46 Sures Ihlas 2

152

vendosjes me forcë janë disa shtete të zhvilluara kapitaliste, ndërsa të dytët janë hëpërhë lëvizjet e ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare që punojnë për sistemin ku njeriut nuk i pengohet në jetën e tij, ku ai mund të bëjë çka të dojë dhe kur të dojë. Të dy sistemet janë të ndjekura nga epshet e pakufizuara dhe të paarsyeshme. Të parët paraqiten me një organizëm ose aleancë, të cilit nuk duhet t‟i dalë askush përpara në vendosje, përderisa të dytët arrijnë në organizimin e homoseksualëve si e drejtë e ”njerëzve të lire” nga paragjykimet. Thirrja në ajetin e lavdiplotë qartëson se njeriu për çdo nevojë duhet t‟i drejtohet d.m.th duhet ta kërkojë ndihmën dhe zgjidhjen vetëm te Krijuesi i Tij All-llahu dh.xh. Njeriu i cili ka flakur dëshirën e sundimit ndaj tjetrit dhe ai të cilin s‟mund ta sundojnë epshet e mbrapshta do të kërkojë të jetë i sunduar nga Krijuesi i Tij? Si konkretisht?! Assesi ndryshe përveçse duke e thirrur në ajetet e qarta dhe duke i materializuar vetë ata. Ky materializim për kohën e sodit për një shumicë të konsiderueshme paraqitet si mjaft i rëndë, sepse atij (njeriut) normimet e dy opsioneve të lartpërmendura ia kanë ngushtuar hapësirën e të kuptuarit se Kur‟ani është udhëzuesi i cili i përmban të gjitha zgjidhjet fatlume për te. Fjala fe dhe besim nuk paraqet normimin e jetës së tij, jeta e tij është e normuar me sistemet laike. Ai merret me sunduesit e njerëzve dhe me të sunduarit prej

153

ndjenjash dhe epshesh të paarsyeshme. Ai i bën një padrejtësi vetes kur mendon dhe orvatet që shoqërinë Islame ta zbatojë me opcionin e parë ose të dytë të lartpërmendur. Ajeti i lartësuar është njëkohësisht dispozita elementare që atij i tërheqë vërejtjen, se njeriu nuk guxon të jetë as i sunduar prej njerëzve, as ta sundojnë epshet e paarsyeshme. Ajeti Kur‟anor i lartpërmendur dëshmon se njeriut çdo herë i ka takuar dhe çdo herë do t‟i takojë liria relative e gjërave, kurse Zotit, Krijuesit çdo herë i ka takuar dhe çdo herë do t‟i takojë liria absolute. Ky definim jep edhe një ndër përgjigjet më të koklavitura në jetësimin e normave të Islamit, atë të përcaktimit, kaderit mbi ndodhitë dhe fatet e njerëzve! Shumë njerëzve pa besim të mirëfilltë u bie në përditshmëri ta pyesin vetveten? A ka patur me ndodh ndonjë ndodhi shoqërore? Sa është njeriu, shoqëria apo shteti përgjegjës? A ka mundur Zoti xh.sh. ta evitojë? A ndodhin gjërat si përcaktim i All-llahut dhe ato zbatohen sipas planit të tij pa ndryshime. Nuk do mend se Krijuesi, All-llahu Fuqiplotë, ka në dorë diturinë e çdo ndodhie e ngjarje në jetën tonë. Gabimi del kur ne Krijuesit tonë që është Mëshirues i Pakufishëm mundohemi t‟ia marrim ose ta prekim në elementin e vetëm dallues të Tij, Absolutizmin e Pashoq të Tij. Shkaku dhe pasoja si elemente të normimit rregullues, si përcaktim i Lartmadhërisë nuk janë të kapshme dhe të ndryshueshme nga ne njerëzit sipas dëshirave

154

tona, sepse po të ishte ashtu Zoti nuk do të ishte Ai që është SUNDUESI ABSOLUT SUPREM I ÇDO SENDI APO FRYMORI NË FYTYRË TË TOKËS. Për mendimin tim, shpjegimi më i mirë dhe më i shëndoshë del p.sh. si sillemi me sendet dhe gjërat që me mundësitë (mendjen dhe fuqinë) që na i ka dhënë Lartë-madhëria mund t‟i përdorin ose veprojmë me ato. Në miniaturë ne veprojmë si të duam. Me këtë veti Zoti i Gjithëdijshëm na bëri zëvendës në fytyrë të tokës. Atëherë ne e kemi lirinë e plotë (jo absolute) që ta drejtojmë veten tonë sipas dëshirës dhe vullnetit tonë. Atëherë për ato që i janë bindur shpalljes së fundit Kuranit, Gjithëdritë e kanë lehtë të konkludojnë dhe e kanë të qartë se për Krijuesin është edhe më lehtë të shpejtojë, të ngadalësojë, të ndalojë, të heqë prej veprimi, ku të dojë dhe kur të dojë. Njerëzve besimtarë kur u ndodh një fatkeqësi nuk kërkojnë argumente se si do të kish ndodhur, nëse kish mundur të mos ndodhte! Ata (besimtarët) thonë: ”Ka dashtë All-llahu e ne i jemi bindur Atij që din çdo gjë dhe vendos mbi çdo gjë”. Në ketë drejtim njeriu çdo herë kur e ka menduar organizimin e shoqërisë njerëzore, ka tentuar të arrijë idealen dhe çdo herë është ndeshur me kundërthënien parësore, se mund të jetë mbizotërues i gjithçkasë. Liria relative në aspekt të sundimit është tentuar të zëvendësohet me lirinë absolute dhe kjo ka prodhuar antivlerën në praktikë të njerëzimit. Kjo ka dështuar popullin shqiptar të Shqipërisë

155

për 50 vite, kjo ka dështuar dhe po dështon gjithë popujt e botës. Populli arab është i organizuar në dhjetëra e dhjetëra shtete vetëm nga shkaku se udhëheqësit e tyre, lirinë relative duan ta zëvendësojnë me lirinë absolute dhe secila udhëheqësi i ka thurë kufijtë për gjoja sigurinë e shtetit dhe të qytetarëve. Kategorikisht dhe logjikisht jo! Ata i ruajnë kufijtë për interesin e tyre të ngushtë që përfaqësohet me aparatin shtetëror. Popullit arab, ekonomisë arabe, kulturës arabe gjithsesi se i pengojnë kufijtë mes njëri tjetrit. Kufijtë vetëm tentojnë të realizojnë lirinë absolute, që don të thotë se ”përcaktimit tim duhet t‟i përmbaheni” e që është veti vetëm e të madhit Zot, e jo edhe e pushtetmbajtësve arabë. Kufijtë mes shteteve të një populli (kombi) njëherësh shprehin mosbesimin se mund të jenë uzurpues dhe dëmprurës ndaj njëri tjetrit. Kjo nuk është e vërtetë, sepse ata nuk i frikohen njeriut që ka një gjak, një prejardhje, një ngritje kulturore, etnike arsimore etj. Por dëshira për ta sunduar popullin i ka vendosur kufijtë shtetërorë që ndalojnë zhvillimin normal të tyre. Kjo na bën të logjikojmë se kufijtë shtetërorë janë një kundërshtim i parimeve të shenjta të sheriatit Islam dhe shprehje e mosbesimit ndaj Zotit si dhe orvatje për ta zëvendësuar rolin e Tij gjoja me norma të cilat nuk duhet, apo nuk mund të kundërshtohen. Ku ka kufij shtetërorë në kuptimin e tashëm shtetëror, aty nuk ka Islam në pikëpamje të sistemit që i duhet njerëzimit.

156

Islami është sistem gjithëpërfshirës në kuptim kohor dhe hapësinor. Ku është edhe gjallesa e vetme mund dhe duhet të mbretërojë Islami. Kufijtë dhe aparatet shtetërore që shtrijnë veprimin në brendi janë një kurdisje e keqe për Islamin si sistem gjithëbotëror. Kjo, sepse konkretisht ndalojnë implementimin e sheriatit Islam për njeriun, që Zoti e ka falë të lirë me të drejtë të zgjedhjes relative. Sheriati në mënyrë të plotë si ligj i Zotit realizohet vetëm në Kohën e Muhamedit a s. (Këtu, lexues i dashur, mos mendo se duam të prekim vlerën madhore të Katër Shtyllave që vazhduan në mënyrë të pashoqe jetësimin e shoqërisë Islame (kalifati i Rashidinëve), por këtu dëshirojmë të ndalemi! Kjo është maja më e lartë e kodrës prej ku gjërat mund të shihen në gjithësinë e tyre më të plotë dhe më reale edhe për Islamin bashkëkohor. Kjo kohë shënon një kthesë të madhe në historinë e njerëzimit, sepse ndan kohën, ku njeriu, siç thamë me herët, është mashtruar se mund ta përdorë rolin e tij absolut si përcaktueshmëri e të Gjithëfuqishmit dhe këtë ia pati mveshur vetes në mënyra të ndryshme. Me këtë të drejtë qenë emituar zota nga vetë njerëzit, qenë shpallur figurat e ndryshme për zota, me këtë mbrapshti babai fuste të gjallë në tokë fëmijën femër, me këtë të drejtë Egjiptasit Nilit i dhuronin gjoja kurban fëmijët e tyre për të mos i vërshuar e shumë e shumë fëlliqësira të tjera. Këto mbrapshti në forma të ndryshme kanë ndodhur pothuajse

157

gjatë gjithë historisë njerëzore dhe për këto gjëra kemi një përshkrim adekuat me mjaft popuj në suren ”Shuaraë“ ku përshkruhen në mënyrë të qartë raportet e Musait a.s, Nuhut a.s Hudit a.s, Salihut a.s, Lutit dhe a.s, Shuajbit a.s në tërheqjen e vërejtjes ndaj keqbërësve, ku Zoti i Madhërishëm pas vërejtjeve të tyre ishte i përnjëhershëm në ekzekutimin ndaj keqbërësve. Në këtë drejtim se Krijuesi e don dhe e pranon vetëm sistemin e drejtë për sundim kemi një analogji me gjithë shtetet-pushtetet e deritanishme të cilat një pas një humbën dhe mbetën të përkohshëm si Egjipti i vjetër, Babiloni, Greqia e vjetër, Mbretëria Romake, Bizantine, Persiane, e tjera e tjera. Kjo ndodhë edhe me shtete më të reja, si shteti Rus dhe pakti i Varshavës, kjo do të ndodhë edhe me Paktin e NATO-s dhe me këdo që do të mundohet të jetë vendosës absolut mbi fatin e njerëzve. Gjithfuqishmëria e Tij me bamirësi të pakufishme i shpalli Famëlartin Kur‟anin dhe udhëzoi Pejgamberin Muhamedin a.s që të kryejë misionin përfundimtar që do të shërbejë si udhërrëfyes deri në ditën e fundit të ekzistencës njerëzore. Kësaj dhurate për njerëzimin nuk i parapriu ndryshimi i forcave të prodhimit as marrëdhëniet që dalin prej tyre, por i parapriu dëshira e të Madhit Zot që të shpëtojë njerëzimin nga kurthet që zotat e paqenë i patën kurdisur një kohë të gjatë njerëzimit.”Ne ty të shpallëm librin sqarim

158

për çdo send, udhëzim e mëshirë dhe myzhde për myslimanët.”47 Dhe kjo mëshirë deri më tani përfshiu një periudhë 14 shekullore që sipas prof.Kardavit, nuk ka ndodhur me asnjë legjislaturë të shteteve laike prej kur funksionon shteti laik.48 Dhe prej këtu dalin institucionet juridike që i përfshin të gjitha fushat ku njerëzit kanë të drejtat dhe obligimet e tyre. Të drejtat e ndryshme jetike publike e private në spektrin e tyre si të drejta të gjithë njerëzve janë pjesë përbërëse si institucione të drejtësisë Islame në sheriatin islam. Besimi, Krijimi, Lindja, Vdekja, Shpirti, Përgjegjësia personale, Ndëshkimi, Shpërblimi, Pasioni, Ndërgjegjja, Zgjedhja e lirë e veprimit, Ndërmjetësimi, Dëshmia, Pafajësia, Falja, Pendimi, Dita e gjykimit, Xheneti, Xhehenemi, Mëkati, Bamirësia, Begatit Zotit, Pabesimtarët, Besimtarët, Shehidët, Shpërblimi, Namazi, Zekati, Agjërimi, Haxhi, Kurbani, Namazi xhumasë, Qabja, Prona, Marrëveshja, Trashëgimia, Testamenti, Tatimi, Prona, Familja,Tregtia e tjerë e tjerë janë vetëm disa nga institucionet e drejtësisë Islame që si të drejta dhe obligime vlejnë për krijesat e Tij. Këtyre institucioneve të drejtësisë sheriatike Muhamedi a.s me shembullin e vetëm u dha jetë të përhershme dhe afatgjata aq sa i ka garantuar Zoti i përhershëm në veprim.

47 Nahl 89 48 Dr.Jusuf Kardavi,,Islamsko pravo” fq.16

159

Veprimi i tij (Alejhiselamit), tregoi se mendimtarët nuk mund me dituritë e tyre të gjejnë zgjidhje për mbarë njerëzimin. Kjo i takon Krijuesit të Pashoq i cili me shpalljen e fundit e qartësoi në mënyrën më të përkryer se shpirti i njeriut është fenomeni i vetëm i cili si krijim i takon përsosmërisë së Tij dhe se normat të cilat e trajtojnë çështjen e tij (shpirtit) në kuptimin e zhvillimin e jetës njerëzore janë parësore në krahasim më të gjitha ligjet që ka krijuar Lartmadhëria për natyrën dhe gjallesat tjera. Kjo është qartësuar në ajetin e 85 të Sures Isra” Të pyesin ty për shpirtin, Thuaj” Shpirti është çështje që i përket vetëm Zotit tim, e juve ju është dhënë fort pak dije” Me Muhamedin a.s. Madhëria i Pashoq në vendosje na e bëri me dije se njeriu nuk guxon të përulet, se njeriu është i lirë (të lirë e don All-llahu Dhul- Xhelal) dhe se kjo liri matet me udhëzimin e Fundit Kur‟anin Gjithdritë. Kjo liri dhe kjo mundësi e pakrahasueshme për gjallesat tjera iu dedikua njeriut”Unë po krijoj një zëvendës” (Bekare 30) Cila normë, cili akt në fytyrë të tokës që merret me lirinë e njeriut e ngrenë atë (njeriun) në nivelin e zëvendësuesit të Krijuesit, All-llahut të Gjithëfuqishëm. Kjo veti pra e lartëson njeriun, aq sa ai, nuk është i vetëdijshëm për rolin që ka në shoqërinë njerëzore. Ky lartësim që bën Krijuesi për robin(përulësin) e vetë është bazamenti që duhet të përdorë njeriu në vendosjen e rregullave ndaj vetvetes dhe ndaj të tjerëve.

160

Këtu qëndron barazimi i lirisë së vetë njeriut me lirinë e të tjerëve. Rregullimi shoqërorë Islam nuk ka për qëllim vendosjen e rregullit ku nënshtrimi është qëllimi i rregullimit shoqëror. Rregullimi shoqërorë Islam parashtron rregulla nëpërmjet të cilave ai do të kënaqet me begatitë e kësaj bote ”Ai është që për ju krijoi gjithçka ka në tokë”49, që nuk mund t‟i garantojë asnjë sistem tjetër njerëzor. Kur Zoti i Madhërishëm ia caktoi këto mirësi njeriut pa fije ndalese, kur ia dha dhe ia jep pa ndërprerë mrekullinë atij(njeriut) i jep edhe një të drejtë dhe një ndalesë, për të qenë vërtetë ai në rrugën e lumturisë, I Madhërishmi udhëzon që Atij, Të Gjithëfuqishmit të mos i bëhet shokë. Tani mund të thoni se pse e drejtë dhe ndalesë? Sepse këto kategori janë kundrejt njëra tjetrës si norma. Nëse diçka është e drejtë ajo nënkupton veprimin pa pengesa, ndërsa ndalesa nënkupton moslejimin e veprimit dhe sanksionimin e tij. Kjo normë Islame tregon një nga veçoritë më karakteristike ndaj të gjitha sistemeve juridike dhe shtetërore laike ose të feve tjera. Së pari Kurani si shpallje e fundit dhe si akt ku në mënyrë më të përsosur rregullohen marrëdhëniet në këtë botë, në kuptimin edhe më të ngushtë edhe më të gjerë është Udhëzim. Këtë karakteristikë që e ka normimi Kuranor në tërësinë dhe veçantin e Tij të pakontestueshme nuk e posedojnë as e drejta Romake, as ajo Anglosaksone, as ajo Krishtere 49 29-El Bekare pjesa e parë e Ajetit

161

ose Jehude. Tani në udhëzim kemi norma që janë edhe e drejtë edhe obligim për njerëzit? Zoti i Madhërishëm është i Pakufizueshëm në liri dhe veprim dhe këtë ia falë edhe robit të vet. Ai njeriu së pari e ka të drejtë të vetën personale të pacenueshme nga askush, që Krijuesit të vetë All-llahut të Gjithëfuqishëm të mos i bëjë shok ose të mos e barazojë Krijuesin me krijesën. Kjo është privilegj e të zotëve të mendjes! Nëse kjo normë e udhëzimit zbatohet si e drejtë e personit, kjo lind të drejta dhe obligime që do të thonë zbatimin e shoqërisë Islame, në natyrshmërinë e tij të plot. Këtu përfshihen të gjitha kategoritë e lartpërmendura sheriatike, por edhe të tjera që nuk janë cekur. Në anën tjetër nëse personi këtë pjesë të udhëzimit nuk e zbaton si të drejtë të tij, d.m.th. nuk mund me vetëdëshirë ta zbatojë normën si e drejtë që i sjell dobi të shumta vet atij, Mëshiruesi, Allllahu Madhërishëm i le edhe një rrugëdalje atij. Me ndalesën si obligim i ndalon që All-llahut xh.sh. t‟i bëjë shokë ose ta përziejë Krijuesin me krijesën. Zbatimi i obligimit ka dy nivele: I pari, zbatimi i obligimit u mundëson personave që të jetojnë dhe t‟i shfrytëzojnë frytet e shoqërisë Islame, deri në atë shkallë sa ato i zbatojnë kategoritë sheriatike ose shoqërore të lartpërmendura dhe tjera që do t‟i hasë në jetë. I dyti, moszbatuesit nuk do të mund t‟i shfrytëzojnë të mirat e shoqërisë Islame, jo ngase duhen të pengohen prej pjesëtarëve të shoqërisë Islame, porse ata vetë nuk i kuptojnë

162

këto të mira. Fjalën e kemi për botën reale ku ne frymojmë, e jo për atë ideale për kur parashihen dënimet. Trajtimi i moszbatuezve është çështje mjaft me rëndësi për kultivimin e shoqërisë Islame, mirëpo, në këto tema nuk kemi përgatitje të duhur, andaj është mirë që kjo t‟u lihet sheriatistëve që merren me zbatimin e normave Islame. Njeriu, si qenie e krijuar nga Zoti, i ka të caktuara kornizat e përgjithshme me institucionet e lartpërmendura se si duhet të sillet dhe si duhet të veprojë në fytyrë të tokës. Këto janë rregulla të përgjithshme që vlejnë për gjithë njerëzit e moshës madhore dhe që posedojnë dhuratën e të menduarit. Rregullat që rregullojnë veprime vetëm për një çështje si për shembull Ndëshkimin, Pendimin, Namazin ose Pronën janë rregulla të posaçme që vlejnë për një çështje të caktuar. Rregullat Kur‟anore janë të vendosura në një harmoni ideale ku rregulli i përgjithshëm dhe rregulli i posaçëm, posedojnë një lidhshmëri që s‟mund ta bëjë mendja e njeriut me çka edhe dëshmohet se Kur‟ani është shpallje e Zotit e jo sajim i mendjes njerëzore. Të marrim normativin që rregullon prostitucionin ose zinanë”Ata nga gratë tuaja që bëjnë imoralitet (zina) kërkoni që kundër tyre të dëshmojnë katër vetë prej jush(burra);nëse vërtetohet me dëshmitarë(imoraliteti), mbyllni ato në shtëpia derisa t‟i marrë vdekja ose derisa All-llahu të përcaktojë ndonjë rrugë për

163

to.”50 Në këtë dispozitë Kur‟anore përfshihen një spektër të drejtash dhe obligimesh të përmendura më lartë. Këtu kemi të bëjmë: 1)pikë së pari me krijesën njerëzore femër; 2) me personat që kanë fëlliqur shpirtin dhe trupin; 3) pason vdekja e tyre si ndëshkim për veprën e bërë; 4) kemi dëshminë që na duhet për zbatimin e ndëshkimit, procedura parasheh 4 veta burra; 5) vijnë në shprehje përgjegjësia personale dhe 6) zgjedhja e lirë: ”Ato nga gratë tuaja që bëjnë imoralitet” d.m.th me përgjegjësinë e vet kanë bërë zgjedhjen si vepër të kryer. Këto janë dispozitat direkte sepse dispozita Kura‟nore i përcjell në mënyrë direkte dhe të qartë. Pas këtyre dalin edhe dispozitat indirekte. Dispozitat indirekte kanë të bëjnë me institucionet tjera të sheriatit Islam që gjithashtu i përmendëm më lartë. Këto veprime jo që nuk vlejnë direkt për rastin në fjalë, por dalin prej dispozitave që nuk përmenden në ajetin 15, e që gjenden nëpër ajetet tjera, por që i përkasin rastit në fjalë. Këto dispozita për shembull mund të vazhdojnë me: 7) xhehenemin si ndëshkim përfundimtar; 8) të drejtën e shfrytëzimit të pronës që ka pasur para se ta bëjë veprën; 9) të drejtën e marrëveshjes, a ka të drejtë të lidhë marrëveshje dhe a vlejnë marrëveshjet që ka pasur më parë, p.sh. të ketë marrë punë dore apo rritje të fëmijës para kryerjes së veprës; 10)sa vlen testamenti i saj që ekziston prej më 50 Sureja NISA 15

164

parë; 11)a e ka të drejtën familjare që ta vizitojnë fëmijët e saj apo prindërit; 12)si janë obligimet e saja ndaj namazit, ramazanit, vallë i lejohen t‟i kryejë përderisa të themi ta merr vdekja, sepse a ka të drejtë të dalë për t'u përgatitur për këto dy çështje? Ajeti 15 si dispozitë sheriatike në pikë të parë të len përshtypjen se me personin në fjalë ka marrë fund çdo gjë dhe ajo duhet të vdesë e vetmuar dhe në vuajtje të thella. Në parim ajo kuptohet dhe ajo duhet të jetë. Mirëpo a thua çështja ka mbaruar sheriatisht dhe praktikisht? Assesi se jo? Përveç nëse do All-llahu Fuqiplotë. Shumica në këtë rast me të drejtë do të pyesnin, po ju vëlla i dashur a harruat se më lartë e përmendët ”Bamirësinë e pakufishme”? A thua Ai që është Bamirës i pakufishëm nuk falë edhe ata të cilët pendohen ose kjo u ka ndodhur vetëm një herë në jetë dhe në kushte të jashtëzakonshme? Po, i dashur, përgjigjemi, All-llahu i Gjithëdijshem dhe Bamirës deri në fund, veç në fundin e dispozitës thotë ”derisa All-llahu të përcaktojë ndonjë rrugë për to.” I Gjithëmëshirshmi nuk na len pa përgjigje dhe të zymtë, Ai Bamirësi pa kufi e ka ditur se ka raste të cilat nuk mund të përfshihen vetëm me pjesën e ajetit, pa pjesën e fundit dhe na përgëzon që të jemi njëkohësisht të matur, të ndërgjegjshëm, e mos t‟i japim vetes e të bëhemi edhe më mëkatarë se sa personi në rastin e përmendur. Kjo rrugë ka një domethënie të

