De tuin van heden. De Sint-Godelieveabdij. Een reis naar morgen by Xpair Communication

De Tuin van Heden

De Sint-Godelieveabdij Een reis naar morgen

Een initiatief van

In cocreatie met

Voorwoord

Keuzes die we nu maken bepalen wat we doorgeven aan volgende generaties

én enkele stap is soms voldoende om de filosofie van Reizen naar Morgen* aan den lijve te voelen. Zet één voet over de drempel van de Sint-Godelieveabdij in Brugge en je treedt als het ware binnen in een parallel universum. Een universum waarin de jachtige stress plaats ruimt voor vertraging, verstilling en verdieping. Een oase van rust in de rand van een bedrijvige stad die vele miljoenen bezoekers per jaar verwelkomt. Vierhonderd jaar lang boetseerde het geloof van talloze benedictinessen deze abdij tot wat ze nu is. Dat maakt dat de abdij meer is dan een gebouw. Hier werd gemeenschap gevormd. Hier zochten de zusters verbinding met datgene wat ons overstijgt. De verleden tijd van de werkwoorden in de vorige zinnen betekent niet dat er geen toekomst zou zijn voor de Sint-Godelieveabdij na het vertrek van de laatste abdis Sabien en haar medezusters – eind 2013. Je hoeft niet gelovig te zijn om diep geraakt te worden door de sfeer in deze abdij. Nu de laatste geestelijke de deur definitief achter zich heeft dichtgeslagen, verliest de Sint-Godelieveabdij haar primaire functie als plek van gebed en christelijke devotie. Nieuwe zuurstof kan komen van een breed gedragen herinvulling van de ziel van de plek die de tand van de toekomstige tijd zo goed mogelijk doorstaat. Het is onze taak ervoor zorgen dat rust niet uitmondt in ruïne. Want inactiviteit is de doodsteek voor elk stuk erfgoed. Voor het eerst is Toerisme Vlaanderen de gangmaker in de zoektocht naar een nieuwe toekomst en toeristische ontsluiting van een religieuze erfgoedparel. We spelen daarbij geen solo slim. Samen met buurtbewoners, bezoekers, lokale ondernemers en experten brachten we het afgelopen jaar met open vizier de mogelijkheden in kaart van functies en activiteiten die hier kunnen ontluiken met respect voor geschiedenis en traditie. Een co-creatief proces dat we De Tuin van Heden doopten. Hoe we de ontsluiting ook betekenis en vorm zullen geven, het gaat om de kwaliteit en de intensiteit van de beleving. Om de verbinding die de bezoeker ervaart met de plek en de bewoners. Niet om zoveel mogelijk toeristen – ook al is iedereen welkom. We mogen best fier zijn op het (religieus) erfgoed in Vlaanderen – het is de spiegel van ons rijk verleden. Toerisme Vlaanderen is er trots op mee de toekomst ervan vorm te geven en de uitnodigende gastheer te zijn voor wie dat erfgoed wil ontdekken. Met de keuzes die we nu maken, bepalen we bovendien hoe we wat wie hier waardevol vinden doorgeven aan de huidige en volgende generaties.

*Reizen naar Morgen gaat over de waarde van reizen, de bezieling van plekken, de creativiteit en de gastblijheid van lokale ondernemers, de transformerende kracht van de ontmoeting met een andere plek, cultuur of medemens. Het gaat over de positieve kracht van verdiepend en evenwichtig toerisme en de impact ervan welvaart en welzijn

Peter De Wilde / CEO Toerisme Vlaanderen

Stapstenen naar een nieuwe toekomst

Dit boek is een cliffhanger.

e bevinden ons op een spannende plek in de Tuin van Heden – het is uitkijken waar de reis die we tot nog toe liepen ons brengen zal. Je houdt dus geen kant-en klaar voorstel voor een nieuwe toekomst voor de Sint-Godelieveabdij in handen. Dat maakt dit boek er niet minder waardevol op, want wat je nu in handen houdt, is het rapport van een uniek traject dat begon in de zomer van 2021 met het succesvolle participatie event ‘het zomert in de Tuin van Heden’ en eindigt op de dag van vandaag. Een traject dat in al zijn facetten hulde brengt aan de Reizen naar Morgen-filosofie. Dit rapport laat de co-creatieve projectgroep van partners en de stuurgroep toe om ambities te formuleren om de toekomst concreet vorm te geven. Dit is een nieuw startpunt. Dit zijn de STAPSTENEN die ons brachten naar waar we nu staan: Onderzoeken Het idee dat je eerst diep moet graven om daarna te kunnen bouwen, klopt. Dat geldt ook voor het onderzoek dat we voerden met het oog op een nieuwe toekomst voor de Sint-Godelieveabdij. We hebben we erover gewaakt dat we met het diepgravende onderzoek geen valkuil voor onszelf hebben gecreëerd. Wat we onder de loep namen, was doelgericht. Actiegericht.

Mens Om uit te dokteren welke initiatieven en activiteiten wenselijk en nodig zijn om van deze religieuze erfgoedparel een florerende en bruisende bestemming te maken die meerwaarde biedt voor zowel bewoners, (internationale) bezoekers en lokale ondernemers, begonnen we met ‘de mens’. 16.000 bezoekers schonken ons 5000 toekomstvisies. Die rijkdom werd te lijf gegaan met artificiële intelligentie en geraffineerd door een multidisciplinaire groep experten. Inhoud De transitie naar een nieuwe inhoud – architecten hebben het over een nieuw ‘programma’ – voor de Sint-Godelieveabdij, is als het weven van een wandtapijt: een mooie, maar complexe klus. De garen die we met een lemniscaatbeweging bij elkaar brachten: de visie van ‘de mensen’, die moet aansluiten bij het roerende en immateriële erfgoed en haalbaar moet zijn in het onroerende. Vorm Hoe laten we de nieuwe inhoud passen in het ontwerpende onderzoek? Wat we in gedachten hebben, bestaat dat al op andere plaatsen? We koesteren allemaal dromen, maar we zijn ook doeners. Fantastische luchtkastelen (bestaan er luchtabdijen?) bouwen mag, maar om ze op aarde te realiseren moet het haalbaar en betaalbaar zijn. Vandaar het onderzoek naar de rentabiliteit van investeringen en exploitatie.

Onderzoeken Het idee dat je eerst diep moet graven om daarna te kunnen bouwen, klopt. Dat geldt ook voor het onderzoek dat we voerden met het oog op een nieuwe toekomst voor de Sint-Godelieveabdij. We hebben we erover gewaakt dat we met het diepgravende onderzoek geen valkuil voor onszelf hebben gecreëerd. Wat we onder de loep namen, was doelgericht. Actiegericht.

De ziel van de Sint-Godelieveabdij /09 Het oude niet vernietigen, maar wel nieuw leven toelaten /11 Roerend en immaterieel /13 Immaterieel erfgoed kan ook nieuwe tradities vorm geven /15 Onroerend erfgoed. Bouwhistorisch onderzoek /17 Een intensieve zoektocht om het gebouw te doorgronden /19

De ziel van de Sint-Godelieveabdij

nnelies Wouters, de bouwhistoricus verbonden aan Studio Roma, zet haar geschiedkundige expertenbril op en focust op de rijke bouwgeschiedenis van de abdij. Een deskundige van PARCUM buigt zich dan weer over het roerende- en immateriële erfgoed van de gemeenschap die hier jaren leefden, woonden en werkten. Het zijn allemaal waardevolle en legitieme benaderingen om een stukje van de ziel van de plek bloot te leggen. Tegelijkertijd vertellen ze niet het hele verhaal.

verschillende perspectieven te benaderen. Ze vertellen over de geschiedenis van de abdij en zijn bewoners, over de rol die de Sint-Godelieveabdij speelde voor de wijde omgeving, over spiritualiteit, de overtuigingen, gebruiken en voorwerpen die het dagelijkse leven hier bijna vierhonderd jaar lang vorm gaven…

Wil je je de Sint-Godelieveabdij ‘eigen maken’, dan moet je oog hebben voor het samenspel van die verschillende componenten. Wie zoekt naar de ziel van een plek, kan dat zonder er een gigantisch groot onderzoek naar te doen. Vragen als ‘Wat is deze plek nu eigenlijk?’ ‘Welke grote lijnen vinden we hier?’ ‘Wat is hier belangrijk?’ ‘Wie leefde hier?’… zetten de site al scherp.

Wie Genius Loci aandachtig leest, ‘voelt’ de Sint-Godelieveabdij. Voelt de spiritualiteit. Raakt aan het echte fundament – waarop we met respect voor het verleden een nieuwe toekomst kunnen bouwen.

Ghislain Belmans en het onderzoeksbureau Sien namen de handschoen op en vatten de ontdekkingsreis naar de ziel van de Sint-Godelieveabdij aan. Hun Genius Loci start vóór de poort aan de Boeveriestraat en verkent alle hoeken en kanten van het gebouw en de omliggende tuin. Plaatsen en objecten wekken ze tot leven en geven ze betekenis door ze in een multidimensionale context te plaatsen – ze vanuit

Ontdek Genius Loci

Wie Genius Loci aandachtig leest, overstijgt het materiële en ontmoet de bewoners en hun band met het wereldlijke en het goddelijke.

Wie Genius Loci leest, weet waar verdieping noodzakelijk is in verder onderzoek.

www.detuinvanheden/geniusloci

We voelen hoe belangrijk het is om de ziel van de plek te respecteren. Het ligt dan ook voor de hand dat de hedendaagse ingrepen het hart van het klooster niet treffen

Het oude niet vernietigen, maar wel nieuw leven toelaten

ok al komt haar rol pas in de volgende fase tot volle wasdom, dat ze van bij het begin betrokken was bij de zoektocht naar een nieuwe toekomst voor de Sint-Godelieveabdij, beschouwt erfgoedconsulent bouwkunde bij Onroerend Erfgoed Aagje Vanwalleghem als een grote meerwaarde. “De brede context helpt ons om te voelen wat er leeft en te begrijpen waar Toerisme Vlaanderen naartoe wil gaan. Mijn verhaal als erfgoedconsulent start nadat Studio Roma het bouwhistorisch en materiaaltechnisch onderzoek heeft afgerond. Hun bevindingen zijn ons uitgangspunt om te kijken hoe het gebouw het meest logisch vanuit zijn geschiedenis evolueert in de toekomst. De bouwhistorische studie is ook de toetssteen om de voorstellen te beoordelen van de architecten die binnenlopen na de Open Oproep van de Vlaams Bouwmeester. Het is onze taak als Onroerend Erfgoed om het beheer van beschermd erfgoed te begeleiden en te bewaken.” “We voelen hoe belangrijk het is om de ziel van de plek te respecteren. Het ligt dan ook voor de hand dat de hedendaagse ingrepen het hart van het klooster niet treffen, maar gepland worden op plaatsen waar er in het verleden al verstoringen gebeurd zijn. We streven naar een zachte overgang, wat niet betekent dat we tegen meer radicale vernieuwing zouden zijn als het verhaal klopt. Een vleugel uit de jaren zestig zonder bouwhistorische waarde zou je vanuit die optiek perfect kunnen afbreken en vervangen door iets nieuws. Als je ingrijpt in oudere delen, moet dat gebeuren op een manier die het oude niet vernietigt, maar wel nieuw leven toelaat.”

Of iets lelijk dan wel mooi is, is geen criterium voor Onroerend Erfgoed. “Het gaat over waarden zoals ouderdom of elementen die samen een uniek ensemble vormen. Het is telkens weer kiezen – en verliezen. Waar we altijd naar streven, is dat wat gecreëerd wordt kwalitatief genoeg is om de tand des tijds te doorstaat.” Onderzoek legt het fundament onder de opdracht van Aagje Vanwalleghem. “Het bouwhistorisch onderzoek bestaat uit de inventarisatie, de vastgestelde gebreken (de bouwpathologie) en de geschiedenis. Op basis daarvan maken we afwegingen en bepalen we waar ingrepen kunnen en waar niet.” Het unieke co-creatieve proces blijkt een eye-opener. “Als erfpachthouder verlaat Toerisme Vlaanderen de platgetreden paden. Door bezoekers, bewoners, ondernemers en experten te bevragen, krijgen we heel verfrissende visies. Zeker nu we steeds meer herbestemmingen zullen moeten zoeken voor (religieus) erfgoed, moeten we de ogen openhouden voor nieuwe functies die publieke gebruikers en omwonenden waarderen. Er is nog heel veel mogelijk met ons rijke patrimonium. Niet zelden sta ik te kijken hoe architectenbureaus erin slagen om te verrassen. Ook al mag de herbestemming niet de overhand krijgen op het beschermde erfgoed, beide kunnen best wel hand in hand gaan.”

Roerend en immaterieel erfgoed Over objecten, gebruiken en tradities

et rolt uit de mond van vrijwel elke bezoeker: ‘Als je rondloopt in de Sint-Godelieveabdij lijkt het wel of de zusters benedictinessen er pas zijn vertrokken.’ De band met het verleden is niet verbroken. De ziel van de plek is bijna letterlijk tastbaar, onder meer dankzij de rijkdom aan roerend en immaterieel erfgoed: meubelstukken, schilderijen, dagelijkse gebruiksvoorwerpen, religieuze objecten, de echo van praktijken en tradities, boeken en geschriften… Jan Klinckaert en Julie Aerts van PARCUM inventariseerden en waardeerden het roerende erfgoed en brachten het immateriële erfgoed in kaart. Die studie geeft inzicht in de verhalen die verbonden zijn aan elk object en wat de dingen zeggen over de individuen die er leefden en de gemeenschap die ze vormden. Twee voorwerpen, wijst de studie uit, komen in aanmerking om te worden voorgedragen als erkend Vlaams topstuk: het kerstwiegje en het processievaandel. Was niet aanwezig tijdens de inventarisering, maar is intussen terug van weggeweest: het 17de-eeuwse votiefportret van Joanna de Labaye, een doodziek 11-jarig meisje uit Gent dat op voorspraak van Sint-Godelieve genezen werd van een ernstige keelkwaal. Als dank voor die miraculeuze genezing schonken de ouders een portret van hun dochter aan de abdij, waar het een plaats kreeg in de kerk. De aankoop van het werk door Toerisme Vlaanderen in december 2021 past in de Reizen naar Morgen-filosofie en illustreert hoe belangrijk het is om de kracht van roerend erfgoed in situ te beleven – op de plek waarvoor het werk oorspronkelijk gemaakt is.

• Het immaterieel erfgoed dat in dit onderzoek voor het voetlicht wordt gesteld, kan een inspiratiebron zijn voor de toekomst van de Sint-Godelieveabdij. (…) • Een eerste mogelijkheid bestaat in de samenwerking met kunstenaars die vertrekken vanuit de basisconcepten die naar voren komen in de tradities en gebruiken van de zusters: stilte, soberheid, aandacht voor lokale producten, rituelen en gebruik van de ruimte (bv. processies)… • Ook kan er worden ingezoomd op het concept van de ruime erfgoedgemeenschap. Er kan worden onderzocht welke nieuwe erfgoedgemeenschappen hun immaterieel erfgoed vorm willen geven in relatie tot de Sint-Godelieveabdij. Denk aan verenigingen, buurtbewoners, scholen… • Daarnaast kan er ook naar bestaande immaterieel erfgoedpraktijken in Brugge en omgeving gekeken worden om te zien of verbindingen mogelijk zijn. Het zou interessant zijn om hiervoor bijvoorbeeld met de plaatselijke cultureel erfgoedcel samen te werken. Ontdek het onderzoeksrapport van PARCUM

www.detuinvanheden/parcum

Onderzoekster Julie Aerts legde zich vanuit PARCUM toe op de immateriële aspecten van het erfgoed van de Sint-Godelieveabdij en schetst volgend toekomstperspectief op basis van haar bevindingen:

De stilte die in de abdij nog altijd heerst, was geen stilte om de stilte, maar om het gesprek met God aan te gaan

Immaterieel erfgoed kan ook nieuwe tradities vorm geven

n januari 2022 van het 17de-eeuwse votiefportret van Joanna de Labaye naar de Sint-Godelieveabdij, alwaar ze destijds miraculeus genezen werd, illustreert hoe vervlochten onroerend, roerend en immaterieel erfgoed in werkelijkheid is. Ook PARCUM, het museum en expertisecentrum voor religieus erfgoed, werkt met een integrale benadering. “Alle aspecten zijn wezenlijk met elkaar verbonden, maar we splitsen het op om het werkbaar te maken”, zegt adviseur Julie Aerts, die zich toelegt op het in kaart brengen van het immateriële erfgoed van de Sint-Godelieveabdij. Haar collega Jan Klinckaert heeft de mooie collectie roerend erfgoed vervolledigd en gewaardeerd.

Kenmerkend voor de Sint-Godelieveabdij zijn gebed en stilte. “De kern van het monastieke leven van de zusters benedictinessen zijn onder meer het getijdengebed en de psalmen. Die psalmen hebben vandaag ook nog betekenis, want ze gaan over universele kwesties zoals innerlijke strijd, lijden, vergeving, verdriet, vreugde, liefde… De stilte die in de abdij nog altijd heerst, had dan ook een contemplatieve bestaansreden: het was geen stilte om de stilte, maar om het gesprek met God aan te gaan. Vandaar de gebarentaal onder de zusters. Zuster Sabien, de laatste abdis, maakt er nu nog gebruik van om met haar meer hardhorige medezusters te communiceren.”

“Leidvragen voor mijn onderzoek waren: wat is er vandaag nog als levende praktijk (denk aan de devotie rond Sint-Godelieve)? Welke immateriële aspecten kennen we uit het verleden? En voor dit project wellicht de belangrijkste vraag: hoe kan het immateriële nog betekenis hebben en inspiratie bieden om vandaag aan de slag te gaan? Die vragen en antwoorden proberen we te matchen met het toekomstbeeld en het ontwerpend onderzoek van de architecten. Je moet immaterieel erfgoed niet betonneren in het verleden, want het kan aanleiding geven tot nieuw immaterieel erfgoed, nieuwe gemeenschappen en tradities die zich vormen binnen de Sint-Godelieveabdij.”

“Van het kloosterleven kunnen wij als maatschappij nog veel leren: hoe ze omgingen met de natuur en leefden op het ritme van de seizoenen, hun fijngevoeligheid en hartelijke gastvrijheid… Die rijkdom van het spirituele leven mogen we niet laten verloren gaan. Het afscheid van hun abdij was een rouwproces voor de slotzusters. Een troost is dat ze weten dat er een continuïteit wordt gegeven aan hun project en dat de toekomstplannen rekening zullen houden met de ziel van de plek – ook al zal die op een andere manier en met andere activiteiten vorm krijgen.”

Onroerend erfgoed Bouwhistorisch onderzoek

an de Sint-Godelieveabdij is vierhonderd jaar lang gebouwd, verbouwd, bijgebouwd. Bij tijd en wijle werd ook weer iets afgebroken. Telkens gebeurde dat met een reden, waardoor de architectuur de facto een venster biedt op de gemeenschap van de zusters in een bepaalde periode. Wie nu vanop afstand naar de abdij kijkt, ziet één onroerende goed. Maar hoe dichter en gedetailleerder de blik, hoe meer de stenen verhalen vertellen. Het bouwhistorisch onderzoek dat Studio Roma uitvoerde, brengt de architectuur over die tijdslagen heen in kaart. De resultaten – we doen geen onderzoek omwille van het onderzoek, maar met actie in gedachten – vormden meteen de input van het ontwerpend onderzoek van Studio Tuin en Wereld. Ontdek het bouwhistorisch onderzoek van Studio Roma

www.detuinvanheden/studioroma

Cruciaal is dat er een zekere flexibiliteit blijft naar de toekomst. Nu zien we misschien deze functies, maar over tien jaar kan dat weer anders zijn.

Een intensieve zoektocht om het gebouw te doorgronden

ierhonderd jaar lang werd er gebouwd, bijgebouwd en verbouwd aan de Sint-Godelieveabdij. Dat waarderen in een bouwhistorisch onderzoek, is dan ook niet evident. “Het is een intensieve zoektocht om het hele gebouw te lezen, te begrijpen en te doorgronden: wat is er authentiek en wat niet?”, zegt Sarah Vaelen van Studio Roma. “Bouwhistorica Annelies Wouters vervolledigde de bouwhistorische nota die diensthoofd Monumentenzorg Brigitte Beernaert in 1984 maakte, door in situ een inventaris op te maken van alle bouwsporen en opnieuw in de archieven te duiken van de Stad Brugge, het KADOC en het Bisdom Brugge waar in totaal 22 lopende meter aan documenten staan bewaard over de Sint-Godelieveabdij. Studio Roma inventariseerde alle gebouwdelen en beschreef de pathologie.”

Om de authenticiteit na te gaan en te valoriseren, is het zaak deze inventaris te combineren met het archiefonderzoek. “Het dormitorium op de eerste verdieping ziet er erg authentiek uit, maar als je in detail kijkt, zie je hier en daar nieuwe elementen die naar oud model zijn gemaakt. Of de ramen, die zijn niet van de 17de eeuw, maar zijn naar dat model gemaakt. Wat trouwens niet betekent dat ze niet waardevol zouden zijn. Maar we mogen ons ook niet verliezen in al te veel details: het belangrijkste is het geheel en hoe dat er op dit moment uitziet.” Het eindresultaat van het bouwhistorisch onderzoek is een waarderingsplan waarop aangeduid staat wat uiterst waardevol is of

wat eventueel mag weggehaald worden. “Dat document is nog niet volledig af omdat er nog heel veel aftimmeringen zijn, of voorzetwanden of verlaagde plafonds. Op tal van plekken zien we de achterliggende architectuurelementen of structuren niet en is het moeilijk om te zeggen of het al dan niet waardevol zijn. Dat vraagt bijkomend onderzoek ter voorbereiding van de verdere restauratie.” Het onderzoek van Studio Roma was er niet zozeer ter wille van zichzelf, maar voedde meteen ook het ontwerpende onderzoek van Studio Tuin en Wereld. Sarah Vaelen: “Ik volgde het traject van Tomas Ooms, omdat we input moeten geven rond waardevolle ruimtes of elementen die zeker behouden moeten worden. Het was een continue wisselwerking. Gevolg van de dialoog en het samengaan van het bouwhistorisch onderzoek met het ontwerpend onderzoek, is dat er nu twee scenario’s voorliggen over hoe de belevenis in de abdij zou moeten zijn. In die zin is het bijzonder waardevol dat Toerisme Vlaanderen onze twee onderzoeken aan elkaar gekoppeld heeft.” “Waar we zeker moeten op letten is dat we de draagkracht van het gebouw niet overschatten. Er zijn heel veel nieuwe mogelijke functies gedefinieerd, misschien zelfs te veel? Cruciaal is dat er een zekere flexibiliteit blijft naar de toekomst. Nu zien we misschien deze functies, maar over tien jaar kan dat weer anders zijn. En dan moet het gebouw zich opnieuw kunnen aanpassen.”

Van sommige delen in de abdij zou de traditionele reactie zijn: dat breken we af. Daar kijken we nu anders tegenaan. En dat is toch wel vernieuwend

Wat maakt deze abdij uniek in een rijke erfgoedstad als Brugge?

an religieus erfgoed – immaterieel, roerend en onroerend – niet meteen een gebrek in Brugge. Ontkerkelijking en andere maatschappelijke evoluties zorgen ervoor dat herwaardering en herbestemming ervan aan de orde van steeds meer dagen is. “Als we kijken naar een nieuwe toekomst voor ons rijke erfgoed zetten wij dan ook een stadsbrede bril op”, zegt Karel Dendooven, diensthoofd Monumentenzorg en Erfgoedzaken van de stad Brugge (tussen haakjes: de oudste dienst voor monumentenzorg in België, opgericht in 1971). “De vraag die wij stellen voor de Sint-Godelieveabdij is dan ook: wat zijn de unique selling points, wat maakt deze sites uniek ten opzichte van de andere in Brugge? Want het kan niet de bedoeling zijn van elke locatie een museum te maken, of een uitgesproken stilteplek. De Sint-Godelieveabdij ligt dicht bij het station en ’t Zand, kortom: er is wel wat passage. Zeker als je het vergelijkt met het Engels Klooster in de Carmersstraat – een heel rustige plek. Vanuit ons perspectief zou dat klooster bijvoorbeeld een betere plek zijn om specifiek te focussen op stilte dan de abdij aan de Boeveriestraat. Voor alle duidelijkheid, ik onderschat het belang van stilte niet, het wordt terecht bijna altijd als een pluspunt beschouwd van religieuze sites, maar als je keuzes moet maken, moet je het generieke durven in vraag te stellen en te overstijgen.” Als stadsdienst tracht Monumentenzorg en Erfgoedzaken het regelgevend kader te bieden over hoe om te gaan met (religieus) erfgoed. “Het liefst zouden we op elk project dat ‘op de markt komt’ anticiperen, maar de snelheid waarmee dat gebeurt, maakt dat we nog te veel op achtervolgen zijn aangewezen. Dat is in de verste verte niet aan de orde voor de Sint-Go-

delieveabdij, waar we nauw samenwerken met Onroerend Erfgoed, Toerisme Vlaanderen en de andere partners.” “Het lijkt contradictorisch, maar ook een slotklooster dat 400 jaar de deur naar de buitenwereld dichthield, moet je integreren in de samenleving als je het hebt over herbestemming. Als je die plek wil delen met de buurt en bezoekers, moet je die openstellen, dat is evident. Wat ik sterk vind in het voorstel voor de site, is de opsplitsing tussen een parcours dat de bezoekers via de grote poort naar de tuin leidt en een parcours dat hen via de voordeur naar het meer afgesloten gedeelte stuurt. Langs het eerste circuit kun je een winkelpunt passeren, of een microbrouwerij. Het tweede circuit is voor gasten die er verblijven, een concert of lezing bijwonen of een workshop in de keuken volgen.” Wat Karel Dendooven, die lange tijd stafmedewerker bij Herita was, voor het eerst ziet in alle dossiers die hem ooit onder ogen kwamen, is dat de evaluatie van wat van waarde is en wat niet anders dan anders is bij de zoektocht naar een nieuwe toekomst voor de Sint-Godelieveabdij. “Sommige delen van het pand kregen onverwacht een gunstige score bij de erfgoedwaardering. Van andere zou de traditionele reactie geweest zijn: dat breken we af. Ik heb het over de lokalen die bijgebouwd zijn in de geest van het Tweede Vaticaanse Concilie en waar de bezoekers op een iets aangenamere manier ontvangen werden. Niet langer van achter tralies. Op het eerste gezicht is die aanbouw niet waardevol, maar zowel het onderzoek als de projectgroep gaven aan dat het wel degelijk een belangrijk gegeven is omdat het aantoont dat in die tijd de geesten gerijpt zijn. Dat is toch wel erg vernieuwend.”

Het zomert in de Tuin van Heden /25 De toekomstvisies van de bezoekers waren niet altijd voorspelbaar /27 Toekomstlabo zomer 2021 /30 Koesterplek waar buurtbewoners trots op zijn /45 Experten stellen het wensbeeld scherp /47

Het zomert in de Tuin van Heden In één zomermaand tijd verkenden 15.840 bezoekers de Sint-Godelieveabdij in Brugge. Gelokt uit nieuwsgierigheid naar wat 400 jaar verborgen bleef, zeker. Maar vooral: met een grote interesse voor de rijke geschiedenis en de ziel van de plek. Die leerden de bezoekers kennen door tijdens hun stille verkenningstocht in een magazine op een laagdrempelige te connecteren met de abdij en haar bewoners. Prikkelende vragen die appelleerden aan verleden, heden en toekomst wakkerden hun creativiteit aan. Dat loonde, want de bezoekers lieten bijna 5000 toekomstbeelden achter. Onderbouwde visies. Met frisse ideeën.

“Een ongezien succes, dit is het grootste onderzoek ooit in Vlaanderen naar religieus erfgoed”, concludeerde het projectteam en de co-creatieve projectgroep na afloop. Niet alleen de bezoekers toonden een grote betrokkenheid. Tientallen kleine en grote ondernemers, organisaties en bedrijven lieten weten dat ze mee invulling willen geven aan een toekomstbeeld.

Ontdek ‘Het zomert in de tuin van heden’

https://detuinvanheden.be/video/#toekomstverkenning

Met het veelomvattend en co-creatief herbestemmingsproject van de Sint-Godelieveabdij neemt Toerisme Vlaanderen een nieuwe rol op

De toekomstvisies van de bezoekers waren niet altijd voorspelbaar

e ziet gelijkenissen met haar vorige grote project, 100 jaar Groote Oorlog, want zowel oorlog als religieus erfgoed zijn te delicate thema’s om zomaar toeristisch te promoten. Beide thema’s vereisen ook een diepe inhoudelijke duik. Groot verschil is de aanpak, duidt Veerle Viaene, productmanager bij Toerisme Vlaanderen. “Wat het traject voor de toeristische ontsluiting van de Sint-Godelieveabdij uitzonderlijk maakt, is dat de allereerste stap de bevraging was van bewoners, bezoekers en experten. Nog vóór er ook maar een begin van een herbestemmingsplan vastlag. Samen met Kristof Lataire gaf ik vorm aan de participatieve bevraging die we uitvoerden, samen met Voices That Count.”

gemak de site tot zich te laten doordringen en na te denken. Onderweg werden ze geprikkeld om na te denken over verleden en toekomst van de abdij. Kortom, als we hen op het einde van de rit vroegen naar hun ideeën, waren die onderbouwd en niet per se voorspelbaar – een meerwaarde voor de te ontwikkelen visie en herbestemming.”

Onder het motto ‘het zomert in de Tuin van Heden’, ontdekten in een maand tijd 15.840 bezoekers de abdij. Meer dan 10.000 deelden hun toekomstvisie. Dat deden ze niet met de spreekwoordelijke vinger in de lucht. “Bezoekers werden persoonlijk onthaald, ontvingen een compagnon de route in de vorm van een duidend magazine en kregen de tijd om op het

De resultaten van de bevraging en een expertendag werden vertaald naar negentien voorwaarden waaraan moet worden voldaan in het masterplan van de uitvoerende architecten. “Zo is de navigatie door het gebouw een aandachtspunt: de va-et-vient naar de breder toegankelijke plekken mag bijvoorbeeld de rust van de stilteplekken niet verstoren.”

Met het project neemt Toerisme Vlaanderen een nieuwe rol op. “Traditioneel nemen wij onze rol als subsidiërende overheid ter harte – ik heb tal van dergelijke projecten begeleid in de Westhoek. Aan het stuur zitten van het veelomvattend en co-creatief herbestemmingsproject van de Sint-Godelieveabdij is een primeur.”

Toekomstlabo zomer 2021

oveel toekomstbeelden van zoveel bezoekers! Wat nu?

Door grootschalig te luisteren aan de hand van slimme inhoudelijke concepten – en met de hulp van specifieke analysesoftware – distilleerden we in ons toekomstlabo onder begeleiding van Voices That Count de functies en activiteiten die kunnen passen in het toekomstbeeld.

Speel je slim Knap hé

Jawadde

Veel plezier

Opzet en Proces DOELSTELLING het verzamelen van 1000 toekomstbeelden bij de bezoeker die de Sint-Godelieveabdij bezoekt in de periode van 12 augustus tot 12 september 2021 Verzamelen van individuele toekomstbeelden bij de bezoeker

Verzamelen van toekomstbeelden in een groepsproces

We zijn 2025 …. Je neemt binnenlandse of buitenlandse bezoekers mee naar deze plek. • Wat doen en zien ze hier? • Wat gebeurt er op de verschillende plekken binnen en buiten? • Wie loopt hier rond? • Wat horen, zien, ruiken, proeven, voelen ze? • Wat is jouw toekomstbeeld voor deze plek?

Ontrafelen van kernconcepten in toekomstbeelden: • Meerwaarde voor bezoekers, ondernemers, inwoners van Brugge • Ontmoeting • Ziel van de plek • Gastvrijheid • Beleving en activiteiten • Verbinding met Brugge en de wereld

Hier ben ik nog nieuwsgierig naar:

Wat is jouw toekomstbeeld voor deze plek?

LIEFDE

W GA ie wie zal ST zal voor VR ga de IJH sth ze ee ple EID r/g k ast zor vro gen uw ? zijn ? En

n ee

zo t Wa

OP HO

VERBINDING MET BRUGGE - MAATSCHAPPIJ WERELD

Hoe kan deze plek een rol spelen in de grote uitdagingen van deze tijd?

VE R

T R O TS

W O

Welke naam zou jij eventueel geven aan deze plek in jouw toekomstbeeld?

Datum

Z SC IEL

Andere: ........................................................

wo & H r I d E va t voo DE nd r ez jou NIS ep h lek et h art ?

Wa t

M van d n? ER ME R DEn om make O doe ’ te VO u jij ‘thuis

NG RI DE AR SENplek DE WA EN eze

2025

HEI D

Eten en drinken Tentoonstellingen / Ateliers Bezinnen Debatten rond maatschappelijke thema’s Voorstellingen (muziek, theater, dans, …) Mensen ontmoeten Logies en overnachtingen Bezoek aan (religieus) erfgoed Activiteiten voor kinderen / jongeren Activiteiten van lokale verenigingen Wonen Vorming en trainingen Tijdelijke pop-up activiteiten of evenementen Sporten Liturgie en kerkelijke beleving Werken

B E Z OR G D

1. In jouw toekomstbeeld, welke drie activiteiten kunnen hier tegelijkertijd plaatsvinden? Wat doen bezoekers hier? (Duid max. 3 antwoorden aan)

VERDRIET

De volgende vijf vragen gaan over het toekomstbeeld dat je neergeschreven hebt op deze kaart.

Wat mag op deze plek zeker wel/ zeker niet gebeuren?

G k in TIN e ple plek OE p dez eze en? TM ie o kan d uler ONmoet w? Hoe en stim t t g on oms etin Wie toek ntmo de ze o de

Wat doen en zien ze hier? Wat gebeurt er op de verschillende plekken binnen en buiten? Wie loopt hier rond? Wat horen, zien, ruiken, proeven, voelen ze?

Schrijf hieronder jouw toekomstbeeld zo concreet mogelijk neer.

E GD

NG ZI BA ER

We zijn 2025 …. Je neemt binnenlandse of buitenlandse bezoekers mee naar deze plek.

ACTIVITEITEN & BELEVING

Hier ben ik nog nieuwsgierig naar:

Wie deelde toekomstbeelden? • • • •

4784 bezoekers deelden een individueel toekomstbeeld. Er werden 220 groepsgesprekken over toekomstbeelden gevoerd. De groepsgesprekken werden begeleid door hiervoor opgeleide facilitat-Oren. Het aantal individuele toekomstbeelden van Bruggelingen (of naburige gemeenten) en niet-Bruggelingen is ongeveer even groot

Alle individuele toekomstbeelden

Mensen formuleerden vaak een specifiek toekomstbeeld voor de tuin (versus binnenruimtes)

Toekomstbeelden waarin het woord TUIN voorkomt

Welke sfeer straalt deze plek uit in jouw toekomstbeeld?

Op basis van de mediaanwaarden >> 50% van de verhalen zitten links en rechts van de waarde

Uit de verhalen en ideeën van de groepsgesprekken valt de behoefte aan een ‘rustplek’ op, in verbinding met de stad.

Wat staat centraal in jouw toekomstbeeld?

Alle verhalen

Jongeren (127)

Gidsen (84)

Buren (66)

In jouw toekomstbeeld, is dit vooral een plek voor...

In jouw toekomstbeeld, is dit een plek voor …. 34%

22%

Welke sfeer straalt deze plek uit in jouw toekomstbeeld? We vroegen aan de bezoekers om extra betekenis te geven aan de sfeer van hun toekomstbeeld, door dit beeld via 6 vragen in te schalen tussen twee extremen. Tijdens de analyse van de resultaten zochten we naar groepen mensen die hun kruisje/bolletje op exact dezelfde plaats aanduidden op de lijn/as, en op die manier ge-

lijkaardige en sterke combinaties maakten. Op basis van deze correlaties drijven er 4 ‘sfeerpatronen’ boven. Daarna lazen we in groepjes de verhalenpacks die verbonden zijn met die specifieke sferen en zochten we naar gelijkenissen en verschillen.

DOMINANTE SFEERCOMBINATIE 1

De grootste correlatie merkten we tussen de vier posities die hierboven weergegeven worden: +1500 toekomstbeelden werden verbonden met rust&stilte én historisch én ingetogen én een duidelijke abdijsfeer (extreme posities op deze assen zoals hierboven aangegeven). Deze groep mensen heeft geen uitgesproken voorkeur op de lijn open&zichtbaar/v/gesloten&verborgen, en ook op de as licht/v/donker is er verscheidenheid.

DOMINANTE SFEERCOMBINATIE 1a, 1b en 1c

De groep van +1500 toekomstbeelden uit de dominante sfeercombinatie 1 verspreidt zich over 3 groepen op de as ‘open&zichtbaar’ /v/ ‘gesloten&verborden’. We lazen enkel een selectie verhalen uit de sfeercombinaties 1a en 1c om de verschillen tussen de extremen te ontdekken.

“Eindelijk rust 2025 Ik voel me blij. Ik heb 2 overnachtingen geboekt en zie en voel dat de sfeer in het klooster bewaard is gebleven. Voor mensen die dit wensen, zijn er nog altijd liturgische momenten, of is er mogelijkheid om op een andere manier spiritueel tot bezinning te komen. Ik wandel tussen de kleine boomgaard en mag zelf een appel of ander fruit plukken indien ze volgroeid zijn. De tuin heeft verschillende plekken waar je met andere ‘zoekenden’ of alleen rust kan vinden.”

“Boeverie museum Deze plaats is zo wondermooi, alles goed bewaard en onderhouden, ook meer rustgevend. De enige optie voor al dat oude mooie kan alleen een museum worden met toezicht. Waardoor er niets moet aangepast of gemoderniseerd te worden. Dat zou zonde zijn. In de tuin klassieke concerten of optredens waar alles rustig verloopt. Alles moet gebeuren onder toezicht, want jammer genoeg, hebben de mensen tegenwoordig voor niets nog ontzag. Dit toezicht kan gedaan worden door vrijwilligers zoals het cafeetje van museum de zwarte kat.”

“Past meets future Verleden ontmoet toekomstIk voel stilte en verdraagzaamheid. Ik ruik het echte leven, puur en oprecht. Ik voel de betrokkenheid van de bezoekers, respect voor het verleden. Ik voel de innerlijke rust van de zusters, rust welke wij nu zo veel missen. Ik proef het verleden zoals onze grootouders dat beleefden, weinig natuurlijke weerstand, zelfvoorzienend, gelovig, onderdanig, sterk bij lijden, weinig vatbaar voor het leven buiten de gemeenschap.”

ALTERNATIEVE SFEERCOMBINATIE #2

AANTAL TOEKOMSTBEELDEN = 250 250 toekomstbeelden werden verbonden met de middenposities die hierboven weergegeven worden, in combinatie met ‘licht’ (extreem linkse positie). Op de lijn open&zichtbaar /v/gesloten&verborgen, en ook op de as rust&stilte/v/dynamisch&bedrijvig is er verscheidenheid.

“Beleefde ontmoeting met elkaar, met heden en verleden Een wereld vol menselijke warmte. Aandacht voor elkaar. Overheid die menselijke ontmoetingen ondersteunt. Verwevenheid van de lokale gemeenschap waarbij burgers met elkaar werken voor het religieus architecturaal erfgoed.”

