Iedereen leider by Laurence Verwee

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 1

JOERI PERNEEL

IEDEREEN

LEIDER ook! Jij

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 2

INLEIDING Als ondernemer heb ik de jongste jaren verschillende bedrijven opgezet en veel initiatieven genomen. In de ogen van nogal wat mensen ben ik een succesrijke zakenman. Let wel! Dat zijn woorden die ik nooit over mezelf zou willen uitspreken. Ik besef immers als geen ander dat zakelijke successen slechts tot stand kunnen komen dankzij een team. Bovendien is zakelijk succes niet het belangrijkste in het leven. Eigenlijk zijn er maar drie vragen die er toe doen: ben je gelukkig met jezelf? Ben je gelukkig met je professionele activiteit? Ben je gelukkig met je gezin? Als ik mezelf â&#x20AC;&#x2122;s morgens in de spiegel bekijk, stel ik me geregeld de vraag of ik tevreden ben met mezelf. En ik moet toegeven dat er altijd zaken zijn die beter kunnen, maar ik ben over het algemeen wel tevreden met mezelf. Jezelf afvragen of je gelukkig bent met je werk is ook eenvoudig te beantwoorden. Terwijl je naar je kantoor rijdt, moet je je afvragen of het wel dat kantoor is waar je wil zijn. Je mag geen tegenzin bespeuren of anders is er iets mis en is het tijd om er iets aan te doen. Voor de vraag of je gelukkig bent met je gezin, moet je je gewoon afvragen of dat wel het huis is waar je echt wil zijn â&#x20AC;&#x2122;s avonds. Het spreekt voor zich dat je je pas goed in je vel zal voelen als je op de drie vragen affirmatief kan antwoorden. Met andere woorden als je inderdaad tevreden bent met jezelf en met je professionele en familiale omgeving. En wie drie keer positief kan antwoorden is in mijn ogen een leider. Aangezien er gelukkig heel veel mensen zijn die tevreden zijn met de talenten die ze gekregen hebben en met wat ze ermee doen en ook graag naar hun werk en naar hun gezin rijden, betekent dit dat er ook heel veel leiders zijn. Sterker nog, je kan ook dingen in beweging zetten om drie keer affirmatief te kunnen antwoorden. Iedereen kan een leider zijn. Leiderschap is de belangrijkste eigenschap om succes te boeken, niet alleen zakelijk, maar ook in je relatie, in je verhouding met je ouders en je kinderen en met je vrienden. Nog altijd blijft echter bij veel mensen de perceptie overeind dat leiders een soort superhelden zijn. Dat de jongste jaren al heel wat bekende leiders van hun voetstuk gedonderd zijn, heeft er wel voor helpen zorgen dat de perceptie van wat men traditioneel als leiderschap beschouwde aan het veranderen is, maar het heeft ook een duidelijke behoefte doen ontstaan aan een nieuw soort leiderschap. Met dit boek wil ik aantonen dat dit nieuwe leiderschap voor het rapen ligt. Iedereen kan in zijn leven immers een lei-

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 3

INLEIDING

der zijn. Meer zelfs, iedereen is in zijn leven in verschillende situaties sowieso een leider en in andere weer een volger. Om een leider te zijn heb je echt geen titel nodig. Leiderschap is niet af te meten aan wat er op je visitekaartje staat. Leiderschap bestaat erin dat je het gedrag van anderen kan be誰nvloeden. Zelfs een baby die honger heeft, is een leider. Door te huilen be誰nvloedt een baby al in de prilste fase van zijn leven zijn moeder zodanig dat ze hem de borst of de fles geeft. In alle fases van het leven proberen we anderen te be誰nvloeden en ontpoppen we ons daardoor tot leider. Bijvoorbeeld ook als we als tiener onze ouders proberen te overtuigen dat het echt geen kwaad kan dat we drie dagen op een festivalweide gaan doorbrengen. Of als we als ouder dat proberen tegen te gaan. In heel ons leven spelen we de rol van leider en volger tegelijk. Als we ons daarvan bewust zijn en echt werken aan de inherente leiderschapskwaliteiten waarover we allemaal beschikken, dan kunnen we heel veel bereiken en dromen waarmaken die op het eerste gezicht nochtans heel moeilijk te realiseren zijn. Vanuit die visie heb ik mijn business opgebouwd, en ben ik erin geslaagd om in het zakelijke milieu een interessant netwerk op te bouwen. Ik heb ook ervaren dat die visie me geholpen heeft om gelukkig te zijn in mijn relatie. Daarom wil ik ze ook in dit boek uitdiepen en uitdragen. Ik ben ervan overtuigd zo een bijdrage te kunnen leveren tot jouw succes. Uit de tientallen boeken die ik over leiderschap heb gelezen, uit de vele lezingen die ik heb bijgewoond en uit tientallen gesprekken met toppers uit het bedrijfsleven, maar ook uit de politieke en de culturele wereld en de non-profitsector heb ik de essentie gedistilleerd die ik op deze bladzijden voor u uit de doeken wil doen. Ze komt erop neer dat leiderschap een mix is van enerzijds tien karaktertrekken en anderzijds vijf vaardigheden. De tien karaktertrekken zijn integriteit, generositeit, vriendelijkheid, dankbaarheid, attitude, passie, motivatie, toewijding, excellentie en optimisme. De vijf vaardigheden zijn communicatie, flexibiliteit, commitment, netwerking en focus. Die skills heb je nodig om in een bedrijf een managementpositie te bekleden of om zelf je eigen bedrijf uit te bouwen. Je brengt het niet tot CEO of CFO zonder die skills. Maar om een uitzonderlijke leider te zijn heb je vooral een superieur gedrag nodig. Kijk maar eens om je heen naar succesvolle mensen. In bijna alle gevallen vinden we hen succesvol om hun

