BUILDING EXPERIENCE De honderdjarige geschiedenis van de Belgische bouwonderneming BESIX
DEEL 2
1990 - 2009
Besix2_2.indb 1
19/12/11 00:59
Besix2_2.indb 2
19/12/11 00:59
BUILDING EXPERIENCE De honderdjarige geschiedenis van de Belgische bouwonderneming BESIX
DEEL 2
1990 - 2009
Besix2_2.indb 3
19/12/11 00:59
werkten mee aan dit boek Interviews, redactie en eindredactie: onder de leiding van Laurence Verwee Vertaling: Communicationwise, Sint- Martens-Latem Fotografie: BESIX archieven Drukkerij: Pure Print, Oostkamp Vormgeving: Johan Duyck Algemene coÜrdinatie: Laurence Verwee uitgever Yin Books laurence@yinbooks.com www.yinbooks.com D/2011/10.788/3 ISBN 9789491233012 Deze uitgave wordt beschermd door het auteursrecht en mag niet worden gereproduceerd en/of openbaar gemaakt op welke wijze en onder welke vorm ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Yin Books of BESIX Group. Š Yin Books & BESIX Group Alle redelijke inspanningen werden geleverd om de rechten op het gebruikt beeldmateriaal te respecteren. Bijkomende informatie kan bekomen worden bij BESIX Group. Een redelijk volledige lijst van architecten werd op het einde van dit boek opgenomen.
Besix2_2.indb 4
19/12/11 00:59
Besix2_2.indb 5
19/12/11 00:59
Besix2_2.indb 6
19/12/11 00:59
Besix2_2.indb 7
19/12/11 00:59
INLEIDING JOHAN BEERLANDT CHIEF EXECUTIVE OFFICER BESIX GROUP
8
Besix2_2.indb 8
DE HONDERDJARIGE GESCHIEDENIS VAN DE BELGISCHE BOUWONDERNEMING BESIX
19/12/11 00:59
Voor het realiseren van dit herinneringsboek werden vele prominente medewerkers van de Groep geïnterviewd. Zij hebben aan dit honderdjarige verhaal kleur en menselijke authenticiteit gegeven die de loutere opsomming van cijfers en feiten zoals die in jaarverslagen aan bod komen, met warmte overstijgen. Het is passend de gewaardeerde Werner Dekkers hier voor de geest te halen en hem postuum te danken voor zijn medewerking aan dit boek. Hij was aanwezig bij alle interviews, stelde pertinente vragen, herwerkte de teksten. Zonder hem waren beide boeken er nooit gekomen. Vele honderden, neen, duizenden verdienstelijke medewerkers van de top tot op de werkvloer wereldwijd hebben wij niet kunnen ondervragen omdat dit de mogelijkheden van dit tweedelige boek te boven zou zijn gegaan. Maar ongetwijfeld zouden ook zij zeer boeiende verhalen hebben laten optekenen, want door de woorden en over de foto’s en feiten heen reveleert zich een klaarblijkelijke, onstuitbare drang om te pionieren, zowel in geografische als technische en avontuurlijke zin. Die drang heeft veel in beweging gebracht, veel geloof en hoop, veel gedachten en emoties en het heeft uiteindelijk veel opgebracht. Dit boek is daarvan in woord en beeld het onomstotelijke bewijs. Weinig andere menselijke activiteiten dan de bouwkunst – de andere kunsten niet te na gesproken – hebben een even grote impact op cultuur en samenleving. De bouwkunst en de bouwer als uitvoerder zijn bovendien heel apart. Is er wel een product dat in de loop van zijn ontstaan in zulk een hoge mate onderhevig is aan twijfel, bespreking, discussie, verandering, wijziging en aanpassing dan een bouwwerk? Bouwlieden zijn flexibele mensen. De complexiteit en onverhoedsheid van het werk, de taaiheid van de natuur en haar wetten dwingen hen daartoe. En er zijn ook nog de tijd en de altijd wurgende deadlines. Keer voor keer pareren zij deze aanvallen op de puurheid van het gedroomde plan met deskundigheid en vindingrijkheid. Vandaag kan BESIX terugblikken op een rijke, gevarieerde, soms riskante maar vaak ook glorierijke geschiedenis en put daaruit de niet geringe ambitie om de beste te zijn en te blijven in kwaliteit, aanbod en degelijkheid. BESIX is onder meer een bouwer van bruggen en een bruggenbouwer brengt bijeen wat van elkaar verschilt en gescheiden is. Wanneer er vandaag gespannen en hoge verwachtingen zijn, dan is dat bijgevolg terecht. Er ligt nog veel moois en groots in het verschiet. BESIX is klaar om nieuwe grote stappen te zetten.
