Gwanwyn 2015 by Yr Heriwr

Rhifyn y Gwanwyn 2015

Am Ddim Yn ôl o’

Y Gwyll

Beth yw’r cynlluniau ar gyfer y Neuadd?

Hanes myfyriwr fu’n serennu ar S4C

Tudalen 4

Tudalen 10

Chwaraeon Y Geltaidd

myfyriwr yn gweithio ar Y Gwyll

Pwy yw pwy yn nhimau’r Geltaidd?

Tudalen 18

Tudalen 15

ANRHEFN YM MHRIFYSGOL ABERYSTWYTH Gohebydd: Lowri Jones

Beth ddwedai’r Addfwyn am rai’n ein mysg Sy’n beiddio hitlereiddio dysg? R. Williams Parry Ie, tybed beth fyddai Derec Llwyd Morgan, Elystan Morgan a Noel Lloyd yn ei ddweud am drafferthion diweddaraf Prifysgol Aberystwyth? Prifysgol oedd unwaith yn llewyrchus ac yn ffynnu. Prifysgol sydd bellach yn disgyn yn ddarnau dan ofal yr Is-ganghellor, yr Athro April McMahon. Ai cyd-ddigwyddiad yw’r ffaith fod pethau wedi dechrau mynd o chwith i’r Brifysgol ers penodi April McMahon yn 2011? Mae nifer y myfyrwyr sy’n dewis astudio yn y Brifysgol wedi disgyn Prifysgolion Prydain yn destun poendod a siom aruthrol. Yn nhabl Prifysgolion The Guardian ar 106 a hynny mewn arolwg o 116 o Brifysgolion. 2011 ac wedi torri record am y gwymp fwyaf i isod2012 - 50 2013- 81 2014- 88 2015- 106 Beio hynny ar danfuddsoddi a wna’r Is-ganghellor, ond mi fyddai’n well iddi dynnu’r trawst o’i llygad ei hun yn gyntaf. Dyma Brifysgol sydd yn anelu i fod ymysg y 30 Prifysgol gorau ym Mhrydain erbyn 2017; tydi pethau ddim yn edrych yn addawol iawn. Mae’r anniddigrwydd ymysg y

Mwy ar dudalen 3

YR HERIWR

Rhifyn y Gw

GAIR GAN Y GOLYGYDDION

Croeso i rifyn cyntaf Yr Heriwr dan arweiniad y tîm newydd. Ar ôl blwyddyn lwyddiannus y llynedd, gobeithiwn y bydd y papur yn parhau i ddarparu newyddion ac erthyglau ar ystod eang o faterion i’r Brifysgol a thu hwnt. Ein gobaith eleni yw darparu gwasanaeth hollbwysig i Gymry Cymraeg y Brifysgol, a thrafod materion sy’n bwysig i’r myfyrwyr ac i gynulleidfa ehangach.

tudio dramor a rhai sy’n manteisio ar gy-

Gobeithiwn gynnwys erthyglau sy’n adlewyrchu pob agwedd ar fywyd yn Aberystwyth a’r ardal sydd o ddiddordeb i’n darllenwyr. Er bod gennym ohebyddion rheolaidd yn rhan o dîm Yr Heriwr, mae croeso i unrhyw un gyfrannu erthygl ar unrhyw fater inni. Os oes gennych ddiddordeb mewn ysgrifennu erthyglau Yn y rhifyn hwn o’r Heriwr, cewch ddarl- i’r Heriwr neu ddod yn aelod o Gymdeithas yr Heriwr er mwyn cael dweud eich dweud, faterion llosg. Byddwn hefyd yn rhoi blas gallwch gysylltu â ni ar yrheriwr@gmail.com. - Byddwn yn hysbysebu swydd ‘Cynrychiolydd

PWY YW’R HERWYR?

Hoffai’r Bwrdd Golygyddol estyn diolch i bawb sydd wedi gweithio’n galed er mwyn gallu parhau i greu a chyhoeddi’r papur yn llwyddiannus unwaith eto eleni. Dymunwn ddiolch i Miriam Williams am gael menthyg ei gliniadur ac yn arbennig i Eiri Angharad am ei hamser a’i chymorth parod gyda’r broses ddylunio. Gobeithiwn y bydd Yr Heriwr yn difyrru, yn hysbysu, yn ysbrydoli, ac yn bennaf oll, yn herio.

Manon Elin James Golygydd mej34@aber.ac.uk

Rhys Hughes Golygydd ieh2@aber.ac.uk

Kirsty Louise Jones Golygydd klj9@aber.ac.uk

Rhodri Aled Evans Trysorydd rae5@aber.ac.uk

Hanna Medi Merrigan Ysgrifenyddes hmm12@aber.ac.uk

Robin Williams Swyddog Dylunio rbw10@aber.ac.uk

Marged Tudur Swyddog Gweinyddol mat32@aber.ac.uk

Hanna Thomas Swyddog Hysbysebu hmt6@aber.ac.uk

Mared Llywelyn Williams Swyddog Cyhoeddusrwydd miw7@aber.ac.uk

Aled Morgan Hughes Gohebydd Addysg a Materion Academaidd amh15@aber.ac.uk

Llio Elenid Owen Gohebydd Newyddion Cyffredinol leo3@aber.ac.uk

Miriam Glyn Gohebydd Cymdeithasau mig18@aber.ac.uk

Mared Roberts Gohebydd Bywyd Cymdeithasol mer24@aber.ac.uk

Illtud Dafydd Gohebydd Chwaraeon ild@aber.ac.uk

? gyntaf

SEFYDLWYD 2012

wanwyn 2015

ANRHEFN YM MHRIFYSGOL ABERYSTWYTH

PARHAD O’R DUDALEN FLAEN

myfyrwyr yn adrodd cyfrolau. Arwyddodd 1,138 o fyfyrwyr ddeiseb arlein yn galw ar yr Is-ganghellor i ymddiswyddo y llynedd. Ac yn hytrach na chanolbwyntio ar broblemau cartref difrifol o fewn y Brifysgol, penderfynwyd sefydlu Campws ym Mauritius - lle mae’r synnwyr yn hynny dywedwch wrthyf? Nid myfyrwyr yn unig sy’n anhapus. Mae darlithwyr yn cyrraedd pen eu tennyn hefyd, gydag Adrannau’n wynebu toriadau tu hwnt i bob synnwyr mae’r sôn am “fwlio” a “diwylliant o ofn” yn dew ymysg y coridorau dysg. Dywedodd un darlithydd, a oedd yn dymuno aros yn ddi-enw- “Mae April McMahon yn barod iawn i roi’r bai ar yr hen oruchwyliaeth, ond y gwir amdani yw mai yn ystod y tair blynedd diwethaf y gwelwyd y cwymp brawychus yn y tablau, law yn llaw ag anniddigrwydd cynyddol ymhlith cyfran helaeth o aelodau’r staff. Er lles y Brifysgol ac er lles Aberystwyth, mae’n rhaid i bethau newid.” Yn ôl ym mis Awst eleni sicrhaodd Is-ganghellor Prifysgol Bangor radd A mewn arholiad Cymraeg Safon A Ail Iaith a hynny bedair blynedd ers iddo ddechrau dysgu’r Gymraeg. Ers ei benodiad yn Is-ganghellor Prifysgol Bangor yn 2010, mae’r Athro John G Hughes wedi gwneud ymdrech i ddysgu’r iaith a hynny am y teimla fod yr “iaith Gymraeg yn rhan bwysig o ethos Prifysgol Bangor”. Mae’n biti nad yw’r Athro April McMahon yn rhannu’r un brwdfrydedd. Gobaith yr Arglwydd Dafydd ElisThomas, Canghellor Prifysgol Bangor yw y byddai llwyddiant yr Athro John G Hughes yn “gosod esiampl i bobl eraill sy’n cael eu penodi i swyddi cyhoeddus yng Nghymru.” Dim ond gobeithio na fydd geiriau Dafydd Elis-

Thomas yn disgyn ar dir caregog. Rhaid cydnabod bod yr Athro April McMahon yn mynychu gwersi Cymraeg er na fyddai rhywun yn tybio hynny o ystyried ei hagwedd sarhaus tuag at yr iaith a’r gymuned Gymraeg yma ym Mhrifysgol Aberystwyth. ‘Wrth eu gweithredoedd yr adnabuwch hwy’ medden nhw, ac mae’n amlwg o’i gweithredoedd bod ei hagwedd yn gwbl wrthun tuag at y gymuned Gymraeg. Ystyriwch ei bwriad i gau Pantycelyn a gwneud hynny heb ystyried anghenion cymuned leiafrifol a chymuned sydd yn galon i’r Brifysgol. Mae’n gwneud i rywun feddwl, tybed beth oedd y cymhelliant dros symud Adran y Gymraeg o’r Hen cuddio’r Gymraeg mewn cornel a choridor yn Hugh Owen? Er gwaethaf trafferthion y Brifysgol, ymddengys fod yr Athro April McNa, toes gan yr Athro April McMahon ddim cywilydd. ‘Nid byd, byd heb wybodaeth’ medd arwyddair y Brifysgol. Ond er gwaetha’r holl wybodaeth a’r holl dystiolaeth yn erbyn yr Athro April McMahon, parhau mae ei gormes dros staff a myfyrwyr y Brifysgol wrth iddi “hitlereiddio dysg”. Ie, byd go simsan a thywyll sydd yma yn y Brifysgol. Ond mae un peth yn sicr, mae’n rhaid i bethau newid, a hynny ar frys.

MWY AM SAFLE ABER YN NHABLAU’R PRIFYSGOLION Dros y blynyddoedd diwethaf mae’r Tablau Prifysgol wedi datblygu i fod yn fwyfwy o fwgan i’r Coleg Ger y Lli. Datgelwyd yn y ‘2015 Complete University Guide’ The Guardian yn unig. Mewn blog sy’n cyfeirio at y tablau, nododd April McMahon, Is-ganghellor Prifysgol Aberystwyth, fod y Brifysgol wedi “rhagweld” y cwymp o fewn y sefydliad. Nododd bod y Brifysgol yn “gweithio ar hyn”, gan dynnu sylw at y £100miliwn sy’n cael ei fuddsoddi i wella rhannau o’r Brifysgol, yn eu plith, datblygiadau llety ac adnoddau dysgu.

gan Aled Morgan Hughes

Unwaith eto, yr Adran Wleidyddiaeth Ryngwladol berfformiodd orau, gyda 44% o’i ymchwil yn yn cael ei farnu o ansawdd uchel o safon Fydeang- gan ei gosod yn 7fed drwy Brydain am ymchwil. Dros Gymru, Prifysgol Caerdydd ddaeth uchaf yn yr arolwg, gan ddod yn 17eg yn y tabl cenedlaethol. Daeth Abertawe yn 40fed yn y tabl, ag Aberdodd April McMahon- Is-Ganghellor y Brifysgol: ““Mae hyn yn newyddion gwych i Aberystwyth, ac yr wyf yn llongyfarch cydweithwyr academaidd ar draws y Brifysgol am eu perfformiad rhagorol. Mi fydd effaith yn gynyddol bwysig mewn ymarferion o’r math hwn yn y dyfodol, a dyma le mae ein llwyddiant mwyaf.”