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 4

INLEIDING

gedrag en niet om hun skills. Die vaardigheden zijn aan te leren en te trainen en te ontwikkelen. De karaktertrekken zitten in ieder van ons. Het is alleen zaak ze zo goed mogelijk te gebruiken. Hoewel trendwatchers er al een tijdje op wijzen dat het tij aan het keren is, blijven volgens de meeste mensen de vijf vaardigheden vele keren belangrijker dan de tien karaktertrekken om een goede leider te kunnen worden. En dat klopt absoluut niet. Diverse studies leren immers dat de vaardigheden of skills slechts voor 20 procent meetellen om van goede leiders te kunnen spreken. De tien karaktertrekken zijn goed voor de andere 80 procent. Met andere woorden: om een echte leider te zijn, het gedrag van anderen te beïnvloeden en geluk en succes te bereiken, zal je vooral op die tien karaktertrekken moeten werken. Daarom overloop ik ze in dit boek in tien verschillende hoofdstukken. Let wel! Zowel de karaktertrekken als de vaardigheden zijn nodig. Want wie enkel de karaktertrekken heeft maar niet de skills zal men snel bestempelen als een ‘toffe gast’ maar niet als iemand die men wil volgen. En wie enkel de vaardigheden heeft en niet de karaktertrekken zal vroeg of laat ook door de mand vallen. Hoewel er al vele tientallen boeken geschreven zijn over leiderschap en de evoluties daarvan die mee bepaald worden door een veranderend tijdsbeeld, maak ik me sterk dat ik jou met dit boek, vanuit mijn specifieke visie, enig inzicht zal kunnen brengen in de karaktertrekken die nodig zijn om je te ontpoppen tot een echte leider, om zo het gedrag van anderen te beïnvloeden en om uiteindelijk succesvol te zijn. In wat volgt zal ik de karaktertrekken overlopen, voorbeelden geven waarin je jezelf kunt herkennen en tips om je karaktertrekken te ontwikkelen en te ondersteunen. Ik reken mezelf niet tot de categorie van mensen die altijd en overal weten waar ze zich precies bevinden en waar ze naar toe willen. Af en toe heb ik de behoefte om even stil te staan, om op een plattegrond te kijken waar ik eigenlijk sta, om daarna weer een doel en een bestemming te kiezen waarvan ik weet dat ik ze met de pas verworven kennis over waar ik me precies bevind ook kan bereiken. Ik ben me er goed van bewust dat de kaart die me gebracht heeft waar ik nu sta, niet de kaart is die me ook naar de volgende stap zal brengen. Je hoeft de termen kaart en plattegrond overigens niet

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 5

INLEIDING

letterlijk te nemen. Meestal nemen ze de vorm aan van een ontmoeting en een gesprek met een interessante persoon, iemand die op dat ogenblik voor mij een leider is. Op dezelfde manier wil ik je met dit boek een plattegrond aanreiken waar je af en toe even kan naar kijken of in grasduinen om vervolgens weer op pad te gaan en je weg naar succes te zoeken. Laat dit boek je interne kompas zijn op weg naar je volgende stap. Om mensen te beïnvloeden en dus een goede leider te zijn op basis van de tien karaktertrekken die ik in dit boek bespreek, moet je zowel hun hart als hun geest kunnen raken, moeten ze zowel bewust als onbewust voor jouw voorbeeld kiezen. Ik ben ervan overtuigd dat de optelsom van mijn ervaring in de businesswereld, van de visies op leiderschap die ik mij gedurende jaren heb eigen gemaakt en van de zaken die ikzelf succesvol in mijn leven heb toegepast ook jou een stap verder kan helpen op weg naar het ultieme doel dat je met iedereen deelt: gelukkig zijn. Ik wil met dit boek aangeven dat we leiderschap niet langer moeten opblazen tot iets groots. Voor mij is leiderschap simpel. Ik zeg niet dat het gemakkelijk is, wel simpel. Want er zijn een aantal simpele zaken die we snel kunnen toepassen om een betere leider te worden. Dit is mijn doel met dit boek. Let wel! Ik wil niet beweren de wijsheid in pacht te hebben. Reacties op dit boek, ervaringen die je zelf beleefd hebt, zijn dan ook welkom. Want als één iets succesvolle leiders kenmerkt, dan is dat wel dat ze beseffen dat ze ook veel kunnen leren van andere leiders.

IK WENS JE ALVAST VEEL LEESG ENOT.

Joeri Perneel

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 6

INHOUD

INHOUD Inleiding ... 2 HOOFDSTUK I: INTEGRITEIT IS OPNIEU W EEN SLEU TELWAARDE Onzekerheid zorgt voor nood aan houvast ... 13 Zoektocht naar zingeving ... 14 Vertrouwen is een hoeksteen ... 15 Aanpassingsvermogen ... 16 Van de ik-maatschappij naar de wij-maatschappij ... 17 De economische bomen groeien niet tot in de hemel ... 18 Maatschappelijk verantwoord ondernemen ... 20 Lastig begrip ... 21 Integriteit begint bij bewustwording ... 21 HOOFDSTUK 2: WIE GEVOLGD WIL WORDEN, MOET VEEL GEVEN Door de mand gevallen ... 29 Leiderschap is springlevend ... 29 Onszelf in bescherming nemen zet een rem op leiderschap ... 30 Geven is je instantbehoeften opzij zetten ... 32 Je moet geen held zijn om genereus te zijn ... 33 Giving Pledge ... 34 De ziel voorrang geven op het ego ... 35 HOOFDSTUK 3: VRIENDELIJKHEID: EEN ESSENTIﾃ記E HOEKSTEEN VAN LEIDERSC HAP Vriendelijkheid: wezenlijk onderdeel van de menselijke interactie ... 43 Verbijsterende verhalen ... 44 Vriendelijkheid bevordert welzijn ... 45 Veel zaken die voor de hand liggen kosten ons moeite ... 46 Evidentie ... 47 Niet enkel nodig tegenover mensen ... 48 Wezenlijk fundament van succes ... 49

