O VERBO O verbo é o eixo da frase xa que todas as restantes palabras se agrupan ao seu redor. Incluso cando non está expreso, temos que sobreentendelo para que a frase teña sentido. Pode mesmo por si só constituír unha frase: Fala! Formalmente está constituído por un tema e un sufixo flexional. O tema, á súa vez, está composto por unha raíz e unha vogal temática; e o sufixo flexional está formado polas desinencias modo-temporais e de número persoa:
Raíz CantPorta o significado léxico. (Lexema).
TEMA Vogal temática -aÉ o morfema que clasifica o verbo en tres conxugacións: a-1ª; e-2ª; i-3ª.
SUFIXO FLEXIONAL Modo-tempo Número-persoa -ba-mos É o morfema que indica Expresa a persoa o modo e o tempo de gramatical suxeito da calquera forma verbal. acción verbal.
A VOZ indica se o suxeito realiza ou recibe a acción expresada por unha forma verbal. No primeiro caso trátase da voz activa (el mira), no segundo da pasiva (el é mirado). O MODO é a postura que adopta o falante ante o enunciado predicativo. Os modos indican, pois, de que maneira encara o que fala a significación do verbo: o indicativo como real, o subxuntivo como desexo e o imperativo como mandato. O TEMPO indica se a acción verbal se realiza nun momento presente (canto), pasado (cantei) ou futuro (cantarei). O ASPECTO expresa se unha acción está terminada, ou se se está realizando. Trátase no primeiro caso do aspecto perfectivo (cantei), e no segundo caso do aspecto imperfectivo (canto). O NÚMERO E A PERSOA indican quen é o suxeito ou suxeitos que realizan a acción expresada polo verbo.
CLASES DE VERBOS REGULARES: O seu tema non sofre cambios na súa conxugación: amar, coller, partir...
IRREGULARES: O seu tema sofre cambios na súa conxugación: guiar,
SEGUNDO A FORMA
poñer, dicir...
DEFECTIVOS: Aqueles que carecen dalgunha forma ou flexión: acaecer, ocorrer, atinxir...
IMPERSOAIS: Ao careceren de suxeito soamente se poden conxugar na 3ª persoa do singular: nevar, chover, orballar...
SEGUNDO A SÚA SIGNIFICACIÓN
PRONOMINAIS: Cando a función do
PREDICATIVOS: Indican acción,
obxecto directo está desempeñada por un pronome que coincide na persoa coa do suxeito.
COPULATIVOS: Indican estado
estado ou paixón (o home camiña)
(o home é forte). Son o lazo de unión entre o suxeito e o predicado. Son o ser e o estar.
REFLEXIVOS: a acción recae ou se reflicte sobre o mesmo suxeito que a realiza: eu lávome. RECÍPROCOS: teñen por suxeito axente dúas ou máis persoas, cousas ou animais que exercen unha acción sobre os outros ao mesmo tempo que a reciben deles: María e eu saudámonos.
TRANSITIVOS: Indican que a acción recae sobre unha persoa ou cousa (María estudou a lección). INTRANSITIVOS: A acción permanece no suxeito e resulta completa sen necesidade dun obxecto directo (Castelao naceu en Rianxo).
O VERBO. Paradigmas regulares (hipervínculo para consultares na rede) No blog “galegodaestación” están as Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego onde podes consultar os paradigmas dos verbos irregulares.