“De Oase De tuin open & toegankelijk, het is een oase van rust in het hart van de stad. Artiesten in muziek, kunst, literatuur kunnen hier een plek vinden om zich uit te drukken. Een pop-up gelegenheid creëren die telkens verandert. Nooit hetzelfde concept het opeenvolgend jaar. Zo krijgen meerdere ondernemers de kans om iets te creëren. Evenementen die opdeze plaats kunnen doorgaan zijn zo talrijk omwille van alle ruimtes, groot en klein. Brugge is een prachtige toeristenstad, hou dit stukje pracht eens voor de lokale bevolking.”

“zonder titel Ideale site voor sociaal gerichte doelen (past dan ook ergens bij oorspronkelijke bestemming). Goed om “religie” om te zetten in praktijk: groen behouden, aanleggen van pluktuinen, volkstuintjes!”

ALTERNATIEVE SFEERCOMBINATIE #3

AANTAL TOEKOMSTBEELDEN = 570 570 toekomstbeelden die mensen verbonden met ‘open&zichtbaar’ werden verbonden met ‘licht’ en ook met ‘rust&stilte’ (telkens extreem linkse positie). Op de andere vragen antwoordde deze groep in diverse posities op de lijnen.

“Domein De schakel De site was eigenlijk vóór de term ‘korte keten’ werd gebruikt al een schoon voorbeeld van hoe duurzaam in het leven staan. Ik droom van een herinrichting van de moestuin, boomgaard, boerderij... waar producten worden gekweekt en verwerkt in een kookschool met didactisch restaurant. De cursisten zijn nieuwkomers in Brugge van over de hele wereld. Zij introduceren volop recepten uit hun landen van herkomst. Maar de duurzaamheid stopt niet bij de food. Er worden een aantal ateliers ingericht waar ‘oude’ Bruggelingen aan nieuwkomers allerlei ambachten kunnen leren, ambachten die hier weg zijn. Op de site komen mensen hun verhaal vertellen waar dan over gereflecteerd wordt. Verhalen uit alle windstreken worden doorverteld en dienen als inspiratiebron om ook geestelijk duurzaam in het leven te staan.”

“De tuin van Heden Deze plek nodigt uit zoals geen andere plek in Brugge dat doet om ‘ik in de wereld’ te herscheppen. de plek biedt ruimte voor verstilling en vertraging, de plek ademt toewijding en geborgenheid en vertrouwen uit. Bezoekers kunnen hier overnachten retraites en creatieve workshops volgen of in de tuin werken. Zij kunnen hier de toewijding in hun eigen bestaan tegen het licht houden en nieuw leven inblazen. Alle activiteiten dragen bij aan het beleven van een paar thema’s (uit een goede visie) er zijn continue programma’s en wisselende programma’s. Dominicanerklooster in Arnhem NL, lijkt interessant om te leren van elkaar.”

ALTERNATIEVE SFEERCOMBINATIE #4

AANTAL TOEKOMSTBEELDEN = 150 150 toekomstbeelden die mensen verbonden met ‘expressief’ werden verbonden ‘licht’ en ook met ‘open&zichtbaar’. Op de andere vragen antwoordde deze groep in diverse posities op de lijnen.

“Creatief kwartier Een mogelijk toekomstbeeld voor Makers van Handmade in Brugge is de kans om ambachtelijke en creatieve ondernemers samen te brengen. Dit via mogelijkheid tot atelierruimtes, aanbieden van workshops voor de buurt of voor mogelijke logé gasten, een winkel voor lokale ambachtelijke producten, mogelijkheid tot expo en lezingen, events en markten. Er zijn dus heel veel mogelijkheden voor deze site om de link met het verleden en onze creatieve makers te maken. Het heeft de kans om lokale bewoners en toeristen samen te brengen. Het is een knooppunt dat toegang kan geven tot de stad.”

“Hotel Godelivia Dit moet voor één keer geen historische plek worden, maar een plaats van ons, maar dan heel breed: kleine ondernemingen, bepaalde sportclubs, verenigingen, echt levendige en sociale activiteiten die het maatschappelijke weefsel versterken. Het klooster moet zijn typisch besloten kanalen openzetten. Wel met respect voor bepaalde waarden als ecologie, rust, pluralisme, sociale kanalen en duurzaamheid. Gebruik de tuin!”

“zonder titel Internationaal cultuurcentrum voor jongeren, relatievorming en verbinding. Jongeren vormen de band tussen heden en verleden. Ecologisch concept. Cursussen, trainingen en retraites voor jongeren op zoek naar verbinding en eigen grenzen. Verbinding en belevenis in de 21ste eeuw.”

In jouw toekomstbeeld,welke 3 activiteiten kunnen hiertegelijkertijd plaatsvinden? Wat doen bezoekers hier? TYPE ACTIVITEITEN

Andere Specifiek idee over invulling tuin en boerderij Sociale functie : Revalidatiecentrum, mensen in armoede, specifiek voor vrouwen, ..Studieplek of stilteplek voor jongeren

Toekomstbeelden die ‘florerende bestemming’ reflecteren Wat staat centraal in de toekomstbeelden die enkel zijn gericht op inwoners?

Wat staat centraal in de toekomstbeelden die enkel gericht zijn op ondernemers?

Wat staat centraal in de toekomstbeelden die enkel gericht zijn op bezoekers/toeristen

Alle toekomstbeelden Toekomstbeelden die overeenkomen met principes florerende bestemmingen (238)

“zonder titel In 2025 komen hier voornamelijk Bruggelingen maar toeristen zijn hier ook welkom. In de grote tuin zijn er weer moestuinen die verbouwd worden door Bruggelingen die hier een passie voor hebben en die dit graag willen leren waardoor er een gemeenschap gevormd wordt. Het sociale en solidaire staat hier vooral centraal, het moet een multifunctionele plek zijn waar mensen elkaar ontmoeten en van elkaar leren. Een repair-café, een naaiatelier, een kook-atelier of workshop, een hout-atelier. Deze plek is voor Bruggelingen die iets willen leren of aanleren. Een sociaal restaurant en café geeft alle Bruggelingen de kans om samen uit te eten op een betaalbare manier. De mensen die op deze plek werken zijn vrijwilligers, werkzoekenden, zodat deze plek hen kan on-

dersteunen . Voor amateur- of jonge kunstenaars zou deze plek een betaalbare toegankelijke manier zijn om een atelier te hebben en tentoonstellingen te houden. Deze plek moet de sociale marktplaats van Brugge worden waar elke leeftijd en afkomst zich welkom voelt.” “zonder titel Een rustige plek midden in de stad... onvoorstelbaar! Zo houden. Wél: mensen laten wonen die erdoor bezield zijn, ervan houden en er werken en onderhouden. Theater, tentoonstellingen, muziek, liturgie op mensenmaat! Alles laten ademen en leven.”

“Tuin van (h)eden, de plek voor morgen in Brugge Een culturele plek voor bezoekers en toeristen met respect voor de geschiedenis, het erfgoed. Tijdelijke tentoonstellingen, rondleidingen in de abdij, plaatselijke kunstenaars een forum geven, muziek voorstellingen, debatten en lezingen. Eventueel een plek voor bezinnen voor kleine groepen met mogelijkheid tot overnachting. Geen massatoerisme. Selectief en voor mensen met een cultureel doel. Kleinschalige catering met bio en lokale producten. Het groene karakter behouden.”

Dit is ontegensprekelijk een omgeving die je tot stilstand brengt

Koesterplek waar buurtbewoners trots op zijn

e Fonteinstraat waarnaar ze vijf jaar geleden verhuisde, loopt pal uit op de Sint-Godelieveabdij. Toentertijd viel er behalve de lange gevel niet veel te zien. “Je passeerde er voorbij langs straat, maar de abdij zat potdicht. Wat de plek natuurlijk nog meer intrigerend maakte”, zegt ‘buurvrouw’ Annemieke Demuynck. Na het vertrek van abdis Sabien en de laatste zusters zwaait de grote poort naar het groene hart van de abdij open. “Twee zomers engageerden mijn echtgenoot en ik ons voor Brugge Foundation dat ’s zaterdags de boomgaard openzette voor wie wilde genieten van het groen, de rust, een koffie of een picknick in de tuin. Het effect van de plek op de bezoekers was bijna tastbaar. Dit was ontegensprekelijk een omgeving die je tot stilstand brengt. Er was nieuwsgierigheid naar wat er zich in de abdij zelf had afgespeeld en hoe de binnenkant er wel niet zou uitzien. Er waren ook verhalen van passanten die ooit wel eens contact hadden met de zusters. De boomgaard zorgde voor verhalen en verbinding.”

Twee en een half jaar geleden begon Annemieke te werken voor Visit Brugge. Op die manier werd ze van bij het prille begin betrokken bij het project van Toerisme Vlaanderen. “Net zoals vele andere buurtbewoners hebben we een koertje, geen tuin. Voor ons mag de tuin best wel een rustige koesterplek blijven. In de abdij hangt nu nog steeds de sfeer van toen de zusters er nog waren. Je voelt nog hoe ze geleefd hebben. Het zou mooi zijn om dat te behouden, waarmee ik niet wil zeggen dat je alles moet houden zoals het was. Ruimte voor nieuwe invulling moet er zeker zijn, maar binnen een kader dat past bij de plek. Ik zie een mooie match tussen initiatieven van lokale ondernemers, een plek waar wij als bewoner trots op zijn en een uniek stuk erfgoed waar bezoekers – niet alleen een nichepubliek, maar ook jongeren en gezinnen met kinderen – een verborgen parel in Brugge kunnen ontdekken.”

Experten stellen het wensbeeld scherp

e grootschalige bevraging van duizenden bezoekers tijdens ‘het zomert in de Tuin van Heden’ en de verwerking van die visies in het toekomstlabo leverden een voldragen oogstrapport op met een wensbeeld, voorwaarden en mogelijke voorstellen voor een nieuwe toekomst. Om alles nog scherper te formuleren, deden we opnieuw een beroep op de co-creatieve kracht van een team van vijftig deskundigen met verschillende expertises. Zij verkenden, verdiepten en verrijkten alles en legden de basis voor de inhoudelijke transitie naar de toekomst.

Inhoud De transitie naar een nieuwe inhoud – architecten hebben het over een nieuw ‘programma’ – voor de Sint-Godelieveabdij, is als het weven van een wandtapijt: een mooie, maar complexe klus. De garen die we met een lemniscaatbeweging bij elkaar brachten: de visie van ‘de mensen’, die moet aansluiten bij het roerende en immateriële erfgoed en haalbaar moet zijn in het onroerende.

Wensbeeld /50 Transitie naar een nieuwe toekomst /53 Van voorwaarde naar doel /54 Een plek van zin-vinding /57 Hoe zou het zijn /58 Bezoekers uit het buitenland ervaren hier wat Reizen naar Morgen betekent /79

Wensbeeld Lara Taveirne & Kristof Lataire

STILTE

ORA

In een wereld waarin alles en iedereen in beweging is, weten we soms niet meer waar we halt moeten houden. De zusters zijn verdwenen, maar de stilte die ze hebben achtergelaten is heilig en beschermd. De bezoeker en bewoner van Brugge komt hier om te verstillen, stil te vallen, stil te staan. De Sint-Godelieveabdij is een luwteplek, een schuiloord waar we in alle rust naar onze eigen hartslag kunnen luisteren om er zeker van te zijn dat we er nog zijn. Een plek waar we stilvallen, maar niet per se stil zijn. Het is een stilteplek die tegelijk een spreekplek is. Een plaats om in dialoog te gaan met iemand of iets. Die zorgt voor verschillende stiltes bij mensen, inspirerende stilte, verontwaardigde stilte of twijfelende stilte.

De zusters leefden naar de leefregels van de Heilige Benedictus (480-547), de man die het woord ‘eenvoud’ heeft opgeblonken. Hij zag heil in een nederig leven, zachtmoedig voor jezelf en de ander, met de voeten in de aarde, verbonden met de natuur. Zijn bekendste leefregel: bid en werk, werd altijd beter onthouden in het klinkende Latijn: Ora et Labora. Dat bidden zijn velen van ons intussen wat verleerd. Wel raken we nog steeds de weg kwijt. En onze kluts, die was al een tijdje zoek. We raken van het pad af. Het spoor bijster. In de war of in de put. We zijn het noorden kwijt, weten niet meer in welke richting te knielen of te danken. En niemand die ons kan zeggen waar we de rust kunnen vinden waar ons hoofd zo om schreeuwt. De Sint-Godelieveabdij moet een plek blijven die een meerwaarde kan brengen in de zoektocht naar betekenis, rust, verbinding, spiritualiteit. Wat mensen vandaag vooral ‘bezinning’ noemen. Ora als het zoeken naar betekenis in een verscheidenheid aan vormen.

BEWAREN (EN HERWAARDEREN) De abdij is meer dan de gebouwen, de glas-inlood-ramen, de schilderijen aan de wand. Het is ook het mandje wasknijpers dat in het werkhok is blijven staan, de geur van de kruidentuin zoals beschreven in het dagboek van de abdis, het vergiet met het gelijmde handvat, de zwart-witfoto waarop we de zusters met een ongemakkelijke glimlach zien poseren in de binnentuin, de verhalen die mondeling zijn overgeleverd, de zwijgzame voorwerpen die eerlijk getuigen van dagelijkse gebruiken, rituelen en tradities. Al die zaken opgeteld, de ziel van het klooster, moet zichtbaar blijven. Het verhaal van deze bijzondere plek mag niet overschreven worden, hooguit herschreven. Niet herbestemmen, wel herwaarderen naar het ‘nu’. Naar vandaag.

ET LABORA De handen van de zusters lagen niet altijd gevouwen in hun schoot, die handen waren even vaak ijverig aan het werk. Volgens Benedictus was handenarbeid heel belangrijk. De zusters waren in de weer in de boomgaard en in de moestuin. Er was bedrijvigheid in het naaiatelier en in de keuken. Dit verhaal van duurzaamheid en ambacht verlangt naar een bloeiend vervolg. Vergeten groenten kunnen niet wachten om weer in herinnering gebracht te worden. In de keukens moeten weer potdeksels opgetild worden. Hoe mooi zou

het zijn als in de naaiateliers weer trots creaties in de lucht werden gestoken. In de moestuin komt een groot bord: Stilte! Hier wordt gewerkt. Hier wordt gebloeid. Hier groeit men.

Op grote gebouwen hangt vaak een klein, groen plaatje waarop een groepje mensen staat afgebeeld, op een kluitje bij elkaar. Dat bord geeft aan waar je in geval van nood terecht kan. In ons leven missen we weleens zo’n bordje. Een plek om samen te komen.

CARITAS Op een oude prent staat een zuster afgebeeld met een arm weesje aan de hand. Op een andere steekt ze een lepel soep in de mond van een zieke. De wereldse liefde hebben de zusters ingeruild voor naastenliefde, caritas: zorgzaamheid en liefdadigheid. Het klooster moet een veilige haven blijven voor kansengroepen. Voor mensen die in een andere taal denken, of in een land geboren zijn waar de zon in andere kleuren ondergaat. Voor zij die met hun gat naast de boter gevallen zijn. Of in een lichaam dat niet zo moeiteloos vooruitgaat. Of met een hoofd dat weleens te zwaar weegt. De poorten van de Sint-Godelieveabdij staan voor iedereen even wijd open. Hier veegt niemand de voeten met de WELKOM-mat!

GENEREUZE RUIMTE Alleen in de kapittelzaal en in de kerk golden vroeger de stilteregels niet. Al biddend zochten de zusters in de kapel naar verbinding met elkaar en de gemeenschap en in de kapittelzaal werd en plannen gesmeed en vergaderd. Ook vandaag willen we in dialoog gaan met elkaar. Nadenken over de toekomst. Samen beitelen aan maatschappijbeelden. Dit moet een genereuze en ruimdenkende plek zijn die in zijn activiteiten zorgt voor overleg, debat en verdieping.

GASTVRIJHEID Het woord ‘slotklooster’ laat geloven dat het zonder grote sleutel niet toegankelijk is. Terwijl de Sint-Godelieveabdij altijd een missie van gastvrijheid heeft nagestreefd. Pelgrims op doortocht, zoekers, dolers, armen, zieken, zij die de laatste rechte lijn naar de dood niet alleen wilden belopen, allemaal vonden ze hun toevlucht in het klooster.

Het klooster wil mensen samenbrengen. Jonge en oude bewoners van de stad. Reizigers. Ondernemers. Buurtbewoners. Kunstenaars. Werkkrachten. Deze plek moet mensen en gemeenschappen herbergen. Wie in het klooster verblijft, die engageert zich voor een collectief project. Als passant, als artist in residence, als reiziger op zoek naar rust en verbondenheid of als ouder wordende kunstenaar, je stapt in het verhaal van de zelfvoorzienende gemeenschap. ‘Samen’ is het woord waar je allemaal individueel aan meebouwt.

MAAKPLAATS De abdij heeft een rijke traditie van ambachten en vakmanschap. Kunnen en kennen, in de grote weegschaal van de zusters wogen beide termen even zwaar door. Ze hadden de kennis om geneeskrachtige kruidenmengsels te kunnen brouwen, om religieuze gewaden te borduren. Kantklossen, brood en taart bakken, groenten inmaken, kaarsen maken. In hun zelfvoorzienende gemeenschap waren deze ambachten van groot belang. In het klooster hangt de rust en de inspiratie voor denkers en makers. Het klooster moet weer een broedplaats worden voor denkers, kunstenaars, makers. In de ateliers willen we opnieuw maak-en gistprocessen zien. Creëren, verzinnen, fabriceren, proberen, repeteren, opbouwen, afbreken, musiceren, schrijven, schrappen. Een kunstenaar die met passie aan het werk is, daar spatten de vonken vanaf. Bezoekers en bewoners mogen die vonkjes na afloop gratis in hun ogen mee naar huis nemen.

Ik zie het als een lemniscaatbeweging, een wevende heen-enweerbeweging tussen mens en inhoud waarbij elke beweging een stuk aan het toekomstverhaal toevoegt

Transitie naar een nieuwe toekomst

Het scharnierpunt tussen Mens (het vorige hoofdstuk) en Inhoud (dat hier begint) is geen horde die je lichtvoetig neemt. “Het is tenslotte én een afscheid en een nieuw begin tegelijkertijd”, zegt Kristof Lataire, projectleider van de Tuin van Heden. Het afscheid slaat op 400 jaar benedictinessen, maar ook heel concreet op het vertrek van de laatste zusters. “De kloosterdeur definitief achter haar dichttrekken, viel zuster Sabien, de laatste abdis, zwaar. Het was een proces dat gepaard ging met heel wat onzekerheden: ‘Blijft hier op een of andere manier een plek(je) voor ons?’ ‘Wat betekent het dat er nu bezoekers over de vloer zullen komen in ons huis waar we altijd gewoond en gewerkt hebben?’… Gelukkig schonken de zusters het vertrouwen in de wetenschap dat er iets goeds komt in en rond de Sint-Godelieveabdij. Iets nieuws, dat wel, maar met een meerwaarde voor de toekomstige bewoners en bezoekers.” Behalve de hartenwens van de benedictinessen, zijn er ook de toekomstwensen van de duizenden bezoekers – verfijnd en verdiept door de experten. Mensen bevragen is één, daar de best mogelijke toekomst uit kiezen en uiteindelijk voor een stuk letterlijk vastbetonneren is twee. “Altijd hoor je dat stemmetje dat zegt: gaat dat wel marcheren?”, zegt Kristof Lataire. “Ik zie het als een lemniscaatbeweging, een wevende heen-en-weerbeweging tussen mensen en inhoud waarbij elke beweging een stuk aan het toekomstverhaal toevoegt. Zo komen we tot een nieuwe inhoud, wat architecten benoemen als ‘het nieuwe inhoudelijke programma voor de site’. Op die manier herwaarderen we een erfgoedparel als de Sint-Godelieveabdij vanuit het juiste perspectief.”

Van voorwaarde naar doel & impact voor een nieuwe toekomst We zochten naar de rode draden doorheen de verhalen van de vele bewoners van Brugge en de bezoekers uit Vlaanderen. In de toekomst van de Sint-Godelieveabdij is het een wens dat… 1. … het religieus roerend, onroerend en immaterieel erfgoed ontsloten wordt en zichtbaar blijft, zodanig dat de ziel van de plek en de verwijzing naar voormalige plekhouders (zusters) ten volle aanwezig blijft. 2. … niet alle fysieke ruimte een invulling (inhoudelijke bestemming) krijgt, zodanig dat ruimten nog verwijzen naar de geschiedenis die ze met zich meedragen. 3. … er binnen de nieuwe werking gezocht wordt naar een betrokkenheid van kansengroepen zoals mensen met een beperking, migratieachtergrond of met een financiële drempel. Op die manier blijft de caritas-missie van de benedictinessen een blijvende plaats hebben op de abdijsite. 4. … gastvrijheid voorop staat, zodanig dat dit voelbaar is in de gemeenschap van bewoners, bezoekers en ondernemers die er langskomen of verbonden zijn aan de werking. 5. … er uitdrukkelijk wordt gekozen om het thema ‘zorg dragen’ voor bijvoorbeeld de plek, mensen, tradities… zichtbaar te maken, zodat het zorg dragen vanuit de voormalige plekhouders gerespecteerd blijft.

6. … er uitdrukkelijk wordt gekozen om te vertrekken vanuit tradities van de voormalige plekhouders en dit koppelen aan hedendaagse innovatie, zodanig dat innovatie vanuit traditie zichtbaar is. 7. … er plaats is voor het ontsluiten van kunst en cultuur, zodanig dat het meerwaarde brengt in de gemeenschap van bewoners, bezoekers en ondernemers die op deze plek komen. 8. … er plaats is voor de dialoog rond maatschappelijke thema’s (vrouw zijn, rouw, persoonlijke ontwikkeling, conflict…), zodanig dat de plek vanuit zijn kracht en verstilling ook hierin betekenis kan brengen. 9. … het een plek is voor iedereen, zodanig dat mensen er welkom zijn over talen en leeftijdsgrenzen heen. 10. … de bezoeker en/of bewoner iets kan nalaten op de plek, zodanig dat betekenis, vanuit die bezoeker en/of bewoner, kan worden doorgegeven aan de gemeenschap of de plek zelf. 11. … de plek gepositioneerd wordt als rustpunt (en luwteplek) in de stad, zodanig dat bewoners en bezoekers weten dat je er (in ontmoeting met anderen) kan stilvallen, jezelf kan verdiepen en kan ontdekken wat op deze plek verborgen bleef.

12. … de plek een hefboom is voor het samenbrengen van de buurt rond de abdij, zodanig dat de noodzaak om elkaar te ontmoeten in de buurt gerealiseerd kan worden. 13. … er een zoeken broedplaats is voor spiritualiteit met als inspiratie de Benedictijnse spiritualiteit van de voormalige plekhouders, zodanig dat op een hedendaagse manier bezoekers en bewoners op zoek kunnen gaan naar hun eigen spirituele grondstroom. 14. … ecologische duurzaamheid voorop staat, zodanig dat bezoekers en bewoners reflecteren over dit thema vanuit de tradities en de hedendaagse realiteit.

15. … het ambachtsverhaal van de plek en het Brugs vakmanschap zichtbaar wordt gemaakt, zodanig dat bezoekers en bewoners aangesproken worden op de rijke geschiedenis en tradities in ambacht en vakmanschap. 16. … de plek mensen en gemeenschap herbergt zodanig, dat bezoekers en/of bewoners kunnen toetreden tot de gemeenschap of verbonden worden op de plek met haar voormalig gemeenschapsleven. 17. … bezoekers en bewoners (samen) kunnen creëren in combinatie met stilvallen, verstilling opzoeken en/of verdieping, zodanig dat men terug (samen) verbonden kan worden op Ora et Labora en de tradities van de plek.

Zoals kardinaal Danneels zei: ‘Schoonheid verheft de mens.’ Met andere woorden, alles wat de mens verheft, is een manier om de herbestemming vorm te geven

Een plek van zin-vinding

ls overste van de apostolische congregatie Zusters van de Bermhertigheid Jesu stak ze met haar medezusters bij tijd en wijle de spoorwegtunnel onder om te vergaderen bij hun geloofsgenoten in de Sint-Godelieveabdij. “Zo leerde ik zuster Sabien, de laatste abdis, en de enkele andere zusters persoonlijk kennen”, zegt Mieke Kerckhof, bisschoppelijk gedelegeerde voor het Godgewijde leven in het bisdom Brugge. “Ook al vertrokken de zusters samen naar Huize Vogelzang en bleven ze op die manier toch een beetje een gemeenschap, het vertrek viel hen zwaar. Vergelijk het gerust met het rouwproces van een ouder echtpaar dat de vertrouwde thuis moet inruilen voor een woonzorgcentrum.” Strikt genomen had het bisdom Brugge aan de zijlijn kunnen blijven staan bij de zoektocht naar een nieuwe toekomst voor de Sint-Godelieveabdij, stelt Mieke Kerckhof vast. De erfpacht van de site zit tenslotte bij Toerisme Vlaanderen. “De waardering dat de religieuzen mee betrokken werden als een van de doelgroepen, is dan ook des te groter. We gingen graag in op de uitnodiging om onze stem te laten horen. Ik vind het erg bijzonder dat men inspraak geeft aan de vele betrokken partijen om te komen tot een breed gedragen project. Want ook voor mensen die niet gelovig zijn, is dit hun kerk, hun abdij.”

Stemt eveneens tot tevredenheid, misschien zelfs opluchting: “Van bij het begin gaf Toerisme Vlaanderen aan niet puur commercieel te denken en in het spoor van de traditie een eigentijdse combinatie te zoeken van nieuwe activiteiten en een stilteplek. Idealiter ligt elke herbestemming in de lijn met de oorsprong van religieus erfgoed, maar we moeten dat breed zien. Of zoals wijlen kardinaal Godfried Danneels zei, ik parafraseer: ‘Schoonheid verheft de mens.’ Met andere woorden, alles wat de mens verheft, is een manier om de herbestemming vorm te geven.” “In ons drukke leven gaan velen op zoek naar plekken van verstilling en spiritualiteit. Naar locaties waar je eens rustig kunt nadenken, waar je durft stil te vallen. Plekken van zinvinding. Wel, kloosters en abdijen waren en zijn dat per definitie. Ook al kun je dat nu benaderen vanuit verschillende levensbeschouwingen, het zou mooi zijn mocht de christelijke dimensie behouden blijven op bijzondere plekken zoals de kerk. Hier en daar blijft er best een plek van gebed ook als een plaats waar mensen kaarsjes kunnen laten branden, want dit gebaar van verbondenheid blijft ook vandaag voor velen zijn waarde behouden.”

Hoe zou het zijn Hoe zou het zijn… … mochten we van de abdijtuin een MEEWERKPLEK maken? Mensen werken er samen aan het kweken van groenten, fruit, kruiden, bloemen en het bereiden van voedsel. … mochten we van de abdijtuin een PROEFPLEK maken? Je proeft er van de zelfgekweekte groenten, het zelf gebrouwen bier of de zelfgebakken taarten op een luwteplek in de tuin. Je voelt je verbonden met de traditie van de ‘zelfvoorzienende gemeenschap’ van de Benedictinessen die bijna vierhonderd jaar hebben geleefd op deze plek. De voedselbronnen die jaren op de plek voorzien werden, worden terug opnieuw geteeld op de abdijsite. • Er is een uitgestrekte moes-, kruiden- en bloementuin naast de abdij. Wie de tuin bezoekt, ontdekt het ambachten vakmanschap van landen tuinbouw op de abdij. We vertellen over de betekenis van de moes-, kruiden- en bloementuin voor de zusters: het werken in de tuin als bron van contemplatie, spiritualiteit en verstilling. • We bekijken het toekomstgericht. Er wordt geëxperimenteerd met nieuwe vormen van landen tuinbouw. We denken aan de teelt van eetbare bloemen, verfplanten, kruisingsexperimenten met bloemen en planten, verticale stadslandbouw… • De tuin wordt professioneel gerund. Vakmanschap primeert. Het telen van groenten, fruit en andere gewassen gebeurt door een professionele landen/of tuinbouwer omringd door (jonge) vrijwilligers met groene vingers en er wordt samengewerkt met kansengroepen (groene zorg). De tuin ontsluit niet enkel het verhaal van de tradities van de abdijsite met zijn voormalige plekhouders. Er is een duidelijke verwijzing naar andere tuinen,

groeninitiatieven, landen tuinbouwactiviteiten verbonden aan de korte keten in Brugge of het Brugse ommeland. De producten uit de tuin worden verkocht in het abdijpunt (cfr. Abdijpunt) of verwerkt in abdijkeuken (cfr. Abdijkeuken). • Er zijn bijenkorven in de tuin. Je ontdekt het verhaal van de zuster-imker en leert honing slingeren. De honing is te koop in het abdijpunt (cfr. Abdijpunt). • De zusters kweekten ook hun eigen vee. Dit voorzien we voorlopig niet op de site maar we vertellen wel het verhaal van het vee houden van de zusters. • Je voelt het erfgoed als je door de prachtige tuin wandelt of plaatsneemt op één van de luwteplekken in de tuin. Je kan even stilvallen. Jezelf verdiepen in een boek dat je ontleent in de deelbib, buiten in de tuin of binnen in het abdijpunt. De tuin is ook een echte ontmoetingsplaats. Er is een lange picknicktafel waar je je picknick van thuis of van het abdijpunt kan verorberen. Bij frisser weer, neem je plaats in de serre. Beide zijn perfecte ontmoetingsplaatsen voor groepen of voor het organiseren van (kleinere of kleinschalige) evenementen en activiteiten. Je kan ook, in de grote tuin, zelf een plekje uitkiezen met je picknickdeken van thuis of de beschikbare dekentjes van het abdijpunt. Overal in het groen, krijg je het verhaal van het buitenleven van de voormalige plekhouders, de zusters. • De abdijtuin is op bepaalde plaatsen ook een ‘pluktuin’ voor bezoekers. Je wordt uitgenodigd om zelf je kruiden-, bloemen en/of groenten te telen. • De abdijtuin kan je bereiken via de poort te hoogte van de Boeveriestraat, maar je kan ook binnen via de deurtjes die openstaan langs de lange abdijmuur.

LABORA Het ambachtelijke aspect van de Godelieveabdij vertaalt zich in activiteiten binnen en buiten. In de keuken wordt met de oogst uit de kloostertuin en de boomgaard voor de religieuze gemeenschap gekookt. Geschreven bronnen zoals de receptenboekjes en de rekeningenboekjes getuigen over wat de zusters klaarmaakten in de keuken. In de tuinen van de abdij werkten de zusters in de moestuin en zorgden ze voor de bijen. Ze kweekten er kleinvee en onderhielden de boomgaard. Nog steeds zijn er bijenkorven aanwezig. Een eenvoudig plan met de aanplanting van de boomgaard werd bewaard. De bijen worden niet enkel gekweekt voor de lekkere honing en als basis voor de lekkere mede, maar ook voor de symboliek van de kloostercommunauteit die leeft als een bijenvolk onder het gezag van hun bijenkoningin, de abdis.

ORA De stilte, de gebarentaal en het getijdengebed staan in het teken van het contemplatieve leven van de zusters. Het getijdengebed bestaat uit verschillende momenten doorheen de dag waarop de zusters samen kwamen om te bidden. Elk tijdstip werd aangeduid met een andere term zoals de completen, de metten en de lauden. De zusters van de Godelieveabdij volgden de heiligenkalender van de Benedictijnen dat onder meer de keuze van de psalmen, dit zijn religieuze liederen, bepaalde. Men kan op een spirituele manier omgaan met eender welke vorm van tuinieren. Er bestaat een spiritualiteit van het telen in het algemeen. Het koesteren van de verbazing en bewondering voor het wonder van het zaad dat de aarde vruchtbaar maakt en voeding schenkt.

Herwaarderen van erfgoed ligt altijd wat gevoelig Hedwig Truyts (zie p. 299) 59

Hoe zou het zijn… … mochten de BAKOVEN EN ROSMOLEN, waar vroeger het graan tot meel werd gemalen, vrij te bezoeken zijn? Een professionele bakker zorgt elke dag voor vers brood en gebak. Je ontdekt hoe de zusters brood en taarten bakten volgens hun traditionele recepten. Je ontdekt de ambacht en de innovatie van het bakken. Het brood en de taarten proef je in het abdijpunt (cfr. Abdijpunt). De mensen die verblijven op de abdijsite (cfr. Abdijlogies) krijgen de dagverse producten aangeboden.

De rosmolen uit 1640 waar het meel werd vermaald is er niet meer, net zoals de 17de-eeuwse bakoven is verdwenen. De oude keuken (17de eeuw) en de meest recente keuken (1926) zijn nog aanwezig. In de keuken bakten de zusters dagelijks hun eigen brood, maar ook taarten voor verkoop. Een veel voorkomend gebak was ‘lijfcoecken’, een peperkoek van roggemeel. Bovendien staan de zusters tevens bekend voor het bakken van hosties. In de collectie van de abdij bevinden zich de stempels waar men de hosties mee maakte. De recepten voor zoete bereidingen staan in de receptenboekjes uit de eerste helft van de twintigste eeuw.

Hoe zou het zijn… … mocht DE BROUWERIJ waar de zusters tot 1830 zelf hun bier brouwden terug actief zijn als microbrouwerij? Je maakt kennis met het ambacht, het brouwproces van toen en nu. Je ontdekt het verhaal van het bierbrouwen binnen de tradities van de vele abdijen en kloosters in Vlaanderen maar leert ook over de huidige innovaties. De brouwerij is vooral gericht op het tonen van een brouwproces, eerder dan op het maken van grote hoeveelheden bier.

De brouwerij dateert uit 1640, maar is nu verdwenen. In het archief van de abdij wordt een recept bewaard van het bier dat ze brouwden. Ingrediënten zijn onder andere ‘appelsienschillen’, koriander, hoppe en anijs. Ze lieten het alcoholvrije bier op de site brouwen.

Hoe zou het zijn… … mochten we opnieuw een ACTIEVE ABDIJKEUKEN hebben? De voormalige imposante keuken uit 1643-1645 is sinds lange tijd niet meer actief, maar de monastieke keuken uit 1926 werd gebruikt tot eind 2013. Deze keuken met de aanpalende ruimten is, na de aangepaste architecturale ingrepen, opnieuw in gebruik. • Er is een keuken waar je de traditionele gerechten van de zusters klaarmaakt in groep. Er wordt gekookt met de producten van de site, Brugge of het Brugse Ommeland (korte keten). In deze keuken worden ook de maaltijden bereid voor de abdijlogies. (cfr. Abdijlogies) • Naast de keuken waar je als groep terechtkan, is er ook een keuken waar professionals, zoals gerenommeerde of pas afgestudeerde chefs experimenteren. ‘Innovatie vanuit traditie voor het gastronomische’ krijgt er een plek. Je kan als bezoeker letterlijk binnengluren. Slow food staat in deze keuken centraal. Men kookt met ingrediënten van de abdij, Brugge of het Brugse Ommeland (korte keten.) • De voormalige oude abdijkeuken, die volledig bekleed is met Delftse faiencetegels uit begin achttiende eeuw, is een ontmoetingsplaats voor deelnemers aan een kook- of eetactiviteit. Het is ook de plaats waar het ontbijt of het buffet opgesteld staat voor de gasten die verblijven in de abdij. (cfr. Abdijlogies) Het is ook een plaats waar je in kleine groep kan eten. • De voormalige abdijrefter is de plaats waar bezoekers, logies of groepen die genoten hebben van workshops, eten wat klaargemaakt is in de abdijkeuken. Dit kunnen hun

Er is nog heel veel mogelijk met ons rijke patrimonium. Niet zelden sta ik te kijken hoe architectenbureaus erin slagen om te verrassen Aagje Vanwalleghem (zie p. 11)

eigen gerechten zijn of een maaltijd die geserveerd wordt voor abdijgasten. (cfr. Abdijlogies) Ook kunnen de bezoekers in deze refter proeven van de gastronomische experimenten van de chefs. • In de abdijkelders onder de refter en de keukens ontdek en proef je wat volgens de traditie bewaard werd in abdijkelders. Je maakt er kennis met bewaarprocessen van vroeger en nu. Denk aan de kazen, bieren, en zelfs wijnen uit Vlaanderen. Als groep kan je er terecht om er te proeven. Eenvoud, soberheid en seizoensgebondenheid zijn de kenmerken van deze kloosterkeuken. Men probeerde zelfvoorzienend te zijn door te leven van de oogst van eigen moestuin, kruidentuin en boomgaard. Een bescheiden boerderij met kleinvee leverde onder andere melk. De Godelieveabdij kende een aantal typische reftergebruiken. Zo was er versterving, een vorm van vasten, waaronder ‘refterpenitenties’. Deze laatste was een soort boetedoening waarbij men geknield at of eten bedelde bij de medezusters. ‘Satisfactiones’ of genoegdoeningen waren sancties voor het breken of morsen. Na het tweede Vaticaans Concilie werden deze gebruiken afgeschaft. Het eten van de maaltijd was gereglementeerd en werd bepaald door de lezing en goede ta-

felmanieren zoals het wachten met eten tot de abdis begint. Er was een strikte taakverdeling: de servatrix diende op en ruimde af, de lectrix las voor. Dit was gangbaar tot in de jaren 1970. Dienstborden en aankondigingsborden met gebeden maken deel uit van het patrimonium van de zusters. Tot in 1965 serveerder men nog een maaltijd voor een zuster tot dertig dagen na haar dood wat vermeld wordt in archiefdocumenten. In de tuin kweekte men medicinale kruiden die zuster Verhaeghe verwekte in bereidingen. De lijst van deze kruiden uit 1970 wordt bewaard in het archief, alsook een wit-blauwe apothekerspot. Er was ook een keukenbibliotheek en een boekenkast voor de refter in de abdij aanwezig. Op de site wordt onder andere een tinnen bord bewaard, alsook recenter keukengerei dat de zusters dagelijks gebruikten. De oudste keuken kwam er in de zeventiende eeuw, de nieuwe keuken in de aanpalende ruimte in 1926. Met de nieuwe keuken hoopte men jonge mensen aan te trekken. In bepaalde bijbelverhalen spelen eten en de tafelgenoten een belangrijke rol. De symboliek van Het Laatste Avondmaal, het vasten, de Witte Donderdag, het delen en vermenigvuldigen van brood en de eucharistie zijn aanwezig in het dagelijkse kloosterleven en geven er een unieke geladenheid aan.

Hoe zou het zijn… …mochten we mensen terug in gemeenschap laten verblijven in de ABDIJLOGIES? Wie verblijft in de abdij kiest voor meer dan louter logeren in Brugge. Je kiest bewust voor een sober en eenvoudig verblijf waar gastvrijheid, verstilling en verdieping voorop staan. Je komt terecht in een gemeenschap met andere gasten. Je bent niet zomaar een klant, maar verblijft in een huis van gelijkgestemde pelgrims of nomaden. Binnen een zekere vastgelegde dagorde staat de ontmoeting tussen de verschillende gasten voorop.