9
Besix2_2.indb 9
19/12/11 00:59
IN MEMORIAM
10
Besix2_2.indb 10
DE HONDERDJARIGE GESCHIEDENIS VAN DE BELGISCHE BOUWONDERNEMING BESIX
19/12/11 00:59
In Memoriam Werner Dekkers Het is passend om ons bij het begin van deel 2 van de geschiedenis van BESIX de figuur van wijlen Werner Dekkers voor de geest te halen. Hij was de bezieler van dit omvangrijke project. Hij controleerde de feiten nauwgezet, paste waar nodig de teksten aan, zocht de meest treffende foto’s en schreef de juiste onderschriften. Maar zo betrokken was hij, dat hij meer deed dan dat. Hij bestudeerde de vormgeving, stapte mee naar de drukker en uiteindelijk zelfs naar de binderij, op weg naar een zakelijke meeting in de buurt. Het verraadt zijn betrokkenheid bij dit project en reveleert zijn engagement voor ‘zijn’ bedrijf. Hoewel zijn ziekte zich al manifesteerde bij de aanvang van het eerste boek, werd Werner Dekkers pas echt zwaar ziek bij het opstarten van deel twee. Maar opgeven stond niet in zijn woordenboek. Hij werkte door, dwars door alle medische behandelingen heen. Het bleek een ongelijke strijd. Boek twee geraakte niet afgewerkt. Na zijn overlijden bleven wij als verweesd achter. Het verklaart mede de achterstand die dit boekproject heeft opgelopen. Dit is de plaats en het moment om te benadrukken dat wij het als een eer hebben ervaren om met hem te mogen samenwerken. Van ons, zo zei hij, leerde hij de finesses van het boekenvak kennen. Wij van onze kant hebben een man ontmoet die een grote passie had voor boeken, voor cultuur en bij uitstek voor bouw en architectuur. Hij had een brede interesse voor vele zaken. Hij had een snel inzicht en ging met grote integriteit om met mensen, feiten en meningen. Zijn onbevooroordeelde geest maakte dat ook de mensen met wie hij omging, hem op een spontane wijze open tegemoet traden. Hij was, zo hebben wij het ervaren, op vele manieren een nastrevenswaardig voorbeeld. Het is onze vaste overtuiging dat dit boek mede een hommage is aan een veelzijdige en intelligente heer, een bouwer in hart en nieren. Laurence Verwee Yin Books
11
Besix2_2.indb 11
19/12/11 00:59
Besix2_2.indb 12
19/12/11 00:59
Besix2_2.indb 13
19/12/11 00:59
INHOUD Inleiding, Johan Beerlandt ................................................................................................ 8 In memoriam Werner Dekkers ........................................................................................ 10 X INTENSIEVE INTERNATIONALE ACTIVITEITEN OP HET EINDE VAN DE 20STE EEUW ............ 19
1
Mee op het ritme van de tijd .......................................................................................... 22 Beloftevolle nieuwe markten in Oost-Europa ................................................................. 24 Een onfortuinlijke ervaring met Halle-West Bau ............................................................. 30 Chaos in het gebied van de Grote Meren ...................................................................... 31 Niet aflatende inspanningen elders in Afrika .................................................................. 34 Op en af in het Midden-Oosten ...................................................................................... 43 Tot in India ...................................................................................................................... 56 In Egypte samen met een partner .................................................................................. 60 Bescheiden Europese intermezzo’s ............................................................................... 64 De aanlegsteigers en kademuren van BESIX ............................................................... 66-71
2
XI GEVARIEERD WERK IN DE BENELUX VEELAL SUCCESVOL ............................................. 73 In het oog springende kenmerken .................................................................................. 76 Inmiddels op de Belgische thuismarkt ........................................................................... 78 Opnieuw voet aan Nederlandse wal ............................................................................... 94 De drie Belgische BESIX-dochtermaatschappijen ....................................................... 100 Wisselend succes voor diversificatie-initiatieven ......................................................... 108 Met Betonimmo meer worden dan alleen maar bouwer .............................................. 110 Verschuivingen op Groepsniveau ................................................................................. 116 Succesvolle BESIX’ tandems .................................................................................. 118-121
3