Mewn cyfweliad â’r Heriwr, ymatebodd Jacob Dafydd Ellis, Llywydd Undeb Myfyrwyr Prifysgol Aberystwyth i’r cwymp o fewn y tablau, gan nodi: "Yn sicr mae'r sefyllfa yn un siomedig, ac mae’n rhaid i'r Brifysgol gydnabod eu rhan yn y mater hwn. Serch hynny, nid wyf yn cytuno mai bai’r Brifysgol yn unig ydyw. Nid yw'r fethodoleg a ddefnyddir gan y papurau yn glir nac yn gyson. Mae gennym lawer o bethau i fod yn falch ohonynt yma yn Aberystwyth, ac rwyf wedi fy ysgogi gan y buddsoddiad newydd yn natblygiadau'r Brifysgol. Mater o argyhoeddi’r cyhoedd am y newyddion da hyn sydd raid". Daeth newyddion da i’r Brifysgol gyda’r Fframwaith Rhagoriaeth Ymchwil (REF) 2014. Adroddodd y canlyniadau bod 95% o weithgarwch ymchwil y Brifysgol o safon rhyngwladol neu’n uwch. Adnabuwyd safon

YR HERIWR

Rhifyn y Gw

ACHUBWYD PANTYCELYN: OND B Gohebydd - Llio Elenid Owen. Lluniau - Eiri Angharad ac Aled Williams

4 Ebrill 2014. Diwrnod a fydd yn arwyddocaol iawn i Undeb Myfyrwyr Cymraeg Aberystwyth am ddegawdau i ddod. Wedi blwyddyn hir o frwydro a thrafodaethau, ar y prynhawn Gwener nodedig hwnnw, cyhoeddwyd y newyddion gorfoleddus bod Neuadd Pantycelyn, neuadd y Cymry a chalon cymuned Gymraeg Prifysgol Aberystwyth am ddeugain mlynedd, wedi cael ei hachub.

ystadau’r Brifysgol, Mark Taylor, cynrychiolwyr o Wasanaethau’r Gymraeg a thua hanner cant o fyfyrwyr UMCA. Yn sgil ymgyrchoedd Achub Pantycelyn, sefydlwyd Gweithgor Pantycelyn, sy’n cynnwys aelodau o Uwch Swyddogion y Brifysgol, Adran Gwasanaethau’r Gymraeg, Cangen Coleg Cymraeg Cenedlaethol Aberystwyth ac UMCA er mwyn trafod a phenderfynu ar y cyd â’r Brifysgol sut y caiff Pantycelyn ei diwygio a beth yn union fydd y ‘Ganolfan Gymraeg’. A gan fod mewnbwn myfyrwyr yn hollbwysig ar gyfer y penderfyniad hwn, sefydlwyd Fforwm Myfyrwyr y Llywydd, Mared Ifan, yn erbyn penderfyniad y Brifysgol i symud my- Cymraeg yn ogystal er mwyn casglu barn ac awgrymiadau cynifer o fyrfyrwyr i gornel bitw yn Fferm Penglais. Erbyn mis Ebrill 2014 yr oedd y wyr a sydd bosib. myfyrwyr wedi dangos eu gwerth, eu gallu a’u cryfder fel mudiad unedig, ac wedi amlygu bod Pantycelyn yn llawer mwy na dim ond llety. Drwy Dim ond wedi cael ei hachub ar bapur y mae Pantycelyn ar hyn o bryd, a ymgyrchu, drwy brotestio, drwy feddiannu’r ffordd a drwy gynnal y Rali phwysleisiwyd yn y cyfarfod bod angen dechrau troi’r geiriau hynny yn Fawr ym mis Chwefror, roedd y myfyrwyr yn benderfynol nad oedd April weithredoedd a chychwyn creu cynllun busnes ar gyfer y cynlluniau. Y McMahon a’r Brifysgol am ennill y frwydr hon. Gwireddwyd hynny ymhen syniadau ar gyfer y neuadd ar hyn o bryd yw cael canolfan i ddysgwyr, ehangu swyddfa a darpariaeth UMCA, i gael siop yn gwerthu cynnyrch y neuadd, ac o’r diwedd, peidiodd Prifysgol Aberystwyth a anwybyddu’r Cymraeg, ystafell ddarlithio a swyddfa i gangen y Coleg Gymraeg Cenedmyfyrwyr. laethol. Roedd yn fuddugoliaeth wych, yn fuddugoliaeth galonogol a hollbwysig, nid yn unig i Undeb Myfyrwyr Cymraeg Aberystwyth, ond i Gymru gyfan, a gellid ond llongyfarch myfyrwyr UMCA i gyd am eu gwaith caled, eu dyfalbarhad a’u llwyddiant.

Gobaith y Brifysgol yw y bydd y Ganolfan hon - canolfan Gymraeg a Diwylliant- yn hybu twf y gymuned Gymraeg sydd yn Aberystwyth, ac yn “gweithredu fel canolbwynt i’r gymuned gyfan, sy’n cynnwys myfyrwyr a staff, ynghyd â’r gymuned ehangach y tu allan i’r Brifysgol.”

Chwe mis yn ddiweddarach, ac mae cynlluniau ailwampio Pantycelyn ar waith.

Cydnabuwyd yn y cyfarfod bod angen gwella safon yr adeilad a’i uwchraddio a swydd Mr Taylor yw sicrhau y bydd yr adeilad yn cael ei foderneiddio, a’i fod yn ateb anghenion y gymuned Gymraeg a hynny mewn ffordd fforddiadwy a chynaliadwy. Y goblygiad i hyn, mwy na thebyg, yw y bydd

Ym mis Ebrill eleni cytunwyd i achub Pantycelyn ar sail ei bod yn cael ei datblygu fel Canolfan Gymraeg a fydd o fudd i’r gymuned Gymraeg ehangach, yn ogystal â bod yn llety ar gyfer myfyrwyr Cymraeg. Wrth i’r neu ddwy honno, gan na ellir diwygio’r neuadd yn ystod y gwyliau, gan y trafodaethau gychwyn, mae Miriam Williams, Llywydd presennol UMCA bydd hynny’n rhy ddrud ac yn ormod o berygl, yn ôl Mr Taylor. Gellir dadyn edrych ymlaen i gydweithio gyda’r Brifysgol; lau bod y Brifysgol yn gwrth-ddweud eu hunain yma, gan fod myfyrwyr yn byw yn Llety Fferm Penglais ar hyn o bryd, a’r prosiect £45 miliwn “Mae UMCA yn hynod falch o allu cydweithio â’r Brifysgol er mwyn hwnnw yn parhau i fod yn anorffenedig. sicrhau a diogelu Pantycelyn ar gyfer cenedlaethau o fyfyrwyr yn y dyfodol. Wedi hir ymaros am y cydweithio yma, gobeithio y gallwn weithio Â’r glas fyfyrwyr newydd wedi hen setlo ym Mhantycelyn, cafwyd sicrhad gyda’n gilydd i warchod a diogelu’r Gymraeg fel rhan greiddiol a hanfodol - 2015-2016. Ond os caiff y neuadd ei hailwampio, a’i gorfodi i gau yn yspus gyda’r mewnbwn yr wyf i a’m pwyllgor yn ei gael yn y cyfarfodydd ac tod y cyfnod hwnnw, mae peryg y bydd y Brifysgol yn mynd yn ôl ar eu yn y grwpiau gweithgor sy’n trafod y cynlluniau. Cyn belled â bo hynny’n gair ac yn gwrthod ail-agor Pantycelyn fel neuadd breswyl, gan ail-agor parhau, ni allaf weld unrhyw broblemau mawr.” y Neuadd fel canolfan Gymraeg yn unig. Mae’r Brifysgol eisoes wedi cael gwared ar y porthorion, sy’n bygwth diogelwch y neuadd. Hefyd, maent Ar yr wythfed o Hydref, 2014, cynhaliwyd cyfarfod yn Lolfa Pantycelyn wedi ceisio rhwystro’r Cymry nad ydynt yn preswylio yn y neuadd rhag cael mynediad iddi, hyd yn oed y rhai hynny sydd ar bwyllgor UMCA! Onid cyfarfod roedd y Dirprwy Is-ganghellor Rhodri Llwyd Morgan, Pennaeth ydi hyn yn un o gamau cyfrwys, dichellgar y Brifysgol i barhau i geisio cau

SEFYDLWYD 2012

wanwyn 2015

ETH SYDD NESAF I’N NEUADD NI? Pantycelyn yn araf bach? A beth fydd yn digwydd pan fydd Pantycelyn ar yna sicrwydd y bydd y Cymry Cymraeg yn aros gyda’i gilydd? Ni fydd yn raeg UMCA, dim ond oherwydd bod Pantycelyn yn cael ei hailwampio. Cyfaddefodd Mark Taylor nad oedd wedi darllen dogfen UMCA sy’n tanlinellu eu gofynion o ran llety, nac ei fod yn ymwybodol ychwaith o ofyndyddiau hyn) fuasai’r dewis gorau er mwyn moderneiddio Pantycelyn. Ond yr oedd pawb yn gytûn yn y cyfarfod bod hynny’n wastraff arian llwyr, ac yn mynd yn gwbl groes i ofynion UMCA. Troi’r llawr gwaelod, y trigain ystafell sydd i’w cael yno, yn Gymuned Gymraeg, a chadw’r ail a’r trydydd llawr yn llety fel ydyw heddiw, dyna beth yw gofynion UMCA. Ac yn anad dim, cadw’r Lolfa fach a’r Lolfa fawr, yn hynod bwysig i UMCA, a cyn gynted y cânt y cadarnhad fod yr ystafelloedd hyn yn ddiogel, gorau oll.

dlu Fferm Penglais arall a wnaed. Mi gododd UMCA yn unedig yn erbyn y Brifysgol y llynedd, a llwyddo. Dangosodd y cyfarfod hwn y byddai UMCA yn barod i godi a brwydro unwaith eto os anwybyddir eu dymuniadau a’u llais wrth i Bantycelyn gael ei moderneiddio. Dywedodd Miriam: “Roedd hi’n braf gweld cynifer o fyfyrwyr presennol a newydd yn y cyfarfod yn dangos yn glir i’r Brifysgol cymaint y mae Pantycelyn a’i dyfodol yn ei olygu i ni fel myfyrwyr. Roedd hi’n galonogol iawn gweld cynifer o fyfyrwyr yn barod i godi ar eu traed a chwestiynu’r Brifysgol gan ddangos yn glir bod y tân oedd yn ein boliau ni y llynedd yn dal yno ac yn ano’n dyheadau ni fel myfyrwyr.” Nid oes unrhyw gynlluniau penodol a therfynol ar gyfer y Neuadd eto. Y bron y Brifysgol ddiwedd mis Mai 2015. Gellir ond gobeithio y pery’r cydweithio a’r trafodaethau rhwng Prifysgol Aberystwyth ac UMCA, er mwyn sicrhau dyfodol llewyrchus a ffyniannus i’r gymuned Gymraeg, ac er mwyn sicrhau fod Pantycelyn yn parhau i fod yn gadarnle i’r iaith Gymraeg am ddegawdau i ddod. Hyderwn y gwrandewir ar ofynion y

Ategwyd hefyd bod angen cadarnhad mai myfyrwyr Cymraeg iaith gyntaf yn wahanol i’r hyn ddigwyddodd ym mis Medi eleni. Hefyd gofynnwyd am gadarnhad y bydd Pantycelyn ar ei newydd wedd yn fforddiadwy, yn wahanol i lety Fferm Penglais. Pwysleisiwyd gan y Coleg Cymraeg Cenedlaethol na ddylid colli’r hyn sy’n gweithio yn barod ym Mhantycelyn. Mae hyn, wrth gwrs, yn ein hatgoffa o eiriau Mared Ifan yn Rali Fawr Pantycelyn yn gynharach eleni - “...ceisio sicrhau fod y Gymraeg yn ganolog i ddatblygiad y Brifysgol hon. Er mwyn i hyn ddigwydd, mae’n rhaid i’r neuadd barhau yn ei ffurf bresennol.”

wrth ddatblygu a sefydlu’r Ganolfan Gymraeg ochr yn ochr â’r llety ym Mhantycelyn - “Nid yr en-suite a’r cyfforddusrwydd sy’n bwysig i fyfyrwyr Aberystwyth.” Os oes gennych unrhyw syniadau neu unrhyw sylwadau pellach ar yr hyn hoffech weld yn digwydd mewn Canolfan Gymraeg ym Mhantycelyn, ebostiwch pantycelyn@aber.ac.uk.

