ΥΓ πες μου νέα
ΣΚΕΨΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΦΩΤΟ: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΗΝΑ
editorial ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΝΗ ΞΕΝΟΥ
ΥΓ. Περιμένεις νέα μου; Το σκυλί μου είναι άρρωστο. Δεν του μένει υποθέτω πολύς καιρός. Μα τη χαίρομαι γιατί μπορεί ακόμα και κυνηγά εκείνο το κόκκινο μπαλάκι και ύστερα κουλουριάζεται στο πλάι μου κι εγώ της χαϊδεύω τ’ αφτιά ψιθυρίζοντάς της πως την αγαπώ. Τώρα πια ξέρω. Το έμαθα καλά. Πως όταν είμαι τρυφερή μιλάμε στην ίδια γλώσσα. Η τρυφερότητα δεν έχει κωδικούς. Δεν ξέρω ακόμα αν τα καταφέρνω πολύ καλά στα τρυφερά, μα το ’μαθα σαν μάθημα, πως ο μόνος τρόπος για να διώξεις τα ζόρια σου είναι να τα χαϊδέψεις. Αυτό τώρα είναι που το έχω σαν νέο. Έχω κολλήσει με κάτι Γερμανούς, νομίζω Bερολινέζους. Δεν θυμάμαι καν να σου προφέρω σωστά το όνομά τους. Κάτι σαν Klangstraller project. Είναι υπέροχες οι μουσικές τους. Σε κάνουν να θέλεις να χορέψεις ή γράψε καλύτερα σε κάνουν να θέλεις να δονείσαι λες και σε παίρνει ένας αέρας. Σκέφτομαι πως αν είναι να αρχίσει να βρέχει θα μου ’ρχεται μια διάθεση να καλώ τις φίλες μου για να χορεύουμε όπως τη Μέριλ Στριπ στο Μάμα Μία, βάζοντας τους Γερμανούς να παίζουν στη διαπασών. Έτσι να παίρνουμε φόρα και να πηδάμε απ’ τα κρεβάτια κρατώντας για μικρόφωνα τα σεσουάρ μας και ας βρεθεί κάποιος να πει πως κάνουμε σαν παιδιά. Το νέο είναι πως αυτό πια το έχω για κομπλιμέντο. Προχθές ανέβηκα στην ταράτσα. Η τελευταία φορά που πάτησα το κουμπί του ασανσέρ στον τελευταίο όροφο ήταν, χρόνια πριν, για να ανακαλύψω ποιος μου είχε κλέψει την αντένα. Ανέβηκα βρίζοντας θεούς και δαίμονες που είχα χάσει τα κανάλια και καταριόμουνα τους νέους ενοίκους (αυτούς μου ’ρθε να φταίξω) που είχανε το θράσος να πειράξουν τη σύνδεσή μου. Πάτησα θυμάμαι και κάποια σκουριασμένα καρφιά, βρήκα και κάτι διαλυμένα έπιπλα πεταμένα σε μια γωνιά, έριξα και μια ματιά στην πόλη που μου ’μοιαζε σαν τέρας και ευχήθηκα να μην χρειαζόταν ξανά ποτέ να βρεθώ εκεί ψηλά. Έλα όμως που προχθές ανέβηκα. Έτσι χωρίς λόγο. Ή μάλλον υπήρχε λόγος. Ένας υπέροχος πορτοκαλής ουρανός, που δεν μπορούσα να τον δω ολόκληρο από τη βεράντα μου. Ήθελα να τον χορτάσω και πού να μ’ έβλεπες, ανάμεσα σε δορυφορικές να χαζεύω σαν χαζό τα σύννεφα και να χαίρομαι που είναι ένα πορτοκαλί απόγευμα πάνω από την πόλη. Κι αυτό το έχω σαν νέο. Πως άμα χαλάσει η σύνδεσή μου πια δεν μου φταίει κανείς, φταίω εγώ που δεν ήξερα προς τα πού να κοιτάξω. Λέω να φτιάξω και το σπίτι μου. Πάνε τώρα δέκα χρόνια που ’ναι το ίδιο, γεμάτο από ελλείψεις. Οι καναπέδες έχουν βγάλει τρύπες στις άκρες και το πάτωμα έχει γεμίσει γρατσουνιές από τακούνια. Λέω να αλλάξω και κουρτίνες, να βάψω τοίχους και να βρω καινούριες ταπετσαρίες. Να φτιάξω τη βεράντα και να αγοράζω ίσως κι άλλα κουζινικά. Μπορεί και να αρχίσω να μαγειρεύω, μπορεί και να αγοράσω βιβλία συνταγών. Μ’ αρέσει που νιώθω πως όλα είναι πιθανά. Πως όλα είναι πιθανά δεν είναι κάτι νέο, το νέο είναι πως έχω συνειδητοποιήσει πια πόσο απευλευθερωτική είναι αυτή η παραδοχή. Περιμένεις νέα μου; Τι άλλο να σου γράψω; Μόνο ότι χαίρομαι τους φίλους μου που χώνονται σε μια αγκαλιά και ησυχάζουν. Και εννοώ που έχουν νιώσει την αγκαλιά σαν ησυχία. Κι αυτό κάθε φορά σαν νέο θα στο γράφω. Σ’αφήνω τώρα. Θα περιμένω τα δικά σου νέα. Να προσέχεις.
postcard Ο Σωκράτης Σωκράτους φωτογραφίζει μικρές καθημερινές στιγμές
Κουκουλοφόροι γκραφιτάδες στους δρόμους της Αθήνας
ΠΕΣ MOY ΝΕΑ… - Δεν έχω τίποτα σπουδαίο να σου πω. Τα ίδια.
- Πως από το negative (αρνητικό) μπορείς να κάνεις
- Θα χορεύω;
- Πάντα αυτό λες. Και κλαίγεσαι σαν μίζερο.
κάτι θετικό (positive).
- Ακριβώς. Και να θυμάσαι πως η κίνηση δεν λέει ποτέ
- Μην αρχίσεις πάλι τα κηρύγματα. Απλά δεν βλέπω
- Αυτό ποιος σου το είπε;
ψέματα. Αυτό είπε κάποτε η καταπληκτική Μάρθα
να κινείται κάτι ενδιαφέρον.
- Ο σπουδαίος Κουντέλκα; Και δεν το είπε σε μένα
Γκράχαμ.
- Αυτό είναι το πρόβλημά σου. Πως κάθεσαι στα βρα-
αλλά στην Κατερίνα.
- Πώς θυμήθηκες τώρα την Γκράχαμ;
στά σου και περιμένεις το ενδιαφέρον να ’ρθεί να σου
- Πότε και πώς;
- Γι’ αυτό σου λέω. Σήκω από την καρέκλα σου και
χτυπήσει την πόρτα.
- Θα σου πω…Πρώτα όμως μάθε πως έχω επίσης
ενημερώσου. Υπάρχουν νέα…
- Και τι πρέπει να κάνω δηλαδή;
ανακαλύψει πως υπάρχει γύρω μας πολλή βρομιά.
- Αυτά περιμένω, τόση ώρα να μου τα πεις.
- Να ψάξεις. Πάντα κάτι κινείται, αρκεί να το πάρεις
- Τι εννοείς;
- Θα σου πω. Άλλαξε όμως πρώτα διάθεση.
μυρωδιά.
- Κάτι κουβαλάει ο καθένας μας που μας λερώνει.
- Τι θες να κάνω;
- Κι εσύ δηλαδή τι έχεις πάρει μυρωδιά;
- Δεν σε καταλαβαίνω.
- Να κρατήσεις πως από το αρνητικό κάνεις κάτι θετι-
- Έχω μάθει νέα πολύ ενδιαφέροντα…
- Θα σου πω…Μάθε ακόμα πως θα χορεύεις σύντομα
κό. Τα υπόλοιπα θα στα πω παρακάτω…
- Όπως…
βραζιλιάνικα και θα κοιτάς πίσω από τα παραβάν.
- Οκ. Σ’ ακολουθώ.
ZΟΖΕΦ ΚΟΥΝΤΕΛΚΑ Ο Ζόζεφ Κουντέλκα αντιπαθεί τις συνεντεύξεις. Έχει δώσει ελάχιστες στη ζωή του και ακόμη πιο λίγες ήταν αυτές που πραγματικά του άρεσαν, όπως απερίφραστα μου λέει από τα πρώτα λεπτά που τον συναντώ. Το να δεχτεί να μιλήσει δεν ήταν εύκολο και απλό, κάθε άλλο. Την προηγούμενη της συνάντησης, μου έστειλε ένα κείμενο σαράντα σελίδων που έπρεπε να μελετήσω, με τη ρητή οδηγία να μην κάνω καμία ερώτηση που να έχει σχέση με όσα γράφονταν εκεί! Ο τρόπος που προσεγγίζει τα θέματά του, η πολιτική, η ιστορία, όσα θα ήθελε να ρωτήσει ένας δημοσιογράφος το θρυλικό φωτογράφο που έχει εκθέσει σε όλα τα μεγάλα μουσεία του κόσμου ήταν απαγορευμένα. Με σημειώσεις, dos και don’ts, τον συναντώ το επόμενο πρωί στο Μουσείο Μπενάκη όπου στήνεται η έκθεση (καταλαμβάνει όλο το ισόγειο και μια αίθουσα του πρώτου ορόφου). Μπαίνοντας στον πρώτο όροφο του μουσείου, τον ακούω με τα χαρακτηριστικά αγγλικά του να διαφωνεί για το θέμα του φωτισμού, ενώ ο πάντα ψύχραιμος Γιάννης Δήμου της Apeiron προσπαθεί να βρει λύσεις και να αποφύγει τις εντάσεις. Ο Κουντέλκα περπατά πάνω-κάτω, ο βηματισμός του μεγάλος, τα χέρια σταυρωμένα πίσω από την πλάτη, στο πρόσωπο μια πεισμωμένη έκφραση που φανερώνει ότι δεν υπάρχει άλλος τρόπος να γίνουν τα πράγματα από το δικό του. Με βλέπει που παρακολουθώ, ρωτάει ποια είμαι και έρχεται με αυτό το γοργό βήμα κατά πάνω μου τείνοντας το χέρι «χαίρομαι που σας γνωρίζω, θα χρειαστεί να περιμένετε δέκα λεπτά». Κudelka rules! Ποια είναι η σχέση σας με το χρόνο; Απλά δεν θέλω να ξοδεύω το χρόνο μου. Ξέρω ότι είναι περιορισμένος και θέλω να τον χρησιμοποιώ όσο καλύτερα γίνεται. Είμαι πρόθυμος να κάνω διάφορες ηλιθιότητες, αρκεί να είναι οι δικές μου ηλιθιότητες και όχι των άλλων! Γι’ αυτό δεν δημοσιεύω πολλές φωτογραφίες μου.