XII OMSTREEKS DE EEUWWISSELING ............................................................................. 123 Vrees voor millenniumchaos bleek ongegrond ............................................................ 126 In de richting van corporate governance ..................................................................... 127 Muller TP of een poging om Frankrijk te heroveren ..................................................... 130 Dan toch een opmerkelijke herstart in Frankrijk ........................................................... 132 Op volle toeren in Nederland ........................................................................................ 136 Eerder rustig in België .................................................................................................. 140 Voortbordurend op hun elan ......................................................................................... 142 In het Midden-Oosten en elders in de wereld .............................................................. 146 De torens van BESIX .............................................................................................. 152-159 XIII DE BELGISCHE BETONMAATSCHAPPIJ OP EEN TOTAAL NIEUWE KOERS .................... Veel bleef zoals het eerder was .................................................................................... 04-04-04: LMBO ......................................................................................................... Reorganisatie en kerntaken ..........................................................................................
Besix2_2.indb 14
161 164 165 170
19/12/11 00:59
4
Een thuisbasis die zorg draagt voor de eigen mensen ................................................ 172 BESIX Real Estate Development of bouwen en vastgoed gaan hand in hand ............ 174 Een nieuwe markt, een andere aanpak ........................................................................ 178 De eeuw is nog jong, maar reeds rijk aan verwezenlijkingen ....................................... 183 Engineering op topniveau ....................................................................................... 184-187 XIV GROTE DRUKTE OP DE BESIX-THUISMARKT ............................................................. 189
5
Groeiende synergie in de Groep ................................................................................... 192 De dochters na de LMBO ............................................................................................. 194 BESIX op de Belgische bouwmarkt ............................................................................. 204 Mooie realisaties in de drie Belgische gewesten ......................................................... 208 In het kleine, maar actieve Luxemburg ........................................................................ 215 In het complexe thuisland Frankrijk .............................................................................. 216 Stations, tunnels en torens in het nijverige thuisland Nederland ................................. 220 Een nieuwe stap in de diversificatiestrategie ............................................................... 227 Het materiaal en het materieel ................................................................................ 228-231 XV OP DE INTERNATIONALE SCÈNE
6
Een global player .......................................................................................................... 236 Europa zonder de thuislanden ..................................................................................... 237 Grote en minder grote projecten in Afrika .................................................................... 239 In één jaar vijf nieuwe landen aan het palmares toegevoegd ...................................... 244 Rond de Arabische Golf gonst het van de activiteiten ................................................. 252 Parels aan de BESIX-kroon in de Verenigde Arabische Emiraten ................................ 256 Sanotec op internationale koers .................................................................................. 270 Qatar en Oman ............................................................................................................. 273 Een laatste stand van zaken ......................................................................................... 278 Doeners en durvers, avonturiers en toeverlaten ...................................................... 280-281
7
XVI DE 100STE VERJAARDAG - EEN NIEUW BEGIN ......................................................... 283 Wereldsolidariteit via BESIX Foundation ...................................................................... 286 100 jaar jong ................................................................................................................. 287 Grootse feestelijkheden ................................................................................................ 288 Respect voor de ‘harde’ werkers ............................................................................ 292-293
Toespraak The Bridge op 11 september 2011, Johan Beerlandt ................................. Een woord van dank ..................................................................................................... Bestuurders .................................................................................................................. Architectenlijst ..............................................................................................................
