Van confusion naar fusion
confusion fusion van
naar
Inspiratie uit een leven tussen Oost en West
Eric Pass
Voor mijn ouders – uit respect, liefde en dankbaarheid
Desiderata Wees kalm te midden van het lawaai en de haast en bedenk, welke vrede er in stilte kan heersen. Sta op goede voet met alle mensen, zonder jezelf geweld aan te doen. Zeg jouw waarheid rustig en duidelijk, en luister naar anderen ; ook zij vertellen hun verhaal. Mijd luidruchtige en agressieve mensen ; zij belasten de geest. Wanneer je jezelf met anderen vergelijkt, zou je ijdel en verbitterd kunnen worden, want er zullen altijd kleinere en grotere mensen zijn dan je zelf bent. Geniet zowel van wat je hebt bereikt als van je plannen. Blijf belangstelling hebben voor je eigen werk, hoe nederig dat ook moge zijn ; het is een werkelijk bezit in het veranderlijke fortuin van de tijd. Betracht voorzichtigheid bij het zaken doen, want de wereld is vol bedrog. Maar laat dit je niet verblinden voor de bestaande deugd ; veel mensen streven hoge idealen na, en overal is het leven vol heldendom. Wees jezelf. Veins vooral geen genegenheid. Maar wees evenmin cynisch over de liefde, want bij alle dorheid en ontevredenheid is zij eeuwig als het gras. Volg de loop der jaren met gratie, verlang niet naar een tijd die achter je ligt. Kweek geestkracht aan om bij onverwachte tegenslag beschermd te zijn. Maar verdriet jezelf niet met spookbeelden. Vele angsten worden uit vermoeidheid of eenzaamheid geboren. Leg jezelf een gezonde discipline op, maar wees daarbij lief voor jezelf. Je bent een kind van het heelal, niet minder dan de bomen en de sterren. Je hebt het recht hier te zijn, en ook al is het je al of niet duidelijk, toch ontvouwt het heelal zich zoals het zich ontvouwt, en zo is het goed. Heb daarom ook vrede met God, hoe je ook denkt dat Hij moge zijn en wat je werk en aspiraties ook mogen zijn ; houd vrede met je ziel in de lawaaierige verwarring van het leven. Met al zijn klatergoud, somberheid en vervlogen dromen is dit toch nog steeds een prachtige wereld. Streef naar geluk. Desiderata (Latijn voor “verlangde zaken”) is een gedicht in proza uit 1927 van de Amerikaanse schrijver Max Ehrmann (1872 – 1945)
7
Inhoud Desiderata ................................................................................................................................................................................... 7 Inleiding ......................................................................................................................................................................................... 13 Deel 1 : Een leven tussen BelgiĂŤ en Japan ........................................................................................................21 Van Leut naar de Verenigde Staten .................................................................................................. 22 Als 19-jarige twee weken naar Japan ............................................................................................. 25 Studiestage bij IBM in Tokyo ..................................................................................................................... 29 Naar Hongkong en terug .................................................................................................................................. 31 Eerste buitenlander in Japans bedrijfsinternaat van Nitto ................................. 32 Nog meer vreemde gewoontes ................................................................................................................. 38 Collectief geheugen tegenover individuele creativiteit ............................................. 43 Van het bedrijfsinternaat naar een appartement .............................................................. 46 Van Nitto naar Agfa-Gevaert in Japan ......................................................................................... 48 Terug naar BelgiĂŤ en terug naar Nitto ........................................................................................... 54 De ene baas is de andere niet ..................................................................................................................... 59
Deel 2 : Een wereld die op vele vlakken ten prooi valt aan verwarring
...... 63
Het klimaat is in de war ................................................................................................................................... 66 De grote denksystemen zijn in de war ........................................................................................... 70 De wereldwijde politiek is in de war ................................................................................................ 73 De regeringen zijn in de war ........................................................................................................................79 Ondernemingen zijn in de war ................................................................................................................. 84 Het individu is in de war ...................................................................................................................................91 De maatschappij is in de war ................................................................................................................... 95 De technologie is in de war .......................................................................................................................... 99
