T.C. GALATASARAY ÜNİVERSİTESİ KALEMİŞİ SÜSLEMELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ RAPORU HAZİRAN 2014
Yrd. Doç. Dr. Kaya Üçer MSGSÜ-MYO Mimari Restorasyon GSF Geleneksel Türk San. Blm. Kalemişi
T. C. GALATASARAY ÜNİVERSİTESİ YANAN BİNA DUVARLARINDA BULUNAN KALEMİŞİ SÜSLEMELERİN DEĞERLENDİRMESİ
Beşiktaş semti sınırları içinde yer alan ve Çırağan Sarayı müştemilat yapıları olarak bilinen
sahilsaraylardan
biri
olan,
hâlen
Galatasaray
Üniversitesi’nce
kullanılmakta olan söz konusu yapımız 23 Ocak 2013 günü meydana gelen yangın sonucu büyük oranda tahrip olmuştur. Yangın söndürme çalışmaları sırasında sıkılan özellikle deniz suyu hem su tazyiki, hem de bu suyun taşıdığı tuz nedeniyle yapıya ve dolayısıyla kalemişi süslemelere büyük ölçüde zarar vermiştir. Yangın sırasında ahşap tavan yüzeyleri üzerinde bulunan ve tuval üzerine yapılmış bulunan tavan süslemelerin ikisi hariç tamamı yok olmuştur. T. C. Galatasaray Üniversitesi Rektörlüğü’nün başvurusu üzerine yerinde yapılan incelemeler sonucu; 1│
İstanbul III Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 25.02.2014
gün ve 1420 sayılı kararı ile onaylı Rölöve’de 220 Sekreterlik-Bekleme odası olarak belirtilen bölümün +5.26 ve +10.14 kotları iç duvarlarında bulunan ve özellikle yangından etkilenen +10.14 kotundaki kalemişleri Babam Nakkaş Hamit Üçer ve tarafımca 1980’li yıllarda bina Galatasaray Lisesi Kız Yurdu olduğu dönemde elden geçirilmiş olup çoğu bölümü kalemişi restorasyonu yapılarak yenilenmiştir. Bu bölümde görülen kalemişleri döneminin motif ve kompozisyon özelliklerini taşımakla birlikte çeşitli dönemlerde geçirdiği müdahalelere sonucunda orijinal özelliklerini büyük ölçüde yitirmiştir. Yangın sonrası yerinde yaptığım incelemeler sonucu pek az kalemişi motifin orijinal yapısını bir miktar koruduğunu, diğer tüm süsleme ve kalemişi örneklerinin ise yapılan muhtelif müdahalelerle orijinal yapı ile benzerlik gösterse de orijinal nitelikleri ile ilgisinin kalmadığını tespit etmiş bulunmaktayım. │1
Yapının çeşitli noktalarında, patlayan ve duvar yüzeyinden büyük oranda ayrılan sıva yüzeyleri üzerinde bulunan yangın ve zaman etkisi ile silikleşen zarar gören kalemişi parçaların bir kısmı tarafımızca yenilenen süslemeler olup, bugünkü durumları ile korunmaları için seçici olup mümkün olanların korunması sıva yönünden bitmiş olanların “bezleme” metodu ile yerinden alınarak korunması gerekmektedir. 2│
Onaylı Rölöve’de M2 merdiveni + 7.71 kotunda bulunan merdiven
sahanlığında yer alan ve Donanma Resmi’nin bulunduğu bölüm ise yine 1980’li yıllarda babam Hamit Üçer ve benim tarafımdan mekanik ve kimyasal raspa yapılarak boyalı zemin yüzeyi altından çıkarılmıştır. 23 Ocak 2013 günü meydana gelen yangın sırasında çatı örtüsü içinde bulunan izolasyon malzemelerinin bir bölümü aşırı sıcaklık nedeniyle erimiş ve serpintiler halinde resim yüzeyine akmış ve yüzeyde donarak katılaşmış, yer yer lekesel izler oluşturmuştur. İlk tespitimiz; resim üzerine yapışan ve zift olarak belirlenen bu katılaşmış lekelerin dikkatli bir çalışma ile resim yüzeyine en az zarar verecek şekilde sökülmelerinin mükün olduğudur. Bu arada resim yüzeyine yapışmış zift parçalarından örnekler alınarak malzemenin içeriği ve yangın sonrası geçirdiği değişim konusunda MSGSÜ Merkez Laboratuvar’ında incelemeye alınmıştır. Buradan çıkacak sonuçlara göre restorasyon sırasında bu malzemenin içeriğine göre temizleme ve onarım çalışmaları