Ο θρυλικός φωτογράφος ο οποίος έχει εκθέσει σε όλα τα μεγάλα μουσεία του κόσμου μιλά στην Κατερίνα Ανέστη. | ΠορτρEτο: ΣπYρος ΣτAβερης
Εχω αδημοσίευτο υλικό 20 ετών, αλλά προτιμώ να συνεχίζω να φωτογραφίζω γιατί ελπίζω ότι αργότερα -όταν δεν θα έχω τη σημερινή φυσική κατάσταση- θα μπορώ να κοιτάζω αυτά που έκανα στο παρελθόν. Αυτή είναι η σχέση μου με το χρόνο. Δεν είναι οδυνηρό, μερικές φορές να κοιτάζεις πίσω; Όχι, αντίθετα πιστεύω ότι είναι φανταστικό. Ξεχνάμε τόσα πολλά πράγματα. Και αν έχεις ζήσει τη ζωή σου όπως ήθελες, είναι ωραίο να την ξαναβλέπεις… Για κάποιους το παρελθόν είναι ένα νεκροταφείο της μνήμης…Διαφωνώ. Πάρτε για παράδειγμα το βιβλίο που εξέδωσα πρόσφατα για τη ρωσική εισβολή το 1968 στην Πράγα. Είναι φωτογραφίες που έβγαλα πριν σαράντα χρόνια. Είναι αναμφισβήτητα το παρελθόν. Ναι; Για 40 χρόνια κοιμόντουσαν αυτές οι φωτογραφίες. Τώρα που κρατώ το βιβλίο στα χέρια μου και τις κοιτάζω, δεν το πιστεύω πως τις έκανα εγώ… Για μένα είναι ικανοποίηση να βλέπω τι έκανα στο παρελθόν. Πώς χρησιμοποιείτε το «ρολόι» στη ζωή σας; Eχω ένα συγκεκριμένο ρυθμό στη ζωή μου. Όταν κοιμάμαι σε κάποια πόλη, πέφτω για ύπνο στις 12 και ξυπνώ στις 5.30 το πρωί. Αυτόματα. Όταν ξέρω ότι πρέπει να πάω σε μια συνάντηση, φυσικά συμβουλεύομαι το ρολόι μου. Τώρα πια δεν κοιμάμαι συχνά έξω, αλλά το έκανα συνέχεια στο παρελθόν. Όταν κοιμάσαι έξω πρέπει να βρεις ένα μέρος για να πλα-
γιάσεις πριν το ηλιοβασίλεμα, που ανάλογα με την εποχή είναι συνήθως γύρω στις οκτώ. Να σας πω τι κάνω εγώ: Φρόντιζω να βάζω το ρολόι μου δύο ώρες μπροστά και έτσι δεν είναι οκτώ αλλά δέκα το βράδυ (γελάμε). Ξαπλώνω, κοιτάζω στον ουρανό περιμένοντας τα αστέρια για μια ώρα και μετά γύρω στις 11 ή 12 κοιμάμαι. Όταν ξυπνάω το ρολόι δείχνει 6 το πρωί αλλά στην πραγματικότητα είναι 4. Ο ήλιος δεν έχει ανατείλει, αλλά η μέρα έχει ήδη αρχίσει. Είναι πανέμορφα. Όταν είμαι έξω, ο ρυθμός του ηλίου είναι σημαντικότερος από το ρυθμό του ρολογιού. Υπάρχουν δύο φωτογραφίες σας με κοινό σημείο ένα ρολόι. Η μια την ώρα της ρωσικής εισβολής στην Πράγα και η άλλη από τη συλλογή «Εξορίες». Είναι σύμπτωση; Η αλήθεια είναι ότι είχα ξεχάσει εντελώς τη φωτογραφία του 1968 στην Πράγα, όταν έκανα τη δεύτερη φωτογραφία στην Ισπανία. Το θυμήθηκα πολύ αργότερα, όταν είδα την εκτύπωση. Στην πρώτη περίπτωση είναι το ρολόι ενός περαστικού, στη δεύτερη είναι το δικό μου. Ξυπνάς το πρωί στην ισπανική εξοχή, δεν ξέρεις τι να κάνεις, παίρνεις τη φωτογραφική μηχανή και βγάζεις οτιδήποτε είναι κοντά σου, όπως μια φωτογραφία με το ρολόι να δείχνει την ώρα… Ελπίζω να ήταν η σωστή ώρα, να μην το είχατε ρυθμίσει δύο ώρες μπροστά (γελάμε). Σας λείπει η εποχή που κοιμόσασταν έξω; Πρόσφατα συνειδητοποίησα ότι είναι η πρώτη
χρονιά στη ζωή μου που δεν κοιμήθηκα έξω. Η πρώτη χρονιά… Κανονικά στις 15 Αυγούστου θα έπρεπε να είμαι στην Πολωνία, όπου πάντα κοιμάμαι έξω, όμως αυτό το καλοκαίρι έπρεπε να βρίσκομαι στην Πράγα για την έκθεσή μου για τη Ρωσική Εισβολή του 1968. Ξέρετε, δεν είναι σκλάβος των κανόνων, όμως φέτος ξαφνικά έπρεπε να κάνω έξι εκθέσεις και να ταξιδεύω συνεχώς. Στο μεσοδιάστημα φωτογράφιζα διαρκώς, όμως δεν ήταν η εποχή που μπορείς να κοιμάσαι έξω. Υπάρχει ένα θέμα που νιώθετε ότι δεν έχετε αποτυπώσει ικανοποιητικά; Οχι, έχω κάνει όλα όσα ήθελα. Βέβαια, κατά τη διάρκεια της ζωής ανακαλύπτεις καινούρια πράγματα που θέλεις να κάνεις. Τώρα με έχουν καλέσει στο Ισραήλ για ένα project και αν έχω τις σωστές συνθήκες, θα το κάνω. Όμως δεν υπάρχει τίποτα στο παρελθόν για το οποίο λυπάμαι που δεν έκανα. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα γι’ αυτό το project; Καλούν 15 φωτογράφους για μια μεγάλη περίοδο προκειμένου να φωτογραφίσουν το Ισραήλ, αλλά δεν είναι ένα κυβερνητικό project. Έχω διαλέξει κάποια θέματα, αλλά δεν ξέρω αν θα έχω τις συνθήκες που χρειάζομαι από τις αρμόδιες Αρχές για να το κάνω. Οι συνθήκες αυτές είναι να ενδιαφέρομαι, να έχω ελευθερία για να το κάνω σωστά και τον κατάλληλο εξοπλισμό, όπως η πανοραμική κάμερα. Ο Ισραηλινός νομπελίστας Άμος Οζ έλεγε ότι ο συγγραφέας είναι κυνηγός ιστοριών. Ο φωτογράφος; Όχι, δεν είμαι κυνηγός. Θεωρώ ότι ταξιδεύω στο χρόνο, κοιτάζω τον κόσμο και όταν βρίσκω κάτι που με ενδιαφέρει το φωτογραφίζω. Αυτό όμως δεν είναι κυνήγι, είναι ανακάλυψη. Όπως ποτέ δεν κυνήγησα γυναίκες. Δεν είμαι κυνηγός, είναι ξεκάθαρο αυτό. Δεν κυνηγήσατε τις γυναίκες ούτε στις φωτογραφίες σας. Λείπει ο ερωτισμός, το γυμνό. Κάνω λάθος; Όχι, δεν κάνετε λάθος. Έχω μόνο μια γυμνή φωτογραφία και είναι η μητέρα της κόρης μου. Μου ζήτησε η ίδια να τη φωτογραφίσω όταν ήταν έγκυος και χαίρομαι που το έκανα, γιατί πιστεύω ότι είναι μια πολύ καλή φωτογραφία. Έχουμε δει θάνατο στις φωτογραφίες σας. Είναι ένα θέμα ιδιαίτερης γοητείας, έντασης; Δεν μπορώ να το εξηγήσω… Δεν νομίζω ότι με γοητεύει η εικόνα του θανάτου, αγαπώ τη ζωή. Υπάρχει ένας Μεξικανός συγγραφέας που γράφει για τη φωτογραφία. Όταν βγήκε το Black Triangle, το πανοραμικό βιβλίο μου για την καταστροφή του Τσεχία, έγραψε πως όλα τα θέ-
ματά μου μιλούν για το θάνατο. Οι Τσιγγάνοι για το τέλος του ταξιδιού, η Εισβολή του 1968 για το τέλος του ονείρου του σοσιαλισμού, το Black Triangle για το τέλος της ομορφιάς του φυσικού τοπίου. Κατέληγε όμως ότι ακόμη και αν μιλάω για το θάνατο, για το τέλος, υπάρχουν περισσότερα σε αυτές τις φωτογραφίες. Αν καταλαβαίνεις το θάνατο με αυτό τον τρόπο, καταλαβαίνεις τη ζωή. Ποια η συναισθηματική σας εμπλοκή κατά τη διάρκεια της φωτογράφησης αλλά και αργότερα όταν κοιτάζετε τις εικόνες σας; Όταν φωτογραφίζω, δεν θέλω να βρίσκομαι απ’ έξω, θέλω να βρίσκομαι μέσα στη φωτογραφία. Αλλά αν αργότερα μου ζητήσετε να κοιτάξω τις φωτογραφίες μου και να σας μιλήσω γι’ αυτές, θα σας απαντήσω πως δεν μου αρέσει αυτό. Αντίθετα, όταν τελειώσω θέλω να είμαι εντελώς έξω, δεν θέλω να είμαι συναισθηματικός με τις φωτογραφίες. Θέλω να τις κοιτάζω σαν να μην είναι δικές μου. Μόνο έτσι είμαι ικανός να τις κρίνω. Σε ποιο θέμα ήσασταν περισσότερο φορτισμένος; Το καλύτερο παράδειγμα είναι η ρωσική εισβολή. Πολλοί φωτογράφοι την απαθανάτισαν. Αν εγώ το έκανα καλύτερα από τους ξένους ήταν επειδή ήταν η χώρα μου, ήταν δικό μου πρόβλημα. Υπάρχει μια μυθολογία γύρω από το όνομά σας: Ο νομάς, ο εκκεντρικός, ο φωτογράφος που δεν δέχεται όρους… Νιώθετε ότι σας περιορίζει αυτή η μυθολογία; Ο κόσμος αγαπά τους μύθους. Κοιτάξτε πόσο αγαπητή είναι η ελληνική μυθολογία. Ο κόσμος χρειάζεται συγκεκριμένους μύθους και θρύλους. Δεν με ενδιαφέρει ιδιαίτερα η μυθολογία μου, αν υπάρχει αυτή. Δεν είμαι σκλάβος κανενός θρύλου και μύθου, κάνω ό,τι θέλω. Σας είπα ότι κοιμόμουν συνεχώς έξω όλα αυτά τα χρόνια, φέτος όμως όχι. Δεν είχα ποτέ στη ζωή μου τηλεόραση, αυτοκίνητο, κινητό τηλέφωνο, κομπιούτερ, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αύριο δεν θα έχω κάποιο από αυτά. Ζω τη ζωή μου όπως θέλω, δεν είμαι σκλάβος της εικόνας που έχουν οι άλλοι για μένα. Μα υπάρχουν πάντα επιλογές στη ζωή; Δεν υπάρχουν αδιέξοδα; Ναι, υπάρχει ένα αδιέξοδο, όταν πεθαίνεις (χαμογελά). Ταξιδεύω μέσα στη ζωή και προσπαθώ να τη διευθύνω όπως πρέπει, όμως δεν γίνεται πάντα αυτό που θέλω. Μερικές φορές ακολουθεί άλλο δρόμο. Από τη φωτογραφία όμως έχω μάθει ότι από το negative (αρνητικό) μπορείς να κάνεις κάτι θετικό (positive).
Δεν είμαι κυνηγός. Θεωρώ ότι ταξιδεύω στο χρόνο, κοιτάζω τον κόσμο και όταν βρίσκω κάτι που με ενδιαφέρει το φωτογραφίζω. Αυτό όμως δεν είναι κυνήγι, είναι ανακάλυψη.
Δεν είναι η μόνη αντίθεση που μπορεί κανείς να διακρίνει στη ζωή σας. Έχετε πει πως ζείτε στο minimum αλλά πάντα απαιτείτε το maximum. Δεν μπορώ να πω ότι ζω στο minimum. Ζω με αυτά που χρειάζομαι. Όσα δεν έχω, απλά δεν τα χρειάζομαι. Όσο για το maximum, συζητούσα έντονα το πρωί στον Γίαννη Δήμου και μου φώναζε και αυτός γιατί θέλαμε το μέγιστο ο ένας από τον άλλο. Είμαι εδώ κάθε μέρα από τις 8 το πρωί μέχρι τα μεσάνυχτα γιατί θέλω να είναι η καλύτερη έκθεση, ήρθα εδώ για να πάρω το maximum. Aπό τη στιγμή που εγώ δίνω το maximum το απαιτώ και από τους άλλους. Έχετε ποτέ καταστρέψει φωτογραφίες σας; Ποτέ. Κρατώ τα πάντα. Δεν τις χρησιμοποιώ όλες, αλλά δεν τις καταστρέφω.