9
Deel 3 : 10 Inzichten en Inspiraties
.................................................................................................................... 103
1. Het boek “Complexity – The Emerging Science at the Edge of Order and Chaos” van M. Mitchell Waldrop ................................................ 104 2. Respect voor andere culturen, zonder jezelf te verloochenen ................................................................................................................................................ 106 3. Desiderata : streven naar evenwicht ...................................................................................... 107 4. Op momenten van verandering, met schitterende technologieën en een flexibele houding .............................................................................. 111 5. Het verleden en de anderen kan je niet veranderen, alleen de toekomst en jezelf .............................................................................................................. 112 6. Werk hard, geniet hard ........................................................................................................................... 114 7. Bij twijfel, ga vooruit .................................................................................................................................. 117 8. Toon respect voor andere visies en meningen, maar niet ten koste van alles ........................................................................................................... 118 9. Geloof in iets en ga er voor. “Energy and persistence conquer all things” – Benjamin Franklin ...................................................................... 120 10. Luister en delegeer – Richard Branson ............................................................................. 122
Deel 4 : De fusion way om uit de verwarring te geraken ................................................. 125 Logische stappen : de fusion logic ...................................................................................................... 129 Na de logica volgt de passie : de fusion passion .............................................................. 134 De fusion way-methode ................................................................................................................................... 138
10
Deel 5 : De fusion way zit in de lift ........................................................................................................................ 153 Het nieuwe werken : een schoolvoorbeeld van de fusion way ..................... 155 Andere modellen ....................................................................................................................................................... 159 Cradle to Cradle en blauwe economie ........................................................................................ 164 Klanten laten meedenken via crowdsourcing en co-creatie ............................ 167 Participatieve economie ................................................................................................................................... 170 Open innovatie .............................................................................................................................................................173
Tot besluit ................................................................................................................................................................................ 177 Conclusie ..............................................................................................................................................................................178 Biografie ..................................................................................................................................................................................181 Nawoord .............................................................................................................................................................................. 183 Dankwoord ...................................................................................................................................................................... 185 Aanbevolen literatuur ......................................................................................................................................... 188
11
IV
Inleiding
VAN CONFUSION NAAR FUSION
Inleiding
C