165

madhe me kuptim universal për mbarë SHPALLJEN, KUR‟ANIN – FISNIK - Zoti i Gjithëdijshëm nuk e mbyllë çështjen nëse ne nuk e mbyllim dhe në rastin konkret ata që janë të zotët e mendjes nuk e mbyllin lehtë çështjen, duke patur parasysh se Zoti i Pagabueshëm e do zgjidhjen fatlume për njerëzit, e do bamirësinë se Vetë është Burim i pashtershëm mirësie. Duke pasur parasysh se njeriu është i dobët dhe çdo herë jo i gatshëm për mbështetjen e plotë te Ai që është Sundimtari me i dashur për ne, na e qartëson edhe më tej çështjen në fjalë: ”Ata të dy prej jush që bëjnë atë (imoralitet–zina), ndëshkoni; e në qoftë se ata pendohen dhe përmirësohen, atëherë hiqni dorë prej tyre, pse All-llahu pranon fortë pendimin dhe mëshiron shumë.”51 Këto rregulla të sheriatit Islam nuk kanë kufij, popullatë dhe territor të caktuar si shtetet laike. Ato janë për mbarë rruzullin tokësor, për mbarë njerëzimin dhe nuk mund të eksploatohen si të drejta vetëm të një populli, grupi ose të ndonjë individi. Këto të drejta nuk bazohen nga shkalla e zhvillimit ekonomik në kuptimin rajonal etnik apo racor, por këto të drejta janë të drejta që universalizmin e përfshinë në mënyrë të plotë. Këto principe u zbatuan në mënyrë të veçantë nga rregullat të cilat zbatohen në shtetin laik. Vetë Kur‟anin Famë-lartë Krijuesi i Gjithëfuqishëm ia prezantoi Muhamedit a.s në një gjendje të ekstazës shpirtërore, që shpalljen 51 Ajeti 16 i Sures NISA

166

e pranoi jo vetëm si dituri, pasuri apo mesazh për njerëzit, por si gjendje e një përjetimi të papërshkruar që do të bartet te të tjerët falë fuqisë së Tij si diçka e pakontestueshme për veprim. Këtë gjendje e përshkruan prof.Seid Kutub në librin”Shenja në rrugë”. Kjo bartje deri te ne gjithashtu duhet të jetë në vazhdimësi me qëllim të caktuar, që punët dhe problemet t‟i zgjidhim përmes këtyre normave. Jetësimi i normave sheriatike doemos duhet të praktikohen me bindjen se ato na e mundësojnë më të mirën e të mundshmes në jetë. Dhe këto norma përfshijnë të gjithë lëmenjtë e jetës. Normat Kur‟anore janë dhënë për kategori të ndryshme njerëzish dhe situatash. Këtu përfshihet qëllimi i jetës, mënyra e jetës, marrëdhëniet mes kategorive të ndryshme, si i pasur i varfër, mashkull femër, pozita e bonjakëve, fëmijëve, udhëheqësve të nënshtruarve etj. Të gjitha këto përfshihen në faza të realizimit si të drejta dhe obligime. Nga këtu për të gjitha kategoritë parashihet obligimi, mënyra e zbatimit, ndëshkimi për moszbatimin dhe mënyra e ndëshkimit. Hipoteza, dispozita e normave ligjore laike bazën e kanë në Kur‟anin Famëlartë, por ato dallojnë siç thamë edhe me lartë, se dallon mënyra e zbatimit dhe kush është përgjegjës dhe kush vendos për zbatimin e përgjegjësisë. Normimi Islam dhe dispozitat e sheriatit nuk janë privilegj dhe interes i grupit, fisit, mbretit apo shtetit, ato janë dispozita të Gjithëfuqishmit që vlejnë për të gjithë njerëzit

167

dhe këtu në start kemi eliminimin e majorizimit dhe të keqpërdorimit nga ana e njeriut. Me këtë nëse e zbatojmë, eliminojmë në tërësi sundimin e njeriut mbi njeriun. Zbatimi i sheriatit Islam nuk len hapësirë që faktori njeri te jetë vendosës për gjërat të cilat u takojnë gjithë njerëzve. Kjo përbën definicionin themelor dhe shumëdimensional për drejtësi, por me një kusht, nëse njeriu nuk mashtrohet t'i mveshë vetvetes rolin absolut të përcaktueshmërisë së gjërave për vetë njeriun. Shembulli i Muhamedit a.s dhe i pasardhësve direkt me suksesin e zbatimit të mirëfilltë të Islamit, tregon se ata unin e të qenit mbi tjetrin e kishin shkrirë në dëshirë dhe dashuri për t‟i shërbyer tjetrit. Pse? Sepse Zoti i Gjithëfuqishëm me mirësinë e vet të pakufishme mundësoi që lumturia e vërtet të arrihet vetëm me respektin dhe dashurinë e ndërsjellë në gjininë njerëzore dhe se e kundërta është humbje në këtë botë dhe në botën tjetër, për ata të cilët nuk e zbatojnë këtë shenjtëri të Krijuesit. Në të vërtetë nuk mund ta kuptojmë dhe ta zbatojmë drejtësinë Islame siç e zbatoi shembulli i vetëm për njerëzimin Muhamedi a.s me pasardhësit e drejtpërsëdrejtë, por një gjë na është e qartë, se njeriu nuk mund të prodhojë drejtësi për të tjerët, por, se kjo është dhunti vetëm e Krijuesit All-llahut xh.sh dhe xh.k. që robit të vetë i dhuroi të dërguar dhe libra të shenjtë vetëm e vetëm për ta udhëzuar.

168

Zoti i Gjithëfuqishëm me mirësinë e vet duke e ditur se robi i tij mund të gabojë nëse s'u përmbahet rregullave të udhëzuesit të mirësisë absolute., jo të tjerët që është më se normale, por e porositi Muhamedin a.s: “ Ti mos nxito me Kur‟anin para se të përfundojë shpallja e tij te ti, thuaj „Zoti im, më shto dituri‟ ”.52 Dhe s'kemi si të mos përfundojmë se sheriati Islam është forma më e përkryer për krijimin e një shoqërie njerëzore, pa brenga, ku njerëzit mund dhe duhet të jetojnë në harmoni të plotë. Zbatimi i sheriatit Islam edhe në formën më të vrazhdë që na duket neve, si për shembull prerja e dorës për hajdutëri, është më humane se normat laike që parashohin burg të pasuksesshëm për të ashtuquajturin risocializim i të ndëshkuarit. Është më se e qartë se mbajtja në burgjet e shteteve laike nuk kanë dhënë kurrfarë rezultatesh në çrrënjosjen e hajdutërisë në asnjë shtet. Hajdutët mbesin hajdutë porse duke u mbledhur në burgje me hajdutët e tjerë bëjnë shkollën e hajdutërisë dhe kur dalin nga burgu ata kanë klanin organizativ të tyre. Prerja e dorës vërtetë është shëmti fizike dhe shpirtërore, por një dorë e prerë do të thoshte se personit as që i bie në mend të vjedhë në të ardhmen, arrin risocializim të plot për personin në njërën anë dhe në anën tjetër ky shembull në mënyrë preventive do të ndikojë te të tjerët që t‟u mos u bie në mend një vepër e këtillë. Kjo 52 Ajeti 114 i Sures Ta - Ha

169

është arsyeja për çrrënjosjen e vjedhjes ose hajdutërisë. Në aspektin socio-ekonomik, ka arsyen e vet të shëndoshë, sepse kjo pamundëson krijimin e pasigurisë qytetare për pronat e veta dhe vetvetiu orienton njerëzit të punojnë dhe të fitojnë vetëm nga frytet e punës. Mjerimi, kaosi, dëshpërimi dhe çrregullimet tjera si për hajdutin ashtu edhe të vjedhurin eliminohen deri në fund. Mungesa e një dore pra vlen shumë më shumë se sa pasojat që sjellë kjo dukuri në shoqërinë moderne. Në këtë aspekt janë të logjikshme edhe ndëshkimet e veprave tjera, që masë adekuate kanë kundërvlerën e veprimit: syri për syrin, dora për dorën, jeta për jetën e kështu me radhë. Sot më secilit i është e qartë pse burgjet dhe sistemet shtetërore nuk mund t‟i eliminojnë këto dukuri të shëmtuara. Kjo është vetëm nga shkaku se ato nuk janë themeluar për të mbrojtur prej së të keqes së përgjithshme që i kanoset njerëzimit, por vetëm për të ruajtur sundimin ndaj njeriut për interesat e veta. Ku do të ishte shkalla e zhvillimit të shoqërisë njerëzore pa aparatin e shtetit laik modern, pa burgje dhe pa kufi? Sa buxhete harxhohen për administratë të kotë, që njerëzimin e kanë katandisur në humnerë të pafund. Vetëm SHBA-të sigurojnë 2,052 trilion dollarë. A pyetet ndokush nga ata që sot marrin në qafë njerëzimin se sa mjete harxhohen për armatim, sa mjete të kota merr administrata që me 170

korrupsionin e saj më shumë e përhap kriminalitetin, prostitucionin dhe larjen e parave, se sa që mund ta nxisin njerëzit që janë të rëndomtë dhe jashtë këtyre mekanizmave? Ta lëmë armatimin bërthamor që është kanosje direkte për shfarosjen e njerëzimit! Të gjitha këto harxhime i mënjanon dhe i redukton në masë të madhe vetëm Islami, i cili si koncept si filozofi ose si sistem i organizimit shoqëror, nuk ka për qëllim sundimin e njeriut nga njeriu, por vendosjen dhe praktikimin e rregullshmërisë dhe harmonisë mes njerëzve sipas planit të Krijuesit të Gjithëfuqishëm. Nga kjo nxjerrim edhe elementet përbërëse të sheriatit Islam që janë një dallim esencial prej sistemit laik shtetëror: 1).Islami si sistem i përsosur për dallim nga shteti laik nuk ka kufij shtetëror ai është gjithëbotëror, kufijtë e tij përfshijnë gjithë rruzullin tokësorë. 2).Normat e sheriatit Islam, të drejtat dhe obligimet vlejnë për gjithë njerëzit. 3).Mosrespektimi i dispozitave të Kur‟anit Famëlartë ekzekutohen nga të gjithë njerëzit interesat e të cilëve preken nga ky mosrespektim. 4).Mënyra e ndëshkimit është e menjëhershme dhe e paraparë si sanksion për ndëshkuesin. 5).Burim origjinal i mënyrës së organizimit dhe praktikimit të jetës shoqërore është vetëm Kur‟ani dhe Hadithi. Burimet 171

tjera si Kijasi (analogjia) dhe Ixhmaja (koncenzusi) nuk janë alternativë e zgjedhjes, por vetëm mënyrë e realizimit të burimit origjinal. 6).Qëllimi kryesorë i zbatimit të sheriatit Islam është vendosja e pushtetit që rezulton me harmoni të plotë si përcaktueshmëri e vetë Krijuesit, All-llahut xh.sh. Këto karakteristika përbëjnë thelbin e ushtrimit të normativave të sheriatit Islam dhe këto dallojnë prej të gjitha mënyrave të organizimit të jetës së bashkësisë njerëzore të përpunuara nga vet njerëzit. Shteti i Platonit, Justinianit, Manit, Kampanellës, Xhefersonit, Marksit, Engelsit, Leninit apo të tjerë vetëm në segmente minore mund të përfshijnë nga ajo që parasheh Islami. Kjo nuk është rastësisht, sepse ata aparatin e organizimit të jetës shoqërore e kanë vendosur nën hijen dhe dritën e sundimit të njeriut nga vetë njeriu. Zoti i Gjithëfuqishëm dhe i Gjithëmëshirshëm përmes Kuranit heq dilemën se njeriu duhet ta sundojë njeriun. Ai gjithsesi se është i sunduar në pikë të parë dhe që mund të sundojë me jetën e tij vetëm në mënyrë relative brenda përcaktueshmërisë absolute të Krijuesit. Sjellja me të tjerët dhe ndaj të tjerëve është vetëm në kuadër të kornizave Kur‟anore. Çdo dalje nga këto korniza ka ndëshkimin në këtë proces – procedurë:

172

E para: Është obligim për ata të cilët janë besimtarë që ta ndëshkojnë, ta largojnë, apo të largohen vetë nga çrregulluesi i këtillë. E dyta: Çrregulluesit i hiqet ombrella e mbrojtjes dhe udhëzimit nga Krijuesi dhe lihet ta shijojë vetminë, mundimin, përsiatjet e kota për të realizuar ndonjë qëllim në jetë(Shpallet prej të dështuarve në këtë jetë). E treta: Njeriut i bëhet me dije se ndëshkimi do t‟i vazhdojë edhe në botën tjetër ku e pret një ndëshkim edhe më i rëndë. Mënyra e tretë e proces - procedurës nxjerr në pah edhe një karakteristikë të veçantë që gjithashtu esencialisht e dallon Islamin si organizim nga shteti laik, Islami(sheriati Islam) është sistem dybotërorë. Mënyra e realizimit të drejtësisë së Zotit Fuqiplotë përfshinë një periudhë kohore dy botërore. Botën që e jetojmë dhe botën që do ta jetojmë. Kufijtë kohorë të njërës dhe tjetrës janë dituri vetëm e Krijuesit të Gjithëfuqishëm. Në këtë drejtim sheriati për nga zbatueshmëria ndahet në dy lloje normash: 1. Norma që për nga zbatueshmëria praktikohen në këtë botë dhe subjektet e realizimit janë njerëzit dhe 2. Norma që do të praktikohen në botën tjetër dhe që do të praktikohen nga Rojtarët e të Gjithëfuqishmit. Normat që vlejnë për këtë botë janë norma që u lihen në dispozicion njerëzve të zgjedhin edhe përskaj udhëzimit paraprak. Ky 173

lloj normash zbatueshmërinë e tyre e kanë nga vetë krijesat e Zotit. Normat e botës së ardhshme janë norma që nuk zbatohen nga njerëzit. Këto norma zbatohen ndaj njerëzve, nga ata të cilët janë zbatues absolutë të urdhrit të Krijuesit të vetëm dhe të Gjithëfuqishëm, engjëjt, zebanit etj. Nga ana kohore për subjektet e realizimit këto norma kanë gjithashtu dallim parësor. Normat e kësaj bote për njerëzit vlejnë në një afat kohor të shkurtër, vetëm përderisa zgjat jeta e tyre. Normat e botës së amshuar ose ahiretit janë norma që nuk kanë përkufizim kohor se sa vlejnë. Atyre u dihet vetëm fillimi pas ditës së Gjykimit dhe vazhdojnë të jenë amshim si pjesë e jetës së amshuar. Një segment tjetër që e ngre pozitën e Islamit si filozofi e piedestalit më të lartë ose si mënyrë e të menduarit dhe vepruarit në organizimin e shoqërisë njerëzore në krahasim me atë të shtetit laik, është lidhshmëria mes dy botërave për njeriun dhe shoqërinë njerëzore. Ndoshta unë nuk mund ta kuptoj mesazhin Kuranor në këtë drejtim dhe do të mundohem të jap një sqarim sa më të përafërt me realitetin, sepse kjo i takon Pakufishmërisë si aftësi dhe cilësi e Të Madhit Zot. Por do të mundohem aq sa më mundëson Ai që është pa të meta në çdo pikëpamje, të jem i kapshëm për nevojën më modeste të të menduarit: All-llahu i Gjithëfuqishëm në këtë drejtim krijoi dy botëra për t‟na përkujtuar ose për t‟na

174

e bërë të ditur se si përsosmëri e Tij, edhe ne, do të jemi të pakufishëm. Na ngjallë, na vdes dhe përsëri na ngjallë. Dhe tanimë nuk ka vdekje. Në këtë drejtim nuk do të hyjmë të shpjegojmë kuptimin e jetës, që është një temë mjaft e gjerë e që kërkon një të menduar edhe më të thellë për konkludimin e gjërave, por do të ndalemi vetën në atë pse Zoti i Madhërishëm e bëri krijimin dhe zbatimin e normativave hyjnore në këtë mënyrë. Cila normë dhe cili shtet ishte dhe është i përjetshëm? Asnjëri. Cila normë është e vlefshme për gjithë njerëzit.? Asnjëra. Çka i kanë sjellë njeriut organizimet shtetërore? Zënka, frikë, dyshim, vrasje, shpërngulje, lufta me përmasa masive, ndarje, izolim dhe çka jo tjetër që lidhet me këto. Prej këtu mund të fillojmë njëfarë shpjegimi që na duket i logjikshëm se një: All-llahu Fuqiplotë dhe i Gjithëmëshirshëm e Krijoi njeriun që ta shijojë jetën në shumëkuptimësinë e saj, dy: se do të ndeshet me pengesa dhe turbullira të shumta që do t‟ia ngjallin djalli, epshi, dëshira si provime permanente, dhe tre: se vetëm ai është në gjendje që t‟i përballojë këto provime dhe të jetë nën mbrojtjen e Tij, që të gëzojë një jetë të bujshme, në këtë botë dhe në botën e amshuar. Kjo e fundit ka një rëndësi të madhe në dy drejtime. Në njërën anë, nëse robi u përmbahet rregullave të krijuesit do të jetojë një jetë kuptimplotë dhe do të mund të matet dhe t‟i fitojë të gjitha betejat e jetës dhe në anën

175

tjetër, ai si shpërblim ka përsëritjen e jetës, jo si kjo me mbarim dhe ngatërresa, por të amshuar dhe me të mira që shumëfishohen për dallim nga kënaqësitë e kësaj bote. Ai që mundohet dhe mban gjatë jetës së tij, një rregull që është normal dhe real, në përputhshmëri me rregullat e Islamit, në botën tjetër shpërblehet me rregulla të një kënaqësie absolute. Normat që vlejnë për dy botërat pikërisht janë ato të cilat njeriun duhet ta bëjnë burim të pashtershëm të mirësisë së përhershme. Nëse ai zbaton urdhërat Kur‟anore, ai do të jetojë i lumtur, sepse aprovon zgjidhje ideale të përcaktuar nga Krijuesi i tij i Cili e din më se miri se çka i duhet robit të ndërgjegjshëm. Zgjidhja d.m.th. apriori është e gjetur. Ai nuk duhet të brengoset se si duhet të arrihet kënaqësia dhe harmonia me njerëzit, ajo është e gatshme, ajo vetëm duhet të zbatohet me përpikëri dhe maturi. Sa më të plotë të jemi në zbatim, aq më të plotë jemi në kënaqësi. Pastaj lirisht mund të vazhdojmë, kënaqësia e kësaj botë e arritur me zbatimin e sheriatit Islam nuk është akt që kryhet. Të jetuarit merr kuptim tjetër. Njeriu nuk vdes. Njeriu është qenie që i përket përjetësisë. Pavdekshmëria është piedestali dhe e arritura me e madhe për njeriun. Ndryshon botëkuptimi i jetës për njeriun besimtar. Ai nuk i trembet vdekjes. Ai është i pavdekshëm. Ai i cili zbaton sheriatin është i bindur se do të pësojë transformim fizikë dhe shpirtërorë në kohë dhe hapësirë dhe tani

176

më mundohet sa më i përgatitur t‟i kalojë fazat e jetës. Me këtë arrin kënaqësinë e Zotit që e ka krijuar. Me këtë përfundon misioni i tij si qenie i krijuar nga Krijuesi. Me këtë arrihet kënaqësia e plotë në xhenetet e përgatitura. Njeriu mysliman thotë: ”Unë kënaqem me te mirat që m’i dha Zoti im, Ai më dha jetë dhe vdekje, Ai më ushqen, Ai më mbron, Ai do të më ringjallë, te Ai do të Kthehemi, le të jetë i kënaqur Zoti im me mua, vetëm Atij i mbështetem”, këto janë pjesë të ajeteve Kur‟anore të shkrira me një lutje të vetme që njeriun ditë për ditë e mbushin me kënaqësi, kurajë, guxim dhe vërtetësi. Ky është njeriu që jeton mbi bazat e sheriatit Islam dhe të rregullimit të jetës mbi këto fundamente. Ky njeri ka vullnet të pathyeshëm. Ky njeri ka horizont të qartë për mbarëvajtjen e jetës. Ky njeri ka guxim profetik të rreket dhe tejkalojë edhe pengesat dhe çrregullimet më të komplikuara dhe në dukje të pakapërcyeshme. Ky njeri nuk ka kufij që mund ta ndalin në punën dhe suksesin e tij. Ai posedon mekanizma më të fortë në qëndrueshmëri, se sa që ka një shtet edhe më i forti laik. Ai është përsosmëria e Zotit. Më tutje nuk do të vazhdojmë sa i përket kësaj të fundit sepse për përsosmëri thamë në fillim se nuk ka definicion. Në anën tjetër njeriu jobesimtar ose me besim të luhatur i mbështetur në shtetin laik thotë: ”Shteti është siguria ime, ai më mundëson të punoj, të ekzistoj, në rast

177

rreziku edhe do të më ndihmojë, do të më japë kredi, ndihmë sociale, pension etj”. Ky njeri në start e ka bindur veten për një organizim dhe një mbrojtje jashtë vetes, jashtë forcave dhe mundësive të tij. Ky njeri punën dhe mundin e vetë ia ka dhënë tjetrit që të qeverisë. Kompanitë e sigurimit kapitalist janë manipulues të sigurimeve për politikën shtetërore, e jo të mbrojnë interesin e të varfërive, pleqve, të sëmurëve, jetimëve etj. Pjesë e të hollave që shpenzohen për çerdhe pleqsh janë për t‟i pastruar rrugët prej ”mbeturinave” të këtilla për ata, sepse ata i konsiderojnë mbeturina pleqtë, pasi s‟munden t‟i tolerojnë të jetojnë në shtëpitë e tyre. Zoti i Gjithëfuqishëm fuqinë e veprimit për këtë rast te myslimanët, zbatuesit e drejton në një aksion të drejtpërsëdrejtë dhe të menjëhershëm të të gjithë njerëzve ndaj rasteve të këtilla. Ata me normimin Kur‟anor nuk presin që të lajmërohen në kompani ose agjenci sigurimi. Për ata pason obligimi që gjithë të afërmit në lidhje gjaku, pastaj edhe të gjithë tjerët që i takojnë atij rrethi të japin ndihmën e tyre. Fuqia e veprimit të menjëhershëm dhe të drejtpërsëdrejti e zekatit ose e ndihmave ka përparësinë që lidhet me çështjen e besimit. Kjo e ndihmon përnjëherësh nevojtarin dhe ka kënaqësinë që ta lidhë ndihmesën ndaj nevojtarit me Falënderimin që Zoti Famëlartë i dha mundësinë të ndihmojë të tjerët. Kjo është bazamenti për vendosjen e

178

marrëdhënieve solidare mes njerëzve dhe ngre humanizmin në nivel principi mes njerëzve. Në shtetet e zhvilluara nëse mbetesh pa bukë, i sëmurë ose pa strehim dhe duhet të gjesh shtëpi strehimi apo kompani sigurimi për t‟u ushqyer ose strehuar, mund edhe të vdesësh nëse nuk gjendet njëri besimtar për ndihmë të përnjëhershme, nga shkaku i thjeshtë se nuk mund ta gjesh ose nga se s‟je shtetas i atij vendi. Ose në rastin tjetër, nuk ke mundur të rregullosh dokumente nga shkaku se s‟ke paguar sigurimin. Ne si myslimanë, s‟ka dyshim se jemi të bindur se sigurimet e këtilla na e dobësojnë besimin sepse ne ndjehemi të sigurt vetëm në Atë që na ka krijuar, në Atë që i krijoi të gjitha begatitë për njeriun, në Atë që na siguron në çdo gjë, pasi çdo gjë edhe ne, jemi pronë dhe rob të Tij. Sheriati Islam e siguron njeriun nga fatkeqësitë e ndryshme që vijnë prej njerëzve nga vetë njerëzit. Ky sigurim ka shembuj të mirëfilltë në mjaft sure apo kaptina Kur‟anore. Përshkrimet e veprave të të dërguarve janë shembuj gjithëkohorë se si duhet të sillemi në analogji edhe sot. Pra shoqëria Islame në dallim nga shteti laik, me norma universale të gjithëdobishme, përfshin gjithë gjininë njerëzore, pa kurrfarë dallimi dhe përkatësie statusore dhe siguron raporte, sjellje dhe interesa të cilat në mënyrë të ndërsjellë vetëm se kënaqin jetën e tyre.