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 7

INHOUD

HOOFDSTUK 4: HET IS NIET OMDAT JE DANKBAAR KAN ZIJN DAT JE EEN ZACHT EITJ E BENT Honderden boeken over nieuw leiderschap ... 55 Arrogantie van de macht ... 56 Monsieur ‘normal’ ... 57 Schaarste en weelde ... 57 Voeten op de grond ... 58 Nederigheid en dankbaarheid vergroten je impact ... 59 Ondernemerschap is even nodig als sterk leiderschap ... 59 No-nonsense leiders ... 61 HOOFDSTUK 5: JE ATTITUDE IS ALLESBEPALEND VOOR DE VRAAG HOE STERK JE ALS LEIDER ZAL ZIJN Persoonlijke leiderschapsscan ... 67 Een combinatie van talent, passie en informatie ... 68 Mensen kansen geven om zich te ontwikkelen ... 69 Gunstige tijden voor leiders in spe ... 70 Op zoek naar appreciatie ... 71 Leiderschap helpt mensen om hun tekortkomingen te overwinnen ... 72 Posities en titels komen en gaan, maar mensen blijven bestaan ... 73 HOOFDSTUK 6: EEN LEIDER IS EEN TOPKOK, PASSIE ZIJN BELANGRIJKSTE INGREDIËNT Passie: peper en zout van efficiënt leiderschap ... 79 Passie gevolgd ... 80 Beleving en beweging ... 81 Woorden wekken, voorbeelden strekken ... 83 Beleving en passie zijn niet afdwingbaar ... 84 Enthousiasme is besmettelijk ... 85 Positieve spiraal ... 85

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 8

INHOUD

HOOFDSTUK 7: MOTIVATIE, DE MOTOR DIE WEL EENS MAG SPUTTEREN MAAR MEESTAL OP VOLLE TOEREN MOET BLIJVEN DRAAIEN Elke mens heeft wel eens een slechte dag ... 93 Complex proces ... 94 Niet duidelijk hoe het precies werkt ... 95 Gemotiveerd zijn is een doel hebben en niet opgeven ... 96 Drijfveren ... 96 Wat motiveert je? Prestatiedrang, samenhorigheid of macht? ... 97 Onderscheid tussen managers, bazen en leiders ... 98 Leider mag geen brulboei meer zijn ... 99 Motiveren is mensenwerk en maatwerk ... 100 HOOFDSTUK 8: TOEWIJDING IS EEN HOEKSTEEN VAN NIEUW LEIDERSCHAP Authenticiteit is niet oud ... 107 Industriële samenleving en netwerkmaatschappij ... 108 Van bevelcultuur naar overlegcultuur ... 108 Waarom? Daarom! Is niet meer van deze tijd ... 109 De valkuilen van het ‘oude’ leiderschap ... 110 Van iedereen een leider maken, leidt tot meer ondernemerschap ... 111 Good to great ... 112 Opletten voor opportunisme ... 113 HOOFDSTUK 9: LEIDERSC HAP EN UITMUNTENDHEID: EEN SIAMESE TWEELING De vuilnisman is soms meer een leider dan Lady Gaga ... 119 Een ander speelveld en andere spelregels ... 119 Excellentie bereik je door samen te zoeken ... 121 Doen wat je zegt en zeggen wat je doet ... 121

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 9

INHOUD

Uitmuntend leiderschap begint vaak met een stellingname ... 122 Uitmuntendheid kan niet zonder verbinding met het hart ... 123 Ook leiderschap in families is niet langer wat het vroeger was ... 124 HOOFDSTUK 10: OPTIMISME, EEN HEERLIJK SAUSJE OM ALLE ANDERE KARAKTERTREKKEN TE OVERGIETEN ‘Elk nadeel heb zijn voordeel’ ... 131 Een ander stemmetje in je hoofd ... 132 Er is altijd een regenboog ... 132 Geen wishful thinking ... 133 Pessimisme slorpt energie op ... 134 Geen irrealistische roze bril ... 135 Kan je optimisme in de hand werken? ... 135

Nawoord ... 138 Aanbevolen sites ... 140 Aanbevolen literatuur ... 141 Dankwoord ... 142

