BUILDING EXPERIENCE De honderdjarige geschiedenis van de Belgische bouwonderneming BESIX
DEEL 1
1909 - 1989
1
BOEK BESIX deel 1.indb 1
14-07-2009 19:34:09
2
BOEK BESIX deel 1.indb 2
14-07-2009 19:34:09
BUILDING EXPERIENCE De honderdjarige geschiedenis van de Belgische bouwonderneming BESIX
DEEL 1
1909 - 1989
3
BOEK BESIX deel 1.indb 3
14-07-2009 19:34:09
4
BOEK BESIX deel 1.indb 4
14-07-2009 19:34:09
5
BOEK BESIX deel 1.indb 5
14-07-2009 19:34:09
werkten mee aan dit boek interviews, redactie en eindredactie : onder de leiding van Laurence Verwee vertaling: Communicationwise, Sint- Martens-Latem fotografie: BESIX Group archieven drukkerij : Offset Vandevelde, Kruishoutem vormgeving : Sophie Windels in samenwerking met Grafiek Atelier, Harelbeke algemene coÜrdinatie : Laurence Verwee uitgeefster Yin Books +32/478/27 77 70 laurence@yinbooks.com www.yinbooks.com D/2009/10.788/2 ISBN 9789081038751 Deze uitgave wordt beschermd door het auteursrecht en mag niet worden gereproduceerd en/of openbaar gemaakt op welke wijze en onder welke vorm ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Yin Books of BESIX Group. Š Yin Books & BESIX Group Alle redelijke inspanningen werden geleverd om de rechten op het gebruikt beeldmateriaal te respecteren. Bijkomende informatie kan bekomen worden bij de uitgever. Een volledige lijst van architecten zal in deel 2 worden opgenomen.
6
BOEK BESIX deel 1.indb 6
14-07-2009 19:34:09
BESIX is een internationaal georiënteerde, industriële groep van ondernemingen die in België en omliggende landen, in Centraal- en Oost-Europa, in Noord- en Centraal-Afrika, in het Midden-Oosten en Centraal-Azië en in de Caraïben actief is in de sectoren van bouw, engineering, milieu, vastgoed en concessies. Gesticht in 1909, heeft de Groep vandaag wereldwijd nagenoeg 20.000 medewerkers en medewerksters in dienst. In 2009 zal een omzet van 2,2 miljard euro worden gerealiseerd. BESIX is in het 100ste jaar van haar bestaan synoniem van tot de verbeelding sprekende projecten en realisaties. September 2009
7
BOEK BESIX deel 1.indb 7
14-07-2009 19:34:09
8
BOEK BESIX deel 1.indb 8
14-07-2009 19:34:09
9
BOEK BESIX deel 1.indb 9
14-07-2009 19:34:09
DE EERSTE MINISTER
10
BOEK BESIX deel 1.indb 10
14-07-2009 19:34:09
Dit boek over honderd jaar BESIX is meer dan de geschiedenis van een Belgische bouwconstructeur, het kan als het ware ook worden gelezen als de geschiedenis van de Belgische economie. De drie steeds terugkerende elementen die als rode draden doorheen beider geschiedenissen lopen, zijn immers dezelfde: de kracht van innovatieve specialisatie, het belang van logistieke infrastructuur en de noodzaak van internationaal opereren. Toen de Nederlandse broers Stulemeijer op 13 januari 1909 in Antwerpen hun Société belge des Bétons et Planchers tubulaires, afgekort SBB, oprichtten, kwamen zij op de Belgische markt met een innovatief bouwproduct, een vloerensysteem in gewapend beton. De ontwikkeling van innovatieve producten en processen – denken we aan het eigen bekistingssysteem voor koeltorens, de specialisatie in maritieme en civiele werken en de perfectie van hoogbouwtechnieken – heeft de onderneming steeds aan de top van de Belgische bouwnijverheid gehouden en ervoor gezorgd dat zij vandaag de grootste Belgische groep is in bouw, vastgoed en concessies. Ook de economie van een klein en open land als België heeft slechts toekomst door innovatie. Het succesverhaal van de Belgische economie van de voorbije honderd jaar is precies ook geschreven kunnen worden dankzij technologische voorsprong en dankzij de hoge kwaliteit van onze ondernemers en werknemers. Meteen vanaf het begin wist SBB, nu BESIX Group, zich te specialiseren in infrastructuurwerken, zowel bruggen, wegen, havens, spoorwegen als waterwegen. We kunnen zonder meer stellen dat de Groep België heeft helpen uitbouwen tot de logistieke draaischijf van Europa. Het succes van de Groep was tegelijk het succes van België. België is door zijn infrastructuur van zeehavens, luchthavens, waterwegen, spoorwegen en snelwegen een logistiek knooppunt van een Europese markt van 454 miljoen consumenten. Dankzij zijn dicht netwerk van verbindingen en wegen is ons land het klaverblad van de Europese Unie. Daarin heeft BESIX een grote bijdrage gehad. Door zijn technische voorsprong en zijn specialisatie in infrastructuurwerken wist de BESIX-groep ook al heel vlug buiten de landsgrenzen te opereren. Het begon in 1920 met herstelwerken (na de wereldoorlog) in Noord-Frankrijk, en vier jaar later had de onderneming haar eerste contract op zak voor een havenbouwproject in het buitenland (Spanje).