179

FORMALIZMI DHE ELEMENTET E TJERA QË PARAQITEN SI KANOSJE PËR ISLAMIN E VËRTETË Shkaqet themelore të formalizmit në Islam, si sistem vlerash të gjithëmbarshme, konsideroj se qëndrojnë në preokupimin e tepruar të njerëzve që të merren me dituritë e besimit, si rregulla ose si bindje, se sa të merren me aplikimin praktik të tyre. Gabimi më i madh i kohës sonë, si gjeneratë e Islamit, qëndron në atë, se me siguri një përqindje e madhe e myslimanëve që quhen ose e quajnë veten intelektualë të Islamit, janë të zënë me dituritë e përgjithshme që burojnë nga Kur‟ani i Gjithndritshëm, Suneti dhe jeta e Muhamedit a.s, shëmbëlltyrës së vetme që shëmbëlleu Fjalën e Tij, pra të All-llahut Fuqiplotë, në brendinë dhe formën më të spikatur, dhe dijetarëve të tjerë, që kanë punuar mbi këto çështje. Në këtë drejtim njeriu ndeshet me një kundërthënie parësore, se zhytet në komentimin, transmetimin apo shpjegimin e aq shumë gjërave sa që harron se ato duhet të praktikohen apo thjeshtë nuk i mbetet kohë që të merret me praktikimin e tyre. Këtë dukuri na e vërteton ekzistimi i një numri të madh të drejtimeve dhe shkollave për çështje nga më të ndryshmet mbi Islamin. Të gjitha këto dituri me bollëk trajtojnë probleme të Islamit, por Islami nuk shkëlqen në asnjë vend edhe përkundër 180

këtij trajtimi. Jemi dëshmitarë se në të shumtën e rasteve komentimi i gjërave nga transmetuesit e ndryshëm nuk praktikohet nga vetë komentuesi ose mbyllë rrethin me familjen dhe miqtë e tij të ngushtë. Është sinjal prekës si disa myslimanë ndihen të ruajtur dhe të mbrojtur, me veshje dhe sjellje, në ambiente ku qelb lakuriqësia, mizevirllëku dhe mendjemadhësia!? Dhe ky nuk pyetet se pse këto norma nuk mund të zbatohen në një rreth më të gjerë? Zakonisht komentuesi, predikuesi ka gojën plotë se”ka thënë Muhamedi a.s, sipas Ebu Bekrit r.a, Omerit r.a, Aliut r.a Othmanit r.a, Ajshes,r.a Ebu Dhehrit r.a, Davudit, Zejdit, Ajshes r.a ose se është transmetim i Buhariut, Myslimit, e kështu me radhë. Diku asnjëherë ose diku shumë rrallë ndodhë të përdoret shprehja se bëri Pejgamberi a.s ose pasuesi i tij nga gjenerata e parë dhe ashtu veprova unë ose ashtu bëri një person i kohës së tij. Këto dituri nuk jetësohen në jetën e myslimanëve, dhe kjo e përsëritur shpesh bëhet mënyrë, metodë, qëllim dhe më keq traditë e jetësimit të Kur‟anit. Kjo formë bëhet model i praktikimit të tij në jetën e përditshme. Kjo përsëritje merr kahe negative me përmasa shqetësuese, sepse breznitë do të mishërojnë Islamin vetëm me fjalë, Islamin i cili është vetëm një imazh i cili vetëm nga jashtë dhe në formë paraqet përsosmëri. Dëgjimi vazit (diturisë mbi Islamin) leximi i literaturës, falja e namazit në xhami ose në shtëpi mbeten një praktikim i vetëm nga 181

shumica e njerëzve sidomos në tokat e Ballkanit. Pa marrë parasysh se si këto shtylla i zbatojnë njerëzit( a mbeten në ushtrimin formal të tyre) çka mbetet me sferat tjera të jetës për të cilat nuk bëhet asnjë përpjekje e vetme për realizim. Për këto shkaqe qytetërimi Islam mbetet pre e formave që dalin nga dituritë që nuk zbatohen, sepse po të zbatoheshin ata do ta gjenin vendin e tyre. Nga dobësia që s‟mund ta realizojnë si sistem të gjithëmbarshëm të vlerave për çdo çështje, me qëllim ose pa të, dijetarët do t‟i japin hapësirë vetëm rregullimit të çështjes së ahiretit. Kjo do t‟u mundësojë hapësirë edhe më të madhe armiqve të Islamit. Ata do të thonë kushtimisht “Ju mbani botën tjetër se ne e rregullojmë këtë botë”! Ata bile edhe do ta injektojnë këtë gjendje me agjenda speciale duke e stërlodhur të vërtetën mbi jetën. Atyre gjithsesi se s‟u përgjigjet që e vërteta të shtrihet në të gjitha sferat e jetës, sepse ata në jetë udhëhiqen pikërisht me të pavërtetën. Jemi dëshmitarë se formalizmi është një dukuri, që në shumë raste e pengon Islamin si praktikim i sinqertë, i shëndoshë dhe i patjetërsueshëm i të jetuarit sipas normave të vetë Krijuesit, All-llahut xh.sh. Këtë në përditshmëri e cekim në shumë raste dhe fajin e hedhim ashtu siç na kënda që ta zgjidhim çështjen. Kjo nuk është e tëra. Formalizmi në Islam para së gjithash i ka rrënjët, në ushtrimin e tij ose praktikimin e tij, në mënyrë joadekuate në shumë aspekte të jetës. 182

Ky praktikim ka sjellë ndarjen në shumë tabore të vetë myslimanëve. Sipas mendimit tim, forma, është ajo që ka nxitur kundërshtimet e hapura mes myslimanëve, e që kanë mbaruar edhe me gjakderdhje dhe shfarosje të njëri tjetrit. Në anën tjetër, jotoleranca, përqeshja, përfolja, ironia, përbuzja në jetën e përditshme fetare janë bashkudhtarë që rrënjët i kanë në formalizmin si dukuri e praktikimit jo adekuat të Islamit. Që çështja të zgjidhet duhet të shtrohet për t‟u zgjidhur?! A ka formalizim në mjediset tona? Në ç‟masë ne vetë jemi të përfshirë nga ai(formalizmi)? Në fillim do të konstatojmë pa u hamendur se në një farë mënyre, ne të gjithë jemi të përfshirë nga kjo lëngatë, duke parë se praktikimi i tij në formë është i ngjashëm në të gjitha mjediset. Se pari, kudo kemi ligjërata nga Kur‟ani i Gjithëndritshëm, kudo kemi dijetarë mysliman, kudo kemi vizita të përhershme të xhamive, kudo kemi xhami të rregulluara, kudo dëgjohet zëri i myezinëve, kudo kemi veshje përafërsisht Islame, kudo kemi përshëndetje Islame, emra Islam, martesa që dallojnë prej feve tjera etj., mund të shtroni pyetjen: Pasi paskemi formë të njësuar, pse mos të kemi edhe brendi të njësuar? Pikërisht këtu qëndron problemi! Forma ka zëvendësuar brendinë dhe ne kemi mbetur jashtë saj (brendisë). Forma e jashtme nuk prodhon marrëdhënie. Ajo (forma) mund t‟i shprehë ato, t‟u japë ndonjë ngjyrë, të bëjë ndonjë klasifikim, që është më afër 183

brendisë, por ajo nuk prodhon brendi, nuk krijon marrëdhënie që duhet t‟i krijojë. Kjo ka një ngjashmëri të madhe me mbështjellësin e bimëve që ka krijuar Lartëmadhëria. Mbështjellësi, lëvorja apo gëzhoja e bostanit, bananes apo arrës luan një rol të rëndësishëm për vetë bimën dhe pa atë bima nuk mund të ekzistojë, por ne vazhdimisht jemi të interesuar për brendinë e saj si ushqim. Ana tjetër e medaljes që kërkojmë ta njohim me të parën, na e nxjerrë në sipërfaqe, formën, me zbrazëtirën e saj të kotë. Sa individi, si prind, si pedagog, si jurist, si ekonomist, si inxhinier, si biznesmen, si menaxher, si udhëheqës i ndërmarrjes..., është i kyçur ta zbatojë Islamin në jetën praktike? Pse problemet e kategorive të lartpërmendura nuk shtrohen për t‟u zgjidhur përmes udhëzimit Kur‟anor? Ku duhet kërkuar zgjidhja, cili duhet të jetë modeli? A janë xhamitë teatro që duhet të ushtrojnë mbamendjen e modeleve nga shekujt e kaluar, dhe ne të mundim të ekzekutojmë formën e tyre origjinale vetëm si pamje? Apo jetësimi i Islamit të vërtetë me brendinë e tij aq korrekte dhe të dashur për njerëzit duhet të fillojë nga ky vend. Sa prindër, si individë, çështjet familjare mundohen t‟i zgjidhin sipas dispozitave të sheriatit në këtë vend? Për momentin konsideroj të rëndësishëm faktin, se kjo situatë që kemi me formën, është ndikuar në masë të madhe nga ndikimi i jashtëm, siç është rregullimi shoqëror dhe fetar joislam sipas 184

filozofisë greke, romake ose trendi bashkëkohor perëndimor, dhe ndikimi i brendshëm shkollat, medhebet, drejtimet Islame ose tradita dhe doket e mjediseve të ndryshme. Këto ndikime të rëndësishme do të mundohemi që t‟i shpjegojmë me poshtë. Me tekstin e mëposhtëm të dashur lexues në fillim do të mundohemi që të trasojmë një kahe, që na afron më lehtë dhe më afër te qenësorja. Formalizmi si dukuri që mbështet formën e jashtme dhe jo qenësoren e Islamit është një dukuri mjaft e përfolur në instanca të ndryshme, nga institucione dhe individë të ndryshëm. Nga librat me tematikë fetare Islame mund të nxirret konkluzioni, se kjo dukuri merr dimensione të ndryshme. Në njërën anë ka mendimtarë që formalizmin e trajtojnë si të parëndësishëm në krahasim me esencën. Në anën tjetër ekzistojnë mendimtarë dhe drejtime që formën e konsiderojnë si mënyrë decide për të shprehur esencën. Nuk hyjmë në përmendjen e tyre të hollësishme që të mos trasojmë reaksione të pamerituara, sepse kjo për momentin nuk na nevojitet, ndërsa lexuesin e lëmë të formulojë vetë se kush ku e ka vendin në përcaktimin e mëposhtëm. Të parët çështjen e besimit dhe të përkushtimit shpirtëror ndaj All-llahut të Gjithëfuqishëm, Krijuesit të vetëm, e vlerësojnë si anim shpirtëror, pa marrë parasysh se si e bëjnë atë, ose, së paku forma për ata s‟ka rëndësi parësore. 185

Të dytët formën e paraqesin si metodë të vetme me të cilën mund të shprehet thelbi. Gabimi nuk qëndron tek këto të dytët se formën e plasojnë si metodë me të cilën shprehet qenësorja, porse këtë formë e konsiderojnë të vetme, unikate për gjithë njerëzit dhe me këtë e ngushtojnë hapësirën e manifestimit shpirtëror të njerëzve, të cilët s‟mund ta kapin formën si mënyrë e të shprehurit të përkushtimit. Kjo formë kur paraqitet si e vetme d.m.th. bëhet e detyrueshme dhe e patjetërsueshme, vetvetiu vendos korniza të cilave duhet t‟u përmbahemi. Para kësaj shtrojmë çështjen mjaft delikate për përgjigje? Sa është njeriu meritor për t‟i definuar format e kryerjes së obligimeve në Islam si besim apo si rregull jete. Shkenca e akaidit dhe fikut kanë të arritura të konsiderueshme në trajtimin e dukurive nga fushëveprimet e tyre. Por përfundimisht nuk duhet të mbetemi të kënaqur, sepse nuk kemi tejkalime të mëdha nga ajo që njihet dhe përkrahet prej të gjithëve si zbatim i njësuar që e praktikoi Muhamedi a.s., shembulli i vetëm i zbatimit deri në fund me ndërgjegje dhe përmbajtje. Kjo problematikë na preokupon të gjithëve ngase kemi një tërheqje të madhe ndaj asaj që është me të vërtetë sjellje ose jetë me normat e shëndosha të Islamit. Për këtë çështje do të mundohemi për një zbërthim mjaft modest të formalizmit; përmes burimit, Kur‟anit të gjithëndritshëm, mendimit dhe praktikës që mendoj se kanë qenë dhe 186

mbeten gjithëpërfshirëse si standarde në Islam. Tani do t‟i parashtrojmë tri shtyllat kryesore si teza të cilat mbështesin qenësoren në Islam e që me mosrealizimin e tyre mundësojnë paraqitjen e formalizmit si antivlerë. Kryesoren, të parën, do të mundohemi ta nxjerrim nga Kur‟ani Famëlartë:”i lartë është All-llahu, Sundimtari i vërtetë. Ti mos nxito me Kur‟anin para se të përfundojë shpallja e tij te ti, thuaj: „Zoti im më shto dituri‟”.53 Në këtë ajet aq Bamirës i Madhërishmi e përkujton të dërguarin e vetë për përpikërinë, përsosmërinë dhe paprekshmërinë e udhëzimit të Tij. Ky mesazh hyjnor shpjegohet me ajetet në vijim 114-124 ku jepet një pasqyrë se ç‟ndodhi edhe me të dërguarin e parë Ademin a.s i cili nuk iu përmbajt urdhrit të All-llahut Mëshirëplotit se Iblisi do ta ndiqte. I dyti si mendim që na duket mjaft i afërt me kuptim dhe mesazh është ai i dijetarit Islam prof. Sejjid Kutubit, All-llahu qoftë i kënaqur me të i shprehur në librin “Shenja në rrugë”, “Gjenerata e parë, në të vërtetë nuk e ka lexuar Kur‟anin me qëllim që të arsimohet dhe të arrijë deri te informatat e reja, gjegjësisht që të kënaqet me të. Asnjëri prej tyre nuk e ka marrë Kur‟anin që ta pasurojë dhe ta ngrejë nivelin e vet kulturor, për shkak të vet kulturës, e as ta zgjerojë opusin e vet shkencor dhe juridik. 53 Ajeti 114 i Sures Ta - Ha

187

Çdo njëri prej tyre e pranonte Kur‟anin, që ta pranojë urdhrin e Zotit, i cili kishte të bëjë me atë si individ dhe me shoqërinë në të cilën jetonte, që kishte të bëjë me jetën e tij dhe me jetën e shoqërisë së tij”.54 I treti është rasti i praktikimit të Islamit në udhëheqje. Ky shembull konsideroj se i takon vetë Ebu Bekrit r.a. i cili me rastin e marrjes së postit të halifit deklaroi :”Unë jam udhëheqësi juaj edhe pse s‟jam mes jush më i miri. Nëse më shikoni se punoj si duhet, më ndihmoni, nëse punoj mbrapsht më ndaloni. Përkuleni nëse në raport me ju jam përkulës ndaj All-llahut, nëse gaboj ndaj normave të Tij atëherë ndalohet përulësia ndaj meje.”55 Nëse fillojmë nga e para, d.m.th. të marrim mësim nga ajeti 114 i Sures TA-HA i lartpërmendur, do të shohim se në praktikë, kurdo dhe kudo që lexohet ky ajet jepen vlerësime dhe mendime që quhen të njerëzve, shkollave, medhhebeve, drejtimeve dhe përfaqësuesve të ndryshëm, që në instancë të fundit marrin një formë që quhet e tyre! Kjo ndodhë edhe me pjesë të tjera të Udhëzimit të drejtë. Me këtë rast fatkeqësisht në pikë të parë do të thuhet mendimi i këtij apo i atij, për saktësinë e ajetit Kur‟anor dhe me këtë në plan të dytë lihet vetë saktësia e tij. Mesazhi dhe kuptimi i ajetit të lartpërmendur është i saktë, 54 Libri „‟ Shenja në rrugë” - prof. Sejjid Kutubi 55 Sipas Dr.J.Kardavit, “Islamsko pravo”

188

të mos nxitohet dhe se çdo përgjigje është vetëm në shpalljen e Tij. A e pyesim ne veten pas këtij ajeti, se sa jemi të aftë të japim përgjigje për zbërthimin e gjërave?. Këtu duhet vendosur një kornizë ose një vijë ku detyrimisht ndalet mundësia e veprimit në këtë drejtim. Në analogji pasi All-llahu e porositi të dërguarin”mos nxito para se të përfundojë shpallja”56 d.m.th pasi të përfundojë shpallja për ne nuk mbetet gjë tjetër, vetëm se diturinë dhe zbatimin ta marrim vetëm nga Kur‟ani. Dituritë tona për zbatimin e përsosmërisë nuk kërkohen nga njeriu ose vetja e jonë. Kjo edhe kur të bëhet duhet të jetë një pjesë e qenies sonë që nxit në veprimin për jetësimin e shpalljes. Sepse në të kundërtën mbetemi qesharak ndaj vetë vetes” e kemi besuar por s’dimë ta zbatojmë ose e kemi besuar, po s’e zbatojmë”. Nisur nga ky ajet, në praktikë kemi kundërshtim të hapur me thënien e prof. Kutubit për gjeneratën e parë, për të cilën pajtohemi të gjithë se ka qenë e tillë. Se ata nuk e lexonin Kur‟anin për ta mësuar dhe treguar, por e jetësonin atë. Këtu fillon formalizmi. Saktësia e udhëzimit hyjnor bëhet lëndë diskutimi dhe format e trajtimit ose shtjellimit vetvetiu ia ndalin hovin praktikimit të tij. Trajtimi formal ia hap rrugën dyshimit dhe njeriu largohet prej saktësisë dhe përsosmërisë së udhëzimit Kur‟anor. Ai në këtë rast merret me të kotën duke u munduar që të definojë 56 Ajeti 114 i Sures Ta - Ha

189

saktësinë dhe të ofrojë zgjidhje për vetë atë. Me këtë ven në dyshim ndoshta pa e ditur gjënë më elementare, atë të besimit dhe njeriu duke e pasur në dorë ta gjej vetveten, ai e mohon atë. Kjo mendoj se është dëshira e Qoftlargut. Kësaj duhet patjetër të mundohemi t‟i kundërvihemi në çdo moment dhe në çdo rast. Teoritë e ndryshme me karakter Islam po mbushin libraritë, raftet, bibliotekat, dyqanet etj. Kurse praktika prej gjithë kësaj mbetet “a e lexove si shkruante filan dijetari”, “më duket se s’ka bash të drejtë”, “më duket se është vepra më e qëlluar” e kështu me radhë. Dhe pse dhe për çfarë? Zoti i Gjithëfuqishëm me ajetin në fjalë na porosit që të jemi të përmbajtur, preciz dhe praktik, e jo t‟i zbukurojmë gjërat me të përfolurit apo studimin tonë. A e kemi parasysh se me gjithë këto kalkulime për të vërtetën e paprekshme luajmë lojën e djallit, shumë herë pa e ditur! Kjo e fundit mban, sepse sa më shumë që hymë gjoja në perfeksionimin e diturive Islame, aq më e zbehtë bëhet praktika e tij. Tanimë nuk mund të mohohet konkluza e prof. Kutubit se burimet na janë turbulluar. Kur Zoti i Gjithëfuqishëm i Mëshirëbërës e porosit të dërguarin që të mos shpejtojë para se të përfundojë shpallja, çka mbetet për neve të themi për vetveten dhe të tjerët. A thua burimi nuk është i saktë dhe na duhet të zbulojmë gjëra dhe të hymë në labirintet e pafund të djallit!

190

Dhe kjo na bën që të ndalemi në mënyrën më prekëse të aprovimit të Islamit duke thënë se “kjo tezë është më e qëndrueshme se ajo tjetra “. Kjo është ajo që fatkeqësisht edhe e ka ndarë myslimanin si xhematë i kësaj ose asaj xhamie, si pasues i kësaj shkolle, drejtimi etj. Edhe pse mjaft dijetarë janë munduar që me shpjegime të arrihet te e vërteta, që është e kapshme për të gjithë, përsëri këto vlerësime janë shndërruar në prona të dikujt, për merita se e tha të vërtetën! Llojllojshmëria e diturive për fenomene dhe dukuri që paraqiten në mënyrë precize të pakontestueshme në Kur`anin Fisnik vetëm e kanë rënduar aplikimin praktik të tij. Sa kemi teori dhe sa kemi praktikë të Islamit? Pas mbarimit të shpalljes së fundit, njerëzimi i asaj kohe, gjegjësisht ymeti mysliman e kuptoi të vërtetën që doli vetëm prej burimit dhe e zbatoi atë. Deklarata e parë e Ebu Bekrit e cituar më lartë e vërteton në praktikë mësimin e burimit. Ai (Ebu Bekri, Zoti qoftë i kënaqur me të ) gjatë marrjes së postit të Halifit nuk lexoi ajete, as nuk citoi thënie të Pejgamberit a.s me të cilin kishte bashkëjetuar dhe vepruar. Por ai vuri në sprovë vetveten, nëse jam zbatues dhe përulës, më pasoni, nëse jo, largohuni prej meje?! Përse ne nuk mund ta zbatojmë Islamin në formë siç transmetohet nga Kur`ani famëlartë dhe në esencë siç e zbatoi Pejgamberi a.s. dhe as‟habët e tij?