Έχετε φωτογραφίες πάνω σας, στο πορτοφόλι σας; Όχι ποτέ. Στο διαμέρισμα της Πράγας δεν υπάρχει ούτε μια φωτογραφία στον τοίχο. Στο Παρίσι έχω αποκόμματα από εφημερίδες και κάρτες από πίνακες ζωγραφικής που αγαπώ. Εκεί έχω φωτογραφίες των παιδιών μου, της οικογένειας. Δεν τις κουβαλώ όμως ποτέ μαζί μου. Ποια ήταν η τελευταία φωτογραφία που τραβήξατε; Ήταν μέσα στο αεροπλάνο που με έφερε στην Ελλάδα.
Aναδρομική έκθεση του Josef Koudelka στο νέο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς, ως τις 23 Νοεμβρίου.
* Συνεργασία Lifo-Υστερόγραφο
Pharos=Ten Το ίδρυμα Φάρος γιορτάζει τα δέκα χρόνια λειτουργίας του. Κι αυτή η γιορτή κρύβει μια σειρά από ενδιαφέροντα γεγονότα. | Του ΓιΩργου ΣαββινΙδη
Όσο μίζερο, στερεότυπο και χιλιοειπωμένο και αν διαβάζεται, ας το επαναλάβουμε: το πολιτιστικό τοπίο στη σύγχρονη Κύπρο εξακολουθεί να είναι άνυδρο και άγονο. Κι αυτό δεν έχει σχέση ούτε με το μέγεθος, ούτε με… τον καιρό. Γι’ αυτό είναι πάντα καλοδεχούμενες και ευεργετικές οι εκάστοτε ενέσεις Πολιτισμού, θεαμάτων και δημιουργίας που γίνονται στην πραγματικότητά μας. Εδώ και δέκα χρόνια το Ίδρυμα Φάρος επιμένει να μας εκπλήσσει ευχάριστα και τακτικά, εκφράζοντας με τον πιο ενεργό τρόπο τη συνεχή αγωνία του για μια συνεπή και ποιοτική πολιτιστική πρόταση. Είναι σύνηθες να τιμώνται οι επέτειοι, ειδικότερα όταν ο αριθμός στρογγυλεύει, σαν μια ευκαιρία να αναγνωριστεί και να τιμηθεί η προσπάθεια, μια ευκαιρία για απολογισμό και αυτοκριτική ή μια νέα αφετηρία για το μέλλον. Στο πλαίσιο αυτό φιλοξενείται η έκθεση «Pharos = Ten» στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας. Συνεργασία: Ίδρυμα Πιερίδη, το οποίο από την πλευρά του τιμά την προσφορά του Iδρύματος στον πολιτισμό και ειδικότερα στη σύγχρονη τέχνη. Η διοργάνωση αποτελεί την πρώτη μεγάλη συνεργασία δύο σημαντικών πολιτιστικών Ιδρυμάτων και φιλοδοξεί να θέσει τις βάσεις για μια πολιτιστική συνεργασία με συνέχεια στο μέλλον. Η έκθεση αυτή, που συμπίπτει και με τις εκδηλώσεις για τον Πολιτιστικό Μήνα Βραζιλίας που διοργανώνει το Ίδρυμα, δεν έχει στόχο παρά να προβάλει σφαιρικά όλα τα πολιτιστικά ενδιαφέροντα του Ιδρύματος, πλαισιωμένη από ένα πλούσιο πρόγραμμα παράλληλων εκδηλώσεων. Περιλαμβάνουν από συναυλίες και ρεσιτάλ, μέχρι διαλέξεις, εργαστήρια χορού και προβολές. Πρόκειται για ένα πολιτιστικό γεγονός που ναι μεν κοιτάζει και αναλογίζεται το παρελθόν και τα μέχρι τώρα επιτεύγματα (δεν είναι τυχαίο ότι χάρη στο Ίδρυμα Φάρος η Κύπρος έγινε σημείο αναφοράς στους καλλιτεχνικούς κύκλους του Σάο Πάολο και του Ρίο ντε Ζανέιρο), αλλά δεν μελαγχολεί ούτε αναπολεί «ωραίες στιγμές που πέρασαν ανεπιστρεπτί», αλλά αντίθετα πατάει γερά στο παρόν και έχει ξεκάθαρη πρόταση για το μέλλον. Αν πρέπει να αναφερθούμε λεπτομερώς στο πρόγραμμα δεν ξέρουμε από πού να αρχίσουμε. Οι εκδηλώσεις εγκαινιάζονται και ολοκληρώνονται μαζί με την κύρια εικαστική έκθεση, από τις 15 Οκτωβρίου μέχρι τις 9 Νοεμβρίου. Συμμετέχουν με έργα τους συνολικά, 35 καλλιτέχνες διεθνούς εμβέλειας, όπως είναι η ρωσική καλλιτεχνική ομάδα AES+F, ο Αμερικανός Brian Alfred, η Σουηδή Astrid Fitzgerald, οι Βραζιλιάνοι Anna Maria Maiolino, Cao Guimaraes και Αntonio Manuel, ο Αρμένιος Achot Achot, αλλά και οι γνωστοί στην Κύπρο Χάρις Επαμεινώνδα, Ελένη Νικοδήμου και Hourig Torossian. Οι εκδηλώσεις για τα δεκάχρονα του Ιδρύματος Φάρος συμπίπτουν χρονικά κι αυτό δεν είναι τυχαίο, με τις εκδηλώσεις που διοργανώνει το Ίδρυμα στο πλαίσιο του καθιερωμένου πλέον Πολιτιστικού Μήνα Βραζιλίας, που φέτος λαμβάνει χώρα ολόκληρο τον Οκτώβριο. Χαρακτηριστικό είναι ότι αρκετές από τις εκδηλώσεις προγραμματίζονται για αμφότερες τις διοργανώσεις, όπως για παράδειγμα η μουσική παράσταση με το κουαρτέτο της τζαζ Botafogo και την τραγουδίστρια Catia Werneck, το ρεσιτάλ κιθάρας Mafua με τον κιθαρίστα Yamandu Costa και το ρεσιτάλ πιάνου του νεαρού Pablo Rossi. - Στον τομέα των διαλέξεων παρουσιάζεται στις 16 Οκτωβρίου
μια ιστορική αναδρομή στη βραζιλιάνικη μουσική από τον μπασίστα των Botafogo Jacques Figueras και επίδειξη. Πέντε μέρες αργότερα δίνεται διάλεξη με θέμα «Ερμηνεύοντας τη μουσική της πρώιμης εποχής: Ιστορική εξέλιξη και αντιπαραθέσεις πάνω σε ζητήματα αυθεντικότητας» από τον ερευνητή Kenneth Owen Smith. Στις 30 του μήνα ο πρωτοπόρος Βρετανός γλύπτης Richard Wentworth, που συμμετέχει με έργο του στην έκθεση, θα αναπτύξει το θέμα «Hereness». Στις 6 Νοεμβρίου ο Κύπριος συνθέτης Εύης Σαμμούτης παρουσιάζει τη διάλεξη - επίδειξη με τίτλο «Developing Variations». Με ενδιαφέρον αναμένουμε στις 4 Νοεμβρίου και την ομιλία - συνέντευξη της συγγραφέως- βιογράφου του συνθέτη Ιάννη Ξενάκη και του ζωγράφου Αρσίλ Γκόρκι, Nouritza Matossian, σε μια συζήτηση με τον ιδρυτή και πρόεδρο του Ιδρύματος Φάρος, Γκάρο Κεχεγιάν. - Το πρόγραμμα των μουσικών εκδηλώσεων περιλαμβάνει μεταξύ άλλων ρεσιτάλ κιθάρας με τον κλασικό κιθαρίστα Βασίλειο Αβραάμ (17/10), ρεσιτάλ φλάουτου και πιάνου με τη συμμετοχή της Αυτού Εξοχότητος του πρέσβη της Βραζιλίας στην Κύπρο και εξαίρετου φλαουτίστα Pedro Motta Pinto Coelho (19/10), ρεσιτάλ βιολοντσέλου με τον Alexander Chaushian ή ρεσιτάλ για βιολί και πιάνο με τους Wolfgang Schroeder και Νικόλα Κωνσταντίνου. Στις 18 Οκτωβρίου, ένας από τους σπουδαιότερους τσελίστες της εποχής μας, ο Rohan de Saram, δίνει συνέντευξη στον Κύπριο συνθέτη σύγχρονης μουσικής Εύη Σαμμούτη. - Μια βδομάδα αργότερα η Αριάννα Οικονόμου παρουσιάζει το «Looking Good», μια έρευνα για τις αυθύπαρκτες ιδιότητες που φέρουν οι χορευτές κατά την κίνησή τους και μια σπουδή που επιθυμεί να αγγίξει την τοξικότητα των σχέσεων που δημιουργεί η κίνηση των χορευτών. Ο τομέας του χορού περιλαμβάνει και χορογραφία της Μάχης Δημητριάδου-Lindahl εμπνευσμένη από την εγκατάσταση του Antonio Manuel Occupations/Discoveries. - Στις 29 Οκτωβρίου παρουσιάζεται το ντοκιμαντέρ «The Eye of the Heart», βασισμένο στη ζωή του καλλιτέχνη της βίντεο-αρτ Bill Viola, που χρησιμοποιεί στην τέχνη του ένα είδος εσωτερικής γλώσσας για να εκφράσει σκέψεις και συλλογικές αναμνήσεις. Στις πιο «εναλλακτικές» παραστάσεις περιλαμβάνονται η διαδραστική ηχητική εγκατάσταση του Γερμανού συνθέτη Rolf Gehlhaar «Sound=Space», μια σύμμειξη αυτοσχεδιαζόμενης μουσικής, φωτισμού και ψηφιακά παραγόμενου video remix (7/11) και η εμφάνιση του ενόργανου, ηλεκτρο-ακουστικού και ψηφιακού σχήματος Meta4 (8/11). Μπορείτε να δείτε το πλήρες πρόγραμμα των εκδηλώσεων στην ιστοσελίδαwww.thepharostrust.org. Pharos=Ten, Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας, 22797400- 22663871, 15 Οκτωβρίου- Νοεμβρίου.