11
BOEK BESIX deel 1.indb 11
14-07-2009 19:34:09
Sinds 1947 is SBB-BESIX ononderbroken actief in Afrika en sinds 1966 in het Midden-Oosten, waar het vandaag in de regio van de Perzische Golf marktleider is. BESIX is actief zowel in westelijk Europa, in de ontwikkelingslanden, in de nieuwe economieën van het Midden-Oosten tot India, als in de nieuwe vrije markt van oostelijk Europa. BESIX, dat zichzelf een van de belangrijkste Belgische exportbedrijven mag noemen, heeft er dus toe bijgedragen dat België, dat altijd een exportgerichte economie kende, zich niet alleen thuis voelt in de globalisering, maar er ook een belangrijke speler is. Dankzij industriële groepen en creatieve ondernemingen zoals BESIX (naast vele andere) is België vandaag het elfde exportland ter wereld. Het belang van ons land op het vlak van de creatieve economie neemt volgens recente onderzoeken nog toe. Het bouwbedrijf wordt ook vaak gezien als een graadmeter van de economie en van de welvaart. Feit is dat er geen economische activiteiten kunnen plaatsgrijpen zonder de infrastructuur en zonder het netwerk van wegen, havens en bruggen. Ook de welvaart – en het welzijn – van de mensen vertaalt zich en is zichtbaar in de kwaliteit van onze gebouwen. Kortom, de bouw is overal: ze is de ansichtkaart van een samenleving. Zij is de samenleving gestold in steen en staal!
Herman Van Rompuy Eerste minister van België
12
BOEK BESIX deel 1.indb 12
14-07-2009 19:34:09
13
BOEK BESIX deel 1.indb 13
14-07-2009 19:34:09
DE VOORZITTER
VERBOND VAN BELGISCHE ONDERNEMINGEN
14
BOEK BESIX deel 1.indb 14
14-07-2009 19:34:09
Een van de meer aangename taken van de voorzitter van het Verbond van Belgische Ondernemingen bestaat erin scharniermomenten in de geschiedenis van belangrijke bedrijven in de verf te mogen zetten en gelukwensen uit te reiken, zeker als het bedrijf in kwestie al 100 jaar meebouwt aan het succes en de toekomst van het Belgische bedrijfsleven. BESIX mag dan wel Nederlandse roots hebben (de Groep werd opgericht door drie Nederlandse broers uit Breda), de Groep is bij uitstek een Belgische onderneming. Op zich is dat vandaag haast uniek te noemen. BESIX heeft België mee in de steigers gezet en dat is gerust letterlijk te nemen: de Belgische BetonMaatschappij – zoals de Groep vroeger heette – heeft talloze grote infrastructuurwerken tot een succesvol einde gebracht, en op die manier aan de economische ontwikkeling van ons land bijgedragen. De ambitie bleef uiteraard niet beperkt tot België; de internationale expansie werd al vlug uitgetekend: kennis en kwaliteit overstijgen immers geografische grenzen. BESIX is de afgelopen eeuw uitgegroeid tot een internationaal gerespecteerde onderneming, actief op land en op zee, uitgerust met de beste kenmerken van het Belgische ondernemerschap. Als geen ander in zijn sector heeft het bedrijf immers de waarden kwaliteit, betrouwbaarheid, verantwoordelijkheidszin en bekwaamheid inhoud gegeven en op de internationale bouwscène gezet. Woord en beeld voeren de lezer in dit historisch document doorheen decennia van een fascinerende opbouw van een onderneming: ze wekken verwondering, bewondering en respect voor de zelfverzekerde gedrevenheid van duizenden medewerkers van een bedachtzaam bouwbedrijf – gedurende zovele jaren, in zovele landen en zovele projecten. De stand op het scorebord is overduidelijk en we zijn nog maar halfweg. Innovatie drijft immers succes en bedrijven die voortdurend innoveren, blijven succesvol, zelfs in economisch hachelijke tijden. Daarom aarzel ik niet om de volgende 100 jaar van het succesverhaal van BESIX in te luiden en de jubilaris tegelijk van harte te feliciteren met de verwezenlijkingen van de afgelopen eeuw.