Je bent vrij om mee te werken aan de activiteiten in de tuin of de ateliers. Je kan ook een eigen programma volgen tijdens je verblijf zoals het schrijven van een boek of het componeren van een sonate. De logies worden gerund door jonge toerismeondernemers in opleiding die willen ervaren hoe ze hun toekomstige klanten kunnen ontvangen in een verblijf dat Reizen naar Morgen hoog in het vaandel draagt. We connecteren met de abdijlogies op netwerkpen verbonden aan Compostella, walks of wisdom…

De zusters van de Godelieveabdij sliepen in cellen op de eerste verdieping. Zij zijn echter niet de enigen die overnachtten binnen de abdijmuren. Alleenstaande dames verbleven in de abdij. Zij volgenden het kloosterregime, maar hadden beperkt contact met de zusters. Kort na 1830 kiezen de kloosterlingen echter opnieuw voor het slotleven. Deze noemde men tafelierighen of commensalen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog bezet het leger de Godelieveabdij en richt er een tijdelijk hospitaal in. Na 1954 wordt een paeda voor studerende meisjes in het klooster ingericht.

Hoe zou het zijn…

Als we de bezoekers vroegen naar hun ideeën, waren die onderbouwd en zeker niet altijd voorspelbaar Veerle Viaene (zie p. 27) 64

… mochten er ateliers zijn voor KUNSTENAARS, MAKERS & WETENSCHAPPERS ‘OP RUST’? De kunstenaars, makers en wetenschappers verblijven in een co-housing in de buurt van de abdijsite. Voor de musicus, de beeldhouwer, de schilder, de wetenschapper of de schrijver is de abdij een broed- en creatieplek. Ook is het een ontmoetingsplek voor jonge kunstenaars, makers of wetenschappers die leren van diegene met een rijke geschiedenis. De ateliers (cfr. Abdijateliers) vormen een plek om op eigen tempo te creëren. In de kerk,

pandgang, kamer van de abdis of kapittelzaal tonen en delen ze hun werk met de bezoeker. Het Cultuurzorghuis ligt in de lijn van de traditie van de zusters om de zorg op te nemen voor bepaalde groepen.

Bijzondere momenten vierden de zusters met een voorstelling, vaak van een heiligenleven, of muzikale omlijsting. Dat kon een jubileum, een bijzondere feestdag of het naamfeest van de abdis zijn. Zo kreeg de jongste zuster de rol van Moeder Overste op 28 december, het feest van de Onschuldige Kinderen. In het archief wordt een foto van verklede zusters bewaard. De Godelieveabdij is een slotklooster, wat betekent dat een zuster slechts eenmaal door de poort gaat en zo voorgoed het wereldse leven de rug toekeert. Het leven van de zusters speelt zich af binnen de kloostermuren, waar ze oud worden, sterven en ook begraven worden.

Hoe zou het zijn… … mochten de abdijkerk, de kapittelzaal, kamer van de abdis en de pandgang een GENEREUZE RUIMTE zijn een plek waar verbinding en dialoog voor een wereld in beweging centraal staat? Deze plekken waar diverse levenswijzen en -visies elkaar ontmoeten. Het zijn ‘sterke plekken’ waar we tot verdieping en verbinding kunnen komen. Waar de plek, de activiteit en de ontmoeting mensen raken en hen aanzet tot actie en engagement. De genereuze ruimten vertrekken vanuit de gedachte dat ieder moment spirituele potentie in zich draagt. Het zijn ruimtes die mensen zowel in beweging willen brengen als stil laten staan. In deze ruimten wordt het binaire denken opengevouwen om net de rijkdom aan gradaties die het leven te bieden heeft, zichtbaar te maken. Het is de generositeit van de abdijkerk, de kapittelzaal, kamer van de abdis en pandgang die ruimte kan bieden voor betekenisvolle activiteiten en ontmoetingen. De betekenis kan worden bewerkstelligd door de tijdelijke ruimtelijke interventies die een context creëren waar interactie tussen mensen gestimuleerd wordt en

telkens nieuwe inzichten kunnen groeien. Het zijn interventies die verder bouwen of rekening houden met de ziel van de abdij en de bezieling van zijn voormalige plekhouders. Heel concreet kunnen activiteiten uiteenlopend zijn, maar hebben ze telkens een participerende of co-creatieve context. Dit kan kunst- en cultuur zijn of een vorm van presentatie waarbij er in interactie wordt gegaan met de aanwezigen. Denk maar aan open repetities van vocale- of strijkersensembles. De musici resideren voor een bepaalde periode in de abdij of zijn structureel verbonden aan een samenwerkende partner van de abdij. Men is niet gebonden aan een specifiek repertoire, maar gezien de ziel van de plek en de band met het religieuze leven besteden we extra aandacht aan de Vlaamse polyfonie. Een ander voorbeeld kan een tentoonstelling zijn van hedendaagse werken die, zoals historische religieuze kunst, de bezoeker inspireren en de dialoog aanwakkeren, daarbij vertrekkend vanuit spiritualiteit, zingeving en levensbeschouwing. De dialoog kan je als groep ook zelf organiseren. Je eigen programma moet een relatie hebben met de ziel van de plek en het narratief van de volledige site. Hierbij staat respect tegenover de sacraliteit, stilte en rust voorop. Dit kunnen bijvoorbeeld lezingen, workshops, jureringen of masterclasses zijn. We streven naar maximale publieke activiteiten in een participerende context met bezoekersen/of bewoners uit Brugge. In het gebruik van de genereuze ruimte is er aandacht voor kinderen en jongeren. Activiteiten en betekenisvolle ontmoetingen voor kinderen en jongeren krijgen hier een plek. We denken naast de studieplekken tijdens examenperiode ook aan tijdelijke pop-up activiteiten die dialoog bij hen bewerkstelligt.

Ook voor mensen die niet gelovig zijn, is Sint-Godelieve hun kerk, hun abdij

De beste manier om erfgoed te bewaren is het opnieuw te laten gebruiken, terwijl je ervoor zorgt dat het nog altijd betekenis heeft

Mieke Kerckhof (zie p. 57)

Sara Vermeulen (zie p. 285)

Een genereuze ruimte is een plek die mensen zichzelf laat overstijgen. • Een genereuze ruimte biedt een thuis aan haar bewoners en bouwt mee aan een betere wereld. • Een genereuze ruimte is tastbaar in haar schoonheid en mysterieus in haar gelaagdheid. • Een genereuze ruimte geeft wat ze kan geven, vrij van voorwaarde of gevolg. Een genereuze ruimte ontstaat vanuit vertrouwen. • Ze omarmt je teder en prikkelt uitdagend. • Ze biedt ons ruimte voor ontmoeting en vermengt onbevangen. • Ze is een ode aan het leven en beweegt vrij. Een genereuze ruimte groeit met verbeelding. • Ze bedenkt het onmogelijke en leeft zich in. • Ze verruimt het veld van kansen en springt ver. • Ze ontbloot meer lagen en graaft diep.

Een genereuze ruimte streeft naar verwevenheid. • Ze depolariseert de uitersten en opent nuances. • Ze ontrafelt conflicten en leert bij van de verschillen. • Ze verbindt raakpunten en geniet van de gelijkenissen. Een genereuze ruimte is een plek die mensen in beweging brengt. • Ze blikt dankbaar terug op wat voorbij is op zoek naar de essentie. • Ze beleeft ten volle wat nu is op zoek naar interactie. • Ze kijkt hoopvol uit naar wat komen kan op zoek naar perspectief.

DE GENEREUZE RUIMTE, EEN VERWEVEND CONCEPT VOOR EEN WERELD IN BEWEGING Het concept ‘genereuze ruimte’ is ontstaan vanuit een uitwisseling van inzichten uit wetenschappelijk onderzoek, concrete ontwerpopdrachten en persoonlijke ervaringen. En vooral: het vertrekt vanuit een grote nieuwsgierigheid én vertrouwen in wat de toekomst ons kan brengen. Het concept van de genereuze ruimte is van de hand van Tom Callebaut. Zijn manifest verdiept waar de ruimtes voor staan. De abdijkerk blijft de ruimte waar jaarlijks op 6 juli de verering van Sint-Godelieve plaatsheeft en zal niet ontwijd worden.

Sociale gebruiken rituelen en vieringen structureren het dagelijkse leven en markeren mijlpalen in een mensenleven. De heilige Godelieve inspireerde devotionele praktijken zoals de Godelievedagen die bestonden uit negen dagen (novenen), acht dagen (een octaaf) of drie dagen (triduüm). In het archief bevinden zich affiches die het verloop van deze devotionele praktijk duiden, waarvan de meest recente teruggaat tot 1983. In de maand juli stond de het schrijn met een wervel van de heilige Godelieve de hele maand in de kerk opgesteld. Mensen kwamen er gunsten vragen en vulden er flesjes met het Godelievewater. Elk jaar organiseren de Vrienden van de abdij een viering voor de heilige. De reis naar Loreto, het huis van de Maagd Maria, is een geestelijke pelgrimage die zich uitte in extra gebedsmomenten tussen 28 augustus en 8 september. Vanaf 15 september ‘reisden’ de zusters in gedachten elf dagen terug. Een nota uit 1965 over dit gebruik bevestigt het bestaan ervan.

In de collectie van de Godelieveabdij wordt een vijftiende-eeuws kerstwiegje bewaard. De zusters schommelden tijdens de kerstperiode het wiegje. Het was een devotionele praktijk om het goddelijk kind op spirituele wijze lief te hebben. In de Godelieveabdij werden de processies binnen de kloostermuren gehouden. De processies liepen vaak parallel met het kerkelijk jaar en vonden plaats op mariale feestdagen. Er vonden processies plaats op 2 februari (Lichtmis), Heilige Bloeddag, Feest van Sint-Godelieve en op 15 augustus (Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart). Een zeldzame vaandel uit 1542, een processiekruis maken deel uit van de collectie van de abdij. Als onderdeel van het getijdengebed vonden ook dagelijkse processies plaats waarbij de zusters in groep naar de kerk wandelden. De zusters openden hun kerk ook voor wie Sint-Godelieve wou aanroepen. In de zestiende eeuw ontvingen ze als dank een votiefportret van Joanna de Labaye die dankzij de tussenkomst van Godelieve was genezen. De kapittelzaal is een plek van dialoog en ontmoeting. De kloosterlingen komen er op geregelde tijdstippen samen om de organisatie van het dagelijks leven in de gemeenschap te bespreken en te plannen. De kapittelzaal wordt ook gebruikt voor het geven van onderricht of om samen te bidden. Deze deelruimte hanteert het sociologisch horizontaal, democratisch organisatieprincipe. In het kapittel kwam iedereen aan bod. Bij een stemming had elke zuster één stem.

Tijdens de kersttijd werd de ‘geestelijke kribbe’ beoefend vanaf 30 november tot de vooravond van Kerstmis. Dit werd gezien als spirituele voorbereiding op de geboorte van Christus. Een schriftje in het archief beschrijft deze gebeurtenis.

Hoe zou het zijn… … mocht het ABDIJPUNT een gastvrije ontmoetings- en ontdekkingsplek zijn voor bezoeker en bewoners? Het is een bijzondere en sprekende plek waar je de rijke geschiedenis ontdekt in combinatie met de mogelijkheid om producten van de versmarkt of ambachtelijke artikelen en creaties te kopen. Dit zijn producten en artikelen uit de abdij, Brugge of het Brugse Ommeland.

Nederlandse litanieën, dit zijn gebeden in de vorm van een aanroeping. Ze waren ook bekend voor hun taarten die op bestelling en aan de buurtbewoners werden verkocht. Ongetwijfeld ontvingen de zusters ook (geldelijke) giften en schenkingen van weldoeners of als bedanking.

Het abdijpunt ademt traditie en een authentieke sfeer uit waarbij de bezoeker het religieuze leven en de oorsprong van de ruimte ontdekt waar hij binnenstapt. • De oogst uit de omwalde moestuin van de abdij is er te koop. Verschillende producten zijn al verwerkt in klaargemaakte gerechten. Sommige volgen de traditionele receptuur, terwijl andere met een innovatieve twist zijn bereid. • Je kan er producten kopen die gemaakt zijn in de ateliers (cfr. Abdijateliers) maar ook gepassioneerde en gedreven makers uit Brugge of het Brugse ommeland bieden er hun ambachtelijke producten aan. Het netwerk van Handmade Brugge is hierin een partner. • Ook verdieping kent een plaats in het abdijpunt. Boeken, podcasts, muziek… waarmee je je spiritueel kunt verdiepen kan je hier aanschaffen en meteen ontdekken in een van de zit- en rustplaatsen. Denk maar aan de plaats waar de boeken staan die honderden jaren oud zijn. • Op de markt kan je een picknickmand vullen om op een plekje in de tuin te picknicken. (cfr. abdijtuin) De abdij ontwikkelde ook een beperkte commerciële activiteit. Ze verkochten een religieus geïnspireerd aanbod. Tot in de jaren 1950 verkochten ze Godelievekoordjes, Godelievewater en ex voto’s. In het aanbod zaten ook medailles en Franse en

Voor alle partijen maken we met factuele gegevens de toekomstvisie financieel inzichtelijk Tristan Dhondt (zie p. 255)

Voor ons mag de abdijtuin best wel een rustige koesterplek blijven Annemieke Demuynck (zie p. 45)

Hoe zou het zijn… … mocht er vanuit de traditie van de zelfvoorzienende gemeenschap ATELIERS VOOR AMBACHTEN EN VAKMANSCHAP plaatsvinden? Elke dag zijn gepassioneerde en gedreven makers aan het werk in de ateliers in de boerderij en de aanpalende loodsen. Ze vormen een broed- of creatieplek voor ambachtslieden, hedendaagse makers, kunstenaars. Tijdelijk een werkplek huren behoort tot de mogelijkheden.

‘Virgo Virginum’ was het atelier waar de zusters liturgische gewaden herstelden, naaiden en borduurden, maar ook wasten. Deze handenarbeid werd gezien als een afwisseling met het bidden waarbij het werk als een vorm van gebed wordt ervaren. De linnenpers staat nog in de abdij. De zusters schreven brieven met zelfgemaakte inkt. Een recept voor de inkt is bewaard in het archief.

Er is een duidelijke link naar de Benedictijnse spiritualiteit waar de oefenplaats tussen de spiritualiteit en handelen voorop staat.

In het archief worden ook gietmallen voor ex voto’s bewaard. Mogelijks maakten de zusters zelf de ex voto’s, of lieten ze maken.

Wie de abdijsite bezoekt kan de makers aan het werk zien én sommige van hun producten kopen in het abdijpunt om de ervaring mee te nemen naar huis. De bezoeker kan echter ook zelf aan de slag wanneer hij in groep de abdij bezoekt en deelneemt aan masterclasses, workshops of cursussen.

De Godelieveabdij bezit ook een aantal devotieprenten en ingekleurde gravures met mannelijke en vrouwelijke heiligen. Men vermoedt dat deze werden ingekleurd door de zusters. In de collectie bevinden zich ook een aantal koperen drukplaten voor bedevaartprenten en bedevaartvaantjes. Applicatieprenten zijn tekeningen met oplegwerk van uitgeknipte stukjes stof. Een aantal exemplaren maken deel uit van de verzameling van de abdij en zijn wellicht het werk van de zusters. Dan zijn er nog de relieklijsten die mogelijks gemaakt werden door de zusters.

Hoe zou het zijn…

binnen het Compassionate City label van de stad Brugge, is hierbij versterkend.

… mocht de abdij bekend staan als abdijsite waar GASTVRIJE EN GASTBLIJE ONTVANGST voorop staan? Wie aankomt voor een activiteit, masterclass, lezing, open repetitie of verblijf wordt aan de grote bruine deur, persoonlijk en met een glimlach onthaald en begeleid. In de historische ontvangstruimte ontdek je de rijke geschiedenis van de plek. Op je tocht in de abdij kom je de belangrijkste en waardevolste objecten tegen, die al eeuwenlang horen bij de abdij en het abdijleven. Het abdijpunt is een gastvrije plek waar je als bezoeker steeds terecht kan met je vragen.

Dit initiatief wordt gedragen door vrijwilligers, vrienden van de abdij, organisaties en/of bedrijven die naast het inhoudelijke luik ook de financiële mogelijkheden bekijken en opvolgen. ComingWorldRememberMe is hiervan een inspirerend voorbeeld.

Aan de Godelieveabdij was ook een Godelievebroederschap verbonden om de godsdienstpraktijken te bevorderen. Het statuut van dit broederschap uit 1649 wordt bewaard in het archief. De Vrienden van de abdij en Brugge Foundation organiseerden dagen waarop je kon intekenen voor een geleid bezoek met gids aan de abdij. In 1973 vond een grote tentoonstelling plaats in de Godelieveabdij dat de 350ste verjaardag van de tweede stichting van de abdij vierde. Ook verschenen er enkele publicaties. In de abdij waren er spreekkamers voorzien waar de zusters hun gasten, vaak familie, ontvingen.

Hoe zou het zijn… … mochten we elk jaar opnieuw een ‘kunstenaar in residentie’ verwelkomen op de site? Samen met bezoekers en bewoners uit Brugge, werken we aan een COLLECTIEF KUNSTWERK dat vertrekt vanuit spiritualiteit, zingeving en levensbeschouwing. Tegelijk kan het creëren van een kunstwerk deel uitmaken van een zoektocht naar nieuwe symbolen en rituelen voor kantelmomenten in het leven. Het Brugse project ‘geborgen zorgen’,

Een intrede bestond uit verschillende fases die uiteindelijk naar de definitieve toetreding leidden. Ze vormden een opeenvolging van verschillende momenten en rituelen. Je begon als postulant (drie tot vijf dagen), erna werd je novice. Het noviciaat rondde je af met tijdelijke geloftes. De professie betekende de definitieve toetreding tot de orde. De ceremonies bestonden uit misvieringen en de wijding van het kloosterkleed. Tijdens de professie draagt men een professiekroontje, als bruid van God, waarvan er nog enkele worden bewaard in de abdij. De vele portretten van de abdissen, hun abdissenstaf, abdissenring, borstkruis en sudarium illustreren het kloosterleven en de hiërarchie binnen de gemeenschap. Een aantal schilderijen in de collectie beelden zusters af die de kloosterregel ontvangen. Het ritueel van het luiden van de klok maakte eeuwenlang deel uit van de soundscape van de Godelieveabdij. Deze luidde op belangrijke momenten van de dag en op religieuze feestdagen. Er is nog steeds een klok in de abdij, alsook een handbel. Het luiden van de klokken gebeurde tot het vertrek van de zusters in 2013. De zusters van het Engels Klooster luiden nog steeds hun klokken, als ze dat niet doen worden buurtbewoners ongerust, zo vertrouwd en geruststellend is dit geluid.

Ook een slotklooster dat 400 jaar de deur naar de buitenwereld dichthield, moet je integreren in de samenleving als je het hebt over herwaardering Karel Dendooven (zie p. 21)

Hoe zou het zijn…

… mocht de Sint-Godelieveabdij onderdak bieden aan organisaties en bedrijven die meerwaarde genereren voor de plek en zijn werking?

… mocht de Sint-Godelieveabdij een deel zijn van een grotere TRUST VAN RELIGIEUZE ERFGOEDPARELS in Brugge, Brugse ommeland en Vlaanderen? We werken structureel samen met andere sites die al toeristisch ontsloten zijn en meerwaarde bieden voor bewoners, bezoekers en ondernemers.

Er zijn INSPIRERENDE WERKPLEKKEN in de abdij. Naast hun doelstellingen als organisatie en/of bedrijf kiezen deze organisaties en bedrijven altijd bij te dragen aan de werking van de Sint-Godelieveabdij. Dit kan op tal van manieren waarbij er meerwaarde is voor de bezoeker en bewoner. Dit kan projectmatig zijn, permanent aanbod, dienstverlening, educatief of als evenementiële activiteit. Hierbij kunnen we ook alternatieve financieringsvormen verkennen voor organisaties en bedrijven. Hoe groter de meerwaarde voor de abdij, des te lager de huurbijdrage. De recreatie van de zusters vond meestal na de middag plaats, binnen of in de tuin. Het doel was ascetisch: groeien in deugden zoals naastenliefde en geduld. Binnen maakte men handwerkjes of speelde men een spelletje, buiten wandelden de zusters. Na 1950 ging men op daguitstap waarbij vaak het bezoek aan een ander klooster op het programma stond. In verslagen uit de jaren zeventig van de vorige eeuw worden deze bezoeken beschreven. Een bijzondere kloosterdevotie is de ‘geestelijke loterij’ of ‘suffrages’. Dit was een soort bingospel met heiligenkaarten dat een middagrecreatie was tot in 1949.

Wie de Sint-Godelieveabdij bezoekt, ontdekt het religieus erfgoed in Vlaanderen. De tradities, gebruiken, rijke geschiedenis, ambachten, schatten… Het is een uitnodiging om Vlaanderen en zijn religieus erfgoed verder te verkennen en biedt kansen om nauw samen te werken met de musea, zoals Parcum, het Kantmuseum…

In een aantal Brugse kloosters wonen nog religieuzen in alle stilte binnen eeuwenoude kloosters. Zo zijn er de zusters van het Engels Klooster en de Augustinessen van Onze-Lieve-Vrouw ter Potterie. Zij wonen op historische locaties omringd door roerend erfgoed dat deel uitmaakt van de plek en vaak nog wordt gebruikt. Deze zusters houden zo (klooster) tradities in leven en kan men beschouwen als levend erfgoed, dat helaas bijna is verdwenen. De geschiedenis van de priorij van O.L.V. van Bethanië is zeer nauw verbonden met die van de Sint-Andriesabdij van Zevenkerken. Deze abdij werd in 1901 gesticht door Gérard van Caloen. Eén van deze specifieke vormen van apostolaat vandaag, is het meisjesinternaat verbonden aan de abdijschool van Zeven-

kerken. Het begon in 1969 met zes leerlingen. Nu zijn ze met een negentigtal. Het dagelijkse reilen en zeilen is in handen van enkele toegewijde zusters en lekenopvoedsters. De meisjes fietsen elke dag anderhalve kilometer van het internaat in de priorij naar het college of het paviljoen van de abdijschool Zevenkerken.

Hoe zou het zijn… … mocht de Sint-Godelieveabdij een ontmoetingsplek zijn voor VRIJWILLIGERS die willen werken rond (religieuze) erfgoed(zorg) in combinatie met de nieuwe werking van de plek. We willen namelijk de erfgoedinterpretatie van deze plek of van andere religieuze erfgoedparels in Brugge verder bewerkstelligen. Aan de Godelieveabdij was ook een Godelievebroederschap verbonden om de godsdienstpraktijken te bevorderen. Het statuut van dit broederschap uit 1649 wordt bewaard in het archief. Dit broederschap organiseerde onder andere Godelievevieringen. Ook recentere initiatieven zoals de De Vrienden van de abdij en de Brugge Foundation, bestaan uit vrijwilligers die de Godelieveabdij een warm hart toedragen

Ontwerpen is op zoek gaan naar wat we waarderen en naar datgene wat van waarde is. Tomas Ooms (zie p. 83)

Hoe zou het zijn… … mocht de Sint-Godelieveabdij een INSPIRERENDE PLEK zijn voor ‘ELKE’ BEZOEKER? Wie in de abdij komt, ontmoet vooral de Brugse bewoner of de bezoeker, maar vaak ook bezoekers die tijdelijk in Brugge verblijven voor een congres of meeting. De abdij is geen congresfaciliteit of meetingcentrum, maar fungeert als inspirerende plek tijdens een congres of zakelijke ontmoeting. De congreservaring wordt uiteraard gevormd rond de inhoud van het congres en het ecosysteem van lokale en internationale experts, maar daarnaast bepaalt het bezoek aan de Sint-Godelieveabdij de ruimere congreservaring die nog jaren later kan nazinderen. De betekenisvolle ontmoetingen buiten de congresuren en -muren met bewoners en andere bezoekers, op de Sint-Godelieveabdij, speelt hierin een grote rol. Deze ervaringen kunnen uitgebreid worden door deel te nemen aan workshops in de tuin, in de keuken of kennis te maken met ambachten in de ateliers. Het gebruik van de publieke ruimte in de abdij en meer specifiek van de genereuze ruimte zorgt ervoor dat dit de plaatsen zijn waar dialoog kan ontstaan. Er is ruimte voor betekenisvolle ontmoetingen waarbij lokale ondernemers, vakmensen en kunstenaars/makers

in gesprek gaan met lokale en internationale gepassioneerde experten. Het kan een ‘offline’ veilige haven/vrijplaats/ ontdekkingsplek/onderzoekscentrum zijn waar iedereen tegen het canvas van de ‘oude spiritualiteit’ de ‘nieuwe spiritualiteit’ die werkelijk leidt tot verrijking en vernieuwing kan onderzoeken, bespreken en versterken. De Godelieveabdij ontving zowel tijdelijke bezoekers als gasten die in de abdij verbleven. Die laatsten waren alleenstaande dames, de zogezegde commensalen of tafelierighen. Op bijzondere momenten konden buurtbewoners de mis volgen in de kerk. In de maand juli vierde men Godelieve en was de kerk de hele maand open. Ook pelgrims die de relieken van de heilige Godelieve wensten te zien om een gunst af te smeken, werden ontvangen in de abdij. Daarvan getuigen de vele bewaarde relieken, waaronder het reliekschrijn met een wervel van Godelieve.

Van het kloosterleven kunnen wij als maatschappij nog veel leren Julie Aerts (zie p. 15)

Hoe zou het zijn… … mocht de Sint-Godelieveabdij de JUISTE TAAL SPREKEN? En zich niet profileert of positioneert als activiteitenplek, maar als een plek die uitnodigt om op verschillende momenten ervaringen uit te diepen op een plek die niet veranderd, wel continu meebeweegt en verandert (zoals in een wissellijst)? We kiezen uitgesproken voor authenticiteit waarbij de GELAAGDHEID IN TAAL voorop staat. Het communiceren vanuit de plek in de lijn met de ziel van de plek en de bezieling van de voormalige plekhouders. We laten ons inspireren op de inzichten, input en model van Sofie Verschueren. Niet ‘the place to be’ maar ‘place to be’. Een plek voor …

Waar we zeker moeten op letten is dat we de draagkracht van het gebouw niet overschatten Sarah Vaelen (zie p. 19)

PLACE TO BE SILENT PATIENT ATTENTIF AMAZED ASTONISHED …

eeuw bewaard. In de spreekkamer mochten zusters uitzonderlijk hun familie een uur lang spreken, mits ze daarvoor de toestemming hadden van de overste.

PLACE TO BE A COMPAGNON* A LISTENER A GARDENER A SOULMATE A WHISPERER A TRAVELLER AN OBSERVER … PLACE TO LISTEN SHARE SPEAK READ EAT STUDY START PRAY/PRAISE … * komt van cum panem: diegene waarmee je brood breekt droom deelt / je copain ! En weet je op welke plek je best brood breekt? Het geeft het verschil tussen we organiseren een concert of we nodigen je uit om luisteraar te zijn van muziek. Het geeft het verschil tussen er is een stilte tuin of er is een tuin waar je observeert… of aankomt of rust of leest of… We maken de plek zichtbaar in taal en vorm. Waarbij het de kunst is de blinde muur aan de straatzijde open te breken, zonder deze weg te halen.

Om de stilte te beleven en de nood aan stilzwijgen te respecteren, communiceerden de zusters via zogenaamde kloostergebaren of monastieke gebarentaal. Deze taal bestond hoofdzakelijk uit zelfstandige naamwoorden en was binnen de volledige benedictijnse familie gangbaar. Elke zuster had haar eigen naam in gebarentaal. Tot op vandaag communiceert zuster-overste Sabien in gebarentaal met slechthorende medezusters. In de collectie van de abdij is een lijst met handgebaren uit de twintigste

Wat is de meerwaarde voor bezoekers uit het buitenland? Het past perfect in het plaatje van Reizen naar Morgen Pascale Schuddings (zie p. 79)

Er zijn in de Sint-Godelieveabdij tal van mogelijkheden om de verbinding te maken met de lokale bevolking

Bezoekers uit het buitenland ervaren hier wat Reizen naar Morgen betekent

elf is ze een fervente bezoeker van religieus erfgoed en een adept van de Journées du Patrimoine in Frankrijk, waar ze als regionaal manager van Visit Flanders voor Franssprekend Europa kantoor houdt. “Het maakt dat ik een beetje verwend ben omdat ik woon en werk in een land waar al langer werk wordt gemaakt van de herbestemming van religieus erfgoed”, zegt Pascale Schuddings. “Voorbeelden te over dus voor de Sint-Godelieveabdij, met als uitblinkers de Abdij van Fontevraud en het Collège des Bernardins, hier in Parijs. Niet dat het concepten om zomaar te kopiëren, maar ze kunnen inspireren.” Pascale heeft dan ook een bevoorrechte positie om het internationale perspectief op de toeristische ontsluiting van de Sint-Godelieveabdij toe te lichten. Wat is de meerwaarde voor bezoekers uit het buitenland? “Het past perfect in het plaatje van Reizen naar Morgen. De doorsnee citytripper zal de deur niet platlopen, die klampt zich wel vast aan het bekende stramien: Begijn-

hof, de Burg, de Grote Markt, wat shoppen en weg. Toch heeft het een toeristische meerwaarde omdat het een uitbreiding van het aanbod van de bezienswaardigheden is voor een niche van bezoekers: de culturele meerwaardezoeker die zowel kunstliefhebbers als erfgoedfanaat kan zijn. Voor de een is het een nice to have, voor de ander is het een reason to go.” De ontmoeting van (internationale) bezoeker en bewoner is eveneens een centraal gegeven in de filosofie van Reizen naar Morgen. “Die verbinding bevestigt het verhaal van de Sint-Godelieveabdij en maakt de ervaring authentiek en legitiem. Zo kan de abdij zich onderscheiden van soortgelijke bezienswaardigheden. Er zijn in de Sint-Godelieveabdij tal van mogelijkheden om de verbinding te maken met de lokale bevolking. Dat kan met een magazine, video’s, podcasts, vrijwilligers die je verwelkomen, een app… Hoe je dat best vertaalt, valt nog te bezien en hangt af van andere keuzes.”

Vorm Hoe laten we de nieuwe inhoud passen in het ontwerpende onderzoek? Wat we in gedachten hebben, bestaat dat al op andere plaatsen? We koesteren allemaal dromen, maar we zijn ook doeners. Fantastische luchtkastelen (bestaan er luchtabdijen?) bouwen mag, maar om ze op aarde te realiseren moet het haalbaar en betaalbaar zijn. Vandaar het onderzoek naar de rentabiliteit van investeringen en exploitatie.

Heel de Sint-Godelieveabdij is een allegorie /83 Ontwerpend onderzoek /84 Finacieel inzicht schakelt emotie (even) uit /255 Inspirerend ondernemerschap /256 Inspirerende cullinaire initiatieven /262 Inspirerende tuinen /272 Herwaardering gaat over het doorgeven van erfgoed aan een volgende generatie /285 Rendabiliteit /286 Het gebouw als ‘een intelligente ruïne klaarzetten voor de toekomst /299 Tijd voor de volgende stappen /300 80

Ontwerpen is op zoek gaan naar wat we waarderen en naar datgene wat van waarde is. Het is het ontdekken en beschrijven van wat ertoe doet. Het is waarde realiseren.

Heel de Sint-Godelieveabdij is een allegorie

andvatten aanreiken aan Toerisme Vlaanderen om het best mogelijke ontwerpteam te kiezen voor de Sint-Godelieveabdij, dat is de rol van Tomas Ooms en zijn team van Studio Tuin en Wereld. Die ankerpunten vonden hun weg naar de drie boekdelen van het ontwerpend onderzoek. “Verwacht daarin geen masterplan te vinden waarin we zeggen hoe het moet. Wij zijn geëngageerd om de juiste onderzoeksvragen te stellen en inspiratie te geven aan de het ontwerpteam dat het project uiteindelijk zal realiseren. Onze centrale onderzoeksvraag is een paradox: hoe kun je iets dat vierhonderd jaar bewust en intens gesloten is gebleven toeristisch ontsluiten op een manier die er toch in slaagt om die metaforische geslotenheid te bewaren? Het antwoord wordt ten dele beantwoordt in het participatieve traject van de Tuin van Heden, maar zal ook komen van het uiteindelijke ontwerp.” “Een andere onderzoeksvraag haakt in op wat resoneert met het bouwhistorisch onderzoek van Studio Roma, het onderzoek naar de ziel van de plek en het onderzoek naar het roerend en immaterieel erfgoed dat PARCUM uitvoerde: hoe verhouden de twee belevingstrajecten ‘abdij’ en ‘slotklooster’ zich ruimtelijk tot elkaar? Raken ze elkaar, versterken ze elkaar, is er een overlap…? Dat zijn geen vrijblijvende vragen, want doorheen de geschiedenis zijn klooster en slot twee verschillende werelden: als buitenstaander geraakte je wel in de abdij, maar bijna nooit in het slot. Het gebruik van de ruimte weerspiegelt het ideaalbeeld van de Abdij van Sankt Gallen: hoe dichter bij het centrum hoe sacraler de ruimte, hoe meer naar de periferie hoe meer profaan. Op basis van dat inzicht verbeelden we hoe de herwaardering zou kunnen gebeuren met de meer intieme, genereuze nieuwe functies dicht bij de pandgang en de andere meer publieke activiteiten verder van de hortus conclusus. Het Abdijpunt is de meest publieke plek en moet dus gemakkelijk bereikbaar

zijn, zonder uit te groeien tot een stoorzender. De keuken, de kerk, pandhof, kamer van de abdis en het kapittel daarentegen hebben altijd deel uitgemaakt van het hart van het slot, en ook dat blijft zo.” Het typeert de aanpak van Studio Tuin en Wereld dat ze een plek niet meteen benaderen vanuit een pragmatische en programmatorische houding, maar ten gronde willen begrijpen. “We onderzoeken graag. We houden het voor onszelf graag spannend en leerrijk. We ondergaan ook graag – een maand lang leefden en werkten we in situ. Met die attitude proberen we complexe ruimtelijke vraagstukken helder te krijgen en te communiceren. Heel de Sint-Godelieveabdij is een allegorie. Alles staat in het teken van die devotie, van die beleving, van het op zichzelf plooien van de ruimte. Vandaar ook dat we het resultaat van ons ontwerpend onderzoek in drie boekdelen bundelden waarin we het onderscheid maken tussen de beschouwing (het wereldbeeld, de allegorie) en het puur praktische rond het programma en de herwaardering. Een soort drieluik dus.” Het ontwerpend onderzoek is geen take it or leave it voor het ontwerpteam. “Onze architecturale beschrijving van de Sint-Godelieveabdij is niet te nemen of te laten, een andere visie kan zeker. Wel hoop ik dat het projectteam van Toerisme Vlaanderen door het ontwerpend onderzoek beter geïnformeerde opdrachtgevers zijn geworden. Ontwerpen is op zoek gaan naar wat we waarderen en naar datgene wat van waarde is. Het is het ontdekken en beschrijven van wat ertoe doet. Het is waarde realiseren. Het ontwerpend onderzoek zorgt ervoor dat je dit kan doen in een vroeg stadium, nog voor het opmaken van de projectdefinitie. Als er zich tijdens de architectuurwedstrijd (Open Oproep) een andere en betere visie aandient, zal Toerisme Vlaanderen de kwaliteiten en waarde daarvan kunnen zien, waarderen en motiveren.”

TERTIUS INCLUSUS EST BVR45 SGA SINT-GODELIEVEABDIJ BRUGGE ONTWERPEND ONDERZOEK ONDERZOEKSVRAGEN

METHODE EN DE PLEK VAN HET ONTWERPEND ONDERZOEK / 87 HET GEBOUW ALS ALLEGORIE / 89 EEN NIEUW WERELDBEELD - CONCEPT / 159 PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA / 185 PRAGMATIEK VAN HET PROGRAMMA / 233

TERTIUS INCLUSUS EST

METHODE EN DE PLEK VAN HET ONTWERPEND ONDERZOEK De plek: Het onderzoek start vanuit de locatie. Wat was er? Wat is er nog? Wat kan er? En wat betekent dat? Voor wie? De herbestemming of herwaardering: Wie kan wat? Wie wil dat? Is dat haalbaar? Hoe kan dat? Maar bovenal gaat het over de (bezoekersontsluiting: Voor wie is dat? Hoe vertel je dit verhaal? Hoe actualiseer je die plek? Van ruimte en relaties: Deze ruimtelijke vraagstukken vragen een nieuwe architectuurpraktijk: een praktijk van het realiseren van ruimte en ruimtelijke relaties, eerder dan het produceren van extra ruimtes. Hoe het verhaal van deze bijzondere locatie gedeeld kan worden, hoe de bezoekerservaring samen met de ‘plekhouders’ werkt, dat primeert. De architectuur ondersteunt. Dit project gaat over het ontsluiten van het ‘ruimtelijk’ potentieel, van onroerend erfgoed, van roerend erfgoed én van immaterieel erfgoed in een betekenisvolle continuïteit. En, hoe dat waarde vindt in en kracht put uit de raakvlakken tussen bewoners, bezoekers en ondernemers. Architecturale Grafie (oikografie?) Santiago Ramón y Cajal’s (1852-1934) gracieuse tekeningen van neuronen tonen ze als afzonderlijke, individuele cellen. Hij was de eerste die zich realiseerde dat het zenuwstelsel niet een netwerk is van ononderbroken vezels, zoals destijds algemeen werd aangenomen. Hij ontwikkelde een techniek om neuronen zichtbaar te maken. Dat deed hij door ze via een preparaat te kleuren. De neuronen kwamen contrastrijk en helder naar voor. Ze verschenen duidelijk en herkenbaar ten opzichte van al het andere weefsel. Hij maakte bijzondere tekeningen van het beeld dat hij zag in zijn microscoop Bij het ontwerpend onderzoek van de Sint-Godelieveabdij zijn we op een gelijkaardige manier te werk gegaan. We maakten daarvoor een aantal ‘preparaten’ die de bijzondere eigenschappen van de plek ‘zichtbaar’ maken. Die preparaten dat zijn tekeningen, schetsen, maquettes, referenties…

locatie een architecturale ‘graphy’ (note: grafie is een beschrijvende wetenschap zoals geografie) te maken. Een architecturale beschrijving van de Sint-Godelieveabdij. Het ontwerpend onderzoek binnen dit pilootproject herbestemming religieus erfgoed bekijkt de intrinsieke ruimtelijke kwaliteiten en eigenschappen van het gebouw en de site. Het reageert verbeeldend op de resultaten van het participatieve luik, de Tuin van heden. En het gaat op zoek naar de resonantie zoeken tussen bouwhistorisch onderzoek, het onderzoek naar de ziel van de plek, de bestaande ruimtelijke kwaliteiten en potentieel en de resultaten van het participatieve traject. Het is in die zin voor ons veel zinvoller om cruciale en pertinente onderzoeksvragen te formuleren dat dat het is om architecturale antwoorden voor te stellen.

Bron: https://www.nytimes.com/2017/02/17/ science/santiago-ramon-y-cajal-beautiful-brain.html.