ΣΙΠ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ Π
ΠΑΡΑΒΑΝ
Στο υπόγειο του ανεγειρόμενου Σατυρικού κάτι πάλι «μαγειρεύεται»... Η Μελίτα Κούτα και ο Χάρης Καυκαρίδης ετοιμάζουν την καινούρια πειραματική παραγωγή της ομάδας Paravan Proactions. Ένα παραμύθι που φλερτάρει με το παράλογο, στροβιλίζοντας γύρω από τον περίεργο κόσμο του έκπτωτου βασιλιά Ούμπου. | Της Ελενας ΠΑρπα / ΦΩΤΟ: ΜΕΛΙΤΑ ΚΟΥΤΑ
Ο Ούμπου είναι ο αιμοβόρος, ανισόρροπος ήρωας που άρχισε να σκιαγραφεί στα 15 του μια από τις πιο ατίθασες πένες της γαλλικής λογοτεχνίας, ο Alfred Jarry. Ο συγγραφέας που μετά θάνατον τροφοδότησε με το επαναστατικό και αντικομφορμιστικό του πνεύμα τον ντανταϊσμό και το σουρεαλιστικό κίνημα, εφηύρε αυτόν τον αποκρουστικό και αλαζονικό χαρακτήρα για να μιλήσει για τη δίψα του ανθρώπου για εξουσία και να πει πως αυτή κυοφορεί τη βία και τη διαφθορά. Το θεατρικό, το οποίο ο Jarry ονόμασε «Ubu Roi» (Ούμπου Τύραννος) ανέβηκε πρώτη φορά το 1896 και δεν θα άξιζε να το θυμόμαστε σήμερα εάν δεν κατάφερνε να περάσει στην ιστορία σαν ένα ακραίο και εμπνευσμένα ανατρεπτικό κείμενο το οποίο μέσα από την πρωτοποριακή για τον καιρό του αποδόμηση του λόγου, αποτέλεσε στα χρόνια που ακολούθησαν σημείο αναφοράς για απαιτητικά μυαλά. Κατ’ ακρίβειαν το έργο, τόσο ακραίο για την εποχή του, σκανδάλιζε το κοινό από τις πρώτες κιόλας λέξεις του κειμένου του: «Σκρατά κι απόσκρατα!» έβαλε ο Jarry τον Ούμπου να στριγκλίζει επί σκηνής. Με αυτήν την εισαγωγή, η οποία σήμερα μπορεί να μην μοιάζει και τόσο ακραία, θα σηκώσει αυλαία η δεύτερη παραγωγή της ομάδας Paravan Proactions. Η Μελίτα Κούτα και ο Χάρης Καυκαρίδης αποφάσισαν να ανεβάσουν το συγκεκριμένο έργο όταν πέρσι είδαν τυχαία μια εκδοχή του στο φεστιβάλ σκηνογραφίας στην Πράγα. Θεώρησαν ότι ο αλλοπρόσαλλος κόσμος που έφτιαξε ο Jarry για να πλαισιώσει τον ήρωά του έδινε ενδιαφέρουσα συνέχεια στο «Zoo», το θεατρικό πείραμα που έστησε η Paravan πριν ενάμιση περίπου χρόνο βασισμένο στο βιβλίο «Φάρμα των Ζώων» των George Orwell. Η εν λόγω παράσταση, που ήταν και η πρώτη παραγωγή της ομάδας, θεωρήθηκε μια απ’ τις καλύτερες του ’07. Ευρηματική δραματουργικά και σκηνογραφικά πληρούσε το χαρακτηρισμό πειραματική επί της ουσίας με τον Διομήδη Κουφτερό στο ρόλο του master of ceremony να κερδίζει τις εντυπώσεις. Κάτι ανάλογο θα επιχειρήσει και φέτος η ομάδα – ν’ αποδείξει, δηλαδή, ότι στο κυπριακό θέατρο υπάρχουν φωνές που έχουν την όρεξη και την οξυδέρκεια να μιλούν και να εκφράζονται πειραματικά. Οι συντελεστές θα είναι πάνω-κάτω οι ίδιοι. Τη μουσική επένδυση θα αναλάβει ο Λευτέρης Μοσκοβίας μαζί με την ομάδα TatTnabar, την κινησιολογική επεξεργασία η Χριστιάνα Χαραλάμπους, ενώ ο Κουφτερός εκτός από τον πρωταγωνιστικό ρόλο του βασιλιά Ούμπου, θα έχει τη δημιουργική επιμέλεια της υποκριτικής. Όσο για τους Καυκαρίδη και Κούτα, αυτοί θα σκηνογραφήσουν την παράσταση, η οποία κάνει πρεμιέρα στις 6 Νοεμβρίου στο χώρο που παίχτηκε και το «Zoo», στο υπόγειο τού υπό κατασκευή Πολιτιστικού Κέντρου Βλαδίμηρου Καυκαρίδη. Εκεί έχουν ήδη αρχίσει οι πρόβες από τις οποίες θα γεννηθεί και η τελική σκηνογραφική και δραματουργική προσέγγιση. Τα παιδιά, άλλωστε, έτσι δουλεύουν. Μέσα από τη δημιουργική ατμόσφαιρα των δοκιμών, χωρίς προ-αποφασισμένες λύσεις και μεθόδους. Πάντως όποια τροπή και να πάρουν τα πράγματα, κάτι ενδιαφέρον θα μας αποκαλυφθεί όταν κατέβει το «παραβάν» από Νοέμβριο... «UBU» από την Paravan Proactions. Χώρος – Υπόγειο Νέου Πολιτιστικού Κέντρου Βλαδίμηρος Καυκαρίδης (πάροδος Λεωφ. Λάρνακος). Πρεμιέρα στις 6 Νοεμβρίου. Παραστάσεις κάθε Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο. Ώρα έναρξης: 8.30 μ.μ.
M
MAΡΘΑ ΓΚΡΑΧΑΜ Η ομάδα χορού Μάρθα Γκράχαμ, από τα διασημότερα σχήματα στον κόσμο, έρχεται στην Κύπρο για να παρουσιάσει το έργο Κλυταιμνήστρα, που έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα αριστουργήματα του 20ού αιώνα.
«Η κίνηση δεν λέει ποτέ ψέματα», της έλεγε ο πατέρας της όταν ήταν ακόμα μικρή και ζούσε σε μια πόλη έξω από το Πίτσμπουργκ της Πενσιλβάνιας. Ο πατέρας της υπήρξε και η πρώτη της επιρροή. Ψυχολόγος το επάγγελμα είχε ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη «γλώσσα» του ανθρώπινου σώματος, που το μετέδωσε στη Μάρθα καθορίζοντας, (χωρίς βέβαια να το υποψιαστεί), όχι μόνο το δικό της μέλλον αλλά και του μοντέρνου χορού. «Το κέντρο της σκηνής είναι όπου βρίσκομαι εγώ», είπε πολλά χρόνια αργότερα η ίδια και μόνο κάποιος που δεν είδε τις παραστάσεις της θα μπορούσε να τη χαρακτηρίσει - διαβάζοντας αυτή τη φράση - ως αλαζόνα. Γιατί η πραγματικότητα είναι πως η Aμερικανίδα αυτή καλλιτέχνις υπήρξε (και εξακολουθεί να θεωρείται) ο ακρογωνιαίος λίθος στην ιστορία του μοντέρνου χορού. Η τεχνική που είχε διαμορφώσει αποτέλεσε το πρώτο υπολογίσιμο «αντίπαλο δέος» στο κλασικό μπαλέτο. «Η ζωή της ολόκληρη περιστρεφόταν γύρω από τη δημιουργία», είχε πει χαρακτηριστικά σε μια συνέντευξή της η σημερινή διευθύντρια της ομάδας Μάρθα Γκράχαμ, Τζάνετ Άιλμπερ. «Δεν υπήρχε τίποτα άλλο. Είχε αυτή την άγρια επιθυμία να δημιουργεί, ήταν σχεδόν σαν κατάρα. Η ίδια, μάλιστα χρησιμοποιούσε μια φράση των αδελφών Μπροντέ, για να περιγράψει τον εαυτό της: Επιθυμία ως την καταστροφή». Την εποχή που η Αμερική προσπαθούσε να απαλλαγεί από τις δανεικές κουλτούρες και έβρισκε στη μουσική τη φωνή της με την τζαζ, τον Γκέρσουιν, τον Άαρον Κόπλαντ και τους άλλους και στο θέατρο, στη φωτογραφία και στην αρχιτεκτονική, το ρεύμα ήταν να απαλειφθεί κάθε διακοσμητικό στοιχείο και να υπογραμμιστεί το απλό, η Γκράχαμ ήταν η δύναμη που μετέφερε όλα αυτά στο χορό. Η πρώτη παράσταση χορού που είδε η Μάρθα ήταν γύρω στα 17 της και επρόκειτο για ένα ρεσιτάλ της πρωτοποριακής τότε χορεύτριας Ρουθ Σεντ Ντένις, στο Λος Άντζελες. Λίγα χρόνια αργότερα βρέθηκε να παρακολουθεί μαθήματα στη σχολή των «Ντένισον» (της Ρουθ και του συζύγου της Τεντ Σον) και γρήγορα εξελίχθηκε σε μια από τις πιο γνωστές χορεύτριες του συγκροτήματος. Το 1923 αποφάσισε να αναζητήσει την τύχη της στη Νέα Υόρκη και πέντε χρόνια αργότερα ιδρύει εκεί τη δική της ομάδα, σε ένα μικρό στούντιο, στο Μανχάταν. Προκειμένου μάλιστα να εξοικονομήσει κάποιο επιπλέον εισόδημα έκανε, μεταξύ άλλων, διδασκαλία χορού σε ηθοποιούς όπως ο Γκρέκορι Πεγκ και η Μπέτι Ντέιβις, η οποία είχε πει κάποτε για την Γκράχαμ πως η φλόγα της ήταν αρκετή για να δώσει στο κορμί της τη δύναμη δέκα ανδρών.
Η ζωή της ολόκληρη περιστρεφόταν γύρω από την δημιουργία. Ήταν σχεδόν σαν κατάρα. Η ίδια για να περιγράψει τον εαυτό της, έλεγε τη φράση: Επιθυμία ως την καταστροφή.
Η Γκράχαμ είχε πειραματιστεί πολύ μέχρι να αναπτύξει τη δική της πρωτοποριακή τεχνική, εκείνη που θα την καθιέρωνε στο χώρο και θα την καταχωρούσε στην ιστορία σαν τη χορεύτρια του 20ού αιώνα. Ό,τι υπήρξε ο Πικασό, ο Στραβίνσκι ο Τζόις και ο Φράνκ Λοιντ Ράιντ στους τομείς τους θεωρείται και η Γκράχαμ για το χορό: θρύλος. Η πρωτοποριακή καλλιτεχνική κληρονομιά που άφησε πολύ συχνά συγκρίνεται σε σημασία με ’κείνη της σχολής Στραβίνσκι στη Μόσχα και του θεάτρου Καμπούκι στην Ιαπωνία. Την ίδια στιγμή που οι μέντορές της προσπαθούσαν να ανακαλύψουν νέα στοιχεία τεχνικής από ξένες κουλτούρες, εκείνη επικεντρώθηκε στο ανθρώπινο σώμα και κυρίως στην ανθρώπινη ψυχή. Δημιούργησε έτσι ένα καινούριο λεξικό κινήσεων, οι οποίες στην ουσία εστίαζαν στο συναισθηματικό φορτίο του χορευτή. Η χορογραφία της έφερε στην επιφάνεια τα ανθρώπινα συναισθήματα μέσα από τις κινήσεις του σώματος. Ό,τι την ενδιέφερε ήταν να φωτίσει τα σκοτεινά κίνητρα και τις συγκρούσεις που καθορίζουν τις πράξεις των ανθρώπων. Ήθελε να μεταδώσει τον ψυχολογικό χαρακτήρα των θεμάτων που απασχολούσαν την ίδια και προκειμένου να το πετύχει έπρεπε να εισάγει μια τεχνική ικανή να κάνει ορατό το «εσωτερικό τοπίο». Οι κινήσεις που εισήγαγε ήταν λοιπόν καινούριες, πρωτότυπες και άσχετες με ό,τι είχε ως τότε προηγηθεί. Σε αντίθεση με τις «μαλακές» λυρικές κινήσεις της Ισιδώρα Ντάνκαν και της Ρουθ Σεντ Ντένις, οι δικές της ήταν δυνατές, κοφτές και βίαιες. Πολλά χρόνια αργότερα απέκτησαν και κάποια τρυφερότητα. Το πρώτο της αριστούργημα, το παρουσίασε το 1931 με τον τίτλο «Πρωτόγονα Μυστήρια» και ήταν αυτό, με το οποίο κέρδισε την προσοχή του κοινού και των κριτικών σε ολόκληρο τον κόσμο. Έχοντας υπογράψει έργα με ηρωίδες τη Μήδεια, την Ιοκάστη, την Άλκηστη, τη Φαίδρα και την Αριάδνη η Γκράχαμ επέστρεψε στη μυθολογία με το αριστούργημά της, την Κλυταιμνήστρα, το 1958. Η σημερινή διευθύντρια της Ομάδας λέει σε μια συνέντευξή της, πως «ένας λόγος που η Μάρθα διάλεγε τους ελληνικούς μύθους για να κτίσει τις μεταφορές της, ήταν γιατί το κοινό έφθανε γνωρίζοντας ήδη κάποια πράγματα για τους χαρακτήρες και την ιστορία, οπότε εκείνη μπορούσε ελεύθερα να τους παραλλάξει και να τους παρουσιάσει όπως ήθελε». «Εκείνο που είναι ιδιοφυές στη Μάρθα» υπογραμμίζει η Άιλμπερ, «είναι ότι πίσω από όλα όσα έκανε βρίσκονται πάντα τα βασικότερα ανθρώπινα ζητήματα σε πρωταρχική μορφή, δηλαδή προτού φθάσουν να γίνουν «φυλετικό ζήτημα», «θρησκεία», «εθνότητα» κτλ…Το έργο της αφορά όλα όσα είναι κοινά ανάμεσα στους ανθρώπους. Δεν έκρινε τις συνήθειες ή την τέχνη ενός λαού, αλλά έπαιρνε στοιχεία και μέσα από την τέχνη της, τους έδινε μια άλλη, παγκόσμια διάσταση». Η Γκράχαμ χορογράφησε 181 έργα στην καριέρα της. Εγκατέλειψε τη σκηνή το 1970 σε ηλικία 74 χρόνων.