Análise morfolóxica dos verbos regulares: 1.ª conxugación: andar Presente de indicativo Raíz VT MT NP and o and a s and a and a mos and a des and a n
2.ª conxugación: bater Presente de indicativo Raíz VT MT NP bat o bat e s bat e bat e mos bat e des bat e n
3.ª conxugación: vivir Presente de indicativo Raíz VT MT NP viv o viv e s viv e viv i mos viv i des viv e n
Copretérito de indicativo Raíz VT MT NP and a ba and a ba s and a ba and a ba mos and a ba des and a ba n Pretérito de indicativo Raíz VT MT NP and e i and a ches and o dou and a mos and a stes and a ron Antepretérito de indicativo Raíz VT MT NP and a ra and a ra s and a ra and a ra mos and a ra des and a ra n Pospretérito de indicativo Raíz VT MT NP and a ría and a ría s and a ría and a ria mos and a ria des and a ría n
Copretérito de indicativo Raíz VT MT NP bat í a bat í a s bat í a bat í a mos bat í a des bat í a n Pretérito de indicativo Raíz VT MT NP bat í n bat i ches bat e u bat e mos bat e stes bat e ron Antepretérito de indicativo Raíz VT MT NP bat e ra bat e ra s bat e ra bat e ra mos bat e ra des bat e ra n Pospretérito de indicativo Raíz VT MT NP bat e ría bat e ría s bat e ría bat e ria mos bat e ria des bat e ría n
Copretérito de indicativo Raíz VT MT NP viv í a viv í a s viv í a viv í a mos viv í a des viv í a n Pretérito de indicativo Raíz VT MT NP viv í n viv i ches viv i u viv i mos viv i stes viv i ron Antepretérito de indicativo Raíz VT MT NP viv i ra viv i ra s viv i ra viv i ra mos viv i ra des viv i ra n Pospretérito de indicativo Raíz VT MT NP viv i ría viv i ría s viv i ría viv i ria mos viv i ria des viv i ría n
Futuro de indicativo Raíz VT MT NP and a re i and a rá s and a rá and a re mos and a re des and a rá n
Raíz and and and and and and
Presente de subxuntivo VT MT NP e e s e e mos e des e n
Futuro de indicativo Raíz VT MT NP bat e re i bat e rá s bat e rá bat e re mos bat e re des bat e rá n
Raíz bat bat bat bat bat bat
Presente de subxuntivo VT MT NP a a s a a mos a des a n
Futuro de indicativo Raíz VT MT NP viv i re i viv i rá s viv i rá viv i re mos viv i re des viv i rá n
Raíz viv viv viv viv viv viv
Presente de subxuntivo VT MT NP a a s a a mos a des a n
Pretérito de subxuntivo Raíz VT MT NP and a se and a se s and a se and á se mos and á se des and a se n
Pretérito de subxuntivo Raíz VT MT NP bat e se bat e se s bat e se bat é se mos bat é se des bat e se n
Pretérito de subxuntivo Raíz VT MT NP viv i se viv i se s viv i se viv í se mos viv í se des viv i se n
Futuro de subxuntivo Raíz VT MT NP and a r and a r es and a r and a r mos and a r des and a r en
Futuro de subxuntivo Raíz VT MT NP bat e r bat e r es bat e r bat e r mos bat e r des bat e r en
Futuro de subxuntivo Raíz VT MT NP viv i r viv i r es viv i r viv i r mos viv i r des viv i r en
Raíz and and
Imperativo VT MT a a -
Raíz bat bat
Imperativo VT MT e e -
Raíz viv viv
Imperativo VT MT e i -
Raíz and and and and and and
Infinitivo VT MT r r r r r r
Raíz bat bat bat bat bat bat
Infinitivo VT MT r r r r r r
Raíz viv viv viv viv viv viv
Infinitivo VT MT r r r r r r
a a a a a a
NP de
NP es mos des en
e e e e e e
NP de
NP es mos des en
i i i i i i
NP de
NP es mos des en
Raíz and
Xerundio VT MT a ndo
Raíz and
Participio VT MT a do
NP -
NP -
Raíz bat
Xerundio VT MT e ndo
Raíz bat
Participio VT MT i do
NP -
NP -
Raíz viv
Xerundio VT MT i ndo
Raíz viv
Participio VT MT i do
NP -
NP -
Usos e valores dos tempos verbais Presente de indicativo: Coincidencia co momento actual.
Acción coincidente co momento da enunciación: Xosé está comendo leituga.
Habitual (acción frecuente): Laura vai ao instituto cada mañá.
Permanente (valor intemporal, verdades permanentes): A auga ferve a 100º.
Histórico ou narrativo: A guerra civil iníciase no 1936.
Prospectivo (certeza no futuro): Maña temos o exame de gramática.
Mandato (imperativo): Baixas o volume da radio agora.
Copretérito de indicativo: Coincidencia cun momento do pasado (un adverbio ou outro verbo).
Coincidencia cun tempo pasado: Cando cheguei elas marchaban para a casa.
