RECORDATORIO: A posición do pronomes persoais átonos (clíticos) O trazo máis característico do pronome persoal é a existencia de formas diferentes para diferentes funcións. Existen así unhas formas tónicas e outras átonas (en función de acusativo (CD) e dativo (CI)). As formas átonas deben apoiarse nunha forma tónica do sintagma, e por iso reciben o nome de pronomes clíticos, que poden ser proclíticos (apóianse na palabra seguinte) ou enclíticos (apóianse na palabra anterior). A posición normal dos clíticos é a posverbal (énclise), e soamente en determinadas condicións se traslada o pronome para a posición ante verbal (próclise). En calquera caso, un clítico nunca pode iniciar un enunciado: Subiulle a paga mensual. Tróuxome un agasallo polo Nadal. Quérote moito, miña rula. Sonche de Sada... O pronome persoal átono vai enclítico: - Nas oracións simples (coordinadas ou non) así como nas dominantes das complexas, cando presentan entoación enunciativa afirmativa, interrogativa (sen pronome interrogativo) e imperativa: déixao aí díxenllo cando volveu dixéchesllelo? mércao e gárdallo no armario facilitoume moito as cousas Pero prodúcese a próclise: - Nas oracións desiderativas nas que o suxeito precede o verbo sendo ou non introducidas por que: (espero que) o demo te leve! que te parta un raio! - Nas oracións enfáticas nas que o elemento inicial (suxeito) adquire relevancia (significativa e fónica): vós o quixestes - Cando se dá unha orde non lineal dos elementos da oración ao antepoñer un CD ou outro sintagma que non adoite ocupar esa posición: gaña che me deron de matalo cousas fermosas lles regalaron ben se lle notan os anos - Nas oracións interrogativas ou exclamativas con pronome específico: que lle contaches? que ben che senta! - Nos enunciados total ou parcialmente negativos: non llo deixarei nunca llelo pedín nin ela mo deu ninguén me aconsellou tal cousa Pero...
non, fíxeno pola miña conta.
1
- Certos indefinidos ao non permitiren pausa forzan a próclise do pronome átono: algo, alguén, ambos, bastante, calquera, mesmo, todo, ninguén, nada, ningún: calquera lles di nada agora alguén cho ten que confirmar O comportamento dos adverbios é moi complexo. Os que admiten pausa esixen a énclise; os que non a admiten provocan a próclise do pronome persoal. - O pronome vai enclítico cos adverbios e locucións adverbiais hoxe, onte, mañá, antonte...; antano, hogano, hoxe en día; antes, daquela, entón, noutrora, despois, ao pouco...; a reo, de seguido, ás veces, de cando en vez, ao raro, de tempo en tempo, aos poucos, pouco a pouco, a miúdo...; encima, arriba, derriba, enriba, abaixo, debaixo, embaixo, diante, adiante, atrás, detrás, arredor, ao redor; dentro, fóra, enfronte; lonxe, preto, cerca; ao lado, a carón, a rentes, ao pé, a desmán; de socato, de súpeto, de repente, de golpe, ademais, a modo... embaixo mandárono aquí mañá darémosche a resposta de repente pechoulle a porta na cara - O pronome vai proclítico, ao non admitir pausa detrás dos adverbios acaso, ata, case, disque, igual (se cadra), incluso, mesmo, quizais, seica, si, velaquí, velaí, xa; aínda, axiña, en seguida, de seguida, sempre, só, tamén; algures, ben, cedo, igual (do mesmo xeito), mal, peor, tarde...: case llo espeta no lombo quizais a leu ás agachadas - Os adverbios que orixinan próclise ou énclise do pronome segundo admitan ou non pausa tras si son aquí, aí, alí, aló, alá, acó, acá; así, logo, agora, sequera, e os adverbios en -mente. Normalmente prodúcese un cambio de significado segundo permitan ou non a pausa: logo, lévoche o café (logo = despois, entón) logo che levo o café (logo = axiña) a carta, efectivamente, tróuxome recordos seguramente o vexa mañá na clase O pronome vai proclítico - Nas oracións dominadas con nexo explícito ou non: sei que o estás pensando cando se decatou rompeu a chorar se llo alugas, pídelle factura mensual ¡OLLO! - Ao realizarmos unha pausa despois do nexo subordinante nunha especie de rectificación sobre a marcha, feito relativamente frecuente na linguaxe oral: xa sabes que..., fíxolle moito dano o fillo Nas perífrases o pronome pode ir enclítico ou proclítico, segundo os casos: teño que cho dar teño que darcho téñocho que dar
2
ACTIVIDADES 1.- Colocar correctamente en cada frase o pronome que vai ao final entre parénteses. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30.