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 10

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 11

HOOFDSTUK 1

INTEGRITEIT IS OPNIEUW EEN SLEUTELWAARDE

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 12

INTEGRITEIT

YOU ARE ALREADY OF CONSEQUENCE IN THE WORLD IF YOU ARE KNOWN AS A MAN OF STRICT INTEGRITY. Grenville Kleiser

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 13

INTEGRITEIT

Onzekerheid zorgt voor nood aan houvast In welke wereld leven wij vandaag? In een wereld van grote onzekerheid. Ook de meest ondenkbare zaken lijken plots mogelijk. Wie had bijvoorbeeld ooit kunnen denken dat de problemen van Griekenland, een landje dat slechts goed is voor 2 procent van het BBP van de eurozone, een dusdanige impact zouden hebben op het financiële systeem dat de toekomst van de eurozone op het ogenblik dat ik deze lijnen schrijf in vraag wordt gesteld? Wie de actualiteit een beetje volgt, valt van de ene verbazing in de andere. En dat zorgt bij veel mensen voor een toenemend gevoel van onrust en onzekerheid. Onzekerheid is er natuurlijk ook omdat politici hun beloftes niet houden, omdat banken, waarvan men dacht dat ze over de stevigste financiële fundamenten beschikken, toch over de kop gaan en omdat mensen van wie men denkt dat ze de integriteit zelve zijn, blijkbaar toch een dubbel leven hebben geleid. Denk bijvoorbeeld maar aan de commotie die in de lente van 2012 ontstond toen bleek dat radioman Jos Ghysen, die velen voor een soort Hasselts heilig paterke hielden, eigenlijk heel wat op zijn kerfstok had. Enkele maanden later was het de beurt aan ‘kindervriend’ Walter Capiau, ook iemand naar wie velen in de jaren tachtig opkeken en die miljoenen mensen aan de buis kluisterde met programma’s als Hoger, Lager en Het Rad der Fortuin, om te bekennen dat hij niet altijd even zuiver op de graat was geweest. Er gaat bijna geen dag voorbij of we worden om de oren geslagen met nieuwe feiten, die ons doen inzien dat wat we eerder hoorden, misschien toch niet helemaal waar was. De perfect geïntegreerde asielzoeker Parweis Sangari, voor wie zoveel mensen in de bres gesprongen waren, bleek naderhand de Belgische overheid één en ander op de mouw te hebben gespeld. Hoe dan ook, al die onzekerheden zorgen er ook voor dat mensen op allerhande manieren op zoek zijn naar een houvast, naar bakens die hun twijfels kunnen wegnemen. Hoe is het anders te verklaren dat ze op de sociale netwerken massaal op zoek gaan naar gelijkgestemden en ‘vrienden’? De nood aan houvast blijkt ook uit het feit dat mensen veel meer dan vroeger collectief uit de bol gaan als er iets te vieren valt of in groten getale het verdriet willen delen van rechtstreeks betrokkenen bij een dramatische gebeurtenis. Kijk maar eens naar de beelden van de als een held onthaalde Novak Djokovic na zijn Wimbledon-zege in 2011. Of naar de manier waarop in 2008 wereldwijd het verdriet opwelde bij de dood van Michael Jackson.

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 14

INTEGRITEIT

Zoektocht naar zingeving Een andere vertaling van de huidige onzekerheden is de zoektocht naar mensen in wie we vertrouwen kunnen hebben. Dat zijn de helden die zich voor ons moeten ontpoppen tot leiders. Tijdens de ‘Future Summit’ van 2011 zat de succesrijke ZwitsersBritse filosoof Alain de Botton helemaal op mijn golflengte toen hij verklaarde dat in deze moderne tijden ons geluk helemaal wordt bepaald door liefde en werk. We zien werk als een som van geld, creativiteit en zelfontplooiing en de – romantische – liefde meestal in een combinatie met huwelijk en seks. Op beide vlakken het geluk nastreven is een nobel doel, maar het is een ambitieuze doelstelling. We leven in een samenleving waar we onze persoonlijke identiteit vaak ontlenen aan wat er op ons visitekaartje staat. Werk is het belangrijkste statussymbool in onze huidige samenleving. Emotionele beloningen komen via statussymbolen, of dat is toch wat we denken, en dat is waarom we allemaal zo snel aan het lopen zijn om goed te presteren. Het beeld van de steeds sneller draaiende tredmolen is hier op zijn plaats. Vandaar dat ook burn-outs en psychologische problemen zo vaak in de belangstelling staan. Onze innerlijke motivatie komt vooral uit de manier waarop we ons werk als betekenisvol beschouwen. Hoe lager we op die schaal scoren, hoe meer we dat gaan compenseren door te proberen vooral geld te verdienen. Om het beste uit onszelf te halen leggen we in de hedendaagse maatschappij vooral de nadruk op de ‘lage’ behoeften uit de bekende piramide van Maslow, waarop ik verder in dit boek nog terugkom als ik het over motivatie heb. Maar in het huidige tijdsgewicht is dat snel aan het veranderen. Velen vertalen echte rijkdom al in termen van ‘tijd hebben’. Vandaar bijvoorbeeld ook het succes van het boek Een werkweek van vier uur van Timothy Ferris. Volgens de Botton hebben we dan ook nood aan nieuwe vormen van zingeving om onze angsten en onzekerheden te compenseren. In zijn ondertussen beroemde School of Life helpt hij mensen op zoek gaan naar die zingeving en naar innovaties op vlakken die er echt toe doen en die tegemoet komen aan hun ‘hogere’ noden. Het succes van de Sunday Sermons die de Botton maandelijks organiseert in zijn school bewijst dat de filosoof het bij het rechte eind heeft. Integriteit speelt bij het zoeken naar de echt belangrijke waarden een belangrijk rol.