Συνέχισε ωστόσο και να διδάσκει και να χορογραφεί. Ήταν γνωστή για την αδάμαστη θέλησή της και την ανεξάντλητη αντοχή της. Οι φήμες μάλιστα την ήθελαν σκληρή…Η Τζάνετ Άιλμπερ είπε πως «μπορούσε να μεταμορφωθεί, αν ήθελε, σε πραγματική ερινύα. Αυτό γινόταν γιατί ήθελε κάτι και ήξερε ότι εκείνη τη στιγμή μόνο έτσι θα μπορούσε να το πάρει από το συγκεκριμένο χορευτή. Με άλλους ανθρώπους ήταν διαφορετική. Λάτρευε τους άνδρες και φλέρταρε ασύστολα, ήταν σύνθετος χαρακτήρας, με οξύ χιούμορ και μιλούσε χαμηλόφωνα και αργά. Μπορούσε πάντως να είναι ζεστή και πολύ γοητευτική». Πέθανε το 1991 σε ηλικία 96 χρόνων αφήνοντας πίσω της μια 75χρονη καριέρα αλλά κυρίως την ιστορία ενός…μύθου.
Η Ομάδα της Μάρθα Γκράχαμ θα ανεβάσει στην Κύπρο την Κλυταιμνήστρα. Οι παραστάσεις θα πραγματοποιηθούν στις 27 και 28 Οκτωμβρίου, στο Δημοτικό Θέατρο Στροβόλου στα πλαίσια του φεστιβάλ Κύπρια.
Το έργο της αφορά όλα όσα είναι κοινά ανάμεσα στους ανθρώπους. Δεν έκρινε τις συνήθειες ή την τέχνη ενός λαού, αλλά έπαιρνε στοιχεία και μέσα από την τέχνη της, τους έδινε μια άλλη, παγκόσμια διάσταση.
ΒρομιA Ο Χαράλαμπος Αριστοτέλους αποφασίζει να ρωτήσει τον σκηνοθέτη Αιμίλιο Χαραλαμπίδη τι είναι τελικά εκείνο που μας…λερώνει. | ΦΩΤΟ: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΗΝΑ
Λιτό σκηνικό, απλή σκευή: Ένα ψηλοτάβανο πλινθόκτιστο δωμάτιο με δύο καμάρες που η διαφάνεια του γυαλιού που τις έντυνε, ένωνε το εσωτερικό με το αίθριο. Δύο πολυκαιρισμένες πολυθρόνες στις δύο αντικριστές γωνιές, ένα μισοφαγωμένο κρεμμύδι, λίγα τριαντάφυλλα, μια κανάτα νερό, μια πλάκα σαπούνι. Λιγοστοί φίλοι και συνεργάτες. Ένας ηθοποιός και ένας απελπισμένος μονόλογος. Πώς φτιάχνεις θέατρο; Λένε πως ένα σανίδι αρκεί. Ο Αιμίλιος Χαραλαμπίδης, ο σκηνοθέτης της παράστασης μου εξηγεί: «Μπορείς πια να καταργήσεις τις παραδόσεις, αλλά όχι για χάρη της κατάργησης. Το έργο, μας ζητούσε από μόνο του ένα μη θεατρικό χώρο και μιαν όσο το δυνατόν πιο απλή προσέγγιση». Βρισκόμουν στο Χάνι Καϊμακλίου στις πρόβες της παράστασης «Βρομιά». Το έργο πραγματεύεται την ιστορία του Σαντ, ενός παράνομου μετανάστη που βιοπορίζεται πουλώντας τριαντάφυλλα. Είναι βασισμένο στο εξαίρετο ομώνυμο θεατρικό κείμενο του Αυστριακού συγγραφέα Robert Schneider, «Βρομιά». Τι είναι λοιπόν αυτό που μας λερώνει; «Η μη εμπλοκή, η αδιαφορία, η αποδοχή των δεδομένων που οδηγούν στην εδραίωσή τους», απάντησε ο Αιμίλιος, ξεκινώντας έτσι την κουβέντα μας. Ο ίδιος είχε την ευθύνη και του μεταφραστικού εγχειρήματος. Μετάφραση και σκηνοθεσία, μια διπλή πρόκληση, πώς την αντιμετώπισε; «Η κάθε μια τη στιγμή που πραγματοποιείται έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες. Η μετάφραση είναι μια λειτουργία που απαιτεί συγκέντρωση, φαντασία και απομόνωση, ενώ το βήμα της σκηνοθεσίας δοκιμάζει τη μετάφραση, την εξετάζει και εν τέλει την εκθέτει. Στη σκηνοθεσία πρέπει να συνεργαστείς με άλλα άτομα που θα χρησιμοποιήσουν το λόγο της μετάφρασης, ένα καινούριο κείμενο, που θα του δώσουν ζωή, να το ξυπνήσουν. Και τα δύο είναι εξίσου προκλητικά και ουσιαστικά, μέρη αναπόσπαστα σε μια παράσταση». Η κουβέντα μας διακόπηκε. Η πρόβα ξεκινούσε. Καμιά δεκαριά άτομα, ανάμεσά τους κι εγώ αποτελούσαμε το κοινό. Καθίσαμε ευλαβικά στις ξύλινες καρέκλες που σχημάτιζαν ένα διάδρομο επιτρέποντας στον ηθοποιό να ελίσσεται ανάμεσά μας. Τον τραγικό - σαν κραυγή - μονόλογο του Σαντ συνόδευε το επίμονο κλικ της φωτογραφικής κάμερας του Παναγιώτη που φωτογράφιζε για τις ανάγκες του ΥΓ. Ο ηθοποιός Λευτέρης Σαλωμίδης είναι ο Σαντ ή και το αντίστροφο. Δυσκολεύτηκα να ξεχωρίσω. Σε μια στιγμή της πρόβας ο Σαντ μονολογεί: «Ούτε με τα δάχτυλά μου δεν άγγιξα ποτέ μια βιτρίνα. Τις
οσφραίνομαι μόνο. Σας τ’ ορκίζομαι. Δεν το έκανα ποτέ. Με τα δάχτυλα, εννοώ. Ξέρω ποιος είμαι. Βγαίνει μέσα από την ψυχή. Η ακαθαρσία. Και αυτή είναι η αλήθεια. Μμμ. Χλωρίνη. Χλωρίνη και Γενάρης. Μμμ!». Η εικόνα της βιτρίνας και η συμβολική μυρωδιά της χλωρίνης με διαπερνούν. Αναρωτιέμαι πόσο αποστειρωμένες είναι οι δικές μας ζωές. «Σίγουρα οι ζωές μας είναι κλειστές και με μεγάλη δυσκολία δεχόμαστε το νέο, πόσο μάλλον όταν αυτό είναι εντελώς αντίθετο με αυτά που είμαστε συνηθισμένοι. Είναι φοβερό να μην μπορούμε, έστω να δούμε με καλοσύνη και χωρίς καχυποψία τον οποιοδήποτε δίπλα μας», μου απαντά αργότερα ο Αιμίλιος. Έχει περάσει σχεδόν μια ώρα όταν ο Λευτέρης σαν παιδί που πρόκειται να τον μαλώσουν και ταυτόχρονα με ένα αίσθημα ανακούφισης αναφωνεί: «Δεν έχω άλλο» -εννοώντας προφανώς πως έχει εξαντλήσει το κείμενο και τις αντοχές του για εκείνο το βράδυ - και σωριάζεται στην πολυθρόνα. Τι στιγμή! Το λιγοστό ακροατήριο χειροκροτεί την προσπάθεια. Γυρίζω στον Αιμίλιο. Μίλησέ μου για το κείμενο του ζητώ: «Πρόκειται για ένα εξαιρετικό κείμενο που συνθέτει και περιπλέκει με αξιοθαύμαστο τρόπο απλά σύμβολα, κλισέ, αντιθέσεις και επαναλήψεις σε συνδυασμούς απίθανους, που μόνο η γρηγοράδα της σκέψης μπορεί να δημιουργήσει. Η πρόκληση είναι να παρουσιαστεί αυτή η αλληλουχία σκέψεων θεατρικά, χωρίς να αφήνει κενά και να δημιουργεί ερωτηματικά. Δεν έχουμε να κάνουμε με ένα πειραματικό κείμενο. Είναι απίστευτα δομημένο μέσα στον παραλογισμό του. Το πιο δύσκολο είναι να αποδοθεί άξια η ουσία της ιδέας του συγγραφέα». Ακούγονται γέλια και φωνές. Ένας ανθρώπινος κύκλος περιβάλλει τον Λευτέρη. Μιλούν για την πρόβα, τον συγχαίρουν. Ένας ηθοποιός πρέπει να τροφοδοτείται διαρκώς σκεφτόμουν και ξαναγυρίζω στην κουβέντα με τον Αιμίλιο. «Μπορεί η παράσταση και γενικότερα το θέατρο να ανοίξει ένα γόνιμο διάλογο πάνω σε θέματα όπως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία;», ρωτάω. Η απάντηση φτάνει αβίαστα: «Το θέατρο είναι διάλογος, είναι μια πράξη κοινωνικοπολιτική, άρα ένα από τα βασικά του χαρακτηριστικά είναι να δείχνει, να ονομάζει, να προκαλεί τη συζήτηση και τα πνεύματα. Είναι χρέος του θεάτρου να υπηρετεί το κοινωνικό σύνολο και την τέχνη βεβαίως, αφού ας μην ξεχνούμε ότι το θέατρο είναι η συνάντηση όλων των καλών τεχνών. Στην Κύπρο δεν έχουμε τη συνήθεια να αφηνόμαστε να μας επηρεάζει η τέχνη. Το κάθε είδος της. Ας της δώσουμε σιγά – σιγά την προσοχή που της αρμόζει». Αντιδρώ στην απάντηση αντιτείνοντας: «Σήμερα η πολιτική ορθότητα διορθώνει τις λέξεις -δηλαδή ο μετανάστης μετατρέπεται σε αιτητή πολιτικού ασύλου - μπορεί όμως να διορθώσει τις αδικίες και τις ανισότητες; Το θέατρο πώς αποφεύγει τις παγίδες που στήνει η πρώτη;». Ο Αιμίλιος χαμογελά και απαντά νηφάλια: «Το
θέατρο έχει την ευχέρεια να αγνοεί την π.ο. και να λέει τα πράγματα με το όνομά τους. Και εδώ βρίσκεται και η γοητεία του. Το θέατρο δεν θεραπεύει, μπορεί όμως να προλάβει, να διαγνώσει, να κραυγάσει». «… να διαγνώσει…». Η φράση επαναλήφθηκε μέσα μου. Είναι αλήθεια πως η Κύπρος δεν αισθάνεται άνετα με τον εαυτό της στις σχέσεις της με τους αλλοδαπούς. Η στάση μας απέναντί τους είναι ενίοτε επαμφοτερίζουσα. «Έχει λόγο σε αυτό η παράσταση;», ήταν η τελευταία μου ερώτηση προς τον Αιμίλιο. Το μαγνητόφωνο κατέγραψε την απάντησή του: «Δεν ευελπιστούμε να αλλάξουμε τον κόσμο με αυτή την παράσταση. Το πιο σπουδαίο είναι να βάλουμε το θεατή στη διαδικασία του στοχασμού. Ίσως η πράξη της αμφισβήτησης των δεδομένων να είναι η αρχή. Δεν κάνουμε κοινωνική επανάσταση. Είναι απλώς μια ευκαιρία για τη σκέψη να κινηθεί και να ανασυνταχθεί». Αποχαιρέτισα τους συντελεστές. Φεύγοντας ρώτησα τον Παναγιώτη αν ο φακός του απαθανάτισε τη στιγμή που ο Σαντ δαγκώνει ένα κρεμμύδι και απευθυνόμενος στο κοινό λέει: «Ο αλλοδαπός κατεβάζει κρεμμύδια και σκόρδα. Και επειδή δεν πλένει τα δόντια του, βρομάει από το στόμα. Δεν το αμφισβήτησα ποτέ αυτό. Έτσι δεν είναι; Παρόλο που δεν μπορεί κανένας να με κατηγορήσει ότι βρομάω από το στόμα. Αφού σπανιότατα συνδιαλέγεται κανείς εδώ. Είναι περισσότερο ψυχική. Η βρομιά. Η ιστορία με το κρεμμύδι είναι μόνο μια εικόνα. Μια μεταφορά». Στο αυτοκίνητο σκεφτόμουν το κρεμμύδι. Ξεφλουδίζοντάς το ανακαλύπτεις πως δεν έχει πυρήνα παρά μόνο άπειρες στρώσεις.