Acción habitual: Antes bebían viño e agora convertéronse en abstemios.
De cortesía: Quería un pouco de auga, por favor.
Futuro (dende o pasado): Hai xa un mes que me dixo que marchaba.
Pretérito de indicativo: Un feito pasado máis ou menos afastado (non precisa referente).
Anterior ao momento da enunciación: Onte comemos unha caldeirada de pescada.
Valor imperativo (mandato): Tes que estudar, así que xa acabaches de merendar.
Pretérito do futuro (acción futura que se realizará axiña): Cando vaias coller as cereixas xa as comeron os paxaros.
Antepretérito de indicativo: Un feito pasado con relación a outro tamén pasado -non con respecto ao momento actual.
Retrospección no pasado: Cando empezaches a falar xa marcharamos da sala.
Cortesía: Quixera saber o seu nome.
Desiderativo (acción que debería estar realizada no pasado): Quen puidera namorala!
Futuro de indicativo: Feito que aínda non sucedeu no momento actual e aínda está por vir.
Incerteza, posibilidade: De aquí a Sada haberá uns doce quilómetros.
Prospección ou previsión: Semella que mañá non choverá.
Obrigatoriedade: Faredes o que eu diga.
Cortesía: Amañaranmo antes do serán?
Retrospectivo: Despois da chuvia sairá o sol.
Pospretérito de indicativo: Condicional ou futuro hipotético. Feito futuro con relación a un tempo pasado, hipótese...
Prospección ou previsión desde o pasado: Días despois veríanse de novo.
Probabilidade, incerteza no pasado: No feirón habería unhas cincocentas persoas.
Cortesía: Podería darme un café?
Retrospectiva: O rapaz sería envexado durante moito tempo.
Presente de subxuntivo: Expresa accións non reais referidas ao presente e ao futuro.
Desexo, maldición ou exclamación: Mala chispa te coma! O Demo te leve!
Dúbida: Non sei se coma hoxe sardiñas.
Imperativo, mandato: Non collades máis ameixas.
Pretérito de subxuntivo: Expresa accións non reais referidas a un tempo anterior, posterior ou simultáneo: Mandou que se achegase por alí. Se non te puxeses serio non faría nunca o seu labor. Non parece que viñesen moi tranquilos.
Desexo: Quen fose pomba para poder voar.
Futuro de subxuntivo: Unha acción futura non real que é posible que se realice. É un tempo de uso culto e literario; a lingua habitual substitúeo por presente ou pretérito de subxuntivo: Cando viñeres por casa, veralo. Sexa o que for, dimo canto antes. Onde vires moito fume, nunca te vaias quentar. (Refrán) As nais que traballaren e tiveren fillos menores de cinco anos, poderán reclamar a axuda. (Linguaxe xurídica). Imperativo: Expresa ordes, peticións, consellos... Sae de aí inmediatamente! Consuma produtos galegos. AS FORMAS NOMINAIS. Non expresan tempo nin modo e achéganse a outras clases de palabras (substantivo, adxectivo e adverbio). O Infinitivo (=substantivo). De forma xeral, expresa a acción verbal en potencia, sen ter en conta se se está a realizar ou non, aínda que é unha forma que se achega ao presente . O seu protestar non ten fin. Xa está a chorar. Con
preposición a ten valor de xerundio e indica acción en proceso: Está a chover. Precedido de preposición e conxugado, pode ter valor de hipótese, posibilidade, probabilidade .... e a estrutura na que se integra equivale a unha oración condicional: De chegardes cedo, agardade por nós (= Se chegades cedo, ...). O xerundio (=adverbio). Modifica adverbialmente o verbo principal, expresando, unha circunstancia a el referida. A acción está vista na súa realización. Precedido de en: acción sucedida inmediatamente antes que a do verbo principal. Sempre vén asubiando polo camiño. En chegando a ese cruce, colle a man dereita.(= Cando chegues a ese cruce, colle a man dereita). O participio (=adxectivo). Pode funcionar como un adxectivo perdendo case o seu carácter verbal. Ten o valor de acción rematada, máis relacionada co pasado. Teño lido moitas obras de Castelao.