Deze Catalogue Raisonné is opgebouwd uit de hoofdstukken: - Het gebouw als allegorie, als zinnebeeld en als gebouwd en beleefd wereldbeeld. Van een wereld naast de wereld - Een actueel wereldbeeld: Naar een plek tussen tuin en wereld - Projectie van de herwaardering - Pragmatiek van het programma

De contrastvloeistof die wij gebruikten bij het maken van de tekeningen is die van ‘de drempelwereld’ en de ‘de Sint-Godelieveabdij als bedacht, gebouwd en beleefd zinnebeeld. De artefacten die hiervan het resultaat zijn willen de opdrachtgever helpen bij het scherpstellen van de eigenlijke projectdefinitie. Het resultaat is een catalogue raisonné, een carnet de bord van onze residentie in de abdij (zomer 2021) en het traject dat daarop volgde. Dit werk wil vooral inspirerend zijn. Het is geen masterplan, geen zo moet het zijn, geen ontwikkelingsvisie. Maar een manier om deze bijzondere

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE HET GEBOUW ALS ALLEGORIE, ALS ZINNEBEELD, EEN GEBOUWD WERELDBEELD Op een bepaald moment besluit de congregatie om in de Boeveriestraat te blijven. Ze kiezen dus niet (volledig) terug te keren naar Gistel (zie Bouwhistorisch onderzoek). Vanaf dat moment hebben de monialen, zusters benedictinessen, een project opgezet met één duidelijk doel: Een zelfvoorzienende gemeenschap volgens de leer van Benedictus waarin bidden en werken centraal staan. En zo worden stadsmonialen. Vanaf dat moment wordt ook een architecturaal (bouwkundig) traject gestart: het realiseren van het 10de eeuwse ideaalbeeld van de Sankt-Gallen. De bouwfasen worden aangestuurd door de groei van de congregatie en door nieuwe gebruiken en functies die een plek moeten krijgen binnen de abdijmuren. De hortus conclusus, de pandhof staat letterlijk en figuurlijk centraal in dit monastiek architecturaal model. In de Sint-Godelieveabdij werd die Hortus pas na ongeveer 400 jaar een Hortus Conclusus. Het is indrukwekkend om vast te stellen hoe intens bijna alles hier in het teken staat van devotie, van contemplatie en van arbeid. Het is vaak emotioneel om te zien hoe bijna iedere architecturale ingreep, bijna ieder detail past binnen het vooropgestelde ideaalbeeld. En vooral hoe dat gedurende 400 jaar een collectief project is geweest.

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Schetsen van het eerste bezoek aan de Sint-Godelieveabdij als manier om je de plek ‘eigen’ te maken.

EEN PARADOX “How wonderful that we have met with a paradox. Now we have some hope of making progress.” Niels Bohr Een paradox is een schijnbare tegenstelling en bestaat dus eigenlijk uit twee dingen die op het eerste gezicht niet kunnen. Als je er wat langer bij stilstaat blijkt het toch niet onmogelijk of onverzoenbaar. Het identificeren van die paradoxen stelt ons in staat om de juiste onderzoeksvragen te formuleren. De belangrijkste paradox bij de herbestemming en toeristische ontsluiting van de Sint-Godelieveabdij is deze: Hoe kan je iets wat 400 jaar in volle beleving en intensiteit ‘gesloten’ is geweest, iets wat volledig als ‘slot’, ‘claustrum’ gebouwd, bedacht en gebruikt werd, toeristisch ‘ontsluiten’. Of anders geformuleerd: Hoe kan je de Sint-Godelieveabdij openstellen voor buurt, publiek en ondernemers en tegelijkertijd metaforisch ‘gesloten’ houden? Welk nieuwe ‘project’ houdt deze paradox in stand?

Hoewel de zusters Benedictinessen een wereld op zichzelf waren, hadden ze als stadsmonialen een genuanceerde relatie met de buitenwereld. De waterput of bron die zich onder het zusterkoor bevindt speelt daarbij een rol... Als zuster stelden ze hun hele leven ten dienste van God en onrechtstreeks daardoor van de wereld. Daarom lijkt het aangewezen om met de herwaardering van de Sint-Godelieveabdij na te denken over welke rol ze op kan nemen in de actuele maatschappij? Op welke manier kan de herwaardering van de Sint-Godelieveabdij meewerken aan enkele pertinente maatschappelijke thema’s zoals biodiversiteit, het stedelijk hitte eiland, waterberging, vluchtelingenstroom...

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

The little Garden of Paradise by Upper Rhenish Master, Städel, 1410/1420

EEN WERELD NAAST DE WERELD Van een wereld naast de wereld. Het slotklooster is een clausuur, door hoge muren afgesloten van de wereld. Het is een wereld op zich. De ommuurde tuin, de kloostertuin, de pandgang... het gebouw is een allegorie, een zinnebeeld, een manier om in de wereld te staan. De Sint-Godelieveabdij is een wereldbeeld op basis van collectieve en individuele devotie dat gebouwd werd naast de publieke wereld. Er zijn een beperkt aantal zones en ruimtes waar de binnen- en de buitenwereld elkaar gecontroleerd raken. De ramen aan de Boeveriestraat zitten hoog in de massieve muren. Ze plooien het licht en ze verhinderen het zicht. De architectuur en sommige ‘imposante details’ van de inrichting, maken de grenzen tussen de wereld van het klooster en de publieke wereld heel tastbaar. Het is een relatie gekenmerkt door controle. Een wereld naast de wereld. Geconcentreerd, op zichzelf geplooid en contemplatief. Land, stad, abdij, klooster, cel Je kan naar deze plek kijken als een in elkaar passen van

verschillende werelden: De kloostercel in het slot, het slot in de abdij, de tuinen van de abdij in de stad en de stad en de ommelanden. Het is een diepte-configuratie van genestelde ruimtes. Het zijn verschillende lagen waarbij de relatie tussen die telkens gekenmerkt wordt door specifieke overgangen, door nabijheid, door controle ook en door codes in architectuur (onroerend), door artefacten (roerend) en in gebruik (immateriële aspecten). Een onderscheid tussen Abdij en Slot Een abdij is het ensemble van alle gebouwen, tuinen, aanhorigheden die gebruikt wordt door de monialen van een orde. Dat gebeurt onder leiding van een abt of abdis. Het belangrijkste gebouw of deel van de abdij is het klooster, claustrum of slot. Het onderscheid is belangrijk voor de rest van het project als ‘beeld’ maar het is ook bijzonder fysiek aanwezig in de bestaande gebouwen. We komen hier later op terug (zie: Integriteit van het Slot)

EEN PORTRET En een wereld die kijkt naar de wereld Op 28 oktober 1998 poseren de zuster voor de lens van Hans Roels en Tony Van Nuffelen. Ze staan met 11 in het zusterkoor onder het orgel. Bij die foto staat een tekst. Ze namen geen citaat uit de regel van Benedictus zoals zoveel andere congregaties in het boek maar ze schreven zelf een korte tekst. Over de de plaats van communicatie en verbinding in de maatschappij. En ze deden dat aan de hand van een variatie op de lettercode GSM... Het feit dat de foto genomen werd, dat de zusters ervoor poseerden en dat ze zo betrokken zijn bij wat er in de wereld gebeurde betekent dat de congregatie een bijzondere evolutie en kentering heeft gekend: Ze evolueerden van een door tralies en doorgeef-trommels gemarkeerde gesloten gemeenschap naast de wereld, naar een gemeenschap in relatie met de wereld. Die kentering komt er doordat de abdij een groot architecturaal raakvlak heeft met de stad. Dat raakvlak is natuurlijk de lengte van de gevel in de Boeveriestraat. Maar het wordt ook gevormd door de ligging van de kerk en het openstellen van de kerk. En dan is er nog de bron onder het zusterkoor. Die maakten de zusters toegankelijk voor de inwoners van Brugge. En dan is er het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, of Vaticanum II. Dat vond plaats van 11 oktober 1962 tot 8 december 1965. Deze kerkvergadering beschreef het actualiseren van de Katholieke Kerk (aggiornamento). Het gaf de Benedictinessen een existentieel vraagstuk: in hoeverre willen ze nog een slotklooster zijn? Op welke manier stellen we de abdij open? Hoe mediëren ze het raakvlak tussen het leven in het slot en de maatschappij daarrond? Dit vraagstuk resulteerde in een aantal bouwkundige experimenten waarover later meer. Het is belangrijk om op zoek te gaan naar de sporen en verhalen van hoe de zusters vorm en inhoud gaven aan de relatie met de wereld. De foto toont nog iets anders: het habijt, zwart en wit, vervolledigen het kleurenpallet van de abdij.

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

De zusters in 1998. Hans Roels en Tony Van Nuffelen, Fili(i)(ae), Abdijen in Vlaanderen, Antwerpen Pandora, 2000

UNESCO, ERFGOEDOBJECT, BESCHERMD MONUMENT

UNESCO De Sint-Godelieveabdij ligt volledig binnen de UNESCO werelderfgoed zone. Voor dit gebied werd in 2012 een managementplan opgesteld. Een van de actiepunten van dat plan is het opmaken van ‘kwartierplannen’. Het Brugge-West kwartierplan werd opgemaakt door Architectenbureau Bart Dehaene i.s.m. Urban architectencollectief. Beschermd Monument “Een gedeelte van de Sint-Godelieveabdij te Brugge is beschermd als monument. De bescherming omvat de kapel, het ingangsgebouw, de zuidvleugel met kloostergang, de noordvleugel en de voormalige boerderij. In het beschermingsdossier wordt de architectuurhistorische

en sociaal-culturele waarde van een gedeelte van de Sint-Godelieveabdij als volgt gemotiveerd: “Als zijnde een uitzonderlijk, zowel van buiten als van binnen gaaf bewaard kloostercomplex (benedictinessen) in de Brugse binnenstad, met typische bestanddelen als kapel, ingangsgebouw, eigenlijk klooster met refter, keuken, apotheek, infirmerie, dormitorium en pandgang en de boerderij, die overwegend 17de-eeuws zijn.” Bouwkundig erfgoedobject Het geheel van de abdij (inclusief gebouwen, buitenruimte en abdijmuur) werden in 2009 welk beschreven als bouwkundig erfgoedobject.

Bron: https://id.erfgoed. net/aanduidingsobjecten/51457 Bron: https://id.erfgoed. net/aanduidingsobjecten/11633 Sint-Godelieveabdij

Sint-Godelieveabdij: kapel, ingangsgebouw, zuidvleugel, noordvleugel en boerderij. Beschermd monument van 16-12-1991 tot heden

ID: 11633

Bouwkundigelement ID: 82435

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Omgevingskaart: Erfgoed Brugge, aangeduid zijn alle monumenten en gearceerd zijn de beschermde stadszichten. 1/20 000

IN SPACE WE READ TIME De Sint-Godelieveabdij langsheen de Boeveriestraat behoort tot het Brugge West Kwartier. De abdijmuur raakt de Boeveriestraat, woningen en tuinen in het westen, de godshuizen in noorden het huidige VTI (vroeger SInt-Julianus) in het zuiden en een groene zone langsheen de invalsweg naar het Zand in het oosten. De kloostertuin met de bron, de bron des levens’, concentreert zich op het eeuwige. Vanuit de tuin had je het vergezicht op de kerktorens in het centrum. Het was (de enige) visuele verankering van de stads-monialen met de buitenwereld. Deze visuele relatie en verankering werd nu deels overgenomen door het concertgebouw. Dat is een interessant uitgangspunt om na te denken op andere relaties extra-muros: congrescentrum, waterhuis, de abdij in Gistel, VTI, Kapucijnenklooster. De Sint-Godelieve abdij en het Kapucijnenklooster zijn deel van een verbindend netwerk in de wereld.

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Links: Tekening om de grotere omgeving van de Sint-Godelieveabdij te begrijpen, met alle bewegings assen die present zijn.

Dampoort

Abdij Hemelsdale Klooster van Sarepta

Klooster van de Theresianen

Ezelspoort

Cisterciënzerinnenklooster

Augustijnenklooster Klooster van Ongeschoeide Karmelieten

Koetelwijkpoort

Engels Klooster Kruispoort

Vlamingpoort

Sint-Jacobspoort

Oude Molenpoort

Predikherenklooster

Eekhoutabdij

Sint-Salvatorkerk Noordzandpoort O-L-V kerk

Zuidzandpoort

Smedenpoort

Kapucijzen klooster

Sint-Godelieve abdij

Boeveriepoort

klooster van de jakobinessen

Mariapoort

klooster van redemptoristinnen

Begijnhof Ten Wijngaerde Katelijnepoort

Gentpoort

Rechts: Tekening van Brugge met in roze de twee oude stadsomwallingen, poorten en bewegingsassen. En aangeduid zijn de locaties van alle kloosters die Brugge in haar geschiedenis rijk was. Drie van deze zijn nog steeds actief.

100

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Hiernaast: Voorgevel van de abdij, foto door Lea Winkelier. Boven: Stedelijke doorsnede doorheen de wijk Brugge-west. Onder: Analyse tekening van de wijk Brugge-west.

101

102

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

De Sint-Godelieveabdij in relatie tot het station, het waterhuis, het Kapucijnenklooster, het nieuwe BMCC en het Concertgebouw: een mogelijk netwerk van bijzondere locaties.

103

104

10550

106

107

DE OMMUURDE TUIN De intergriteit van de muur Het is bijzonder om vast te stellen dat de abdijmuur en de buitenruimtes niet opgenomen werden in de bescherming terwijl ze een wezenlijk en existentieel deel zijn van de Sint-Godelieveabdij.

Maar de abdijmuur is niet altijd volledig gesloten. Er zijn enkele openingen geweest die later dichtgemaakt zijn. Links, net naast de boerderij zit er een doorgeefkast. We weten niet waarvoor die diende. Op andere plekken vinden we de bouwsporen van poorten en ramen.

Is het de muur die de relaties met de wereld onderhandelt? Is de muur een exponent van de abdij? Is het de muur die twee ogenschijnlijk onverzoenbare werelden naast elkaar laat bestaan?

Langsheen zijn volle 435m heeft de muur verschillende eigenschappen en kent hij diverse ruimtelijke condities.

De abdijmuur werd verschillende keren hoger opgetrokken. Dat gebeurde onder andere met de aanleg van de spoorwegen ter hoogte van het Zand. De zusters wilden het geluid tegenhouden. Maar omdat de spoorwegbedding hoger lag ontstond er ook inkijk en konden de zuster over de muur’ kijken. De abdijmuur werkt als omschrijving van het domein. De muur tekent een onderscheid tussen de wereld en ‘de wereld van’. De abdijmuur houdt de wereld buiten en plooit de monastieke ruimte op zichzelf. De abdijmuur is een instrument van contemplatie en inkeer Op verschillende momenten in de architectuur vinden we hier sporen van terug. Zo wordt het verhinderen en tegelijkertijd versterken van introspectie herhaald in het detail van het translucente glas in de kamers op de eerste verdieping van de uitbreiding uit 1953. Je ziet er alleen de kruinen van de bomen en een kerktoren daartussen.

108

Binnen deze omsluiting werd er wel innerlijk en spiritueel gereisd. Dat gebeurde individueel en collectief. Het is een pakkend beeld. Het wordt verder opgenomen in het onderzoek van het immaterieel erfgoed. De abdijmuur blijft een cruciaal onderdeel van de toekomst van deze plek. Maar geeft aanleiding tot enkele onderzoeksvragen: Hoe kan je de muur letter en figuurlijk doorbreken zonder de muur, zonder de omsluiting ‘op te heffen’ of te neutraliseren? Hoe kan je ervoor zorgen dat, ten allen tijde, iemand die het domein betreedt, ook effectief voelt en zich bewust is van het feit dat er ‘een grens overschreden werd’? Is de muur zelf een drempelwereld (René Boomkens) of is de ommuurde ruimte die drempelwereld? Welke bijzondere codes en condities gelden er aan weerszijden van de muur? Hoe verhouden die condities zich tot elkaar? En hoe kan een hercalibratie (actualisering) daarvan een herwaardering zijn van deze bijzondere plek?

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Inspiratiebeeld. Cover from Stories from Architecture: Behind the Lines at Drawing Matter bron: https://www. facebook.com/ DrawingMatter/ photos/a.119112269 7764350/16378608497 57197/

109

110

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Ontplooide projectie van de abdijmuur met relatieve situering van de buitenruimtes.

111

Dichtgemaakte openingen en een doorgeefkast

Park en infrastructuur

112

Toegang abdij

VTI / project Boevrie

Woningen

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Ontplooide projectie van de abdijmuur met relatieve situering van de buitenruimtes.

Toegang klooster

Woningen

Godshuizen

113

MAQUETTE

Maquette met aanduiding van de erfgoedwaarde: hoe donderder de houtsoort hoe waardevoller het gebouw dat wordt voorgesteld.

114

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Maquette met aanduiding van de erfgoedwaarde: hoe donderder de houtsoort hoe waardevoller het gebouw dat wordt voorgesteld.

115

HORTUS CONCLUSUS: IN DE SCHOOT VAN MARIA: PANDHOF “hortus conclusus” (Lat. ‘enclosed garden’) a representation of the Virgin and Child in an enclosed garden, sometimes accompanied by a group of female saints. The garden is a symbolic allusion to a phrase in the Song of Songs (4:12): ‘A garden enclosed is my sister, my spouse’. Het schilderij Le Jardin du Paradis zie je heel wat kleine vogels. Tijdens de residentie in de abdij zagen we hoe de tuinen bezocht werden door een grote diversiteit aan vogels. Het deed ons de afbeelding van de vogels beter begrijpen. Het moet voor de moniaal, de slotzuster toch bijzonder geweest zijn dat die vogels er toch voor kozen in de omsloten tuin te verblijven. Het lijkt en voelt alsof daardoor je eigen verblijf nog zinvoller en waardevol is.

116

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

117

Plan abdijgebouwen tot 1927, met aanduiding van de grenzen tussen buitenen binnenwereld

Toegankelijk buitenwereld Ontmoeting Zusters-buitenwereld Toegankelijk Zusters

CLAUSTRUM: DE INTEGRITEIT VAN HET SLOT Integriteit van het slot Werken met diepte-configuraties is een manier om de relaties tussen verschillende schalen van ruimtes te beschrijven. Diepte-configuratie is een manier van kijken naar de gebouwde en gebruikte ruimte die gebaseerd is op modellen van nabijheid, permeabiliteit, doorwaadbaarheid en porositeit. De randen en overgangen zijn daarbij cruciaal. Tegelijkertijd worden voor die overgangen ook de sociale, culturele en omgevingscondities bekeken. Het is een manier om naar de overgangen van het publiek domein naar de private sfeer te kijken en om de ruimtelijke conditie van individueel en collectief gebruik in kaart te brengen en te begrijpen.

118

“Territorial depth is measured by the number of boundary crossings needed to move from the outer space to the innermost territory” (N.J. Habraken, “The Structure of the Ordinary” MIT Press Cambridge 1998)

Het Sint-Godelieveklooster is bijzonder rijk aan diepte-configuraties. Die zijn het gevolg en de uitdrukking van het wereldbeeld van de contemplatieve plek, een soort naast-de-wereld zijn. De diepte-configuratie zitten in de sequentie van overgangen en ‘drempels’. Ze bevinden zich tussen de stad en de abdij (de abdijmuur), tussen het slotklooster) en de stad (de gevel in de Boeveriestraat), tussen abdij en slot... Het is een bijzonder traject van in

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Plan abdijgebouwen hedendaags situatie, met aanduiding van de grenzen tussen buitenen binnenwereld

lijk anke Toeg eld nwer buite g ereld oetin Ontm s-buitenw r Zuste lijk anke Toeg s r Zuste Toegankelijk buitenwereld Ontmoeting Zusters-buitenwereld Toegankelijk Zusters

elkaar passende ruimtelijke overgangen. Maar ook binnen in het slot vind je deze overgangen. Zoals de sequentie van de individuele kloostercel naar de collectieve ruimte. Maar ook hoe de pandgang gebruikt werd als reisweg naar de kerk. De ramen aan de straatzijde zitten hoog in de gevel. Ze zijn translucent, laten wat licht binnen en af en toe wat lucht maar vooral plooien ze de interieure wereld op zichzelf terug. Het is een versterkende vorm van ruimtelijke feedback. Het intensiveert de ruimtelijk conditie van het slot. Het licht valt van boven uit in de omsloten ruimte. De grens tussen de stad en het slot en tussen het slot en de abdij werd rigoureus bewaakt. De buitenwereld werd op een afstand gehouden, de binnenwereld werd

versterkt. De grens tussen de buitenen de binnenwereld, stad en slot, slot en abdij is duidelijk terug te vinden op het plan van ca 1927. Die grens wordt bijzonder wezenlijk op die momenten waar er een zeldzaam contact is tussen beide werelden: Traliewerk, slotpoort, biechtstoel, doorgeef trommels, het hoog zusterkoor (voor 1928)... de hagioscoop in de slaapkamer van de abdis en het integreren in de kerkwand van het Sint-Godelieve reliekschrijn. Hoe kan je die zo bijzondere intensiteit aanwezig laten zijn? Hoe kunnen binnen een herwaardering van de Sint-Godelieveabdij die instrumenten van gecontroleerd en versterkend contact een plek krijgen? Kunnen ze verbindend werken?

119

CLAUSTRUM: DE INTEGRITEIT VAN HET SLOT

Boven: ruimte-diepte configuratie van de abdijgebouwen.

Onder: ruimte-diepte configuratie van de abdijgebouwen.

lijk anke Toeg wereld n buite g ld oetin were Ontm -buiten rs Zuste lijk e k n a Toeg rs Zuste

Toegankelijk buitenwereld Ontmoeting Zusters-buitenwereld Toegankelijk Zusters

120

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE ƙ ƙ ƚ ƙ

ƙ ƙ

Boven en onder: ruimte-diepte configuratie in getalwaarden. Hoe hoger het getal hoe meer overgangen er zijn tussen het publieke domein en de private ruimtes.

ƙ Ƙ ț

Țƞ Ȏ Ɵ Ɲ ƞ

Ɲ Ɯ

Ɯ Ɯ ƛ

ȚƜ Ȏ Ɲ

Ɲ Ɲ Ɲ Ɲ

ƛ ƚ ƛ

ƙ ƙ

Țƛ Ȏ ƚ

Țƙ Ȏ ƚ

]Ú

Ɨ Ƙ

ƘƗ ƟȎƘƖ ƖƘȎƖ ȎƙƖƖ Â Ɨ ] ðÞ ê±ÐÊ ÐÊ¦±¨

Úê

Țƙ Ȏ ƚț

ƙ ȚƜ Ȏ ƙ

Țƛ Ȏ ƙ

Ɯ ț ȚƝ Ȏ

ȚƜ Ȏ ƛ

ȚƘ Ȏ ƚ

ƚ ƚ

Ɲ ƞ

Ɯ ƛ

Țƚ Ȏ ƛț

Ɯ Ƙ

ȚƝ Ȏ ƚ

ƚ ƙ ƚ

ț ȚƜ Ȏ ƙ ț Țƞ Ȏ ƛ

Ðü ] ÂÂ

ƙ ƙ

ƚ ƙ

Ɯ Ɲ

ƚ ƛ

Ɯ Ɲ Ɲ Ɲ Ɲ Ɯ

Ɯ Ƙ

ƙ ƙ

Ɨ ƚ

Ɯ Ɲ ƞ

Țƛ Ȏ ƙț ƛ

] ÂÂÐü

Țƛ Ȏ ƚț

Ƙ Ƙ

Țƙ Ȏ ƚț ƙ

ȚƘ Ȏ ƚț

ȚƜ Ȏ ƛț ȚƝ Ȏ Ɯț ƛ ȚƜ Ȏ ƙț

Ƙ Ɨ

ƚț

ȚƜ Ȏ ƙț Țƞ Ȏ ƛț

ȚƝ Ȏ ƚț

Ƙ Ɨ

Țƙ Ȏ

ƛț

Ƙ ƙ

ȚƜ Ȏ Ɲț

Țƚ Ȏ

Ɯ ƛ

Țƞ Ȏ Ɵț

ƞ ƞ

ƖƘȎƖƟȎƘƖƘƗ ] Â ƗȎƙƖƖ ]Ú Úê ÐÊ¦±¨ðÞ ê±ÐÊ

ÂÐü ] Â

121

122

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Eerste inventaris verharding van de site.

123

MAQUETTE

124

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Maquette van de zone tussen de boomgaard, tussentuin, boerderij en wasserij. Op deze plek stond vroeger een poort.

125

70m²

60m²

50m²

40m²

30m²

20m²

10m²

0m² Gelijkvloers

126

1ste verdiep

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Taxonmie van de ruimtes. Geordend volgens oppervlakte, bouwlaag en met aanduiding van de erfgoedwaarde. Donkerblauw: hoge erfgoedwaarde Lichtblauw: erfgoedwaarde Grijs: beperkte tot geen erfgoedwaarde. Tekening opgemaakt voor het afwerken van de

2de verdiep

127

De waterput (bron?) onder het zusterkoor werd door de zusters opengesteld voor de buurt. Een opening in de gevel en wenteltrap naar de gewelfde kelder, twee werelden raken en overlappen elkaar. op het plan van ca 1907 zie je nog de verwijzing ‘pomp’ staan.

128

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

129

DE PLOOI: DE DOORSNEDE

130

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Boven: Aanzicht boomgaard kijkrichting naar de zuidvleugel. Onder: Doorsnede noordvleugel kijkrichting naar de moestuin.

131

DE PLOOI: DE DOORSNEDE

132

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Boven: Aanzicht vanuit Boeveriestraat in combinatie met doorsnede van de kerk. Onder: Doorsnede door moestuin, noordvleugel, pandgang, zuidvleugel en boomgaard.

133

134

135

RESIDENTIE

Atelier in residentie tijdens de Tuin van Heden, zomer 2021. De ‘tafel van inspiratie en begrijpen’ en de ‘infowand’ als raavlak tussen de bezoekers en de onderzoekers.

136

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

137

138

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

139

Vorige pagina: Schetsen naar de drempels doorheen de site. Aspectisch perspectief van de boomgaard. kijkrichting zuidvleugel. De toeganspoort tot de boomgaard is links, de boerderij rechts.

140

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Aspectisch perspectief van de moestuin. kijkrichting ‘t Zand. De indeling van de moestuin vormt een kruis. De kop vna het kruis eindigt met een kapelletje. De indeling in zes plantvakken vinden we terug op historische luchtfoto’s en om een schema dat we ontdekten op de achterkant van een diploma.

141

142

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Linker pagina: Gang naar de slaapkamer van de zusters, foto: Lea Winkelier Le cabanon van Le Corbusier, https://www.pinterest. com/ pin/4419157821654290 1/

DE INDIVIDUELE RUIMTE De kloostercel heeft binnen de abdij de hoogste diepte-configuratie. Ze ligt het verst verwijderd van de wereld. De sequentie van het publieke van de wereld naar het individuele bijna-private van de kloostercel is opgebouwd uit een hele reeks drempels en overgangen. Dat is niet alleen gerealiseerd de gebouwde ruimte maar antropologisch uitgewerkt door een aantal overgangsrituelen (novice, inkleding...). De integraliteit van de individuele ruimte: het bed, de tafel, de stoel, de nachtspiegel en het licht... Je ontsnapt niet aan de vergelijking met verschillende iconische ‘cellen’ uit de architectuur canon. De herwaardering van de plek is een uitgelezen mogelijkheid om opnieuw na te denken over actuele pertinente en relevante cellen. Het geeft een bijzondere architecturale en mentale ruimte om na te denken over de relatie tussen het individu en het collectieve. De herwaardering van de SInt-Godelieveabdij kan daarmee bijdragen aan het debat rond vormen van samen-leven. (How Will we Live Together, Biennale Architettura 2021 en Kansen Scheppen voor Ontmoeting, Ambitienota Vlaams Bouwmeester Erik Wieërs) Wat is een actuele en relevante kloostercel? Wat betekent de individuele en private ruimte nog wanneer we door 4G en 5G overal publiek kunnen zijn?

143

EEN ANDERE GESCHIEDENIS

144

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

1. Groeien 2. Heel lange termijn denken: van bij de eerste bouwfase wordt de pandgang en pandhof geprojecteerd 3. Life Hacks: worden toegevoegd om het gebruik te verbeteren 4. Ondersteunende ruimtes (St-Martha): naarmate de technologie evolueert, worden ondersteunende ruimtes gebouwd en ingericht 3.

5. Experiment: het Tweede Vaticaans Concilie stelt de congregatie voor een dilemma, ze bouwen de open spreekkamer als experiment

145

146

147

Links: Bladzijde uit ‘Ruralia Commoda’ (ca. 1500). Beeld The British Library Bron: https://www. trouw.nl/cultuur-media/ in-middeleeuwse-tuinen-stond-geen-grasspriet-verkeerd~b1a3377f/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Rechts: Foto van de ommuuring rond de Sint-Godelieveabdij. Vorige pagina: De boerderij.

VIERHONDERD JAAR STADSLANDBOUW Als een tuin in wereld. Slotkloosters waren vaak zelfvoorzienend. De tuin speelt een belangrijke rol in de betekenis van deze plek. We zien hier in ieder geval een unieke opportuniteit en nieuwe mogelijkheid om op in te zetten: klimaat robuustheid en biodiv

148

rsiteit, misschien een pluktuin, een eetbaar bos, en een luwteplek. De tuinen vormen ook een mooie reeks ruimtelijke relaties: de kloostertuin, de tuinen, de Reitjes, het hinterland. Een tuin in een tuin in de wereld... De beplanting nu De huidige beplanting van de abdij dateert van na de Tweede Wereldoorlog. De beplanting bestaat deels uit moderne sierplanten en deels uit half- en laagstam fruitbomen. Op de lindeboom na zijn alle planten jonger dan 50 jaar. Afgaande op de beplanting en de layout van de binnentuin kan besloten worden dat de beplanting getekend werd door een tuinarchitect. Deze heeft zich laten inspireren door de nieuwe sierplanten die door oa de bekende tuinarchitect Jacques Wirtz werden gebruikt. De binnentuin is in redelijke staat van onderhoud. De beplantingen in de voormalige moestuin en boomgaard zijn grotendeels teloorgegaan. Ook de alomtegenwoordige omzoming van de plantvakken met buxushaagjes dateert van na de Tweede Wereldoorlog. Binnen de afsluiting van de boerderij ligt een tamelijk grote bessentuin met oa Aalbessen en Zwarte bessen. Hier

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Links: Criterianota: Etagebomen in VlaanderenPagina 5van 31Miniatuur van N. de Gonesse, mogelijk naar S.de Hesdin (ca.1450-1475) uit Dits etfaits mémorables, maître de privilèges de Gand Bron: https://docplayer. nl/186549085-5-4criterianota-etagebomenin-vlaanderen.html Rechts: Ceratostylis. sommige bezoekers herinnerden zich bijzonder felle oranje bloemen. Ze kregen die van de zusters of zagen ze als versiering in de kerk. staat ook een walnotenboom die minstens 40 jaar oud is. Landbouwland in dichtbebouwd gebied Het bijzondere aan de site van de abdij is zijn geschiedenis als landbouwland in een dichtbebouwd gebied. Binnen de muren van de abdij werd voor meer dan 400 jaar onafgebroken aan intensieve stadslandbouw gedaan. Hierbij werd tot op heden nooit gebruik gemaakt van zware machines. Het bovenste deel van de grond heeft dus een door zware machines onaangeroerde antropogene horizon. Dit soort landbouwgrond is uniek in een stedelijke context in Vlaanderen. De studie van de opbouw van deze grond kan ons leren hoe gedurende 4 eeuwen de abdij grotendeels zelf bedruipend was op het vlak van voedselvoorziening. Door na te gaan hoeveel organische stof in de bodem opgeslagen is, kunnen we bovendien te weten komen in welke mate deze wijze van aan landbouw doen kan bijdragen aan het opslaan van koolstof in de bodem. De hoofdvraag is evenwel hoe de abdij de bodemvruchtbaarheid gedurende een periode van 4 eeuwen heeft kunnen bewaren. Om dit te achterhalen is het aangewezen om in zowel de oude boomgaard als in de moestuin een

reeks profielputten te graven. Aan de hand van de studie van deze profielputten kan de diepte van de teeltlaag bepaald worden. Ook kan nagegaan worden hoe de bodems bewerkt werden, zoals bijvoorbeeld door ploegen, door het jaarlijks afdekken van de plantbedden met dierlijke of menselijke mest of het aanvoeren van vers groen zoals maaisel uit de graslanden of jonge brandnetels. Een of meerdere sleuven in de verschillende windrichtingen kunnen uitsluitsel geven of in de abdij gebruik gemaakt werd van vaste plantbedden met paadjes ertussen of grotere aaneengesloten akkers. Een vergelijkende studie met het beschikbare archiefmateriaal kan ons leren hoe deze abdij aan landbouw deed. De volledige open ruimte werd gedurende minstens 4 eeuwen intensief gebruikt als landbouwgrond. Een belangrijk deel van het werk was het wieden van de gewassen. Dit kon evenwel niet verhinderen dat niet alle zogenaamde onkruiden werden weg gewied. Een deel van de planten kon zaad zetten en overleeft waarschijnlijk tot op vandaag in de zaadbak van de site. Deze zaadbank is terug te vinden net onder de graszode van de tuin. Het

149

VIERHONDERD JAAR STADSLANDBOUW

De 4 open ruimtes binnen het ommuurde geheel.

150

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Schematische inplanting van de moestuin, gevonden op de achterkant van een ministerieel certificaat.

151

VIERHONDERD JAAR STADSLANDBOUW

De 4 open ruimtes binnen het ommuurde geheel.

152

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Plan van de boomgaard in 1924, foto uit het archief.

153

154

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

De binnenplaats van een huis in Delft, Pieter de Hooch, 1658. Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/ Bestand:Pieter_de_ Hooch_-_The_Courtyard_of_a_House_in_ Delft.jpg

DOOR DE NAUWE POORT Naar een plek tussen tuin en wereld: Van een afgesloten wereld naar een verbindende luwteplek? Zoals in de schilderijen van Pieter de Hoogh, kunnen we met dit project op zoek gaan naar rijke ruimtelijke relaties die vooral mediëren en verbindend zijn. Daardoor sluiten ze aan bij de spirituele eigenheid van de plek én kunnen ze bijdragen aan een florerende toekomst door nieuwe initiatieven te ondersteunen. Het project wordt dan een soort drempelwereld: werelden bestaan naast elkaar met elkaar. Er is overlap en uitwisseling. Misschien wordt het een plek waar je je even kan loswrikken van de wereld juist om je relatie met de wereld te overschouwen, te herstellen. De architectuur werkt dan als een filter.

155

156

HET GEBOUW ALS ALLEGORIE

Onderzoek door middel van allegorien, Iedere allergorie onderzoekt een specifieke ruimtelijke vraag en doet dat door aansluiting te zoeken met de iconografie. Zo is bijvoorbeeld het paviljoen een ovaal die verwijst naar Maria.

157

158

EEN NIEUW WERELDBEELD - CONCEPT Een concentrisch model De functionele herbestemming van deze twee bijzondere locaties is misschien niet de kern van het ruimtelijk vraagstuk. Dat is te zeggen, uiteraard is dat belangrijk, maar het belangrijkste aspect lijkt ons te zijn hoe je de eigenheid van de plek, de bijzonderheid, de gelaagdheid kan ontsluiten terwijl je een andere functionele of betekenis laag toevoegt. En die nieuwe laag moet ook het bestaan van de ziel van de plek erkennen. Het project gaat over “een visie rond de bezoekersontsluiting van deze plekken, waarbij we de oorspronkelijke religieuze functie maximaal in zijn waarde laten.” In de architectuur kunnen we dit o.a. mogelijk maken door de juiste filters, tussenruimtes en overgangen te realiseren. Maar ook de interne organisatie van hoe je toekomt en hoe je door het project beweegt, welke functie waar een plek vindt, kleurstelling, materiaalgebruik en inrichting zijn belangrijk.

159

In het bijzondere geval van de SIntGodelieveabdij heeft de kerk en enkele andere ruimtes die tot het slot behoren een raakvlak met de publieke ruimte. Daardoor krijg je een ascentrisch model.

160

EEN NIEUW WERELDBEELD

Het Kloosterplan van Sankt Gallen, Reichenau, vroege 9de eeuw. Bron: https://www. gardenvisit.com/gardens/ st_gall-sankt_gallen

161

162

EEN NIEUW WERELDBEELD

EEN CONCENTRISCH MODEL Drie graden van implementatie Het ideaalbeeld van de Sankt-Gallen is concentrisch georganiseerd. Hoe dichter bij de kern, hoe meer sacraal. En hoe meer naar de periferie hoe profaner. De pandhof in het midden en het claustrum met aansluitend de kerk daarrond. Het klooster of slot ontwikkelt zich rond deze drie ruimtes. De andere onderdelen van de abdij waaieren uit naar de tuinen, de landerijen en het land. Doordat de Sint-Godelieveabdij als stadsabdij gestart is in het diephuis Fonteynken, is dit concentrisch model enigszins minder zuiver. De Boeverie loopt als publiek domein langsheen enkele van de sacrale ruimtes. Zo bestaat er een groot raakvlak tussen het slot en de publieke ruimte... Gradaties Om het nieuwe programma te organiseren binnen de Sint-Godelieveabdij ontwikkelen we een model gebaseerd op het concentrisch model van de Sankt-Gallen en op de diepte-configuratie die bijzonder is voor deze plek. Er zijn in dit model drie graden. De eerste graad bepaalt ‘wat er kan’. Het is de uitkomst van het participatieve onderzoek De Tuin van Heden. Het zoekt naar een correlatie en continuïteit in welke nieuwe gebruiken (functies) een plek kunnen krijgen in de herwaardering van de abdij.

De tweede graad bekijkt ‘waar dat kan’. Er wordt daarbij enerzijds gezocht naar een ruimtelijk relatie over de tijd heen tussen de nieuwe rol en die historische rol die een ruimte had. (abdijkeuken > actieve abdijkeuken, inspirerende werkplekken > naaiatelier...) Er wordt gezocht naar een antropologische continuïteit die een versterking is van de ziel van de plek. Op die manier kan ook het ‘verhaal’, en de betekenis van een historische ruimte overgedragen worden. Tegelijkertijd worden de meer introverte functies, de meer ‘genereuze plekken’ (Tom Callebaut) zo dicht mogelijk bij de pandhof voorzien. De derde graad is ‘hoe dat kan’. Deze is langs de ene kant architecturaal: welke overgangen worden er voorzien? Hoe reis je door de abdij? Welke materialen ondersteunen dit? Hoe transformeer je deze plek? Aan de andere kant heeft dit een erg bijzonder luik dat te maken heeft met het ‘protocol’ van het gebruik. Hierbij zal aansluiting gezocht moeten worden bij het beheer van de plek. Het gaat dan over de nieuwe rituelen en gebaren die actueel, innovatief en inspirerend zullen zijn. Het gaat over de manier waarop je de nieuwe functies laat plaatsvinden en hoe dat kan zodat die een transformatie en vertaling zijn van de immateriële aspecten verbonden aan de Sint-Godelieveabdij.

163

Aspectisch perspectief, belevingstraject slot.

BELEVINGSTRAJECT SLOT

164

EEN NIEUW WERELDBEELD

Aspectisch perspectief, belevingstraject abdij.