«Οι ζωές μας είναι κλειστές και με μεγάλη δυσκολία δεχόμαστε το νέο. Είναι φοβερό να μην μπορούμε, έστω να δούμε με καλοσύνη και χωρίς καχυποψία τον οποιοδήποτε δίπλα μας»
ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ ΣΤΗΝ Α Συγκυριακά, τέσσερις Κύπριοι καλλιτέχνες βρίσκονται αυτό το μήνα στο εικαστικό προσκήνιο της Αθήνας. Ο Σάββας Χριστοδουλίδης με την ατομική του έκθεση στη γκαλερί ΑΔ, η Μαρία Λοϊζίδου με την παρουσίαση μιας ενδιαφέρουσας εγκατάστασης στον αίθριο χώρο του Μουσείου Μπενάκη και ο Χαράλαμπος και η Βάσω Σεργίου με το project τους «Unauthorized Histories» στο Σπίτι της Κύπρου. | Της Eλενας ΠAρπα
ΣAββας ΧριστοδουλIδης, Το βAρος της προσευχHς, 2008
ΑΘΗΝΑ Συχνά αναρωτιέμαι για τους λόγους που οι εικαστικοί δεσμοί των Κυπρίων καλλιτεχνών με την Αθήνα δεν είναι και τόσο στενοί. Εάν πάρουμε σαν δεδομένο την πολιτιστική μας συγγένεια, τι είναι αυτό που δυσκολεύει τόσο τη σταδιοδρομία των εικαστικών μας σε μια πόλη που βρίσκεται μιάμιση ώρα μακριά με το αεροπλάνο; Στα σίγουρα το αθηναϊκό εικαστικό σύμπαν είναι δύσκολο, απαιτητικό, κλειστό και ταλανίζεται από παρόμοιες αντιζηλίες και μικρότητες με το δικό μας. Εντούτοις, έχω την εντύπωση ότι ένας εικαστικός που έχει την ανάγκη των ερεθισμάτων και της επικοινωνίας με μια άλλη αγορά και ένα άλλο κοινό θα μπορούσε να επιδιώξει αν όχι μια σταθερή καριέρα, τότε ένα διάλογο με την αθηναϊκή πραγματικότητα. Πάντως, ένας από τους καλλιτέχνες που επιμένει να επιστρέφει με δουλειά του στην Αθήνα είναι ο Σάββας Χριστοδουλίδης – κατ’ ακρίβεια ο καλλιτέχνης, αν και ζει κι εργάζεται στη Λευκωσία, έχει πολλά χρόνια να παρουσιάσει ατομική του δουλεία σε κυπριακό έδαφος. Στην έκθεσή του που άνοιξε εδώ και λίγες βδομάδες στην γκαλερί ΑΔ δείχνει την καινούρια του δουλειά, η οποία αποτελεί συνέχεια των σκέψεων και των προβληματισμών του που είδαμε σε προηγούμενα έργα του. Κατά τη συνήθη τακτική του, δημιουργεί γλυπτά με ανακτημένα αντικείμενα (objects récuperés). Συγκεκριμένα, ο Χριστοδουλίδης περιορίζοντας τη χρωματική του γκάμα στο λευκό, φέρνει μαζί και συνθέτει ετερόκλητα μεταξύ τους αντικείμενα φτιαγμένα τα περισσότερα από ένα πολύτιμο υλικό, την πορσελάνη, για να δημιουργήσει αυτά τα υπέρκομψα γλυπτά με το δυνατό θεωρητικό υπόβαθρο. Ο καλλιτέχνης δεν αρκείται να περιορίσει τα πράγματα σε ένα φορμαλιστικό επίπεδο, αλλά μας αιφνιδιάζει εισάγοντάς μας στην ποίηση των απροσδόκητων σχέσεων και διά μέσου αυτής μας δείχνει το δρόμο για τον κόσμο μιας Vanitas γλυπτικής. Ένα εξίσου ενδιαφέρον χαρακτηριστικό αυτής της δουλειάς, είναι η επιδίωξη του Χριστοδουλίδη να κάνει τα assemblages του να μοιάζουν εύκολα και απλά στη φόρμα. Αν και αναμφισβήτητα πολυσύνθετα στη σύλληψή τους, ο καλλιτέχνης επιμένει τα γλυπτά του να δίνουν την εντύπωση ότι φτιάχνονται χωρίς κόπο, χωρίς προσπάθεια, με ένα απλό «μαγικό» άγγιγμα διότι όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο ίδιος, ο Αιτούμενος Παράδεισος έχει αξία μόνο αν προκύπτει αβασάνιστα, χωρίς τη θεϊκή απειλή περί«ιδρώτος του προσώπου». Μια εικαστικός που έχει επίσης διατηρήσει στενούς δεσμούς με την αθηναϊκή σκηνή είναι η Μαρία Λοϊζίδου. Το καλοκαίρι είχα την τύχη να περάσω δυο φορές από το στούντιό της. Η πρώτη πρέπει να ήταν κάποια στιγμή στα τέλη Μαΐου. Είχε μόλις αρχίσει να επεξεργάζεται την πρότασή της για το Μουσείο Μπενάκη. Η κεντρική ιδέα είχε βρεθεί (είναι από την ολοκλήρωση της εγκατάστασής της στη Φάτιμα που απασχολεί την καλλιτέχνιδα η έννοια της επαναληπτικής εικαστικής χειρονομίας, όπως αυτή εμφανίζεται σε ένα σχέδιο ή σε ένα κέντημα) κι απέμενε η επίπονη διαδικασία της επεξεργασίας, των πειραματισμών και του φιλτραρίσματος. Όταν έτυχε να επισκεφθώ ξανά το εργαστήρι της στα τέλη Ιουλίου, η ιδέα είχε πάρει σάρκα και οστά. Τα σχέδια τυπώθηκαν με μια ειδική μέθοδο και μια εταιρία στην Ελλάδα ανέλαβε να στήσει αυτή την κατασκευή-θερμοκήπιο που θα τα φιλοξενούσε στο αίθριο του Μπενάκη σαν υπερμεγέθης θερμοκοιτίδα, προστατεύοντας (συμβολικά, αλλά και πρακτικά) την «καλλιέρ-
γεια» των σχεδίων. Πέραν όμως από την εμπειρία του αποτελέσματος μέσα στο εργαστήρι μιας ιδιαίτερα μεθοδικής εικαστικού, αυτό που με συγκίνησε ήταν η εμπειρία, μοναδική τελικά, του να παρακολουθήσεις το ταξίδι μιας ιδέας από το πεδίο της σκέψης σε αυτό της υλοποίησης. Όπως και να έχει, η ολοκληρωμένη πρόταση της Μαρίας Λοϊζίδου θα παρουσιάζεται από τις 24 Οκτωβρίου μέχρι τις 23 Νοεμβρίου στο Μπενάκη της οδού Πειραιώς κι έχει να κάνει με την έννοια της ταξινόμησης και της διαφύλαξης ενός «εν εξελίξει αντικειμένου», εν προκειμένω της εικαστικής χειρονομίας. Συγκεκριμένα, στα δυο θερμοκήπια που θα στηθούν ειδικά στο αίθριο του μουσείου, η εικαστικός θα τοποθετήσει σχέδιά της, τα οποία θα σχηματίζουν αρθρωτές φιγούρες, ένα είδος μετα-ανθρώπινων «μηχανικών νευρόσπαστων» όπως σημειώνει, τα οποία αυξάνουν τον αινιγματικό χαρακτήρα του έργου σχετιζόμενα με το φυτικό σύμπαν των θερμοκηπίων. Αντλώντας από την ιδέα της ταξινόμησης και της αρχειοθέτησης στη φυσική ιστορία, τα εκθέματα τοποθετούνται στα θερμοκήπια με έναν τρόπο που παραπέμπει σε εκείνο που ο Sigmund Freud αποκάλεσε «διαταραχή της μνήμης»: Κάθε στοιχείο κατακερματίζει την «παράσταση», αρθρώνοντάς τη με διαφορετικούς τρόπους.
ΣAββας Χριστοδουλiδης, Casser la Transparence, 2008
ΣAββας ΧριστοδουλIδης, DOGS SMELLING TULIPS, 2008
ΕΡΓΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΚΑΙ ΒΑΣΩΣ ΣΕΡΓΙΟΥ
DANIEL BURREN
GONZALES BOLTANSKI
COSIMA GURSKY
Με την ταξινόμηση και την αρχειοθέτηση μιας άλλης ιστορίας, αυτήν της τέχνης, έχει να κάνει η καινούρια δουλειά του Χαράλαμπου και της Βάσως Σεργίου που εγκαινιάζεται στις 9 Οκτωβρίου στο Σπίτι της Κύπρου με τίτλο «Unauthorized Histories». Οι δυο καλλιτέχνες αναπτύσσουν ένα σκεπτικό, το οποίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εικαστική πρόκληση, όχι μόνο για τους ίδιους (καθότι το εγχείρημα είναι φιλόδοξο), αλλά και για το θεατή. Με αφετηρία την υπόθεση ότι η εκδοχή της ιστορίας που έχουμε μάθει να αποδεχόμαστε ως κανόνα σε συνδυασμό με την ανάδειξη της πνευματικής ιδιοκτησίας ως αναπόσπαστου στοιχείου ενός έργου τέχνης επηρεάζουν την αντίληψή μας για την καλλιτεχνική διαδικασία αλλά και για την αξία της τέχνης, οι δυο δημιουργοί οικειοποιούνται την ταυτότητα και το εικαστικό ύφος μεγάλων καλλιτεχνών με την πρόθεση να φτιάξουν έργα τους. Με άλλα λόγια, οι δυο καλλιτέχνες σε αυτή την έκθεση δεν δημιουργούν έργα ως Χαράλαμπος και Βάσω Σεργίου, αλλά ως Beuys, ως Bourgeois, ως Marcel Duschamp… Όπως αναφέρει ο Andrea Gilbert στο σημείωμά του για τη δουλειά των Σεργίου, η ιδιοποίηση υπό την αυστηρότερη έννοια του όρου της χρήσης δανεικών στοιχείων για τη δημιουργία καινούριου έργου εμφανίζεται σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας των εικαστικών τεχνών. Τα τελευταία χρόνια, εντούτοις, πολλοί καλλιτέχνες μετέτρεψαν αυτό το εγχείρημα σε επίσημα αναγνωρισμένη μορφή τέχνης, αντλώντας στοιχεία από την ιστορία της τέχνης όχι υπό την παραδοσιακή έννοια της απλής επιρροής ή μελέτης, αλλά καταλαμβάνοντας εικόνες, φόρμες και τεχνοτροπίες της. Κατ’ ακρίβεια, η συγκεκριμένη τακτική ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής τη δεκαετία του ’80, όταν καλλιτέχνες όπως η Sherry Levine ιδιοποιούνταν έργα γνωστών καλλιτεχνών, φωτογραφίζοντάς τα. Το εγχείρημα ωστόσο του Χαράλαμπου και της Βάσως Σεργίου, όπως αναφέρει ο Gilbert, συγχωνεύει την ιστορία της τέχνης και την τακτική της ιδιοποίησης, αλλά σε μια αντίστροφη τακτική. Οι καλλιτέχνες δεν παίρνουν στοιχεία από ένα ήδη υπάρχον (παλιό ή πρόσφατο) έργο τέχνης, για να δημιουργήσουν ένα δικό τους έργο, αλλά ιδιοποιούνται την προσωπική ιστορία και τη δημιουργική παρόρμηση του καλλιτέχνη, για να δημιουργήσουν ένα έργο που θα μπορούσε κάλλιστα να είχε γίνει από αυτόν/ή. Οι καλλιτέχνες, δηλαδή, δεν ενδιαφέρονται να οικειοποιηθούν ένα υφιστάμενο έργο, αλλά επιδιώκουν κάτι πολύ πιο φιλόδοξο: Να «μπουν στο μυαλό» 22 κορυφαίων καλλιτεχνών και να φτιάξουν κάτι που θα μπορούσε να είχε γίνει από αυτούς, επιχειρώντας με αυτό τον τρόπο να επισκεφθούν ξανά την ιστορία της τέχνης αυτού και του περασμένου αιώνα. Έτσι στην έκθεση, η οποία θα παρουσιαστεί κάποια στιγμή και στη Λευκωσία, θα δούμε έργα που θα μπορούσαν σύμφωνα με τους καλλιτέχνες να είχαν δημιουργηθεί από καλλιτέχνες τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους, όπως η Louise Bourgeois και ο Thomas Ruff …
- Σάββας Χριστοδουλίδης, Γκαλερί ΑΔ (Παλλάδος 3, τηλ. 0030 210 322 87 85). Μέχρι τις 8 Νοεμβρίου. - Μαρία Λοϊζίδου, Living Small, Μουσείο Μπενάκη (κτήριο οδού Πειραιώς). Από τις 24 Οκτωβρίου μέχρι τις 23 Νοεμβρίου. - Χαράλαμπος και Βάσω Σεργίου, Unauthorized Histories, Σπίτι της Κύπρου (Ηρακλείτου 10, Κολωνάκι). Από τις 9 μέχρι τις 29 Οκτωβρίου.