onfusion. Verwarring. Dat is de rode draad die ik doorheen heel wat onderwerpen de laatste tijd rondom mij heen zie en hoor. En dit zowel op macro-niveau (economie, politiek, milieu) als op micro-niveau (individuen, persoonlijke relaties, bedrijven). Wanneer ik dan zie hoe men daar oplossingen probeert voor te vinden, zie ik heel vaak een éénzijdige zwart-wit benadering : alles-of-niets. Maar door mijn persoonlijke ervaringen, zowel in mijn privéleven als in mijn professionele carrière geloof ik niet meer in een dergelijke rechtlijnige aanpak. Oplossingen om uit complexe situaties te geraken zijn nu eenmaal niet eenvoudig. We moeten verschillende invalshoeken tegelijk met elkaar combineren, steeds de logica met de passie in de juiste verhouding met elkaar vermengen. Fusion. En daar gaat dit boek over : het delen van mijn persoonlijke inzichten over hoe je kan omgaan met complexe situaties. Deze inzichten zijn gebaseerd op mijn ervaringen in zowel de westerse als de oosterse cultuur. Door omstandigheden heb ik verschillende jaren in Japan gewoond en zo ook de rest van Azië leren kennen. Aangezien dit werelddeel in belang zal gaan toenemen, is het belangrijk om het oosterse denken te begrijpen en te zien of en wat we daarvan kunnen leren. Niet enkel gaat mijn verhaal over fusion, maar heb ik ook gekozen voor een fusion-stijl en -structuur van het boek door mijn persoonlijke levenservaringen te vermengen met mijn persoonlijke inzichten en geleerde lessen. Een boek schrijven … wie droomt er op een bepaald ogenblik in zijn leven niet van ? De ene heeft fantasie en denkt de nieuwe Aspe of JK Rowling te kunnen worden, de andere denkt dat hij een en ander kan zeggen over de
14
INLEIDING
zakenwereld of met verworven inzichten in staat is een steen in de kikkerpoel te gooien. Ook bij mij heeft het verlangen om een boek op de markt te brengen de jongste jaren regelmatig gesluimerd, de ene keer al wat sterker dan de andere. En hoewel vanuit sommige hoeken regelmatig te horen valt dat er veel te veel boeken worden uitgegeven, ben ik trots dat ik die opmerkingen naast me hebt neergelegd en dat u nu – pal op mijn vijftigste verjaardag – mijn boek in handen hebt. Ik heb doorgezet om verschillende redenen. Zo vind ik dat een boek in de continue en snelle informatiestroom van vandaag bij uitstek een manier blijft om tot reflectie aan te zetten. Het graaft dieper dan de waan van de dag en het is een perfect middel om een aantal zaken nog eens op een rijtje te zetten, meer in perspectief te plaatsen of breder te kaderen. Voorts kan ik vanuit mijn unieke professionele ervaring die me dertig jaar heeft ondergedompeld in een mix van de Japanse en de westerse cultuur naar allerlei onderwerpen en thema’s kijken vanuit een specifieke invalshoek. En ik ben ervan overtuigd dat we precies nu – op een ogenblik dat onze samenleving zich op allerlei vlakken op een scharnierpunt naar de toekomst bevindt en daardoor ten prooi is aan grote verwarring – nood hebben aan zoveel mogelijk dergelijke invalshoeken. We horen al sinds verscheidene jaren dat er een grote noodzaak is aan het zogenaamde out of the box denken. In die mate zelfs dat het woord een hoog clichégehalte heeft gekregen en dat het niet altijd gemakkelijk meer is om zich daar nog iets concreets bij voor te stellen. Het woord is als het ware ontwaard, zoals we eerder hebben gezien met het woord design. Vandaar dat ik het wel interessant vond toen ik onlangs een bedrijfsleider hoorde vertellen, dat we dat hele out of the box gedoe maar eens moeten vergeten en dat we pas echt vooruitgang zullen boeken als we de box helemaal verbranden. Waarmee hij dus wilde zeggen dat vernieuwend denken echt geen overbodige luxe is en verder moet gaan dan de clichés die daarover de ronde doen.
15
VAN CONFUSION NAAR FUSION
Ik maak me dan ook sterk dat de denksporen die ik in dit boek wil aanreiken, en die gebaseerd zijn op mijn ervaringen met de Japanse en de Europese cultuur, op mijn vele ontmoetingen met Japanse en internationale managers, en op de levenslessen die ik daar voor mezelf uit getrokken heb, voor een stuk tot dat vernieuwend denken kunnen bijdragen. Ik hoop dan ook dat het eye-openers kunnen zijn voor al wie dit boek leest. Heel belangrijk in mijn beslissing om toch met een boek op de markt te komen was ook dat ik precies op het juiste ogenblik in contact kwam met een uitgeverij die er eveneens van overtuigd is dat boeken niet alleen een doel op zich zijn maar ook een middel om een stem te laten horen of om zaken op een andere manier onder de aandacht te brengen. Wat wil ik met dit boek bereiken ? Het is niet mijn ambitie om alle wereldproblemen op te lossen. Ik heb zeker ook niet de pretentie te beweren dat dit sowieso in mijn mogelijkheden zou liggen. Dat zou al te gek zijn. Maar toch ben ik ervan overtuigd dat u als lezer iets kunt hebben aan mijn specifieke invalshoek, gebaseerd op de manier waarop mijn professionele loopbaan alsook privĂŠleven verlopen zijn en op de lessen die ik daaruit heb geleerd. Die specifieke invalshoek is dat we nood hebben aan de fusion way om de verwarring in de wereld, de confusion tegen te gaan. Ik ben er ook van overtuigd dat de beleidsmakers net als veel anderen nog altijd te veel en te vaak de zaken aanpakken vanuit een of/of-benadering terwijl we aan alle maatschappelijke ontwikkelingen zien dat het een en/en verhaal zou moeten zijn. We moeten, zoals ik verder zal schrijven af van de polarisatie en het zwart-wit denken en inzetten op samenwerking, op het beste van twee werelden en op het inzicht dat een medaille altijd twee kanten heeft. Niet voor niets zijn concepten als crowdfunding, crowdsourcing en co-creatie aan een ferme opmars bezig en heeft men het tegenwoordig al vaak over The rise of the sharing economy.