Thomas Leysen Voorzitter VBO
15
BOEK BESIX deel 1.indb 15
14-07-2009 19:34:10
16
BOEK BESIX deel 1.indb 16
14-07-2009 19:34:10
17
BOEK BESIX deel 1.indb 17
14-07-2009 19:34:10
INHOUDSOPGAVE
Bij wijze van aanloop
1
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
I. HOE GROOT IETS OOK IS, KLEIN IS HET BEGONNEN De start . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 Even terug in de tijd en over de grens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26 Het Antwerpse jaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30 In hogere versnelling in Brussel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34 Een eerste wissel aan de top . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37 Het trio Stulemeijer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38 - 41 II. DE EERSTE WERELDBRAND Ontreddering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Spartelen om te overleven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Op de uitkijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
46 46 47
III. TUSSEN DE TWEE WERELDOORLOGEN De wonden likken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Een eerste golf van expansie tot circa 1923 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55 Werken van grote omvang tot in de beginjaren dertig . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Weer dagen donkere wolken aan de horizon: de jaren dertig . . . . . . . . 68 IV. TIJDENS DE TWEEDE WERELDOORLOG Een groot verlies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74 Reorganisatie van de directie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Een waakzame overlevingstactiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74 V. EEN MOEIZAME HERSTELPERIODE Onmiddellijk werk voor SBB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80 Samenwerking met de Empain-groep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83
2
VI. THE GOLDEN FIFTIES Alles werd anders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90 België in de jaren 50 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .92 Nord-France en SICOP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Op en neer in Congo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 Groepscultuur ontwikkelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Loflied op de conducteurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 - 113 VII. DE WOELIGE JAREN ZESTIG Op zoek naar nieuwe wegen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De splitsing van Auxeltra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Moeilijke tijden in Congo en Afrika . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Veelbelovende en grote kunstwerken in België... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... en een meer dan bescheiden start in de vastgoedsector . . . . . . . . .
118 118 119 123 128
18
BOEK BESIX deel 1.indb 18
14-07-2009 19:34:10
3
4
5
6
7
Six Construct. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 De sprong naar het Midden-Oosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 Ondertussen in het thuisland in het moederbedrijf... . . . . . . . . . . . . . . . . 137 ... en bij de dochterondernemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 Frankrijk en Spanje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 Probleemwerken zorgen voor donderwolken aan de horizon . . . . . . . 147 Charles-Marie Stulemeijer geportretteerd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 - 149 VIII. DE JAREN ZEVENTIG Deuk in economische groei . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 Jean Tytgadt neemt het heft in handen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 Auxeltra Génie Civil wordt Astrobel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 158 BBM wordt een financiële holding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Strak gefocust op Zeebrugge. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Ode aan de heiers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180 - 181 Six Construct Ltd... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 ... en Six Construct International . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186 De Zaïrisatie en haar desastreuze gevolgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 De inmiddels 50-jarige dochters Nord-France en SICOP . . . . . . . . . . . 195 Internationale opwaartse klim bestendigt zich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198 Jean Tytgadt geportretteerd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 - 201 IX. OP ZOEK IN DE JAREN TACHTIG Kansen en gevaren, zij aan zij . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 Onverwacht wegvallen van Jean Tytgadt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208 Doorlopend aandacht voor Afrika... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 ... en andere werelddelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 Roger Lemaire geportretteerd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .222 -223 Op het thuisfront . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 Rationele fusies tussen maatschappijen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231 Dramatisch einde van Charles-Marie Stulemeijer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 232 Zoektocht naar bijkomende competentie in de Belgische regio’s . . 233 Exit Nord-France en SICOP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 Blijvend aan de slag in een aarzelende conjunctuur . . . . . . . . . . . . . . . . . 240 De Emiraten steviger aangepakt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Ontplooiing in drie nieuwe landen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 Op het thuisfront na de fusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257 Diversificatie in België ... en elders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 Down in Centraal-Afrika, up in Oost-Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265 De koeltorens van Astrobel en BESIX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 - 267 Voorzitters en bestuurders . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 268 - 269
19
BOEK BESIX deel 1.indb 19
14-07-2009 19:34:10
BIJ WIJZE VAN AANLOOP JOHAN BEERLANDT CEO BESIX GROUP
20
BOEK BESIX deel 1.indb 20
14-07-2009 19:34:10
Een mooier beroep dan dat van bouwer is er niet.
