ESQUEMA BÁSICO DA LITERATURA GALEGA Xosé Anxo Seoane Cao
Como en todo acto de comunicación, existe unha estreita relación entre a mensaxe literaria e o contexto en que xorde. Na nosa literatura o condicionamento da sociedade é importantísimo. Dada a situación de opresión padecida por Galicia e a súa lingua, e a identificación entre esta lingua e as clases populares, a simple opción lingüística está ateigada de significación, pois pode responder a unha postura ideolóxica de quen a emprega. Por iso é tan frecuente a literatura “comprometida” na historia da literatura galega.
O NACEMENTO:
A LÍRICA MEDIEVAL (finais do S. XII- S. XV)
Logo da formación no noroeste peninsular dunha lingua romance diferenciada aparece a literatura galega escrita a finais do século XII. Na baixa idade media non se distingue da portuguesa, aínda que Portugal era un reino independente e en expansión cara ao sur.
CANTIGAS DE AMIGO
CANTIGAS DE AMOR
CANTIGAS DE SANTA MARÍA
CANTIGAS DE ESCARNIO E DE MALDICIR
A PROSA MEDIEVAL (S. XIII- S. XV)
O latín foi substituído polo castelán. Galicia, dependente primeiro da monarquía astur-leonesa e logo da castelá, non dispuxo dunha corte nin duns monarcas que ordenaran aos seus escribáns a substitución do latín polo romance, contribuíndo á fixación da lingua, como aconteceu en Castela ou en Portugal.
CICLO BRETÓN:
CICLO CLÁSICO:
CICLO CAROLINXIO:
lenda de Artur, lenda de Tristán e Isolda, lenda do Graal
lendas sobre o asedio e destrución de Troia
Os Miragres de Santiago
OS SÉCULOS ESCUROS (S. XV- S. XVIII) A partir do século XV a literatura galega queda reducida practicamente á expresión oral. Son escasísimas as mostras literarias en lingua galega. O galegoportugués evoluciona durante estes séculos dun modo diferente en Galicia e Portugal co que as dúas linguas van afastándose progresivamente.
POESÍA POPULAR:
POESÍA ACADÉMICA:
O VILANCICO DE NADAL:
O pranto da Frouseira, O saqueo de Cangas polos turcos
Soneto de Monterrei, Exequias da raíña Margarida, Décimas ao apóstolo Santiago
Panxoliñas, cantares de Nadal, de Aninovo e de Reis…
O TEATRO: Entremés famoso sobre a pesca no río Miño (Gabriel Feixoo de Araúxo)
A ILUSTRACIÓN:
S.XVIII
Frei Martín Sarmiento, Xosé Cornide e Diego Cernadas e Castro “o cura de Fruíme”.
O SÉCULO XIX
Durante case todo o século XIX ignorábase a existencia da rica literatura galega medieval, por esta razón a literatura dos primeiros escritores aparece desvinculada da tradición medieval. Recorren, polo tanto, a modelos doutras literaturas e á literatura oral popular. É admirable o labor desta xeración por ter utilizado como lingua literaria un idioma desprezado pola cultura oficial e relegado ao mundo rural e familiar.
PRERREXURDIMENTO:
REXURDIMENTO:
Na primeira metade do século XIX van aparecendo algúns autores e obras que configuran a antesala do Rexurdimento.
Non hai mellor maneira de prestixiar un idioma que a de utilizalo como vehículo dunha grande obra literaria. Iso acontece cando Rosalía rompe a cantar (1863).
TEXTOS PROPRAGANDÍSTICOS: Un labrador que foi sarxento aos soldados do novo alistamento (1808). Proezas de Galicia (1810, Xosé Fernández Neira). Os rogos dun gallego establecido en Londres, dedicados aos seus paisanos para abrirles os ollos sobre certas iñorancias e o demais que verá o curioso leutor, (1813, Manuel Pardo de Andrade).
ROSALÍA DE CASTRO (1837-1885) Cantares Gallegos (1863) Follas Novas (1880) Conto galego (1923, póstuma).
MANUEL CURROS ENRÍQUEZ (1851-1908)
Aires da Miña Terra (1880) O Divino Sainete (1888)
TEATRO E VILANCICOS DE NADAL: A casamenteira (1812, Antonio Benito Fandiño). Tradición dos cantos de Nadal nos seminarios de Mondoñedo e Compostela.
OS PRECURSORES: Xoán Manuel Pintos (A Gaita gallega… 1853). Francisco Añón (Xogos Florais da Coruña, 1861). Nicomedes Pastor Díaz, Alberto Camino…
EDUARDO PONDAL (1835-1917) A campana de Anllóns (1962) Queixumes dos pinos (1886) Os Eoas (inconcluso).