16
INLEIDING
Het boek bestaat uit vijf delen. In het eerste leg ik uit hoe mijn professionele leven tot nu toe is verlopen en waarom zich dat voor een groot stuk in Japan heeft afgespeeld. Ik geef daarin ook wat duiding bij de verschillen tussen de Japanse en de westerse bedrijfscultuur, sta even stil bij een aantal mensen die me op professioneel vlak veel hebben geleerd en leg erin uit waar ik de kiemen heb gevonden voor mijn stelling dat de fusion way de oplossing De overstap naar kan zijn voor de verwarring, de confueen situatie met minder sion waaraan de wereld vandaag ten prooi is. In het tweede deel sta ik stil bij verwarring, meer de verwarring die we vandaag overal in cohesie en meer de wereld zien. Zonder exhaustief te coherentie komt erop willen zijn, geef ik een persoonlijke neer dat confusion samenvatting van een aantal elementen die aangeven dat onder meer het kliplaats moet ruimen maat, de politiek, de ondernemingen en voor fusion de technologie vandaag behoorlijk in de war zijn. In al die domeinen zijn onzekerheid en verwarring troef. Rekening houdend met de levenslessen die voor mij belangrijk zijn geweest en die ik in het derde deel beschrijf, is het mijn vaste overtuiging dat we uit die verwarring weg moeten. De overstap naar een situatie met minder verwarring, meer cohesie en meer coherentie komt erop neer dat confusion plaats moet ruimen voor fusion. In het vierde deel beschrijf ik hoe we in een aantal logische stappen en met de nodige passie die fusie kunnen realiseren om ons voor te bereiden op een nieuwe wereld met minder verwarring. In het laatste deel komen een aantal voorbeelden aan bod van situaties waarin mensen en organisaties er al in geslaagd zijn die fusie te realiseren. Het gaat om voorbeelden rond onder meer de sharing economy, het nieuwe werken, de co-creatie en de manieren waarop we dat concreet kunnen invullen.
“
17
VAN CONFUSION NAAR FUSION
De verwarring in de wereld is immers voor een stuk ook een teken van hoop, zoals we kunnen leren uit de geschiedenis. Zo werden de lage landen in de 14de eeuw geteisterd door pest, oorlog en natuurgeweld, maar misschien juist daardoor was het ook een periode van vernieuwingsdrang zoals staat beschreven in het boek “Wereld in woorden” van de Nederlandse mediëvist Frits van Oostrom. Op dezelfde manier ben ik ervan overtuigd dat de huidige chaos het beginpunt kan zijn van heel wat veranderingen in onze manier van denken, de verdeling van de rijkdom en de verschillende manieren om aan vernieuwing te werken.
“
Verscheidene trendwatchers zijn het erover eens dat de bipolaire manier Echte leiders met een van functioneren van de maatschappij langetermijnvisie op de zal verdwijnen om plaats te maken toekomst – beyonders voor een holistische visie waarin verschillende gedachtenstromingen zich zoals men ze in het zullen vermengen om één te worden. vakjargon ook wel eens Ook de befaamde Nederlandse trendnoemt – laten ook hun onderzoekster Lidewij Edelkoort, die wereldwijd al honderden topbedrijven softe kant zien adviseerde en onder meer bekendheid verwierf omdat ze ooit als eerste de befaamde cocooningtrend voorspelde, schreef in een recente trendbrief dat ze verwacht dat we in de rest van de 21ste eeuw allerlei initiatieven zullen zien ontstaan die een brug slaan tussen onze twee hersenhelften. Hard en rationeel zijn volstaat niet meer om het verschil te maken. Echte leiders met een langetermijnvisie op de toekomst – beyonders zoals men ze in het vakjargon ook wel eens noemt – laten ook hun softe kant zien. Met andere woorden : iets meer focussen op emotie en iets minder op ratio, zullen nodig zijn om een brug te slaan tussen het wiskundige en het intuïtieve en om de voortschrijdende technologie te koppelen aan alles wat diepmenselijk is.