191

Konsiderojmë se çështja që nxit formalizmin mbështetet mbi tri pika negative: Së pari, te shkalla e ulët e besimit në Islamin si rregull i gjithëmbarshëm për gjithë njerëzimin nga ana e Zotit, Krijuesit Mëshirëplotit; Së dyti, formalizmi mbështetet në intencën, gjoja për t‟iu adaptuar kushteve të një zhvillimi në hap me kohën ; Së treti, dyshimi dhe mosbesimi se institucionet Islame pas halifatit mund të vendosen? (duke e arsyetuar me ekzistimin paralel të pushteteve laike të cilat na e trasojnë bindshëm mënyrën e jetesës). Formalizmi gjegjësisht bazamentin e ka te niveli i besimit. Nëse ne i besojmë rregullat e Zotit të Gjithëfuqishëm si të paprekshme dhe të pakontestueshme në vërtetësinë e tij dhe i zbatojmë me tërë unin tonë të brendshëm, me besim të plotë, dhe sido që t’i zbatojmë, sepse kuptohet se Zoti, Krijuesi na ka falë të ndryshëm në shpirt dhe mendje, ne do t’i zbatojmë si duhet. Po marr një shembull mjaft ilustrativ nga përvoja e zbatimit të islamit si përkushtim ose falje: ”Gjatë faljes së namazit të mbrëmjes(akshamit) me një mikun tim, më të ri se unë, vura re se ai merr edhe një tekbir pas ngritjes nga rukuja. Kjo m‟u bë me dije nga hija që paraqitej në namaz sexhade. Kur e kryem namazin e pyeta “Pse o mik more edhe një tekbir plus nga unë”? M‟u përgjigj: “Ashtu kanë vepruar ata të selefit, ata të brezit të parë”. “Po

192

pse kanë vepruar ashtu”, e pyeta, e ai ma ktheu me përgjigjen: “nuk e di” por shtoi se ashtu kishte dëgjuar nga një dijetar. Unë i thashë se e çmoj mjaft brezin e parë si shembull, por, shtova se nuk jam i sigurt për përgjigjen që ma dha. Ai nuk foli. Sqarova se ata, pra, në kohën e selefit, herë-herë kanë vepruar ashtu ngase gjatë ngritjes nga rukuja kanë qenë të pakënaqur dhe u është dashur që edhe një herë me tekbir ta dëshmojnë përkuljen ndaj Zotit të Gjithëfuqishëm. Nuk e di edhe sot se a është e saktë kjo përgjigje, por e thënë nga zemra u pranua përzemërsisht me buzëqeshje në atë moment nga miku im. Kjo me siguri nuk përmban përgjigjen definitive dhe të vetme, por është një shembull i mirë që ilustron raportin e formës me brendinë. Sot fatkeqësisht kemi një numër të madh njerëzish të cilët e zbatojnë faljen e namazit si shtyllë kryesore të besimit, sipas mësimit të vetë atij që e predikon besimin, pa iu nënshtruar vërtetë faljes apo përkushtimit. Ne shpesh duhet të shtrojmë pyetjen se sa forma dhe sa brendi kemi në namazin tonë. Sa prej nesh pesë kohët e namazit i ndajnë vetëm si kohë, detyrë, obligim, ritual, e sa si përkushtim, përkulje, kërkim falje, falënderim dhe kënaqësi shpirtërore. Këtu japim përgjigje për çështjen më kryesore, atë të besimit. Dëshiroj të them se namazi si shtylla e parë e besimit ndanë kategoritë e njerëzve të sotëm mysliman, në ata që përmes formës shprehin besim dhe i japin

193

asaj një rëndësi të konsiderueshme dhe atyre të vërtetëve të cilëve forma u është një mënyrë e lirë e zgjedhjes me të cilën e realizojnë përulësinë, respektin dhe dashurinë ndaj Zotit, Mëshiruesit të Pakufishëm. Gjatë përuljes duhet që folja e lutjeve ose pjesëve të Udhëzimit të Drejtë të rikrijojë gjendje shpirtërore ku vetveten e mveshim me joshjen Kur‟anore, dëshirat dhe kahet që na ka caktuar Lartmadhëria. Pranojmë robërimin e shpirtit në trajtimin e kornizës Kur‟anore, thellohemi në qëllimet e amshueshme dhe përjetojmë amshimin fantastik. Ne nuk duhet vetëm të themi në Emër të All-llahut, Mëshiruesit dhe Mëshirëplotit, por ta ndjejmë fuqinë e pakrahasueshme, mëshirën e Krijuesit ndaj nesh, dhe ashtu të sillemi. Kufijtë e egos se ne jemi dikush në namaz duhet të prishen, sepse mbështetemi të Ai që pa kurrfarë egoizmi na krijoi dhe na furnizoi. Ne nuk jemi tanët në kuptimin e asaj se ne vendosim, ne veprojmë, por jemi pjesë e vendosmërisë së Krijuesit. Jemi vetë rregulli i të Gjithëfuqishmit. Me këtë robërim shkatërrojmë çdo pengesë që na paraqitet në praktikë, sepse jemi robër të rregullit të pacenueshëm dhe me këtë ndihemi të pacenueshëm ndaj çdo pengese, kurthi, forcë epshi të pakontrolluar etj. Këtë gjendje, kur ndjehemi të krijuar prej Krijuesit, të udhëzuar prej Mëshiruesit, të shpërblyer prej Mëshirëplotit dhe e përsërisim në kohët e namazit, nuk lëmë kotësi në të jetuarit si duhet,

194

gjatë jetës sonë në këtë botë. Kjo gjendje është e përkryer, shpirti sillet në kohë dhe hapësirë të përcaktuar për të, ai ndjehet i perfeksionuar, ai me robërimin e plotë ka arritur lirinë e plotë. Vetëm ai njeri ka kuptuar se pse si gjallesë është dërguar në fytyrë të tokës. Ai ndjehet pjesë e Zotit, kjo është ideale. Për këtë kënaqësi duhet mund i madh, duhet sakrificë e pallogaritshme. Këtë duhet t‟ia arrijmë vetvetes. Nëse këtë ia kemi arritur, vetvetes, atëherë kemi të drejtë të thërrasim edhe të tjerë që ta bëjnë të njëjtën. Kështu i thërrasin brendisë sonë, kështu do të ndikohet brendia e të tjerëve. Kjo ka një rëndësi të madhe për tejkalimin e formalizmit në Islam. Kjo nuk është në mesin tonë? Ne jemi jashtë kësaj! Nëse në afro 100 xhamitë e Shkupit dhe rrethinës, pas faljes së namazit të xhumasë, bëjmë një anketim se si u falën dhe pse u falën, në një përqindje të madhe do të marrim përgjigje të natyrës mjaftë formale si psh: namazi i xhumasë patjetër të falet me xhematë, është një herë në javë, njerëzit të shihen etj. Pse i kemi këto përgjigje të natyrës formale? Nga buron ky formalizëm? Në radhë të parë ky formalizëm rrënjët i ka tek vetë predikuesit e tij. Predikuesit, profesorët, dijetarët, imamët, hoxhallarët në kundërshtim me ata të selefit të vërtetë që pranonin dhe zbatonin Islamin me përpikëri, mbeten vetëm predikues, e jo zbatuesit e parë të tij. Cilin predikues ne e marrim si shembull në jetën e përditshme?! 195

Gabimi i parë është se fenë e pastër të All-llahut e kanë stilizuar dhe kanë vënë në korniza të njësuara, si të jetë patjetër kjo mënyrë e vetme e veprim-predikimit. Neve na mbetet e njëjta gjë, ne flasim për thëniet ose veprat e tyre të shkruara, por kurrë s‟kemi rast të flasim për veprat e tyre të zbatuara të Islamit. Praktika dhe të vepruarit vazhdimisht duhet të jetë barazim për atë që flasim ose udhëzojmë. Nëse bëjmë një krahasim me mënyrën e predikimit të krishterë ose ortodoks do të shohim se këto formalizma në një farë mënyre janë të ndikuara nga veprimtarët e këtyre feve, pasi forma atje është e patejkalueshme në çfarëdo rasti. Dhe në rastin tonë gjithë mbajnë çallme, të gjithë kanë kohën e caktuar të shpjegimit, programet e ndonjë organi (bashkësie, mexhlisi, etj.), myezini, cekin Hadithe të Pejgamberit a.s., ide të mendimtarëve të mëdhenj, tregojnë ngjarje nga Kur‟ani Fisnik, pjesë të jetës së Pejgamberit a.s. Dhe çka përsëri pyetemi? Po pyetemi dhe mund të përgjigjemi se xhemati e zbaton atë që e dëgjon. E kjo don të thotë se formë dëgjon dhe formë zbaton! Pjesëmarrja në xhami, tubime fetare, shkolla e tjerë apriori nuk don të thotë zbatim i Islamit. Aty duhet të armatosemi për ta zbatuar Islamin, por aty edhe duhet të fillojë zbatimi i tij. Islami duhet të frymojë kudo, e jo e kundërta! Në këtë segment mund të themi se ne në xhami vetëm e përkujtojmë Islamin, e jo të armatosemi për zbatimin praktik të tij. Kjo për t‟u arsyetuar shpesh lidhet me pengesa të 196

shumta që i dalin njeriut për zgjidhje dhe këto janë komplet ato që kanë të bëjnë me sistemin laik të vlerave. Në bisedë me intelektualët fetarë shpesh përfolët konstatimi se sheriati Islam nuk mund të zbatohet pasi ekziston sistemi laik, i cili ka kushtetutë, ligje, norma, dhe kjo e pamundëson këtë të fundit(Islamin). Me këtë apriori xhamia vendoset në rend të dytë. Duan të thonë se dhuna e tyre i ka detyruar t‟i respektojnë më shumë këto norma, se sa normat e rëndomta dhe absolutisht të vërteta të All-llahut Fuqiplotë. Në këtë drejtim përgjigja qëndron në nivelin e ulët të besimit të transmetuesve ose predikuesve të Fjalës së All-llahut xh.sh në faltore. Ky besim i tyre qëndron vetëm në kufijtë e qelqtë të formës. Pasi në fe(Islam) nuk ka dhunë dhe këto norma nuk duhet njeriu apriori të na detyrojë që t‟i zbatojmë, sepse këto përfaqësojnë rregullshmërinë më të saktë të jetës. Mbesim ende pa përgjigje ose duhet pranuar se na pëlqen jeta në formë dhe me dhunë e drejtësisë së shtetit laik. Për t‟i dëshmuar vetvetes pyetemi: “A ka forcë që mund ta ndalë rregullshmërinë e ligjeve të natyrës dhe shoqërisë që e përcakton Ai i Gjithëfuqishmi dhe Krijuesi i Vetëm? A ka garanci më të madhe për sigurinë e njerëzve, barazinë, punën, hulumtimin e tjerë, nga ajo që është sigurim i All-llahut të Gjithëmëshirshëm? Çështja që zbulon përgjigjen është çështja e të vërtetës. Sa i besojmë të vërtetës dhe realitetit 197

të plotë. Lihet përshtypja se ne atë që na e servir sistemi laik dhe i përkohshëm, na bën përshtypje më shumë në jetë, se sa e vërteta e pamohueshme e vetë Krijuesit, Krijimi(forca krijuese) e All-llahut që për çdo krijesë e shpirt është absolutisht i vërtet, i lehtë për zbatim dhe i pakundërshtueshëm në instancë të fundit për vetë njeriun. Përse larg kësaj të vërtete dhe pse afër një sistemi që kundërshtohet prej vetë njerëzve? Kjo pozitë e formalizmit në Islam, bën me dije se predikuesi vihet në pozitë që vetë ta ruajë Islamin dhe atë si ritual, rregull i jashtëm, si filozofi e mirë, e jo si zbatim konkret i përcaktimit absolut. Nëse themi në xhami se sot është vështirë të jesh mysliman, kjo është në kundërshtim me logjikën e shëndoshë. Ai, (Islami) vetë është i ruajtur me atë që përfaqëson rregullimin e përsosmërisë në tokë. Ne nuk jemi ata që zgjedhim, ne vetëm mund të kundërshtojmë pa bazë. Fatkeqësia është se ne njëri-tjetrin e shohim përmes tytës së pushkës, kanosjes dhe mashtrimit të përhershëm. Predikuesi, transmetuesi në raste konkrete, vetë tregon përsosmërinë e rregullave, ndërsa vetë është nën ombrellën e të jetuarit të sistemit kundërthënës laik. Ai i ndikuar nga drejtësia me dhunë e laicizmit e shtrembëron edhe logjikën gjithëpërfshirëse si mesazh Kur‟anor. Dhe nga 114 suret Kur‟anore, ku 113 fillojnë me çelësin e bamirësisë dhe mëshirës së Të Gjithëfuqishmit ai në thonjëza rreket për suren 198

Taube dhe don ta tregojë vetveten se vepron në një gjendje si Muhamedi a.s. ku nuk ke zgjedhje tjetër përveç forcës dhe kundërshtimit të hapët. A e pyet njeriu veten pse ka ardhur në xhami dhe në çfarë pengesash po hasë në këtë prani? Të udhëhiqesh me këtë sure në kohën e sodit, me të vërtetë don të thotë të zbatosh xhihadin si mënyrë e përkryer e zbatimit të rrugës së Allllahut, por jo për ata të cilët nuk e kanë zbatuar në vetvete fjalën La-ilahe-ila-llah- MuhamedunResulullah. Kjo e fundit me të madhe është e inkorporuar në jetën e përditshme dhe spontanisht po përfshin një numër të madh njerëzish. Ky trend mund të eliminohet nëse transmetuesit në mënyrë institucionale i rreken anës së zbatimit praktik. Formula mund të thjeshtohet edhe më shumë. Çka predikohet, çdo fjalë, çdo shembull edhe të zbatohet në jetën e përditshme. Nëse fjala nuk realizohet, duhet të përsëritet që të qartësohet. Por qartësimi i plotë i saj është kur ajo(fjala)praktikohet së pari herë nga vetë predikuesi. Veprimet tona duhet t‟i vërtetojnë thëniet tona dhe me këtë barazohet niveli i besimit. Në institucionin xhami nuk ndodhë një gjë e këtillë. Imamët kur e tregojnë një ngjarje nga e kaluara e myslimanëve duan të ndikojnë te ne, por nuk tregojnë aplikimin praktik të tij me vetë sjelljen dhe punën e tyre pikërisht në kohën e sodit. Ymetit myslimanë nuk i duhet vetëm përkujtimi si përkujtim i jetës së Pejgamberit a.s. Atij i nevojitet jetësimi i 199

shembullit në jetën e vet. Nëse kështu nuk veprohet atij (xhematit) nuk i ndihmohet. Sepse në këtë rast i lihet atij që ai përmes krahasimit dhe analogjisë ta bëjë zbatimin e normës Kur‟anore. Po a mund ta kuptojë ai pa shembujt e vërtetë dhe ku ta nxjerrë këtë të vërtetë? Ata të selefit kishin shembull veprimin e vetë Muhamedit a.s, si zbatues të përpiktë të Kur‟anit të Gjithëndritshëm. Pejgamberi a.s. çdo fjalë e ka lidhur me praktikën e kohës së Tij. Myslimanit në ditët e sodit nuk i duhen vetëm tregimet nga shembujt madhështorë të jetës së Pejgamberit a.s., por një zbërthim në jetën praktike të kësaj vepre. Atij në këtë kuptim nuk i ndihmohet, atij i lihet të kuptojë që me krahasimin e vetë ta bëjë zbatimin e tij. Kjo kuptohet se ai duhet të motivohet për zbatim, por a mundet këtë ta zbatojë në veten e vetë dhe në familjen e vetë pa shembull paraprak? Ky shembull duhet të jepet nga ata që e predikojnë Islamin e vërtetë, me shembujt në veten e tyre dhe me shembujt e familjeve të tyre. Ky aplikim që të mos mbetet vetëm fjalë ose vetëm formë duhet të niset nga çështjet me interes të përgjithshëm të një lagje apo të një katundi. Këto çështje duhet të kenë bazën reale për t‟u zgjidhur. Kjo lidhet ngushtë me tubimin e ditës së xhumasë. Predikuesi duhet që gjatë javës ta definojë problemin që duhet të zgjidhet. Dukuria për të cilën ai do të bëjë fjalë duhet të analizohet që nga gjeneza e deri te dëmet ose dobitë që i bie popullatës. Pse nuk veprojmë 200

kësisoj? Çështja qëndron jo rrallë herë në atë se ne hiqemi se s‟jemi kompetentë për gjithçka të bisedojmë dhe të zgjedhim. Çështja e zgjedhjes së lirë është një ndër atributet themelore të Islamit. Kjo kuptohet në të kundërtën e saj. Predikuesit i takon të zgjedh çështjen e diskutimit, ndërsa xhematit jo. Ai duhet ta zbatojë atë që e dëgjon pa marrë parasysh se a e kupton dhe a ka gjasa reale të zbatimit. Në këtë drejtim, pse të mos shtrohet për t‟u zgjidhur çështja e punësimit të popullatës, çështjet sociale, marrëdhëniet martesore, arsimi, shëndetësia, ekonomia, sigurimi dhe çështje të tjera nga jeta e përditshme si korrupsioni, dhuna, prostitucioni, droga, alkooli, vjedhja etj. A thua vërtetë shteti laik i pamundëson marrjen dhe zgjidhjen e problemeve të këtilla në mënyrë Islame nga vetë ne myslimanët? Me këtë pikërisht matet shkalla e besimit të vërtetë. Nëse kemi besim zbatojmë gjithçka, nëse jo, kapemi për formën e zbatimit dhe aty mbetemi! Njerëzimi i ndershëm kërkon përgjigje. Në kohën e sodit jo rastësisht njerëzit me të madhe vizitojnë xhamitë. Ata i ndjell diçka tepër e natyrshme. Pikërisht ditën e xhumasë ata kërkojnë përgjigje për problemet e tyre. Ata kërkojnë dëshmimin e besimit të plotë, përjetimin shpirtëror se sa i takojnë Islamit, sa duhet të përmirësohen, që të arrijnë pëlqimin dhe kënaqësinë e plotë të Krijuesit të tyre Allllahut Fuqiplotë. Kur kjo nuk bëhet, kur të papunët nuk kanë përgjigje dhe orientim se si 201

duhet ta zgjedhin çështjen, kur ekonomistët nuk orientohen se si ta rrisin prodhimtarinë me udhëzimet Kur‟anore, kur rastet sociale nuk i zgjedhim në mënyrë Islame nga vetë ne dhe ua lëmë që me ndihma t‟na i helmojë dikush tjetër, kur mjekët nuk kanë instruksione se si duhet të organizohet një organizatë shëndetësore në baza Islame, kur etika trupore e morale nuk është vendosur në kornizat e edukimit të shëndoshë njerëzorë e kështu me radhe, forma e zëvendëson brendinë dhe dezorientimi është evident. Dezorientimi dhe pasivitetet ushqejnë njëra tjetrën dhe qëllimi gjithsesi se do të errësohet. Njerëzit pasivë i dorëzohen kohës dhe kështu së pari humbin fetaren d.m.th më njerëzoren pastaj edhe kombëtaren dhe vlerat e tjera pozitive. Pikërisht ky qëndrim e detyron xhematin e xhamisë që atë (xhaminë) të mos e shohë si zgjidhje për problemet e vërteta. Dhe brendia e tjetërkujt ia zëvendëson ose ia plotëson qenësoren e tij. Një lëvizje bashkëkohore shumë e rrezikshme dhe jo formale (pa subjekt konkret, pa bartës) është ajo që pason një universializëm që mbështetë instiktin ose ndjenjën e mirëqenies materiale si bartëse të asaj shpirtërore. Këtë formulim e kemi gjatë reklamimit të një pije të gazuar ku prodhuesi porosit: ”Ndiqi instiktet tuaja”. Kjo porosi njeriun e ul në nivel të kafshës, sepse i sugjeron të udhëhiqet prej epshit dhe vlerat e mirëfillta që e dallojnë njeriun nga kafsha lihen në rend 202

të dytë. Nëse në veprimet tona nuk e kemi kyçur vetëdijen, ne kemi kaluar në anën tjetër. Kjo është dera e kënaqësive materiale, seksuale, të pozitës, e tjera pa marrë parasysh se si arrihen. Ne qëndrojmë në anën tjetër të kësaj mbrapshtie. Përkushtimi i plotë ndaj rregullit të Gjithëfuqishmit është nisma kryesore për ta jetuar jetën si duhet. Ky rregull ka bazë vetëdijen e njeriut. Nëse këtë rregull e praktikojmë ndaj vetvetes dhe ndaj të tjerëve, kemi vendosur vulën e të jetuarit Islamik. Vetëm me këtë vulë duhet të nisim ndërtimin e raporteve të shëndosha që përditshmëria të na ndriçojë dhe kënaqë të gjithëve. Pak më lartë cekëm se formalizmi ndikohet edhe nga hapësirat e pushtuara nga sistemet tjera ideologjike dhe materialiste. Kjo dukuri lidhë dy skaje negative; njërin se Islami duhet t‟u përshtatet kushteve të një civilizimi bashkëkohor dhe tjetri se sistemi unik i halifatit nuk mund të vendoset gjatë funksionimit të sistemeve paralele laike. Kjo është e vërtetë, pasi ne nuk përqendrohemi në ndërtimin e institucioneve Islame dhe nënshtrimin ndaj këtyre institucioneve. Institucionet kyçe si xhamitë, me një skajshmëri banale konsiderohen si parlamente të interesave të njerëzve, andaj digjen dhe rrënohen me gjithë njerëzit siç është rasti me një nga kryeqendrat i ish hilafetit Islamik Bagdadin dhe xhamit tjera të djegura në disa shtete me popullatë myslimane.

203

Ku qëndron institucioni i parë xhamia? Për të shprehur dallimin mes trajtimit formal dhe atij përmbajtësor të xhamisë, do të cekim vargjet e poetit sufi Aba Said ibn Khair të cekura në librin e autorit amerikan Scott Peck: Gjersa krejt shkollat dhe minaret nuk rrëzohen Lufta jonë e shenjtë nuk ka të mbaruar. Gjersa krejt besimi nuk do të jetë dëbim, Gjersa dëbimi besim, Nuk do të ketë myslimanë të vërtetë.57 Këto vargje të shkruara nëntëqind vjet më parë siç cek autori i lartpërmendur, kanë domethënie të thellë pikërisht në kontestin të cilin e trajtojmë. Pse? Xhamia, dashur e pa dashur shndërrohet në institucion të vetë njeriut si pronë dhe kjo vetvetiu i merr peshën se është institucion kryesor ku njeriu nuk udhëhiqet nga dëshirat, pasionet apo paragjykimet e veta, porse i falet i takon dhe kërkon nga Krijuesi udhëzimin e tij. Ne duhet ta pranojmë se simbolika e poetit sufi edhe pse e rëndë në kuptimin direkt të fjalës, përkon me realitetin, pasi shkollat dhe minaret shpesh në masë të madhe zëvendësojnë thirrjen e Thirrësit Krijuesit të Gjithëdijshëm me thirrjen e njeriut. Simbolikën mund ta shpjegojmë edhe më thellësisht se shkollat dhe minaret janë krijesa të njeriut dhe ata nuk i duhet Krijuesit, por janë të krijuara nga ne për t‟i shërbyer All-llahut të Gjithëmëshirshëm. Dy vargjet e para nuk duhet 57 Rruga në të cilën rrallë shkohet” fq 54.- Skot Peck

204

të kuptohen assesi se poeti nuk i don ose çmon këto dy institucione, porse nuk e mbështet shenjtërinë që u vishet atyre, porse e vë theksin te përkulja e tërësishme ndaj Krijuesit në brendinë e tyre. Në vazhdim vargjet ”Gjersa krejt besimi nuk do të jetë dëbim dhe gjersa dëbimi besim” pikërisht shprehin situatën se besimi i plotë është atëherë kur jemi të dëbuar dhe afrohemi pa marrë parasysh çmimin për flijimin e çdo gjëje për Krijuesin, se vetëm atëherë besimi është i plotë dhe vetëm atëherë do të kemi myslimanë të vërtetë. Kjo është aktuale dhe sot kur xhamitë nuk trajtohen si institute ku e kemi patjetër të marrim gjithçka dhe se interesi jetik më i madh në jetë është vetëm në xhami. Pse jo? Sepse raportet tona, sjellja jonë në jetë nuk ndërtohet dhe kultivohet nëpër xhamia. Por ata shërbejnë për t‟u falur në mënyrën tonë shpesh sa për sy e faqe ose presim një të mirë të përnjëhershme ose diçka tjetër që është e zakonshme për fetë tjera, por assesi për fenë Islame. Fundamenti kryesor institucional i myslimanëve ose shoqërisë Islame është xhamia. Këtë institucion fatmirësisht e kanë lejuar pothuajse të gjitha sistemet dhe shtetet laike. Ndoshta nga shkaku se ky institucion pikë së pari nuk është dëmprurës ose e kanë kuptuar se nuk mund të ndryshojë hesapin e tyre si sistem. Kjo e dyta është brenga më e madhe e jona? Nëpërmjet xhamisë po promovohen disa dukuri që fare s`kanë të bëjnë

205

me Islamin si fe e vetme e përkryer. Këtu së pari nuk kemi sjelljen e udhëheqësit fetar në përputhshmëri me normat Islame. Bile përvoja ka imponuar fjalën e njohur dhe tepër domethënëse të popullit: “bën siç thotë hoxha, e mos bën siç bën hoxha”! Kjo është thika që i kemi vënë vetvetes, ky është zinxhir mjaft i vështirë që robëron qenien tonë të mjerë. Nga kjo duhet të çlirohemi. Kjo përgjegjësi bie mbi të gjithë, por pikë-shënjestra është personale? Si dhe kur! Në çdo moment dhe nga gjithsecili, kjo duhet të luftohet duke ia tërhequr vërejtjen profesorit, predikuesit, hoxhës. Jo, duke i thënë, kjo nuk bën, ose duke e ndalur nga vepra e keqe, ose duke ia ndaluar ta përfaqësojë fenë duke mos ia pranuar rolin e predikuesit. Këtu do të nisë zanafilla e sjelljes Islame. D.m.th. ndalesa e predikimit dhe përfaqësimit të njerëzve të padenjë është një hap i rëndësishëm për zgjidhjen e problemit. Nëse këtë s‟mund ta bëjmë e që duhet ta bëjmë, atëherë së paku duhet ta injorojmë duke lëshuar tubimet e këtilla ose duke mos marrë pjesë me qëllim në këto tubime. Kjo kërkohet nga ne për predikuesin që ta shembin formalizmin. Por çka kërkohet nga ne? Nëse ne nuk shkojmë në xhami që të dëshmojmë si dhe të rrisim besimin tonë në Zotin e Gjithëfuqishëm dhe të mobilizohemi për zbatimin e Islamin si rregull i Të Gjithëfuqishmit do të del se ne shkojmë të ”rrëfehemi”. Rregullimi i safeve, përkulja, kthimi