transparant zeil over 100 jaar heen zijn gespan-
Dat zei ons één van de topmedewerkers met
nen, vastgesnoerd met de lijnen van het gestage
zichtbare én gerechtvaardigde trots. Vanuit het
tijdsverloop van het begin van de 20ste eeuw tot
niets ontstaat een denk- en uitvoeringsproces
op heden. BESIX-projecten als resultaat van een
dat resulteert in een tastbaar, zichtbaar, blijvend
energiek spel met water, zand, grind en cement
resultaat. Bruggen, kademuren, tunnels, viaduc-
getuigen van de kunstzinnigheid van de bouwende
ten, sluizen, koeltorens, industriële kathedralen en
mens die in zijn creatieve drang schoonheid en
fabrieken, luchthavens, pieren, dijken en dammen,
kracht beoogt, naast nut en bruikbaarheid.
steigers, golfbrekers en zeehavens, hemelhoog torende huizen. Wat eerst slechts bestond als
Dit tweedelige boek geeft in woord en beeld van
idee, als ‘bedenksel’ wordt via voorstudie, bereke-
dit alles een impressie. Het geeft de lezer een ver-
ningen, overleg en contracten een theoretisch plan
moeden van de enorme inspanningen die werden
en komt door inzet van mankrachten en aanwen-
geleverd en van de prachtige resultaten die wer-
ding van middelen tot verwezenlijking. Een niet
den behaald. Het is tot slot een hommage aan de
meer te omzeilen realiteit: een statement in het
vele medewerkers die met een frontlijnmentaliteit
landschap. Wie anders dan de bouwer kan met
in al die jaren volhoudend, zonder veel ruchtbaar-
meer genoegen een oorspronkelijke idee aan-
heid en in de vaak ondankbaarste omstandig-
schouwen in zijn gigantische, materiële, tastbare
heden de strijd hebben aangebonden met de
uitwerking? In de loop van de voorbije 100 jaar
condition humaine en de onbuigzame materie. Dit
hebben tal van BESIX-medewerkers dit aparte
boek vertelt u waarom en hoe en wat zij uiteinde-
genoegen mogen smaken. Niet meer te tellen zijn
lijk hebben gewonnen. Vanwege de omvang van
de vele sporen die zij als pioniers hebben achter-
de te beschrijven materie hebben wij ons genood-
gelaten in vele delen van de wereld, sporen van
zaakt gezien de geschiedenis van BESIX Group
een opbouwende, duurzame beschaving: signalen
- de vroegere Belgische BetonMaatschapij - in
van durf, talent, verbeelding, intellect, beroepsbe-
twee delen op te splitsen. Vandaag hebt u deel 1
kwaamheid en technologisch vernuft. Het is een
in de hand waarin u het wedervaren van het bedrijf
geschiedenis van zweet, bloed en tranen, maar
kunt meemaken tot op het einde van de jaren 80.
evenzeer van doorzettingsvermogen, vindingrijk-
Weldra krijgt u deel 2 voorgeschoteld dat loopt
heid, zelfverloochening, risico’s en pure lef.
tot in het heden. Ik wens u vooraf veel lees- en
Dat zijn rode draden en constanten die als een
kijkgenot toe.
21
BOEK BESIX deel 1.indb 21
14-07-2009 19:34:10
BELGIE, NEDERLAND
1
Het trio Stulemeijer p. 38 - 41
22
BOEK BESIX deel 1.indb 22
14-07-2009 19:34:10
1909
I
HOE GROOT IETS OOK IS, KLEIN IS HET BEGONNEN DE START
p. 26
EVEN TERUG IN DE TIJD EN OVER DE GRENS HET ANTWERPSE JAAR
p. 26
p. 30
IN HOGERE VERSNELLING IN BRUSSEL EEN EERSTE WISSEL AAN DE TOP
p. 34
p. 37
23
BOEK BESIX deel 1.indb 23
14-07-2009 19:34:11
HERBST-VLOER, GRAND HÔTEL BELLEVUE IN WESTENDE, BELGIË
24
BOEK BESIX deel 1.indb 24
14-07-2009 19:34:11
25
BOEK BESIX deel 1.indb 25
14-07-2009 19:34:11