I Mared Ifan (Llywydd UMCA 2013-14) Yn gwmws fel mae ‘na ambell ddafad yn dod i roi ei stomp a gwrthod troi ei chefn y mae ynom, ambell un, reddf yn bod i fynnu torri’n rhydd a herio’r drefn. Tra bo rhai eraill am gadw’n driw i’r daith trwy ddilyn, un ‘rôl un, fel defaid dof ac ni hidiai rhain rhyw lawer am yr Iaith na’r mannau bach sy’n cadw inni’r cof. Ond ynot mae’r ddafad honno sy’n dal ei thir a’r tân i ddiogelu hawliau’r praidd o syllu’n ddewr i lygaid craff y blaidd, ddiolchwn dy fod yma’n stompio traed gan ddangos inni’r gwres sy’n berwi’r gwaed.

YR HERIWR

Rhifyn y Gw

ARWISGO CANGHELLOR I’R BRIFYSGOL Syr Emyr Jones Parry yw’r Canghellor cyntaf ers y Tywysog Siarl Senedd, aelod o staff a sawl aelod eithaf tebyg i blentyn anfoddog, annibynnol. wedi ei sbwylio. Ond mae gan Syr Emyr feddwl agored ar adegau: er Mae gyrfa Syr Emyr yn un amry- enghraifft mae’n llywyddu dros wiol a dadleuol. Ar ôl graddio o gorff sy’n credu mai “data hanesyBrifysgolion Caerdydd a Chaer- ddol” a diffyg buddsoddiad cwpl grawnt, aeth i weithio i’r Swyddfa Dramor yng Nghanada, Brwsel a am gwymp trychinebus y BrifysMadrid. Nid yw swyddi dadleuol gol yn y tablau cynghrair, er mai ef yn newydd iddo, gan mae ef oedd oedd yn rhannol gyfrifol am osod Cynrychiolydd Parhaol y DU ar cyfeiriad y Brifysgol yn rhan helaNATO rhwng 2001 a haf 2003, cy- eth o’r cyfnod y mae ei Gyngor yn fnod lle bu’r DU a UDA yn pwyso’n beirniadu. drwm ar wledydd eraill er mwyn cael yr hawl i ymosod ar Irac. Yn Ond efallai mai’r agwedd rhyfedDatblygiad mawr, ond gweddol dilyn hyn, gweithiodd fel Cynry- daf o gyfnod Syr Emyr fel Llyanhysbys, a ddigwyddodd dros yr chiolydd Parhaol i’r Cenhedloedd haf oedd y newidiadau yng Nghy- Unedig am bedair blynedd. fansoddiad y Brifysgol sef newid y teitl ‘Llywydd’ i ‘Canghellor.’ Daeth Yn ffodus iawn iddo, nid oes anSyr Emyr Jones Parry yn Ganghel- gen iddo boeni gormod am feirlor ar Awst y cyntaf 2014, a daeth niadaeth yn rhinwedd ei swydd Mrs Elizabeth France, Ms Gwerfyl fel Canghellor. Yn ôl llawlyfr Pierce-Jones a Dr Glyn Rowlands aelodau’r Cyngor: “Mae yswiriant Atebolrwydd Llywodraethyn Is-ganghellorion. wyr, Cyfarwyddwyr a Swyddogion Roedd y Tywysog Siarl yn Gang- wedi’i drefnu ac mae’n darparu hellor ar Brifysgol Cymru, ond yswiriant hyd at uchafswm o £1 ers i Aberystwyth ddatgysylltu miliwn.” ni fu ganddi Ganghellor am saith mlynedd. Mae gan Brifysgolion ffyrdd gwahanol o apwyntio Isgangellorion. Er enghraifft, mae Prifysgolion Rhydychen a Chaergrawnt yn cynnal etholiadau ar gyfer y swydd. Er hynny, penodir Canghellor Prifysgol Aberystwyth gan Gyngor y Brifysgol.

Hyd yn hyn, mae Syr Emyr wedi chwarae rôl fawr, ddylanwadol a dadleuol, ond nid un weladwy iawn, yn llywodraethu’r Brifysgol. Cyhuddwyd ef gan y cylchgrawn LOL o greu trefn unochrog er mwyn sicrhau penodiad yr Athro April Mcmahon fel Is-ganghellor, gan gynnwys dileu’r hanfod i fod yn hollol rugl yn y Gymraeg. Ymatebodd Bwrdd yr Iaith Gymraeg i hyn, gan ddweud eu bod yn siomedig iawn â’r penderfyniad. A phwy o’r protestwyr tu allan i Gyngor y Brifysgol a allai angho-

Apwyntiwyd Syr Emyr, fel yr adnabyddir ef, yn Llywydd Prifysgol Aberystwyth ar y 6 o Orffennaf 2007 gan Gyngor y Brifysgol i gadeirio Cyngor y Brifysgol, ac i lywio cyfeiriad y Brifysgol yn y tymor hir. Corff o 25 aelod yw Cyngor y Brifysgol yn dechnegol, “’dw i ddim yn credu mewn cyfaddawd”? Gall sawl myfyriwr fu’n (yr Is-ganghellor a’i ddirprwyon, rhan o’r ymgyrch ‘Achub Pantycey Canghellor a’i ddirprwyon a’r lyn’ dystio i ddicter Syr Emyr pan Trysorydd), Llywydd Undeb My- nad yw’n cael ei ffordd ei hun; mae fyrwyr Prifysgol Aberystwyth, hyn yn cynnwys bwrw’r bwrdd Llywydd UMCA, sawl aelod o’r sawl gwaith gyda’i ddwrn; agwedd

grwydd cyhoeddus. Er bod cyfran sylweddol o’r cyfryngau, y cyhoedd, y staff a’r myfyrwyr ar frys i feirniadu’r Is-ganghellor am sawl mater, a hynny ar seiliau cadarn yn aml, ni welir yr un drafodaeth gyhoeddus o ran Syr Emyr yn Brifysgol. Wrth greu’r swydd ‘Canghellor’ mae gwir angen caniatáu amlygrwydd cyhoeddus ac atebolrwydd i’r Canghellor i gyfateb â’i deitl newydd, fel bod pawb yn ymwybodol o’i weithgarwch, ac i sbarduno trafodaethau cyhoeddus er lles pawb.

SEFYDLWYD 2012

wanwyn 2015

BLE WYT TI’N MYND I FYW? Ble wyt ti’n mynd i fyw? Cwestiwn y mae pawb yn gorfod ei wynebu ar ryw adeg. Yn ôl criw o bobl ifanc yng Ngheredigion, nid yw’r ateb yn un hawdd. Fel Cymry ifanc mae amseriad y cwestiwn hwn yn arwyddocaol tra yn y Brifysgol hon yn Aberystyn hawdd i’w ateb i nifer o fyfyrwyr Cymraeg Aberystwyth: Pantycelyn! Ond beth am yr ail a’r drydedd lyd i’r neuadd hanesyddol, neu yn I raddau, mae’r sefyllfa o ran tai yn y dref eleni yn well nag y mae wedi straeon hunllefus. Fe arwyddais wyddyn dim ond awr ar ôl iddo gael ei hysbysebu (gan wybod pe nad fyddwn yn arwyddo, y byddai criw arall yn barod i wneud!) Braf oedd gweld hysbysebion am dai i’w rhentu ar gyfer myfyrwyr dros yr haf, ac o ganlyniad i’r argaeledd - prisiau yn gostwng. Nid yw’n anghyffredin, bellach, i weld tai myfyrwyr am £50 yr wythnos. ystyried fy hun yn ffodus i fod yn talu £70 yr wythnos! Yn anffodus, nid yw’r sefyllfa mor ffafriol yng ngweddill Ceredigion; nac ychwaith ym mroydd myfyrwyr Cymraeg Aberystwyth. Cyhoeddwyd gwaith ymchwil yn ddiweddar a oedd yn crybwyll bod hyd at 40% o oedolion o dan 35 yn dal i fyw gyda’u rhieni.

gan Osian Elias

Mae arwyddocâd ehangach i hyn yn ardaloedd gwledig Cymru. i fyw?’ ei sefydlu mewn ymateb i brinder tai fforddiadwy ar gyfer pobl ifanc yng Ngheredigion. Mae’r ystadegau yn dangos bod prisiau tai yng Ngheredigion yn uwch na’r cyfartaledd cenedlaethol, ac yn uwch na phrisiau tai yn y brifddinas! codi ymwybyddiaeth o’r sefyllfa chyn-fyfyrwyr Prifysgol Aberystwyth yn serennu ynddo!), a chynnal cyfarfod cyhoeddus i drafod yr heriau sy’n wynebu pobl ifanc yng Ngheredigion wrth iddynt chwilio am ateb i’r cwestiwn: ‘Ble wyt ti’n mynd i fyw?’. Roedd y cyfarfod cyhoeddus yn hynod lwyddianus gyda thua 70 o bobl wedi mynychu yng nghlwb rygbi Aberaeron. Ar y noson, cafwyd trafodaeth frwd ynghylch gwahanol faterion megis y drefn gynllunio, tai amaethyddol, tai fforddiadwy, tai cymdeithasol, morgeisi a gwahaniaethau rhenti a phrynu tai. Bwriad y trefnwyr oedd sicrhau bod y cyfarfod yn ddifyr ac yn berthnasol i bobl ifanc. Defnyddiwyd cyfres o sgetwynebu pobl ifanc wrth iddynt chwilio am rywle i fyw yng Ngheredigion, ac er yr hiwmor, roedd y neges yn un ddifrifol. O glywed pobl yn adrodd am eu amlwg bod nifer o broblemau â’r system gynllunio yng Ngheredigion. Bu rhaid i un wraig ifanc o

bresennol yn y sir. gymeradwywyd yn unig oherwydd dylanwad ei chynghorydd lleol a nifer o alwadau ffôn! am dai yn debyg, gydag amrywiaeth o gynlluniau yn cymhlethu’r broses. Roedd y cyfarfod yn addysgu pawb a oedd yn bresencyfoedion a chael esboniad o gymhlethdodau’r system yn y sir gan nifer o arbenigwyr a wahoddwyd i’r cyfarfod. Awgrymodd un cynghorydd lleol mae’r ateb fyddai i bawb ychwanegu eu henwau at y rhestr aros ar gyfer tai fforddiadwy yn y sir. Barn y mwyafrif helaeth o bobl ifanc yn y cyfarfod oedd bod y broblem yn fwy cymhleth o lawer, ac mae’r gwahaniaeth barn hwn yn ddadlennol wrth ystyried sefyllfa

Gan mai cyfarfod cychwynnol oedd hwn, ni threfnwyd unrhyw gynllun gwaith neu ymgyrch, ond cafwyd cadarnhad ar ddiwedd y cyfarfod y farfod ac yn penderfynu ar ffordd o symud ymlaen. Roedd yn amlwg i mi, o fod wedi mynychu’r cyfarfod, fod sbarc yn bodoli. Ond, os nad yw’r brwdfrydedd hwn yn arwain at syniadau cadarn, gall y canlyniad fod yn debyg i’r hyn sy’n digwydd yng Ngwynedd. Mae Cyngor Gwynedd bellach yn cynnal ymgynghoriad 200% ar dai haf…polisi a fydd yn sicr o gael effaith ar gymunedau megis Abersoch, Pwllheli a Phorthmadog, yn debyg i Langrannog, Cei Newydd ac Aberaeron yng Ngheredigion.