206

kah kibla nëse nuk kanë për brendi mobilizimin e ndjenjës së përkushtimit, lutjes dhe mobilizimit do të ngjajnë me sjelljet në faltoret joislame ku njerëzit në forma të caktuara kryejnë rrëfimin që t‟i dëgjojë Zoti a.z.xh.. problemet e tyre. Me Kur‟an është i ndaluar rreptësisht rrëfimi. Zoti i Gjithëfuqishëm neve na ka rrëfyer për çdo zgjidhje në Kuranin Famëlartë. Andaj s‟kemi çka i rrëfejmë Zotit. Në mos qoftë më keq kur ndonjë predikues ose imam i xhamisë vlerësohet si ndërmjetësues me ”zotin “ e tyre. Kjo ngjason me të vërtetën, kur mjaftë xhematë ose vizitues të xhamisë i mbështeten hoxhës ose imamit të xhamisë, sikur vetë zotit, për t‟i udhëhequr në çështjen e besimit. Nëse duam ta respektojmë dhe t‟ia japim hakun xhamisë, duhet të kemi parasysh ndërtimin e raporteve të dyanshme duke ndërmarrë aksion të dyanshëm ndaj udhëheqësit dhe ndaj vetvetes. Dhe e gjithë kjo të jetë në drejtim të zbatimit të Urdhrit të shenjtë. Folëm për raportet brenda xhamisë, por të shohim se çka mund të na ndodhë menjëherë pas daljes nga xhamia? Do të fillojmë nga e para që mund të ndërtojë raporte Islame? Ky akt është Selami (Paqja), si përshëndetje, si shenjë që përdëfton njohjen dhe lidhjen mes atyre që i përkasin dëshmisë së të vërtetës(Islamit). Selami apo përshëndetja tradicionale jo rastësisht është çelësi i Islamit. Sot më shumë se kurrë koha përdëfton

207

drejtësinë e vërtetë shpirtërore të Islamit. Sot bota përveç se vuan nga mungesa e paqes, nga luftërat dhe shkatërrimet e saja, asaj i kanoset shkatërrimi personal nga vuajtjet dhe depresionet e natyrave të ndryshme. Paqa individuale është opsesioni i saj. Mbisundon varësia prej epshit, sepse moskonsolodimi shpirtëror ka sjellë varësinë nga drogat, sedativët dhe mjerimet tjera kohore. Sa mirë që Lartmadhëria e Tij na e paska çelë derën e hyrjes në raportet shoqërore me paqen aq të dëshiruar për shpirtin dhe trupin e njeriut. Pse ekziston paraqitja dhe shqetësimi te njerëzit me përmasa të ndryshme? Vetëm se njeriu don që t‟i takojë ajo që nuk i takon dhe s‟duhet t‟i takojë. Pse raportet tona mes veti janë të prishura. Pikërisht pse nuk japim dhe nuk marrim paqen të cilën na e porosit, na e sugjeron dhe na e obligon Krijuesi ynë All-llahu dh.xh. Kjo kategori themelore është formalizuar në atë masë sikur nuk ka të bëjë me problemet aq të mëdha dhe të përditshme njerëzore. Herë pas herë përshëndetjet Islame që thamë më herët se janë edhe kategori sheriatike pra të drejtësisë mbeten, jo më mesazh, por edhe fare të pakuptimtë për personat të cilët e flasin vetëm si traditë të mesit. Kjo ka sjellë kontradiktën e saj. Nëse dikush jep selam dhe shqetëson, bën zullum, d.m.th ai nuk jep selam, ai rren e rrena është kategori e ndaluar me dispozita Islame! Kjo është një e keqe e kohës. E lejuara e këndshmja përdoret për të mbuluar të

208

dëmshmen, të ndaluarën. Sa e sa njerëz japin selam dhe në anën tjetër rrejnë, vjedhin e shkatërrojnë pa ndalë. Atij (nëse e dimë) selami s‟duhet t‟i merret as duhet t‟i jepet, ai duhet të kuptojë të vërtetën, e jo “t‟i rehatojë” njerëzit me selam për t‟i vjedhur apo për t‟i plaçkitur. Thjeshtë, hajdutit selami nuk i jepet e as nuk i merret. Një numër hoxhallarësh duke u nisur nga lashtësia prodhojnë formalizëm duke e lejuar një sjellje të këtillë të pahijshme, pa e analizuar fare, duke shtuar se selamin e ka borxh dhe patjetër duhet të përshëndetemi me selam. Selamin duhet vërtetë ta japin ose ta marrim por vetëm nëse e dimë se është mysliman, e nëse jo, atëherë ne luajmë me atë(selamin). Nëse ia kundërvëmë tezën e të së vërtetës se selami është paqe, është rahati dhe ne këtë nuk e zbatojmë d.m.th. japim e marrim selam kotë së koti. Nëse japim selam dhe sulmojmë, kjo është më keq se sa mos ta kishim dhënë atë. Sepse do ta kishim ditur se ai njeri nuk është i fesë sonë. Pra praktikimi i përshëndetjes nuk duhet të zbatohet në formë që ne e kemi përgjithësuar e që ngjanë me përshëndetjet joislame ose laike. Përshëndetja Islame nuk është vetëm një akt civilizimi siç e shpjegojnë disa. Kjo përshëndetje është fillimi i krijimit të raporteve mes njerëzve si pjesëtarë të kësaj feje. Andaj na duhet përsëri të përsërisim se nëse përshëndetja nuk krijon raporte ose së paku nuk hap teren ose hapësirë për vendosjen e raporteve mes njerëzve në mënyrë Islame,

209

atëherë kjo nuk është përshëndetje Islame. Dhënia dhe marrja e selamit lindin obligimin e dyanshëm për personat. Ata tregojnë për njëri tjetrin se janë në kufijtë e sistemit Islamik dhe zbatojnë me përpikëri dispozitat e tij. Ata janë të nderuar prej Krijuesit dhe me mirësinë e Tij vendosin nderimin e vërtetë dhe reciprok me njëri-tjetrin. Tani si e kemi situatën, vlen se përshëndetjet e sistemeve laike të ideologjive të ndryshme, në një formë perfide janë shkrirë në formën Islame dhe realizohen nga vetë ne. Nëse duhet të konkludojmë do të shprehemi se përshëndetja Islame nuk është vetëm fjalë dhe mirësjellje, por ajo është përkushtim dhe çelës i zbatimit të besimit si gjeneratorë që na imponon sjellje konkrete dhe kemi kujdes se përshëndetësi dhe i përshëndeturi me selamin paralajmërojnë dhe njëkohësisht vendosin kornizat sheriatike. Mu për këtë selami është çelës i zbatimit të sistemit sheriatik. Vazhdojmë në shkoqitjen e disa rasteve më të shpeshta, që me të vërtetë duhet ndriçuar që të kemi një pasqyre më reale, nëse duam që ta tejkalojmë problemin. Një formalizëm si sjellje ekziston në emërimin e foshnjave. Mjaft njerëz i emërojnë fëmijët e tyre me emra të bukur të së kaluarës Islame si: Islam, Muhamed, Bekir, Omer, Ali, Othman, Halid, Zejd, Usame, Bilall, Hatixhe, Ajshe, etj. Por në jetën e përditshme këto emra madhështorë i përbuzin duke iu shtuar mbiemra nga më të këqijtë ose duke i tallur fëmijët që i mbajnë këto

210

emra. E gjithë kjo është një mungesë e shprehjes së besimit të mirëfilltë. Nëse prindëri e emëron fëmijën e vetë me emrin e Pejgamberit a.s., të as‟habëve të tij, bashkëluftëtarëve të tij, duhet ta dijë se duhet ta orientojë atë që të veprojë si ata, e ai të sillet me respektin, së pari për krijesën që ia fali Krijuesi e pastaj me respektin për veprën e emrit të zgjedhur. Kështu mjaftë emra arabë dhe persianë në gjuhën shqipe, por edhe në boshnjakishte dhe sllave, shtrembërohen dhe mbesin të pakuptimtë p.sh. emrat e Zotit, Rrahman dhe Rrahim përdoren pa shtesën Abdu dhe kështu nëse na dëgjon një pjesëtar i kombit arab, do të mendojë se ne tallemi me fëmijën apo me fenë. Mjaft emra persianë, arabë ose turkë, kur përdoren nga popullata tjetër joislame këtu në Ballkan marrin kuptime qesharake ose të shëmtuara. Për atë me së miri është që emrat të vihen në gjuhën e atij populli të cilën ia ka dhuruar vetë Zoti. Zoti i ka krijuar të gjitha gjuhët dhe çdo popull është i dalluar me gjuhën e vetë dhe me veçoritë leksiko-fonetike të tij. Ne shpesh mund të bëjmë padrejtësi, nëse një person me emrin e bukur në gjuhën e tij na bashkëngjitet në namaz ose praktikim tjetër Islam dhe ne e shohim me sy tjetër, vetëm e vetëm për shkak se nuk e dimë kuptimin e tij. Emri i bukur është në çdo gjuhë që ka krijuar Zoti i Gjithëfuqishëm, e pse s‟e kuptojmë domethënien e tij nuk duhet ta lëmë anash ose ta injorojmë nëse ai zbaton Islamin e vërtetë në

211

vepër. Ky raport i ka ngritur pengesa Islamit, sepse ka kufizuar në masë të konsiderueshme bashkëngjitjen e pjesëtarëve të grupeve etnike të cilët nuk kanë dashur ta pranojnë ndryshimin e emrit që i përket përkatësisë kombëtare. Emra të përjashtuar duhet të jenë vetëm ata që shprehin kotësinë e besimit, ndërmjetësim te Zoti xh.sh., emrat e idhujtarëve dhe pasuesve të tyre, emrat e shëmtuar etj. Pasi ne jemi të bindur se një ditë Islami do të përfshihet nga të gjithë popujt e botës, duhet të jemi mjaft të kujdesshëm se çfarë rruge i trasojmë vetes në këtë drejtim. Islami është privilegj dhe obligim i gjithë kombeve të botës, këtu nuk ka përjashtime. Veshja e ”petkut nacional” Islamik, asnjëherë, nuk e ka patur mbështetjen në Kur‟an dhe Hadith, por këto forma janë të trashëguara nga laicizmi dhe feja ortodokse e cila ndahet në kisha autoqefale kombëtare. Fatkeqësisht ”lëvizjet tona Islamike” kanë prodhuar deri diku këso organizimesh dhe veshjesh edhe në mjediset tona. Promotorë të formalizmit mund t‟i shihni me fustanella arabe pothuaj se në çdo qytet të Ballkanit. Këto padiktueshëm janë ndikimet e botës krishtere dhe ortodokse të cilat për këto shkaqe larguan nga e vërteta. Veshja Islame nuk organizohet në bazë të shteteve, qofshin arabe, qofshin të tjera Islame. Ajo s‟ka logjikë të mbështet në bazamentin kombëtar, sepse konform zhvillimit të popujve dhe klimës ajo detyrimisht do të jetë

212

e ndryshme dhe duhet të jetë e ndryshme. Në fund të fundit nuk mund të sjellim veshje të njësuara Islame sepse skotlandezi mysliman nuk mund të jetojë dhe falet me këmishën arabe e as arabi mysliman nuk mund të falet e të jetojë me gunat e lëkurës skotlandeze. Veshja në Islam në bazë të dispozitave që dalin nga Kur‟ani dhe Hadithi çdoherë ka për bazë dykuptimësinë e saj, si veshje fizike dhe veshje morale. Gjersa trupi kërkon veshjen fizike, shpirti kërkon veshjen morale. Dhe veshja është e plotë Islame, vetëm kur trupi është i veshur me petk dhe shpirti me moral. Mirëpo, në kohën tonë është me rëndësi të mos identifikohemi vetëm me veshjen fizike se pse kjo atëherë paraqet formën e zbrazur e cila mund vetëm ta devalvojë Islamin e vërtetë. Forma e jashtme gjithsesi se e prezanton ose paraqet brendinë, por rreziku qëndron në atë që ajo mos ta zëvendësojë vetë brendinë! Vetëm shpirtit të veshur me moral i ka hije mbulimi i trupit në bazë të dispozitave sheriatike. Martesa te popullata Islame poashtu është në shumëçka forme e zbatimit laik ose krishterë. Lidhja mes të rinjve nuk bëhet sipas kodit Islam. Prindërit e mjediseve të pangritura fetarisht në tokat e Ballkanit, gjatë lidhjes martesore kanë zbatuar më shumë forcën e ndikimit të vetë si pushtet ndaj fëmijëve, se sa arsyen dhe zgjedhjen e lirë të shokut të jetës si rregull dhe obligim i Islamit. Niveli i aftësive psiko - fizike, niveli i besimit të Zotit xh.sh,

213

shkalla e civilizimit Islam në familje, prejardhja e familjes nuk kanë qenë lidhëset e kurorës mes të rinjëve. Bile ka sunduar dhe sundon një logjikë e mbrapshtë në disa mjedise ”një i mirë një i keq, se ashtu kalon jeta më lehtë”. Kjo në parim kundërshton gjenezën Islame sepse kategorizimin e vlerave e ka bërë vetë Zoti si Krijues i pazëvendësueshëm dhe ne nuk kemi pse të shpikim kategorizime të pazakonshme. Zoti i Gjithëfuqishëm në parim kërkon që vlerat të bashkohen dhe të rriten, në mënyrë që të zvogëlohet hapësira e kundërvlerave. Bashkimi i dy besimtarëve të denjë dyfishon besimin te një çift bashkëshortor. Sa më shumë çifte martesore besimtarë të vërtetë pushtojnë hapësira tona, aq më afër do të jemi jetësimit të Islamit të vërtetë. Përkundrazi në lidhjet martesore ndikim të madh dhe parësorë kanë pozita dhe të mirat materiale të njerëzve. Këto pozita dhe të mira materiale në shtetet e Ballkanit kryesisht nuk janë të ndërtuara mbi baza sheriatike, por të sistemit laik dhe konform konceptit të mbisundimit që u munduam ta shpjegojmë në pjesë e shoqërisë Islame shtetit laik. Këto të fundit nuk prodhojnë vlera, për këto jemi dëshmitarë se çfarë kokëçarjesh i bien shoqërisë në përgjithësi. Këto bien martesa afatëshkurtëra që pastaj shkaktojnë një mori problemesh sociale dhe ekonomike për fëmijët dhe gratë lënesha. Rasti vazhdon edhe gjatë kurorëzimit në “mënyrë Islame”. Mblidhen të afërmit dhe pa praninë e

214

çiftit bashkëshortor dhe pa dhënien e niqahut lidhet martesa. E gjithë kjo arsyetohet se familjarët janë marrë vesh për caktimin e niqahut. Përse të mos jetë në një vend të caktuar dhëndri dhe nusja dhe të afërmit e tyre që në mënyrë Islame, në prezencë të imamit ose personit përgjegjës të bëhet ceremoniali martesor. Këtu do të caktohej niqahu i cili do të shënohej në një libër, sa ka qenë vlera e tij, dhe kush kanë qenë dëshmitarë. Numri më i madh i të martuarve në tokat e Ballkanit, pas dy tri viteve nuk e dinë se për sa e kanë lidhur kurorën. Në këtë drejtim kemi edhe zënka nga më të ndryshme, kur kemi të bëjmë me ndarje, ngase nuk kemi kurrfarë të dhënash. Në mjediset Islame me të madhe mungon evidenca të cilën askush nuk na e ndalon. Kjo flet mjaft se mungon edhe forma si formë, kur duhet ta përkufizojë brendinë Islame. Pse a thua në këtë rast nuk është e duhur dhe e mbron vërtet brendinë. Dasmat si gazmend martesor gjithashtu në formë janë shumë të ngjashme me martesat klasike ose të feve të ndryshme, por jo Islame. Ndezja e qirinjve, shpalosja e pjesëve të trupit para “publikut”, janë vetëm disa nga format që padiktueshëm po bëhen pjesë e jetës së atyre, që veten ende e quajnë myslimanë. A është vështirë të vendoset e kundërta? Është shumë vështirë nëse nuk i njohim dhe zbatojmë normat e Islamit mbi martesën. Këtë vështirësi e rëndojnë ndikimet dhe rrethanat e zhvillimit

215

kombëtar të çdo popullate Islame. Kjo sepse me traditën kombëtare ose fisnore janë përvjedhur elemente të cilat kundërshtojnë martesën Islame mes myslimanëve. Këtu kemi elementin e mbisundimit të burrit në ekstrem, përkulshmërinë e gruas ndaj anëtarëve të tjerë të familjes që prekin dinjitetin e saj. Por kjo nuk është vështirë të vendoset nëse kemi besimin dhe lëvizim natyrshëm në udhën e Zotit të Gjithëmëshirshëm. Martesa ka për qëllim zbatimin e një ndër vetive më kryesore të Zotit Krijues dhe Mëshirues për njerëzit; bashkëjetesën, vazhdimësinë, harmoninë, edukatën, kënaqësinë. Ashtu siç Zoti i Madh pandërprerë na krijon dhe na rritë, ashtu edhe ne jemi të obliguar të krijojmë pasardhës nëse na jepet mundësia dhe t‟i rrisim ato. Kjo është natyrshmëria e Krijuesit TË VETËM, kjo është ideale, ky është obligimi ynë. Nga ndikimet e jashtme do të theksojmë disa dukuri të natyrave të ndryshme. Duke dashur që nga feja të përfitojnë sa më tepër, gjatë historisë kemi raste kur principit Islam i është ngjeshur elementi kombëtar. Ende ka gra dhe bura pleq që përdorin fjalën “turk elhamdulila” që ka mbetur nga koha e sundimit Osman. Me këtë element turqit asgjë nuk fituan, sepse ky nuk ishte elementi esencial i tyre, ky në një farë mënyre u huazua nga sundimi i të tjerëve joislamë. Një pjesë e madhe e popullatës shqiptare, boshnjake, rome dhe tjerë janë shkombëtarizuar dhe identifikuar me

216

kombësinë turke, duke iu përshtatur politikës së sundimit të atij kombi. Kjo perandori ka ndihmuar në lulëzimin e Islamit në tokat e Ballkanit me të madhe, mirëpo elementet e mbrapshta janë përvjedhur sidomos nga fundi i sundimit dhe ato elemente u bënë shkatërruese për vetë atë. Dëshira e thjeshtë e sundimit, epërsia mbi të tjerët, kënaqësitë materiale, janë metodologjia e veprimit të shejtanit me të cilën u dorëzuan edhe formacionet organizative Islame në mjaft vende. Përderisa osmanlinjtë udhëhiqeshin me normat e Islamit, ata thjeshtë nuk kundërshtoheshin nga popullata vendase, bile ishin mirënjohës për vendosjen e normave aq humane dhe dobiprurëse. Ka diçka interesante edhe sot në këtë drejtim. Si kujtesë shekullore për sjelljet e tyre, popujt e Ballkanit kanë një konsideratë të posaçme ndaj turqve. Përkundër urrejtjes që kanë popujt e Ballkanit mes tyre, ndaj turqve është ruajtur një simpati e veçantë si ndaj njerëzve të civilizuar dhe të urtë. Ky element ka mundësuar që mjaft njerëz kur migronin nga fshati në qytet shiteshin për turq në sjellje, të folme etj. Kjo dukuri hetohet edhe sot, mirëpo kjo nuk është rrjedhojë e elementit kombëtar turk, por janë gjurmët e thella të Islamit të përcjella nëpërmjet asaj popullate. Futja e elementit kombëtar(turk) në fe megjithatë solli dëme shumëdimensionale. Çdo e keqe sjell të keqen tjetër dhe këtë dobësi të Perandorisë Osmane e shfrytëzuan regjimet e popujve ortodoksë sllavë(serbë dhe grekë) pas

217

largimit të kësajperandorie nga Ballkani, për ta përzënë nga trojet e veta popullatën Islame. Këto janë elemente jehudite që me vetëdije apo pa atë u inkorporuan në sundimin e perandorisë osmane. Vetëm nga popullata shqiptare si rrjedhojë e kësaj mbrapshtie në Turqi kanë ikur disa milionë shqiptarë. Nuk është e studiuar sa duhet, se sa dhe si qarqet e kishës ortodokse dhe katolike të kësaj pjese të Evropës e nxitën këtë fatkeqësi, për ta shkatërruar dhe shpërndarë popullatën Islame të kësaj ane. Në rrethinën e Shkupit në afërsi të Hidrocentralit të Matkës gjendet Kisha e Shën Nikollës ku gjatë viteve të 30-40 d.m.th. para Luftës së dytë Botërore si relikt shërbente prifti me emrin Kamber, sa që edhe sot njerëzit i thonë ”Kisha e Pop Kamberit “, i cili ka zbritur në fshatrat në afërsi me popullatë Islame duke u cituar ajete Kur‟anore me qëllim të shkatërrimit të Islamit të vërtetë. Ky emisar u përdëftua më vonë se kishte qenë i qarqeve kishtare ruse për shkatërrimin e fesë Islame! Ndikimet e jashtme luajnë një rol shkatërrues edhe përmes formave më perfide, kur përkthejnë ose manipulojnë me të thënat e dijetarëve Islamë. P. sh. në faqen 87 të librit” Duh Islama” të autorit Fazlu Rrahman qëndron se sipas Ibni Mesudit, Muhamedi a.s. suren e parë dhe dy suret e fundit nuk i ka llogaritur pjesë të Shpalljes, nga se ua ka cituar nipave të vet sikur të mos ishin pjesë të Kur‟anit”, kjo në 218

bazë të transmetimeve të Ibni Kutejbes. Kjo padyshim është një rrenë e ndytë e përkthyesit apo redaktorit të librit Andrija Grosmajer. As nuk ka thënë ashtu autori, as nuk ka thënë Abdulla Ibni Mesudi, as që ka transmetuar Ibën Kutejbe?! Autori joislam qartë manipulon me fjalët për të nxitur dilema në qartësinë dhe autenticitetin e ajeteve Kuranore dhe pastërtinë e tyre, me një konfuzitet që ta përziejë me Hadithet e të Dërguarit Muhamedit a.s. kuptimin e fjalëve ”aq shpesh sikur të mos ishin pjesë e Shpalljes” e vendos në rrafshin që ndan ajetet Kuranore si pjesë e paprekur e Shpalljes. Kjo është vetëm njëra nga format me të cilën ndikimet nga jashtë kanë dashur që Kur‟anin pa të meta ta vendojnë në një pozitë me librat e tjerë të shenjtë të përmirësuar nga dëshirat dhe epshet njerëzore. Kjo është një frikë e dominimit të Kuranit me Pastërtinë e Tij të pashoqe në fytyrë të tokës. Edhe sot perëndimi mban të zgjuar frikën e dominimit të Islamit në Evropë. Drejtori i Seminarit të Strategjisë Globale në Qendrën për Studime të Sigurisë dhe profesori i studimeve islamike në Universitetin Ushtarak Amerikan Douglas. E. Streusand në gazetën ”Fakti”(Maj 2005) do të paraqesë pikëpamjet e tij në artikullin me titull ”Islamizmi Evropian apo Evropa Islamike” ku do të shfaqë brengën se në Bashkimin Evropian jetojnë 5% myslimanë ndërsa deri në vitin 2020 kjo përqindje do të arrijë në 10% që d.mth. se gjatë shekullit 21 Evropa do të jetë me shumicë myslimane, duke 219

përmbyllur artikullin me një të vërtetë se ”Myslimanët janë ata që do të përcaktojnë të ardhmen e Islamizmit dhe jo tekstet e shkruara ashtu siç e përcaktojnë dhe do të përcaktojnë të ardhmen e historisë dhe fesë së tyre të krishterët dhe hebrenjtë”. Parashikimet e profesorit janë shumë reale nëse nuk ua mveshin myslimanëve elementin kombëtar dhe t‟i bindin ata, se Islami është sistem që synon vendosjen e vlerave si të tyre. Krishterët dhe hebrenjtë fenë e kanë bërë pronë të kombit dhe ekonomisë shtetërore dhe familjare, andaj me të drejtë e supozojnë dështimin e madh. Dallimi i kombeve dhe gjuhëve është pasuri që e fali zoti për njerëzit, dhe në shumëllojshmërinë qëndron rëndësia e njohjes dhe shkëmbimit të vlerave të ndryshme njerëzore. Por rregullat e Islamit përjashtojnë epërsinë ndaj njëri tjetrit. Kjo në mënyrë konkrete dhe decide është përshkruar në Kur‟anin Fisnik me rastin e hebrenjve që u shkatërruan duke dashur mbisundim dhe epërsi ndaj të tjerëve. Në ”O bijtë e israilit, përkujtoni dhuntinë Time, të cilën ua dhurova, dhe Unë ju pata dalluar ndaj njerëzve të tjerë”58, për të vërtetuar keqpërdorimet e tyre në”Shembull i keq është populli, që përgënjeshtroi faktet tona dhe e dëmtoi vetveten”,59 për ta kurorëzuar në”Shembulli i tyre, që janë të obliguar në Teurat, dhe nuk e zbatojnë atë është si shembulli i ndonjë gomari që bartë libra. 58 Sureja Bekare 47 59 Sureja A‟raf 177

