İMKB VARANTLARI Salim KASAP
İÇİNDEKİLER 1. 2. 3. 4. 5.
TEMEL ÖZELLİKLER KALDIRAÇ FİYATLAMA VE RİSKLER İŞLEM ESASLARI, EMİR TİPLERİ VE ÖZELLİKLER STRATEJİLER
1. TEMEL ÖZELLİKLER
VARANT Nedir? • Opsiyon sözleşmelerinin menkul kıymetleştirilmiş halidir. • Yatırımcıya ödediği prim karşılığında bir menkul kıymeti, bir menkul kıymet sepetini ya da bir endeksi, vade sonunda veya vadeden önce, belirlenmiş olan bir fiyat seviyesinden (ihraçcıdan ) alma ya da (ihraçcıya ) satma hakkı verir.
KOTASYON • KISA KOD, Dayanak Varlık Hisse VARANT KODU
ÖZELLİK
1
2
3
4
5
6
G
A
D
A
A
V
7
• İlk iki karakter dayanak hisseyi ifade eder (örneğin GARAN için GA harfleri, AKBNK için AK harfleri, TUPRS için TU harfleri kullanılır). • Devamında ihraçcı kuruluşu temsil eden bir harf yer alır. • Sonraki iki karakter A-Z arası harflerden oluşur (Ç, İ, Ö, Ğ, Ş, Ü harfleri kullanılmaz). – A-O arası harfler alım hakkı veren (call) varantlar için, – P-Z arası harfler satım hakkı veren (put) varantlar için kullanılır.
• Alım varantları için son iki harf: AA ile başlar ve OO ile biter (AB, AC, AD, BA, BB, BC, ..., OA, OB, OC....OO). • Satım varantları için son iki harf: PP ile başlar ve ZZ ile biter (PP, PR, PS, ..., ZP, ZR, ZS....ZZ).
KOTASYON (II) • KISA KOD, Dayanak Varlık Endeks VARANT KODU
ÖZELLİK
1
2
3
4
5
6
O
Z
D
A
A
V
7
• İlk iki karakter dayanak endeksi ifade eder (örneğin XU030 için OZ harfleri, XU050 için EL harfleri, XU100 için YZ harfleri kullanılır). • Devamında ihraçcı kuruluşu temsil eden bir harf yer alır. • Sonraki iki karakter A-Z arası harflerden oluşur (Ç, İ, Ö, Ğ, Ş, Ü harfleri kullanılmaz). – A-O arası harfler alım hakkı veren (call) varantlar için, – P-Z arası harfler satım hakkı veren (put) varantlar için kullanılır.
• Alım varantları için son iki harf: AA ile başlar ve OO ile biter (AB, AC, AD, BA, BB, BC, ..., OA, OB, OC....OO). • Satım varantları için son iki harf: PP ile başlar ve ZZ ile biter (PP, PR, PS, ..., ZP, ZR, ZS....ZZ).
VARANT FİYATINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER • • • • • •
– Dayanak varlık spot fiyatı – Dayanak örtük volatilitesi (implied volatility) – Faiz oranı – Kullanım fiyatı – Vadeye kalan gün – Temettü miktarı
VARANT Alıcısı Hakları • Varantı satın alan yatırımcı yükümlülük değil, hak satın almış durumdadır. • Borsaya kote edilir ve piyasada işlem görür • İhraçcının sermaye temin etmek amacı ile ihraç edeceği bir ürün değildir. • Tamamen ihraçcının şahis sorumluluğu altındadır.
2. KALDIRAÇ
Kaldıraç • Varantlar yatırımcıya dayanak varlığın (örneğin belirli bir hisse senedi) performansına kaldıraç kullanarak yatırım yapabilme imkanı sağlar. • Göreceli olarak çok küçük bir sermaye ile yatırım yapılabildiği için, dayanak varlıktaki yüzdesel değişimler genellikle varant fiyatında yükselmesi durumunda daha büyük kazanç sağlandığı gibi varlık fiyatının düşmesi durumunda daha büyük kayıplar yaşanabilir.