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 15

INTEGRITEIT

Vertrouwen is een hoeksteen Om een leider te zijn en invloed uit te oefenen op het gedrag van anderen is de allereerste voorwaarde dat die anderen vertrouwen in jou hebben. Eén van de algemeen gangbare definities van vertrouwen is de volgende: ‘Vertrouwen is het geloof dat diegenen op wie we rekenen effectief de positieve verwachtingen die we in hen stellen, zullen kunnen invullen’. Maar die definitie houdt ook al in dat er een risico bestaat dat mensen het vertrouwen zullen beschamen. Met andere woorden: vertrouwen en risico gaan hand in hand. En dit risico neemt vaak de bovenhand en leidt tot geschonden vertrouwen. Hoe is het anders te verklaren dat velen de woorden ‘vertrouw me nu maar’, net zien als basis om diegene die ze uitspreekt niet te vertrouwen? Waarom mogen sportjournalisten er anders met een relatief grote zekerheid vanuit gaan dat voetbaltrainers in wie clubbesturen hun vertrouwen hebben uitgesproken, kort nadien de wacht zullen aangezegd krijgen? En als een politicus nadrukkelijk zegt dat er ‘geen enkele reden is om het vertrouwen in een collega op te zeggen’ weten de meeste journalisten al dat het tijd is om hun pennen te slijpen omdat de uitspraken wellicht het signaal zijn dat de betrokkene toch een stap opzij zal moeten zetten, of ‘zijn verantwoordelijkheid zal moeten nemen’, zoals dat dan met een mooi eufemisme heet. Vertrouwen draait rond eerlijkheid en in de praktijk rond drie woorden die in het Engels alle drie met een C beginnen: ‘consistency’, ‘competence’ en ‘care’. Standvastigheid is vereist omdat er nu eenmaal geen vertrouwen kan bestaan in mensen die onvoorspelbaar zijn en permanent hun huik naar de wind hangen. Met andere woorden: om vertrouwen te winnen en je te ontpoppen als een leider, moet je doen wat je zegt en zeggen wat je doet. Let echter op! Dit betekent niet dat je onderweg niet van mening mag veranderen. Voorwaarde is dat dit niet te vaak gebeurt en dat je er duidelijk over communiceert. Daarnaast moet je vertrouwen ook winnen door te tonen dat je wat je claimt te kunnen, ook daadwerkelijk waar kan maken. Net als ikzelf zal je al vaak ervaren hebben dat je je veel minder ergert aan iemand die eerlijk aangeeft iets niet te zullen kunnen dan aan iemand die eerst beweert dat hij of zij je zal kunnen helpen om daarna met hangende pootjes te moeten toegeven dat het niet lukt. Bepaal dus duidelijk voor jezelf wat je kan en niet kan. Beloof niet meer dan je kan, maar maak waar wat je kan en je zal automatisch geloofwaardigheid en autoriteit opbouwen en meer vertrouwen wekken. De derde pijler om vertrouwen te winnen en je

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 16

INTEGRITEIT

met andere woorden te kunnen opstellen als een baken van integriteit is niets anders dan liefde. Dat mag in deze context dan een groot woord lijken, mensen zullen geen vertrouwen in je hebben als ze er niet van overtuigd zijn dat je om hen geeft. Dit derde element is moeilijker tastbaar te maken dan standvastigheid en competentie. Door mensen in vertrouwen te nemen, altijd klaar te staan met een antwoord, empathie te tonen, jezelf bloot te geven en je attent op te stellen en vertrouwen te geven, kortom, door je tegenover je doelgroep te gedragen zoals tegenover de personen die je echt lief hebt, kan je al heel ver komen. Al in 600 voor Christus wist de Chinese wijsgeer Lao Tse dat het onmogelijk is vertrouwen te krijgen als men zelf geen vertrouwen geeft. Alles wat draait rond vertrouwen hangt ook samen met integriteit. De behoefte daaraan is de jongste jaren enorm gestegen. Mensen hebben net iets te vaak het gevoel gekregen belogen te zijn. Door de media bijvoorbeeld die in het Roemeense Timisoara zogenaamde massagraven toonden, die dat dan niet bleken te zijn. Door politici die beloofden iets ‘onverwijld’ te zullen realiseren zonder dat ze erbij stil hadden gestaan dat wat ze beloofden de ontwarring vereiste van een enorm kluwen. Door de kerk die met een hoog geheven vingertje de mensen van alles probeert te verbieden en ondertussen zelf heel wat zaken doet en verborgen houdt die het daglicht niet mogen zien. Door bedrijven die in reclamecampagnes onrealistische zaken beloven. Het is niet voor niets dat programma’s zoals de Keuringsdienst van Waarde in Nederland en Volt bij ons zo populair geworden zijn. Door de financiële instellingen die via allerlei vage formules torenhoge intresten beloven maar in feite niets anders doen dan de mensen om de tuin leiden. Daarom zijn waarden als vertrouwen, eerlijkheid en transparantie als een raket de hoogte in geschoten in de hitparade van de zaken die voor mensen van heel groot belang zijn.

Aanpassingsvermogen Iemand die dat goed aanvoelt is Jan Callebaut, de man die ooit het onderzoeksbureau Censydiam oprichtte en later successen boekte als strategisch adviseur van heel wat persoonlijkheden en bedrijven. Hij staat bekend als één van de weinige Belgen met een langetermijnvisie. Volgens hem is het razendsnelle tempo waartegen alles ver-