220

Shembull i keq, është shembulli i popullit që përgënjeshtroi ajetet e All-llahut, e All-llahu nuk udhëzon në rrugë të drejtë popullin jobesimtar.”60 Këto ajete janë një udhëzim tepër i qartë për besimtarët se përcaktimit të Tij s‟mund t'i ikë askush. Këtu na tregohet për fillimin, brendinë dhe fundin e një ligjshmërie nëpërmjet një procedure ideale, me një përfundim artistik të kobshëm, për ata, që s‟i përmbahen rregullit dhe që marrin rolin e pamerituar. Gjatë luftës së dytë botërore ende mbahen mend shprehjet e oficerëve nazistë për popullatën tonë “Muhamedan”. Kjo popullatës së paditur i është dukur interesante, sepse e ka identifikuar me të dërguarin e tij, mirëpo, kjo ka qenë një tendencë e mbrapshtë, që fenë hyjnore ta lidhin me kombin, fenë ta bëjnë sa më njerëzore, duke ia hequr rëndësinë e hyjnores, sepse kështu kanë menduar më lehtë ta shembin atë. Gabimet e bëra ndaj Isait a.s duan t‟ia mbështesin imponojnë edhe popullatës myslimane ndaj të dërguarit Muhamedit a.s. Ndikimet e brendshme janë më prekëse sepse ato vijnë në kundërshtim me natyrën tonë të brendshme. Ata janë rreziku i brendshëm dhe politikanët mirë e kanë theksuar si rrezikun më të rëndësishëm. Kush janë dhe si na paraqiten? Nëse shohim pesë kohët e namazit, kemi vërtetë një laramani të madhe se si njerëzit 60 Sureja Xhuma 5

221

besimtarët i qasen atij. Mënyra e ndejës, të folurit e lutjes, kohëzgjatja, veprimet e caktuara, mënyra e veshjes, thjeshtë çdo herë kanë edhe shpjegimet e brendshme të tyre. Në anën tjetër për një numër të konsiderueshëm zbatuesish është kryerje e ndonjë obligimi fizikë si psh. ngrënja e bukës,shkuarja në punë etj. E kryej faljen e namazit në kohë, lavdërohet shumëkush, pa mbajtur llogari se çdo të thotë koha e namazit dhe vetë namazi. Kemi raste tragjikokomike kur vetë personi deklaron “jam falë, por me që kam qenë nervoz, s‟e di se si jam falë dhe mendja më ka ndejtur vazhdimisht te filani,puna apo problemi”. Në shumë raste më shumë problematizohet si rrin personi në këmbë, si merr tekbire, sa rri në ruku, sa rri në sexhde, si e mban trupin gjatë namazit etj. Këto dilema ithtarët e formalizmit ua mveshin shkollave dhe medhhebeve të ndryshme, me dhe pa të drejtë, sepse shpjegimet dhe literatura e shumtë mbi format e zbatimit të namazit pa shpjegimin e peshës dhe brendisë së namazit kanë sjellë huti te njerëzit. Nëse i thua xhematit se ”nëse je medhhebi shafi namazin e ke taman nëse je hanefi nuk bën, përshembull me zgjerimin e këmbëve, se ne e kemi ndryshe”, do me thënë se e len në dilemë se forma e namazit e prek brendinë e tij. Kjo nuk është e vërtetë sepse këtu mungon shpjegimi, se ato forma të ndryshme të shpjeguara nga dijetarët e ndryshëm, janë shprehje e brendisë së personit e jo se duhet të jenë rregulla të njësuara për një 222

grup njerëzish. Dhe asgjë nuk e ndryshon çështjen nëse aplikimi i kësaj mënyre aprovohet nga një grup më i gjerë njerëzish, por me kusht me atë të shprehet një brendi Islame. Këto çrregullime me të madhe i servojnë dijetarë të ashtuquajtur Islamë, që dituritë nuk i kanë marrë në institucionet shkencore Islame por nga taboret politike që Islamin duan ta shfrytëzojnë për interesa të tyre. Nga kjo dobësi rezulton edhe një e keqe, që lidhet me formën e importuar e që mundohet ta arsyetojnë veten edhe me këtë devizë “nëse nuk lejohet një farë tolerimi njerëzit do të largohen edhe prej këtij ushtrimi formal të fesë”. Këtu kemi një shkelje, e jo keqpërdorim të interpretimit të fesë. Kjo gjë ka rrjedhur nga rëndësia permanente që i është dhënë formës para brendisë. Nëse e jetojmë Islamin dhe ndjejmë kënaqësitë e tij, brendinë e tij, ne nuk do të hiqemi më kurrë prej tij. Kjo është praktikë e dëshmuar së paku deri më tani. Askush s‟ka mundur të hiqet pasi që ka shijuar Islamin, si besim dhe praktikim. Nëse kemi zbatues të sinqertë të brendisë së besimit apo sheriatit, kjo do të ndihet si një mirësi e vërtetë, që do të pëlqehet nga vetë rrethi. Rrethi abstrakt i praktikimit të formës së Islamit sillet në kohën e sodit edhe rreth zbatimit të kategorive kryesore: namazi, zekati, hallalli, harami, haxhi, obligimi ndaj prindërve, xhihadi etj. Këto kategori në shumë raste përveç se mbesin në kornizat e zbatimit formal, kanë edhe një të keqe tjetër. Ky zbatim është i ngjashëm

223

me zbatimin e politikave ditore të partive politike. Një pjesë ka qëndrim tjetër dhe kundërshtues ndaj pjesës tjetër, ndërkohë që pjesa tjetër kundërshton të parën dhe favorizon të vetën. Pozitat forcohen dhe dobësohen si në garat politike për zgjedhje. Një kategori sa vlerësohet nga njëra palë, si e vërtetë për një çështje, aq më tepër zhvleftësohet nga pala tjetër. Në kundërshtim me çdo normë, mënyra e zbatimit(forma) ngrihet në kategori për vlerësimin e besimit. Pikë së pari theksi bie në mënyrën si bëhet se sa vërtetë a bëhet? Sot ekzistojnë shkolla dhe universitete për lëndë të ndryshme fetare dhe kjo duhet të bëjë njësimin e praktikimit fetar. Mirëpo ndodhë e kundërta, ndasitë po bëhen me kufij si ata të shteteve laike. Specializimi i një lënde fetare duhet të ndikojë në bashkimin e njerëzve e jo t‟i ndajë ato. Mënyra e veçantë e aplikimit, asnjëherë nuk duhet të thotë se ndryshon qëllimin e përkushtimit, apo zbatimit si duhet të Islamit. Këtu nuk duhet të ketë asnjë dyshim. Këtu duhet të jemi të pakompromis. Vetëvrasëse është thënia që dëgjohet se ata që kanë kryer studimet në Medine, Kairo, Bagdad, Stamboll e diku tjetër janë apo s‟janë të thirrur ta komentojnë Islamin. Edhe tek këta të fundit ndodhë hutia si rrjedhojë e besnikërisë së formës. Sepse për raste konkrete ndodhë që studenti i Kajros të thotë për të Medinës, ose e kundërta, se s‟ka lidhje për çështjen në fjalë. Përgjigja prej tyre duhet kërkuar se cili prej tyre

224

vetë e zbaton brendinë e urdhëresës së shenjtë, Kur‟anit të ndritshëm, e jo si e komenton ose transmeton diturinë prej Tij. Pejgamberi Muhamedi a.s, mjaftë bukur na ka porositur”Arsimohuni sa të doni por, për Allllahun, s‟do të keni dobi nga dituria e grumbulluar përderisa nuk e veni në jetë”61 Hydbeja e xhumasë në Shkup e rrethin në 90 % të rasteve nuk u dedikohet problemeve me të cilët ndeshet popullata. Ata janë përsëritje të temave të përsëritura së paku nga 100 herë dhe atë dhjetëvjetëshin e fundit d.m.th. 10 herë në vit. Dhe pa asnjë rezultat. Kjo sepse çështja e besimit, namazit, kamatës, hajnisë, prostitucionit, shkollimit, ekonomisë, sjelljeve të pahijshme, asnjëherë nuk është shtruar për të zgjedhur. Zbatimi është kufizuar vetëm në zbatimin e programit të organit, mexhlisit, si letër e shkruar e jo si zbatim praktik. Sot udhëheqësit fetarë me parinë ose më të afërmit duhet ta fillojnë zbatimin konkret. Çdo njëri të marrë si shembull veten, familjen e vet ose një të afërm, pastaj rrethin e zgjeron më tutje. Prostitucioni p.sh. nuk kritikohet në përgjithësi. Merret guximi dhe thuhet se në filan sokakun del një femër e cila po merr në qafë rininë tonë, ose ajo këtë nënçmim vetes ia bën fshehurazi. Formohet menjëherë komisioni në baza sheriatike i cili së pari duhet ta vërtetojë veprën e shëmtuar. Gjithsesi se nëse ka mundësi fillon me fazë preventive me familjarët. Nëse nuk ka 61 Fq.147. nr.688. Hadithe të zgjedhura-Hamdi Ilazi

225

sukses vazhdon ndëshkimi publik me emër e mbiemër. Këtu nuk duhet patur frikë se do të prishet interesi material i imamit të xhamisë ose i dikujt dhe se do të armiqësohet xhemati. Kjo nuk është e vërtet, kjo është ikja nga e vërteta. Ose të japim një përgjigje disfatiste se Nuhu a.s s‟mundi ta bindë djalin e vet, se gruaja e Lutit a.s e kundërshtoi atë e kështu me radhë. Kjo përgjigje negative është formale dhe vetëm për ta mbrojtur veten nga e vërteta se Zoti i Gjithëfuqishëm, me ato shembuj na tregon se sa këmbëngulës dhe sa të sinqertë kanë qenë në zbatimin e tyre, të dërguarit e mëparshëm, se ata s‟u penguan në misionin e tyre as me më të afërmit. Në përditshmëri mungojnë shembujt pozitivë konkretë për promovimin e së mirës. Asnjë hoxhë ose udhëheqës fetar nuk merr guximin që në mënyrë permanente të cekë raste me emër e mbiemër, në përditshmëri, për kryerje të veprave të pëlqyeshme. Sikur kemi frikë se mos ata i zbukurojmë për së tepërmi dhe i amshojmë disi me të përmendurit në xhami. Kjo është frikë nga drita, ky është terri që padashas na ka mbuluar. Programet e xhamive tona duhen të jenë reale që ngërthejnë përditshmërinë tonë direkte. Ato duhet të jenë me emër dhe mbiemër dhe afatin e realizimit. Jo vetë kode morale dhe norma edukative. Ai veprim duhet të jetë sistem që vepron. Nga ligjëratat e shumta në këtë drejtim, krijohet përshtypja se feja Islame është fe e

226

ndëshkimit, robërisë, përulësisë absolute, me një fjalë fe e një pengu që është një kallëp i veçantë, ku liria dhe kreativiteti nuk vijnë parasysh në mos u konsiderofshin si kundër Islamit. Kjo gjendje është përsëri rrjedhojë e formalizmit, që buron nga një përgjithësim i kotë i Islamit me amullin dhe vizionin e turbullt të mjaft pseudo-dijetarëve dhe të ashtuquajturve Islamist që me vetëdije apo pa të emitojnë, emisarët e krishterizmit të hershëm dhe politikanë modernë në ruajtjen e qetësisë së masës. Janë pikërisht të krishterët e mesjetës që shpiken inkuizicionin dhe luftën kundër shtrigave që me frikë ta ruajnë dominimin ndaj masës së gjerë. Kjo qetësi në këtë mënyrë u konvenon të tjerëve, por jo atyre që Islamin e kanë në shpirt dhe duan ta bëjnë përditshmëri në familjet e veta dhe në rrethin e vet. Në temat e mëparshme treguam se shteti laik me dhunë mundohet të mbaj qetësin e masave që kundërshtojnë robërimin e vërtet të tyre. Kjo nxjerr edhe një konkluzë se shteti laik është konstituuar në bazë të principeve krishtere. Për atë i Mëshirueshmi dhe Mëshirëbërësi na solli përsosmërinë e Paprekshme - Kuranin Famëlartë për t‟i dhënë fund dhembjes dhe frikës, duke definuar mjaft qartë ”O Zot, na jep të mira në këtë bot dhe në botën tjetër.”62 Në këtë rol biem edhe ne në praktikimin e tij në përditshmëri. Zoti I Gjithëfuqishëm na porosit të lypim se me të 62 Ajeti 201 i Sures Bekare

227

vërtet është dhuruesi I Pafund dhe ne me këtë bindemi vetëm nëse hedhim sytë në natyrë dhe shohim mrekullitë e tij për robin e dëgjueshëm. Çdo fjali që nis me friken e xhehenemit don të thotë se kemi filluar nga fundi, sepse ndëshkimi kudo është i fundit. Në Kuranin Famëlartë vërtet kemi ajete te shumta për ndëshkimin dhe janë porosi reale, por ato janë për të padëgjueshmit, por ne vallë a duhet ta shpallim apriori veten fajtor dhe gabimtar? Nëse pranojmë që Kur‟ani Famëlartë është udhëzim, udhërrëfim për njerëzit, atëherë edhe prirja për ta shpjeguar dhe jetësuar Islamin është ndryshe. Në çdo hap Islami e nis veprimin e vet me fjalët “Bismilahi- Rrahmani -Rrahim”. Nga 114 Kaptinat ose Suret e Kur‟anit Famëlartë, vetëm njëra, Sure Taube, nuk fillon me këtë çelës. Pse? Themi me emrin e All-llahut, Mëshiruesit, Mëshirëbërësit! Pra çelësi i Kur‟anit qenka mëshira dhe mëshirbërja e Allllahut Fuqiplotë e të Gjithëdijshëm. Pasi jemi dakord dhe pranojmë këtë çelës, a ka nevojë t‟i zhvendosim gjërat prej ku thamë më lartë, prej ndëshkimit apo forcës. Jo, assesi, sepse në atë mënyrë do të njollosim fenë e vetme të vërtetë dhe gjithëpërfshirëse dhe këtu u çelim rrugën manipulimeve dhe këtu kemi shoqërues shejtanin e mallkuar të cilin e kemi armikun më të madh dhe bashkudhëtarin më të padëshirueshëm. Zot i madh, ndihmona me Fuqinë Tënde ta shfarosim farësosurin!

228

Kur‟ani është përsosmëri dhe për përsosmëri thamë se s‟ka definicion, këtë e thamë më herët këtë dëshiroj ta përsëris, që të kemi një mbështetje edhe më të fortë dhe më të sigurt në trajtimin e temës. Rëndësia më e madhe e Kur‟anit që duhet ne t‟ia zbërthejmë vetvetes është e vërteta e Tij për jetën dhe për gjithçka që ka të bëjë me te. Kjo don të thotë se normimi Kur‟anor është absolutisht i saktë, i lehtë për zbatim, i dobishëm për gjithsecilin dhe i kënaqshëm për palët në zgjedhjen e problemeve të tyre. Jo rastësisht në fillim na paraqitet Sureja shtyllë e Kur‟anit ku të gjitha elementet tregojnë se Falënderimi dhe Mëshirëbërja janë shkronjat treguese për zbatimin e Islamit në jetë, se për Sunduesin e Gjithësisë është shumë e pëlqyeshme të veprohet kësisoj. Kjo është ndarja thelbësore që ndan Islamin nga sistemi laik. Përderisa ky i fundi thotë se ka njeriun në qendër të vëmendjes (i cili njeri është më dëmprurësi për veten e tij, që siç thamë ka krijuar aq armiqësi dhe ka zhvilluar aq luftëra) Islami, njerëzit e tij, vëmendjen e kanë të përqendruar te Mëshira dhe Udhëzimi i Krijuesit të vetëm I Cili çdo gjë ka krijuar në mënyrë të përkryer dhe mundëson kënaqësi për të gjithë. Ne e abstrahojmë vetveten dhe e vendosim në Dëshirën dhe Mëshirë e Krijuesit. Ne nuk vendosim për gjërat, me këtë kemi pastruar. Neve s‟na duhet sistem tjetër, ne kemi sistemin e All-llahut Fuqiplotë. Nëse i mbështetemi kësaj të fundit, jemi nisur

229

kah përkryerja e gjinisë njerëzore dhe dëshmojmë mirësinë e dallimit të vërtet. Dëshmojmë privilegjin më të madh për krijesat që ka dhuruar. Madhëria, mendjen njerëzore. Tani vijmë te rrumbullakimi i domosdoshëm, te ushqimi më i shijshëm i shpirtit; 1.Udhëzimi i Mëshirëbërjes është udhëzim nga Zoti i Madhërishëm, 2.Mbështetja në këtë Udhëzim për t‟u realizuar i takon përsëri Zotit Krijuesit. 3. Njeriu është vetëm zbatues i përsosmërisë së Tij. Ku qëndron formalizmi në këtë drejtim? Këtë ia sqarojmë vetvetes vetëm nëse jemi vërtetë të sinqertë se Zoti.xh.sh është Krijuesi dhe Udhëzuesi ynë. Atëherë do të veprojmë sipas tre gjërave që përmendëm pa ua ndryshuar vendin. Ndërrimi i pozitave të lartpërmendura ndodhë pa vetëdije te myslimanët e ashtuquajtur, si pasoj e ndikimit të sistemit laik që njeriun në radhitjen e lartpërmendur e vendos në pozitë të parë dhe ne në praktik kemi fatkeqësisht një situatë ku njeriu paraqitet si mëshirues, udhëzues, vetëm se jo zbatues. Kjo dukuri nuk duhet të durohet ose më mirë të themi patjetër duhet të tejkalohet. Këtu fillon teposhtëza për ku shtyjnë nga pas shejtani i mallkuar. Njeriu nuk mund të jetë mëshirues?! Sepse ai nuk është krijues. Ai nuk e krijoi vetveten, pse kishte mëshirë për këtë. Ai këtë duhet ta dijë! Mëshirën ai e përdor për ta realizuar vetveten në jetën e përditshme.

230

Për këto ai lyp Mëshirën nga Krijuesi i vet për vetveten dhe të tjerët si pasuri që i është dhënë atij, që jetën e vet me tjetrin ta jetoj si duhet. Kur themi se ai veproi me mëshirë ai(njeriu) përsëri nuk është mëshirues, por zbatues i mëshirës së All-llahut xh.sh. Ne jetojmë jetën e sistemeve klasike duke filluar nga “imamët” që i lidhë me profesionin vetëm paga, e vizituesve të xhamive që i lidhë me xhamin statusi qytetar i një rangu të privilegjuar në shoqëri. Dhe s‟mundja bëhet më e madhe, se forma do të mundohet ta sundoj brendinë edhe në përgjithësinë e vet lidhur me Islamin. Njejtë si sistemet laike do të lindin”udhëheqësit” e Islamit” që me asgjë nuk dallojnë nga udhëheqësit e sistemit laik të sundimit me masën. Është një ironi e madhe tragjike dhe komike për gjithë ne se çka bëjmë me vetveten! Në vend që ta shtyjmë veten në rrugën e përkryer të përulësisë dhe zbatimit të përsosmërisë si urdhër i të Lartmadhërishmit All-llahut xh.sh dhe xh.k., ne shpikim dhe zbatojmë rregulla nga Kur‟ani dhe Hadithi, duke luajtur rolin artistik të udhëzuesit dhe zbatuesit dhe kështu bëhemi zotër dordolecë, duke mbushur gojën bile edhe me xhihad, si forme përkryer e zbatimit. Nuk mundet normat e njeriut që i ka formësuar epshi të kamuflohen dhe shiten përmes fjalës së All-llahut dh.xh. Tezat kështu na përzihen. Dhe bëhemi udhëzues të masës pa mundur ta udhëzojmë së paku vetveten.