294 298 302 306
15
Besix2_2.indb 15
19/12/11 00:59
Besix2_2.indb 16
19/12/11 00:59
Besix2_2.indb 17
19/12/11 01:00
BOTSWANA, BURUNDI , CONGO-BRAZZAVILLE , DUITSLAND, EGYPTE , INDIA, ITALIË, KAMEROEN, MAURITIUS, POLEN, PORTUGAL, QATAR , RWANDA, SLOWAKIJE, SOVJET-UNIE, TSJECHIË, VAE , ZAÏRE , ZUID-AFRIKA
1
Besix2_2.indb 18
De aanlegsteigers en kademuren van BESIX p. 66-71
19/12/11 01:00
1990
X
INTENSIEVE INTERNATIONALE ACTIVITEITEN OP HET EINDE VAN DE 20STE EEUW MEE OP HET RITME VAN DE TIJD
P. 22
BELOFTEVOLLE NIEUWE MARKTEN IN OOST-EUROPA
P. 24
EEN ONFORTUINLIJKE ERVARING MET HALLE-WEST BAU CHAOS IN HET GEBIED VAN DE GROTE MEREN
P. 31
NIET AFLATENDE INSPANNINGEN ELDERS IN AFRIKA OP EN AF IN HET MIDDEN-OOSTEN TOT IN INDIA
P. 30
P. 34
P. 43
P. 56
IN EGYPTE SAMEN MET EEN PARTNER
P. 60
BESCHEIDEN EUROPESE INTERMEZZO’S
P. 64
Pagina 20-21: Telecom hoofdkwartier, Gaborone, Botswana
Besix2_2.indb 19
19/12/11 01:00
Besix2_2.indb 20
19/12/11 01:00
Besix2_2.indb 21
19/12/11 01:00
X INTENSIEVE INTERNATIONALE ACTIVITEITEN OP HET EINDE VAN DE 20STE EEUW
Rasin Building, Praag, Tsjechische Republiek
MEE OP HET RITME VAN DE TIJD De jaren negentig gingen de geschiedenis in als het decennium van de communicatie: kabeltelevisie, mobieltjes, digitalisering van de informatie, het internet begon aan zijn wereldwijde veroveringstocht. De Sovjet-Unie desintegreerde en in plaats kwam het Gemenebest van Onafhankelijke Staten, waarvan de meeste voormalige Sovjetrepublieken lid werden. Joegoslavië loste op in het niets en er ontstonden bloedige conflicten tussen de diverse bevolkingsgroepen. In ZuidAfrika luidde de vrijlating van Nelson Mandela het einde in van het apartheidsregime. Irak viel Koeweit binnen. Vanaf 1994 worden De Ondernemingen S.B.B.M. en Six Construct kortaf
22
Besix2_2.indb 22
BESIX genoemd. Het decennium was voor bouwbedrijf BESIX een periode van grote buitenlandse expansie met het accent op het Midden-Oosten, dit ongeacht de Golfoorlog. Maar er zijn ook de opening naar Oost-Europa en de instap in Egypte. Op de Nederlandse en Franse markten wordt het bedrijf een belangrijke medespeler. Zoveel is zeker: geen van de voorheen zo kenmerkende karakteristieken van het bedrijf — zoals expertise, kwaliteit, betrouwbaarheid en beredeneerde durf — boette in aan belang tijdens dit laatste decennium van de twintigste eeuw.