O infinitivo persoal ou conxugado O infinitivo conxugado (ou persoal) fórmase mediante o morfema –R e mais os morfemas de número e persoa: coll-e-rcoll-e-r-es coll-e-r coll-e-r-mos coll-e-r-des coll-e-r-en
and-a-rand-a-r-es and-a-r and-a-r-mos and-a-r-des and-a-r-en
part-i-rpart-i-r-es part-i-r part-i-r-mos part-i-r-des part-i-r-en
O emprego da forma conxugada vén motivado pola intención de resaltar o suxeito da acción gramatical, ás veces necesariamente para evitar ambigüidades. O uso da forma invariable presenta a acción en xeral, sen destacar especialmente a persoa que a realiza: Este é un bo sitio para montarmos a tenda. Este é un bo sitio para montar a tenda. Emprégase a forma conxugada: a) cando o infinitivo ten un suxeito (expreso ou que se quere facer patente) distinto ao do verbo da oración dominante: ao chegaren os primeiros fríos o vello péchase na casa; b) se ten o mesmo suxeito que o verbo principal pero vai antes ca el e precedido dunha preposición: para lembráreste despois, anótao; c) cando ten o mesmo suxeito que o verbo da oración dominante e vai posposto a el, pero a suficiente distancia como para que se poida perder a noción de cal é o suxeito: seguide pola estrada principal da costa para verdes mellor todo; d) con verbos pronominais ou reflexivos: metéreste no que non che importa acabará por che traer problemas.
As perífrases verbais Chamamos perífrase verbal ao conxunto de dous verbos formando unha unidade: os dous constitúen un único predicado e o seu significado é conxunto, non a suma do de cada un dos dous verbos. A súa estrutura é a seguinte:
VERBO AUXILIAR
(ELEMENTO DE RELACIÓN)
-forma persoal -perde o significado léxico -aporta o significado gramatical
preposición conxunción
VERBO AUXILIADO
-forma nominal -aporta o significado léxico
Principais perífrases verbais: TEMPORAIS: futuridade en xeral ou inminencia IR + INFINITIVO HABER (DE) + INFINITIVO ESTAR A/PARA + INFINITIVO QUERER + INFINITIVO
vainos dicir o de sempre han (de) ver do que somos capaces están a dar as doce parece que quere chover
MODAIS: acción obrigatoria ou hipotética HABER (DE/QUE) + INFINITIVO TER QUE/DE + INFINITIVO DEBER (DE) + INFINITIVO PODER + INFINITIVO
hai que fuxir de contado tendes que seguir un bo anaco máis deberon (de) avisalo os veciños pode ter razón no que di
ASPECTUAIS IMPERFECTIVAS: acción no seu desenvolvemento ESTAR + XERUNDIO ANDAR + XERUNDIO LEVAR + XERUNDIO SEGUIR + XERUNDIO IR + XERUNDIO VIR + XERUNDIO SER A + INFINITIVO
está durmindo anda traballando en Santiago leva moito tempo escribindo esa novela o monte segue ardendo a comida vai estando véñoo reclamando dende hai anos todos eran a preguntar o que pasaba
ASPECTUAIS PERFECTIVAS: acción como un proceso rematado ACABAR DE + INF. VIR DE + INF. DEIXAR (SE) DE + INF. DAR + PARTICIPIO LEVAR + PARTICIPIO TER + PARTICIPIO IR + PARTICIPIO
Non acaba de tranquilizarse non lle fales de doenzas que vén de pasar unha boa deixa de burlarte non demos atopado a cas leva esperado ben por elas xa terá durmido cando cheguemos dentro dun ano xa a casa vai acabada
ASPECTUAIS INCOATIVAS: acción no inicio do seu proceso COMEZAR A + INF. BOTAR (SE) A + INF. POÑER (SE) A + INF. DAR EN + INF. ROMPER A + INF. SOLTARSE A + INF.
comezou a escurecer botouse a correr púxose a berrar deu en rir ás gargalladas por fin rompeu a falar soltouse a chover e chegamos pingando
ASPECTUAIS TERMINATIVAS: acción no final do seu proceso CHEGAR A + INF. VIR (A) + INF. ACABAR POR + INF.