231

Shtiremi zbatues, pa vendosjen e asnjë mekanizmi të zbatimit të Islamit në jetën tonë të përditshme. Kjo është e tmerrshme! Një imam del në një televizion privat dhe ligjëron në muajin e begatshëm të Ramazanit 1456 me mjekër të bukur dhe flet shpesh dhe pandërprerë, duke shpjeguar rregulla të sjelljes nga jeta e Shëmbëlltyrës së vetme të Islamit Muhamedit a.s dhe është vështir ta kapish temën e saktë dhe të fokusuarit e problemit, pasi flet për xhehenemin dhe xhenetin përnjëherësh, me aq shembuj saqë edhe me koncentrimin më të madh, është vështirë t‟i mbash mend shembujt, dhe ta çon mallin e një komunisti të rreptë, që don të të bindë për diçka që s‟e ka bindë vetveten! Familja e tij a thua e jetëson Islamin ashtu ngutshëm siç shprehet ai në fjalimin e tij. Po të mos kishte qenë vetëm forma e jashtme një shprehje e kot dhe këto shembuj të ishin praktikuar në rrethin e tij më të ngushtë, kjo do të kishte njëfarë kuptimi. Kjo do të ishte një udhërrëfyes shumë më i denjë për njerëzit në rrugën e Islamit, se sa fjalimi i tij me aq shembuj dhe bujë e pa ndonjë efekt. Me një intencë tejet banale duke u munduar që t‟i bindë të rinjtë ta duan Islamin dhe xhenetin thotë: ”në këtë botë nuk lejohet të kesh punë me dy gra përnjëherësh, kurse kjo në xhenet është e mundur bile edhe me tri nëse robi e ka merituar atë, do të jeni të rrethuar me bukuroshe që s‟mund të krahasohen me asgjë që keni parë në këtë botë”. ”Haj medet!” i them

232

vetes ”filmat perëndimorë e paskan ndikuar hoxhë-fodullin se atje qenka më mirë se në Holivud!”. Kjo është marrëzi edhe sikur më vonë të thoshte i lartpëmenduri se në botën tjetër është i mundur vetëm përjetimi shpirtëror dhe jo edhe ai fizik. Nxitja për ta përjetuar Islamin me asocimin e ndjenjave seksuale, qoftë në këtë ose botën tjetër është një devalvim i pashoq për Islamin. Kjo dihet, kur shejtani ka armë më të fortë për ta mposhtur njeriun, gratë dhe pasurinë. A s‟na mbushet mendja se perëndimi ose laicizmi në çdo film, reklamë, rast solemn, udhëheqje, menaxhim etj, seksin dhe pasurinë e kanë shenjë njohëse. Kjo pra qenka formë e tyre. Gabimi parësor qëndron jo vetëm në mënyrën e shpjegimit, por në renditjen e gjërave sipas rëndësisë dhe vendit. Ne në radhë të parë duhet të flasim për problemet dhe zgjidhjen e tyre me normimin Kur'anor e pastaj të presim shpërblimin e Zotit xh.sh në xhenet, në botën e amshueshme. Ne si shoqëri Islame, nëse udhëhiqemi me shembullin e mësipërm, e bëjmë të kundërtën, duke treguar bukuritë e xhenetit duam t‟i kthejmë njerëzit në zbatimin e normave të Kuranit. Këtu prekim një nga çështjet më thelbësore të besimit atë të gajbit (të besimit të gjërave që nuk i shohim) dhe kjo i vjen se duam ta bindim veten me gjera të cilat i përjetojmë në këtë botë. Por xheneti nuk do të mund të përjetohet, as të fitohet ndjesia e përjetimit nëse ne nuk i zbatojmë normat që vlejnë në këtë botë. Kjo nuk do të

233

thotë se autori i mohon bukuritë dhe joshjet e xhenetit siç i përshkruan Kur‟ani dhe siç na përgëzon Muhamedi a.s, qoftë ajo edhe me hyritë e xhenetit, por kjo është e pamundur në princip, ku duhet bërë puna e pastaj të korret fryti. Pa jetesën me principet Islame ne s‟mund ta paramendojmë xhenetin. E nëse mbetet ta paramendojmë xhenetin dhe të motivohemi pa zbatimin e sheriatit ose normimit Islam ne vetëm do t‟i imitojmë filmat perëndimor duke u ngazëllyer me bukurit e ndryshme të femrës, duke u joshur prej epsheve dhe duke e menduar të ashtuquajturin parajsë, e jo parajsën e vërtetë ta përjetojmë në këtë botë. Një shembull i ngjashëm ndodh edhe me anën e kundërt të medaljes, atë të ndëshkimit me xhehenem për moszbatimin ose kundërshtimin e normave të Islamit në praktikë. Duke dëgjuar një aspekt tepër formal për shumtit(kanosjet) e xhehenemit, njerëzit edhe nuk e kanë frikë xhehenemin. Ata flasin për atë (xhehenemin ) si për burgjet e kësaj e kësaj bote, bile edhe tallen me shpjeguesin, hoxhën duke i thënë” A ka mito dhe korrupsion në derë të xhehenemit?“ ose ”Nuk ka lidhje edhe nëse jemi në xhehenem, se në të janë ata të cilët në jetë ishin të hareshëm“. Shpalljet e mëparshme të shenjta e kanë humbur shenjtërinë e tyre nga njerëzit, të cilët kanë tentuar që t‟u japin kahe dhe shpjegime siç u është nevojitur atyre. Këtu duhet të jemi më se të kujdesshëm, që të mos e marrim rolin e tyre, 234

sepse do të jemi definitivisht në rrugën e të humburve, sepse Shpallja e fundit e Kur‟anit Famëlartë është i siguruar nga Shpallësi i Vetëm All-llahu, Mëshiruesi dhe Mëshirëploti. Xhehenemi si i këtillë shpjegohet me dënimin e njeriut në burgjet bashkëkohore. Shkalla e besimit rrjedh si pasojë e asaj se personi lindjen e vet, jetën e vet, vdekjen e vet, nuk ia mbështet Krijuesit të vetëm që si dhuratë i janë dhënë atij, por këto shihen si të rastësishme bile me gabimin më të madh se në masë të madhe varen nga vet ai. Vetëm ai që jeton me besim dhe aprovim të përhershëm të rregullave të Islamit, do të mund t‟i përjetojë, shijojë kënaqësitë e kësaj bote dhe vetëm ai është në gjendje ta marrë me mend se ç‟do të thotë dënimi me xhehenem. Dashuria në përgjithësi, pasuria, seksi, autoriteti janë dhunti vetëm Të Madhit Zot dhe ne jemi të mundshëm t'i përjetojmë vetën në kufijtë e asaj që na është dhuruar nga Zoti i Gjithëmëshirshëm. Kush thotë se dashuria s‟ka kufi, pasuria s‟ka kufi, ai është i kufizuar, sepse së koti mendon dhe beson se ata janë dhuntitë e tij. Bazamenti i përsosmërisë së ajeteve Kur‟anore është se mirësitë e Zotit Krijues që i përjetojmë si kënaqësi në jetë që na janë falur nga Krijuesi dhe janë virtyte të Hyjnisë së Tij, të mos i keqpërdorim dhe t‟i sjellim dëm vetvetes dhe të tjerëve. Ai që kënaqësitë i kupton si dhunti të Krijuesit në tërësinë e tyre, i frikohet dhe e beson dënimin e xhehenemit, në një 235

baraspeshë të njëjtë siç i përjeton së paku kënaqësinë e kësaj bote. Problemet në jetë janë nga më të ndryshmet. Herë-herë kemi raste kur mes përulësisë ndaj Krijuesit tonë, kënaqësinë e kësaj jete e kemi lidhje për të përjetuar ndjenjën e kënaqësisë në jetën e amshueshme. Ndërsa kemi raste kur vuajtja në këtë botë për të realizuar normimin Kur'anor është lidhje për të përjetuar ndenjën e kënaqësisë në jetën e amshueshme. Por kënaqësinë e vërtet të xhenetit dhe vuajtjet e xhehenemit, se si do të bëhen, i di vetëm Krijuesi i Vetëm, pas Ditës së Gjykimit. Si shembujt e mëparshëm kemi edhe të tjerë si shembuj drastikë të formalizmit ku ligjërohet pa ndonjë analizë të problemit dhe duke mos e ditur se çka flet hyn në skemën e zbatimit të kulturës dhe politikës perëndimore për shkatërrimin e Islamit. Për këtë problematikë duhet të jemi në maksimum serioz dhe të kujdesshëm. Sepse kjo problematikë është ende në fillimin e shqyrtimit e jo më të zbatimit për një numër të madh njerëzish. Udhëheqësi Islamik boshnjak, Alia Izetbegoviq(Zoti qoftë i kënaqur me të!), në Librin e tij ”Islami mes lindjes dhe perëndimit” na paraqet një mesazh mjaftë serioz, që mund të na shërbejë si pikënisje për një shtegdalje të mirë nga kjo gjendje. Në drejtimin për të cilin flasim në faqen 245 ai jep një mendim që na shërben dhe do të na shërbejë edhe më tutje për 236

të vërtetën ”Islami është më pak mënyrë e mendimit dhe më tepër mënyrë e jetesës”. Në këtë libër kemi mjaft pikëtakime që mund të na shërbejnë për njohjen e formalizmit, por ato janë dhënë përmes një gërshetimi të elementeve që bëjnë me dije vijën e ndarjes së esencës Islame dhe formës laike ose feve tjera. Burimi kurrën e kurrës nuk turbullohet, por ne vazhdojmë ta turbullojmë këtë ujë të pastër të quajtur jetë në paqe dhe harmoni të plotë. Pse? Në vazhdim do të mundohemi të zbërthejmë një nyje të formalizmit në një trajtim më specifik, ku praktika e të jetuarit laik ose të krishterë ka ndikuar që të vërtetës absolute t‟i japin trajtë bashkëkohore. Kjo mbrapshti zanafillën e nis me një liri të njeriut të cilën ia ka dhënë zoti dhe se ai di të zgjedhë mes të mirës dhe të keqes. Ai harron se Kur‟ani nuk është fjalë njeriu dhe e vërteta absolute e Kur‟anit të Ndritshëm nuk barazohet me librat e njeriut, normat bashkëkohore të jetesës. Tani detyrimisht do të vijmë te çështja e dytë që nxit formalizmin që e cekëm si çështje në fillim të këtij punimi, përshtatja e Islamit kushteve bashkëkohore të jetesës. Këtu lindin kushtimisht dy dilema? E para a mundet dhe a ka nevojë që Islami si udhërrëfyes i përsosur për të gjitha kohët, t‟u përshtatet kushteve të jetës bashkëkohore ose laike? Dhe e dyta kush është ai që po e përshtat Islamin?

237

Islami nuk mundet dhe nuk duhet t‟u përshtatet kushteve të kohës në të cilën jetojnë njerëzit. Ai është udhëzimi i drejtë të cilit ne medoemos duhet t‟i përshtatemi. Ai në vetvete përmban kushte të cilat janë të lehta për zbatim nga gjithë njerëzit dhe për të gjithë kohët. Të mundohemi ta shtjellojmë dilemën e parë. Në Kur‟anin e Gjithëmëshirshëm ka udhëzime e norma të cilat nuk mund të kufizohen në asnjë kohë dhe nga asnjë grup apo person. Ja, një shembull praktik ku format e ndikimit të jashtëm joislam kanë futur hutinë në zbatimin e Kur‟anit të pagabueshëm për çdo çështje. Me një njeri me njohuri të cunguara për Islamin dhe me një bindje jo të plotë për të vërtetën e pakontestueshme, filluam spontanisht ta shtjellojmë problemin e alkoolit. Ai deshi të më bindte se Ajeti Kur‟anor që bën fjalë për ndalesën e alkoolit në namaz është ajet që arsyeton përdorimin e alkoolit jashtë namazit. ”O ju që besuat, mos iu afroni namazit duke qenë të dehur, deri sa ta dini se ç’flitni e a as duke qenë xhunub, deri sa të laheni, përpos kur jeni udhëtarë”.63 Një tjetër person fetar arsyeton se ky ajet ka pasur vleftë vetëm para shpalljes dhe rrënjëzimit të Islamit në zemrat e njerëzve dhe ka mundësuar një tolerancë deri sa të kuptohet e vërteta. I treti e arsyeton ajetin Kuranor në mënyrën e vet se Zoti e ka ndaluar alkoolin se ta turbullon mendjen e nëse pi pak dhe nuk të zënë alkooli, 63 Ajeti 43 i Sures Nisa

238

pija nuk është e ndaluar, zaten ajo do të përdoret në parajsë, duke u arsyetuar me ajetin 15 të sures Muhamed, ku Zoti i gjithëfuqishëm bën fjalë për lumenjtë të verës, qumështit dhe mjaltit në xhenet. Shpjeguesit e shumtë në tokat e Ballkanit kuptimin e këtij ajeti e shpjegojnë me kundërpeshën e ajeteve Kur‟anore që ndalojnë rreptësisht përdorimin e alkoolit si psh.”Të pyesin ty për verën dhe bixhozin. Thuaj: Që të dyja janë mëkat i madh, e ka edhe dobi në to për njerëz, por dëmi i tyre është më i madh se dobia e tyre”64 dhe ”O ju që besuat, s’ka dyshim se vera, bixhozi, idhujt dhe hedhja e shigjetës janë vepra të ndyta nga shejtani, pra largohuni prej tyre që të jeni të shpëtuar.”65 Kjo kushtimisht d.m.th. se ajeti 43 i Sures Maide mund të shpjegohet me domethëniet ku atij i merret pavarësia dhe vazhdueshmëria që të qëndrojë edhe në kohën e sodit, por edhe në të ardhmen. Kjo nuk është në rregull. Ky ajet e ka forcën e aktualitetit edhe në kohën e sodit nëse e analizojmë si duhet, ashtu si dhe çdo ajet tjetër Kur‟anor. Çdo përpjekje tjetër që prish pavarësinë e çdo ajetit është shpjegim i dështuar dhe don të thotë se nuk e kemi kuptuar esencën ose nuk dimë që të njëjtën ta shpjegojmë si duhet. Kur flasim për Ajetin 43 të Sures Nisa duhet të kemi parasysh se një situatë e sodit pikërisht e kërkon ajetin në fjalë. 64 Ajeti 219 i Sures Bekare 65 Ajeti 90 i Sures Maide

239

Zoti njeriun e fali si zëvendës dhe qenie më të përsosur në fytyrë të tokës. Pse? Pikërisht pse e fuqizoi dhe e pajisi me vetëdije. E shkatërruesi më i madh i vetëdijes është alkooli. Çka mbetet nëse njeriut i merret ose cungohet vetëdija. Ai detyrimisht është i degraduar sepse u mbështetet forcave tjera. Alkooli ndal arsyen dhe shton epshin e dëfrimit ndoshta dhe kënaqësisë. Çka mbetet prej njeriut nëse dëfrehet ose kënaqet pa arsye? Mbetet jonjeriu. Shumëkush pohon ose thotë se me alkoolin i harron problemet. Po a zgjidhen problemet me të harruar se ekzistojnë. Është më se e logjikshme se nëse i mohojmë problemet kemi mohuar vetveten. A guxojmë të mohohemi? Nuk guxojmë, sepse ne ekzistojmë fizikisht dhe shpirtërisht. Kjo situatë lind dhe dilema tjera të aspektit mendor dhe praktik, por kjo temë nuk mund të zgjerohet më shumë për momentin. Ajeti i lartpërmendur e ka forcën e aktualitetit nga shkaku se myslimanët duhet të luftojnë që bota e tëra të jetë islame, kjo është rruga e vetme e patjetërsueshme, kurse një pjesë e mirë e popullatës botërore e përdorin alkoolin. A duhet ata t'i lemë të shkatërruar apo të punojmë që edhe atyre t‟ua ndritim rrugën dhe ta përqafojnë Islamin si sistem i vlerave të mirësisë së gjithëmbarshme. Esenca është te praktikimi i Islamit në brendinë e tij. Nëse pjesëtarin e fesë tjetër e sheh duke pirë alkool ose çdo veprim tjetër të shëmtuar, një të ashtuquajtur mysliman, ai është vështirë të

240

bindet se si dhe pse Islami e ndalon këtë fatkeqësi. Është më se normale kur ne dyshojmë në vetvete, ky dyshim të reflektohet edhe te të tjerët. Me këtë duam ta përmbysim tezën e parë të parashtruar se Islami ka nevojë t‟u përshtatet kushteve bashkëkohore. Rruga e drejtë është, bindemi ne, binden edhe të tjerët. Perëndimi është i bindur se alkooli e shkatërron njerëzimin dhe ai detyrimisht do ta kërkojë si zgjidhje Islamin, por myslimanët e luhatshëm e pengojnë atë, të cilët të shtyrë nga epshet e përdala dhe nga prestigji i rrejshëm, jetojnë jetën e dështuar të perëndimorit materialist. Dalim qesharakë nëse me normë ia ndalojmë dikujt atë të cilën nuk ia kemi ndaluar vetvetes. Ashtu e kanë humbur besimin të shumtët, ashtu veprojnë laikët. Besimi Islam i mirëfilltë arrihet me bindje dhe vetësakrificë e jo me forcë e shtypje nga jashtë. Ai është akt i lirë i vetëzgjidhjes. Pasi vetëzgjidhjen e parapëlqen çdo kush, besimi në gjërat me vlerë do të jetë shumë i pëlqyer, që si praktik të merret nga të tjerët. Ajeti Kur‟anor i Sures Nisa duhet të veprojë edhe sot që alkoolistët ta lënë alkoolin dhe të na ndjekin në rrugën tonë, por vetëm nëse ne jemi të pastërtit e Islamit. Kjo kërkon një qasje si ata të selefit, ku bindja dhe veprimi janë udhëheqëse, janë një, në çdo drejtim. Kjo do të japë rezultate konkrete kur statistikat tona do të dalin me të dhëna për përvjetorë ku në vendet ku njerëzit rreptësisht e kanë ndaluar alkoolin, nuk kemi asnjë fatkeqësi

241

komunikacioni, ku njerëzit të gjitha të këqijat që bie alkooli i kanë shndërruar në vepra të vëllazërisë, humanitetit, dhe zhvillimit në të gjitha sferat. Kjo nuk bëhet duke llomotitur, se jemi fetar e dijetarë, kjo duhet të praktikohet. Vetë kjo na ndan të bëhemi pre e ndikimeve të kota. Kështu i përshtatemi Islamit. Kështu i tregojmë botës së katandisur se Islami nuk përshtatet. Dilema e dytë ishte se kush e përshtat atë? Sot ndeshemi me një problem jetik me njerëzit, grupet, popujt apo shtetet të cilat Islamin e kanë bërë si çështje jetese që kërkon implementim në jetën e përditshme. Do të shkojmë në një mënyrë telegrafike të përmendim fakte, që cilësojnë përshtatjen e Islamit. Një shumicë e njerëzve Islamin e praktikojnë me falje të namazit, me një përkushtim që i ngre ata, me prestigj ndaj të tjerëve. Ata shkojnë në xhami se ndjehen mbi të tjerët. Gjatë rrugës shkojnë të krekosur, zakonisht kryelartë, që kërkojnë përkuljen e të tjerëve. Përulësia nuk ka vend në zemrat e tyre. Gjatë falënderimit dhe përuljes në namaz ata ngrenë dhe falënderojnë veten dhe shokët e tyre, e kur u shkon mendja te dita e gjykimit dhe bota tjetër thonë, nëse është e vërtet do të kemi me siguri falje. Për abdesin falënderohen vetëm për atë se Zoti na bëri obligim pastrimin e trupit, pa e pasur qëllimin e pastrimit të shpirtit. Ata martesën me shumë gra për nevoja epshore e mbështesin me normimin Kur‟anor pa

242

argument, duke përjashtuar aspektin moral, familjar dhe shoqëror Islam. Zeqatin e japin jo për të falënderuar begatin që u është dhënë si dhuratë nga Zoti, por për t‟u ndihmuar i pasuri të varfërinë. Aty janë prijësit fetarë që me xhybe dhe mjekra mundohen të shkëlqejnë në rolin e Muhamedit a.s ose bashkëluftëtarëve tij. Ata shiten si engjëj ose prijës jashtëtokësorë e jashtëkohorë. Ata s‟duan dhe s‟dinë t'i rrahin problemet me të cilat ndeshen besimtarët, sepse pak do të kishin folur e shumë do të kishin punuar. Kur tregojnë për Ibrahimin a.s., Musanë a.s., Isaun a.s., e shesin veten si misionarë që e ftojnë popullin në besim. Janë mendjelehtë dhe presin që populli t‟u bindet dhe besoj sikur u besoi të dërguarve në fjalë. Por harrojnë më kryesoren se të dërguarit e dëshmuan veten me sakrifica dhe përulësi të jashtëzakonshme ndaj Krijuesit të vetëm Allllahut dh.xh. Atyre nuk u erdhën njerëzit nëpër xhami, që vetëm t‟u transmetohet besimi dhe drejtësia. Këta janë që duan ta përshtatin Islamin!? E ai nuk ka nevojë të përshtatet sepse ai është Fjalë e Krijuesit dhe në të përfshihet realiteti gjithëkohor prej zanafillës e deri te dita e gjykimit. Të dërguarit nuk përshtatën mesazhet e Krijuesit, ata i zbatuan me përpikëri shpalljet e tyre. Andaj veprat e të dërguarve duhet të praktikohen e jo të interpretohen. Interpretimi, si e keqe e gjithëmbarshme për njerëzimin, bëri që shpalljet e mëparshme të zbatohen jo në

243

origjinalitetin e tyre, por në format njerëzore që ua dhanë apostujt dhe dijetarët e ndryshëm. Këto forma njerëzore të zbatimit qiellor u bën një shprehi për njerëzit. Njerëzit e ndryshëm u bënë profetë të vegjël. Gjithë këto tendenca të mbrapshta nuk arritën që Zotin(Krijuesin) ta bëjnë njeri e as të dërguarit t‟i bëjnë fëmijë të zotit. Sepse kufiri i mundësive të njerëzve nuk është te njerëzit. Zoti i Gjithëfuqishëm na shpëtoi me Mëshirën e Fundit, Shpalljen e Kur‟anit të ndritshëm për çdo kohë dhe për çdo njeri. Nëse rastet e mëparshme nuk tejkalohen, kemi të bëjmë me një tendencë që me dashje ose pa dashje, tenton të kthejë kohën mbrapa, të veprohet kryekëput sikur para Shpalljes së Fundit, Kur‟anit të pa gabuar. Kjo e metë ose dobësi në aspekt të formalizmit kërkon edhe një shpjegim plotësues, në kontekst të veprimit në këto raste. Ana e jashtme e sjelljes na bën të ditur se të “ashtuquajturit” myslimanë(ose më saktë, myslimanë të luhatshëm) kur flitet për shpalljet e para: Zeburin, Teuratin dhe Inxhilin e ndritshëm, duke ditur për keqpërdorimin e tyre nga njerëzit dhe elementet e futura nga njerëzit me qëllime të caktuara, hedhin poshtë edhe diskutimin për këto shpallje. Ata s‟i kanë lexuar as tekstet me elementet njerëzore, dhe flasin diçka për të cilën nuk kanë njohuri. Kurse në praktikë zbatojnë gjëra negative (siç përmendëm më lartë) që i barazon me ata të tjerët para dhe pas shpalljes së fundit.

244

Kjo duhet dhe mund të tejkalohet në dy kahe. Në njërën anë, nëse janë zbatues të përpiktë të Kuranit pa të meta, duhet ta zbatojnë atë me përpikëri dhe bindje, me qëllim se nuk u duhen ata, të cilat quhen shpallje, por tani nuk vlejnë ngase njerëzit në kanë bërë ndryshime në to. Në anën tjetër, nëse duan vetveten ta bindin me argumente, që më shumë do ta kishin përforcuar bindjen ndaj shpalljes së fundit të vërtetë, do të ishte t‟i pranojnë si të vërteta shpalljet e lartpërmendura, si obligim nga Zoti i Gjithëfuqishëm ”Dhe ata, të cilët besojnë në atë që t’u shpall Ty, dhe në atë që është shpallur para Teje dhe që janë të bindur plotësisht për botë tjetër.”,66 dhe t‟i kundërpeshojnë e krahasojnë elementet e Kur‟anit, me shtrembërimet njerëzore që janë futur në këo shpallje, për të cilat erdhi përmirësimi i fundit nga Krijuesi, për të mos lënë kontestime ose zbrazëtira të zgjidhet nga vetë ne, sepse nuk mund të zgjidhet. Mua do të më mbetet kujtesë e gjallë ndeshja e argumenteve të dijetarit të urtë Ahmet Didat(Zoti qoftë i kënaqur me të!) në debatin që pati me priftin katolik në Stokholm para kamerave televizive. Në një dramë të vërtet rrëqethëse, i lartpërmenduri e pyet priftin:” A beson se helmi nuk e mbyt atë i cili e pason plotësisht Isaun?” Ky fillon të dridhet duke u qullur në djersë dhe duke e ndryshuar krejtësisht zhvillimin e problemit duke thënë se 66 Ajeti 4 i Sures El - Bekare

245

”gruaja në shtëpi më ka porositur që të ruhem, se myslimanët janë të këqij, se janë vrasës e kështu me radhë”. Në mënyrë simbolike por mjaft domethënëse, helmi që nuk e mbyt pasuesin e Isaut a.s, si trillim njerëzor, si e pavërtetë, nuk krijon bindje te njerëzit dhe nuk mund prej frike të pihej nga prifti, që s‟e beson “Biblën e vet”, kthehet në fytin e të vërtetit në lëng të shijshëm, se vërtet ishte i këtillë në moment, dhe do të jetë i këtillë çdo herë, për ata që i binden të vërtetës. Kjo është një formë mjaft adekuate si t‟i largohemi përshtatjes dhe si ta mbjellim Islamin e shëndoshë. Përulësisë së Krijuesit i kanë dalë anash dhe po e sodisin edhe ata që kanë krijuar gjoja organizma për të jetësuar Islamin. Nëpërmjet organizmave të ndryshëm, bëjnë një përshtatje laike dhe të feve tjera në emër të Islamit në jetën e njerëzve por jo gjithsesi të Islamit. Çfarë janë këto organizma? Këto janë në rend të parë organizatat që kanë të bëjnë direkt me Islamin? Këtu pikë së pari bien organizatat fetare të organizuara në organizma, organizata, sekte, nënsekte, vllazni, mexhlise, etj., në emër të Islamit, por që nga mënyra e organizimit ngjajnë si organizatat laike dhe të feve të tjera. Në aspektin formal janë të regjistruara në gjyqet laike në procedurë që vlen edhe për çdo shoqatë laike. Kjo don të thotë se së pari në aktin e themelimit të tyre janë të nënshtruara ndaj përcaktimit të kornizës juridike laike, kushtetutës, ligjit, statutit të komunës e kështu