yapılacaktır. Bu resimlerin daha öncede tarafımızca yapılan restorasyon çalışmaları sırasında çekilmiş fotoğrafları mevcuttur. Gerek bu fotoğraflardan gerekse belli belirsiz mevcudiyetini korumakta olan orijinal resimden faydalanılarak restore edilmesi mümkündür. Ancak benzeri yapı olan Kabataş Lisesi planlamasında da görüleceği gibi bu bölümdeki merdiven yapının okul olarak kullanılmaya başlandığı dönemde yapılmış olup, betonarme olarak kurgulanmıştır. Merdiven sahanlığında yer almakta olan pencerelerde İkinci Kat (+10.14 kotu) döşeme hizalarına göre │2
kurgulanmış olup, merdiven evi ile uyuşmamaktadır. Bu resmin odanın tavanına yakın bir bölümüne yapıldığını düşündüğümüzde ise yan bölümlerindeki merdiven çıkışı ile uyumlu düzenlemenin ise hangi amaçla yapıldığı gibi bir soru ortaya çıkmaktadır. Kanaatime göre bu resim çok daha sonraki bir zamanda yapılmış olup, naif bir resimdir. Bu resmin yeniden düzenleme sırasında tali bir hacimde kalması yerine, restorasyon sonrası daha göz önünde bir mekana M2 Merdiveni duvarına [Bkz. Restorasyon Projesi MD49-MD58 No’lu Pafta] etik uygulama kuralları içerisinde taşınması seçeneği de dikkate alınmıştır. İlk gözlemlerimizde merdivenin yapımı ile çimentolu sıva üzerine yapıldığını düşündüğümüz bu donanma resmi alt sıvalarının da mevcutta
kapalı
olan ve yeni proje ile açılacak olan
merdivenlerdeki çevre sıvaları ile benzerlik gösterdiğini tespit ettik. Malzeme rengi ve kıvamı ile ilgili olarak az bir zaman aralığı ile ard arda yapıldığını düşünülen bu duvarlardaki kalemişi çalışmalarının da orijinalliği hakkındaki düşüncemizi desteklemiş oldu. Bu sebepledir ki, bu duvar yüzeylerinde itinalı bir kalemişi restorasyon çalışması gerekliliğine vurgu yapmak isterim. Galatasaray Üniversitesi’ne tahsisli olan binaya ait yangın öncesini gösteren çok sayıda fotoğraf bulunduğu gibi gerek Kabataş Lisesi, gerekse Beşiktaş Kız Lisesi olarak kullanılan binalarda benzer örnekler bulunmaktadır. Hemen hemen hepsi “Gölgeli Barok Kalemişi” olarak yapılan bu süslemeler ve kalemişi örnekleri tarafımızca pek çok yapıda yenilenmiş, ortadan kalkmış bölümleri benzer örnekler göz önüne alınarak tamamlanmıştır. Bu nedenle yapı içinde izleri bulunan kalemişlerinden renk ve boya örnekleri alınmakta olup, üniversitemiz Merkez Laboratuvarı’ndaki değerlendirmeler sonrası gereken çalışmalar tarafımızca yapılacaktır. Merkez Laboratuvarı’mızdaki bilimsel çalışma yanı sıra tarafımızca yapının duvarlarında bulunan kalemişi süslemelerin orjinaline sadık kalınarak belgeleme çalışmaları da gerçekleştirilmektedir. │3
Yapı
içinde
çalışmalar
başladığında
kurulacak
olan
iskeleler
sayesinde
kurtarılabilecek olan sıva üzeri kalemişi süslemeleri “bezleme” metodu ile yerlerinden alınarak restorasyon sonrası tekrar yerlerine tatbik edilebilecektir. Tarafımızca benzer uygulamalar Bebek Mısır Konsolosluğu Binası’nda, Beşiktaş Ertuğrul
Tekke
Camii’nde,
Topkapı
Sarayı
Mecidiye
Köşkü’nde,
Harem
Dairesi’nde, Datça Koca Konak yapısı gibi pek çok yapıda başarı ile yapılmış uygulamalardır. 3│
Kapalı olup restorasyon sırasında kullanıma açılacak olan merdiven
başında da şu anda yerinde orijinal kalemişi süslemeler bulunmakla beraber son restorasyonda üzerinden geçildiği belli olan ve az bir raspa çalışması ile orijinallerine ulaşabildiğimiz yeni uygulamalar da mevcuttur.
Saygılarımla,
Yrd. Doç. Dr. Kaya Üçer MSGSÜ-MYO Mimari Restorasyon GSF Geleneksel Türk San. Blm. Kalemişi 17 Haziran 2014
│4