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 17

INTEGRITEIT

andert – bekijk hoe een pc er twintig jaar geleden uitzag, denk eens na over het feit dat een fax in 1980 nog moest worden uitgevonden en ondertussen hopeloos is voorbijgestreefd – een duidelijk bewijs dat iedereen vandaag meer dan ooit nood heeft aan flexibiliteit. Het kan een hart onder de riem zijn dat de geschiedenis een aantal voorbeelden geeft van mensen die precies door hun aanpassingsvermogen grote successen hebben geboekt. Albert Einstein vond geen werk als leraar, maar groeide, nadat hij een baan had aangenomen als technisch assistent bij het Zwitserse patentbureau, uit tot één van de meest invloedrijke wetenschappers uit de geschiedenis. Richard Branson was allesbehalve een uitblinker op school, maar leerde uit zijn zakelijke avonturen waaraan hij als tiener uit passie was begonnen dat zijn commerciële talenten, zijn lef en het vermogen om in dromen te geloven hem heel ver en hoog zouden brengen: naast tal van andere bedrijven richtte hij met Virgin ook een succesvolle luchtvaartmaatschappij op. En Gordon Summer, beter bekend als Sting, vond geen job als elektricien en besloot dan maar liedjes te componeren, waarmee hij vanaf het einde van de jaren tachtig uitgroeide tot één van de grootste iconen uit de muziekindustrie. Of anders verwoord: het is niet omdat we in onzekere tijden leven dat we bij de pakken moeten blijven zitten. Maar wie actie wil ondernemen, doet er goed aan ook rekening te houden met de tijdsgeest en met een aantal trends. Met zijn onderzoeksbureau Why5 Research doet Jan Callebaut elk jaar een onderzoek naar waarden. En wat daarbij de jongste jaren sterk opvalt, is dat eerlijkheid en betrouwbaarheid steevast bovenaan op de hitparade staan. Mensen verdragen in de onzekere tijden waarin ze moeten leven absoluut geen leugens meer. Er is wel nog begrip voor wie fouten maakt, maar geen begrip voor wie die fouten niet toegeeft, of erger nog, ze probeert te verdoezelen.

Van de ik-maatschappij naar de wij-maatschappij Een andere forse wijziging in de beoordeling van de waarden sluit daar in feite nauw bij aan. Tussen pakweg 2002 en 2008 was er sprake van een sterke ik-gerichte maatschappij. Die is trouwens voor een stuk mee verantwoordelijk geweest voor de graaicultuur waaraan bankiers, maar ook andere topondernemers zich schuldig hebben gemaakt. Nu keren we terug naar een wij-maatschappij, getuige het enorme succes van

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 18

INTEGRITEIT

de sociale netwerken. Mensen willen tot een groep behoren, of beter nog tot meerdere groepen, en binnen elk van die groepen een gevoel van eendracht ontwikkelen. Maar tegelijk willen ze daar ook leiders vinden aan wie ze zich kunnen spiegelen. Toen Lionel Messi, de kleine Argentijn die algemeen erkenning geniet als de beste voetballer ter wereld, een account opende op Facebook kreeg hij op vijf uur tijd vanuit de hele wereld vijf miljoen aanvragen om hem als vriend te mogen toevoegen. Waarom is Lionel Messi zo populair? Natuurlijk omdat hij wonderlijk goed tegen een bal kan trappen. Maar in alle eerlijkheid, dat kan Christiano Ronaldo ook. De Portugees scoorde in het seizoen 20102011 in de Spaanse competitie zelfs meer dan de Argentijn. En toch is hij een stuk minder populair. Zou het kunnen komen omdat men hem arroganter vindt? Of meer een showbeest? En minder ‘integer’? Dat is voer voor psychologen maar ik denk alvast dat het een rol speelt.

De economische bomen groeien niet tot in de hemel Om te weten hoe het komt dat er zo’n grote vraag is naar integriteit moeten we even terug naar het einde van de jaren negentig van de vorige eeuw, naar het ogenblik dat de dotcom-zeepbel op openbarsten stond. Het was de tijd waarin de economische bomen voor een eerste keer tot aan de hemel leken te zullen groeien. De jaren waarin het begrip ‘nieuwe economie’ opgang maakte, de maanden waarin de pioniers van het internet zonder ooit een cent winst te hebben gemaakt op de beurs vanuit het niets een stuk meer waard waren dan gevestigde ‘bricks & mortar’-bedrijven. Ook toen bleek er immers plots nood aan grote integriteit. Hoewel het nog maar een goede tien jaar geleden is, lijken velen vergeten te zijn dat bedrijven als Enron, WorldCom en Parmalat toen onder vuur lagen. In die drie grote bedrijven kwamen gigantische boekhoudkundige schandalen aan het licht die uiteindelijk resulteerden in het verlies van duizenden banen en in de teloorgang van miljarden dollars of euro’s aandeelhouderswaarde. En voor het eerst leidde dat ook tot maatregelen van de marktregulatoren. Voordien was al links en rechts wel eens over corporate governance gesproken maar er werd weinig aan gedaan. Pas na de teloorgang van Enron in december 2001 kwam er een golf van hervormingsmaatregelen op gang, met daarbij in de eerste plaats de Sarbanes-Oxley wet in de