Προσχeδιο της εγκατaστασης που θα παρουσιaσει η Μαρiα Λοϊζiδου στο Μουσεiο Μπενaκη.
ΚΙΕ ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΣ
το εσωτερικο του πατρικου σπιτιου του πολ γεωργιου
Η Μαρίνα Σχίζα, συγγραφέας του «Η Αμμόχωστος της εικαστικής δημιουργίας», περιγράφει σε ένα ιδιόχειρο σημείωμά της, όλα όσα κρύβονται πίσω από τις σελίδες του βιβλίου της.
Χειμώνας του 2004. H πρόταση του Συλλόγου Αποφοίτων των Ελληνικών Γυμνασίων Αμμοχώστου ήταν ξεκάθαρη: Να γίνει ένα βιβλίο για την Αμμόχωστο, διαφορετικό από τα όσα είχαν γραφτεί μέχρι τότε. Ένα βιβλίο που να αναφέρεται στο εικαστικό πρόσωπο της κατεχόμενης πόλης μέχρι το 1974, με επίκεντρο πάντα το Ελληνικό Γυμνάσιο. Δέχτηκα χωρίς να το πολυσκεφτώ. Ήταν μια πρόκληση, ίσως η πιο τολμηρή που αναλάμβανα μέχρι τότε. Αυτό που έφερνε στη μνήμη μου η λέξη «Αμμόχωστος» ήταν ένα και μοναδικό χρώμα. Το τιρκουάζ της θάλασσας και το χρυσό της άμμου, χρώμα με το οποίο η μνήμη είχε σκιαγραφήσει την πόλη στις λίγες επισκέψεις που έκανα όταν ήμουν μικρή. Το πρόβλημα λοιπόν είχε δύο όψεις: Όχι τόσο σημαντικό, αλλά ουσιαστικό για μια τέτοια έρευνα ήταν το γεγονός ότι μικρή δεν είχα γνωρίσει την Αμμόχωστο. Θα έπρεπε λοιπόν να βρω τρόπους να ψηλαφίσω το πρόσωπο της πόλης, το πραγματικό πρόσωπό της όπως σε αυτό αποτυπώθηκε η μνήμη των ανθρώπων που την έζησαν και της οποίας η ιστορική συνέχεια κόπηκε το 1974. Το δεύτερο σοβαρότερο πρόβλημα για μια τέτοια έρευνα είχε να κάνει με την υπάρχουσα πολιτική κατάσταση. Στην Αμμόχωστο, ο χρόνος είχε σταματήσει το 1974. Η τουρκική εισβολή σκόρπισε τους ανθρώπους της σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης. Από την άλλη, σημαντικά Iδρύματα όπως η Δημοτική Πινακοθήκη, το Ελληνικό Γυμνάσιο, το Λύκειο
Κυκλος καταγγελιας, κυπροσ 1974, εργο του γ. σκοτεινου
Ελληνίδων, τα εργαστήρια των καλλιτεχνών είχαν λεηλατηθεί. Όποια αρχεία ή έργα υπήρχαν είτε κλάπηκαν, είτε καταστράφηκαν, είτε πουλήθηκαν παράνομα. Αυτή η σκληρή πραγματικότητα είχε γίνει ξεκάθαρη όταν την άνοιξη του 2002 άνοιξαν τα οδοφράγματα και έκανα μια σειρά από εξορμήσεις για να καταγράψω την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς στις πολιτιστικές στήλες της εφημερίδας «Ο Φιλελεύθερος». Η πρόκληση λοιπόν για να γραφτεί ένα βιβλίο με τίτλο «Η Αμμόχωστος της Eικαστικής Δημιουργίας» γινόταν ολοένα και μεγαλύτερη. Έπρεπε να βρεθεί η άκρη της κλωστής. Άρπαξα το νήμα και άρχισα να περπατώ το λαβύρινθο χωρίς να ξέρω πού θα με βγάλει. Η αρχή του νήματος, αναπόφευκτα, ήταν η εικόνα της πόλης από την αρχαιότητα με την ίδρυση της μέχρι τον 20ό αιώνα, όταν άρχισε η έντονη πνευματική ανάπτυξη με την έκδοση εφημερίδων και περιοδικών, τη δημιουργία καλλιτεχνικών και πνευματικών ομίλων, τη δημιουργία του Λυκείου Ελληνίδων, το οποίο αποτέλεσε τον πυρήνα της καλλιτεχνικής κίνησης. Αποκορύφωμα της μεγάλης ανάπτυξης, η ίδρυση του πλήρους εξατάξιου Ελληνικού Γυμνασίου στις 6 Μαρτίου του 1924. Έτσι, το βιβλίο καταγράφει τους καθηγητές που πέρασαν από το λαμπρό αυτό Ίδρυμα αλλά και τους απόφοιτους που ακολούθησαν το δρόμο της τέχνης. Την ίδια στιγμή, η έρευνα δεν παραλείπει να δώσει μια εικόνα της περιρρέουσας καλλιτεχνικής ατμόσφαιρας και των καλλιτεχνών που ζούσαν στην Αμμόχωστο εκείνη την εποχή, όπως ο Γεώργιος Πολ. Γεωργίου. Το ζητούμενο εδώ δεν ήταν να παρουσιαστεί ο μεγάλος αυτός καλλιτέχνης και το έργο του, αφού υπάρχει ήδη μεγάλη βιβλιογραφία, αλλά να δοθεί η εικόνα του Γεωργίου μέσα από μαρτυρίες ανθρώπων που τον έζησαν. Και, στόχος από την αρχή ήταν να γίνει φωτογράφηση της παράγκας, του παραθαλάσσιου εξοχικού του καλλιτέχνη, το οποίο βρίσκεται στην περίκλειστη πόλη. Έτσι, άρχισε ένας αγώνας δρόμου με τη βοήθεια ενός Tουρκοκύπριου που είχε πρόσβαση στην πόλη - φάντα-
σμα και κατάφερε να μου παραδώσει μια σειρά από φωτογραφίες που πρώτη φορά βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Συνεχίζοντας την πορεία, άρχισα να γνωρίζω σημαντικούς καλλιτέχνες τους οποίους η ιστορία μέχρι στιγμής δεν κατέγραψε: Λένια Σαβερειάδου, Ανδρέας Πουαρό, Θεόφιλος Μογάπγαπ και Χατζής, έργο του οποίου εντοπίσαμε στο Λονδίνο, το μοναδικό σωζόμενο, αφού τα υπόλοιπα τα δώρισε στη Δημοτική Πινακοθήκη Αμμοχώστου, η τύχη των οποίων αγνοείται μαζί με όλα τα άλλα έργα της πινακοθήκης. Άλλος μεγάλος σταθμός στο ταξίδι, οι ναΐφ καλλιτέχνες, αυτά τα μεγάλα παιδιά της τέχνης που κατέγραψαν την Αμμόχωστο μέσα από την απλότητα της εικαστικής τους γραφής. Η Τεχνική Σχολή, άλλο σημαντικό Ίδρυμα που έβγαλε όλους τους σημαντικούς σήμερα κεραμίστες. Άρχισε να λειτουργεί το 1963 σαν μια ανάγκη της πόλης να δημιουργήσει διακοσμητές, σχεδιαστές και κεραμίστες, που θα συνέβαλαν στην όλη εικόνα της νέας πόλης που δημιουργείτο. Έκπληξη, επίσης, αποτέλεσε η έρευνα γύρω από τις καλοκαιρινές σχολές τέχνης που λειτουργούσαν στην πόλη, η μια του Σταςς Παράσκου και η άλλη του γλύπτη Άντυ Χατζηαδάμου. Η μεγαλύτερη όμως στιγμή στην «ανασκαφή» ήταν τα στοιχεία που εντόπισα για τη Δημοτική Πινακοθήκη Αμμοχώστου ψάχνοντας στο αρχείο του διευθυντή της, λογοτέχνη Γιώργου Φιλίππου Πιερίδη. Η δημιουργία της Πινακοθήκης συνέβαλε στην περαιτέρω ενδυνάμωση του ενδιαφέροντος για την καλλιτεχνική δημιουργία στην περίοδο από το 1950 μέχρι το 1970 και αποτέλεσε τον πυρήνα, γύρω από τον οποίον τέθηκαν οι βάσεις για την καλλιτεχνική ανάπτυξη στην Αμμόχωστο. Η Πινακοθήκη διέθετε, σύμφωνα με χειρόγραφα του Γιώργου Φιλίππου Πιερίδη, 71 πίνακες με έργα Κυπρίων ζωγράφων (Κισσονέργη, Διαμαντή, Κάνθου, Φραγκουλίδη, Γεώργιου Πολ Γεωργίου, Λευτέρη Οικονόμου, Χριστόφορου Σάββα, Αυγής Σιακαλλή, Γιώργου Σκοτεινού, Φώτου και Ξάνθου Χατζησωτηρίου, Βίκτωρα Ιωαννίδη, Γκλυν Χιουζ, Στέλιου Βότση, Ανδρέα
ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΤΑΙΝΙΩΝ Η Μαρία Μασούρα λατρεύει τις ταινίες μικρού μήκους και έτσι ενθουσιάζεται να μας περιγράψει τι θα περιλαμβάνει το φεστιβάλ ταινιών που διοργανώνει το ίδρυμα ARTos
μιχαλακησ χατζηδημητριου.πορτρετο κυριακου παυλου ρωσσιδη, 1933
Ασπρόφτα, Κώστα Ιωακείμ, Λευτέρη Οικονόμου). Διέθετε επίσης και έργα κορυφαίων Ελλήνων ζωγράφων, όπως του Βασιλείου, του Μόραλη, του Νικολάου, του Τσαρούχη, του Κόντογλου, του Χατζηκυριάκου Γκίκα, του Μαυροειδή. Τη συλλογή κοσμούσαν 35 ακουαρέλες της παλιάς Αμμοχώστου του Θεόφιλου Moghabghab, 380 σχέδια και πίνακες, κυρίως προσωπογραφίες Αμμοχωστιανών, του Μιχάλη Χατζηδημητρίου (Χατζή). Τι έχουν απογίνει όλα αυτά; Όπως είναι γνωστό, η Δημοτική Πινακοθήκη βρίσκεται στην περίκλειστη περιοχή της Αμμοχώστου. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι όλα τα έργα της συλλογής έχουν κλαπεί. Όσο προχωρούσα τόσο μάκραινε ο δρόμος. Νέα στοιχεία, νέα πρόσωπα, νέα γεγονότα, νέες εκπλήξεις αλλά και θλίψη, καθώς αγαπημένοι φίλοι που υπήρξαν σε πολλά σημεία συνταξιδιώτες - οικοδεσπότες έφυγαν πριν δουν το βιβλίο τυπωμένο. Ο Λευτέρης Οικονόμου, η Θράκη Ρωσσίδου Τζόουνς... Με πολύ κόπο στήθηκε ο κορμός, καταγράφηκαν τα ιστορικά στοιχεία όμως κάτι σημαντικό έλειπε. Αυτή η μοναδική ατμόσφαιρα της πόλης. Κάτι που μπορούσαν να σκιαγραφήσουν μόνο άτομα που την έζησαν. Ο αρχιτέκτονας - πολεοδόμος Άγγελος Δημητρίου, ο κεραμίστας Βαλεντίνος Χαραλάμπους, ο ζωγράφος Γιώργος Σκοτεινός, ο σκηνογράφος και ζωγράφος Άντης Παρτζίλης και η ζωγράφος Νίτσα Χατζηγεωργίου δίνουν ψυχή σε ιστορικά γεγονότα και μαρτυρούν ότι αυτή η πόλη ήταν ξεχωριστή. Μια πόλη που αποτέλεσε σταυροδρόμι μεταξύ Ανατολής και Δύσης, που δημιούργησε μια μεγάλη εικαστική ιστορία από τότε που θεμελιώθηκε, μέσα από δύσκολες συνθήκες και που κατάφερε, μπαίνοντας στον εικοστό αιώνα, να ανθήσει, χάρη σε ξεχωριστούς ανθρώπους, που έζησαν εκεί και την αγάπησαν. Το νήμα κόπηκε το Ιούλιο του 1974…. Το βιβλίο θα παρουσιαστεί στην Πύλη Αμμοχώστου στις 21 Οκτωβρίου, 7 το βράδυ από τον αν. καθηγητή Πανεπιστημίου Κύπρου, Πρέσβη Γιώργο Γιωργή.