AELOD CYNULLIAD YN CEFNOGI DATBLYGIAD MILFEDDYGOL gan Aled Morgan Hughes Galwodd yr Aelod Cynulliad dros Geredigion, Elin Jones, ar Lywodraeth Cymru i gynnig mwy o gymorth i’r ymdrechion i sefydlu Er nad oes Prifysgol yng Nghymru yn cynnig y cwrs ar hyn o bryd, nododd Elin Jones AC, llefarydd Iechyd Plaid Cymru ac Aelod Cynulliad

yr etholaeth er 1999, bod “arbenigedd dysgu ac ymchwil” ar gael ym Mhrifysgol Aberystwyth a fuasai’n medru llenwi’r bwlch. Gwelir hyn, yn bennaf, yn yr Adran IBERS (Athrofa’r Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig), sydd bellach yn adnabyddus ar raddfa ryngwladol am ei harbenigedd ym maes

gwyddor anifeiliaid a materion amaethyddol. Mewn trafodaeth gyda’r Gweinidog dros Addysg, Huw Lewis AC, dadleuodd Elin Jones Brifysgol, ac y dylai Llywodraeth Cymru weithio hyd eithaf ei gallu i lobïo Sefydliadau Addysg Uwch i gefnogi datblygiad o’r fath.

YR HERIWR

Rhifyn y Gw

‘GWRTHOD BOD YN BLANT BACH DA’ oedd cefnogwyr ‘Na’ i’w gweld yn unman; ond roedd cynrychiolaeth sylweddol o genhedloedd is-wladwriaethol Ewrop: Cymru, Catalwnia, Y rol a sawl baner arall nad oeddwn yn ei hadnabod. Credaf y gallaf ddatgan yn weddol ffyddiog na fyddaf eto mewn un man gyda chymaint o genhedloedd amrywiol eto yn fy mywyd. Roedd yr awyrgylch yn hollol unigryw, ac er fy nisgyblaeth bersonol i beidio â dychmygu’r potensial am bleidlais ‘Ie’ roedd hyder tawel yr Albanwyr a gwefr presenoldeb yr ystod o genhedloedd yn heintus. ‘Dyw hi ddim yn bert i adrodd stori gweddill y noson, dim ond i nodi bod hi’n noson emosiOsian Elias oedd un o’r rhai a fuodd yn ddigon deb, ac roedd y dyn wedi cael llond bol ar ei ffodus i fod yn bresennol yn yr Alban yn ystod harddeliad o naratif yr ymgyrch Better Together canlyniad y refferendwm ynghylch annibyni- – felly dihangodd am wythnos i Bournemouth. aeth. yn debygol o bleidleisio ‘Ie,’ ond na fyddai’n cyHen hanes yw refferendwm yr Alban bellach. Mae faddef hynny wrth ei wraig! dros bedwar mis wedi bod ers y refferendwm, a does yna ddim wedi newid. Wedi cyrraedd Caeredin, cawsom ein croesawu gan Mr England, fel y gwelwch fel arfer yn Er i fod yn onest, dyw hynny ddim yn hollol wir... Twickenham adeg y rygbi. Fe wnaeth hyn godi Dyddiol, erbyn hyn, yw’r straeon newyddion a ofn am sefyllfa’r gefnogaeth i ‘Ie’ ar lawr gwlad, fyddai o bosib wedi perswadio un neu ddau Al- ond wrth gerdded i’r hostel ac o gwmpas Caerebanwr arall i bleidleisio ‘Ie.’ Yn ddiweddar mae din y noson honno roedd y gefnogaeth weledol, straeon am dlodi plant, mwy o rethreg am yr Un- gyhoeddus, dros annibyniaeth yn amlwg. deb Ewropeaidd, syrcas cynadleddau Hydref y pleidiau gwleidyddol a hanes yr ymgyrch fomio Roedd yna bosteri ‘Ie’ ymhobman, roedd torf o yn erbyn ISIS. bobl yn gwisgo’r bathodynnau ‘Ie’, roedd stondinau ymgyrchu ar y prif strydoedd, roedd llif o - geir yn canu’u cyrn a phobl yn hongian allan o’r canlyniad y refferendwm yn yr Alban - hawdd yr amlwg. oedd hi, ag y mae hi, i ddychmygu dyfodol amgen. Er y wefr amlwg yma, hyder tawel oedd ymagAeth pump ar hugain o fyfyrwyr Cymraeg Aber- wedd yr ymgyrchwyr ‘Ie’ y gwnaethom gyfar- fod â nhw. Roedd croeso cynnes yr ymgyrchwyr ferendwm, ac i gefnogi’r ymgyrch ‘Ie’. deimlad o fod yn ymylol, yn Geltaidd os hoffech chi. wrth wrando ar sgwrs Albanwr a oedd yn dychwelyd o Bournemouth i’r Alban i bleidleisio. Roedd hyn yn gyferbyniad clir ag ymateb y Roedd yn traethu rhesymau a oedd yn ymddan- cefnogwyr ‘Na’; “What’s in it for you, eh?” (Wel gos imi fel pe bai’n ymbil ar ei gynulleidfa. newidir y fformiwla Barnett, ond nid dyna’r Penderfynais ei herio ar ôl tuag awr; na’i ddim pwynt!); “You want it next don’t you, that’s why mynd i fanylion ond ar ôl sgwrs hir (roedd hi’n you’re here!” a “Don’t you like England?” oedd siwrne 7 awr!) dyma ddarganfod y rheswm yr ymateb nodweddiadol. roedd wedi bod yn Bournemouth: i ddianc oddi wrth ei wraig ‘Britnat’! Wrth iddi nesáu at 10 o’r gloch, gwnaethom ein - reg o’r Senedd, Holyrood. Diolch i’r drefn, nid

cynhebrwng ar fore dydd Gwener. Mae’n wir iddi fod yn fore niwlog a llwyd, a bod gweld pobl yn mynd o gwmpas eu gwaith fel arfer yn od - ond wedi meddwl dyma oedd i’w ddisgwyl. Yr ymagwedd ymysg cefnogwyr ‘Ie’ oedd hyder tawel, y math o hyder nad oedd yn mynd i gael ei effeithio’n ormodol gan y canlyniad. Prin oedd y canlyniad wedi’i gyhoeddi ac roedd pobl yn cofrestru i ymuno â’r pleidiau a ymgyrchodd dros ‘Ie’. Erbyn hyn, yr SNP yw trydedd blaid fwyaf y Deyrnas Gyfunol (yn ôl aelodaeth), ac mae Gwyrddion yr Alban ag aelodaeth sydd yn debyg i blaid Werdd Cymru a Lloegr (â thipyn mwy o weledigaeth yn perthyn iddi!). Oes ymateb i hyn y tu mewn i’r sefydliad ymateb i’r amlwg â’r cyhoeddiad bod cynlluniau ar waith i gynnwys arweinydd UKIP yn hystingau’r arweinwyr a fydd yn cael eu nesaf. Ymateb yr “arwr” Prydeinig, Gordon Brown, oedd dechrau deiseb i sicrhau bod yr Alban yn derbyn y pwerau yr addawyd iddynt yn ystod yr ymgyrch. Dychmygwch sylweddoli bod eich yn syth, ac yn hytrach na symud ymlaen i’r dyfodol fel gwlad annibynnol eich bod yn cael eich darbwyllo i lofnodi deiseb. Am hurt. Ond beth am Gymru yn hyn i gyd? Cynigiodd Rhodri Morgan y dylai Cymru dderbyn gwobr am ein hymddygiad da (gonest!). Hynny yw dylid gwobrwyo diffyg asgwrn cefn y Cymry: mwy o friwsion oddi ar fwrdd San Steffan. Yn bersonol, rwy’n teimlo mae’r wers o’r Alban yw dilyn cyngor Tecwyn Ifan a “gwrthod bod yn blant bach da.”

SEFYDLWYD 2012

wanwyn 2015

LLYWYDD UMCA YN Y GADAIR BOETH Bu ein Gohebydd Cymdeithasau, Miriam Glyn yn holi Llywydd UMCA, Miriam Williams Gobeithiwn y byddai hyn yn rhoi hi’n well.

1. Un o le wyt ti’n wreiddiol, a beth a wnaeth iti ddod i Brifysgol Aberystwyth ?

fwy na bodlon rhannu ambell stori! gollais fy nant wrth chwarae rygbi. Ymddiheuriadau i bawb wnaeth orfod clywed y gweryru. 4. Beth fyddai dy ddiwrnod delfrydol?

Un ai bod yn fy ngwely drwy’r dydd ’Dw i’n wreiddiol o Drefor, pentra’ hefo’r cyrtans ’di cau, neu ffraeo hefo Mared a Marged. Mae’r ddau yn mynd yn dda hefo’i gilydd. i’r un ohonynt mae’n debyg(!) Penderfynais ddod i Aber i astudio 5. Dy hoff le yn y byd? oherwydd y cyfuniad o’r cwrs (y lle gorau i astudio Gwleidyddiaeth), Trefor wrth gwrs! (Wel, Gwynedd) a’r gymuned Gymraeg gref sydd yma. 6. Beth yw dy hoff gân ar y funud? 2. Pam y penderfynaist geisio am swydd fel llywydd UMCA? Fy hoff gân ar y funud ydy ‘Llwytha’r gwn’ gan Candelas. Tiiiiwn. Un noson o’n i’n meddwl am - 7. Dy hoff dafarn yn Aberystdyliais ‘Hmm, os ’dw i am weld y wyth? thema yma, mi fydd rhaid i mi drio i fod yn Llywydd UMCA’ - wir yr! Yr Hen Lew Du! “Llew Du, lle da Ond na, mi oeddwn i eisiau cael iawn.” y swydd hon er mwyn parhau â’r gwaith gwych a wnaeth Mared y 8. Oes rhywbeth wyt ti’n anobellynedd. Ar y pryd doedd brwydr ithiol am ei wneud? ymgyrch Achub Pantycelyn heb ei hennill, ac felly roedd hynny yn Dawnsio. ffactor arall. 9. Oes unrhyw beth yn gwneud 3. Oes gen’ ti stori ddoniol, neu a iti wylltio? barodd embaras iti, yn ystod dy dair blynedd fel myfyrwraig? Pobl yn meddwl ’mod i a Mared Llywelyn yr un person, neu’n chwioryGofynnwch i’m ffrindiau, Mared a dd. ’Da ni ddim byd tebyg.

wadd fy nghyfnod i yma. ’Dw i hefyd 10. Oes unrhyw ran o’r swydd eisiau gweld mwy o bobl yn gweld wyt ti’n ei chasáu? gwerth yn y Gymraeg ar draws y campws ac yn Yr Undeb. Credaf ei ’Dw i dal heb wagio’r bocsys o bote- bod yn bwysig i bawb weld y Gymli gwag ar ôl y Parti Pwnsh yn ystod Wythnos y Glas. Mae’r swyddfa’n drewi o alcohol a does gen’ i ddim 12. At beth wyt ti’n edrych ymamynedd mynd â nhw i’r lle ail- laen fwyaf? gylchu. ’Dw i’n meddwl y gadawa’i nhw yma i’r llywydd nesaf…! ’Dw i’n edrych ymlaen at y ’Steddfod Ryng-gol, pan fydd Aber yn en11. Beth wyt ti’n gobeithio ei gy- nill yr eisteddfod a ga’ inna’ feddwi ar botel neu ddwy neu dair o brosecco! Gobeithiaf y bydd gennym ni ateb digwydd i Bantycelyn erbyn di-

GALW AR BOBL IFANC I GOFRESTRU Mae Mike Parker, yr awdur a’r darlledwr poblogaidd sydd yn sefyll fel ymgeisydd Plaid Cymru yng Ngheredigion yn Etholiad Cyffredinol 2015, wedi galw ar bobl ifanc a myfyrwyr i sicrhau eu bod ar y gofrestr bleidleisio.

gan Aled Morgan Hughes

bawb fynd i’r ymdrech o gofrestru eu hunain.”