Colleu moi a modiño (o). Pediu polas boas (a). Desta forma ves mellor (as). Axiña vou contar (os). Recitaba con moito aquel (as). Dixo el mesmo (o). Quixo recoller cedo (as). Pedía sempre sen azucre (as). Trouxeron en tren (o). Escoitou con moita atención (os). Traes xa acabadas? (as). Decidiu de súpeto (o). Sempre deixan igual (a). Eloxiei abondo aquel día (os). Iguais a ese hai en calquera sitio (os). Fendín coa macheta (o). Onte vin na praza (as). Ese fai moi bonitos (os). Fixo todos nunha tarde (os). Contaron moitas cousas (nos). Digo con toda a certeza (o). Botei pola fiestra (a). Os autobuses deixaban sempre alí (nos). Pediu moitos favores (nos). Faltaban os mellores do equipo (nos). Leva sempre no peto (as). Deron todo o diñeiro xunto (vos). Pillaron polos pelos (a). Recoñeceu nada máis chegarmos (nos). Gardou nun baúl (os).
2. Indicar todas as posibilidades de colocación correctas do pronome que vai entre parénteses. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16.
Nunca fun ver (o). Meu pai pensaba destruír (a). A moto podía correr máis (lle). Xa deixou de arranxar (os). Aquel día tiña que deixar (mo). Non contaba con ver nese lugar (te). É mellor deixar así (o). Para que colla sabor, cómpre esmagar mellor (o). Ía cantando unha fermosa balada (lle). Estou pensando mellor (o). Agora coido poder coller coa man (os). Cantas veces intentei deixar de querer! (o). Hai que deixar marchar cando queira (a). Sempre foi arranxando como podía (cho). Sería aconsellábel vender (o). Debía de deixar traer á casa (as).
3
17. 18. 19. 20.
Xamais andou releando (nos). Como desexaba entón poder doar! (os). Cómpre recoller a tempo, vai chover (se). Está a chover moito hoxe (che).
3.- Substituír o complemento directo e o complemento indirecto polos pronomes persoais correspondentes, colocándoos axeitadamente. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30.
Colleu as lambetadas ao irmán Tampouco trouxeron o lapis para ti. Protestei cando estragaron a guitarra (a min). Case leu toda a novela aos fillos. Uns cortaron as uvas, outros beberon o viño. Se dás un bico (a min), dou un euro (a ti). Os veciños decotaron a amendoeira. Mentres vía a vostedes no meu cuarto, estaba ledo. Entón, tirou a pucha sobre a mesa. A meniña puxo os lentes ao can. Aínda que traias o anel para min, non vou coller (o anel). Seica regalaron un cigarro cubano ao padriño o día do seu aniversario. Gañaba a vida separando moscas segundo o seu sexo. Os gobernos das grandes potencias decidiron facer, desde agora, os mísiles con rosas e caraveis. Recollín uns DVD para vostede. Ningún vaqueiro atracou a dilixencia. Agora vou servir uns vasos de leite para vostedes, forasteiros. Sempre hai espías pándegos nas súas películas. O doente pediu xarope ás enfermeiras. Moitos compañeiros tiveron un infarto. Veña, arranxa todo iso para min! Como meteron todas esas parvadas na cabeza (a ti)? Nin comeu a sopa nin comerá as patacas. Saíu da casa cedo e meteu a maleta no coche. Antano compraban e vendían os escravos como se fosen animais. Nalgures teño unha calculadora para ti. Despois do partido deu unha masaxe aos xogadores. Eu prefiro ver carreiras de cabalos. O duque mercou un abrigo de peles para a duquesa. Pregunta a lección a aquelas rapazas.
4.- Colocar os pronomes persoais no lugar axeitado para que o enunciado teña sentido. 1. Se ... conta... a min (mo) eu non ... vou... revelar a Xan (llo). Por que ... digo... (cho)? Pois porque ...apetece... (me). 2. ...dixen ...(te ou che), ...digo... (te ou che) e ...direi... (te ou che) que ... amo... (te ou che), que ... amei... (te ou che) e ... amarei ... (te ou che) para o resto dos meus días, miña parruliña! 3. ... contaron... (me) que ... puxeras... moi leda (te ou che) cando ... dixeron... (te ou che) que ... tocara... a lotaría do Nadal (te ou che), ... tocou... pouco (te ou che), mais algo ... tocou... (te ou che). 4. Mi madriña, ... saíu... a burra capada (te ou che) ... dixo...(lle) a nai ao fillo cando ... entregou... o boletín de notas falsificado (lle). 5. As redes sociais ... son... moito máis bonitas (te ou che) se ... pos... na nosa lingua (as). 6. Non ... vaias... (te ou che), rianxeira, que ... vas... marear (te ou che). Di a cantiga que tanto ... gusta ... (te ou che). 7. ... vou... comer... a bicos (te ou che), ... dixo... o pai ao seu bebeciño (lle) 8. A profesora ... mandou ... saír da clase (a) para que ... calmase... (se). Ela... fixo... (o) e ...calmou... axiña (se) 9. ... vexo ... moi ben de saúde (a), María, ...nota... ben (se lle) que ... coida... decote (se). 10. A nós ... gustan... as películas (nos) nas que non ... hai ... malos malísimos (che ou te)
4
5