BELEVINGSTRAJECT ABDIJ

165

TWEE BELEVINGSTRAJECTEN: Net zoals toen de abdij nog in gebruik was zijn er twee types van nieuwe gebruiken (functies). Enigszins sluiten die aan bij het centrale motto van de regel van Benedictus: Ora et Labora. Die tweedeling zit natuurlijk ook vervat in de opdeling ‘abdij’ en ‘slot’. Twee belevingstrajecten Vanuit al het bovenstaande stelt het ontwerpend onderzoek voor om die twee sub-werelden ‘abdij’ en ‘slot’ ook in te zetten als organiserend model en ze te benoemen en organiseren als belevingstrajecten. Het jargon spreekt van customer-journey. Dit is de spreekwoordelijke reis die iemand aflegt wanneer die een plek, museum of event bezoekt. Die begint eigenlijk van bij de voorbereiding ‘thuis’. Het concept van dit belevingstraject stuurt ons om na te denken over de kwaliteit van de volledige sequentie die een toekomstige bezoeker, ‘een reiziger naar morgen’ ervaart. De cruciale onderzoeksvraag is waar de grens tussen de belevingstrajecten slot en abdij zitten. Hoe ver je in het domein mag doordringen? Hoe kunnen of zelfs mogen die twee trajecten elkaar raken, even overlappen, opnieuw loslaten? Hoe kunnen die trajecten elkaar versterken? Hoe sturen ze elkaar aan? Hoe houden ze elkaar recht? Verwijzen ze naar elkaar? Welke ruimtelijke ingrepen worden op die raakvlakken voorzien? Het vraagt om een gevoelige positie van de nieuwe gebruiken ten opzichte van elkaar. Het vraagt om na te denken over nieuwe ‘instrumenten’ van ‘controle’, van mediëring. Nieuwe ruimtelijke codes. En die zijn niet uitsluitend architecturaal en ruimtelijk, maar ze zijn ook antropologisch, sociaal en cultureel. We zien hier duidelijk de noodzaak voor een curatoriële rol. Een soort van kwaliteitskamer voor het intellectueel beheer van de Sint-Godelieveabdij. Daarnaast lijkt het zinnig om na te denken over welke andere soort acties en interventies de twee belevingstrajecten kunnen realiseren en hoe dat kan binnen de ziel van de plek. Hier lijkt ook ruimte te zijn voor kunst.

166

EEN NIEUW WERELDBEELD

Links: Aspectisch perspectief, belevingstraject slot. Rechts: Aspectisch perspectief, belevingstraject abdij.

Belevingstraject slot Het belevingstraject slot hangt samen met de integriteit van het slot. Iemand moet je toegang geven tot dit traject. Je hebt er een afspraak, je komt voor een specifiek moment (getijden). Je belt aan en bent nieuwsgierig wie er komt opendoen. Het is een vorm van exclusiviteit. Tegelijkertijd een persoonlijke gastblije en gastvrije ontvangst. Je weet en beseft dat het niet evident is dat je hier binnen mag. En toch voel je je welkom. Je wordt er toch wel even stil van.

Belevingstraject abdij Het belevingstraject abdij hangt samen met de integriteit van de muur. Je kan er zelf geraken, maar je moet je ten allen tijde bewust zijn dat je een drempelwereld betreedt. Je steekt een grens over en komt in de wereld van de abdij. Je kan er toevallig passeren. Je komt binnen door de poort aan de boomgaard. Je beweegt je vrij over het domein. Je bent je altijd bewust van het bijzondere omsloten karakter van de plek. Deze moniale stadsoase.

167

TWEE BELEVINGSTRAJECTES : TEGELS

De nieuwe gebruiken voorgesteld door nieuwe ‘tegels’: 1. Collectief kunstwerk 2. Gastvrije en gastblije onvangst 3. Genereuze ruimte 4. Actieve keuken

5. Moestuin 6. Abdijlogies

FUNCTIES BELEVINGSTRAJECT SLOT

168

EEN NIEUW WERELDBEELD

7. Abdijpunt 8. Inspirerende werkplek 9. Boomgaard 10. Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op “rust” 11. Microbrouwerij 7.

12. Ateliers voor ambacht en vakmanschap 13. Bakkerij

10.

11.

12.

FUNCTIES BELEVINGSTRAJECT ABDIJ

13.

169

IMMATRIEEL ERFGOED Herbestemming religieus erfgoed Er was een tijd dat religie één van de belangrijke pijlers van de maatschappij was. Het maakte deel uit van het dagelijks leven, bepaalde de politiek, kunst en cultuur. Die verwevenheid is vandaag veel minder aanwezig. Herbestemming van religieus erfgoed zet dus best in op het betekenisvol hernieuwen van de relatie en het aangepast verankeren ervan in het ruimtelijk beleid. Het ontwerpend onderzoek zal ook de zoektocht naar de Genius Loci, de ziel van de plek verderzetten. Daarmee neemt het ontwerpend onderzoek ook een antropologische perspectief aan. De Genius Loci is de ontmoeting van mensen onderling en met de ruimte waarin die ontmoeting zich afspeelt: de architectuur, de tuinen, de publieke ruimte en in de bijzondere collectiviteit van een kloostergemeenschap. De onderzoeksvragen bij immateriële aspecten zijn: Hoe kunnen nieuwe eigenaars, nieuwe ‘plekhouders’ zichzelf zien als deel van een verhaal dat ze kennen, een verhaal dat ze bewust cultiveren en mee ontwikkelen en dit vreugdevol blijven vertellen? En hoe kan de architectuur dit ondersteunen? Hoe kan het verhaal en de betekenis van de (roerende, onroerende en immateriële) elementen ruimtelijk integreren? Waar zit de grens van wat architectuur daarbij kan betekenen (op zichzelf of als ondersteunende discipline...). Hoe het verhaal van deze plek in de twee trajecten op een verschillende manier aan bod kan komen? Hoe kan er binnen die belevingstrajecten ook naar het andere traject verwezen kan worden? De regel van Benedictus heeft bijna onafgebroken gedurende 400 jaar het leven in de Sint-Godelieveabdij bepaald. Het lijkt evident om bij de herwaardering in te zetten op een antropologische continuïteit en actualisering ervan. Een herwaardering van Ora et Labora. Hieronder volgen enkele voorbeelden van hoe dat zou kunnen: De getijden als nieuwe traditie: de activiteiten binnen het belevingstraject slotklooster worden georganiseerd volgens een bepaald ritme. Aanmelden voor de abdij logies kan twee maal per dag gebeuren, de lauden en de sext. De open repetities vinden plaats op hetzelfde tijdstip, de vespers. De abdijkeuken serveert op de none. De genereuze ruimte is een plaats voor het ontwikkelen van nieuwe rituelen. Het belevingstraject is ook reizen binnen de abdijmuur. De liturgische kalender zou een leidraad kunnen zijn voor het organiseren van ervaringen op langere termijn. Zo zou

170

de gotische kribbe alleen tijdens de advent- en kerstperiode getoond kunnen worden. Het mystieke, mysterieuze en exclusieve wordt bewaard. Het vaandel, een van de topstukken van de collectie zou op regelmatige tijdstippen onthuld kunnen worden, of door de bezoekers zelf zichtbaar gemaakt worden. De monastieke deugden als leidraad... Werken was meer dan alleen de taken uitvoeren. Het werken was er ‘anders’ dan ‘normaal’. Er werd niets verspild, er was geen afval. Dat sluit bijzonder goed aan op het huidige debat rond circulariteit. Kwaliteit was belangrijk. Extra lang roeren in de confituur om de natuurlijke pectine haar werk te laten doen. De zusters namen de tijd om de dingen te doen. Daardoor en in combinatie met de getijden bestond er een andere indeling en beleving van tijd binnen de abdijmuur. De boomgaard vol met pic-nic dekens die je in het abdijpunt krijgt, roepen het beeld van de bleekweide op. In de broodoven worden de baksel gelinkt aan de liturgische kalender (zoals bijvoorbeeld vastenavondvlaaikes). Er kan een nieuwe vorm van het dienstenbord (servite domino) zijn. De activiteiten en gebeurtenissen in de twee belevingstrajecten worden er aangekondigd.. Een nieuw beheer, een nieuwe ‘abdis’? Het ‘beheer’ van de voorwaarden (van voorwaarden tot doel), van hoe de herwaardering integer en coherent kan gebeuren zal een cruciaal luik zijn van het project. Enerzijds is er nood aan een curator voor de zorg over de collectie. Maar het ‘collectief’ beheer, of het beheer van het ‘collectief’, een soort kwaliteitskamer is ook noodzakelijk. Vooral omdat wat er op deze plek kan gebeuren eigenlijk heel ‘klein’ zou mogen zijn. Beheerst, nederig, bescheiden, delicaat, subtiel en gradueel. Net zoals kunst gemaakt werd om devotie te ondersteunen kan kunst meewerken om de relatie tussen het verhaal van de plek en de nieuwe realiteiten te verbinden. Kunst kan de verbinding maken tussen het belevingstraject abdij en slot.

EEN NIEUW WERELDBEELD

Boven: crucifix op het einde van de moestuin, richting kapel. Onder: crucifix op het begin van de moestuin, richting Heilige Benedictus

De inrichting van de buitenruimte: oorspronkelijk vond je op het einde van elk pad en elke wegel een heiligenbeeld. Diezelfde figuur kan ingezet worden als plek om een deel van het verhaal te vertellen.

171

SCENARIO: DOORWAADBAAR In het scenario ‘Doorwaadbaar’ wordt het abdijpunt voorzien in de recreatieruimte en naaiatelier (Uitbreiding Arthur De Geyter, 1953). Dat heeft als voordeel dat de grotere ruimtes met zicht op de moestuin een groot aanbod producten kan bieden. Daarbij blijft er ook nog ruimte om roerende artefacten op te nemen. Of althans een proximiteit tussen het roerend erfgoed van de Sint-Godelieveabdij en de bezoeker te realiseren. Daartegenover staat dat het belevingstraject abdij de volledige buitenruimte (met uitzondering van de pandhof) omvat. Het publiek kan dan het hele terrein doorwaden en de bijzondere beslotenheid van de plek opheffen.

172

CUSTUMER JOURNEY Slot

Trappen

Afgesloten (voor bezoekers - op eigen

Afgesloten (voor bezoekers en artieste

Afgesloten (voor bezoekers en bewoners

Halfopen (enkel tijdens opening of geb CUSTUMER JOURNEY Abdij

CUSTUMER JOURNEY Slot

Trappen

Zeer afgesloten (enkel voor bewoners e

Openbewoners (voor bezoekers op vaste momenten Zeer afgesloten (enkel voor en genodigden) Afgesloten (voor - op eigen abdij houtje) Open toegankelijk Belevingstraject slot bezoekers Belevingstraject Afgesloten (voor bezoekers en artiesten - tijdens(open) repetitie) Toekomstig potentieel Afgesloten (voor bezoekers en bewoners) Toekomstig potentieel (halfopen)

CUSTUMER JOURNEY Abdij

Halfopen (enkel tijdens opening of gebruik) Open (voor bezoekers op vaste momenten) Open toegankelijk Toekomstig potentieel (open) Toekomstig potentieel (halfopen)

173

DOORWAADBAAR

Boven: Organigram, doorwaadbaar, enkel deel slot.. Onder: Belevingstrajecten slot en abdij, mogenlijke circulatie doorheen de site.

Functies belevingstraject slot: Gastblije en gastvrije ontvangst Genereuze ruimte Abdijlogies

174

Inspirerende werkplekken Individuele inspirerende werkplekken

EEN NIEUW WERELDBEELD

Organigram, doorwaadbaar, enkel deel abdij.

Functies belevingstraject abdij: Boomgaard + Moestuin Abdijpunt Bakkerij + Actieve abdijkeuken

Inspirerende werkplekken Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op “rust” Microbrouwerij

175

DOORWAADBAAR

SOM

3742m²

3593m²

De brouwerij

57m²

Bakoven en rsomolen

105m²

19m²

124m²

Actieven abdijkeuken

163

199m²

47m²

409m²

Abdijlogies

265m²

Atliers voor kunstenaars, makers & / wetenschapers op rust

170m²

168m²

151m²

489m²

Genereuze ruimte

365m²

Abdijpunt

231m²

Ateliers voor ambachten en vakmanschap Inspirerende werkplekken

146m²

241m²

130m²

300

349

779m²

Gastvrije en gastblije ontvangst

80m²

collectief kunstwerk

Labo voor levensbeschouwing

Inspirerende zolder zuidvleugel

632

632m²

Individuele inspirerende werkplekken

284

284m²

Boven: Netto oppervlaktes

Functie

-1

-0

Meewerkplek / Proefplek

Onder: Legende

Boomgaard

COSTUMERJOURNEY JOURNEY CUSTUMER Abdij Abdij

COSTUMER JOURNEY CUSTUMER JOURNEY Slot Slot

Trappen Trappen

176

Zeer afgesloten (enkel voor bewoners en genodigden)

Afgesloten (voor bezoekers - op eigen houtje)

Afgesloten (voor bezoekers en artiesten - tijdens repetitie)

Afgesloten (voor bezoekers en bewoners) Afgesloten (voor bezoekers en bewoners)

Halfopen (enkel tijdens opening of gebruik) Halfopen (enkel tijdens opening of gebruik) Open (voor (voor bezoekers op vaste momenten) Open bezoekers op vaste momenten) Open toegankelijk toegankelijk Open Toekomstig potentieel (open) Toekomstig potentieel (open) Toekomstig potentieel (halfopen) Toekomstig potentieel (halfopen)

EEN NIEUW WERELDBEELD

Inspirerende werkplek onder het dak (Oostvleugel)

Organigram, doorwaadbaar.

Inspirerende werkplekken onder het dak

Inspirerende werkplek onder het dak (Zuidvleugel)

Ateliers voor kunstnaars, makers en wetenschappers op rust Workshopruimte voor ambacht en vakmanschap Abdijlogies

Individuele inspirerende werkplekken Inspirerende werkplekken

Ateliers voor kunstnaars, makers en wetenschappers op rust Ateliers voor ambacht en vakmanschap

Meewerkplek / Proefplek

Abdijpunt

Bakkerij

Boomgaard Actieve abdijkeuken

Microbrouwerij

Ateliers voor kunstnaars, makers en wetenschappers op rust

Inspirerende werkplekken

Gastvrije en gastblije ontvangst

Genereuze ruimte (kappel)

177

SCENARIO: ROND DE BOOMGAARD Het scenario ‘Rond de boomgaard’ verspreidt het abdijpunt over verschillende ruimtes rond de boomgaard. De poort tussen de wasserij en de boerderij wordt opnieuw gesloten. De moestuin behoort dan tot het slot zoals dat vroeger was. De toegang kan dan net zoals de andere delen van het slot ook gecontroleerd worden (zoals dat bijvoorbeeld in het Pakt gebeurt). Het abdijpunt speelt zich af in verschillende ruimtes waardoor een verspreide activiteit is. Dat stelt de plek in staat om snel te schakelen bij wijzigende inzichten. Het geeft ook de mogelijkheid om met kleinere experimenten te werken en te groeien en krimpen. Het stimuleert het gevoel van een abdij waar er een zekere kenmerkende bedrijvigheid heerst.

178

CUSTUMER JOURNEY Slot

Trappen

Afgesloten (voor bezoekers - op eigen

Afgesloten (voor bezoekers en artieste

Afgesloten (voor bezoekers en bewoners

Halfopen (enkel tijdens opening of geb CUSTUMER JOURNEY Abdij

CUSTUMER JOURNEY Slot

Trappen

Zeer afgesloten (enkel voor bewoners e

CUSTUMER JOURNEY Abdij

Halfopen (enkel tijdens opening of gebruik) Open (voor bezoekers op vaste momenten) Open toegankelijk Toekomstig potentieel (open) Toekomstig potentieel (halfopen)

179

ROND DE BOOMGAARD

Boven: Organigram, rond de boomgaard, enkel deel slot. Onder: Belevingstrajecten slot en abdij, mogenlijke circulatie doorheen de site.

Functies belevingstraject slot: Moestuin Gastblije en gastvrije ontvangst Genereuze ruimte

180

Abdijlogies Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op “rust” Individuele inspirerende werkplekken

EEN NIEUW WERELDBEELD

Organigram, rond de boomgaard, enkel deel abdij.

Functies belevingstraject abdij: Boomgaard Abdijpunt Bakkerij + Actieve abdijkeuken

Inspirerende werkplekken Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op “rust” Actieve abdijkeuken

181

ROND DE BOOMGAARD

SOM

3742m²

3593m²

De brouwerij

90m²

Bakoven en rosmolen

105m²

19m²

124m²

Actieven abdijkeuken

199m²

47m²

246m²

Abdijlogies

265m²

Atliers voor kunstenaars, makers & / wetenschapers op “rust”

130m²

300m²

349m²

779m²

Genereuze ruimte

365m²

Abdijpunt

252m²

Ateliers voor ambachten en vakmanschap Inspirerende werkplekken

107m²

202m²

170m²

168

151

489m²

Gastvrije en gastblije ontvangst

80m²

collectief kunstwerk

Labo voor levensbeschouwing

Inspirerende zolder zuidvleugel

342.5

342.5m²

Individuele inspirerende werkplekken

284

284m²

Boven: Netto oppervlaktes

Functie

-1

-0

Meewerkplek / Proefplek

Onder: Legende

Boomgaard

COSTUMERJOURNEY JOURNEY CUSTUMER Abdij Abdij

COSTUMER JOURNEY CUSTUMER JOURNEY Slot Slot

Trappen Trappen

182

Zeer afgesloten (enkel voor bewoners en genodigden)

Afgesloten (voor bezoekers - op eigen houtje)

Afgesloten (voor bezoekers en artiesten - tijdens repetitie)

Afgesloten (voor bezoekers en bewoners) Afgesloten (voor bezoekers en bewoners)

Halfopen (enkel (enkel tijdens opening of gebruik) Halfopen tijdens opening of gebruik) Open(voor (voor bezoekers op op vaste momenten) Open bezoekers vaste momenten) Opentoegankelijk Open toegankelijk Toekomstig potentieel (open) Toekomstig potentieel (open) Toekomstig potentieel (halfopen) Toekomstig potentieel (halfopen)

EEN NIEUW WERELDBEELD

Inspirerende werkplek onder het dak (Oostvleugel)

Organigram, doorwaadbaar.

Ateliers voor kunstnaars, makers en wetenschappers op rust

Inspirerende werkplek onder het dak (Zuidvleugel)

Inspirerende werkplekken onder het dak Workshopruimte voor ambacht en vakmanschap Abdijlogies

Individuele inspirerende werkplekken

Ateliers voor kunstnaars, makers en wetenschappers op rust

Inspirerende werkplekken

Ateliers voor ambacht en vakmanschap

Meewerkplek / Proefplek

Microbrouwerij Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op rust Bakkerij

Abdijpunt (3)

Boomgaard Actieve abdijkeuken

Abdijpunt (2)

Abdijpunt (1)

Ateliers voor kunstnaars, makers en wetenschappers op rust

Inspirerende werkplekken

Gastvrije en gastblije ontvangst

Genereuze ruimte (kappel)

183

184

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

185

DOORWAADBAAR

Belevingstraject slot

(begeleidenderol)

Belevingstraject slot

(hoofdfuncties)

Belevingstraject abdij

(buitenruimte)

Belevingstraject abdij

(toegang via straat)

Belevingstraject abdij

(hoofdhfuncties)

Toegang inspirerende werkplekken

Ondersteunende / Technische ruimtes Gastvrije en gastblije ontvangst Toegang belevingstraject slot

186

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Plannen schaal 1/500 Gelijkvloers Bakkerij

Ateliers voor ambacht en vakmanschap

Abdijpunt

Mogenlijke uitbreiding

Actieve abdijkeuken

Microbrouwerij

Genereuze ruimte (kapel)

Toegang voor ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op rust Toegang voor belevingstraject abdij

187

DOORWAADBAAR

Belevingstraject slot

(begeleidenderol)

Belevingstraject slot

(hoofdfuncties)

Belevingstraject abdij

(buitenruimte)

Belevingstraject abdij

(toegang via straat)

Belevingstraject abdij

(hoofdhfuncties)

Ondersteunende / Technische ruimtes

188

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Plannen schaal 1/500 Kelder

Optie: Bakkerij in kelder

Abdij keukens

Bron

189

DOORWAADBAAR

Belevingstraject slot

(begeleidenderol)

Belevingstraject slot

(hoofdfuncties)

Belevingstraject abdij

(buitenruimte)

Belevingstraject abdij

(toegang via straat)

Belevingstraject abdij

(hoofdhfuncties)

Ondersteunende / Technische ruimtes

190

Inspirerende werkplekken

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Plannen schaal 1/500 1ste verdieping Workshopruimte voor ambacht en vakmanschap

Abdijlogies

Individuele inspirerende werkplekken

Ateliers voor kunstnaars, makers en wetenschappers op rust

191

DOORWAADBAAR

Belevingstraject slot

(begeleidenderol)

Belevingstraject slot

(hoofdfuncties)

Belevingstraject abdij

(buitenruimte)

Belevingstraject abdij

(toegang via straat)

Belevingstraject abdij

(hoofdhfuncties)

Ondersteunende / Technische ruimtes

192

Inspirerende werkplekken (Noordvleugel)

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Plannen schaal 1/500 2de verdieping

Inspirerende werkplek onder het dak (Oostvleugel)

Inspirerende werkplek onder het dak (Zuidvleugel)

Ateliers voor kunstnaars, makers en wetenschappers op rust

193

ROND DE BOOMGAARD

Belevingstraject slot

(begeleidenderol)

Belevingstraject slot

(hoofdfuncties)

Belevingstraject abdij

(buitenruimte)

Belevingstraject abdij

(toegang via straat)

Belevingstraject abdij

(hoofdhfuncties)

Ondersteunende / Technische ruimtes

Toegangvoor ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op rust Gastvrije en gastblije ontvangst Toegang belevingstraject slot

194

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Plannen schaal 1/500 Gelijkvloers Bakkerij Microbrouwerij

Ateliers voor ambacht en vakmanschap Abdijpunt (3)

Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op rust Mogenlijke uitbreiding

Actieve abdijkeuken

Abdijpunt (2)

Abdijpunt (1)

Genereuze ruimte (kapel)

Toegang voor inspirerende werkplekken Toegang voor belevingstraject abdij

195

ROND DE BOOMGAARD

Belevingstraject slot

(begeleidenderol)

Belevingstraject slot

(hoofdfuncties)

Belevingstraject abdij

(buitenruimte)

Belevingstraject abdij

(toegang via straat)

Belevingstraject abdij

(hoofdhfuncties)

Ondersteunende / Technische ruimtes

196

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Plannen schaal 1/500 Kelder

Opslag en berging tuinmateriaal, e.d. + technische installaties

Abdijpunt (2): Abdijkelder / proefplek

Bron

197

ROND DE BOOMGAARD

Belevingstraject slot

(begeleidenderol)

Belevingstraject slot

(hoofdfuncties)

Belevingstraject abdij

(buitenruimte)

Belevingstraject abdij

(toegang via straat)

Belevingstraject abdij

(hoofdhfuncties)

Ondersteunende / Technische ruimtes

198

Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op “rust”

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Plannen schaal 1/500 1ste verdieping Workshopruimte voor ambacht en vakmanschap

Abdijlogies

Individuele inspirerende werkplekken

Inspirerende werkplekken

199

ROND DE BOOMGAARD

Belevingstraject slot

(begeleidenderol)

Belevingstraject slot

(hoofdfuncties)

Belevingstraject abdij

(buitenruimte)

Belevingstraject abdij

(toegang via straat)

Belevingstraject abdij

(hoofdhfuncties)

Ondersteunende / Technische ruimtes

200

Ateliers voor kunstnaars, makers en wetenschappers op rust (Noordvleugel)

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Plannen schaal 1/500 2de verdieping

Inspirerende werkplek onder het dak (Oostvleugel)

Inspirerende werkplek onder het dak (Zuidvleugel)

Inspirerende werkplekken

201

202

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

HOE ZOU HET ZIJN...

Moestuin en Boomgaard

p124

Microbrouwerij en Ateliers voor ambachten en vakmanschap

p126

Actieve keuken en Abdijlogies

p128

Inspirerende werkplek en Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op “rust”

p132

Gastvrije en gastblije ontvangst en Genereuze ruimte

p136

Bakkerij en Abdijpunt

p140

Bakkerij en Demonstratie keuken

p144

Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op “rust”

p148

203

HOE ZOU HET ZIJN... Moestuin en Boomgaard

Omgevingsplan met de situering van de voorgestelde functies op de site. De verschillende functies

Moestuin

… mocht we van de abdijtuin een MEEWERKPLEK maken. Mensen werken er samen aan het kweken van groenten, fruit, kruiden, bloemen en het bereiden van voedsel.

204

Boomgaard

… mochten we van de abdijtuin een PROEFPLEK maken. Je proeft er van de zelfgekweekte groenten, het zelf gebrouwen bier of de zelf gebakken taarten op een luwteplek in de tuin.

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Organigram, exploded

+02

Mogelijkheid tot uitbreiding +01

Boomgaard 3593 m² Moestuin 3742 m²

+00

205

HOE ZOU HET ZIJN... Microbrouwerij en Ateliers voor ambachten en vakmanschap

Omgevingsplan met de situering van de voorgestelde functies op de site. De verschillende functies

Brouwerij Optie 1

Brouwerij Optie 2

… mocht DE BROUWERIJ waar de zusters tot 1830 zelf hun bier brouwden terug actief zijn als microbrouwerij. Je maakt kennis met het ambacht, het brouwproces van toen en nu. Je ontdekt het verhaal van het bierbrouwen binnen de tradities van de vele abdijen en kloosters in Vlaanderen maar leert ook over de huidige innovaties.

206

Ateliers

… Mocht er vanuit de traditie van de zelfvoorzienende gemeenschap ATELIERS VOOR AMBACHTEN EN VAKMANSCHAP plaatsvinden. Elke dag zijn gepassioneerde en gedreven makers aan het werk in de ateliers in de boerderij en de aanpalende loodsen. Ze vormen een broed- of creatieplek voor ambachtslieden, hedendaagse makers, kunstenaars. Tijdelijk een werkplek huren behoort tot de mogelijkheden.

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Organigram, exploded

trap lift

+02 Workshopruimte 95 m² trap lift

Mogelijkheid tot uitbreiding +01 Ateliers 146m² Brouwerij (optie 1) 57m²

lift

Brouwerij (optie 2) 90 m²

+00

207

HOE ZOU HET ZIJN... Actieve keuken en Abdijlogies

Omgevingsplan met de situering van de voorgestelde functies op de site. De verschillende functies

Actieve keuken

… mochten we opnieuw een ACTIEVE ABDIJKEUKEN hebben. De voormalige imposante keuken uit 1643-1645 is niet meer actief sinds lange tijd, maar de monastieke keuken uit 1926 werd gebruikt tot eind 2013. Deze keuken met de aanpalende ruimten is, na de aangepaste architecturale ingrepen, opnieuw in gebruik.

208

Abdijlogies

…mochten we mensen terug in gemeenschap laten verblijven in de ABDIJLOGIES. Wie verblijft in de abdij kiest voor meer dan louter logeren in Brugge. Je kiest bewust voor een sober en eenvoudig verblijf waar gastvrijheid, verstilling en verdieping voorop staan. Je komt terecht in een gemeenschap met andere gasten. Je bent niet zomaar een klant, maar verblijft in een huis van gelijkgestemde pelgrims of nomaden. Binnen een zekere vastgelegde dagorde staat de ontmoeting tussen de verschillende gasten voorop.

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Organigram, exploded

trap lift

+02

trap

Abdijlogies 265 m²

lift

+01

Actieve keuken 246m² lift

+00

209

HOE ZOU HET ZIJN... Actieve keuken en Abdijlogies

De ramen in het binnenhof dienen vrij toegankelijk te blijven met een ladder. Dit is immers de tweede vluchtweg bij brand uit de kamers die hier aan grenzen

210

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Snede 1/300

211

HOE ZOU HET ZIJN... Inspirerende werkplek en Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op rust

Omgevingsplan met de situering van de voorgestelde functies op de site. De verschillende functies

Inspirerende werkplek

… Mocht we de INSPIRERENDE WERKPLEKKEN die in de Sint-Godelieveabdij aanwezigzijn onderdak bieden aan organisaties en bedrijven die meerwaarde genereren voor de plek en zijn werking? Dit kan projectmatig zijn, permanent aanbod, dienstverlening, educatief of als evenementiële activiteit.

212

Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op rust … mochten we een ATELIERS VOOR KUNSTENAARS, MAKERS & WETENSCHAPPERS OP “RUST” voor korte of lange duur mogelijk maken? De Musicus, De Beeldhouwer, De Schilder, De Wetenschapper of De Schrijver logeren er in co housing op- of in de buurt van de abdijsite. De abdij zelf is voor hen de broed- en creatieplek. Ook is het een ontmoetingsplek voor jonge kunstenaars, makers of wetenschappers die leren van diegene met een rijke geschiedenis.

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Organigram, exploded

trap lift

Inspirerende werkplekken 349m² Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op “rust” 151 m²

+02

trap lift

inspirerende werkplekken 300 m² Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op “rust” 168 m²

+01

lift

Inspirerende werkplekken 130 m²

+00

Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op “rust” 170 m²

213

HOE ZOU HET ZIJN... Inspirerende werkplek en Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op rust

Kleine hoogteverschillen zijn te overbruggen op de verdiepen. belangrijke aandacht i.v.m. integrale toegankelijkheid

Lichttoetreding is beperkt in de dakruimtes. Te onderzoeken

Op deze plek zou er een extra trap kunnen voorzien worden. Op deze manier kunnen de zolderruimtes voor meer personen toegankelijk zijn.

214

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Snede 1/300

215

HOE ZOU HET ZIJN... Gastvrije en gastblije ontvangst en Genereuze ruimte

Omgevingsplan met de situering van de voorgestelde functies op de site. De verschillende functies

Gastvrije en gastblije onvangst

… Mocht de abdij bekend staan als abdijsite waar GASTVRIJE EN GASTBLIJE ONTVANGST voorop staan. Wie aankomt voor een activiteit, masterclass, lezing, open repetitie of verblijf wordt, aan de grote bruine deur, persoonlijk en met een glimlach onthaald en begeleid. In de historische ontvangstruimte ontdek je de rijke geschiedenis van de plek. Op je tocht in de abdij kom je de belangrijkste en waardevolste objecten tegen, die reeds eeuwenlang horen bij de abdij en het abdijleven. Het abdijpunt is een gastvrije plek waar je als bezoeker steeds terecht kan met je vragen.

216

Genereuze ruimte

… Mochten de abdijkerk, de kapittelzaal, kamer van de abdis en de pandgang een GENEREUZE RUIMTE zijn een plek waar verbinding en dialoog voor een wereld in beweging centraal staat.

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Organigram, exploded

trap lift

+02

trap lift

+01

lift

Genereuze plek 365 m² Ontvangst 80 m² +00

217

HOE ZOU HET ZIJN... Gastvrije en gastblije ontvangst en Genereuze plek

Het houten gestoelte is niet toegankelijk met een rolstoel. Aandachtspunt om dit te bekijken.

Bron onder de kapel moeilijk toegankelijk voor publiek

218

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Snede 1/300

Er moet worden gekeken naar de grootte van de toekomstige instrumenten die zullen worden gebruikt in de genereuze plek. De draaicirkels van deze toestellen moeten doorheen de bestaande openingen kunnen naar de stockageruimte (archief instrumenten)

219

HOE ZOU HET ZIJN... Bakkerij en Abdijpunt

Omgevingsplan met de situering van de voorgestelde functies op de site. De verschillende functies

Bakkerij

… mochten de BAKOVEN EN ROSMOLEN, waar vroeger het graan tot meel werd gemalen, vrij te bezoeken zijn. Een professionele bakker zorgt elke dag voor vers brood en gebak. Je ontdekt hoe de zusters brood en taarten volgens hun traditionele recepten bakten. Je ontdekt de ambacht en de innovatie van het bakken. Het brood en de taarten proef je in het abdijpunt (cfr. abdijpunt). De mensen die verblijven op de abdijsite (cfr. Abdijlogies) krijgen de dagverse producten aangeboden.

220

Abdijpunt

… Mocht het ABDIJPUNT een gastvrije ontmoetings- en ontdekkingsplek zijn voor bezoeker en bewoners. Het is een bijzondere en sprekende plek waar je de rijke geschiedenis ontdekt in combinatie met de mogelijkheid om versmarkt producten of ambachtelijke artikelen en creaties te kopen. Dit zijn producten en artikelen uit de abdij, Brugge of het Brugse Ommeland.

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Organigram, exploded

trap lift

+02 Ondersteundene ruimtes bakkerij 19m²

trap lift

Mogelijkheid tot uitbreiding +01 Abdijpunt optie 2: Totaal: 252 m² Bakkerij 105 m²

lift Abdijpunt optie 1: 231 m²

Abdijpunt optie 2: Totaal: 252 m²

+00

221

HOE ZOU HET ZIJN... Bakkerij en Abdijpunt

222

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Boven: Snede 1/300 Onder: Snede 1/300

Rolstoelplatform nodig naar kelder

223

HOE ZOU HET ZIJN... Bakkerij (in de kelder) en Demonstratie keuken (in de wasserij)

Omgevingsplan met de situering van de voorgestelde functies op de site. De verschillende functies

Bakkerij (in de kelder)

224

Demonstratie keuken (in de wasserij)

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Organigram, exploded

trap lift

+02

trap lift

+01

Demonstratie keuken 105 m²

lift Bakkerij (in de kelder) 138 m²

+00

225

HOE ZOU HET ZIJN... Bakkerij (in de kelder) en Demonstratie keuken (in de wasserij)

De kelder verdiepen hebben een kleine hoogte. Enkel het gedeelte waar al eens een bakkerij was is een bruikbare hoogte. De andere kelders dienen verdiept te worden om optimaal bruikbaar te zijn.

226

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Snede 1/300

Rolstoelplatform nodig naar kelder

227

HOE ZOU HET ZIJN... Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op “rust”

Omgevingsplan met de situering van de voorgestelde functies op de site. De verschillende functies

Ateliers voor kunstenaars, makers en wetenschappers op “rust” … mochten we een ATELIERS VOOR KUNSTENAARS, MAKERS & WETENSCHAPPERS OP “RUST” voor korte of lange duur mogelijk maken? De Musicus, De Beeldhouwer, De Schilder, De Wetenschapper of De Schrijver logeren er in co housing op- of in de buurt van de abdijsite. De abdij zelf is voor hen de broed- en creatieplek. Ook is het een ontmoetingsplek voor jonge kunstenaars, makers of wetenschappers die leren van diegene met een rijke geschiedenis.

228

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Organigram, exploded

trap lift

+02

trap lift

+01

lift

Ateliers voor kunstenaarts, makers en wetenschappers op “rust” 230 m²

+00

229

HOE ZOU HET ZIJN... Ateliers voor kunstenaarts, makers en wetenschappers op “rust”

Akoestisch belang voor de pandgang komt in gevaar bij machinale bewerkingen.

230

PROJECTIE VAN HET PROGRAMMA

Snede 1/300

231

232

PRAGMATIEK VAN HET PROGRAMMA

233

Zuid

Slaapkamer Kelder Welfsel

263.12

Noord

Kamer

270.71

Oost

Verdieping 0 Kamer

Bruto 252.89

West

Woning Boerderij zolder

156.78 111

Oud gedeelte

538.69

Bijvleugel Logies Chambretes

377.36 481.49

OPPERVLAKTE BEREKENINGEN

Zuid

Noord

Vleugel bib. Verdieping -1

West

Tuingebouw Verdieping Kelder Bron 2

Bruto

Noord Zuid

Tuingebouw Zolder Kelder Welfsel Boerderij

35.18 271.73 263.12

Zolder Vleugel Keuken Verdieping 0 Tussenverdiep Zolder Woning

252.46

Oud gedeelte

538.69

Bijvleugel Logies Verdieping 1

377.36

Woning Vleugel bib. Vide kerk Tuingebouw Slaapkamer

51.49 337.72

Hoofdgebouw Verdieping -1 Kamer Tuingebouw Kelder Bron Tuingebouw Kamer Boerderij Kelder Berging Boerderij zolder

214.94 bruto 270.71 48.52 44.66 35.18

Vleugel Keuken Kelder Welfsel Chambretes Tussenverdiep

626.34 263.12 481.49 37.07

Noord

Verdieping 2 0 Verdieping Verdieping 1 Woning Zolder Woning Oud gedeelte Zolder Vide kerk Bijvleugel Logies Slaapkamer Zolder

Bruto Bruto Bruto 156.78 373.56 51.49 538.69 194.89 454.74 377.36 198.9 271.73

Noord Noord Oost

Vleugel bib. Kamer Tuingebouw Zolder

337.72 270.71 35.61 252.46

Oost Oost Zuid

Kamer Hoofdgebouw Zolder Boerderij zolder Tuingebouw

252.89 214.94 480.6 111 48.52

Bruto

Tuingebouw Chambretes Boerderij

35.18 481.49 291.72

Bruto

Zuid West

West Noord

Oost Noord West Oost Oost Zuid Zuid Zuid

West West West

Zuid

626.34 Bruto 37.07 480.6 156.78

Vide kerk Zolder Kelder Berging Slaapkamer

454.74 252.46 322.89 198.9

Zuid Zuid Noord

Zolder Kelder Welfsel Kamer

480.6 263.12 270.71

Bruto Bruto Bruto

m² m²

6725.06

m²

2230.82 1318.13

m² m²

5378.13

m²

630.67 1821.22 2699.93

m² m² m²

492.43 1336.75 2230.82

m² m² m²

1573.24

m²

1318.13

m²

1821.22

m²

1336.75

m²

5378.13

m²

2230.82

m²

1318.13

492.43

m² m²

5378.13

m²

1336.75

m²

Netto Netto

Netto

TOTAAL

373.56

252.89

Verdieping 0 Boerderij zolder

Bruto 111

Woning

156.78

Oud gedeelte Chambretes

538.69 481.49

Bijvleugel Logies

377.36

Noord

Vleugel bib. 2 Verdieping

337.72 Bruto

West

Tuingebouw Zolder

35.61 373.56

Zolder

194.89 214.94

Bruto

Netto

6725.06

m²

2699.93

m²

Bruto Bruto

Bruto

Netto Netto

Netto Netto 1573.24 630.67

m² m²

6725.06

m²

1821.22

m²

Bruto TOTAAL

Netto Netto Netto

Netto

Bruto

Bruto 37.07

Kamer

Hoofdgebouw

m²

252.89 291.72 322.89 111

Oost Oost

Oost

2699.93 1573.24

Bruto TOTAAL

198.9

bruto Bruto 271.73 44.66 51.49

Zuid

492.43

Netto

Bruto Bruto

454.74 35.61

Verdieping -1 Verdieping 1 Zolder Kelder Bron Woning

West

m²

Bruto

194.89

Oost

m²

Bruto

291.72

Zolder

Noord West West

630.67

1336.75

Netto

48.52

626.34

West

m²

214.94 322.89 194.89

Vleugel Keuken Verdieping 2 Tussenverdiep Zolder

Zuid

1821.22

492.43

35.61 Bruto 44.66 373.56

Zuid

m²

337.72 bruto

Zolder Hoofdgebouw Kelder Berging Zolder Tuingebouw

Oost

Netto 630.67

Bruto

Oost Oost

West

234

198.9

Netto Netto

Zuid

Slaapkamer Kelder Welfsel

198.9

263.12

Noord

Kamer

270.71

Oost

Verdieping 0 Kamer

Bruto 252.89

West

Woning Boerderij zolder

156.78 111

Oud gedeelte

538.69

Bijvleugel Logies Chambretes

377.36 481.49

Zuid

Vleugel bib.