“Mae pobl ifanc yn llai tebygol o fod wedi eu cofrestru, ond mae’n hanfodol nad yw eu lleisiau yn cael eu hanwybyddu. Gwelwyd yn refferendwm yr Alban sut y bu i niferoedd enfawr o bobl ifanc Gwnaeth yr alwad mewn digwyddiad a drefn- ddod ynghlwm â’r broses wleidyddol, a chwarae wyd gan Blaid Cymru Ifanc yng Nghynhadledd - fyd, roedd pobl ifanc 16 oed yn cael pleidleisio len, ble yr oedd Mike Parker yn brif siaradwr. - diwygiad y mae Plaid Cymru wedi ei gefnogi.”

Nododd Gwion Dafydd, Cadeirydd Plaid Cymru Ifanc Ceredigion; “Roedd hi’n wych gweld gymaint o bobl ifanc yng Nghynhadledd Plaid olchaf i Mike Parker am roi cipolwg inni o sut y mae refferendwm yr Alban bellach yn gweddnewid gwleidyddiaeth ar hyd a lled Prydain. Edrychaf ymlaen yn fawr at ymgyrchu drosto yn yr Etholiad Cyffredinol!”

Nododd Mike Parker; “Mae’r system ar gy- “Mae refferendwm yr Alban wedi arwain tuag at fer cofrestru yn newid eleni, gyda ‘ChofrestGallwch gofrestru i bleidleisio ar-lein drwy ru Pleidleiswyr Unigol’ yn golygu bod rhaid i achos Cymru yn gryfach yn San Steffan. Edrychaf

YR HERIWR

Rhifyn y Gw

Hanes Mared Llywelyn Williams a ymddangosodd ar Y Llys ar S4C Wrth gerdded lawr stryd Garth-Y-Môr yn gynnar iawn ar fore Sul, roeddwn yn gadael fy ffrindiau, fy nheulu (a’r swp o gyrff ar lawr ein lolfa yn nyrsio hangofyr Hasbins) am dair wythnos i fyw fel un o’r Tuduriaid yn Llys

ddrama’r bara ar y rhaglen, oherwydd nid oed-

Ar ôl taith llawn nerfusrwydd cyrhaeddais y lleoliad, mynd drwy’r holl rigmarôl o wisgo: taloons.” O rargol. Sut i wneud fy ngwallt:

neu i gael hanner awr fach i mi fy hun, awn

it as dirty as possible.” Naddo, ni wnes olchi fy ngwallt. Ac yna fe gaeont ddrysau’r porth arnom ni, ac ar yr unfed ganrif ar hugain.

o breifatrwydd. I fedru ymolchi’n drylwyr, awn

gyfres!

Ar ôl y diwrnod cyntaf o waith, roedd meddwl am y tair wythnos nesaf wir yn ormod i’w arnaf fy hun yn cerdded tuag at yr orsaf fysus stumogi. Roedd y gwaith yn aruthrol o galed, mae’n deimlad od, gan nad oedd syniad gen’ a phethau y byddai’n cymryd pum munud i’w i beth oedd o’m mlaen, na pha mor anodd a gwneud heddiw yn cymryd awr neu fwy i’w

meddwl, a llonydd! Roedd byw fel morwyn yn golygu rhannu ystafell wely gyda’r holl wei-

ardd, dadwisgo ac ymolchi yng ngwaelod yr ardd! Roedd y glaw yn pistyllio lawr un noson felly penderfynais i a Geraint, un o’r gweision eraill, i sefyll yn y glaw i olchi ein gwalltiau, yna cynhesu wrth y tân.

Roedd pawb mewn dryswch ar y dechrau. Nid oedd dim cysylltiad â’r byd tu allan- dim galwadau ffôn na dim newyddion. Nid oedd modd gwybod faint o’r gloch oedd hi, felly roedd yn rhaid dibynnu ar doriad gwawr, golau dydd a’r machlud. Weithiau roedd modd mewn Llys â strwythur a rheolau arbennig a dathlu mawr wedyn ar ôl cael gwybod yr union amser. Pethau bychain a oedd yn ein diddori. Nid ydym yn sylwi heddiw bod amser yn rheoli ein bywydau, a’i fod mor angenrheidiol inni. Roedd yn sioc imi pa mor rhwystredig oedd hynny, yn enwedig yn y nos. Roeddwn yn dueddol o ddeffro llawer, ac yn troi a throsi gan ei bod mor eithriadol o oer. Y gloch yn canu am 6.00yb oedd fy nghloc larwm, ond petawn i’n deffro cyn hynny, nid oedd modd gwybod a oedd hi’n 5.30yb neu’n 1.30yb.

roeddwn i a’r morwynion eraill reit ar waelod y drefn honno; felly os oedd gorchymyn, roedd yn rhaid ufuddhau hwnnw. Roedd y morwynion a gweision y gegin yn cael llai na phawb arall ymhob agwedd o fywyd - bwyd, amser hamdden, hawliau a barn. Er enghraifft, roedd

Roedd trefn gwaith yr un peth i mi, fel morwyn, bob diwrnod. Byddai cloch yn ein deffro am 6.00yb, gwisgo, mynd i lawr i lanhau’r pethau a oedd angen eu golchi, gwacáu potiau pi-pi (y swydd waethaf), paratoi brecwast i’r Teulu a’r Gweision, golchi’r llestri, paratoi cinio, bwyta cinio, golchi’r llestri, bwydo’r ieir, torri coed, glanhau dillad, paratoi swper, bwyta swper, golchi llestri...Erbyn hyn byddai’n dywyll wrth gwrs, ac roedd pawb i fod yn swatio yn eu gwlâu erbyn 7 o’r gloch. Doedd neb yn ei wely erbyn yr amser hwn! Ond un o brif swyddogaethau’r morwynion oedd gwneud bara. Roedd hyn yn swydd o bwys, gan fod bara yn cael ei fwyta gyda phob un pryd bwyd- gan gynnwys brecwast. Bara a chaws oedd brecwast y gweision fel arfer ac roedd angen cynhyrchu digon o fara bob diwrnod i fwydo 17 o bobl. Ymhelaethwyd ar

roedd ychydig o french toast dros ben a buom ddigon ffodus i gael y gweddillion, a ninnau fel fwlturiaid yn crafu’r plât gyda bys a bawd i hawlio’n gronynnau olaf o siwgr. Yr her oedd sut yr oeddem ni, fel pobl modern o’r 21ain ganrif, yn medru goroesi o dan yr amodau hyn. Roedd pawb yn cwestiynu eu hunain ambell i ddiwrnod - ‘be dwi’n neud yma?’ Roeddwn i’n sicr yn gwneud hynny.

o gyrsiau bwyd na’r gweision, roedd hyn yn cynnwys pwdin! Ac ar ôl bron i bythefnos yn bwyta potas bob pryd bwyd roedd gweld y teu-

Rhaid cyfaddef nad oeddwn yn meddwl am y byd tu allan i’r Llys bron o gwbl. Roedd hiraeth dwys gennyf am fy nheulu a’m ffrindiau, a buaswn wedi rhoi unrhyw beth i siarad â nhw. Ond fy myd i oedd y Llys am y tair wythnos am y problemau a oedd yn fy wynebu yn yr 21ain ganrif, ac roedd hynny’n deimlad iwf-

forig. Roedd gen’ i bwrpas a swydd i’w wneud a dyna oedd yr unig beth oedd yn mynd drwy fy meddwl. Ond ambell dro, roedd clywed ceir yn pasio heibio yn fy atgoffa bod byd y tu allan i’r Llys, ac roedd y reality check hynny yn angenrheidiol, oherwydd hawdd iawn fuasai oedd ystyr bywyd! Gyda threigl amser, sylweddolais nad oeddwn eisiau gadael. Gan nad oeddwn yn cael siarad â’m teulu na’m ffrindiau, roedd aelodau’r Llys wedi cymryd eu lle. Ar ôl ychydig roedd y morwynion yn datblygu i fod yn chwiorydd, nid ffrindiau. Gan mai ni yn unig oedd yn deall hosibl i’w dorri. Roedd y cyfeillgarwch rhwng pawb mor gryf. Mae’r hiraeth sydd gen’ i ar eu yw’r unig beth sydd gen’ i o fod yno o ddydd i ddydd. Roeddwn hefyd yn ofni’r teimlad o wacter ystyr i fywyd modern. Rydym yn poeni am lawer o bethau dibwys heddiw, ac roedd byw bywyd symlach yn rhoi’r persbectif newydd hwnnw imi. Gwn na fyddaf byth mewn sefyllfa o’r fath eto, ond rwy’n ystyried fy hun i fod yn eithriadol o lwcus i fod yn rhan o rywbeth mor unigryw, ac i fod yng nghwmni pobl mor arbennig. Petai gennyf y gallu i rewi amser, buaswn wedi ein cloi mewn hanes yn y llun olaf- ychydig ddiwrnodau cyn gadael. Roeddwn yn gwybod ei fod bron ar ben, ond roedd digon o amser i fwynhau byw mewn byd arall, am ychydig.

wanwyn 2015

SEFYDLWYD 2012

Bonzu de Guadeloupe! 7057km dramor ar Ynys Guadeloupe yn y Caribî. Mae’r ynys fechan hon yn aelod o ranbarthau tramor Ffrainc er 1946, ac yn baradwys gudd sy’n byrlymu o ddiwylliant Ffrengig metropolitaidd a diwylliant rhyfeddol ac unigryw Caribïaidd. Ar hyn o’r bryd, rydw i’n gweithio fel Assistante de Langue Anglaise rhwng dwy ysgol uwchradd ac un coleg chweched yn cynorthwyo’r athrawon Saesneg yn eu gwersi a chynnal gwersi llafar. Mae’r gwaith yn ddiddorol iawn, yn enwedig fel myfyriwr, wrth imi edrych ar sut maen nhw’n defnyddio eu mamiaith, sef Creole, yn y dosbarth ynghyd â Ffrangeg a Saesneg - penbleth go iawn sy’n golygu mod i’n tueddu i weu geiriau o’r tair iaith ynghyd â Chymraeg mewn ambell i frawddeg wrth siarad ar y dechrau!