DE HONDERDJARIGE GESCHIEDENIS VAN DE BELGISCHE BOUWONDERNEMING BESIX
19/12/11 01:00
23
Besix2_2.indb 23
19/12/11 01:00
Sberbank, Moskou, Rusland
BELOFTEVOLLE NIEUWE MARKTEN IN OOST-EUROPA Eind 1989 deed zich een plotse evolutie voor in de politieke en economische situatie van de Oost-Europese landen. Dat gaf ineens uitkijk op gigantische markten waar de behoefte aan infrastructuur enorm was. Het was een onverhoopt interessant alternatief voor het wegzinken van de Afrikaanse markt. BESIX deed dan ook zijn intrede op de Oost-Europese markt: eerst in Rusland, dan in Slowakije, Tsjechië en ten slotte in Polen. Maar ook dichter bij het thuisland kwamen er nieuwe mogelijkheden: in Nederland werd een permanente zetel geïnstalleerd. Op dat ogenblik was de algemene directie van BESIX in handen van Fernand Rossey en Jean-Pierre Sorel. Zij kenden elkaar uit hun studententijd, aan de universiteit van Gent. De eerste had zijn volledige carrière doorlopen in België en de tweede was een specialist in de internationale markten geworden. Het eerste grote werk in Oost-Europa was een hotel aan de internationale Sheremetyevo-luchthaven van Moskou. Het ging om een ruim viersterrenhotel met 6 verdiepingen en 514
24
Besix2_2.indb 24
kamers. De financiële structuur van het project was baanbrekend voor die tijd. We schrijven 1989. Moskou is dan nog de hoofdstad van de Sovjet-Unie. Er werd een ‘special purpose company’ (SPC) opgericht, met als hoofdaandeelhouder Aeroflot, de Russische luchtvaartmaatschappij, en als medeaandeelhouders BESIX, de hotelgroep Accor en de MoscowNarodny Bank uit Londen. De SPC investeerde in het project en organiseerde de projectfinanciering. Zij vertrouwde de bouw van het hotel toe aan BESIX en het latere management van het hotel aan de groep Accor. Voor BESIX was het de eerste vastgoedontwikkeling in het buitenland, en de zoveelste Design & Build-opdracht. Voor de architectuur werd een beroep gedaan op het Belgische architectenbureau van Michel Jaspers. JeanPierre Darche, die daarvoor uit Kameroen werd teruggeroepen, waar intussen nog slechts aan overlevingspolitiek kon worden gedaan, leidde het project vanuit Brussel. Roger Lagard, wiens moeder van Russische afkomst was, werd de plaatselijke projectmanager. Hij was duidelijk de juiste man op de
DE HONDERDJARIGE GESCHIEDENIS VAN DE BELGISCHE BOUWONDERNEMING BESIX
19/12/11 01:00
Cardio-vasculair hospitaal, Bratislava, Slowakije
juiste plaats, want hij voelde zich al snel als een visje in de Moskovitische wateren. De betonstructuur van het hotel werd door het studiebureau van BESIX in Brussel berekend en uitgetekend. Luc Maertens, directeur van het BESIX-studiebureau, herinnert zich de vele praktische moeilijkheden en de lange discussies met de Russische specialiste in grondmechanica toen hij — na analyse van het grondonderzoek — tot het besluit was gekomen dat het hotel niet noodzakelijk op palen moest worden gefundeerd en dat een algemene vloerplaat zou volstaan. In een officieel Russisch document stond echter dat het gebouw gefundeerd zou worden op palen! Bijkomend grondonderzoek werd uitgevoerd en na lange discussies, met de nodige spraakverwarring omwille van de communicatie via tolken, kon de paalfundering worden vermeden. Bovendien was het vechten geblazen tegen de Russische winters die eerder al in de loop van de Europese geschiedenis hadden bewezen dat je er best terdege rekening mee moet houden. Dit alles kon niet
beletten dat het Sheremetyevo Novotel eind 1991, vier maanden zelfs voor de geplande datum, in gebruik werd genomen. Een voor BESIX in alle opzichten geslaagd bouwproject was voltooid. Intussen was de Sovjet-Unie uiteengevallen. Moskou was alleen nog maar hoofdstad van Rusland. Door de voorzichtigheid van de financiële instellingen tegenover deze nieuwe situatie, was de financiering van projecten in het nieuwe Gemenebest van Onafhankelijke Staten praktisch onmogelijk geworden. Toch tekende BESIX enkele jaren later, om nauwkeurig te zijn in 1996, eveneens in Moskou, het Design & Build-contract voor het nieuwe hoofdkwartier van de Sberbank, de grootste spaarbank van de Russische Federatie, gelegen nabij het Rode Plein. Maar een echte grote doorbraak bleef nog steeds uit. Uiteindelijk werden de verwachtingen ten aanzien van Rusland bijgesteld wegens de economisch-financiële beperkingen daar. De Russische ervaring van BESIX bleef bijgevolg tot deze twee mooie projecten beperkt.
25
Besix2_2.indb 25
19/12/11 01:00