337.72

Tuingebouw Verdieping 2

35.61 Bruto

Zolder Hoofdgebouw Zolder Tuingebouw

373.56

Oost

Noord

Tuingebouw Zolder Boerderij

35.18 271.73

Zolder Vleugel Keuken

252.46

Zuid Zuid

Tussenverdiep Zolder

37.07 480.6

Noord

West

Oost

51.49 454.74

Slaapkamer

198.9

Noord

Verdieping -1 Kamer

bruto 270.71

West

Kelder Bron

44.66

Oost

Kamer

252.89

Oost

Kelder Berging Boerderij zolder

322.89 111

Zuid Zuid

Kelder Welfsel Chambretes

263.12 481.49

Verdieping 2 0 Verdieping

Bruto Bruto

Woning Zolder

156.78 373.56

Oud gedeelte Zolder

538.69 194.89

Bijvleugel Logies

377.36

Noord

Zolder

271.73

Noord

Vleugel bib.

337.72

Oost

Tuingebouw Zolder

35.61 252.46

Oost Zuid

Hoofdgebouw Zolder

214.94 480.6

Tuingebouw

48.52

Tuingebouw

35.18

Boerderij

291.72

Vleugel Keuken

626.34

Tussenverdiep

37.07

Verdieping -1 Verdieping 1

bruto Bruto

West West

Kelder Bron Woning

44.66 51.49

Vide kerk Kelder Berging Slaapkamer

454.74

Oost

Zuid Noord

Kelder Welfsel Kamer

263.12 270.71

West Zuid

252.89

Verdieping 0 Boerderij zolder

Bruto 111

Woning

156.78

Oud gedeelte Chambretes

538.69 481.49

Zuid

West

Noord Bijvleugel Logies

377.36

Noord

Vleugel bib. 2 Verdieping

337.72 Bruto

West

Tuingebouw Zolder

35.61 373.56

Zolder

194.89

Oost

Hoofdgebouw

Bruto

1336.75

m²

Netto

Organigram, exploded.

Bruto Bruto 2699.93 1573.24

m² m²

6725.06

m²

630.67 1821.22

m² m²

1573.24

m²

6725.06

m²

2699.93

m²

630.67

m²

1821.22

m²

Bruto TOTAAL

5378.13

m²

492.43 1336.75

m² m²

1318.13

m²

5378.13

m²

2230.82

m²

492.43

m²

1336.75

m²

Netto

Bruto Bruto

m² m²

Netto Netto

Bruto

TOTAAL

2230.82 1318.13

Netto

Bruto Bruto

Netto Netto

322.89 198.9

Kamer

Oost

m²

626.34

Vide kerk

Oost

1821.22

492.43

PRAGMATIEK VAN HET PROGRAMMA

291.72

Bruto

Zuid

m²

48.52

Woning

West West

Netto 630.67

214.94 194.89

Verdieping 1 West

Bruto

214.94

Bruto

Netto

Bruto

Netto

235

WETGEVING Normen en regelgeving

OVERHEIDSOPDRACHTEN: Wet van 17 juni 2016 inzake overheidsopdrachten. Kort: ‘Wet overheidsopdrachten’ of ‘WOO’); Koninklijk Besluit van 18 april 2017 plaatsing overheidsopdrachten in de klassieke sectoren. Kort: ‘KB Plaatsing’; Koninklijk Besluit van 14 januari 2013 tot bepaling van de algemene uitvoeringsregels van de overheidsopdrachten. Kort: ‘KB Uitvoering’; De wet van 17 juni 2013 Wet betreffende de motivering, de informatie en de rechtsmiddelen inzake overheidsopdrachten, bepaalde opdrachten voor werken, leveringen en diensten en concessies. Kort: ‘Rechtsbeschermingswet’. ARCHITECTUUR Wet van 20 februari 1939 op de bescherming van de titel en van het beroep van architect en de uitvoeringsbesluiten; Koninklijk besluit van 18 april 1985 houdende het reglement van beroepsplichten van de orde van architecten. BRANDVEILIGHEIDS- EN ERKENNINGSNORMEN Koninklijk besluit van 7 juli 1994 tot vaststelling van de basisnormen voor de preventie van brand en ontploffing waaraan de gebouwen moeten voldoen; ARBEIDSBESCHERMING EN VEILIGHEID Het algemeen reglement voor de arbeidsbescherming (A.R.A.B.) en de bijkomende voorschriften, opgelegd door de bevoegde overheid in de vergunningsakten; Het algemeen reglement op de elektrische installaties (A.R.E.I.); De wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk (de Welzijnswet); De codex over het welzijn op het werk; Het koninklijk besluit van 25 januari 2001 betreffende de tijdelijke of mobiele bouwplaatsen. RUIMTELIJKE ORDENING EN MILIEU De Vlaamse Codex Ruimtelijke ordening (en uitvoeringsbesluiten); Decreet van 25 april 2014 betreffende de omgevingsvergunning; Decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid (DABM); Besluit van de Vlaamse Regering van 10 december 2004 houdende vaststelling van de categorieën van projecten onderworpen aan milieueffectrapportage (MER-besluit); Besluit van de Vlaamse regering van 1 juni 1995 houdende algemene en sectorale bepalingen inzake milieuhygiëne (VLAREM II); Onroerenderfgoeddecreet van 12 juli 2013 en het Onroerenderfgoedbesluit van 16 mei 2014, met name de bepalingen aangaande archeologie. BODEM Decreet van 27 oktober 2006 betreffende de bodemsanering en de bodembescherming (Bodemdecreet); Vlaams Reglement betreffende de bodemsanering en de bodembescherming (VLAREBO, BVR 14/12/07), met name de bepalingen aangaande het grondverzet en de codes van goede praktijk; Leidraad voor het werken met uitgegraven bodem (OVAM, 23 mei 2008).

236

PRAGMATIEK VAN HET PROGRAMMA

MATERIALENBEHEER Materialendecreet van 23 december 2011; Vlaams reglement betreffende het duurzaam beheer van materiaalkringlopen en afvalstoffen (VLAREMA, BVR 17 februari 2012), met name de bepalingen aangaande de sloop keten (VLAREMA 6); Standaardprocedure traceerbaarheid sloopmateriaal via een sloop beheer organisatie (zoals Tracimat vzw). ENERGIE Energiedecreet van 8 mei 2009; Energiebesluit van 19 november 2010. TECHNISCHE NORMEN De recentste “technische voorlichtingen” van het WTCB; De recentste ééngemaakte technische specificaties (STS); Europese en Belgische geldende normen (NBN, NBN EN en NBN EN ISO en hun addenda); Richtlijnen van de Nutsmaatschappijen en beheerders openbaar domein; De regels van goed vakmanschap / regels van de kunst; De codex over het welzijn op het werk. BIJZONDERE AANDACHTSPUNTEN Asbestinventaris

237

SPANTEN ATLAS

SPANTEN ATLAS Alle spanten worden hier gecatalogiseert en de belangrijkste aandachtspunten worden uitgelicht. Er dient afgetoetst te worden of deze een renovatie waard zijn ter hergebruik.

Nota: Spanten doorkruisen de ruimte, circulatie is moeilijker. Moet structureel onderzocht worden.

1/300

H: 2.17 m

H: 2.35 m

HV H: 1.75 m Nota: Doorloophoogte is kleiner dan 2 m. Onderzoeken van de spantenstructuur. 6

H: 1.75 m

HV H: 2.10 m Trap

H: 2.40 m

PLAN +02

238

H: t. NOK HV

Torenstructuur

PRAGMATIEK VAN HET PROGRAMMA

H: 2.55 m Trap

1 A-spant met mezanine

2 Kruis-spant

3 A- spant

4 W- spant

5 Kruis-spant

6 A- spant

7 Kruis-spant

H: 2.40 m

Lift

Trap

H: 2.80 m

A-spant met mezanine

Trap

Niet toegankelijke zolder

Scheidingsgevel

Ingerichte zolder

239

BRANDWEER Gebruikers per ruimte

Aantal gebruikers Np van een compartiment + Berekening van de aanwezige trappen:

S:49 m² S/10 : 5

De afstand tussen het afgewerkte vloerpeil van de hoogste bouwlaag en het laagste peil van de door de brandweerwagens bruikbare wegen omheen het gebouw.

S:34m² S/10 : 4

S:139 m² S/3 : 47

Nr: 15

S:46 m² S/3 : 16

S:93 m² S/3 : 31

S: 24 m² S/3 : 8

S:173 m² S/3 : 58

S: 52 m² S/3 : 18 S: 48 m² S/3 : 16

S: 36 m² S/3 : 12

Gronplan 00

Verdieping 01

240

S: 82 m² S/3 : 28

S: 26 m² S/3 : 9

Nr: 7

S:29 m² S/10 : 3

Nr: 44

S: 264 m² S": 77 m² S10: 17 m² S': 264-77-17=170 S'/3 : 57 N= Nr + S'/3 : 103

S10: 17 m² S/10 : 2

S: 120 m² S/3 : 40

S:61 m² S/10 : 7 Tot. aantal gebruikers: N = 427

PRAGMATIEK VAN HET PROGRAMMA

Verdieping 02

241

BRANDWEER Verslag 24 Februari

Abdijlogies: - Grens van 12 personen: We houden rekening met meer dan 12 personen -> dus bijgevolg volgens Bijlage 3/ brandnormen voor toeristische logies. - Er is een tweede evacuatiemogelijkheid vereist naast de eerste en normale toegangstrappen. -> daarvoor zijn de opengaande ramen op de eerste verdieping per verhuureenheid voldoende. (de brandweer kan handmatig ladders plaatsen tegen deze gevel, waar de toeristische logies zich bevinden ) Deze gevels zijn niet bereikbaar met een brandladderwagen. - De kamers die uitkijken op het ingesloten pandhof hebben ook een raam op de eerste verdieping. Hier moet gecontroleerd worden of er naar het pandhof een ladder kan gebracht worden doorheen de kloostergangen. - Automatische branddetectie zal waarschijnlijk een vereiste zijn. (ook voor de waardevolle roerende goederen lijkt dit een verstandige optie). Brandweg: - De brandweer (Bert B.) neemt nog contact op met de persoon die het dossier opmaakte voor project ‘Boevrie’. Hij overlegt hoe de hydranten en brandweg gepland zijn en of deze bruikbaar zijn voor de abdijsite. Als er een hydrant dient bij te komen verwittigt hij dit. (is gecommuniceerd dat er degelijk een hydrant dient voorzien te worden tot aan de opstelmogelijkheid brandweg.) - Brandweg optie A (zo dicht mogelijk tegen de boerderij) lijkt de voornaamste optie. Kleinste opening in de abdijmuur. Er is wel een vraag om op het einde verschillende rijrichtingen te voorzien (opsplitsing). Deze om de brandweerwagens in een betere volgorde of opstelling te kunnen plaatsen. Trappen: - Er lijken voldoende trappen te lopen naar de eerste verdieping. - Nog op te meten: De open aantrede van de trappen om te zien of deze een goede helling hebben (volgens KB) - Niet voldoende trappen naar tweede verdieping om volledige bezetting te hebben. Er kan een maximaal aantal personen toegelaten worden tot de zolders volgens de trappen. Hydrant: - word gecontroleerd door Bert B. en geeft hier de nodige informatie over door. >> Bijkomende hydrant dient voorzien te worden aan de opstelplaats op de site. Volgens mail 24/02/2022. Aandacht/ wens brandweer: - Het uitvoerend ontwerpteam word gevraagd een accuraat digitaal interventieplan op te maken en te overhandigen aan de brandweer. Met deze info kan men sneller inzicht en actie ondernemen tijdens brand.

242

PRAGMATIEK VAN HET PROGRAMMA

243

SANITAIR Toiletten in de abdij

Berekening min. aantal toiletten voor de werknemers. Volgens de normen op werk.belgië.be

Toiletten De werknemers zullen zich vrij naar de toiletten kunnen begeven, die zich dicht bij hun werkpost, rustlokalen, kleedkamers en douches bevinden. De toiletten zullen bestaan uit één of meerdere individuele wc’s en, in voorkomend geval, urinoirs, samen met één of meerdere wastafels: Het aantal individuele wc’s bedraagt tenminste 1 per 15 mannelijke werknemers die gelijktijdig worden tewerkgesteld en tenminste 1 per 15 vrouwelijke werknemers die gelijktijdig worden tewerkgesteld. De individuele wc’s voor de mannelijke werknemers kunnen worden vervangen door urinoirs, op voorwaarde dat het aantal individuele wc’s tenminste 1 bedraagt per 25 mannelijke werknemers die gelijktijdig worden tewerkgesteld. Per vier wc’s of urinoirs wordt een wastafel voorzien. Mogen er genderneutrale toiletten worden voorzien? De mannen- en vrouwentoiletten moeten volledig van elkaar gescheiden zijn. Hoewel hierbij nog uitgegaan wordt van de klassieke tweedeling tussen mannen en vrouwen, sluit dit de installatie van genderneutrale toiletten, bovenop de aparte toiletten voor mannen en vrouwen, niet uit.

VERDIEP +00: - aantal werknemers: Inspirerende werkplekken 47 + Vast personeel 5 + Logies personeel 4 + Workshop org. 3 + Keuken 3 + Abdijpunt 2 + Bakkerij 3 + Onthaal 2 + Genereuze plek 15 Totaal +00: 84p.

42 Vrouwen /15 =2.8 > 3st.

42 Mannen /15 =2.8 > 3st.

42 Mannen /25 =1.66 > 2st.+1 Uri.

6 WC (= 2 lav.) 5 WC + 1 Uri. (= 2 lav.) VERDIEP +01: - aantal werknemers: Inspirerende werkplekken 20+74 + Logies personeel 4 + personeel 2 Totaal +01: 100p. 50 Vrouwen /15 =3.33 > 4st.

50 Mannen /15 =3.33 > 4st.

50 Mannen /25 =2st.+2 Uri.

8 WC (= 2 lav.) 6 WC + 2 Uri. (= 2 lav.) VERDIEP +02: - aantal werknemers: Inspirerende werkplekken 20+72 Totaal +02: 92p. 92 Vrouwen /15 =3.06 > 4st.

92 Mannen /15 =3.06 > 4st.

92 Mannen /25 =1.84 > 2st.+1 Uri.

8 WC (= 2 lav.) 6 WC + 1 Uri. (= 2 lav.) Totaal (1) 22 WC’s 6 Lav. 0 Uri.

244

Totaal (2) 17 WC’s 6 Lav. 4 Uri.

PRAGMATIEK VAN HET PROGRAMMA

lift

0 WC 0 Lav. 0 Uri.

+02

trap

3 WC 2 Lav. 0 Uri.

lift

+01

lift

16 WC 4 Lav. 2 Uri.

+00

Beschikbaar: 19 WC 6 Lav. 2 Uri.

245

SANITAIR Riolering

246

PRAGMATIEK VAN HET PROGRAMMA

het tracé van de aansluiting op de riolering werd niet onderzocht. Er loopt nog een oude riolering over het terrein. Die werd met storm Eunice beschadigd aan de buitenzijde van de abdijmuur.

247

TOEGANKELIJKHEID Lift + Extra trap

Aftoetsen van een nieuwe lift aan de huidige liftschacht.

Hier word gebruik gemaakt van een Personenlift A-5000. Deze is van het merk Easy en vergt geen put noch dakopbouw.

Personenlift A-5000

De lift kan 400 kg/ 5 pers. transporteren. Vloer-en schachtsparing: 1410 x 1650 mm Platform: 1050 x 1500 mm. Deze is rolstoeltoegankelijk ook rondom de lift word de draaicircel afgetoetst. Men kan op elk verdiep kiezen waar de uitgang word geplaatst met dit systeem.

248

PRAGMATIEK VAN HET PROGRAMMA

Gronplan 00 | 1/100

Trap naar verdieping 1: Hoogte: 383 cm O: 383/18 =21.27 >22 Treden A: 25 cm (5cm neus) > 22 x 20 =440 cm

Verdieping 01 | 1/100

Trap naar verdieping 2: Hoogte: 273 cm O: 273/18 =16.16 >17 Treden A: 25 cm (5cm neus) > 16 x 20 =320 cm

Verdieping 02 | 1/100

249

TOEGANKELIJKHEID

250

PRAGMATIEK VAN HET PROGRAMMA

ruimtes op de eerste verdieping toegankelijk als de bestaande lift aangepast wordt. 1/300

251

TEAM, MIJLPALEN & BRONNEN Opdrachtgever: Toerisme Vlaanderen Ontwerpers: Studio Tuin en Wereld en Studio Roma

TEAM Tomas Ooms (Studio Tuin en Wereld) Sarah Vaelen (Studio Roma) Renaud Mooyaert Julie Schumacher Dries Matthijs En met: Jelke Stoop (Bailleul ontwerpbureau) Wim Jacobs (De Stadstuin)

MIJLPALEN Tafel van inspiratie, mei-juni 2021 Tafel van begrijpen, juli-augustus 2021 Tafel van experiment, september-december 2021 Tafel van overdragen, januari-maart 2022

BRONNEN: Architectuur is (als) een gebaar: over het echte als architecturaal criterium, Bart Verschaffel Arthur Degeyter, architect, Marc Dubois, Celine Oosterlynck Bouwhistorisch onderzoek Sint-Godelieveabdij, Studio Roma Brugge UNESCO werelderfgoed managementplan, Stad Brugge De Omsloten Tuin, Geschiedenis en ontwikkeling van de hortus conclusus en de herintroductie ervan in het hedendaagse stadslandschap, R. Aben Saskia de Wit, Depth configurations and access control, Depth Configurations. Proximity, Permeability and Territorial Boundaries in Urban Projects. Kris Scheerlinck Drempelwereld, moderne ervaring en stedelijke openbaarheid, René Boomkens Erfgoedwaardering Sint-Godelieveabdij, Studio Roma Forms, Whole, Rhythm, Hierarchy, Network, Caroline Levine Pathologisch onderzoek Sint-Godelieveabdij, Studio Roma Stories from Architecture: Behind the Lines at Drawing Matter, Phillipa Lewis The Beautiful Brain, The Drawings of Santiago Ramon y Cajal, Larry W. Swanson West-Brugge Kwartier, Kwartierplan UNESCO, Architectenbureau Bart Dehaene, Urbain Architectencollectief Alle rapporten die gemaakte werden in de context van de herbestemming van de Sint-Godelieveabdij hebben een invloed gehad op dit ontwerpend onderzoek. © Studio Tuin en Wereld Alle documenten in dit boekdeel werden gecreëerd door Studio Tuin en Wereld tenzij anders vermeld.

252

STUDIO TUIN EN WERELD a&t architecten bvba p/a van beethovenstraat 17 2018 ANTWERPEN M +32 (0)473 17 89 02 tomas.a.ooms@gmail.com www.studio-tuin-en-wereld.tumblr.com

STUDIO ROMA

253

De rentabiliteitsstudie is niet alleen van belang voor Toerisme Vlaanderen, maar ook voor lokale ondernemers die een activiteit willen ontvouwen

254

Financieel inzicht schakelt emoties (even) uit

et uitstippelen van een nieuwe toekomst voor de Sint-Godelieveabdij gaat vaak gepaard met grote gevoelens: ontzag, devotie, verstilling en persoonlijke verdieping… En ook op Tristan Dhondt, partner Valuation, Modeling & Economics bij EY, maken zowel de abdij als de groene oase van tuin een diepe indruk. “Maar het is tevens onze taak om die emoties uit te sluiten door het totaalproject financieel inzichtelijk te maken.” Tristan Dhondt en zijn team zijn lang niet aan hun proefstuk toe als het gaat over de financiële modellering, scenario-analyses, haalbaarheidsstudies en rentabiliteit van grote erfgoedsites. “We ontfermden ons eerder over onder andere de Herkenrodesite en het Gallo-Romeins Museum in Tongeren. Net als bij de Sint-Godelieveabdij, heb je ook daar te maken met een type vastgoed waar je niet gelijk welke functie aan kunt koppelen om het te rentabiliseren. Wat financieel haalbaar is en wat niet, is contextgebonden. Voor een privé-initiatief ligt de focus op opbrengsten, cashflow… Bij de Sint-Godelieveabdij is er behalve het financieel rendement ook een uitgesproken maatschappelijke factor.” Om de business case te bouwen, brengt EY diverse elementen samen. “Ingrediënten in de mix zijn de grote bevraging bij de 15.000 bezoekers van afgelopen zomer, er zijn de

inzichten van de experten, de schattingen en afwegingen van architecten en ingenieurs… Dat alles brengen we financieel in kaart – op dit moment is dat nog geen financieel model dat tot in de kleinste details duikt, maar wel een high level-benadering voor het totale project. We challengen op een kwalitatieve (en in een latere fase kwantitatieve) manier wat voorligt . We zorgen gedurende het project geleidelijk aan in toenemende mate voor een onderbouwing, een objectiviteit in een beslissingsproces via een duidelijk inzicht in cashflow, opbrengsten en kosten, investeringsbehoeften en dergelijke meer. Door daar simulaties en financiële modellen op los te laten, onderzoeken we of er een rentabiliteit te halen valt.” De rentabiliteitsstudie is niet alleen van belang voor Toerisme Vlaanderen, maar ook voor lokale ondernemers of andere partijen die op de site een activiteit willen ontvouwen. “Eenvoudig gezegd: wie een operationeel model uittekent, gaat niet aan de slag als hij er zijn broek aan dreigt te scheuren. Voor alle partijen maken we met factuele gegevens de toekomstvisie financieel inzichtelijk. Net zoals die visie nog kan schuiven, is het eindresultaat van onze bijdrage niet een eenmalige uitslag die alles bepaalt. Het belangrijkste is het inzicht en de sensitiviteit rond onze analyses en scenario’s, waarin we aangeven wat er allemaal speelt en wat de rentabiliteit positief of negatief kan beïnvloeden.”

255

inspirerende succesverhalen over rendabel, authentiek en waarderend ondernemerschap

(ABDIJ)LOGIES Logeren in stijl. Authentieke slaapplekken van eenvoudig tot boutique hotels. Voor specifieke doelgroepen. Meeleven met de religieuze gemeenschap. • Hospedería Montesclaros, Spanje www.hospederiamontesclaros.org • Norbertinessenpriorij, Nederland www.sintcatharinadal.nl • Fogo Island Inn, Canada www.fogoislandinn.ca • Kapucijnenklooster, Italië www.fraticappuccini.it/new_site/index.php/ conventi-di-accoglienza.html • La Petite Fabriek, Doornik www.lapetitefabriek.be

256

• Schottenstift, Oostenrijk www.schotten.wien • Cummari, Italië www.cummari.com • Dumfries House, Schotland dumfries-house.org.uk • Broomhill Estate, Schotland broomhill-estate.com • Abbaye de Royaumont, Frankrijk www.royaumont.com • Abbaye de Fontevraud, Frankrijk www.fontevraud.fr • Monasterio cisterciense Tulebras, Spanje www.monasteriodetulebras.com • Nääs Fabriker, Zweden www.naasfabriker.se

BAKKERIJ

MICRO BROUWERIJ

Oude recepten. Bakken met respect voor het verleden. Het doorgeven van traditionele recepten.

• De Achelse Kluis, Hamont-Achel www.achelsekluis.org • Mack Microbryggeri, Noorwegen www.mack.no • Vleesmeesters Brewery, Edegem www.vleesmeesterbrewery.eu • Museum Klooster ter Apel, Nederland www.kloosterterapel.nl • Norbertinessenpriorij, Nederland www.sintcatharinadal.nl

• Big River Bakery, Verenigd Koninkrijk www.bigriverbakery.com • I segreti del Chiostro, Italië en.monasterosantacaterina.com/dolceria • Abbotsford Convent, Australië abbotsfordconvent.com.au

GASTVRIJE EN GASTBLIJE ONTVANGST Elkaar ontmoeten in een gastvrije plek. Een plek waar je kan leren en de inlichting vindt die je zoekt. Een plaats die richting geeft aan je leven. • Hospedería Montesclaros, Spanje www.hospederiamontesclaros.org • La Petite Fabriek, Doornik www.lapetitefabriek.be • The Monastery, Verenigd Koninkrijk www.themonastery.co.uk • Cummari, Italië www.cummari.com • Hal5, Kessel-Lo www.hal5.be

257

• Un posto a Milano, Italië www.unpostoamilano.it/en • Mimi Thorisson, Frankrijk mimithorisson.com • Oude Abdij Drongen, Drongen www.oudeabdij.be • Kapucijnenklooster, Italië www.fraticappuccini.it/new_site/index.php/ conventi-di-accoglienza.html • Het Paradijs, Brugge www.sobo.be ATELIERS VOOR AMBACHTEN EN VAKMANSCHAP Samen oude technieken leren. Koken en andere handarbeid geworteld in traditie. • Fogo Island Inn, Canada www.fogoislandinn.ca • Big River Bakery, Verenigd Koninkrijk www.bigriverbakery.com • Abbotsford Convent, Australië abbotsfordconvent.com.au • I segreti del Chiostro, Italië en.monasterosantacaterina.com/dolceri • Palette Program, Verenigde Staten www.paletteprogram.org • Dumfries House, Schotland dumfries-house.org.uk • Mimi Thorisson, Frankrijk mimithorisson.com • Dîner sur terre, Torhout www.dinersurterre.be

258

COLLECTIEF KUNSTWERK Creatieve ateliers en workshops. Intergenerationele ateliers. Co creatieve intitiatieven. Samen creëren. Kunst bedoeld voor de plek. Creatie opdracht. • Fogo Island Inn, Canada www.fogoislandinn.ca • Stichting Ijsberg vzw, Damme www.stichtingijsberg.be • The Art Monastic Laboratory, VS www.artmonastery.org • Abbaye de Royaumont, Frankrijk www.royaumont.com • Abbaye de Fontevraud, Frankrijk www.fontevraud.fr • Stichting Ijsberg vzw, Damme www.stichtingijsberg.be INSPIREREND WERKPLEKKEN Inspirerend werkplekken voor kunstenaars en anderen. Co working spaces. Partnerschappen voor het uitbouwen van een rendabele en verantwoorde werkplek. • Fogo Island Inn, Canada www.fogoislandinn.ca • Maladrerie Saint-Lazare, Frankrijk maladrerie.fr • The Monastery, Verenigd Koninkrijk www.themonastery.co.uk

• Abbotsford Convent, Australië abbotsfordconvent.com.au • The Art Monastic Laboratory, VS www.artmonastery.org • Cummari, Italië www.cummari.com • Dumfries House, Schotland dumfries-house.org.uk • Abbaye de Fontenay, Frankrijk www.abbayedefontenay.com/en • Grond zoekt boer, Reet www.grondzoektboer.be • Abbaye de Fontevraud, Frankrijk www.fontevraud.fr • Nääs Fabriker, Zweden www.naasfabriker.se

• • • • • • • •

ACTIEVE ABDIJKEUKEN

•

Waar samen wordt gekookt, geplukt en gegeten. Geïnspireerd op oude recepten met vergeten groenten. Aandacht voor de korte keten en biologische ingrediënten.

•

• De Achelse Kluis, Hamont-Achel www.achelsekluis.org

• • •

Hospedería Montesclaros, Spanje www.hospederiamontesclaros.org Het Paradijs, Brugge www.sobo.be Norbertinessenpriorij, Nederland www.sintcatharinadal.nl Stichting Ijsberg vzw, Damme www.stichtingijsberg.be BuitenSporig!, Nederland buitensporigeten.nl Abbotsford Convent, Australië abbotsfordconvent.com.au Dumfries House, Schotland dumfries-house.org.uk Hal5, Kessel-Lo www.hal5.be Un posto a Milano, Italië www.unpostoamilano.it/en Monasterio cisterciense Tulebras, Spanje www.monasteriodetulebras.com Mimi Thorisson, Frankrijk mimithorisson.com Grond zoekt boer, Reet www.grondzoektboer.be Abbaye de Fontevraud, Frankrijk www.fontevraud.fr Museum Klooster ter Apel, Nederland

259

www.kloosterterapel.nl • Dîner sur terre, Torhout www.dinersurterre.be • Broomhill Estate, Schotland broomhill-estate.com • Vleesmeesters Brewery, Edegem www.vleesmeesterbrewery.eu (ABDIJ)PUNT Een verkooppunt met verantwoorde producten, in huis gemaakt en met aandacht voor de (biologische) ingrediënten. Samenwerken met lokale leveranciers, korte keten. Webshop. • De Achelse Kluis, Hamont-Achel www.achelsekluis.org • Norbertinessenpriorij, Nederland www.sintcatharinadal.nl • Stichting Ijsberg vzw, Damme www.stichtingijsberg.be • Mack Microbryggeri, Noorwegen www.mack.no • Abbotsford Convent, Australië abbotsfordconvent.com.au • Schottenstift, Oostenrijk www.schotten.wien • Abbaye de Royaumont, Frankrijk www.royaumont.com • Abbaye de Fontenay, Frankrijk www.abbayedefontenay.com/en • Monasterio cisterciense Tulebras, Spanje www.monasteriodetulebras.com

260

GENEREUZE PLEK • De Achelse Kluis, Hamont-Achel www.achelsekluis.org • La Petite Fabriek, Doornik www.lapetitefabriek.be • The Monastery, Verenigd Koninkrijk www.themonastery.co.uk • The Art Monastic Laboratory, VS www.artmonastery.org • Cummari, Italië www.cummari.com • Broomhill Estate, Schotland broomhill-estate.com • Hal5, Kessel-Lo www.hal5.be • Abbaye de Royaumont, Frankrijk www.royaumont.com • Abbaye de Fontevraud, Frankrijk www.fontevraud.fr • Un posto a Milano, Italië www.unpostoamilano.it/en VERBLIJF MAKERS OP RUST • Palette Program, Verenigde Staten www.paletteprogram.org • Casa Verdi, Italië www.casaverdi.it • Mother of God Monastery, VS watertownbenedictines.org

EVENEMENTEN EN ZAALVERHUUR • Maladrerie Saint-Lazare, Frankrijk maladrerie.fr • De Bleekweide vzw, Gent www.bleekweide.be • La Petite Fabriek, Doornik www.lapetitefabriek.be • The Monastery, Verenigd Koninkrijk www.themonastery.co.uk • Abbotsford Convent, Australië abbotsfordconvent.com.au • Vleesmeesters Brewery, Edegem www.vleesmeesterbrewery.eu • Casa Verdi, Italië www.casaverdi.it • Dumfries House, Schotland dumfries-house.org.uk • Broomhill Estate, Schotland broomhill-estate.com • Hal5, Kessel-Lo www.hal5.be • Abbaye de Royaumont, Frankrijk www.royaumont.com • Abbaye de Fontenay, Frankrijk www.abbayedefontenay.com • Abbaye de Fontevraud, Frankrijk www.fontevraud.fr • Museum Klooster ter Apel, Nederland www.kloosterterapel.nl • Un posto a Milano, Italië www.unpostoamilano.it/en/ • Nääs Fabriker, Zweden www.naasfabriker.se • Oude Abdij Drongen, Drongen www.oudeabdij.be

• I segreti del Chiostro, Italië en.monasterosantacaterina.com/dolceria • Schottenstift, Oostenrijk www.schotten.wien • Casa Verdi, Italië www.casaverdi.it • Dumfries House, Schotland dumfries-house.org.uk • Broomhill Estate, Schotland broomhill-estate.com • Abbaye de Fontenay, Frankrijk www.abbayedefontenay.com/en • Abbaye de Fontevraud, Frankrijk www.fontevraud.fr • Museum Klooster ter Apel, Nederland www.kloosterterapel.nl

TENTOONSTELLING MUSEA GELEID BEZOEK • De Achelse Kluis, Hamont-Achel www.achelsekluis.org • Norbertinessenpriorij, Nederland www.sintcatharinadal.nl • Fogo Island Inn, Canada www.fogoislandinn.ca • Stichting Ijsberg vzw, Damme www.stichtingijsberg.be • Maladrerie Saint-Lazare, Frankrijk maladrerie.fr • Abbotsford Convent, Australië abbotsfordconvent.com.au

261

Bijzondere demo’s & workshops Oogsten, plukken, koken & bakken

In deze bundel breng ik twintig bijzondere culinaire mogelijkheden en concepten samen die toekomstige gastronomische projecten in de kapucijnenkerk en Godelieveabdij kunnen inspireren. Ik zal het hebben over kook demonstraties, enkel kijken, en kookworkshops, samen doen. De deelnemers komen samen om te oogsten, plukken, bereiden, bakken en koken. Deze groepen hebben een diverse samenstelling van docenten tot gezinnen, van toeristen tot mensen met een beperking en van professionals tot liefhebbers. Het sociale aspect is belangrijk. De kook demo’s en workshops vinden vaak plaats op bijzondere plekken zoals ommuurde tuinen, boomgaarden, natuurgebied, bossen en historische locaties. Er komen ook verschillende technieken aan bod zoals fermenteren, koken boven een open vuur, wildplukken en oude kook- en baktechnieken. Veel ingrediënten verwijzen indirect naar de Godelieveabdij of het Kapucijnenklooster. Zo zijn er workshops over fruitbereidingen, kruiden en vergeten groenten die ook gekweekt werden in de abdijtuin. Vaak zijn deze demo’s en workshops in combinatie met een andere activiteit zoals een wandeling in de stad of de natuur. Men leert er ook over duurzaamheid, voedselveiligheid, de korte keten en hoe je seizoensgebonden gerechten bereidt. Ik sluit af met een tweetal suggesties van mogelijks interessante partners. Warme groet, Evelien

262

LE MANOIR AUX QUAT‘SAISONS • • • • • •

exclusief & high end sterrenchef & TV kok slapen & eten evenementen gastdocenten bio groenten-en moestuin

Le Manoir aux quat’saisons ligt in Oxfordshire en omvat een hotel en de Raymond Blanc Cookery School. Het pand ligt midden in het groen en omvat een biologische groententuin en kruidentuin. Je kan er ook terecht voor allerlei evenementen. Het maakt deel uit van Belmond Hotels, een keten van luxe hotels. The Raymond Blanc Cook School Raymond Blanc is een sterrenchef en bekende TV kok. De reputatie van deze school is opgebouwd rond zijn persoon. De school biedt kooklessen aan die ze in de markt zetten als een experience of een beleving. Er zijn meerdaagse cursussen beschikbaar en opleidingsmomenten van een halve of ganse dag. Je slaapt en eet ter plekke. Een privé kookcursus op maat van je wensen behoort ook tot de mogelijkheden. Je krijgt een certificaat van deelname na de cursus. Raymond Blanc nodigt ook collega chefs uit als gastdocent. www.belmond.com/hotels/europe/uk/ oxfordshire/belmond-le-manoir-aux-quatsaisons/

CHOPPED • • • • •

kookwedstrijd tussen verschillende chefs spelement laagdrempelig bekende chefs entertainment voor de ganse familie

Chopped is een Amerikaanse reality-gebaseerde spelshow op kooktelevisie, gemaakt door Michael Krupat, Dave Noll en Linda Lea. Het wordt gepresenteerd door Ted Allen. In de serie nemen vier chef-koks het tegen elkaar op om kans te maken op 10.000 dollar. De serie ging in 2009 van start en de afleveringen worden elke dinsdag om 21.00 uur uitgezonden op Food Network. Een spin-off met een dessert-thema, getiteld Chopped Sweets, ging in première op 3 februari 2020, met Scott Conant als gastheer.

GETTYSBURG FOOD TOUR • • • • • •

bezoek aan de markt wandelen & de omgeving ontdekken seizoensgebonden producten koken in kleine groep lokale producten & korte keten betaalbaar (89 dollar)

Met de lokale chef-koks maak je een inspirerende wandeling door Gettysburg‘s Farmers‘ Market, waar ze je meenemen naar de markt en je laten zien hoe je winkelt als een echte chef-kok. Je zult nooit meer op dezelfde naar verse producten kijken! Daarna gaan ze naar de keuken voor een praktijkgerichte kookles waar de chef je leert hoe je de oogst van de markt kunt omzetten in creatieve en heerlijke gerechten in combinatie met lokale wijnen. De menu‘s worden samengesteld op basis van seizoensgebonden ingrediënten. Je geniet er van een ontspannen ervaring gevuld met inspiratie, tips van de chef, heerlijk eten in combinatie met lokale wijn terwijl je nieuwe vaardigheden en technieken ontwikkelt. Door de beperkte groepsgrootte van acht gasten per klas is Gettysburg food tour een echte Gettysburg food ervaring. De routes zijn ontworpen voor een meer persoonlijke en rijke ervaring. www.savorgettysburgfoodtours.com/tours/farmersmarket-tour-cooking-class/

SMOOK EN SMAAK • • • • • •

samen koken families, vrienden en gezinnen eten en natuurwandeling op maat beleving, natuur & sfeer totaalpakketten

Smook en Smaak combineert eten met al het goede van het buitenleven, onthaasten, beleving en puur genieten. Smook en Smaak is avontuurlijk, verbindend en relaxed. Na een natuurwandeling met een gids maak je samen met een groep vrienden of familie, onder het genot van een drankje, een maaltijd. Er brandt een lekker knapperend vuur in de buitenkachels en de sfeer is relaxed. Een actieve familiedag op de Veluwe is ook mogelijk, waar je kann aperitieven, gezellig napraten en genieten van een door Smook en Smaak samengesteld diner bij een brandend vuur en met een muziekje op

263

de achtergrond.Deze formule kan op de locatie van Smook en Smaak maar ook op de locatie van de klant. Daarnaast werken ze samen met een aantal partners om hun aanbod voor de klant uit te breiden: een rondleiding over het Edese voormalig kazerneterrein, een wandeling met een natuurgids door een van de mooie bossen rondom hun locatie, een wijn-, whiskey- of bierproeverij, een ontmoeting met een jager die vertelt over wildstandbeheer en een natuurfotograaf die de fijne kneepjes van het natuurfotograferen uitlegt. Daarnaast bieden ze ook een cateringservice aan. www.smookensmaak.nl

De lessen duren anderhalf tot tweeëneenhalf uur. Het grootste voordeel van de lessen is dat er geen leeftijdsbeperking is, waardoor ze een uitstekend idee zijn om een familieband te smeden: ouders werken in de keuken zij aan zij met hun kinderen, met als hoogtepunt een heerlijke familiemaaltijd. www.cook-asakusa.com/

VERROT LEKKER • • • • • • • •

auteur van verrot lekker pop-up restaurant Puur-e masterclasses fermentatiespecialist fooddesigner landschapskok blogger catering

Christian Weij is fermentatie specialist, fooddesigner, landschapskok en pop-up chef. Hij is eigenaar van pop-up restaurant Puur-e, en geeft regelmatig inspirerende kookworkshops voor kleine en grote groepen en voor professionals. Sinds vijf jaar richt hij zich volledig op duurzame foodconcepten. Sindsdien wijdde het meeste van zijn tijd aan het onderzoeken van verschillende fermentatietechnieken.

COOK ASAKUSA • • • • •

familiemaaltijden voor toeristen authentieke Japanse gerechten koken met kinderen geen leeftijdsgrens kookstudio

De doorgewinterde reizigster en Japanse huisvrouw Yumi wilde Japan-minnende toeristen laten zien hoe ze de meest authentieke gerechten uit haar land kunnen maken. Daarom richtte ze haar eigen kookstudio op en begeleidt ze haar deelnemers bij het bereiden van gerechten in huiselijke stijl, zoals misosoep, onigiri (rijstbal), maki roll, dashi maki tamago en udon.