Fel rhan o’m cwrs Cymraeg a Ffrangeg ym Mhrifysgol Aberystwyth yn Ne-ddwyrain Ffrainc, ail ddinas fwyaf y wlad ar ôl Paris. Yno cefais weithio mewn dwy ysgol uwchradd fel cynorthwywraig iaith Saesneg. Roeddwn yn cynorthwyo’r athrawon wrth imi addysgu’r plant yn yr iaith Saesneg er mwyn gwella eu sgiliau iaith a’u hymwybyddiaeth o Gymru ac o Brydain. Er imi fod yn gweithio drwy gydol y saith mis y bues i’n byw yn Ffrainc, cefais ddigon o amser rhydd a wlad, yn ogystal ag ymweld â’r Swistir a oedd ddwy awr yn unig i -

Ar hyn o bryd mae gennyf lawer o wyliau ac amser rhydd felly rydw i wedi gallu teithio’r ynys a mwynhau’r atyniadau gorau wrth yrru’r car yn wallgof ar yr ochr dde o’r ffordd o amgylch yr ynys. Yn ddiwedsy’n aelod o’r clwb sydd wedi reidio’r tonnau yn Aberystwyth - ac yn mewn ardal wyllt o’r môr yn Bouillante, i’r Gorllewin o’r ynys! Mae o’r ynys o amgylch llosgfynydd Soufriere, felly dyna fyddai’n ceisio ei feistroli nesaf. Y peth gorau am fy nhaith hyd yn hyn yw ceisio rhoi Cymru ac Aberystwyth ar y map yma i’r Guadeloupians, sydd wrth eu boddau’n darganfod mwy am ein gwlad a’n hiaith, ac yn sicr ein perthynas â Phrydain a’i gymharu gan eu bod hwy’n adran dramor o Ffrainc gyda’u hiaith a’u diwylliant unigryw eu hunain. Rydw i’n mwynhau yn fawr yma hyd yn hyn ac yn edrych ymlaen yn arw at y misoedd nesaf yma yn yr heulwen. Mae hi’n newid mawr o gerdded i fyny i’n narlithoedd yn rhewi ar foreau oer mis Ionawr!

lawer ac mae fy Ffrangeg hefyd wedi datblygu. Roedd hi’n braf cael cyfarfod cymaint o bobl newydd o wledydd gwahanol a chael dysgu mwy am eu ffordd o fyw a gwneud ffrindiau o bob cenedl. Roedd hi’n ddiddorol hefyd cael gweld yn union sut mae’r Ffrancwyr yn byw, mae’n wir eu bod yn cerdded o gwmpas yn bwyta baguette – nid ystrydeb yw hyn! Ond er hynny, weles i erioed Ffrancwr yn gwisgo crys streipiau ac yn cerdded o gwmpas efo nionod am ei wddf! wyd fel Ffrances, ond braf iawn oedd cael dychwelyd adref i Gymru ddiac mae’n gyfnod cyffrous i bob myfyriwr sy’n astudio iaith Ewropeaidd.

YR HERIWR

Rhifyn y Gw

CIP AR Y CYMDEITHASAU Y Geltaidd

gan Miriam Glyn

Mae nifer o gymdeithasau Cymraeg gwahanol yma yn Aberystwyth, gyda rhywbeth at ddant pawb. Dyma grynodeb o’r holl gymdeithasau er mwyn i chi gael blas ar beth sydd ar gael ac i allu ymuno â hwy.

Y Geltaidd yw’r unig gymdeithas chwaraeon Gymraeg, a’r brif gymdeithas Gymraeg, ym Mhrifysgol Aberystwyth. Mae ei gwreiddiau wedi eu plannu yn

UMCA

Haneri.

Dyma Undeb Myfyrwyr Cymraeg Aberystwyth, undeb a gafodd ei sefydlu yn 1973 er mwyn gwarchod buddiannau a hawliau’r Cymry Cymraeg. Cafodd ddeugain oed. Dangosodd llwyddiant ymgyrch Achub Pantycelyn nerth a llais y myfyrwyr wrth iddynt ymladd rhag colli eu cartref. Bydd 4 Ebrill 2014 yn

daith rygbi i wylio un o Gemau’r Chwe Gwlad. Eleni mae Megan Price, Llywydd Y Geltaidd a’r pwyllgor wedi bod wrthi yn brysur yn trefnu taith i Gaeredin ar y pymthegfed o Chwefror. Mynnwch gopi o rifyn nesaf Yr Heriwr i glywed yr hanes i gyd!

Cell Pantycelyn o fodolaeth undeb a chymuned gadarn, Gymraeg. Dathlu deugain mlynedd o genhadu dros y Gymraeg. Dathlu ein bod ni gyda’n gilydd wedi llwyddo i gadw drysau Pantycelyn yn llydan agored ar gyfer cenedlaethau i ddod.” Dyma eiriau Mared Ifan, llywydd UMCA 2013-2014, a ddangosodd arweiniad cryf, dyfalbarhad ac ysbrydoliaeth. Mae cymdeithasu a mwynhau yn rhan allweddol o UMCA ac mae llu o weithgareddau ar galendr y gymdeithas bob blwyddyn. Mae’r myfyrwyr eisoes wedi mwynhau gweithgareddau Wythnos y Glas, y trip blynyddol i Dregaron a’r Ddawns Ryng-golegol. Bydd yr Eisteddfod Ryng-golegol hefyd yn dychwelyd i Aberystwyth ar y chwechwed o Fawrth eleni, ac mae UMCA yn benderfynol o gipio’r wobr gyntaf eleni.

lansiodd Cymdeithas yr Iaith yr ymgyrch ‘Chwe Pheth’ er mwyn ennyn sylw’r gweinidogion. Gofyn yr ymgyrch am addysg Gymraeg i bawb, tegwch ariannol i’r Gymraeg, gweinyddu’n fewnol yn y Gymraeg, safonau iaith i greu hawliau clir, trefn gynllunio er bydd ein cymunedau a sicrhau bod y Gymraeg yn greiddiol i ddatblygu cynaliadwy. Bu aelodau o’r Gell felly yn brysur y llynedd yn cyfrannu at ddigwyddiadau megis ‘Rali’r Cloeon’, cau swyddfeydd y Llywodraeth yn Aberystwyth a pheintio ar waliau’r swyddfeydd hyn, er mwyn pwysleisio’r angen i weithredu dros yr iaith. Eleni, bydd Cell Pantycelyn yn parhau i brotestio ac i ymgyrchu. Byddant yn cynnal gigs yn ogystal ag ambell

UCCA

Aelwyd Pantycelyn

Mae Undeb Cristnogol Cymraeg Aberystwyth (UCCA) yn gwasanaethu myastudio a thrafod y Beibl dros baned a rhywbeth melys. Cynhelir cyfarfodydd gweddi bob nos Fawrth a chyfarfodydd boreol bob dydd ym Mhantycelyn. Nid oes un arweinydd fel y cyfryw gan eu bod yn hytrach yn gweithredu fel pwyllgor. “Dewch draw i’n gweld ni am sgwrs - unrhyw esgus am baned!” daeth.

Plaid Cymru Ifanc

Mae pob aelod o Blaid Cymru sydd o dan 30 mlwydd oed yn aelod o’r mudiad ieuenctid hwn. Maent yn credu yn gryf mai dyfodol Cymru yw ei phobl ifanc, ac Maent yn ymfalchïo yng ngorffennol Cymru ond yn edrych ymlaen at ei dyfodol gan obeithio llunio mudiad a all roi gweledigaeth am ddyfodol y wlad i’r Cymry. Maent am weld yr holl ddinasyddion yn ymfalchïo yn eu gwlad - gwlad sydd â’i brodorion yn rheoli eu tynged eu hunain. Cynigia Plaid Cymru Ifanc lawer o gymwyaf blaenllaw yn y maes hwn yng Nghymru. Gwion Dafydd yw cadeirydd Plaid Cymru Ifanc eleni cysylltwch ag ef am ragor o wybodaeth.

Mae’r mudiad cyffrous hwn yn cyfarfod unwaith y mis yn Y Lolfa Fach ym Mhantycelyn. Ers dechrau’r chwedegau mae myfyrwyr Cymraeg Prifysgol Aberystadau dros yr iaith. Mae’r protestio’n parhau ac mae’n adeg cyffrous iawn yn hanes brwydr yr iaith. Wedi i Carwyn Jones fethu ag ymateb

hau ac i gymdeithasu o fewn y gymdeithas Gymraeg yn Aberystwyth. Dros y blynyddoedd mae’r aelwyd wedi bod yn llwyddiannus mewn cystadlaethau ymarfer y côr llawn SATB bob nos Lun am 18.30, lle y bydd Elliw Celyn James, arwain y côr merched ac mae Siân Mererid Jones yn arwain y côr bechgyn. Roedd yr Aelwyd yn tu hwnt o lwyddiannus yn Eisteddfod yr Urdd y llynedd wrth gystadlu mewn amrywiaeth o gystadlaethau megis y Côr SATB, y Côr Merched, Detholiad o Sioe Gerdd, Clocsio a’r Parti Cerdd Dant.

Cymdeithas Taliesin Sefydlwyd Cymdeithas Lenyddol Taliesin sawl degawd yn ôl bellach, gyda beirdd megis Myrddin ap Dafydd a Twm Morys ymhlith yr aelodau cyntaf. Dyma gymdeithas ar gyfer y rhai sy’n ystyried eu hunain yn dipyn o feirdd, ac sydd am fwynhau llenyddiaeth dros beint neu ddau. Yn ystod y naw mlynedd diwethaf mae aelodau a chyn-aelodau’r gymdeithas hon wedi llwyddo i gipio cadair Eisteddfod yr Urdd bum gwaith. Rhai o feirdd diweddaraf Cymdeithas oes rhaid bod yn fardd er mwyn ymuno, wrth gwrs, gan fod llu o weithgareddau amrywiol yn cael eu paratoi gan y gymdeithas. Mae croeso i bawb mewn nosweithiau yng nghwmni beirdd gwadd, yn y gwersi cynganeddu, ac ar ambell i daith neu ymryson a fydd yn cael eu trefnu. Caiff y cyfarfodydd hyn eu cynnal mewn gwahanol dafarnau o amgylch Aberystwyth.

SEFYDLWYD 2012

wanwyn 2015

DYDDIADUR DIGWYDDIADAU UMCA gan Mared Roberts Bellach yr ydym ar ein hail dymor yn Aberystwyth ac mae sawl digwyddiad pwysig yn nyddiadur UMCA wedi bod ac mwy i ddod eto yn ystod y tymor hwn. Wythnos y Glas

wythnos. Felly, yr oedd yn rhaid i mi ofyn am gymorth i ysgrifennu yn y gobaith o allu cynnig rhyw fath o ddarlun i chi! Cychwynna Wythnos y glas fel arfer â Pharti Pwnsh ar noson allan yn Aberystwyth. Nos Sadwrn yw’r noson y mae’r wythnos wirioneddol yn dechrau gyda phawb yn ôl ac chwech. Yn sicr, ‘Yr Hen Llew Du’ sy’n ei chael hi fwyaf hegar yn ystod Wythnos y Glas gyda chwydu ym mhob man. Yna bydd pawb yn mynd ymlaen i’r Pier i ddawnsio ac yn olaf i’r Angel. Yn sicr fe gafodd bawb noson dda eleni, gan gyrraedd neu’n hytrach rholio i’r Llew Du tua deg o’r gloch yn feddw gaib.

ac ‘Hen Wlad fy Nhadau’ i gloi. Noson dda iawn fel arfer a ffordd dda i ddod i adnabod arweinwyr y corau. Yn sicr y digwyddiad pwysicaf a’r bleraf yn ystod Wythnos y Glas yw’r Crôl Teulu. Mae myfyrwyr y drydedd yn Neiniau a Theidiau (neu Mam-gu a Thad-cu), myfyrwyr yr ail

Yr Eisteddfod Dafarn oedd i fod ar y nos Iau, ond cafodd ei ganslo gan nad oedd fawr neb wedi ymddangos. Er hynny, aeth pawb allan ac erbyn cyrraedd Llew, syfrdanBobol y Cwm yno, Owain Arthur sef Aled o Rownd a Rownd gynt a Hannah Daniel o’r rhaglen deledu Gwaith Cartref i enwi rhai. Yr oedd y nos Wener yn wahanol i’r arfer gyda gig Selar… O’R ROC yng Nghanolfan y Celfyddydau. Yr oedd y bandiau’n wych a phawb yn dawnsio ac yn meddwi ar ddiodydd drud y Ganolfan. Cynigodd y noson rhywbeth gwahanol i’r wythnos.