A PROSA DO S. XIX Marcial Valladares (Maxina ou a filla espúrea, 1880). Valentín Lamas Carvajal (O catecismo do labrego). Antonio López Ferreiro (novelas históricas).
O SÉCULO XX
DE 1900 A 1916
Continúase coa estética decimonónica. Aparecen escritores e discursos de transición da literatura do século XIX ao XX: Antón Noriega Varela e Ramón Cabanillas.
Irmandades da Fala (1916)
DE 1916 A 1936
Xeración Nós (1920)
Conservatorio Nacional de Arte Galega; editoriais e revistas. Ensaio político, novela, teatro... Procura dunha lingua literaria e dunha normativa.
Xeración vangardista, do 22, do 25 ou novecentista
Vangardas poéticas
Prosa
Revista Nós (1920-1936). Prosa moderna galega. Otero Pedrayo, Castelao, Risco, Cuevillas... Integración da cultura galega dentro da cultura europea. Teorización do nacionalismo. Imaxinismo ou Hilozoísmo: Luís Amado Carballo. Neotrobadorismo: Fermín Bouza Brei, Álvaro Cunqueiro. Creacionismo: Manuel Antonio.
Rafael Dieste González.
O SILENCIO PROFUNDO (1936-1950)
NARRATIVA DE POSGUERRA
A crónica da guerra e o tempo inmediatamente posterior
A imaxinación como fuxida
A indagación no conto popular
Crónica da guerra civil e anos posteriores: Silvio Santiago e Ramón de Valenzuela.
Literatura de evasión. Álvaro Cunqueiro.
O conto popular centra sempre o primeiro plano da actividade narradora: Ánxel Fole.
Continuadores da prosa da xeración Nós
Ricardo Carvalho Calero, Otero Pedraio...
A obra de Eduardo Blanco Amor
Novos recursos narrativos. Realismo social e compromiso. A Esmorga.
A Nova Narrativa Galega
Autores nados entre o 30 e o 40. Novidade técnica e temática: Gonzalo Mourullo, Méndez Ferrín, Carlos Casares, Camilo Suárez Llanos, María Xosé Queizán.
POESÍA DE POSGUERRA A poesía no exilio
A poesía civil, social, comprometida
A promoción de enlace
Xeración das Festas Minervais
Tres xeracións unidas nunha promoción poética que comeza a publicar a súa obra ao longo dos anos 50. Persisten ademais diversas correntes estéticas: o imaxinismo paisaxista de Aquilino Iglesia Alvariño, o neotrobadorismo con Cunqueiro, o clasicismo, o intimismo, o vitalismo existencial, o socialrealismo.
Luís Seoane, Emilio Pita, Lorenzo Varela. A corrente poética que máis éxito terá no exilio será a social realista.
É a xeración do 36. Destaca sobre todo Celso Emilio Ferreiro. Non é unha tradición nova xa que dende Curros e pasando por Cabanillas estivo presente na nosa poesía.
Son os autores nados nos anos vinte. Crecen no ambiente misérrimo da Guerra e son autodidactas. Antón Tovar, Luz Pozo, Cuña Novás.
A súa formación, a participación nas xustas poéticas, no diario compostelán La Noche e o Grupo Brais Pinto. Méndez Ferrín, Manuel María, Xohana Torres, Novoneyra.
A LITERATURA DENDE 1975 ATA HOXE
A autonomía política e as súas consecuencias institucionais e sociais fixeron deste último cuarto de século un período fecundo, incorporándose á literatura galega moitos novos autores que aportan novos acentos á poesía e ao xénero narrativo. O teatro, aínda que menos, tamén está a coñecer unha etapa de desenvolvemento. O ensaio e outras formas de prosa non narrativa tamén se están a proxectar. Quizais o aspecto máis destacable e novidoso no noso panorama literario sexa o peso acadado pola literatura destinada ao público infantil e xuvenil.
ALGÚNS NARRADORES DOS 70 Alfredo Conde, Xavier Alcalá, Paco Martín, Víctor Freixanes. ALGÚNS NARRADORES A PARTIR DOS 80 Carlos G. Reigosa, Suso de Toro, Xosé Cid Cabido, Manuel Rivas.
TEATRO
ALGÚNS POETAS DOS 70 Darío Xohán Cabana, Xesús Rábade Paredes, Helena Villar. ALGÚNS POETAS A PARTIR DOS 80 Xavier Rodríguez Baixeras, Xavier Seoane, Miguel Anxo Fernán Vello, Olga Novo.
LITERATURA INFANTIL E XUVENIL
ENSAIO