18
INLEIDING
Volgens mij zijn de eerste tekenen van die veranderingen vandaag al te zien in de maatschappij en een aantal bekende denkers is daar ook op aan het hameren. Zeker de jongste tijd zien we meer en meer dat mensen er duidelijk voor durven uitkomen dat ze verschillende petten kunnen opzetten. Bijna 200.000 Belgen hebben bijvoorbeeld meer dan één job. Meestal één als loontrekkende en een andere als zelfstandige in bijberoep. Het Instituut voor duurzame ontwikkeling kwam in een rapport tot de conclusie dat dit veel minder dan in het buitenland een gevolg is van de crisis. De meeste Belgen met twee jobs verdienen immers al behoorlijk goed in hun eerste baan. Ze willen gewoon ook een andere werkervaring opdoen, zich zo voorbereiden op het ogenblik dat er misschien iets misloopt met hun eerste baan of een extra centje verdienen. Ik ben ervan overtuigd dat we, om de huidige verwarring te doorbreken, allemaal onze talenten meervoudig zullen moeten inzetten, ook op plaatsen waar men dat op het eerste gezicht niet zou verwachten. Voor mij is het steeds duidelijker dat we in een wereld leven waarin we weer op zoek moeten naar verbondenheid. Want tijdens de eerste twaalf jaar van het nieuwe millennium zijn de soms hoge verwachtingen die men daarover had allerminst ingelost. De demonen van de twintigste eeuw zijn ons blijven achtervolgen. Elke dag stellen we vast dat modellen en voorbeelden waar we jarenlang in geloofd hebben onze huidige problemen niet meer kunnen oplossen en in feite op los zand zijn gebouwd. Op het einde van het tweede millennium was de aarde vlak geworden. Geld was er in overvloed. Muren vielen, grenzen verdwenen. Handel omspande de wereldbol. Technologie fungeerde als motor van ontwikkeling. Het bleken even zovele illusies. Beschavingen die voorheen gescheiden leefden, kwamen nu met elkaar in botsing. De geldregen droogde op en liet een woestenij van schulden achter. De globale handelsstromen veroorzaakten hyperconcurrentie, met verslechterende arbeidsomstandigheden, uitputting van grondstoffen en verhitting van het klimaat. De technologische vooruitgang die ons dichter bij elkaar zou brengen, sloot ons op in een wereld van gelijkgestemden.
19
VAN CONFUSION NAAR FUSION
Dat het anders moet, is wellicht de meest gedeelde overtuiging van het moment. Zo kan het niet verder. Het roer moet om. Maar hoe ? En onder wiens leiding ? En ten koste waarvan ? Het besef dat de bomen niet meer tot in de hemel groeien, drijft de concurrentie op. Het verleden heeft ons geleerd dat fundamentele en duurzame vooruitgang slechts op samenwerking en solidariteit kunnen worden gebaseerd. Maar de vrees voor de toekomst duwt die wetenschap ook vaak naar de achtergrond. Hoe breder de kloof wordt, hoe meer het erop aankomt aan de goede kant ervan te staan. De machtsverschuiving van het oude Westen naar het jonge Oosten. De hoogspanning tussen rijk en arm in de Europese Unie. De begrotingsoorlog in de Verenigde Staten. Telkens is er de keuze tussen het model van samenwerking en dat van conflict. Samenwerking betekent fusie, maar is niet altijd even gemakkelijk en conflict is op het eerste gezicht bijzonder helder, maar leidt volgens mij alleen maar tot meer verwarring. Gelukkig wijzen recente trends er ook op dat er een einde komt aan de periode van ongebreideld individualisme. De ik-maatschappij maakt in veel gevallen plaats voor het wij-gevoel, voor het verlangen om samen te werken. Co-working en co-creatie zitten in de lift en ook de harde businesswereld begint te beseffen dat hij iets kan leren van artiesten. Daarop wil ik ook in dit boek focussen : op de wij-samenleving, op samenhorigheid en verbondenheid om de verwarring die op zoveel vlakken heerst definitief te doorbreken. In een wereld in verwarring is er grote nood aan anders denken. Dit boek wil daartoe op basis van mijn ervaring in twee werelden een bescheiden bijdrage leveren. Ik wens u alvast veel leesgenot. Eric Pass
20