Δύο είναι οι λόγοι που αγαπώ τις ταινίες μικρού μήκους: 1. Μέσα σε λίγα λεπτά παρακολουθώ αρχή, μέση και τέλος και άρα δεν χρειάζεται να κάθομαι δύο ώρες ώστε να καταλάβω πού το πάει ο σκηνοθέτης 2. Οι περισσότερες είναι πανέμορφα φτιαγμένες, σαν να παρακολουθούσε κάποιος από την κλειδαρότρυπα και «έκλεψε» τις πιο σημαντικές στιγμές από τη ζωή κάποιων ανθρώπων. Και έτσι νιώθω πως γίνομαι συνένοχος σε αυτή την εμπειρία. Όταν η ταινία μικρού μήκους που βλέπω είναι καλή, φεύγοντας νιώθω «γεμάτη». Σαν να δοκίμασα μια μόνο κουταλιά από ένα υπέροχο γλυκό, η οποία ωστόσο ήταν αρκετή ώστε να νιώσω όλη τη γεύση. Φαντάζεσαι λοιπόν πόσο πολύ χάρηκα για το φεστιβάλ ταινιών μικρού μήκους που διοργανώνεται στις 20 & 21 Οκτωβρίου στο πολιτιστικό ίδρυμα ARTos στη Λευκωσία. Αν είσαι κι εσύ λάτρης αυτών των ταινιών, θα ενθουσιαστείς γιατί εδώ θα παρουσιαστούν οι crème de la crème ταινίες μικρού μήκους, οι βραβευμένες στα διάφορα ευρωπαϊκά καταξιωμένα φεστιβάλ του 2007 και που είναι υποψήφιες για τα φετινά Ευρωπαϊκά Βραβεία Κινηματογράφου. Θα προβληθούν 13 ταινίες μεταξύ άλλων, από Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία, Βέλγιο, Γερμανία. Θα δεις μέσα σε 13 λεπτά πως η Clara, μια γοητευτική γραμματέας, βγαίνει ραντεβού με τον Julien, ένα νεαρό διπλωμάτη και πώς η νύχτα εξελίσσεται πολύ διαφορετικά από ό,τι τη φανταζόταν. Στα πέντε λεπτά που διαρκεί το «Kwiz», θα μάθεις μέχρι πού θα φτάσουν δυο μεσήλικες γυναίκες προκειμένου να μην ταπεινωθούν λύνοντας ένα ανελέητο κουίζ. Και σίγουρα, εγώ θα παρακολουθήσω το Alumbramiento, το ισπανικό φιλμάκι όπου η πλοκή που έχει σχέση το θέμα του θανάτου, έτσι όπως το χειρίζεται μια οικογένεια, έχει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον twist. Η είσοδος είναι ελεύθερη. Οι προβολές αρχίζουν στις 9 μ.μ και μην αργήσεις γιατί θα χάσεις τα μισά φιλμάκια! Για πληροφορίες www.artosfoundation.org. * 20 & 21 Οκτωβρίου στο Πολιτιστικό Ίδρυμα ARTos στη Λευκωσία.
Eχω κι Aλλα νEα… - Ότι θα μπορούσε μια…κατσαρίδα να με κάνει να γελάσω, αυτό δεν το ’χα φανταστεί. Μέχρι τώρα την έβλεπα και τσίριζα σαν υστερικιά. - Είδες που δεν πρέπει να είσαι απόλυτη; Υπάρχει πάντα και η άλλη πλευρά. - Της κατσαρίδας; Ναι όταν την έχω διαλύσει με το τακούνι μου. - Πάψε και άσε με να σου εξηγήσω. Αυτή η…κατσαρίδα θα σε εντυπωσιάσει. Γιατί δεν είναι μια οποιαδήποτε κατσαρίδα. Έχει κερδίσει βραβεία, έχει αποσπάσει διθυραμβικές κριτικές… - Δεν μου το κάνεις πιο λιανά; - Λοιπόν. Σημείωσε: Το θέατρο του Νέου Κόσμου της Αθήνας έρχεται στην Κύπρο και παρουσιάζει αυτή την πολύ επιτυχημένη παράσταση που λέγεται Κατσαρίδα. Είναι μια γλυκόπικρη ιστορία, βαμμένη στα χρώματα του μαύρου, μια σούπερ κωμωδία. Ένα θεατρικό με απολαυστικές ερμηνείες και ευφάνταστη μουσική. - Τότε να πάμε. Πότε παίζει; - 17 - 18 Οκτωμβρίου, θέατρο Ριάλτο, 8.30 μ.μ.
ΥΓ. 05/10/2008 ΚΑΘΕ ΚΥΡΙΑΚΗ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟ ΕΚΔΟΤΗΣ-ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΝΙΚΟΣ ΠΑΤΤΙΧΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΕΛΕΝΗ ΞΕΝΟΥ
- Όχι αυτό το sushi είναι για να το φας. - Και τι στο καλό χρησιμεύει; - Σταμάτα να σκέφτεσαι κοιλιόδουλα. Πρόκειται για μια πολύ προχωρημένη χορευτική παράσταση. - Και γιατί την έχουν ονομάσει με όνομα φαγητού; - Θα σου εξηγήσω. Όπως ο θαμώνας ενός ιαπωνικού εστιατορίου έχει την ευχέρεια να επιλέγει διάφορα κομματάκια sushi, έτσι και οι θεατές της παράστασης «Running Sushi» επιλέγουν κάθε φορά την αλληλουχία των δώδεκα σκηνών που την αποτελούν. - Και ποιος είχε αυτή την έμπνευση; Είναι η παράσταση που παρουσιάζει στη Λεμεσό η αυστριακή ομάδα Liquid Loft, σε χορογραφία Chris Haring. - Δώσε περισσότερες πληροφορίες να μην με πιάσουν και αδιάβαστη. - Να ξέρεις ότι οι χορευτές, Stephanie Cumming και Johnny Schoofs χρησιμοποιούν τεχνικές κλασικού pas de deux και παρουσιάζουν γκροτέσκο σκηνές συντροφικότητας, κωμικά παιχνίδια με σχέδια συμπεριφοράς, που συνειδητά καταρρέουν και ξανακτίζονται με διαφορετικό τρόπο. - Μάλιστα…Τώρα έχω πάρει μια ιδέα! «Running Sushi», Στέγη Σύγχρονου Χορού Λεμεσού, Παρασκευή 17 και Σάββατο 18 Οκτωβρίου, 8.30μ.μ.
ART DIRECTOR ΙΩΑΝΝΑ ΠΑΤΤΙΧΗ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΔΟΣΗΣ ΕΛΕΝΑ ΠΑΡΠΑ ΕΙΔΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ ΜΑΡΙΝΑ ΣΙΑΚΟΛΑ ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΣΩΚΡΑΤΟΥΣ CHARLIE MAKKOS ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΒΑΤΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ OMAΔΑ ΑΝΤΡΕΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΠΟΛΥΣ ΠΕΣΛΙΚΑΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΤΑΠΑΣ ΜΟΝΙΜΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΚΑΡΑΒΑΛΗ ΚΩΣΤΑΣ ΜΑΝΤΖΑΛΟΣ ΜΑΡΙΑ ΜΑΣΟΥΡΑ FILEP MOTWARY ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΑΒΒΙΝΙΔΗΣ ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΠΑΡΣΗΣ ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΟΥΜΑΖΗΣ ΣΩΤΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΡΙΛΛΙΔΗΣ ΙΩΑΝΝΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΕΛΛΑ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΜΑΡΙΑ ΖΕΡΒΟΥ ΜΑΡΙΑ ΚΑΠΑΤΑΗ ΜΑΡΙΑ ΚΑΛΛΙΜΑΧΟΥ
- Το καθημερινό χρηστικό αντικείμενο ερμηνεία και χρήση; - Έτσι ακριβώς. Έχω πάρει κι εγώ αυτή την πρόσκληση. - Μπορείς να μου εξηγήσεις περί τίνος πρόκειται; - Όλα θες να σου τα κάνω λιανά χωρίς καν να προσπαθήσεις. - Με έχεις κακομάθει. Φταίω εγώ; Λοιπόν… - Τι λοιπόν; Εικαστικοί και αρχιτέκτονες εκφράζουν την άποψή τους για τα αντικείμενα που μας περιβάλλουν και με τις πρωτότυπες κατασκευές - προτάσεις τους προβάλλουν τον δικό τους τρόπο σκέψης και εφαρμογής. - Μ’ αρέσει αυτή η ιδεα. - Αυτή η έκθεση «Το καθημερινό χρηστικό αντικείμενο, ερμηνεία και χρήση», διοργανώθηκε και φιλοξενήθηκε στο χώρο της στην Αθήνα από την πολιτιστική, αστική, μη κερδοσκοπική εταιρία ΖΕΟΝ. Αυτό το μήνα θα την παρουσιάσει και στην Κύπρο. - Και ποιοι συμμετέχουν; - Οι καλλιτέχνες Γιώργος Γυπαράκης, Μαρίνος Σορίλος και Αλέξανδρος Ψυχούλης από την Ελλάδα και οι Κύπριοι Ανδρέας Σάββα και Γιούλα Χατζηγεωργίου. - Ωραία. Να πάμε μαζί; - Μπορώ να πω όχι; «Το καθημερινό χρηστικό αντικείμενο, ερμηνεία και χρήση», Kέντρο Σύγχρονης Τέχνης Διάτοπος (22766117), 22 Οκτωβρίου - 8 Νοεμβρίου 30
ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΙ ΧΡΩΜΑΤΩΝ & ΕΚΤΥΠΩΣΗ: PROTEAS PRESS LTD
Σε αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν δημιουργικά οι:
Josef Koudelka Κατερίνα Ανέστη Σπύρος Στάβερης Παναγιώτης Μηνά Μαρίνα Σχίζα Μελίτα Κούτα Αιμίλιος Χαραλαμπίδης Σάββας Χριστουδουλίδης Μαρία Λοϊζίδου Χαράλαμπος Σεργίου Βάσω Σεργίου
Μας ενδιαφέρουν τα δικά σας Υστερόγραφα. Οι δικές σας ιδέες για θέματα και οι δικές σας απόψεις. Τα περιμένουμε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: eleni.xenou@phileleftheros.com