5,7 FİYATLI 100 GARAN ALIM VARANTI VARANT FİYATI DAYANAK SPOT KULLANIM FİYATI
0,70TL
6 TL
5,70
100 Adet Varant Alınca Ödenecek Prim
100 Adet Hisse İçin Ödenecek TL
0,70 x 100 = 70 TL
6 x 100 = 600 TL
Vadede Spot 8 olursa kar
(8,00-5,70)x100-70 = 160 TL: %228 getiri
200 TL %33 Getiri
Delta 0,50 ve Vadeden önce Spot 7 olursa kar 0,5 x (7-6) x 100 = 50 TL (7-6) x 100 =100TL Getiri %71 Getiri %17 Vadede Spot 4 olursa zarar
VADE
31/12/2010
ÇARPAN
1
70 TL, Kullanım fiyatı spottan küçük
200 TL
5,7 FİYATLI 100 GARAN SATIM VARANTI VARANT FİYATI DAYANAK SPOT KULLANIM FİYATI
0,70TL
6 TL
5,70
100 Adet Varant Alınca Ödenecek Prim
100 Adet Açık Hisse İçin Teminat TL
0,70 x 100 = 70 TL
6 x 100 *%110= 660 TL
Vadede Spot 8 olursa zarar
70 TL, Kullanım fiyatı spottan küçük
(6-8)x100=200 TL
Delta 0,50 ve Vadeden önce Spot 5 olursa kar 0,5 x (6-5) x 100 = 50 TL (6-5) x 100 =100TL Getiri %71 Getiri %17 Vadede Spot 4 olursa kar
VADE
31/12/2010
ÇARPAN
1
(5,7-4)x100-70 = 100 TL: %142 getiri
(6-4)*100=200 TL %30 Getiri
KALDIRAÇ • Kaldıraçı şu formülle hesaplayabiliriz:
S v
• ∆ , Varantın deltası, S spot, v, varantın fiyatı • Varantın deltası 0,5; spot 6; v 0,70 ise kaldıraç: • 0,5 x (6/0,7) = 4,30. Spot %10 değişirse, varant fiyatı yaklaşık olarak %43 değişecek.
3. FİYATLAMA VE RİSKLER
VARANT FİYATI BİLEŞENLER İçsel Değer
Zaman Değeri= Varant Fiyatı- İçsel Değer
Varant Fiyatı
Fiyat Form端l端
Varant Fiyatlama
Kald覺ra癟 Hesaplamas覺
Varant Riskleri -Ă–zeti
Varant Riskleri –Greeks ve Beklentiler
4. İŞLEM ESASLARI, EMİR TİPLERİ VE ÖZELLİKLER
PİYASA ve İŞLEM ESASLARI • Varant pazarında uygulanacak alım-satım yöntemi “piyasa yapıcılı çok fiyat-sürekli müzayede sistemidir. Her bir varantta görevli piyasa yapıcı üye sürekli alış-satış kotasyonu veriri ve üyeler (piyasa yapıcı dahil olmak üzere) söz konusu varant için alım-satım emri iletir • IMKB Kurumsal Ürünler Pazarı (KÜP)’de işlem görür. Birinci seans 09:5012:30 arasında , ikinci seans 14:20-17:30 arasında yapılır. • Varantla açılış seansına dahil edilmez. Açılış seansı emir toplama ve açılış işlemleri aşamasında varant sıralarına emir ve kotasyon girişi yapılamaz • Fiyat adımı 1 kuruştur. • Varantta ihraçcı piyasa yapıcıdır. • Varant sıralarında kotasyon girişinin ardından emir girişine izin verilir. Kotasyon girilmeyen varant sırasına emir girilemez.
Emir Tipleri • • • • •
-Limit Fiyatlı emirler - Kalanı İptal Et emirleri -Özel Limit Fiyatlı emirler -Özel Limit Değerli emirler - Özel emirler
Özellikler • Kurumlar arası virman yapılabilecektir. • Varantlarda emir iptali serbesttir. • Varantlarda açığa satış emir girişine ve açığa satış işlemine izin verilmez. • Varantlar ödünç ve kredili işleme konu edilemezler. • Varantlar tamamen ihraçcının şahsi sorumluluğu altındadır. • Vergi oranı güncel durumda %10 olarak uygulanacaktır.
Takas • Varantların takas işlemleri, hisse senetlerinde olduğu gibi (T+2) de, IMKB Hisse senetleri Piyasası Takas İşlemleri düzenlemeleri ve işleyiş esasları çerçevesinde gerçekleştirilir. • Dayanağı sepetten ya da bir endeksten oluşan varantların dönüşümü sadece nakit uzlaşı ile yapılacaktır.
5. STRATEJİLER
5,7 FİYATLI 100 GARAN ALIM VARANTI VARANT FİYATI
0,70TL
DAYANAK SPOT
6 TL
450
Kar
400 350
300
BAŞABAŞ NOKTASI = 6,40
250
KULLANIM FİYATI
5,70 200 150 100
VADE
31/12/2010
50
Spot 0
ÇARPAN
1
-50 -100
3.80
4.80
5.80
6.80
7.80
8.80
9.80
5,7 FİYATLI 100 GARAN SATIM VARANTI VARANT FİYATI
0,70TL
150
DAYANAK SPOT
6 TL
100
KULLANIM FİYATI
5,70
50
Kar
BAŞABAŞ NOKTASI = 5
0 Spot
VADE
31/12/2010 -50
ÇARPAN
1 -100 3.80
4.80
5.80
6.80
7.80
8.80
9.80
5,7 Alım ve Satım Birlikte VARANT FİYATI
0,70TL
350
Kar
300
BAŞABAŞ NOKTALARI = 4,30 VE 7,10
250
DAYANAK SPOT
6 TL 200 150
KULLANIM FİYATI
5,70
100 50 Spot 0
VADE
31/12/2010
-50 -100
Alım Varantı Getirisi
-150
ÇARPAN
1
Satım Varantı Getirisi
-200 2.80
3.80
4.80
5.80
6.80
7.80
8.80