246

me radhë. Vullnetin e tyre për këto forma të organizimit nuk e kahëzon e mira e përgjithshme që buron vetëm prej Kur‟anit të ndritshëm. Këto organizma rrënjët i kanë në krijimet njerëzore të cilat theksuam se janë të kurdisura për të shfrytëzuar njeriun, për ta bërë peng të dëshirave dhe epsheve të tij. Kurse Zoti Krijuesi i Gjithësisë vullnetin e Tij në mëshirëbërje dhe bamirësi e drejton kah të gjitha krijesat në fytyrë të tokës. Prej këtu del konstatimi se me format e lartpërmendura jemi bërë pre e vullnetit sundimtar të njeriut. Në punën e këtyre organizmave vlejnë ligjet e ekonomisë së tregut, rangimet administrative të tyre, dhe format tjera që me asgjë nuk përkojnë me Islamin. Derisa vullneti i Madhërisë së Allllahut shtrihet mbi gjithësinë dhe mbarë njerëzit, për mirëqenie dhe mirësi, pa kurrfarë kundërshtie, kundërthënie, vullneti i njerëzve që i janë nënshtruar egos, epshit, dhe nxitjeve të djallit, janë të orientuar vetëm në mirëqenie të vetvetes në kurriz të tjerëve. Nuk ka mundësi që format e lartpërmendura të jenë në njërën anë për Islamin, kurse rrënjët e tyre në anën tjetër nuk janë të mbira ose rrjedhojë e fjalës së Krijuesit. Këto forma të përshtatura të jetës laike, janë një rrezik i madh për Islamin, sepse këto në masë të madhe përmbahen nga qarqe që në ketë mënyrë e luftojnë Islamin. Disa sekte fetare njihen fort mirë se mbajnë ngjyrime të feve tjera, për nga mënyra e paraqitjes dhe elementet me të cilat manipulojnë. Ata dallohen

247

me veshjen gjoja Islame, me stil që dallohen prej njerëzve të rëndomtë, me shoqëri vëllazërore islame, nuk përzihen me njerëzit e tjerë, kanë vende të veçanta për tubime, kanë program gjoja Islam të veprimit, paraqesin një pamje krenarie se janë të dalluar prej të tjerëve. Çka është puna e tyre? A ekziston veshje Islame për grupe të caktuara njerëzish, përveç asaj që me sheriatin Islam dallon mashkulli prej femrës, ose eventualisht që rëndomtë përdoren për të moshuar dhe për vende me klimë tropikale ose polare? Gjithsesi jo. Po kujt i ngjajnë? Askujt, përveç atyre jo islame, modave dhe njerëzve të perëndimit e të lindjes, që veshja i ndajnë në bazë të prestigjit dhe rangut shoqëror të pasurisë. Kush vendos kufij dhe cakton rregulla të sjelljes dhe veprimit vetëm për një grup njerëzish? Askush përveç atyre që ndahen, pse e duan dallimin dhe kanë qejf sundimin ndaj tjetrit. Me çfarë programi manipulojnë me vetveten dhe të tjerët? Pse shërbehen me cikërrima duke dashur që me atë dallim të shiten se janë më të përpiktit e Islamit. Një pjese të mirë të të rinjve në Ballkan u ofrohen shoqata për shpëtimin e tyre, duke u thëne se Islami këtu nuk zbatohet, ta zbatojmë siç duhet, e në të vërtet e ndajnë dhe copëzojnë atë në mënyrë mjaft të vrazhdë. Ata në takimet e tyre bisedojnë për formën e veshjes, pastërtisë, martesës, manipulimit të pasurisë, ndejën në namaz, sjelljen e myslimanit sikur asnjëherë nuk është folur për ato dhe përshkruajnë raste

248

në detaje nga e kaluara Islame, duke imponuar forma të praktikimit që bazohen në veprimtarin e ndonjë dijetari apo grup dijetarësh. Menjëherë të ngjan se udhëheqësi i tyre ka një udhëheqës më të madh i cili duhet të ndiqet. Këtu nuk do të hyjmë se cilit janë ata, që i tërheqin të tjerët me dreqin në ballë, por do të bindemi se për çka bëhet fjalë, kur shohim se aty nuk është shëmbëlltyra e vetme e Islamit Muhamedi a.s. Në duam t‟i ndalojmë në dështimet e tyre mjafton t‟i pyesim, pse s‟e përmendni Muhamedin a.s. në misionin tuaj të shenjtë. Ose edhe nëse e përmendin, dhjetë herë i përmendin udhëheqësit e tyre e një herë të Shëmbëlltyrës së vetme Muhamedit a.s. Pse i mbani fotografit e njerëzve të ndryshëm në vet Kur‟anin Madhështor? Vallë, atyre u zbriti Shpallja? S‟e kuptoni, ose bëheni se nuk kuptoni? Kush e praktikoi Islamin më mirë se ai të cilit iu dha Shpallja? Këto forma janë ato të cilat lidhen direkt me organizimin e jetës Islamike. Këto forma janë përvjedhur edhe në organizimet më të larta shoqërore ku jetojnë myslimanët, ku njëlloj padrejtësisht mundohen t'i shiten si forma të rregullimit Islam. Shteti, parlamenti, partia etj., në mjaft vende mundohen të shiten se punojnë në emër të Islamit. Shteti në formën e sodit thamë se çfarë roli luan në jetën e njerëzve! Ai është krijesë njerëzore për rregullin e sundimit në një vend që kundërshton obligimin Kuranor për mirëqenie të përgjithshme. Parlamenti është

249

zbatues i mënyrës së lartpërmendur. Janë qesharakë ata “të zgjedhur të popullit” që në emër të zotit bien ligje për ta sunduar e rrjepur popullin e vet. Flamuri i shtetit të Irakut ku qëndron shkrimi “Zoti është një” jemi dëshmitarë se çfarë i bëri gjatë sundimit të Sadam Huseinit dhe çfarë pas tij! Gjatë sundimit të Sadamit u favorizua njëra pjesë e myslimanëve në dëm të tjetrës, sepse qëllim ishte sundimi e jo drejtësia e All-llahut. Emri i All-llahut në flamujt e krijimtarisë njerëzore ose thirrja për t‟i organizuar shoqëritë në emër të Tij, gjithmonë do të jetë sherr për myslimanët. Këtë sherr e shpiku armiku i brendshëm i Islamit në atë shtet. Këtë armiku i jashtëm e gjeti të gatshme dhe tha: “tani e keni radhën ju të shtypurit se boll u shtypët nga të padrejtët, shiitët dhe sunitët do të na mundësojnë një seir mjaft interesant” Kjo e fundit është forma më e vrazhdë e orvatjes së përshtatjes së Islamit, i cili thamë se nuk mund të përshtatet. Sepse format e organizimit shoqëror kanë zënë peng një numër të madh njerëzish dhe paraqesin pengesën më të madhe për rrugëtimin e vërtetë. Më kot shtetformuesit e këtillë mundohen ta mashtrojnë popullin se kolonialistët janë fajtorë për prapambetjen e tyre, jo gjithsesi, por ata janë që kërkojnë mbështetjen e tyre për të sunduar popullin e vet. Pasi u munduam të shpjegojmë se Islami nuk ka mundësi të përshtatet, sepse përmban rregulla të cilat vlejnë për gjithë kohët dhe gjithë

250

njerëzit dhe ata të cilët mundohen ta përshtatin luajnë rolin e të dështuarit ose janë në lojën ku dirigjon djalli i mallkuar, a thua duhet të themi se Islami nuk ka forma adekuate të zbatimit konsekuent dhe të qëndrueshme? Jo, assesi! Po cilat janë ato? Ato janë forma të cilat në mënyrë të përkryer janë të përshkruara në Kur‟anin Madhështor. Ato janë vazhdimisht të përkryera sepse shprehin brendinë Islame. Ato nuk përshkruajnë dhe nuk gjykojnë në veçanti për një person, por kornizat e saj përfshin çdo njeri. Mbi 6000 ajete Kuranore, janë korniza që në mënyrë përgjithshme vlejnë për çdo rast dhe në çdo kohë, ndërsa sipas Abdulvehap Halafit, cituar sipas juristit islam Fikret Karçiq në librin “Historia e së drejtës së sheriatit” janë vetëm 228 ajete të cilat rregullojnë çështje të drejtësisë konkrete, por edhe ato vlejnë për çdo rast dhe çdo kohë. Po athua se me 228 ajete mund të orientohemi e me tjerat jo, ose vetëm ato paskan formë konkrete. Dhe çka don të thotë deshifrimi i atyre ajeteve të cilat janë më të shumtë me numër? Shembujt nga jeta e pejgamberëve, shehidëve, të përulurve, jehudive, ensarëve, të pafeve, faraonëve, zullumqarëve etj, janë norma të piedestalit edhe më të lartë, ku kuptohet se si duhet të jetë sjellja e njerëzve për të arritur zbatimin e Fjalës së më Të Urtit, Të Gjithëdijshmit, Krijuesit të vetëm All-llahut xh.sh. Aty nuk kuptohet norma: “bëre, se po s‟e bëre gjen dënimin”. Aty tregohet se si i gjeti ata të cilët e zbatuan dhe

251

ata të cilët nuk e zbatuan fjalën e All-llahut. Normat e përgjithshme në mënyrë direkte rrisin brendinë tonë Islame, ata japin frytin e udhëzimit dhe bindjes njëkohësisht. Ata burojnë bindjen e brendisë pa alternativ dhe sa më të plot ta kemi atë, për aq do të jemi të ngjashëm në lumturin e përhershme. Kështu barazohen të gjithë. Kjo është forma dhe mënyre të cilën a e jep Kur‟ani i Pagabueshëm i cili në mënyrë të paprekshme u shërben të gjithë njerëzve. Edhe forma e normave të drejtësisë, si ato të së drejtës familjare, civile, penale, procedurës gjyqësore etj nuk janë norma që bazohen në mbrojtjen e interesit personal pa të drejtë dhe që në asnjë mënyrë nuk bëjnë dallime mes njerëzve. Pasuesit e formës së huazuar ose të atyre që janë nën ndikim të saj, duan të dallohet(pëlqejnë dallimin) përderisa këta janë të kundërtit, ata ngjajnë me njëri tjetrin kërkoj të jenë si njëri tjetri, ata nuk kundërshtohen për pasuri dhe sundim të tjetrit, ata kanë kënaqësinë e vetme të jenë të sunduar prej Krijuesit të vetëm, përulësia ndaj ligjshmërive të Tij është udhëheqëse në çdo drejtim. Këtu nuk ka përjashtime. Ata kur e ndihmojnë nevojtarin, nuk e ndjejnë krenari, as shpërblim në autoritet, prestigj ose përkrahje çfarëdoqoftë. Kur e falin namazin shpirti i tyre dirigjon lëvizjet e tyre që shprehin përulësi, madhërim dhe nderim për Krijuesin e Vetëm All-llahun xh.sh. Kur punojnë për të mirën e përgjithshme

252

nuk ngurojnë të japin gjithçka prej vetes, duke mos llogaritur se njerëzit do ta lëvdojnë ose do të mbetet i shënuar në histori, por me mundin e dhënë e falënderon Atë i cili i dha mundësi që të krijojë vepra të mira. Ata që vdesin në rrugë të All-llahut nuk janë pre e obligimit të kombit, udhëheqësit, shtetit ose njerëzve që e kanë obliguar, por ai ka arritur të bashkëngjitet plotësisht me zbatimin e fjalës, kanë kënaqësi të jenë fjalë e Tij e pacenueshme. Ata janë robër të All-llahut. Robërimi te All-llahu ose robërimi ndaj normave të All-llahut, është një ndër mënyrat më të spikatura të realizimit të kënaqësisë së zbatimit të Islamit dhe me këtë edhe të lumturisë së përhershme njerëzore. Pikë së pari duhet ta kemi të qartë se Zoti i Gjithëfuqishëm nuk ka nevojë të na robërojë ashtu siç duan ta tregojnë jobesimtarët ose të humburit pas interesit epshor. Kur Zoti xh.sh. thotë robërit e mi, na drejtohet, që të jemi në mëshirën dhe shpëtimin e Tij, të mos dominojnë mbi ne djalli, epshi apo dëshirat e pamatura. Ne jemi ata të cilët e kërkojmë robërimin ndaj Tij, si Krijues dhe ndaj normave të Tij, të cilat janë të vetme për ta jetuar jetën e pasur shpirtërisht dhe materialisht. Por çka don të thotë fjala robër i Allllahut Fuqiplotë? Ata të cilët nuk duan ta njohin Islamin në brendinë e tij, kësaj fjale i japin atributet e robit të tyre, i cili është robër njeriu dhe dihet se kujt duhet t‟i përshtatet.

253

Edhe në këtë mënyrë ata mundohen që formën e tyre ta zbatojnë myslimanët për t‟i shkatërruar më lehtë. Ata gjithmonë kësaj ia kundërvënë lirinë e shenjtë të përcaktimit ndaj gjërave dhe duan që kjo të paraqitet si pengesë edhe për zbatimin e Islamit të vërtetë me atë se njeriu është i lirë të veprojë me veten e tij dhe kjo nga askush nuk duhet t‟i mohohet. Dhe për t‟u ngatërruar më tepër, kësaj i shtojnë tezën se zoti i ka dhënë njeriut pasuri, e ai me siguri duhet ta shfrytëzojë. Po çka i ndalet atij nga ky shfrytëzim. Të jesh rob i All-llahut, nuk don të thotë se je i kufizuar për të vepruar, për të menduar apo për të ndjerë diçka lidhur me gjërat me të cilat kemi të bëjmë në jetë? Ky kufizim nuk vjen nga ndonjë forcë e jashtme që na pengon drejtpërdrejt në veprimin tonë! Këtë e thamë më lartë, e bën njeriu ndaj njeriut. Ky robërim ka dy stacione që ne i quajmë dy momente. Momenti i lindjes dhe ai i vdekjes. Këto janë kufijtë kohor të llogaritjes së Krijuesit All-llahut xh.sh, në mes të cilëve vullneti ynë duhet të përcaktohet. Mes këtyre kufijve vullneti i njeriut është i lirë. Për çfarë? Pikërisht për një veprim që kënaq vetveten dhe të tjerët. Te robërimi i njerëzve kemi një situatë të ndryshme. Aty njeriu robëron njeriun për interesa të veta dhe të grupit të tij, përderisa robi i All-llahut kënaq vetveten dhe të tjerët, pa ndarë se kush është, grup, familje shoqëri e tjerë. Kur ndjehesh plotësisht rob i All-llahut, ndjehesh i sigurt se je pjesë e mbretërisë

254

tokësore ku zbatimi i normave të kësaj mbretërie si Udhëzim i Krijuesit, na bën mbretër të kënaqësisë së përhershme, jetës së përhershme, kuptimit më të lart të jetuarit. Kënaqësitë që ka krijuar All-llahu janë të panumërta, robi këtë e din, ai vetëm lundron në pellgun e pafund të kënaqësisë së Tij. Ai s‟ka frikë nga asnjë njeri, sepse e din se çdo qenie e krijuar nuk mund të veprojë si don ai, sepse është në kufijtë e Krijuesit, robi nuk i frikohet vdekjes se ajo në nënvetëdijen e tij nuk ekziston, por se ai me robërimin ndaj normave të Krijuesit të vet, është në përgatitje e sipër për mbretërinë e pafund të botës tjetër, ku e vazhdon robërimin me kënaqësinë e pafund. Forma e sundimit te shtetit laik dhe ajo e sundimit të feve tjera aprovon një ndikim të një filozofie të mbrapsht për popullatën Islame? Këtë duhet ta parashtrojë çdo mysliman para vetes. A duhet vazhdimisht të bie mbi ne frika e zjarrit te xhehenemit, a nuk është dënim apriori pasi ne s‟e dimë shpirtin e tij. A duhet të përgatitet ta jetojë Islamin me mirësitë e Allllahut apo të përgatitet ta vuajë zjarrin e xhehenemit. A duhet të jenë ata vetëm të vuajturit në këtë bote? A është e drejtë e jona që me këtë formë të sundojmë me Islamin apo të lëmë të sundojnë sistemet tjera me ne? Neve na sundojnë të tjerët! Pse ne nuk po e përgatisim programin anti-sundim siç na porosit profesor Kardavi në librin e tij–Ku qëndron problemi! Myslimanët duhet t‟i sundojnë jobesimtarët, e

255

kanë për obligim që të jenë ekonomikisht, teknologjikisht, në aspektin kulturor dhe arsimor, udhëheqës ndaj pjesës së jobesimtarëve. Këtu përsëri pikënisje duhet ta kemi figurën me të ndritur njerëzore, atë të Muhamedit a.s, si ai a.s ushtroi Islamin, si ai a.s sundoi të pafetë dhe idhujtarët në mënyrë të shkëlqyer. Kjo ka logjikë nëse merret në esencë veprimi i tij (a.s) e jo vetëm forma e sjelljes. Forma ka ndryshuar, zhvillimi i botës ashtu siç ka përcaktuar Lartmadhëria ka ecur përpara. Nuk duhet të merremi më me çështje si a duhet t‟i jepet selam atij qe është duke gërmuar me një shkop skaj rrugës, sepse ajo kohë ka ikur. Sot selami i përzemërt duhet t‟i jepet shkencëtarit, mësuesit që zbaton ajetin e parë Kuranor. Kjo ka edhe dimensionin tjetër negativ, sepse e mbyll dritaren e kësaj bote, se kjo gjoja s'është për ne! Pse, sepse s‟e përdor trurin në studimin dhe jetësimin e normave Kuranore. Mbyllja e zhvillimit dhe ndryshimit si përcaktueshmëri e Krijuesit të Vetëm dhe Fuqiplotë, na shpie në vlerësimin se jemi nën ndikimin e indoktrinimit të krishterë të mesjetës, ku paqartësia dhe nënshtrimi ndaj të panjohurës bëhej me qëllim që njerëzit të mos mund ta njohin realitetin. Me të drejtë një mysliman i paudhëzuar detajisht do të pyetet? A thua Zoti im më krijoi qenien më të përsosur vetëm që të vajtojmë, të presim dhe të durojmë për ta shijuar kënaqësinë e botës tjetër. Në mbi 70% të

256

predikimit, në xhamitë e tokave të Ballkanit len përshtypjen se predikuesi i flet një mase të paudhëzuar që don të mbetet në humbje (danalet) ku predikuesi mëkot mundohet t‟i bindë për përulje me zjarrin e xhehenemit. Kjo formë e kotë mund të çrrënjoset vetëm nëse raportet mes njerëzve në përditshmëri do të jenë temë diskutimi dhe zgjedhje sipas normave te Islamit. Perëndimi lëviz përpara edhe pse nuk është i plotë dhe i vërtet. Atje për mjaftë lëmenj të jetës janë shkruar libra, janë trajtuar tematika prej të cilëve njerëzit nxjerrin konkluzione. Te ne e paprekur është edhe në aspektin teorik çështja e organizimit të jetës bashkëkohore në frymën e Islamit, pastaj lëmenjve tjerë të jetës si mjekësia, sociologjia psikologjia, arti, kultura etj. Mungojnë gjërat elementare në trajtimin e raporteve të ekonomisë dhe Islamit drejtësisë dhe Islamit. Mungon lufta në përditshmëri për jetësimin e vlerave të Islamit e cila është lufta më e drejtë, më efikase dhe më e pathyeshme se të gjitha llojet tjera të luftës që fakteqësisht na e imponojnë të tjerët. Nëse ne e luajmë lojën tonë, elementet e huaja do të njihen dhe mënjanohen. Te padrejtët ndaj Islamit kanë krijuar edhe fjalë të urta të fjalorit të tyre ”shtatë hidhërime, një sefa” ose se “bota është krijuar për kënaqësitë e të tjerëve, se ne kemi boten tjetër” janë teori antiIslame dhe kurth për Islamin e vërtetë. Kjo tematikë vetëm se prekë disa teza dhe deformime në radhët tona që nuk përkojnë me

257

zgjidhjen e së vërtetës dhe që si forma praktikohen ndër ne. Zgjidhja e problemeve kërkon përballim në mënyrë të veçantë me sfidat që na paraqitet si problem, që bartë specifika për secilin nga ne veç e veç dhe kundërvënia ndaj tyre duhet te jetë shprehje e shpirtit të kalitur me Islam, poashtu në veçantinë e problemit.

258

Në vend të pasthënies Ashtu siç cekëm në fillim, me këtë libër nuk tentohet të zbulohet diçka e re lidhur me shpjegimin e Islamit, si metodologji, apo drejtim të veçantë, por pikërisht kundërta. Të mund të trasojmë një qasje të re për Islamin si dituri, rend dhe mënyrë jetese, e cila ka vend për gjithë njerëzimin e rruzullit tokësor. Kjo me dëshirën që të trasojmë mënyrën e të menduarit te një numër i madh i njerëzve të ngritur me intelekt, të hyjnë në hapësirat e saja, të kënaqen me te dhe kështu fjalën e All-llahut të Gjithëmëshirshmit dhe Mëshirëplotit, ta bëjnë sa më të kapshme, për publikun sa më të gjerë. Në moment jemi të përballur me shpjegimin e Islamit që len përshtypjen se ai është privilegj i njerëzve të caktuar, që kanë studiuar fenë, sheriatin, gjuhën arabe, që din diçka mbi te etj., dhe vetëm ata janë drejtuesit e tij. Kjo pa i përjashtuar elementet pozitive se fjala e kompetentëve duhet të vlerësohet lartë, është një element që nuk i shkon përshtat Islamit, sepse krijon oligarkinë e të privilegjuarve dhe merr ose mënjanon të drejtën dhe obligimin që edhe të tjerët në masë të njëjtë, të mund ta trasojnë, praktikojnë dhe t‟i dalin zot asaj, si diçka të mëvetësishme bile dhe intime që u takon vetëm atyre. Ne, dashur e padashur, shpesh në jetë, bëjmë një mënjanim dhe ndarje nga bota joislame, duke mos qenë fare fjala për zbatimin ose ndonjë pikëtaikimi tjetër me 259

Islamin, duke dashur vetëm të dallohemi. Ka raste kur ata të botës joislame ofrojnë shans me sjelljet dhe veprat e tyre që të nisin jetën me Islam, ne ua pamundësojmë atë me kufijtë formal se ”ne jemi myslimanë, ne nuk merremi me ata”. Autori ka dëshirë të madhe që klasa intelektuale e myslimanëve të Ballkanit ta bëjë privilegj mënyrën e të menduarit, vepruarit dhe të jetuarit në Islam, e jo të mbetet në kufijtë e zbehtë formalë, se ata janë të kësaj feje dhe njëherë në javë e falin namazin e xhumasë. Në anën tjetër, duke nxitur komunikimin e gjithëmbarshëm mbi Islamin, duke komunikuar në nivele sa më të ndryshme mbi të, ne do të mund ta nxjerrim në pah humanizmin e tij gjithëbotëror, i cili i ofron njerëzimit zgjidhjen më të drejt për të jetuar me dinjitet, dashuri dhe mirëkuptim, kudo që gjendet dhe me këdo që gjendet. Autori me këtë libër njëkohësisht mundohet t‟u përgjigjet të gjithë atyre intelektualëve që me pa të drejtë Islamin e konsideruan dhe konsiderojnë si diçka e vjetruar, si diçka e cila i përket të së kaluarës. Lus Krijuesin e Botëve që të më falë gabimet pa qëllim dhe të më udhëzojë edhe më tutje që të jem më afër Fjalës së Tij gjithmonë të vërtetë, Kur‟anit Gjithëdrit. Qofshin të shpërblyer me Mirësinë e tij të gjithë ata që e ndihmuan daljen e këtij libri në dritë. Autori 260

PËRMBAJTJA Islami, jo formë pa brendi 7 Subjektivja dhe objektivja - cila e para dhe udhëheqëse?! 20 Subjektivizmi, materia dhe të menduarit 24 Subjektivizmi dhe krijimi 56 Subjektivizmi dhe marrëdhëniet ndërnjerëzore 73 Shoqëria islame dhe shteti klasik 91 Shenjat dhe elementet tjera njohëse të shoqërisë islame përballë atyre të shtetit laik 120 Formalizmi dhe elementet e tjera që paraqiten si kanosje për islamin e vërtetë 180 Në vend të pasthënies 259

261

262

Xhelal Jakupi ISLAMI, JO FORMร PA BRENDI Lektura, korrektura dhe realizimi kompjuterik ShGB "Shkupi" Kopertina dhe faqosja Fatmir Thaรงi

263