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 19

INTEGRITEIT

Verenigde Staten, die later bekend werd als de SOX-regelgeving. Die verplichtte managers om de volledige verantwoordelijkheid te nemen voor de rekeningen van hun bedrijven. In het kielzog van die SOX-regelgeving kwamen ook in andere landen vergelijkbare initiatieven op gang – de code Tabaksblatt in Nederland, de code Lippens in België – en corporate governance werd in de hele wereld een hot topic. Maar minder dan tien jaar later bleek met name bij de banken dat er uit heel de heisa weinig was geleerd: de bonussen voor de topmensen in de bankwereld bleven de pan uitrijzen, gouden parachutes bleven verontwaardiging wekken. Even werd gedacht dat managers hun lesje zouden geleerd hebben nadat de overheden wereldwijd massaal hadden moeten bijspringen om hun hachje te redden, maar ook in 2011 was het hek alweer van de dam. Bij een bank als Dexia, waar de resultaten allesbehalve denderend waren, rezen de bonussen – weliswaar vermomd in een ander kleedje, een functiepremie, dat aan alle wettelijke normen voldeed – toch weer de pan uit. Het leverde ex-premier Jean-Luc Dehaene, die in de nasleep van de grote financiële crisis van 2008 aantrad als bestuursvoorzitter van Dexia, zelfs de banbliksems op van het ACV, de christelijke vakbond waarmee hij een heel leven lang twee handen op één buik was geweest. In de perceptie van de meeste mensen zijn de resultaten van tien jaar aandacht voor behoorlijk bestuur dan ook op de vingers van één hand te tellen. Ook op basis daarvan eisen ze meer integriteit. En dit niet alleen vanwege de managers en bestuurders van de grote bedrijven. Maar ook van de garagist die hen een tweedehandswagen verkoopt en van de loodgieter die hun kapotte boiler komt vervangen. Van de winkelketen die hen belooft om een bepaald product tegen een stuntprijs te verkopen, maar naderhand niet genoeg modellen van dat product in voorraad blijkt te hebben. Samen met de aandacht voor behoorlijk bestuur is ook de belangstelling voor maatschappelijk verantwoordelijk ondernemen een belangrijke factor die ervoor zorgt dat mensen meer eerlijkheid en transparantie verlangen.

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 20

INTEGRITEIT

Maatschappelijk verantwoord ondernemen Toen president Obama in mei 2011 op bezoek was in het Verenigd Koninkrijk kreeg de pas getrouwde prinses Kate Middleton eerst alle lof omdat ze naast presidentsvrouw Michelle Obama had geposeerd in een jurkje dat haar weliswaar beeldig stond, maar dat vooral enkele honderden keren goedkoper was dan het couturekleed van mevrouw Obama. Meer zelfs: de winkels die het jurkje in de rekken hadden hangen, mochten er zich een dag later over verheugen dat het volledig was uitverkocht. Maar enkele dagen later gingen de poppen aan het dansen: er kwam grote verontwaardiging over het feit dat het jurkje gemaakt zou zijn door onderbetaalde arbeidskrachten in sweatshops. Wat niet eerlijk is, is niet integer en krijgt de wind van voren. Zo liet ook de bekende Duitse schrijver Gunther Walraff zich in de lente van 2011 opmerken met een visie die meteen veel illusies doorprikte: ‘Het nieuwe Duitse Wirtschaftswunder rust op de fundamenten van een sociaal bloedbad’, verklaarde hij in een interview met De Standaard. ‘Ik weet dat Duitsland in het buitenland goed scoort. Er worden statistieken geciteerd over de economische groei, over de daling van het aantal werklozen. Maar veel van die statistieken geven maar de halve waarheid of ze worden gemanipuleerd. Een voorbeeld. Men zegt dat de voorbije jaren in Duitsland twee miljoen nieuwe jobs zijn gecreëerd. Dat klopt. Maar men vergeet eraan toe te voegen dat slechts een kwart van die nieuwe arbeidsplaatsen een loon heeft dat voldoende is om van te leven. Er zijn 1,4 miljoen Duitse werknemers die wel werk hebben, maar niet genoeg verdienen om in hun basisonderhoud te voorzien. We spreken hier over jobs waarvoor 5 tot 8 euro per uur wordt betaald. Dan kom je aan een maandloon van zo'n 900 euro per maand. Dat zijn armen die werken, working poor. En dan heb ik het niet eens over de zogenaamde minijobs. Dat zijn klussen en karweien die werklozen verplicht moeten opknappen voor soms maar één euro per uur. Vindt u dat normaal? Het zijn mensen die stickers en kauwgom van verkeerspalen moeten krabben. Zulke mensen beroof je van hun waardigheid.’ Nu heeft iemand als Walraff altijd al proberen verder te kijken dan wat aan de oppervlakte verschijnt – hij ging ooit undercover aan de slag als journalist van het sensatieblad Bild en als ‘Turkse’ gastarbeider – maar de visie die hij nu naar voor brengt, past eveneens in de algemene roep om transparantie, eerlijkheid en integriteit. Hoe kunnen politieke leiders vertrouwen krijgen en het gedrag van anderen veranderen als ze niet de hele waarheid vertellen?

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 21

INTEGRITEIT

Lastig begrip Integriteit is dus nodig, maar toch blijft het een lastig begrip. Vraag tien willekeurige mensen naar een definitie en de antwoorden zullen – als mensen het al kunnen verwoorden – zeer verschillend zijn. Maar de definitie van Wikipedia gaat het meest in de richting van wat we meestal met integriteit bedoelen: Integriteit is de persoonlijke

eigenschap, karaktereigenschap, van een individu die inhoudt dat de persoon eerlijk en oprecht is. De persoon beschikt over een intrinsieke betrouwbaarheid, zegt wat hij doet, en doet wat hij zegt, heeft geen verborgen agenda en veinst geen emoties. Een persoon met deze eigenschappen wordt integer genoemd. Een integer persoon zal zijn doen niet laten beïnvloeden door oneigenlijke zaken. Met bovenstaande definitie kunnen de meeste lezers zich wel een globaal beeld vormen als het over integriteit gaat. Integriteit is dus meer dan alleen de wettelijke regels volgen. Het heeft vooral te maken met eerlijkheid, betrouwbaarheid en daar transparant over zijn.