mwyn sicrhau bod y “plant” yn llythrennol ar eu pengliniau yn cyrraedd y Llew Du. Un o’r tafarndai gorau i fynd ar grôl ydi ‘Rummers’ gyda phawb yn cael llawer gormod o

Un o’r nosweithiau prysuraf yn ystod wythnos y glas yw’r nos Sadwrn olaf, noson hasbîns. Mae’r tafarndai yn orlawn o gyn-fyfyrwyr a myfyrwyr presennol. Rhaid - dweud os nad ydych yn feddw gaib erbyn cyrraedd Llew, nid ydych am fwynhau eich byty. Ond wrth gwrs yr oedd y rheiny sydd wedi hen arfer wedi cyrraedd yr Angel hyd noson. Mae pawb yn dawnsio ac yn neidio o gwmpas felly does dim posib cadw eich nes cael eu hel allan. wedi colli pawb. Mae’r noson yn ffordd wych o orffen yr wythnos. Yn sicr yr oedd Yma yn Aberystwyth mae sawl canwr neu gantores enwog a thalentog ac yn sicr fe welwyd hynny yn ystod y noson garioci. Cawsom glywed fersiwn hynod swynol o Sex on Fire gan y baswr, Sion Eilir a chanodd Gwion Emlyn, prif leisiwr Y Gwyryf, fersiwn hy- gyfaddef mai hon oedd wythnos y glas orau i mi ei chael yma. fryd o Hallelujah. Noson weddol ddigyffro gyda phawb yn bloeddio canu dros ei gilydd. Penderfynodd rhai i beidio â mynd i Pier nos Fawrth gan fod mynd i’r Angel i ddarllen Ar ôl wythnos gyfan o yfed yn drwm, y peth arferol i’w wneud yw cael egwyl o’r ddiod gadarn, ond na - nid UMCB (Undeb Myfyrwyr Cymraeg Bangor) ydym ni! Trip Tretan bedwar o’r gloch (gweler y llun). garon oedd y digwyddiad nesaf yn y dyddiadur. Fel arfer mae nifer penodedig o fysus Y crôl olaf yn ystod yr wythnos yw Crôl Teircoes. Yn sicr, un o’r pethau anoddaf i wneud yn mynd o Bantycelyn ac o’r dref. Yn sicr, mae pobl Tregaron yn edrych ymlaen i’r noson hon bob blwyddyn. Rhyw hanner awr o Aberystwyth yw Tregaron ac felly mae yn ystod Wythnos y Glas yw peidio disgyn wrth fynd o dafarn i dafarn. Mae’n rhaid pawb yn yfed ar y bws; rhai’n yfed ambell i fotel o gwrw a’r gweddill yn yfed potel o cael cortyn a’i glymu un ai ar eich coesau neu ar eich arddyrnau. Nid oedd cymaint o win. Dim ond dwy dafarn sydd yno ond mi arhosais i yn yr un dafarn drwy’r nos. Yn ‘ffreshyrs’ wedi mynychu’r crôl hwn- methu hacio o bosib! Er hynny, roedd y crôl yn y dafarn honno y dechreuodd Miriam UMCA chwarae’r piano, ac felly wrth reswm, yr oedd yn rhaid canu gan fod y mwyafrif ohonom yn aelodau o’r côr. I ddweud y lleiaf, yr oedd pawb yn feddw gaib yn cyrraedd yn ôl ac fel yr arfer, fe wnaeth UMCA ddipyn o sioe wrth fynd o amgylch y tafarndai. golion ledled Cymru dyrru i Aber am benwythnos o yfed a mwynhau. Roedd y gig yn yr Undeb ar y Nos Sadwrn yn llwyddiant ysgubol, wrth i Candelas, Mellt, Y Bandana, Y Reu, Ysgol Sul a DJ Guto Rhun yrru’r dorf yn wyllt. Ar y chweched o Fawrth bydd yr Eisteddfod Ryng-golegol yn dychwelyd i Aberystwyth ac mae’n argoeli i fod yn benwythnos a hanner. Cynhelir y cystadlaethau chwaraeon ddydd Gwener, yna bydd Prifysgolion Cymru yn mynd benben â’i gilydd yn yr Eisteddfod yng Nghanolfan y Celfyddydau ddydd Sadwrn. Bangor aeth â hi llynedd, ond mae Aber yn barod i hawlio’r darian yn ei hôl! Gyda’r nos bydd gig yn yr peidiwch â’i fethu!

YR HERIWR

Rhifyn y Gw

GARW: ADOLYGIAD O GYNHYRCHIAD THEATR BARA CAWS, HYDREF 11, 2014 ddau brif gymeriad, y penteulu o hen löwr balch Llew ‘Smiler’ Harries a Sara, ei wraig ddyfal sionc. Mae’r ddrama yn agor gyda Sara (Eiry Thomas) yn y pentref a’i bywyd hithau. Oherwydd cynildeb set a roedd cryn bwysau ar alluoedd corfforol ac ieithyadau. O fewn ychydig o eiliadau, fe gonsuriodd Eiry Thomas, yn ei monolog agoriadol, dreigl amser yn nhirwedd y pentref ar bwys y Mynydd Garw, dirywiad economaidd yr ardal yn ogystal â hanes preifat ei pherthynas â Llew. Merch llawn gobaith a chariad Pentref bach glofaol yn ystod ail hanner yr wythdegau yw lleoliad y ddrama ‘Garw’. Er bod tranc y diwydiant trwm yn ystod llywodraeth Margaret Thatcher yn gefndir hanesyddol bwysig, bywyd teulu Cymry Cymraeg cyffredin yw gwir destun y ddrama sy’n archwilio natur frau hapusrwydd dynol a diymadferthedd yr unigolyn ym mecanwaith gweddnewid economaidd a chymdeithasol. Mae awdur y sgript, Siôn Eirian, yn esbonio bod cyd-destun hanesyddol y sioe yn dipyn ehangach na Phrydain yng nghanol yr wythdegau, gan gyfeirio at waith yr ysgolhaig Marcsaidd, Eric Hobsbawm. Yn ôl ei waith ar hanes yr 20fed ganrif, cyfnod o drawsnewid aruthrol oedd yr wythdegau ar draws y byd datblygedig pan drodd y fantol economaidd yn erbyn y llafur traddodiadol, gan gynnwys yr amaeth a diwydiannau trwm, ac o blaid gweithlu proffesiynol, annibynnol ar nerth bôn braich. Er bod y ddrama yn bell o fod yn drasiedi am dranc hen drefn a’i gwerthoedd, mae’r awdur fel petai’n cyfrwys droedio teulu sy’n cael eu dylanwadu gan rymoedd didostur tu hwnt i’w rheolaeth. Ambell waith, trewir nodyn dirfodol bron, yn enwedig ym monologau’r

gan slafri oes yn y pwll drifft, dyn balch na all ddod i delerau â’r newid byd o’i gwmpas ac ar ei aelwyd. “Bysedd diwyd” a “dwylo bach ni’r menwod,” medun o ddelweddau canolog y ddrama. Tra’i bod hi’n cael defnyddio ei dwylo main mewn jobsys ar y slei o gwmpas y pentref, a maes o law yn ei swydd barhaol gorfodi Llew i laesu ei bawennau mawr a llusgo ei draed rhwng y clwb rygbi, y ganolfan waith a’i gar-

dod i’r tad gor-garcus. Mae hi’n canlyn rebel lleol sy’n dipyn o foi drwg ac ef yw asgwrn y gynnen rhwng y tad a’r ferch yn gyntaf. “‘Se sboner call, teidi gyda hi, fydden i ddim yn cwyno,” meddai Llew. Yn eironig ddigon pan ddaw Lowri ag un adre sbel ar ôl iddi wahanu â’r gwalch, dyw Llew ddim yn hapus chwaith. Un o gefndir dosbarth canol Cymraeg yw cariad newydd Lowri, Jeremy (Siôn Ifan), deintydd ifanc hynaws a chwaraewr rygbi talentog. Serch hynny, er bod Llew yn falch o gariad newydd ei ferch, mae ef hefyd yn teimlo’n hynod o ansicr gan fod gyrfa lwyddiannus Jeremy yn gwrthgyferbynnu’n ddybryd â’i gwymp economaidd yntau. Mae saernïaeth hynod y ddrama yn cyd-blethu monologau hunan-ddadlennol y ddau brif gymeriad, pan fo Eiry Thomas a Rhys Parry-Jones yn troi’n uniongyrchol at y gynulleidfa, â golygfeydd o ddeialog goeth dan aryneilio rhwng hiwmor caredig a sylwebaeth gymdeithasol gignoeth. Yn ogystal â phwysleisio grym cathartig cariad a chydymdeimlad dynol, mae’r ddrama yn turio yn ddwfn i mewn i ystrydebau rhywedd a dosbarth cymdeithasol. Wrth edrych yn ôl ar hynt a helynt y teulu bach Cymreig ar gynfas yr hanes bortreadau diymatal o rywioldeb ac o greulondeb yn y ddrama hon: “Patience! Patience! The world

gwrywaidd hen-ffasiwn, ei falchder clwyfedig a’i ymddygiad byrbwyll, afrosgo yn peri anghydfod rhyngddo ef a’i wraig a’u merch Lowri (Gwawr Loader). Un o themâu pwysig y ddrama yw deinameg y berthynas rhwng y rhieni a’u merch. Yn wahanol iawn i Sara, sy’n gweld yn glir bod Lowri wedi tyfu’n fenyw ifanc bellach, mae Llew yn dal i’w galw hi yn ‘Loli’ ac yn mynnu ei thrin hi fel plentyn. Ar y llaw arall, mae adwaith ffyrnig Lowri yn peri dicter a syfrdan-

Wrth lwc, chaiff neb ei falu gan beirianwaith didostur y byd yn y ddrama hon ond yn sicr mae ‘Garw’ yn peri i’r gynulleidfa sylweddoli ei bod hi’n cymryd tipyn o wytnwch ysbryd ac o gariad amyneddgar, yn anad dim, i aros yn fyw ar y ddaear yma.

gan Hynek Janousek

“DYMA FI, YN FY SIED, YN HALIO A SMOCIO AC YFED A CHRIO: Y DIWEDD.” gan Marged Tudur ADOLYGIAD O Y DDYLeD, LLWYD OWEN, Y LOLFA. £8.95