264

De uitkomst van die experimenten gebruikt hij bij zijn pop-up restaurant en catering activiteiten. Zijn meer dan 140 recepten verzamelde hij in het allereerste Nederlandse kookboek over fermenteren met als titel ‘Verrot lekker’. www.verrotlekker.nl

BRIGHTON‘S CENTRE TASTE OF THE NORTHSIDE • • • •

kookdemonstraties eten, drinken en muziek liefdadigheidsevenement lokale partners

Taste of the Northside is een liefdadigheidsevenement in de Dominion Country Club in Texas dat geld inzamelt voor het Brighton Center dat zich inzet voor kinderen met een beperking. Ze werken samen met

meer dan 60 lokale restauranthouders, foodtrucks en leveranciers van wijn en andere dranken. Je kan ook intekenen op een VIP arrangement of genieten van een muzikaal optreden. Elke dollar die de bezoeker spendeert gaat naar het goede doel. Voor de allereerste keer op Taste of the Northside kunnen bezoekers deel uitmaken van de show? De TASTE VIP ruimte is de enige plaats waar ze twee van San Antonio‘s beste chefs, Blanca Aldaco en Brian West, live een kookdemonstratie kunnen zien geven. De demonstraties worden gesponsord door Sysco Foods. www.brightonsa.org/taste/taste-2022/ www.brightonsa.org/taste/taste-2022/#details

FANTASTIC FOOD FESTIVALS • • • • • •

kookdemo’s in Festival Kitchen Q&A’s beroemde chefs sterrenrestaurants voor foodies en gezinnen historische locaties

Het Fantastich Food festival is een ode aan het lekkere eten en drank dat geproduceerd wordt in het Verenigd Koninkrijk. Dat gaat van zoetigheden, tot uitgebreide diners tot zelf gebrouwd bier. Tijdens het festival kunnen de bezoekers beroemde koks en chefs van Michelinsterrenrestaurants aan het werk zien tijdens live kook-demo’s, Q& A’s en workshops in de Festival Kitchen. Ze vertellen de bezoeker meer over kooktechnieken en delen hun passie voor lekker eten. Dit jaar vindt er een festival plaats in Upton Park en Blenheim Palace. https://fantasticfoodfestivals.co.uk/

DISASTER COOKING DEMO • • • • •

laagdrempelig met kinderen originele en nuttig invalshoek overleven tijdens een (natuur)ramp goed doel

Het Canadese Rode Kruis nodigde twee chef-koks in een Walmart uit om te laten zien hoe je „heerlijke en voedzame maaltijden kunt maken in tijden van nood, met alleen niet-bederfelijk voedsel en zonder elektriciteit“. De veganistische chef-kok Doug McNish - omringd door terrasmeubilair, barbecuegerei en een insectenspraydisplay vol met Raid en Off! - ging de uitdaging als eerste aan. De les was het eerste evenement in de campagne van Walmart Canada om tegen 31 augustus 2,8 miljoen dollar in te zamelen voor het rampenparaatheid- en -responsprogramma van het Canadese Rode Kruis. Wanneer er een noodsituatie is, helpen Rode Kruis-medewerkers met het verstrekken van voedsel, kleding, onderdak, eerste hulp, gezinshereniging en informatie. Mensen worden verondersteld zelfvoorzienend te zijn gedurende minstens 72 uur na

265

een ramp. Dat betekent dat ze in staat moeten zijn om noodpakketten te maken met niet-bederfelijk voedsel en - indien van toepassing - kindvriendelijke recepten. Kinderen voelen zich krachtiger en minder angstig tijdens een ramp als ze betrokken zijn bij de voorbereiding. Noodsituaties zoals stroomuitval, tornado‘s, ijsstormen, overstromingen, bosbranden en woningbranden kunnen immers overal en altijd en soms zonder waarschuwing toeslaan, zo waarschuwt het Rode Kruis. www.thestar.com/life/food_wine/2011/08/18/bain_ chefs_demo_disaster_cooking.html

OPEN HEARTH COOKING DEMONSTRATION • • • •

werkende historische keuken open haard authentieke recepten demo’s met gerechten uit 1830

De kookdemo’s vinden plaats in de authentieke Creoolse keuken in het Hermann-Grima Huis in New Orleans. Dit is de enige werkende historische keuken in de stad. Het historische huis herbergt de enige 19e-eeuwse open haardkeuken die nog in gebruik is in de omgeving. De bezoekers leren meer over authentieke recepten, keukengerei, kookmethodes op open vuur in de haard, stoofpotjes en ‘Beehive Oven‘. Ze worden begeleid door ervaren docenten. Demonstraties zijn enkel mogelijk tijdens rondleidingen. De open haard-keuken bevindt zich op de begane grond van het gebouw van de slavenwijk, is zorgvuldig gerestaureerd in zijn oorspronkelijke staat en bevat een haard, een bakoven en stoofpotten. Op donderdagen tussen oktober en mei zijn er kookdemonstraties waar koks gerechten bereiden die in 1830 in New Orleans gegeten werden. https://hgghh.org/hermann-grima-house/place

266

SCIENCE & COOKING: FROM HAUTE CUISINE TO THE SCIENCE OF SOFT MATTER • • • •

Harvard University op maat van studenten relatie wetenschap en koken wetenschappelijk onderbouwd

De Harvard John A. Paulson School of Engineering and Applied Sciences (SEAS) en de Alícia Foundation ontwikkelden de algemene onderwijscursus „Science and Cooking: From Haute Cuisine to the Science of Soft Matter“ die in de herfst van 2010 van start ging. De cursus maakt gebruik van eten en koken om fundamentele principes in de toegepaste natuurkunde en techniek uit te leggen. De cursus is beperkt tot Harvard-studenten, maar kan ook gevolgd worden op de campus van de Harvard Extension School en online via het HarvardX-platform. https://sciencecooking.seas.harvard.edu/#lectureDates

STEAMeD – HARVARD WORKSHOPS FOR TEACHERS • • • •

Harvard University opleiding voor voor docenten koken en wetenschap aangepast aan lesplannen gratis

Leraren worden uitgenodigd om deel te nemen aan twee sessies van een dag over het integreren van eten en koken in STEM-lesplannen. In samenwerking met het Young Chefs Program zal het in Harvard gevestigde Materials Research Science & Engineering Center (MRSEC) twee zaterdagworkshops voor leraren aanbieden. In deze workshops komen 4 onderwerpen aan bod, waarbij lessen worden aangepast uit de zeer populaire undergraduate cursus aan Harvard en EdX, Science and Cooking: From Haute Cuisine to Soft Matter Science; Deze gratis, hands-on workshops laten de docenten hun experimenten opeten, terwijl ze concepten leren die zijn gekoppeld aan de Massachusetts State Standards. Deelnemers krijgen exclusieve toegang tot curriculum en middelen, waaronder 27 lesplannen voor gebruik in een klasomgeving en die een scala aan concepten bestrijken, van experimenteel ontwerp tot natuurkunde. Leerkrachten ontvangen ook de nodige uitrusting om de 4 lesplannen uit te voeren die tijdens de 2 zaterdagsessies aan bod komen. www.seas.harvard.edu/office-education-outreach-community-programs/teacher-programs/ steamed-workshops-teachers

FOODLAB PROEF! • • • •

foodlab testkeuken co-creatie leercentrum

Proef! is een foodlab dat food makers aanmoedigt om te innoveren en te co-creëren. Het Proef lab is uitgerust met een testkeuken en een incubator ruimte. De oprichter, Maxime Willems, biedt verschillende diensten aan, van productontwikkeling tot het coachen van start-ups.

Foodlab Proef is een one-stop shop voor elk voedingsbedrijf, start-up, chef of bartender die geïnteresseerd is in het maken van de voedingsconcepten en -trends van morgen. Een van de kernwaarden van het foodlab is co-creatie. De klant komt met het idee en concept en Maxime stelt zijn professionele kennis als product developer ter beschikking voor de verdere prototypering van het product of start-up. Daarnaast betekent co-creatie ook het uitbouwen van een netwerk en een platform. Bij Proef! draait het om proeven en testen, voor zowel concept als prototype. De testkeuken is er om de ontwikkeling van het product te versnellen. De keuken bevat de nieuwste apparatuur, zoals een ultrason, een rotavap, een roner, een centrifuge, een vriesdroger, fermentatie-materialen en meetapparatuur. Het leercentrum is de plek waar er wordt gecommuniceerd en kennis en inspiratie wordt gedeeld. Verder is Proef! de perfecte plek om workshops, demo‘s en productpresentaties te houden of te volgen. www.proef.club/

EET VERLEDEN • •

historische recepten workshops, reizen en boeken

Oprichter van eet!verleden is de culinair historica Manon Henzen. Haar jarenlange ervaring als projectmanager en adviseur in de brede erfgoedsector zet ze nu in voor het veld van de culinaire geschiedenis. Ze wil mensen inspireren met de heerlijke ingrediënten en recepten die verloren zijn gegaan door online historische kookcurssen, kookworkshops, kookreizen, lezingen, kookboeken en artikelen. De kookcursussen, projecten en activiteiten zijn gebaseerd op historische bronnen, zoals kookmanuscripten, schilderijen, fresco’s en archeologische vondsten uit Europa en de Arabische wereld. Deze bronnen bieden heel veel inspiratie voor de moderne keuken en voor het begrijpen van onze eetcultuur.

267

Ze serveert culinaire geschiedenis op een leerzame, inspirerende en spannende manier. Koken in een historische moestuin Eenmaal per jaar organiseren Warmoes Historische Tuinderij en eet!verleden samen een historische kookworkshop. Op het prachtige warmoezeniersbedrijf in Lent (bij Nijmegen) vol vergeten groenten, fruit, kruiden en bloemen gaan ze oogsten, koken en natuurlijk eten aan een lange tafel in de boomgaard. Je maakt er tijdens de middag kennis met eeuwenoude ingrediënten en proeft deze in bijzondere zoete en hartige hapjes en drankjes uit 2000 jaar culinaire geschiedenis. Vergeten groenten oogsten De middag start met een historisch aperitief en een gezellige kennismaking. Daarna gaan ze de tuin in onder deskundige leiding van een warmoezenier die volop zal vertellen over de bijzondere producten die in dit ruim 100 jaar oude bedrijf verbouwd worden. Tegelijkertijd oogst de groep groenten, fruit, kruiden en bloemen voor de kookworkshop. Historisch koken Met de oogst gaan de curcisten vervolgens aan de slag in de keuken. Er wordt een mooie historische proeverij voor vol hapjes en gerechten uit 2000 jaar kookgeschiedenis aangeboden. De recepten komen uit historische kookboeken van de oudheid tot en met de 19e eeuw. Je kookt samen met de andere gasten aan de hand van uitgewerkte historische recepten. Iedereen maakt een paar verschillende gerechtjes en hapjes die je natuurlijk mooi opmaakt met kruiden en bloemen uit de tuin. De recepten gaan uiteraard mee naar huis. Na het koken wordt de tafel in de boomgaard gedekt en proef je samen van alle hapjes en gerechten. https://eetverleden.nl/ www.dewarmoes.nl/

268

STRAFFE TOEREN • • • • •

minderkansenbeleid koken en cultuur mensen met beperking verbindende kookworkshops catering

Het idee is even simpel als geniaal: door te koken creëert bezieler Ilse Maes verbinding tussen kunst en cultuur en mensen die minder kansen krijgen. Achter de schermen van cultuurcentra, festivals en optredens zorgt Het Steger onder de noemer Muna. co voor de catering. Mensen met een handicap of mensen die in armoede leven koken mee en bedienen de artiesten en komen zo in contact met de culturele sector en vice versa. De liefde gaat nu eenmaal door de maag. Het recept van Muna.co valt in de smaak en ondertussen begeleidt Muna.co ook

LES ODETTES • • • • •

vergeten groenten oude kooktechnieken wildplukken oogsten overschotverwerking kookworkshops

Les Odettes is een foodcollectief dat kleurrijke en verrassende voeding voor een breed publiek brengt. LesOdettes mixt en matcht vlot invloeden van verschillende strekkingen en continenten: technieken van vroeger en nu, smaken uit eigen tuin, Midden-Oosten, Oostblok of Afrika, wilde planten, oude en nieuwe groenten, slow cooking en raw food. Ze werken met lokale seizoensingrediënten in een korte keten en een brede variëteit aan soorten en gewassen, moeskruid en bloemen. Experiment en spel om tot smakelijke energetische voeding te komen is hun doel. Ze werken momenteel op nomadische basis. LesOdettes verzorgt catering op maat, organiseert food events, neemt je mee op wildplukwandeling en geeft workshops.

verschillende verbindende kookworkshops. De vele contacten met kunst en kunstenaars wakkerde bij de diverse koks ook de goesting aan om zelf creatief aan de slag te gaan. Met het project Straffe Toeren: Zie mij ! Luister naar mij ! wil vzw Het Steger naast het kookproject Muna.co creatieve workshops organiseren op vraag van de deelnemers. Het vertrekpunt zijn hun wensen en verlangens. vzw Het Steger wil de maizena zijn om kunstenaars en verschillende deelnemers - waarvoor het regulier aanbod niet bereikbaar is - bij elkaar te brengen. https://www.facebook.com/hetstegervzw/ www.hetsteger.be

Workshops Er is een aanbod van lessen en workshops in, wildplukken, koken met wild voedsel, kook & klei: maak je eigen borden en vul ze, fermenteren, roken, drogen en zouten, kruidenblends, oude kooktechnieken en werken met buitenvuur, oogsten overschotverwerking, circulair koken en je eigen poetsproducten, cosmetica en medicijnen koken. www.lesodetteskookt.be/

DE KRUIDENBROUWERIJ • •

kruidenwandeling kookworkshop met zelfgeplukte kruiden

Kruidenwandeling met kookworkshop In de natuur groeien veel eetbare bloemen, vruchten en kruiden. Vaak lopen we eraan voorbij of zelfs overheen. De Kruidenbrouwerij verzorgt begeleide wandelingen, waarbij er een wereld voor je opengaat. We maken een mooie kruidenwandeling van

269

ongeveer 1,5 uur. Deze wandeling is voor iedereen goed te doen, omdat we regelmatig stilstaan bij wat de natuur te bieden heeft. Aansluitend is er een kookworkshop met al het lekkers dat ze tegen zijn gekomen tijdens de wandeling. De recepten krijgen deelnemers mee naar huis. www.dekruidenbrouwerij.nl/

FRUTTI CONFETTI • • • •

kookworkshops koken met fruit seizoensgebonden ambachtelijk & biologisch

Frutti Confetti is een kleinschalig kookbedrijf en ontwikkelaar van Food-projecten. In de keuken van Frutti Confetti is vooral veel fruit te vinden. Elk seizoen is anders en heeft zijn eigen vruchten die verwerkt kunnen worden. Zo koken ze ‘het jaar rond’ culinaire en ambachtelijke producten voor lunchrooms en restaurants. Ook in de projecten, proeverijen en fruit-kook-workshops is ‘de natuur’ altijd op een verrassende manier aanwezig. De ingrediënten die ze gebruiken komen bij voorkeur uit eigen streek. Ze gebruiken fruit van het seizoen. Ze voegen weinig of geen suiker toe en laten zo de smaak van het fruit spreken. Biologisch geteeld en regionaal; daar staan ze achter. Zo geniet je nèt even meer van die fris pittige smaakmakers bij je maaltijd. https://kokenmetfruit.nl/over-ons/

BALLYMALOE COOKERY SCHOOL • • • • • •

bekroonde culinaire school bio tuin en boerderij restaurant winkel & eigen lijn producten korte keten & seizoensgebonden slow food

Ballymaloe Cookery School is meermaals bekroond en biedt sinds 1983 een eersteklas culinaire opleiding

270

aan studenten over de hele wereld. De Ballymaloe Cookery School Alumni vormen een breed netwerk van mensen uit alle lagen van de bevolking en alle leeftijdsgroepen. Elk jaar doceren vooraanstaande gastkoks aan de school. De school beschikt over een kruidentuin, groententuin en boomgaard waar geplukt en geoogst kan worden door de deelnemers. Op het domein bevindt zich een bio boerderij met moestuin en serres. Er zijn ook restaurants en farmshops. De school biedt een ruim aanbod cursussen aan die variëren van een dag tot meerdere weken. De kookateliers bieden themata aan in lijn met het seizoen en worden gegeven door ervaren gastdocenten. Daarnaast is er ook een online aanbod met demo’s en workshops. www.cookingisfun.ie/

MEN’S KITCHEN • • •

oudere mannen kookvaardigheden nieuwe vriendschappen

De Mannenkeuken biedt een leuke, veilige, ondersteunende en leerzame omgeving waar oudere mannen kookvaardigheden leren. Ben je een oudere man en wil je je zelfvertrouwen in de keuken vergroten of heb je de taak van het bereiden van maaltijden op je moeten nemen, en wil je je vooral aansluiten bij een groep mannen die van elkaars gezelschap genieten tijdens het bereiden van een maaltijd, dan is de Men‘s Kitchen iets voor jou. Tijdens elke kooksessie, meestal op een doordeweekse lunchdag, bereiden ze een hoofdgerecht en een dessert. Per twee bereidt iedereen een gerecht, daarna gaan ze met z‘n allen zitten en genieten van de bereide maaltijd. Door het ontwikkelen van keukenvaardigheden (New Tricks) zijn oudere mannen (Old Dogs) beter in staat zichzelf en hun gezin te onderhouden. Leden leren ook belangrijke lessen over voedselveiligheid, zodat de kwaliteit van het voedsel dat je bereidt veilig is om te eten, maar ook voedzaam en lekker is.

Regelmatige deelname aan de maandelijkse kooksessies zorgt voor nieuwe vriendschappen (Great Mates) en biedt een forum om gemeenschappelijke problemen te bespreken die samenhangen met het leven als alleenstaande of oudere man. Door het bijwonen van de maandelijkse kooksessies en kookevenementen worden leden meer sociaal en maatschappelijk betrokken. www.menskitchen.org.au/

INTERESSANTE PARTNERS Vrienden van de smaak Vrienden van de Smaak staat voor ongedwongen culinaire belevingen met een groep goede of minder goede bekenden. De gedeelde passie is genieten van het land en het (h)eerlijke lekkers dat gewonnen wordt van dat land, in binnen- en buitenland.

VAN BOS TOT BOER – GRASDUINEN Een ruim samenwerkingsverband lanceerde Grasduinen, Van Bos tot Boer. Leerkrachten of lagere scholen kunnen het educatief pakket dat een brug slaat tussen natuur, landschap en landbouw gratis downloaden. Het pakket is ontwikkeld voor de 2de graad (3de en 4de leerjaar). Kinderen leren via Grasduinen verbanden zien tussen wat de boer kweekt, zaait, plant en wat er uiteindelijk op ons bord belandt. Bovendien ontdekken ze zo ook welke producten de natuur en het bos ons bieden en waar ze van de natuur en het landschap kunnen genieten. Uiteindelijk willen ze enerzijds meer natuur en landbouw op school brengen en anderzijds scholen aanmoedigen en ondersteunen om landbouwbedrijven en het bos te bezoeken. www.grasduinen.be/over

www.vriendenvandesmaak.be/nl/concept

271

De beleving van een tuin door licht, klank, woord & beeld LIGHTSCAPE CHICAGO BOTANICAL GARDEN De Chicago Botanic Garden opende meer dan 45 jaar geleden zijn deuren als een prachtige plek om te bezoeken, en is ondertussen uitgegroeid tot een van ‚s werelds grootste levende musea en wetenschappelijke centra voor natuurbehoud. Elk jaar bezoeken meer dan een miljoen mensen de 27 tuinen en vier natuurgebieden van de Garden, uniek gelegen op 385 acres op en rond negen eilanden, met zes mijl oeverlijn van het meer. De tuin heeft ook een vermaarde Bonsai-collectie.

Tijdens de vakanties organiseert de Chicago Botanical Garden een laagdrempelig lichten klankparcours door samen te werken met gerenommeerde lokale en internationale kunstenaars. Het 1,25 mijl lange pad omvat de magische 110-voet tunnel die bestaat uit 100.000 glinsterende lichtjes, de betoverende vuur tuin, en het bos van verlichting met tal van bomen bedekt met oogverblindende lampen die vakantie liedjes „zingen“.Langs het parcours kun je luisteren na melodieën van de zingende bomen of de Winterkathedraal bezoeken. Daarnaast werd een ontspannende Zen tuin gecreërd. www.chicagobotanic.org/lightscape

BOTANICAL GARDEN SOUNDWALK PROJECT Op de Dag van de Aarde 2021 werd de Botanical Garden Soundwalk door de Botanische Tuin onthuld voor het publiek. Deze geluidswandeling omvat een verscheidenheid aan soundscapes gecomponeerd door studenten en faculteitsleden van de Student Composers Association (SCA) van de Universiteit van Georgia. Het afspelen van de soundscapes op de ECHOES-app wordt gestuurd door de geolocatie van de luisteraar binnen de collecties van de botanische tuinen. Bezoekers kunnen hun eigen interactieve soundtrack ontwerpen op basis van de duur en de volgorde van de plekken die ze tegenkomen. Een reeks soundscapes is samengesteld uit verschillende bijdragen, elk met een unieke geluidsbenadering om aspecten van de natuurlijke omgeving te illustreren. Het motto van dit project: Laad je telefoon op. Neem een koptelefoon mee. Draag comfortabele schoenen. Laat je inspireren. Nadat de ECHOES-app op het smartapparaat wordt gedownload, krijg je toegang tot de UGA

272

Botanical Garden geluidswandeling door te surfen naar https://tinyurl.com/ugasoundwalk of door de QR-code te scannen die beschikbaar is in het bezoekerscentrum van de UGA Botanical Gardens. http://ideasforcreativeexploration.com/5636-2/

PLEASURE GARDEN In deze tuin creëer soundscapes door middel van je eigen bewegingen en dompel je je onder in deze door de natuur geïnspireerde muzikale ervaring. De Pleasure Garden combineert de wereld van natuur en muziek en laat de bezoeker een geluidssculptuur creëren die reageert op de bewegingen van mensen. Je kunt je verplaatsen om de ruimte en de installatie te verkennen of gewoon zitten en luisteren naar de muziek die wordt gemaakt.

Naast de Pleasure Garden soundscape kun je ook genieten van live optredens van Pleasure Garden‘s bedenker en virtuoze blokfluitist Genevieve Lacey en geluidsontwerper Jim Atkins in het charmante Tecoma Paviljoen. Deze performance zal bestaan uit muzikale miniaturen geïnspireerd door de natuur en live vertolkingen van fragmenten uit de Pleasure Garden installatie. Een gefaciliteerd gesprek met de kunstenaars zal er ook deel van uitmaken. Het verhaal en de muziek van de 17de-eeuwse muzikant en componist Jacob van Eyck vormden de inspiratiebron voor Pleasure Garden. De live uitvoeringen zullen zijn melodieën integreren met andere hedendaagse composities die een botanische oorsprong hebben. www.timeout.com/melbourne/things-to-do/ pleasure-garden

273

A MULTI-SENSORIAL URBAN GARDEN In samenwerking met Farm Cultural Park, heeft OFL Architecture een multi-zintuiglijke stedelijke tuin in Favara, Italië, gecreëerd voor hun klant Milia Arredamenti. Het project, genaamd Zighizaghi, bestaat uit een horizontaal niveau, de vloer en de zithoek, en een verticaal niveau, de lichten geluidssystemen. Er zijn ook talrijke planten in het ontwerp opgenomen, zoals citroenbomen en lavendel. Het horizontale niveau is opgebouwd uit modulaire zeshoeken die zijn geïnspireerd op de honingraten die door bijen worden gemaakt, terwijl het verticale niveau uit 6 Super Pods bestaat. Elke helderrode pod heeft vooraf geïnstalleerde geluiden die worden geactiveerd wanneer iemand met de poten van de pod in contact komt. De geluiden worden vervolgens versterkt door de luidsprekers in het bovenste deel van de pod. Met de bedoeling een uitnodigende ruimte te creëren voor de mensen van de stad, combineert Zighizaghi houten zeshoeken, mediterrane plantengroei en innovatieve technologie om van de ruimte een verfrissende afwisseling te maken midden in de monotonie van het dagelijkse leven in de stad. www.contemporist.com/a-multi-sensorial-urban-garden-has-sprouted-up-in-italy/ www.oflarchitecture.com/

PITTSBURGH BOTANIC GARDEN Elke dag maken we een verbinding met planten - via het voedsel dat we eten, de kleren die we dragen, de dingen die we zien. De Tuin van de Vijf Zintuigen is de plek voor iedereen om de natuur te verkennen en ontdekkingen te doen. DIGGING IN (De tastzin is het belangrijkste aandachtspunt)

274

Thematische focus is bodem / organismen die in de bodem leven. Textuur is belangrijk voor sommige kinderen met ASS. Het Digging In-gebied omvat verschillende planten en oppervlakken (rotswanden, graafzone) die tactiele stimulatie bieden. Andere elementen zijn nevelstenen en metalen sculpturen van bosdieren. EYE SPIE (Visuele zintuigen zijn de belangrijkste focus) De caleidoscoop is een spannende en uitdagende manier om planten te bekijken. Het natuurkunststation en het rotsschilderen voegen kleur en activiteiten toe aan dit gebied samen met visueel aantrekkelijke kleurrijke planten van verschillende vormen/groottes (eenjarigen en vaste planten), inclusief plantenbakken van verschillende kleuren langs het pad. Kinderen met ASS zijn vaak overgevoelig voor visuele stimulatie en reageren goed op felle kleuren en zonlicht die te vinden zijn in het Eye Spy gebied. RUIKEN EN PROEVEN (Geur en smaak zijn de primaire focus) Bezoek de Pizzatuin en leer meer over geurige en eetbare planten.Deze interactieve ruimte bevat ook regentonnen en een compostvat.Het reukorgaan van kinderen met ASS kan overgevoelig zijn, dus het is belangrijk om sterke geuren te isoleren. WEISBROD EDUCATIEF PAVILJOEN Dit educatieve paviljoen in de Tuin van Vijf Zintuigen richt zich op verschillende doelgroepen, van toevallige bezoekers die een pauze nemen tot deelnemers aan een programma. Het bevat een toegankelijk toilet, opslagruimtes en wasbakken voor workshops waar gewerkt wordt met aarde en planten. Het Weisbrod Paviljoen kan gebruikt worden als een ruimte om zich terug te trekken in de zintuiglijke omgeving van de tuin of als je nood hebt aan een pauze. Dit is belangrijk voor mensen die hypergevoelig zijn aan een bepaald zintuig (bijv. tastzin, gehoor of reukzin).

RUSTGEVENDE GELUIDEN (Het gehoor is de primaire focus) Kom de marimba bespelen, of de bloementrommel en maak je eigen muziek. Ga zitten en luister naar de natuursymfonie van vogels, insecten en bladeren. https://pittsburghbotanicgarden.org/garden-ofthe-five-senses-2/

A CITY + A GARDEN A City and a Garden presenteerde nieuw werk van enkele van Ierlands meest opwindende schrijvers, muzikanten en stemkunstenaars. Ze werkten samen aan een nieuwe ultramoderne sonische ervaring die verhalen en liedjes combineert met de wereld om ons heen door met behulp van GPS en smartphones de straten van Cork en de Botanische Tuinen te verkennen. Ontdek, met alleen je smartphone, de verhalen en liedjes die verborgen liggen in de bomen en stenen van onze stedelijke ruimtes, verweven met verhalen en soundscapes die je langs een straat in de stad Cork of de National Botanic Gardens of Ireland in Dublin leiden. Enkele van de spannendste schrijvers en muzikanten van Ierland hebben de opdracht gekregen vier sonische ervaringen te creëren om het vertrouwde nieuw en het alledaagse subliem te maken.

THE SOUND BENCH Het geluidswerk „Taking Seat“ van Robert Willim zal te horen zijn via een speciaal ontworpen ‚geluidsbank‘ die buiten het Skissernas Museum staat. Het werk is een combinatie van woordmanipulaties en veldopnames en weerspiegelt de praktijk van het zitten. Tijdens de Week van de Duurzaamheid wordt de geluidsbank geplaatst in de Botanische Tuin, waar speciaal voor de bank een site-specific geluidskunstwerk is ontwikkeld door de kunstenares Jonna Hägg. Jonna Hägg onderzoekt al enkele jaren hoe het geluidslandschap van de wereld in het algemeen aan het veranderen is. Menselijke geluiden zijn zo alomtegenwoordig geworden op aarde dat we speciaal voor hen een derde categorie hebben gecreëerd: antropofonie. In veel landschappen overheerst en overstemt antropofonie de geluiden van de natuur. Alles wat wij bouwen, onze machines, motoren en huizen creëren nieuwe geluiden die in het landschap worden geïntegreerd. Zo maken ze nieuwe soundscapes, nieuwe melodieën van de natuur van vandaag. Uitgangspunt voor het werk is de tuin als muzikale compositie en (thematische) disharmonie. www.lmc.lu.se/en/sound-bench/taking-seat

https://acityandagarden.ie/ https://brighteningair.com/experiences/a-city-and-a-garden

275

HIVE

BLAK BOX

The Hive is een openbaar beeldhouwwerk dat werd gecreëerd als het Britse paviljoen voor de wereldtentoonstelling van Milaan in 2015. Het herinterpreteert de bijenecologie als een meeslepende, multisensoriële ervaring, waardoor bezoekers een blijvende indruk krijgen van het Britse landschap. De sculptuur heeft tot nu toe 27 nationale en internationale prijzen gewonnen en was ook te bezichtigen in de Royal Botanical Gardens Kew in Londen. De Hive heeft een gezoneerde, meerkanaals soundscape-ervaring, die wordt aangestuurd door live data - het concept bestaat erin dat de levende activiteit van de bijen de lichten geluidsbeleving van de bezoeker bepaalt.

Reading Landscape Through Soundscape With SEASONS in Blak Box Een meeslepende geluidsinstallatie die de inheemse praktijk van het ‚diep luisteren‘ verkent in de Royal Botanic Gardens Victoria‘s Melbourne Gardens.

„Een muzikale partituur, deels samengesteld uit de bijenkorfopnames die Buttress voor het eerst inspireerden, bevordert de zintuiglijke potentie van de weide nog verder. De partituur mengt een aantal ‚sound stems‘ - violen, mellotrons en piano‘s - met bijengeluiden, waarbij gebruik wordt gemaakt van een algoritme dat het activiteitenniveau van een bijenkorf in het Verenigd Koninkrijk in real time interpreteert. Geluid is in feite het belangrijkste instrument van het paviljoen om verhalen te vertellen“. www.wolfgangbuttress.com/hive-soundscape

SEASONS in Blak Box van Urban Theatre Projects richt zich op een terugkeer naar de oude inheemse gebruiken die de spirituele verbinding tussen mens en klimaat herstellen. Het 50 minuten durende meeslepende werk wordt opgevoerd in een afgesloten surround-sound paviljoen om het publiek te betrekken in de oeroude handeling van ‚diep luisteren‘. Geluiden, ideeën en talen van de First Nations omhullen de luisteraar en voeren hem of haar door de seizoenen en planten, waarbij het publiek wordt aangemoedigd om ‚deze diepgevoelige manier van land lezen‘ te omarmen. Het idee is om het seizoen te recreëren door middel van geluid - of het nu natuurlijk geluid, effecten of de menselijke stem is,‘ zegt curator en inheemse radio-omroeper, Daniel Browning. Je ontdekt er dat de kennis van de seizoenen de sleutel tot het leven was. Je kon niet op het platteland (over)leven zonder te weten wat er gebeurde in de waterwegen, diep in de bush en zelfs in de lucht. In elk deel van het werk, dat de manier waarop we naar de aarde luisteren wil verlichten, interpreteren ouderen en Kulin-kennisbewaarders de betekenis van elk seizoen op een nieuwe partituur van componist James Henry. Het is een mix van natuurgeluiden, verhalen en muziek die ‚het publiek uitnodigt zich onder te dompelen in de klimaat- en seizoensvariaties, niet zozeer als een weersgebeurtenis, maar meer als een cultureel fenomeen‘. https://thedesignfiles.net/news/seasons-blak-box/

276

NATIONAL TRUST De National Trust beheert verschillende kastelen en landgoederen met parken, bossen, maar ook moestuinen, kruidentuinen en boomgaarden. Ze kiezen er bewust voor om de bezoekers niet te overweldigen met tekstmateriaal in de buitenruimtes. Meestal zijn er geen dwingende parcours en moedigen ze bezoekers aan om op hun eigen ritme de natuur de ontdekkken. Hun motto is: Go and explore! Op verschillende momenten bieden ze activiteiten aan rond bepaalde onderwerpen met een interessante invalshoek die de nieuwsgierigheid prikkelt. De initiatieven doorheen het jaar gaan mee met de seizoenen en zetten vaak het unieke van een jaargetijde in de kijker. Zo stimuleren ze herhaalbezoek. De National Trust communiceert op de website open over het verloop van de heraanleg van een tuin of de kost van de restauratie van een serre. Ze brengen het als een verhaal van zorg voor het patrimonium en wijzen ook op de mogelijkheid van een schenking en andere financiële steun. Een greep uit hun aanbod: talks over een bepaald onderwerp, thematische geleide wandelingen, voederen van herten, pic nics, Natural Play Fields, zoektochten, paaseieren zoeken, nordic work out, Silent Space (natuur ontdekken en smart phone uitzetten), Mindfull Connections (over wellbeing),… Voorbeelden Chirk Castle, Wrexham Er is een kleurrijke tuin te verkennen in Chirk Castle, met veel natuur en wilde dieren om te zien, ongeacht de tijd van het jaar. Spot de verschillende vogels, ga op zoek naar insecten of zwammen of leef je uit op de natuurlijke speelplaats. Er is genoeg te doen voor het hele gezin.

de rozentuin van Cliveden een oase van vrede en rust. Mobiele telefoons staan uit en praten wordt tot een minimum beperkt. We moedigen bezoekers aan een moment te nemen om naar hun omgeving te luisteren en de sfeer op te nemen. Liz Ware, de tuinschrijfster achter Silent Space, heeft het project al in verschillende tuinen en panden geïntroduceerd en het kon steeds rekenen op heel enthousiasme. Ga voor meer informatie naar http://silentspace. org.uk/garden/cliveden/. De tuin van Llanerchaeron Llanerchaeron is een zeldzaam voorbeeld van een zelfvoorzienend landgoed in Wales uit de 18e eeuw dat vrijwel ongewijzigd bewaard is gebleven. De biologische, ommuurde moestuin van twee hectare wordt al 200 jaar onafgebroken bewerkt en is zo vruchtbaar dat de appelbomen van ongeveer 170 jaar oud nog steeds sterk staan. Alles in de moestuin wordt langzaam verbouwd en is seizoensgebonden, wat betekent dat de oogst mals, sappig en extra smakelijk is. De kleurrijke kruidentuin is niet te missen - hier worden kruiden voor culinair, medicinaal en huishoudelijk gebruik gekweekt, net zoals dat vroeger het geval zou zijn geweest. In een experimentele hoek van de tuin groeien groenten die normaal gesproken alleen in warmere klimaten groeien - van cape kruisbessen tot rode pepers. Als de bezoeker door de tuin wandelt, neem dan even de tijd om goed te kijken en misschien zien ze wel de heerlijke gouden frambozen of een ongewone gestreepte boon. www.nationaltrust.org.uk

Silent Space Silent Space‘ is een nieuw landelijk project dat het plezier van het ‚switching off‘ promoot. Elke maandag tussen 10 en 12 uur in juni wordt

277

INTERNATIONAAL MUSEUM VAN HET PARFUM

SMITHSONIAN GARDENS HABITAT

Er is een wandeling door de tuinen waar planten gerangschikt zijn volgens hun geurnoten: citrus, bloemig, houtachtig, kruidig, fruitig, muskusachtig enz. Er zijn videogidsen beschikbaar om te helpen bij de ontdekkingstocht. Je kan er eveneens foto‘s en video‘s bekijken en luisteren naar getuigenissen van landbouwers, plukkers en kopers.

Als een vitaal en levendig onderdeel van de Smithsonian ervaring, verbindt Smithsonian Gardens mensen met planten en tuinen, informeert hen over de rol die beide spelen in onze culturele en natuurlijke wereld, en inspireert waardering en betrokkenheid.

De permanente tentoonstelling van de tuinen vult het bezoek ter plaatse aan met een wetenschappelijke benadering die voorwerpen en visuele displays combineert. Je krijgt er info waarom planten een geur produceren. Er wordt ook gesproken over het ecosysteem en insecten, geuren en geschiedenis enz. Het is mogelijk een audioguide te ontlenen, een gidsbeurt te boeken of deel te nemen aan een workshop, ook voor volwassenen. Scholen kunnen een pedagogisch pakket ontlenen en er is ook informatie beschikbaar voor personen met een beperking. www.museesdegrasse.com/en/presentation-gardens

Smithsonian Gardens breidt de museumervaring van het Smithsonian uit met een openbare groenzone met meer dan 180 hectare buitentuinen, waaronder 13 openbare tentoonstellingstuinen die vaak het „museum zonder muren“ van het Smithsonian-instituut worden genoemd. Het personeel maakt ook tentoonstellingen en tuinbouw displays rond het Smithsonian in het museum, ontwikkelt educatieve programma‘s, en beheert artefacten, archieven, en levende collecties. Naast borden in de perken van de 13 thematische tuinen, bieden zij ook een waaier aan publiekswerkingsprojecten aan zoals Bee Lawn, Garbage to Garden, Plant Care Sheets,Women’s History in the Garden en Pollination Field Journal activity. Daarnaast zijn er ook lezingen en rondleidingen op maat van verschillende doelgroepen. https://gardens.si.edu/exhibitions/habitat/

ORTO BOTANICO PADOVA De botanische tuin van de universiteit van Padua werd in 1545 gesticht als een „Horto medicinale“ voor de teelt van geneeskrachtige planten voor wetenschappelijke en educatieve doeleinden. De oprichting kwam er op vraag van Francesco Bonafede, docent in geneeskrachtige kruiden, zodat de studenten levende geneeskrachtige planten konden observeren. De tuin, die altijd een plaats van wetenschappelijk onderzoek en culturele en educatieve uitwisseling is geweest, werd in 1997 aan de lijst van werelderfgoed van de Unesco toegevoegd met de volgende motivatie „De botanische tuin van Padua is de oorsprong van alle botanische tuinen in de wereld, een bakermat van weten-

278

schap en wetenschappelijke uitwisselingen, die als basis dient voor het begrip van de relatie tussen natuur en cultuur. De tuin heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van een aantal moderne wetenschappelijke disciplines, met name plantkunde, maar ook geneeskunde, scheikunde, ecologie en farmacie“. In 2014 breidde de botanische tuin zijn plantencollectie uit door de opening van de Biodiversiteitstuin: vijf nieuwe grote kassen die een reis door vijf biomen van de aarde bieden en tegelijkertijd de geschiedenis van planten en populaties met elkaar verweven. Daarnaast is er een botanische tuin en een histotrische tuin. De publieksontsluiting gebeurt via multimedia en tijdelijke initiatieven in de vorm van rondleidingen, workshops en lezingen voor jong en oud, aangepast aan de leeftijd en doelgroep. www.ortobotanicopd.it/en/educational-workshops

LE POTAGER DU ROI VERSAILLES De Potager du Roi werd tussen 1678 en 1683 gebouwd door Jean-Baptiste La Quintinie, op verzoek van Lodewijk XIV. Het is sinds 1991 opengesteld voor het publiek en is de historische locatie van de École nationale supérieure de paysage. De tuin is een historisch monument en een opmerkelijke tuin, waar de tuiniers de kunst van het snoeien in ere houden en een grote verscheidenheid aan groenten en fruit telen in een tuin in Franse stijl. De tuin wordt vooral publiekelijk ontsloten door onderwijs. Enerzijds door de school waar je een ‚Master en paysage‘ kan behalen, die verbonden is aan de moestuin, maar ook door het aanbieden van cursussen tuinieren op verschillende niveaus. Je kan de tuin ook geleid bezoeken en er is ook een winkel aan verbonden. Cursussen: Restructurer un jardin , Théorie et pratique au jardin d‘agrément niveau, Mares et bassins : notions fondamentales , Danse et paysage, La taille et la culture fruitière, La taille des arbustes d‘orne-

279

ment, Le potager naturel, L‘autre herbier : créer son herbier poétique, L‘art du bonsaï, Créer son jardin de plantes aromatiques et médicinales & L‘art floral. www.potager-du-roi.fr/site/potager/

FRANCISCAN MONASTERY GARDEN GUILD Hun missie is de tuinen van het Franciscaner Klooster van het Heilig Land in stand te houden en te promoten, en mensen in nood in de gemeenschap te steunen door het verdelen van de groenten en de oogst die in de tuin van pater Franciscus zijn geteeld. Dis is in overeenstemming met de franciscaanse traditie waarbij God zich openbaart door zijn wereldlijke scheppingen zoals de natuur. Ze beschikken over een rozentuin, een gemeenschapstuin waar groenten worden gekweekt en een bijbelse kruidentuin. De broeders houden ook bijen. Je kan ook een rondleiding boeken en ze houden ook een jaarlijkse verkoop van planten. Hun hoofdactiviteit is het voedselprogramma, Community Vegetable Program, waarbij ze met een groep vrijwilligers in de tuin werken en de oogst wegschenken. www.fmgg.org/

TERRACE GARDEN VAN HET LEGACY EMANUEL MEDICAL CENTER Net over de drempel van het Legacy Emanuel Medical Center‘s Family Birth Center op de tweede verdieping ligt The Terrace Garden, bevindt zicht een therapeutische tuin waar dagelijks moeders in stoelen liggen te schommelen, verpleegsters en dokters even pauzeren en hartpatiënten uitrusten en herstellen. De hangende groene ruimte van 6500 vierkante meter is verbonden met het Geboortecentrum voor Gezinnen, de Cardiovasculaire ICU en de wachtkamers voor gezinnen, en is 24 uur per dag toegankelijk voor alle patiënten, bezoekers en medewerkers van het ziekenhuis. Het werd ontworpen om tegemoet te komen aan een brede waaier van fysieke condities en mentale noden.