Integriteit begint bij bewustwording De wettelijke regels waar professionals zich aan moeten houden – denk hierbij bijvoorbeeld aan bankiers, advocaten, artsen en accountants – worden verondersteld gekend te zijn. Ze vormen de wettelijke basis voor integriteit. Maar integriteit gaat juist ook over het stuk dat niet vastgelegd is in regels. Integriteit begint bij bewustwording. Bewust worden over wat integriteit is, wat het betekent voor de organisatie, waarom het belangrijk is, welke verschillende impact integer en niet-integer gedrag kunnen hebben, enzovoort. Er zijn al diverse onderzoeken gedaan naar de manier waarop bijvoorbeeld Europese parlementsleden omgaan met het aangeven van hun onkosten. Daaruit blijkt dan telkens dat dit allesbehalve koosjer verloopt. Dat leidt tot normvervaging die eigenlijk niets anders doet dan bressen slaan in de fundamenten van het vertrouwen waarop echte leiders moeten kunnen rekenen. Aan de bewustwording rond integriteit is alleszins nog veel te doen. Ook door ieder van ons. Moeten we ons bijvoorbeeld geen vragen stellen bij het feit dat we het als normaal zijn gaan beschouwen om printpapier van bij onze werkgever mee naar huis te nemen om er de kinderen op te laten tekenen? De tweede fase van werken aan integriteit zou veel meer moeten gaan over het verkrijgen van de juiste attitude ten opzichte van integriteit. Terwijl in de bewustwordingsfase

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 22

INTEGRITEIT

de nadruk ligt op het herkennen van de integriteitproblematiek, is het in de volgende fase van belang de attitudes en het gedrag te veranderen. Maar welk integer gedrag is uiteindelijk wenselijk? Hier is helaas geen eenduidig antwoord op te geven. Als dat wel had gekund, was integer gedrag af te dwingen geweest met het stellen van regels! Integer gedrag heeft te maken met doen wat je zegt en daar eerlijk over te zijn. Bovendien gaat integer gedrag uit van de eigen professionele verantwoordelijkheid die bij je functie hoort. Om integer gedrag tentoon te spreiden is ook een cultuur van integriteit nodig en als die niet aanwezig is, is het aan de leider om voor het kader te zorgen waarbinnen die cultuur kan gedijen. Een cultuur van integriteit gaat gepaard met concepten als helder communiceren, duidelijkheid, congruentie in woord en daad, belonen van goed gedrag en het passend sanctioneren van niet-integer gedrag. Het is dus van belang dat de organisatie haar verantwoordelijkheid neemt om de juiste randvoorwaarden te scheppen die integer gedrag stimuleren en bestendigen, maar het is aan de leider om het voorbeeld te tonen. Ik ken niet één organisatie die niet van zichzelf zegt dat ze integer is. Maar wat dat betekent hangt helemaal van de cultuur van die organisatie af. Zo lijkt het op het eerste gezicht heel vreemd dat het in sommige organisaties integer is om een collega te dekken wanneer die iets op zijn kerfstok heeft. Natuurlijk moet het niet te gek worden. Maar als een externe onderzoeker bij een groep militairen of politieagenten probeert te achterhalen wie van de collega’s zich niet aan de instructies heeft gehouden, dan sluiten de gelederen zich. Daar heeft die buitenstaander niets mee te maken en wie tegen die regel ingaat, is niet integer. Maar los van dit wat extreme voorbeeld is duidelijk dat we in een tijd leven, waarin mensen meer dan ooit behoefte voelen aan integriteit. Is al de financiële en economische ellende waaronder de wereld vandaag gebukt gaat immers niet het gevolg van een gebrek aan integriteit? Ook Dwight Eisenhouwer zei trouwens al dat integriteit de hoogste kwaliteit is voor echt leiderschap. Integriteit geeft een leider geloofwaardigheid, en vertrouwen. En dat zijn dan weer de bouwstenen voor het allerbelangrijkste: invloed om het gedrag van anderen te veranderen en ervoor te zorgen dat ze volgers worden. In die zin is integriteit de hoeksteen van succes. Want in de wereld van vandaag heb je meer dan ooit de drie F’s nodig: friends, followers en fans. Die rekenen in de eerste plaats op integriteit, maar ook nog op een resem andere leiderschapskenmerken. De eerste daarvan is generositeit en die bespreken we in het volgende hoofdstuk.

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 23

INTEGRITEIT

Nog even kort ! Het gedrag van anderen beïnvloeden en een leider zijn kan niet zonder vertrouwen en vertrouwen heeft te maken met consistentie, competentie, liefde of in één woord integriteit.

! De jongste jaren zijn eerlijkheid, transparantie en integriteit als een raket de hoogte ingeschoten op de waardenladder.

! We willen leiders aan wie we ons kunnen spiegelen, autoriteiten, die in de eerste plaats integer moeten zijn.

! Ook behoorlijk bestuur en maatschappelijke verantwoordelijkheid vereisen vooral transparantie, eerlijkheid en integriteit en dit op alle niveaus.

! Om als leider integriteit uit te stralen en te prediken zijn bewustwording, verandering van attitude en het scheppen van een integere cultuur van essentieel belang.

! Integriteit geeft een leider geloofwaardigheid en vertrouwen, de bouwstenen voor het allerbelangrijkste: invloed op het gedrag van anderen.

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 24

INTEGRITEIT

Enkele tips voor integer leiderschap EEN INTEGERE LEIDER • motiveert en inspireert • is betrokken bij het werkterrein • is betrokken bij de mensen • staat pal voor zijn mensen • krijgt veel informatie door zelf veel informatie te geven • durft zich kwetsbaar op te stellen/durft zich te verontschuldigen • laat medewerkers ruime marge voor zelfstandig opereren • laat ruimte om risico’s te nemen en fouten te maken • deelt kennis en sluit zich niet af.

LEIDER_corps_Opmaak 1 20/09/12 14:20 Pagina 25