“Meddwon”, “anifeiliaid”, “wasters” – tri gair yn bry ar y wal mewn sesiwn gwestiynau yng oed ddarllan. Wedi mwynhau pob gair a munud wrth ddarllan. Top styff.” Mae galw am nofelau fel bydd myfyrwyr heddiw wrth eu boddau gyda hyn yn y Gymraeg. Felly nesa’ plis Llwyd Owen! Llwyd Owen, prif gymeriad y nofel oherwydd yn troi’n gwrs digon tywyll. Mae’r pendilio hwn ei fod yn ymddwyn fel rhai myfyrwyr, ond dyn o un byd i’r llall a’r pendilio rhwng y gorffennol yn ei bedwardegau yw hwn sy’n or-hoff o gyf- a’r presennol wedi ei wau yn gelfydd iawn ac furiau, yn halio rownd y rîl, yn cysgu gyda mae rhywun yn awchu i ddarllen mwy a chael merch bymtheg oed ac yn un sy’n dueddol o gael ei hun mewn trwbl drwy wneud pethau rhagweld gormod o ddigwyddiadau ond nid digon amheus fel cuddio pils yn ei ben ôl. yw hynny yn gwneud y nofel yn llai cyffrous. Ydy, mae’r teithiwr o ddarllenydd yn rhagYdi, mae hi’n nofel sy’n hawlio sylw o’r cychwyn weld sawl pen y daith, ond mae yna gyffro a cyntaf ac nid oherwydd ei natur rywiol a threi- buzz i’w gael wrth gyd-deithio â Llwyd Owen. siol yn unig. Mae’r cymeriadau’n taro deuddeg ac mae yma amrediad o gymeriadau o Casi y Mae bywyd i gyd bron yn y nofel hon - tristwch, ferch bymtheg oed, i Lisa, a Siân ei wraig, a’r di- hapusrwydd, hiwmor, siom. Mae popeth am y nofel yn hawlio sylw, does ond rhaid bwrw golwg ar y clawr: campwaith Steffan Dafydd. Mae bywydau o’r dosbarth canol uwch, ochr yn hi’n ffres, yn wreiddiol, yn fywiog ac mae arddull ochr â phobl ymylol yr isfyd gan wneud hynny yn gwbl gredadwy. Caiff y darllenydd eistedd mewn sied gyda Llwyd sy’n halio, smocio ac Dewi Prysor- “(mae) Y Ddyled Llwyd Owen yn yfed; gweld puteiniaid yn Amsterdam; bod gampwaith. Clasur sy ymysg y nofela gora imi ri-

wanwyn 2015

RHEDEG GYDA’R GWYLL Ar ddiwedd yr haf dechreuais weithio fel dosbarthu’r trefnlenni a’r sgriptiau ar gyfer y rhedwr ar ‘Y Gwyll’, drama dditectif sy’n cael diwrnod sydd i ddod, anfon actorion a chriw o le i le, archebu a dosbarthu pethau ar gyfer yr adrannau gwahanol a bod yn barod i helpu gydag unrhyw broblemau sydd gan y y gyfres gyntaf nôl yn Nhachwedd 2012, ac criw neu’r actorion, gan ddibynnu ar yr arrwy’n ddiolchgar iawn i Dr Rebecca Edwards gyfwng sydd wrth law! Mae’n well imi beidio ag adrodd unrhyw straeon penodol wrTheledu am drefnu hynny ac am gynnig fy enw thych (rhag ofn fy mod i’n dweud gormod!), ar gyfer y swydd hon wedi imi raddio eleni. ond mae hi’n swydd eithaf cyffrous ac mae pob diwrnod yn cynnwys rhyw her newydd Fel rhedwr y Tîm Cynhyrchu rwy’n gweithio rhwng y set (sy’n newid gan ddibynnu ar ein lleoliad) a’r swyddfa gynhyrchu yn Ab- Efallai taw’r oriau hir yw’r her fwyaf i unrhyw erystwyth. Mae’r Tîm Cynhyrchu yn ddolen gyswllt rhwng holl adrannau’r cynhyrchiad, a theledu, a heb os, mae ‘Y Gwyll’ wedi troi fy felly rwy’n cael ymwneud â phawb yn ddy- mywyd wyneb i waered. Ond nid wyf yn cwyno o gwbl, os rhywbeth, rwyf wrth fy modd â’r cychwyn am 7 y bore ac yn gorffen am tua 9 neu 10 o’r gloch yr hwyr. Ond weithiau ry- cyfan yn hwyl i weithio a chymdeithasu â nhw, dym yn dechrau yn y prynhawn ac yn saethu trwy’r nos tan tua 4 y bore, gan ddibynnu un teulu mawr rhyfedd sy’n difyrru a chefnogi ar ba olau sydd ei angen ar gyfer saethu’r ein gilydd waeth beth yw’r sefyllfa - mae yna golygfeydd. Mae fy nyletswyddau arferol yn hyd yn oed Hinterband ar y gweill, sy’n cyncynnwys pethau megis casglu’r cardiau sain nwys aelodau o bob adran a’r seren ei hun, Richard Harrington, yn chwarae’r drymiau! y golygyddion yn Aberystwyth, printio a

SEFYDLWYD 2012

gan Sam Rhys James

Yn y diwydiant hwn mae pawb yn tueddu i gychwyn fel rhedwr cyn symud ymlaen i arbenigo mewn un adran neu’i gilydd, ond nid oes syniad pendant gennyf eto o’r hyn yr hoffwn ei wneud yn y pen draw. Rwy’n ffodus oriau bob wythnos i ddilyn cwrs rhan amser, sef y cwrs MA Ysgrifennu Creadigol newydd yn yr Adran Gymraeg. Felly mae un droed gennyf i o hyd ym myd y meddwl! Cawn weld beth a ddaw o’r busnes teledu hwn, ond mae’n rhaid cyfaddef fy mod i’n mwynhau yn fawr ac wedi hen gychwyn ystyried gyrfa bosibl… mor falch wyf i fod yn rhan o’r cynhyrchiad, ond am fod yr holl beth wedi’i osod yma yng Ngheredigion ac yn gwneud cymaint o les i ddelwedd ryngwladol ac economi fy mro enedigol. Os oes diddordeb gan unrhyw un ohonoch mewn ymuno â’r hwyl, sicrhewch eich bod yn cysylltu â’r Brifysgol i drafod yr a fydd ar gael i fyfyrwyr ar ‘Y Gwyll’ eleni!

YR HERIWR

Rhifyn y Gw

HOLI LLYWYDD NEWYDD YR URDD Illtud Dafydd yn holi ei frawd Rhun Dafydd sydd wedi ei benodi yn Llywydd newydd Urdd Gobaith Cymru webu?

dy enwebu?

Daeth y Prif Weithredwr, Dai i’r ysgol i ddweud wrthai.

Roeddwn i ar y ffordd adref ar ôl hel arain ar gyfer Eisteddfod yr Urdd Sir Benfro a cyrhaeddais adref i ddweud wrth Mam a Branwen (chwaer) ac nid oeddent yn fy nghredu!

Ti’n Aberystwyth yn astudio Hanes Cymru

Na dim o reidrwydd, ond mae gan Aber yr aelwydd mwyaf dros 18 oed. Mae Ceredigion yn rhanbarth cryf o ran aelodaeth i’r Urdd, yn enwedig yn Aber gan mai yma roedd swyddfeydd yr Urdd ar ddechrau’r ugeinfed ganrif.

Cystadlu yn Eisteddfod Caerfyrddin mwy na thebyg, cystadlu yn y dawnsio gwerin, ond

Roedd panel sef Carwyn Jones, Betsan Powys, Nigel Owens ac eraill yn cael eu holi er mwyn Ifanc i sgwrsio mewn gweithdai i weld sut y gellir gwella’r Gymraeg. Rydym ni fel pobl ifanc Cymru, am gael atebion. Urdd rwyt ti

Os ti’n edrych yn ôl dros hanes yr Urdd roedd yr aelodau yn gwneud llawer yn ddyngarol, ifanc o Orllewin Cymru yn treulio noson yn cysgu yn yr awyr agored, i godi arian at bobl di-gartref. Mae sawl aelwyd yn gweithredu’n ddyngarol ond mae angen rhoi mwy o sylw i’w gwaith ar lefel cenedlaethol a lleol.

ymwneud gyda’r Urdd, mae’r Urdd yn medru

wanwyn 2015

SEFYDLWYD 2012

YR HERIWR

Rhifyn y Gw

HOLI CAPTEINIAID Y GELTAIDD

gan Illtud Dafydd

Matthew Evans, Capten y Tîm Pêl-droed i Fechgyn

‘Carmarthen Stars,’ a hefyd wedi chwarae i dîm yr ysgol ac i dîm ysgolion Sir Gaerfyrddin.

Mae gen’ i obeithion uchel am y tymor hwn gyda CPD Y Geltaidd, yn cynnwys ennill y gynghrair a chyrraedd rowndiau terfynol y gwpan. Sgorio fy ngôl gyntaf yng Nghaerfyrddin pan o’n i’n 6 mlwydd oed.

Paul Scholes a Zinedine Zidane.

mae Hopcyn Matthews wedi dangos ei sgiliau cymdeithasol yn gynnar iawn yn ei yrfa gyda’r Geltaidd. Mae Gwyn Rosser yn chwaraewyr amlwg arall. Rosser yw yfwr gorau Y Geltaidd ac mae’n dangos hyn yn aml yn y socials. Mae Gwyn yn adnabyddus am brynu diodydd rhwng rounds. Yn olaf mae Sam ‘Cheese’ Hesford. Mae ‘Cheese’ yn enwog am ei weithgareddau allgyrsiol megis mercheta, a’i sgiliau hela adar nad ydynt yn hedfan.

Bob bore dydd Mawrth am 10yb am awr ar gae pob tywydd y Brifysgol.

Luke Thomas, Capten y Tîm Rygbi i Fechgyn oed, ac roeddwn i’n rhan o dîm Ysgol Gyfun y Fy enw i yw Luke Thomas ac rwy’n dod o Gy- barth. Roeddwn hefyd yn chwarae i dîm o dan ugain y Sgarlets ac i dîm Sir Gâr o dan ddeuddeg Astudiaethau Busnes, ac rwy’n gapten ar dîm ac o dan ddeunaw oed. Rwyf wedi bod yn aelod o dîm rygbi’r Geltaidd ers imi ddechrau yn y brifysgol. on? hwn? Rwyf wedi bod yn gweithio tuag at fod yn rhan o dîm cyntaf Cydweli ers yr oeddwn i’n 9 mlwydd dd dros benwythnos yr Eisteddfod Ryng-golegol, a’r gystadleuaeth 7s yn Aberystwyth yn ogystal. Byddwn hefyd yn chwarae yn erbyn y GYMGYM ym Mharc yr Arfau, a byddwn yn chwarae sawl

lliwgar yn y tîm yn enwedig Sam ‘Cheese’ Hesford a’r fresher Rhys ‘Enrique’ Thomas. Ond yr un sydd angen cadw llygad arno’n bendant yw Neirin Hobson, rheolwr y tîm! on? Gwylio fy nhad yn chwarae i dîm Cydweli a chwarae dros Orllewin Cymru yn hen Barc y Strade.

Richie McCaw a Michael Hooper.

Cadwch olwg ar ein tudalen Facebook - Geltaidd rygbi 2014-2015. Mae’r amser yn newid o wythnos i wythnos. Croeso i bawb! Owain Puw o’r blaenwyr a Garmon Roberts, yr is-gapten, o’r olwyr. Ond mae’r freshers i gyd yn edrych yn addawol! Mae llawer o gymeriadau

SEFYDLWYD 2012

wanwyn 2015

Megan Price, Capten y Tîm Rygbi i Ferched Fy enw i yw Megan Price, rwy’n dod o Gaerdydd. Rydw i yn fy nhrydedd maswr yng ngemau Rygbi 7s.

Caerdydd mewn cystadleuaeth i ysgolion a cholegau Cymru. Rydw i hefyd yn cynrychioli’r Geltaidd ers fy mlwyddyn gyntaf. Rydym ni’n gobeithio perfformio’n dda ’leni eto yn Aber 7s. Bydd twrnamaint 7s yn y gala chwaraeon yn ystod penwythnos yr Eisteddfod Rynggol, a gemau cyfeillgar yn ystod y tymor yn arwain at gystadleuaeth 7s Aberystwyth ym mis Mai. Kayla McAlister. Bob prynhawn dydd Mercher rhwng 2.30 a 4yh ar gae Pantycelyn. Derbyn ffon hoci fel anrheg ar fy mhen-blwydd yn 8 oed.

Elin Pyrs, Capten y Tîm Pêl-rwyd i Ferched Ychydig am eich hunain;

Llio Elenid, Capten y Tîm Pêl-droed i Ferched Ychydig am eich hunain;