280

Onder de vier-seizoenen beplanting die voortdurend verandert, bevinden zich banken, stoelen en tafels die geschikt zijn voor groepen of die privacy bieden. Met het voordeel van een bladerdak van volwassen bomen, biedt de terrastuin een unieke ervaring in de boomtoppen. Als ontvanger van een National Nature Sacred Awards subsidie, heeft The Terrace Garden gediend als locatie voor onderzoek naar de relatie tussen natuur en de menselijke gezondheid. Studies richtten zich op de rol die de natuur kan spelen in de geboorte-ervaring van bevallende moeders en gezinnen; en op de natuur als middel om stress en burn-out bij verpleegkundigen te bestrijden. https://naturesacred.org/sacred_place/ the-terrace-garden/

MURIN-AN Murin-an was de tuinvilla van Yamagata Aritomo, een van de belangrijkste Japanse staatslieden tijdens de Meiji (1868-1912) en Taisho (1912-26) periodes. Het werd aangelegd tussen 1894-96 en bestaat uit een tuin en drie gebouwen: een hoofdhuis, een huis in westerse stijl en een tearoom. De tuin is een modern Japans tuinmeesterwerk dat door meester-tuinman Ogawa Jihei VII werd aangelegd op basis van Yamagata‘s instructies. In tegenstelling tot de symbolistische tuinen die tot dan toe in Japan de overhand hadden en waarbij vijvers werden vergeleken met oceanen en rotsen met eilanden, werd Murin-an gebouwd op basis van een nieuwe naturalistische visie op tuinen waarbij gebruik werd gemaakt van de omringende dorpse berglandschappen en de rivierstromen zelf om een dynamisch gevoel van beweging te creëren. Van de vele tuinvilla‘s in het gebied van de Nanzen-ji Tempel is dit de enige tuin die het hele jaar door voor het publiek toegankelijk is. Op de tweede verdieping van het huis in westerse stijl bevindt zich de „Murin-an Conference“-kamer waar Yamagata bijeenkwam met collega-staatsman Itō Hirobumi om de Russisch-Japanse oorlog voor te bereiden. Het interieur van de kamer op die dag is vandaag de dag nog steeds bewaard gebleven. De tuin en het huis kunnen geboekt worden voor evenementen. Er zijn ook rondleidingen met gids op

aanvraag alsook een workshop Moss Gardening. In het café kun je terecht voor een verfrissing. https://murin-an.jp/en/about/

THE EDEN PROJECT The Eden Project is een educatieve liefdadigheidsinstelling en sociale onderneming. Hun wereldwijde missie is het creëren van een beweging die mensen en de natuurlijke wereld verbinden. Twintig jaar geleden heeft een groep een porseleinaardeput in Cornwall getransformeerd in een levend theater van planten en mensen. Deze bezoekersbestemming, culturele locatie en wereldtuin illustreert de menselijke afhankelijkheid van planten en demonstreert de technologische vindingrijkheid en de regeneratie van landschappen en bestaansmiddelen.

Vandaag de dag is het een groeiende beweging, die werkt aan projecten op lokaal, nationaal en internationaal niveau. Hun werk is gebaseerd op het inzicht dat de mensheid moet leven met de natuur en dat alles met elkaar verbonden is. Wat we de aarde aandoen, doen we onszelf aan. The Eden project will vooral onderwijzen en biedt een uitgebreid programma voor scholen aan, maar ook voor studenten die een graad willen behalen in bijvoorbeeld Plant Science of Sustainable Festival Management. Verder zijn er opleidingen Sustainable Leadership en online cursussen waaraan je kan deelnemen. Het ecologische aspect en het behoud en respect voor de natuur staan centraal. www.edenproject.com/visit

281

282

INTERESSANTE WEBSITES geluidsdouches www.sol4.nl/geluidsdouche/ www.sol4audiostore.nl/rock608-outdoor-luidspreker-107612904.html speelse landschapssculpturen Walter Jack Studio http://walterjack.co.uk/ over kloostertuinen https://thegardenstrust.blog/2019/08/31/the-perfect-monastic-garden/ www.healthyhildegard.com/hildegards-medieval-garden/ over het beheer en de bescherming van groen erfgoed www.cultureelerfgoed.nl/onderwerpen/groen-erfgoed Het Tuinhistorisch Genootschap Cascade www.cascade1987.nl/

BEVINDINGEN OVER DE ONTSLUITING VAN TUINEN In de meeste tuinen wordt gekozen om de aandacht niet afleiden van de beplanting en het groen. Op een summiere wijze worden bloemen en planten geduid via discrete informatieborden of labels. De verdiepende informatie verkrijgt de bezoeker via multimedia zoals een audiotour of een podcast. Het genieten en ontdekken van een tuin staat centraal, eerder dan het leren erover. Het bezoek van de tuin wordt gezien als een ervaring voor alle zintuigen, een ontdekkingstocht in de natuur.

Een tuin leent zich, anders dan museaal ingerichte ruimtes, tot hands-on activiteiten. Demonstraties snoeien of een workshop oogsten staan vaak op het programma. Dit soort initiatieven wordt vaak gepromoot als een gezinsactiviteit waarbij alle gezinleden samen tijd spenderen in de gezonde buitenlucht. Omdat het behoud van de natuur en de klimaatopwarming hoog op de agenda staan, bieden sommige tuinen hun bezoekers de mogelijkheid om te reflecteren over ecologische vraagstukken. Ze organiseren evenementen en zetten projecten op touw die dieper ingaan op duurzaamheid, natuurbehoud en de bescherming van het fragiele eco-systeem. De buitenruimtes van tuinen lenen zich goed tot het presenteren van monumentale kunst. Kunstenaars laten zich inpsireren door de begroeing en de geschiedenis van een tuin voor een creatieopdracht die het verhaal van de tuin bevestigt en versterkt. Het moderne leven heeft voor velen een negatieve impact op het fysieke en mentale welzijn. De nood aan ontspanning en deconnecteren is groot. Activiteiten in de natuur zijn in ideale uitlaatklep. Zo bieden tuinen yoga lessen in openlucht aan, nodigt men de bezoeker uit om zonder smartphone de tuin te bezoeken en zet men tuinen in voor het bevorderen van het herstelprocrs van zieken. Beheerders van groen erfgoed schakelen vaak een groep vrijwilligers in om de tuinen te onderhouden. Het sociale aspect, het samenzijn in de natuur en tergelijkertijd daadwerkelijk iets bijdragen, hebben een grote aantrekkingskracht op jong en oud, zeker als er een goed doel aan verbonden is.

Vaak wordt informatie over de tuinen verstrekt via tijdelijke activiteiten die inspelen op het seizoen. Dat kan op een eerder klassieke manier via een rondleiding met gids of een lezing. Sommige tuinen beschikken een museaal gedeelte waar je meer te weten komt over de geschiedenis van de tuin.

283

Het zou geweldig zijn mochten binnenkort andere besturen en andere congregaties naar Brugge afzakken om te kijken hoe het hier is aangepakt en werkt

284

Herwaardering gaat over het doorgeven van erfgoed aan een volgende generatie

e Tuin van Heden, waarvan het nieuwe toekomstplan van de Sint-Godelieveabdij deel uitmaakt, is én een pilootproject voor Toerisme Vlaanderen én een primeur in de samenwerking tussen Toerisme Vlaanderen en het Agentschap Onroerend Erfgoed. “Beide partijen hebben een intentieverklaring afgesloten om samen synergieën te zoeken rond herbestemmingen met een toeristische dimensie. Mijn taak is het om het pilootaspect van deze eerste samenwerking te bewaken – en natuurlijk ook om onze opdrachtgever, Toerisme Vlaanderen, te adviseren”, zegt Sara Vermeulen, beleidsmedewerker Onroerend Erfgoed. Het is een lerend co-creatief proces met voortschrijdende inzichten. “Ik kijk hoe ook andere projecten baat kunnen hebben bij de aanpak en vooral de vormgeving van de herwaardering van de Sint-Godelieveabdij.” “Heel boeiend is om mee na te denken, mee op te volgen en vorm te geven hoe De Tuin van Heden experimenteert rond herwaardering. We hebben dan wel een handleiding over de stappen die je moet volgen in een herbestemmingsonderzoek, maar dat is intussen tien jaar oud en ook de inzichten en de aanpak rond herwaardering evolueren snel: er wordt steeds meer herbestemd en er zijn steeds meer methodes om dat aan te pakken. Zo klinkt de vraag naar participatie steeds luider, wat bewijst hoe erfgoed leeft bij steeds meer mensen. Fantastisch natuurlijk, maar hoe geef je dat concreet invulling?”

“Herwaardering gaat niet om ‘museaal’ behoud op zich, maar over het doorgeven van erfgoed aan een volgende generatie. De beste manier om erfgoed te bewaren is het opnieuw te laten gebruiken, terwijl je ervoor zorgt dat het nog altijd betekenis heeft. Binnen Onroerend Erfgoed hebben we de afgelopen jaren het reversibiliteit-dogma losgelaten. Dat je alle aanpassingen weer uit een gebouw moet kunnen halen om het terug te brengen tot de oorspronkelijke toestand, is geen a priori meer. Trouwens, die oorspronkelijke toestand is een fictie, want wat is het origineel van de Sint-Godelieveabdij waar 400 jaar voortdurend aan is gewerkt? Het gaat om de kwaliteit. Als de architectuur kwaliteitsvol is en wat je als nieuw binnenbrengt een meerwaarde heeft voor het erfgoed, dan hoeft dat niet omkeerbaar te zijn. De vraag is vooral: als je iets nieuws plaatst, wat is de meerwaarde voor de mensen, voor de activiteiten die je er plant, voor de authenticiteit en het erfgoed?” “De herwaardering van de Sint-Godelieveabdij is een pilootproject qua proces, maar idealiter wordt het ook een pilootproject qua uitkomst, qua herwaardering. Ik bedoel: als we er functies of activiteiten aan toekennen die ook elders onderdak hadden kunnen krijgen, missen we misschien een mooie kans. Het zou geweldig zijn mochten binnenkort andere besturen en andere congregaties naar Brugge afzakken om te kijken hoe het hier is aangepakt en werkt.”

285

Voorbereiding rendabiliteit & business case voor het (inhoudelijke) programma en exploitatiemodel van het pilootproject Sint-Godelieveabdij en Klooster Minderbroeders Kapucijnen Brugge Fase 1 – Van realistisch concept naar basis van verdere uitwerking

Background In 2020 nam Toerisme Vlaanderen de site van de Sint-Godelieve abdij, gelegen midden in de stad Brugge, in erfpacht. Toerisme Vlaanderen wil dat de site (de Sint-Godelieveabdij en Klooster Minderbroeders Kapucijnen) in de toekomst zorgt voor meerwaarde voor bewoners uit Brugge, (internationale) bezoekers en lokale ondernemers die in hun eigen onderneming kunnen verrijken vanuit de nieuwe activiteiten op de site en de rijke geschiedenis van de plek. Wat wordt er verwacht De eerste fase bestaat uit een eerste ‘high-level’ strategische analyse van 2 verschillende scenario’s, scenario ‘doorwaadbaar’ en scenario ‘boomgaard’. Tijdens deze eerste fase zal EY deze verschillende scenario’s in de heroriëntatie testen, en dit vooral met bijzondere aandacht voor de rentabiliteit die deze 2 scenario’s kunnen genereren. De analyse wordt voornamelijk vanuit deze financiële invalshoek bekeken. Rapport In het rapport worden de twee scenario’s vergeleken aan de hand van verschillende parameters (key decision criteria). Elke parameter krijgt een scoring, waardoor de vergelijking van de twee scenario’s op een neutrale manier kan gebeuren.

286

Context Het rapport werd opgebouwd in verschillende hoofdstukken. Eerst worden de twee scenario’s verduidelijkt (vanuit het oogpunt van exploitatie en rentabiliteit), waarna een ‘high-level’ analyse volgt rond de verschillende ‘key decision criteria’. Methodologie van de constructie van ons rapport Input Toerisme Vlaanderen • Scenario’s vanuit het programma; • Resultaten van de enquête; • Input studio Roma en Studio Tuin en Wereld Analyse gebaseerd op ‘key decision criteria’ • Identificatie van ‘key decision cirteria’ bij het opnieuw toewijzen van religieuze sites. • Diepgaande analyse van de voorgestelde scenario’s op basis van deze ‘key decision criteria’. Evaluatie van de 2 scenario’s • Matrix Scenario analysis/evaluatie gebaseerd op de key decision criteria.

Scenario’s UITLEG OVER DE TWEE SCENARIO’S EN GROOTSTE VERSCHILLEN

Omschrijving scenario 1 ‘DOORWAADBAAR’

Omschrijving scenario 2 ‘BOOMGAARD’

Het eerste scenario binnen het pilootproject Sint-Godelievebadij is ‘doorwaadbaar’. Dit scenario laat de bezoekers toe, binnen de ‘customer journey abdij’, de volledige tuin te ontdekken op eigen houtje. Bij dit scenario zijn de looplijnen voor het traject ‘abdij’ quasi over de hele site. De moestuin/werkplek/proefplek is (tijdens specifieke tijden) toegankelijk en bezoekers kunnen er vrij rondlopen.

Het tweede scenario binnen het pilootproject Sint-Godelievebadij is ‘boomgaard’. Bij dit scenario zijn de bezoekers, binnen de ‘customer journey abdij’, beperkter in qua vrije looplijnen. In tegenstelling tot het eerste scenario is de moestuin / werkplek / proefplaats alleen toegankelijk via de ‘customer journey klooster’, en dus niet vrij toegankelijk.

Daarnaast ligt het abdijpunt, de plaats waar je de rijke geschiedenis ontdekt in combinatie met de mogelijkheid om versmarkt producten of ambachtelijke artikelen en creaties te kopen, op een centraal punt in de site. Belangrijkste verschillen • Open looplijn voor het traject ‘abdij’ voor de moestuin/ meewerkplek/ proefplek • Centraal abdijpunt • Gebruikte oppervlakte is 11.921 m² • Focus op atelier voor kunstenaars, makers & wetenschappers op “rust“ • Minder plaats voor de ‘inspirerende werkplekken’

Een ander belangrijk verschil is de locatie van het abdijpunt, die in dit scenario verspreidt zit rond de boomgaard. Belangrijkste criteria • Beperkte toegang tot de moestuin / meewerkplek / proefplek • Abdijpunt verspreidt rond de boomgaard • Gebruikte oppervlakte is 10.854 m² • Focus op ‘inspirerende werkplekken’ • Minder plaats voor ateliers

287

Analyse Key Decision Criteria Identificatie van de ‘key decision criteria’ Een herbestemming komt met een maatschappelijke en strategische verantwoordelijkheid om een beleid te ontwikkelen van differentiatie, door te proberen de sterke punten te versterken van het grondgebied op een originele manier en in overeenstemming met het beeld dat het over zijn grenzen uitstraalt. Historisch (Ziel van de plek) Het succes van omscholing is sterk afhankelijk van het vermogen om te combineren nieuwe activiteiten aan de territoriale en historische verankering van de site om de ziel van de plek te behouden. Financieel Teneinde objectieve keuzes te maken, moeten in eerste instantie financiële inzichten in het project verkregen worden. Vanuit het ‘goede huisvader’ principe zou, na de initiële investering, de site financieel renda-

bel moeten zijn en dus volledig zelf bedruipend. De reconversie-operatie moet worden ontworpen als een instrument voor de uitvoering van een levensvatbare en winstgevende territoriale strategie op lange termijn. Operationeel Een duidelijk beeld over de mogelijke operationele modellen en hun aantrekkelijkheid laat toe het project op de juiste manier af te stemmen op de realiteit, met respect voor de ziel van de plek, om zo maximale toegevoegde waarde te verkrijgen.

Waardevolle creatie tijdens de herbestemming

Financieel Commercial Diligence

Historisch

Operationeel

Succesvolle herbestemmingen vereist synergie van deze 3 factoren

288

Waarom key decision criteria? Om de twee verschillende scenario’s op een zo neutraal mogelijke manier te beoordelen. • De voornaamste verschillen zijn op vlak van locatie en de daaraan verbonden looplijnen/flow. • Uit gesprekken met studio Tuin en Wereld en studio Roma bleek dat, op het eerste zicht, qua renovatiewerken geen grote financiële verschillen zitten tussen de twee scenario’s. • Voor een eerste ‘high-level’ analyse worden de ‘key decision criteria’ geëvalueerd aan de hand van de mogelijke risico’s (con’s) en opportuniteiten (pro’s) op vlak van exploitatie. Wat doen we ermee We evalueren de 2 scenario’s met een globale strategische visie gericht op de haalbaarheid en vooral op de ziel, de geschiedenis en de eigenheid van deze specifieke plek. Het bewaren van de ziel van de plek kwam sterk naar voor tijdens de bevraging, daarom dat ook deze invalshoek meegenomen wordt binnen de eerste high-level analyse qua rendabiliteit. Belangrijk mee te geven dat, bij deze eerste fase nog niet gekeken werd naar de concrete invulling (het

programma) op de site. Dit komt pas in een volgende fase aan bod, en daar wordt veel meer de nadruk gelegd op het belang van de ziel van de plek. Kleurcode De betekenis achter de kleurencodes Matig Het scenario houdt risico’s in op vlak van de desbetreffende key decision criteria. De opgegeven con’s (risico’s) wegen zwaarder door dan de voorziene pro’s (opportuniteiten) vanuit het standpunt van uitbating. Neutraal De opgegeven con’s wegen en pro’s zijn evenwaardig, er wordt voor de specifieke key decision geen grote impact voorzien binnen het scenario vanuit het standpunt van uitbating. Positief Het voorgestelde scenario scoort levert een positieve bijdrage voor de desbetreffende key decision criteria.

289

Analyse van de financiële ‘key decision criteria’ – Scenario ‘doorwaadbaar’

Criteria

Doorwaadbaar Pro

Grotere looplijnen binnen het scenario kunnen zorgen voor meer kruisbestuiving van de verschillende activiteiten en het creëren van synergiën. Totstandbrenging en handhaving van een duurzaam evenwicht tussen comFinanciële mercieel gebruik, totale kosten sturing van het terrein en kruissubsidies voor culturele en gemeenschapsactiviteiten. Het behouden van een eenvoudige opdeling qua activiteiten (centraal abdijpunt), vereenvoudigd het managen.

Financieel

Grotere looplijnen en groteren oppervlakten die gezamenlijk gebruikt worden maken het moeilijker een ‘neutrale’ financiële sleutel te gebruiken op basis van bv. oppervlakte. Meer kosten zullen gezamenlijk gedragen moeten worden. Open looplijn in de tuin (publiek), zorgt voor verhoging in onderhoudskosten.

Indien inspirerende werkplaatsen verhuurd worden aan bedrijven voor een lange periode zorgt dit voor een constantere cashflow. Indien gefocust wordt op korte termijn verhuur (bv. workshops, specifieke activiteiten op aanvraag) kan dit zorgen voor een volatielere (maar potentieel lucratievere) cashflow. Vanuit een financieel model en business Volatiliteit case dient er gestreefd te worden naar het optimum tussen stabiele cashflows en eenmalige inkomsten. Een (gedeelte) constante cashflow is een essentiële voorwaarde voor een rendabele en zelf bedruipend project (na de initiële financiële inbreng/investeringen). Grotere open looplijnen kan zorgen voor meer toeristen, wat kan leiden tot hogere inkomsten. Het centrale abdijpunt kan de efficiëntie voor het uitbaten Rentabiliverhogen. Bijvoorbeeld door teit minder personeel, efficiënter gebruik van de oppervlakte etc. Wat ten goede komt van het een financiële rendabele business case op termijn.

290

Con

Evaluatie

Analyse van de financiële ‘key decision criteria’ – Scenario ‘boomgaard’

Criteria

Boomgaard Pro

Een duidelijke afbakening van verschillende activiteiten (abdij vs. Klooster). De looplijnen in dit scenario zorgen voor een duidelijke splitsing van oppervlakten, waardoor er minder ‘gemeenschappelijke’ delen bekostigd Financiële moeten worden. Het duidelijke sturing onderscheid heeft ook een positieve impact op het beheer, er kan namelijk beter gestuurd worden met meer gelijklopende belangen en mogelijke consensus.

Financieel

Con

Evaluatie

Customer journey ‘klooster’ heeft, met de gesloten tuin, een veel grotere oppervlakte die afgesloten ligt. Wat zwaarder weegt op de beheerskosten voor deze customer journey.

De focus op het eerste en tweede verdiep ligt meer op uitbating van ateliers. Dit Meer focus op ateliers voor kunstenaars, makers & wetenschappers op “rust’. Indien deze verhuurd worden voor langere terVolatiliteit mijn kan dit zorgen voor stabielere inkomsten. Korte termijn verhuring kan aan hogere tarieven, maar zorgt voor meer administratiekosten (in tijd) en is er meer risico op leegstand. Het afbakenen van activiteiten en zones (voorbeeld de tuin) laten toe verschillende entree prijzen te vragen. Zo kan de tuin als exclusieve locatie verhuurd worden voor bv. Een concert Rentabili- gezelschap, een bijeenkomst teit etc. Dit faciliteert de transitie naar een financieel rendabel en autonome site.

Zullen de ateliers aan de juiste prijs verhuurd kunnen worden om de customer journey ‘klooster’ financieel rendabel te maken, denkend aan de onderhoudskosten, locatie etc.? Kunstenaars kunnen hun atelier hier niet gebruiken als ‘galerij’ voor hun werken. Door fragmentatie is dat iets moeilijker te sturen en heeft dan ook weerslag op een efficiënte rentabiliteit.

291

Analyse van de operationele ‘key decision criteria’ – Scenario ‘doorwaadbaar’

Criteria

Logistieke flow

Doorwaadbaar Pro Door de grotere looplijnen wordt er een broedplaats gecreëerd voor creatieve en sociale interacties. De kruisbestuiving tussen de verschillende activiteiten heeft potentieel als katalysator te werken voor inkomstenstromen.

De grotere looplijnen, en meer gebruik van de tuin, zorgt voor meer nood aan onderhoud en restauratie. Om de rust en respect voor de plaats te garanderen is er een opzichter nodig. Het wordt moeilijk om, tijdens zomerdagen, een overrompeling aan bezoekers in de tuin te voorkomen. Te veel looplijnen en transparantie kunnen een nefast effect hebben op de efficiëntie.

Operationeel

Efficiëntie

292

Con

De grote tuin en groene oase in het centrum van Brugge zal heel wat toeristen aantrekken. De grotere looplijnen bij de custmer journey ‘abdij’ laten toe om ‘getriggered’ te worden om op ontdekking te gaan in het ‘slot’. Het laat verder ook toe om nog meer gebruik te maken van het abdijpunt en de ‘commerciële’ activiteiten binnen de abdij te ondersteunen.

De focus op de tweede verdieping liggen bij de ‘inspirerende werkplekken’. Binnen dit scenario wordt ook de oostvleugel in rekening genomen, maar er is een beperkte vrije hoogte op deze verdieping. Verder lopen de spanten doorheen de ruimte en is er dus een extra ingreep noodzakelijk om dit structureel op te lossen. Wegen deze kosten op tegen de potentiële inkomsten?

Evaluatie

Analyse van de operationele ‘key decision criteria’ – Scenario ‘boomgaard’

Criteria

Logistieke flow

Boomgaard Pro

Con

Door het afbakenen van de looplijnen kan er een goed evenwicht behouden worden tussen de customer journey ‘abdij’, die iets wat commerciëler gericht kan zijn, en de customer journey ‘klooster’, die meer gesloten is. Dit laat toe de zones ook op een andere manier uit te baten zonder de balans tussen het commerciële, culturele en maatschappelijke te schaden. De twee toegangspunten (via de brandweg en de poort) zorgen voor een optimale flow van mensen in het ‘commerciëlere’ gebied.

De looplijnen van de customer journey ‘abdij’ zullen, normaliter, iets drukker bezet zijn. De drukte rond de boomgaard kan het moeilijker maken de flow met te managen vanuit het thema ‘ziel’.

Evaluatie

Duidelijkere afscheiding van open/gesloten zones maakt het gemakkelijker het protocol, ‘de wetgeving’ te handhaven. Er is een duidelijkere afbakening van zones, wat zorgt voor minder ‘storende factoren’.

Operationeel

Efficiëntie

Op het gelijkvloers ligt de locatie van ‘inspirerende werkplekken’ dicht bij de toegangspoort voor de customer journey ‘abdij’. Indien verhuurd aan kantoren kan dit als extra ‘uitgangsbord’ gebruikt worden (bv. Think Pink in deze locatie zorgt voor extra ‘awareness’ en heeft een impact op ‘brand/image’. Door het concentreren van de customer journey ‘abdij’ in een specifieke zone rond de boomgaard wordt dit traject opener en gemakkelijker qua toegankelijkheid (bv. ook voor andersvaliden). De splitsing van het abdijpunt laat toe te focussen op bepaalde zones, wat een positief effect kan creëren op vlak van efficiëntere sturing.

Het abdijpunt is meer gesplitst, wat zorgt voor de nood aan meer coördinatie, en potentieel meer operationele kosten.

293

Analyse van de historische ‘key decision criteria’ – Scenario ‘doorwaadbaar’

Criteria

Historisch

Ritme (ziel)

Doorwaadbaar Pro

Con

Het openstellen van de plaats, het creëren van synergiën, het sociaal-maatschappelijke aspect ligt in lijn met de missie van de Sint-Godelieveabdij, die steeds een missie van gastvrijheid heeft nagestreefd. Om mensen samen te brengen, jong en oud, zorgen de open looplijnen en de grote tuin voor een plaats waar men kan samenkomen.

Het abdijpunt, de plaats waar je de rijke geschiedenis ontdekt in combinatie met de mogelijkheid om vers-markt producten of ambachtelijke artikelen en creaties te kopen ligt naast de activiteiten die eerder ‘gesloten’ zijn en op een ‘trager’ ritme gaan (customer journey klooster’. De combinatie commercieel vs. gesloten heeft het risico dat het moeilijk wordt het ritme van de twee customer journeys te behouden.

Evaluatie

Analyse van de historische ‘key decision criteria’ – Scenario ‘boomgaard’

Criteria

Historisch

Ritme (ziel)

Boomgaard Pro De verschillende looplijnen van de customer journeys ‘abdij’ en ‘klooster’ laat toe de stilte en ziel van de plek te respecteren. Zo zijn er duidelijke ritmes die behouden kunnen blijven, en blijft de customer journey ‘klooster’ en blijft de Sint-Godelieveabdij een plaats waar men kan stilvallen, maar niet (op alle plaatsen) per se stil moet zijn. Het scenario laat toe alle plaatsen op verschillende manieren uit te spelen. De bezoekers kunnen getriggerd worden door de aanwezigheid van de minder toegankelijke delen om zo de volledige ziel te kunnen beleven.

294

Con

Evaluatie

SAMENVATTING VAN DE EVALUATIE Scenario Evaluatie

Criteria

Scenario Doorwaadbaar

Scenario Boomgaard

Financieel sturing Operationeel

Volatiliteit Rentabiliteit

Operationeel

Ziel

Logistieke flow Efficiëntie Ritme

295

Conclusie Op basis van de eerste ‘high-level’ analyse neigen we meer naar het Boomgaard scenario. Het scenario scoort iets beter op vlak van financiële sturing en ritme. Dit laat wat meer ruimte om de juiste mix te vinden voor het volledige verhaal rendabel te maken. De basiselementen voor een robuuste en zelf bedruipende business case zijn hier meer aanwezig. Scenario Keuze

Conclusi e

lite it

va tie da en oli ns ctor fa

Fle xib i

Conclusie

Zowel in beide scenario’s als binnen de programma’s is er veel flexibiliteit om de rentabiliteit binnen de site te sturen. De financiële impact en de potentiële uitbating worden belangrijke onderdelen in de tweede fase, wanneer de rendabiliteit en relevantie van de activiteiten bekeken worden en getoetst worden aan verschillende criteria. Cruciaal is de juiste mix te vinden om, naast een financieel rendabel verhaal, de balans te vinden tussen het behouden van de ziel van de plek en de iets wat commerciële activiteiten. De grootste toegevoegde waarde komt in de volgende fasen, wanneer de verschillende key decision criteria besproken binnen de scenario’s meegenomen worden bij de rendabiliteitsanalyse van het programma.

Next Steps (fase 2) Benchmarking Marktbevraging

Analyse scenario’s

Om een breder beeld te krijgen van het herbestemmingspotentieel van religieuze gebouwen, gaat het team deskresearch doen naar soortgelijke herbestemmingsactiviteiten.

Om de de toegevoegde waarde van het project en zijn verenigbaarheid met het behoud van erfgoedwaarden te verzekeren, zal het team een diepgaande analyse uitvoeren van de verschillende functies die in het programma worden voorgesteld. Het is in deze analyse dat de ziel van de plaats een belangrijk criterium zal worden. Ook de basis principes van robuustheid door een gedeelte stabiele cashflow en het zelf bedruipend karakter zal in de analyse van het programma centraal moeten staan teneinde de juiste beleidskeuzes kwalitatief en kwantitatief te maken.

296

De volgende fase van ons onderzoek is om de actoren te bevragen op hun effectieve vraag/ urgentie op het vlak van activiteit in Brugge, steeds rekening houdend met de activiteiten die reeds vermeld werden bij de start van het programma. De rentabiliteitsstudie is niet alleen van belang voor Toerisme Vlaanderen, maar ook voor lokale ondernemers die een activiteit willen ontvouwen.

Analyse rendabiliteit

Analyse haalbaarheid

Na en grondige analyse van de verschillende scenario’s op compatibiliteit, worden in overleg met de projectleider van Toerisme Vlaanderen de meest geschikte scenario’s geselecteerd. Voor de geselecteerde activiteiten zal EY een businessplan opstellen dat een overzicht geeft van de totale kosten (investeringen) en operationele kosten), opbrengsten, cashflows, evenals rendementsberekeningen (IRR, ROE) voor de operator.

Voor een succesvol financieel model zijn invoergegevens cruciaal. EY analyseert alle inkomsten, bedrijfskosten en investeringen op basis van : • Documentatie verkregen • Bestaande onderzoeken/documenten; • Interviews met belangrijke belanghebbenden • Vullen van een financieel model op basis van inputs.

297

Hoe duidelijker de toekomstambities zijn, hoe beter de ontwerper daar een antwoord op kan bieden

298

Het gebouw als ‘een intelligente ruïne’ klaarzetten voor de toekomst

ier kandidaat-ontwerpteams krijgen binnenkort de kans om een ruimtelijke vertaalslag te geven aan de brede ambities van het project van de Sint-Godelieveabdij. “Je kan ons daarbij beschouwen als de matchmaker tussen de opdrachtgever – Toerisme Vlaanderen – en de uiteindelijke ontwerper”, zegt Hedwig Truyts, projectverantwoordelijke bij het team Vlaams Bouwmeester. Om twee partijen aan elkaar te koppelen moet, om te beginnen, de vonk overslaan. En dan moet nog blijken dat er sprake kan zijn van een duurzame relatie, want de herwaardering zal niet van vandaag op morgen gerealiseerd zijn. “Het is dan ook heel belangrijk dat de opdrachtgever heel goed weet wat hij wil. De projectdefinitie gaat daarom best breder dan de vraag wat er in de toekomst in de abdij moet kunnen gebeuren, en kijkt naar de rol die het gebouw en de hele site – want de tuin is zeker zo belangrijk als de stenen – spelen in de wijde omgeving? Wat betekent de Sint-Godelieveabdij voor de buurtbewoners, voor de stad Brugge, voor de toevallige passanten… We kijken er vanuit het team van de Vlaamse Bouwmeester op toe dat er bovenop de programmatorische ambitie ook een maatschappelijke, een culturele ambitie is. Onze rol is om de lat zo hoog mogelijk te leggen. Hoe vullen we dat in? Door goed te luisteren naar de opdrachtgever, Toerisme Vlaanderen, en die ook uit te dagen met welgemikte vragen. Alle input van alle stakeholders brengen we samen om de ambitie zo scherp mogelijk af te lijnen. Hoe duidelijker de toekomstambities zijn, hoe beter de ontwerper daar een antwoord op kan bieden. Aan de opdrachtgever geven we altijd de boodschap mee: je moet goed nadenken over wat je wil, niet hoe het eruit moet zien. Dat is de deskundigheid van de ontwerper. Het is aan ons om toe te zien op de diversiteit van de invalshoeken van de kandidaat-ontwerpers zodat we Toerisme Vlaanderen een breed palet van mogelijkheden kunnen voorleggen.”

Ook voor Vlaams Bouwmeester is de herwaardering van de Sint-Godelieveabdij een pilootproject. “Uit het hele traject valt veel te leren, en die kennis is nuttig voor de talrijke kloostersites die nog moeten worden geherwaardeerd. Momenteel wordt sterk ingezet op het ontsluiten van een plek die eeuwenlang niet toegankelijk was. Vanuit onze visie zou het interessant zijn daar een extra dimensie aan te koppelen en te zoeken naar een manier om de ontsluiting van de abdij een permanent karakter te geven. Door opnieuw bewoning toe te laten, bijvoorbeeld, in de sfeer van de zusters: kleine units voor starters of alleenstaanden die bereid zijn veel te delen. We kunnen misschien zelfs een exploitatiemodel vinden waardoor die bewoners een stuk van de zorg voor het erfgoed op zich nemen.” Met welke plannen de ontwerpteams ook op de proppen komen, ze moeten een grote flexibiliteit toelaten. “De wensen en noden van nu mogen we niet vast betonneren. Je zou nu een specifiek plan kunnen maken met een abdijpunt, een microbrouwerij, een ambachtelijke bakkerij… maar dat is eigenlijk niet de bedoeling. We willen een breder ruimtelijk raamwerk dat achteraf ingevuld kan worden. We willen het gebouw restaureren en klaarzetten voor een nieuwe toekomst. De eerste Vlaams Bouwmeester bOb Van Reeth noemde dat ‘een intelligente ruïne’, een soort van casco die je op heel veel manieren kunt invullen.” “Herwaarderen van erfgoed ligt altijd wat gevoelig. Het roept bij veel mensen herinneringen op en er zit altijd wel een historiek aan vast waar je respectvol mee moet omgaan. Dat geldt zeker voor de Sint-Godelieveabdij, waar heel veel immaterieel en roerend erfgoed aanwezig is. Toch moet je op een bepaald moment keuzes maken: welk verhaal willen we echt vertellen? En wat is misschien een interessant nieuw verhaal om daaraan toe te voegen? Reizen naar Morgen doe je niet door heel je inboedel mee te nemen.”

299

Tijd voor de volgende stappen Dit is een nieuw startpunt. Dat zegden we al bij het begin van dit boek. Te verstaan: tijd voor de volgende stappen. Wat staat er op ons to do-lijstje?

300

•

De co creatieve projectgroep formuleert wat voor hen de meest geschikte keuzes zijn om de toekomst verder vorm te geven.

•

De stuurgroep bestaande uit experten, partners en eigenaar bepalen de ambities en een weldoordacht stappenplan om het plan te concretiseren.

•

Alle definitieve keuzes beitelen we in steen in een definitief eindrapport.

•

Via de Open Oproep van de Vlaams Bouwmeester gaan we op zoek naar het meest geschikte architectenbureau dat onze keuze omzet in een groot architecturaal onderzoek. (masterplan)

•

We diepen het onderzoek naar de rentabiliteit, businesscase, beheerstructuur verder uit.

•

We gaan leren door te experimenteren. Maar ook door te stelen met onze ogen: welke gelijkaardige praktijken in de rest van de wereld geven mee richting?

•

We respecteren het wensbeeld en de voorwaarden zoals ze zijn vastgelegd. De ‘hoe zou het zijn?’ krijgt verder vorm en evolueert op basis van de partnerschappen die aangaan.

•

In juni communiceren we dan de toekomstplannen naar het grote publiek.

301

302

303

De Tuin van Heden De Sint-Goddelieveabdij. Een reis naar morgen Verantwoordelijke uitgever / Peter De Wilde Teksten / Dirk Remmerie (Xpair Communication), Kristof Lataire, Evelien Vanden Berghe, Pascale Schuddings, Veerle Viane, Tomas Ooms e.a. Vormgeving, eindredactie en portretfoto’s / Xpair Communication Andere foto’s / ©Toerisme Vlaanderen en Shutterstock Speciale dank aan de 16000 bezoekers die een bezoek brachten aan de abdij en deelnamen aan het toekomstlabo. Bedankt aan de co-creatieve projectgroep van verschillende partners, de stuurgroep en de meer dan 50 experten die de verschillende toekomstbeelden verdiepten en verrijkten. D/2022/5635/13/1

304

Met de keuzes die we nu maken voor de toekomst, bepalen we hoe we de ziel van de plek doorgeven aan volgende generaties.

De Tuin van Heden

De bezieling van de gemeenschap die er zich mee verbonden voelt staat centraal.

De Sint-Godelieveabdij. Een reis naar morgen

We schrijven aan de toekomst van de Sint-Godelieveabdij vanuit de kracht en de ziel van de plek.