non creo que chegue a romper con el os feitos viñéronme (a) dar a razón acabarás por non lle facer caso
ASPECTUAIS REITERATIVAS: acción que se repite TER + PARTICIPIO VOLVER + INFINITIVO
temos coincidido no autobús volveulle dar unha recaída
ESQUEMA DAS PERÍFRASES VERBAIS TEMPORAIS Posterioridade xeral ou inmediata. Auxiliar + infinitivo
FUTURIDADE XERAL
FUTURIDADE INMEDIATA
INCOATIVAS Comezo da acción
PERÍFRASES VERBAIS Dous verbos: forma persoal + forma nominal. (auxiliar) elemento de relación (auxiliado) auxiliar: valor gramatical (MT, NP)
ASPECTUAIS Proceso interno da acción: inicio, rematada, reiterada, non rematada ou no seu remate.
IMPERFECTIVAS Accións non rematadas, no seu desenvolvemento.
auxiliado: significado léxico PERFECTIVAS Accións rematadas.
É o núcleo do predicado Ten unidade semántica
REITERATIVAS Repetición da acción. TERMINATIVAS Proximidade ao remate da acción.
MODAIS Actitude do emisor ante a acción.
OBRIGATIVAS Obriga ou necesidade da acción.
HIPOTÉTICAS Acción insegura, probable.
Ir + infinitivo (Ides coller o autobús das oito) Haber (de) + infinitivo (Has de facer o que dixeches) Estar (a/para) + infinitivo ( O inverno está a chegar).Se o verbo está en pretérito indica unha acción que estivo a punto de suceder: (A avoa estivo para morrer). Andar (para) + infinitivo (Corren para gañar a carreira) Querer + infinitivo (Queremos comer antes da noite) Haber (en pret. ou antepret.) (de) + infinitivo: acción que está a piques de se levar a cabo. (Houben de morrer afogado) Botar(se) a + infinitivo (Botouse a andar) Romper a + infinitivo (Rompeu a chorar) Pegar a + infinitivo (peguei a berrar) Comezar/principiar/empezar a + infinitivo (Comezou a comer) Pórse a + infinitivo (Púxose a correr) Dar en + infinitivo (Deu en falar en voz alta) Soltarse a + infinitivo (Soltouse a falar) Tirar a + infinitivo (Tirou a correr para a casa) Estar + xerundio (Está comendo dende que chegou) Estar a + infinitivo (Está a comer dende que chegou Andar + xerundio (Anda xogando todo o día) Andar a + infinitivo (Anda a xogar todo o día) Continuar / seguir + xerundio ( a + infinitivo) (continuidade dun proceso anterior no tempo ( Segue traendo -a traerlambonadas. Levar + xerundio (Levo correndo dúas semanas) Levar a + infinitivo (Levo a correr dúas semanas) Ir + xerundio (gradual e progresivo) (foi baixando pouco a pouco Vir + xerundio (Veño camiñando dende hai uns días) Ser a + infinitivo (Todos eran a berrarlle) Ter + participio (Teríao feito) Reiterativo (Téñoo feito). Levar + participio (Levo comidos moitos grelos) reiteración? Dar + participio (Non dou feito os deberes) Acabar/rematar/terminar de + infinitivo (Acaba de comer todo) Deixar(se) de + infinitivo) (Deixou de protestar) Vir de + infinitivo (Veño de camiñar dous quilómetros) Volver (a) + infinitivo (Volveu a cantar unha vez máis) Tornar a + infinitivo (Ninguén tornou a saber nada dela) Chegar a + infinitivo (Chegou a comer todo o prato) Chegar a + infinitivo (Chegou a comer todo o prato) Acabar/rematar/terminar por + infinitivo (Acabaron por deixarte) Acabar/rematar/terminar + xerundio (Terminou comendo o doce) Haber (de) + infinitivo (Has de estudar pola noite) Haber que + infinitivo (Hai que lelo durante 30 minutos) Ter de + infinitivo (Tiña de acompañarte ao médico) Ter que + infinitivo (Tiña que acompañarte ao médico) Deber + infinitivo (Debes marchar cedo) (Pode ser tamén hipótese) Deber (de) + infinitivo (Debe (de) ter quince anos) Poder + infinitivo (Aínda pode coller o autobús) Haber + infinitivo (Han estar en Lugo)